Przewodnik Wycieczkowy Po Regionie Blekinge

k i n d o w e z r p Przewodnik wycieczkowy po

Regionie Blekinge y w o k z c e i c y w

o p

e i n o i g e r

e g n i k e l b

Na naszej stronie internetowej dostępne są większe mapy Zapraszamy do naszych najpiękniejszych oraz dodatkowe informacje www.lansstyrelsen.se/blekinge zakątków przyrody Zapraszamy do odkrywania przyrody regionu Blekinge! W Regionie Blekinge znajdują się zupełnie wyjątkowe obszary przyrodnicze. Nasze lasy liściaste ciągnące się wzdłuż wybrzeża oraz archipelag nie mają sobie równych w całym kraju. Przewodnik ten pomoże Ci odkryć te znane i nieznane perły przyrody. Każdy znajdzie tu coś dla siebie – zarówno doświadczeni traperzy, jak i rodziny z dziećmi. Znajdziesz tu dzikie lasy naturalne, kwitnące łąki oraz zacienione gaje dębowe. Opisujemy tu 43 najczęściej odwiedzane miejsca w Blekinge.

”Przewodnik wycieczkowy” został wydany przez Länsstyrelsen Blekinge län [Urząd Wojewódzki Województwa Blekinge] w maju 2014 r. Wystarczy wybrać się na wycieczkę i cieszyć 371 86 Karlskrona, tel. +46 (0)10 224 00 00 Opracowanie graficzne i produkcja: Hans Andersson, Andersson Grafisk Form AB pięknymi widokami. Mapy: Kenneth Kaisajuntti. Kartprojekt AB Zdjęcia: Robert Ekholm (o ile nie podano inaczej) Pozostałe zdjęcia: Hans Andersson: str. 2, 3, 16, 17mh, 24n, 37n, 96m. Lotta Bergström: str. 27, 95öh. Bergslagsbild: str. 40n, 45n, 51ö, 80, 89mh, 97. Muzeum Blekinge: 2 szt. str. 48. Markus Forslund: str. 17n, 17öv, 18öv, 23nh, 25h, 36ö, 38mh, 39, 53h, 55n, 57ö, 74n, 79öv, 82, 83m, 90, 92nv. Anders Johansson: str. 26ö, 31m, 69ö, 94ö, 95mv. Åke Nilsson: str. 40öv, 41nh. Nils-Gustaf Nydolf: str. 85h, 95nh. Druk: Lenanders Grafiska AB. Papier: MultiArt silk Mapy: © Länsstyrelsen Blekinge län Berit Andnor Bylund © Lantmäteriet Geodatasamverkan (wszystkie mapy kontekstowe) Wojewoda Województwa Blekinge

„Przewodnik wycieczkowy” można pobrać w formacie PDF na www.lansstyrelsen.se/blekinge Egzemplarze drukowane można zamówić w zarządzie wojewódzkim.

3 Lokalizacja chronionych obszarów przyrodniczych

ÖSTER SJÖN

• 1–43 Najpiękniejsze obszary przyrodnicze Regionu Blekinge 4 • 44–102 Pozostałe rezerwaty przyrody, zob. str. 92-93 5 Spis treści Wstęp...... str. 3 24. Listerby skärgård ...... str. 54 Maga poglądowa ...... str. 4 25. Almö ...... str. 56 Przybrzeżne lasy liściaste Regionu 26. Vambåsa hagmarker...... str. 58 Blekinge...... str. 8 27. Kvalmsö ...... str. 60 1. Ryssberget ...... str. 10 28. Tromtö ...... str. 62 2. Stiby backe ...... str. 12 29. Sänneshult ...... str. 64 3. Listershuvud ...... str. 14 30. Grindstugan ...... str. 66 4. Hanö ...... str. 16 31. Johannishus åsar ...... str. 68 5. Ljungaryda-Östafors bruk...... str. 18 32. Skärva ...... str. 70 6. Halen ...... str. 20 33. Älmteryd...... str. 72 7. Kullan ...... str. 22 34. Björstorps hage...... str. 74 8. Mörrumsåns dalgång...... str. 24 35. Knösö...... str. 76 9. Käringahejan ...... str. 26 36. Uttorp...... str. 78 10. Ire ...... str. 28 37. Hästholmen-Ytterön...... str. 80 11. Långasjönäs ...... str. 30 38. Torhamns udde...... str. 82 Objaśnienie symboli 12. Tararps jättegrytor ...... str. 32 39. Steneryds lövängar ...... str. 84 13. Stilleryd...... str. 34 40. Hallarumsviken...... str. 86 Parking Pole golfowe Oznakowany szlak wędrowny Obszar ochrony ptactwa industriindustri14. 0 Stärnö 00 00 250 ...... str.25 36 41. Stora Rom ...... str. 87 Toaleta Wieża obserwacyjna ptaków Szlak Blekinge Las iglasty Bl Blled led 015. 750 75Eriksbergs 100 100 0 0 stränder...... str. 38 42. Utklippan ...... str. 88 Miejsce do grillowania Marina Droga asfaltowa Las liściasty FältFält 11 11 16.0 63 0 Bockön-Mjöön 63 0 0 ...... str. 38 43. Högasand ...... str. 90 Łowisko wędkarskie Prom Droga utwardzona Las poza rezerwatem åkeråker 5 1717.5 17 69 Tärnö...... 69 0 0 ....str. 40 Pozostałe rezerwaty przyrody w 18. Tjärö...... str. 42 Regionie Blekinge...... str. 92 Kemping Prom samochodowy Droga Teren uprawny lövlöv utanför utanför reservat reservat 14 14 0 300 30 0 0 19. Järnavik...... str. 44 Różne formy ochrony...... str. 94 Wiatrochron Wieża widokowa Ścieżka Inny teren otwarty hällhäll 14 14 0 00 430 43 20. Lillagärde...... str. 46 Prawo publicznego dostępu do lasów i Kąpielisko Wykopalisko Tory Teren przemysłowy havhav 33 33 9 09 00 0 21. Ronneby Brunnspark ...... str. 48 obszarów przyrodniczych...... str. 96 Geologiczne dziedzictwo lövlöv 32 32 0 570 57 0 0 Szlak wędrowny przyrody Linia energetyczna Jezioro i ciek wodny 22. Gö ...... str. 50 Blekinge Arkipelag...... str. 97 Biologiczne dziedzictwo grangran 46 46 0 720 72 0 0 Ścieżka rowerowa przyrody Strumień Zabudowania ledled grön grön23. 87 Lindö 87 36 36 udde...... str.100 100 30 30 52 Naturum...... str. 98 Współrzędne GPS Szlak konny Podłoże platformowe SWEREF 99 TM, WGS 84 Budowla stad stad 41 41 70 70 Ścieżka rekreacyjna 56 5Zjazd6 E22 Opisane obszary Obszary bagienne HÖKDHÖKD 38 38 67 67 33 33 Oświetlona ścieżka Prom Poziomice, cięcie poziomicowe 5 m rekreacyjna

BeskrivnaBeskrivna områden områden W Blekinge lasy liściaste „Nigdzie indziej w kraju nie ma takiego połączenia lasu i morza. sięgają samego brzegu morza Cóż za światło ponad tym brązowym dywanem z liści! Swój udział w tym przepięknym zjawisku ma też światło dzienne – to gigan- Pas przybrzeżny porośnięty lasami liściastymi w Regionie Blekinge tyczne lustro morza odbijające światło słoneczne, rozdzielające je rozciąga się od miejscowości Pukavik na zachodzie do Torhamn na i rozpraszające pod drzewami z takim natężeniem, że cień znika. wschodzie, a jego punkt centralny znajduje się na obszarze między Jasno jest w każdym zakamarku pomiędzy omszałymi blokami skał, Ronneby a Karlskroną. Jest to jedyny obszar archipelagu na Morzu w najgęstszych zaroślach w najdalszych zakątkach lasu.” Bałtyckim, w którym szlachetne gatunki drzew liściastych odciskają swe piętno na krajobrazie. Nigdzie indziej w kraju lasy dębowo- … „Ten pas wybrzeża porośnięty lasem liściastym jest tak zja- bukowe nie wcinają się tak głęboko w archipelag. wiskowo bogaty, tak przepełniony wszelkim kwieciem i życiem, Obszar ten jest bogaty w różnorodne gatunki. Sprzyjający kli- siłą ogromnych drzew, żądzą ciała i zmysłów, że mówimy jednym mat z łagodnymi zimami, gorącymi latami i ciepłymi jesieniami głosem: to właśnie wiosna w całej krasie.” sprawia, że dobrze czuje się tu wiele południowych, ciepłolubnych gatunków m.in. owadów, porostów i grzybów. (z książki „Południe Szwecji” Carla Friesa)

8 9 Najwyższa linia brzegowa od 14 tysięcy lat epoki brązu. Nie znaleziono śladów obiektów 1 Ryssberget Skała macierzysta Gór Ryssberget składa się z tzw. mieszkalnych, jednak nasi przodkowie korzys- metawulkanitów, które liczą ok. 1700 milionów tali z zasobów Gór Ryssberget, wycinając tu lat, co czyni je jednymi z najstarszych gatunków drzewo oraz wypasając krowy i świnie, a także na Wysokość Gór Ryssberget wynosi ponad 160 metrów n.p.m. Stanowią one dominujący skalnych w Blekinge. Kiedy ok. 14 000 lat temu potrzeby polowania i mniejszych upraw. Podczas motyw w otaczającym je stosunkowo płaskim krajobrazie południowo-zachodniej zniknął lądolód, wody roztopowe zebrały się w uprawy kamienistej gleby kamienie wydobywano, Niecce Morza Bałtyckiego i utworzyły Lądolód a następnie układano w stosy. Są to tzw. kamie- części Blekinge. Dzięki przepięknej przyrodzie i terenom przyjaznym dla wędrówki Bałtycki, którego powierzchnia była najwyższa, nice. Występują one bardzo licznie w Górach cała część południowa jest miejscem chętnie uczęszczanym przez amatorów ruchu, gdy cały lód w południowej Szwecji uległ roz- Ryssberget. Odkryto również kamienne zagrody, wędrujących wytyczonymi ścieżkami przebiegającymi przez rezerwat. topieniu, a masa lądu nadal była obniżona. Ten w których najpewniej trzymano świnie. poziom nazywany jest najwyższą linią brzegową FAKTA W Górach Ryssberget znajduje się jeden z zajny, jer, zięba, modraszka i sójka. Lasy obfitują i w Górach Ryssberget sięga on 57 metrów n.p.m. największych i najbardziej imponujących lasów w pożywienie dla ptaków drapieżnych; rezerwat W miarę wypiętrzania się lądu w strefie wybrzeża Dojazd: E22 46 Kierunek47 48na Sölvesborg.49 50 Po 51 52 bukowych w Szwecji powstawały nowe tereny. Drobny materiał skalny jest siedliskiem myszołowa, jastrzębia, kani rudej, kilkuset metrach54 należy56 skręcić57 w prawo58 przy59 znaku60 61 był wymywany na skutek erozji morskiej i trans- ”P Ryssbergets naturreservat 1” Inne powszechne gatunki drzew występujące w trzmielojada oraz aktywnego w nocy puszczyka. 62 63 64 65 66 53 55 rezerwacie to dąb i grab pospolity. Są to często W lesie można natknąć się na ślady sarny, łosia, portowany w głąb morza. Grubszy materiał skalny N 56°04’02” E 14°35’31” Udogodnienia:• Parking, miejsce do grillowania, szlaki. stare drzewa rosnące na wałach wydmowych, zająca, lisa i borsuka. pozostał, zebrany w wałach wydmowych. Utworzono w roku: 2004. Gmina: Sölvesborg których podłoże jest niewystarczająco urodzajne Ślady z epoki brązu Powierzchnia: 126 ha dla buków. Najuboższe, najbardziej strome chod- Właściciel gruntu: Urząd Ochrony Przyrody. niki skalne porastają sosny, a tereny wzdłuż strugi Najstarsze odkryte ślady obecności człowieka Zarządca: Urząd Wojewódzki na południu porasta las bagienny, bogaty w olchy. na terenie Gór Ryssberget stanowią groby z Na obszarze graniczącym z podłożem kredowym półwyspu Listerlandet flora jest bogatsza; rosną tam m.in. rośliny zielne, takie jak żywiec cebulkowy i szczyr trwały. Pnie starych buków porastają liczne mchy i porosty. Środowisko bogate w różnorodne gatunki We wgłębieniach drzew swoje siedlisko mają również liczne owady, w tym także te bardzo nietypowe. Roślinność na mało urodzajnych glebach jest dość uboga, w niektórych partiach rosną

RYSSBERGET NATURRESERVAT

jednak szczawik zajęczy i przylaszczka pospolita. Dawniej, gdy w Górach Ryssberget wypasano świnie i inne zwierzęta, krajobraz był bardziej otwarty. Występowały tu wtedy pojedyncze buki i mniejsze skupiska drzew. Góry Ryssberget to miejsce lęgowe dla czterech gatunków dzięcioła występujących w Blekinge. Typowe gatunki ptaków występujące w Górach Ryssberget to świstunka leśna, grubodziób zwyc- 10 11 Później pojawiają się rośliny 2 Stiby backe typowe dla szlachetnych gatu- nków drzew liściastych, takie jak szczyr trwały i gwiazdnica wiel- Wzgórze Stiby Backe to jeden z ostańców półwyspu Listerlandet. Najwyższy punkt kokwiatowa. Na łąkach rosną sa- tego wzniesienia znajduje się na wysokości 70 m. n.p.m. Na tej wysokości rozpościera sanki, macierzanka, niedośpiałek i przytulia. Pastwiska porastają się piękny widok na wąski pas lądu Kråkenabben, wzniesienie Listershuvud oraz sasanka, kurze ziele, posłonek wyspę Hanö. Na szczyt wzniesienia można dojść z miejscowości Hällevik ścieżkami rozesłany, różne gatunki konic- prowadzącymi przez las liściasty pełen grabów i buków oraz przez łąki i tereny zyny, goździk kropkowany oraz pszeniec zwyc- skalne. Wielość typów siedlisk występujących w rezerwacie sprawia, że zarówno zajny. W zagajnikach rośnie piżmaczek wiosenny, świat zwierzęcy, jak i roślinny jest tu niebywale bogaty. kokoryczka wonna, pierwiosnek lekarski, kokorycz wątła i kokorycz drobna. Pamiątki z czasów zlodowacenia W rezerwacie występuje sporo gatunków Wzniesienie Stibyberget wyraźnie odznacza się na małych ptaków, takich jak skowronek borowy czy równinnym terenie półwyspu Listerlandet. Posiada słowik szary, oraz liczni przedstawiciele podrzędu ono rozległe płaskowzgórze położone na wysokości śpiewających, m.in. jarzębatka. 60 m. n.p.m. Skała macierzysta składa się z grubo- Różne miejsca pochówku ziarnistego granitu typu Karlshamn. Wzniesienie STIBY BACKE W niedalekiej odległości od szczytu znajdują się Stibyberget to ostaniec. Istniało ono tu już w NATURRESERVAT okresie kredy, około 100 milionów lat temu. W kopce nagrobne z epoki brązu. W południowej otoczeniu wzniesienia znajdują się złogi kredy z części rezerwatu znajduje się zbiorowe miejsce ówczesnego tropikalnego morza. Swoją ostateczną pochówku, w którym spoczywa 50 ofiar epide- formę ostaniec uzyskał w czasie ostatniego zlodo- mii cholery, która w 1853 r. dotarła na półwysep wacenia, kiedy to powierzchnia skalna została osz- Listerlandet. lifowana na skutek korazji. Większa część najwyżej Bogata flora FAKTA położonych partii stanowią płaskie, rozległe płyty skalne. W płytach znajdują się rowki Na północny wschód od szczytu wzniesienia Stiby- berget ziemia jest bogata w substancje odżywcze; Dojazd: E2246 47 Jedź48 drogą49 123 w50 kierunku51 Noger52 - rośnie tu las grabowy. Część pni drzew opleciona sund. Ok. 547 km dalej56 skręć57 w prawo58 59przy znaku60 „Stiby61 Backe naturreservat”. jest bluszczem. Wiosną roślinność jest najbuj- 62 63 64 65 66 53 55 Udogodnienia: Parkingi, ścieżki wędrowne, toalety, niejsza – występuje tu zawilec, złoć żółta i fiołek. miejsca odpoczynku. N 56°01’44” E 14°41’29” Utworzono w roku: 1971.• Gmina: Sölvesborg Powierzchnia: 110 ha Właściciel gruntu: Urząd Ochrony Przyrody. Zarządca: Urząd Wojewódzki

Róża sina

wyżłobione przez lód przebiegające w kierunku ruchu lądolodu. Strona zwrócona w kierunku ruchu lodowca nazywana jest strona proksymalną. Strona proksymalna została wygładzona podczas nasuwa- nia się lodowca. Po stronie przeciwnej, stronie dys- talnej, gromadził się luźny materiał – morena. Taka forma ukształtowania powierzchni nazywana jest drumlinem i cieszy się dużym zainteresowaniem geologów. Na wzgórzu Stiby Backe morena została zdeponowana po obu stronach oraz na południe od rdzenia góry. Najciekawszy jest drumlin o owalnym kształcie znajdujący się wzdłuż zachodniej strony góry, długi na 4 km i szeroki na 1,3 km. Po stopie- niu się lądolodu ląd zaczął się wypiętrzać. Wtedy po wschodniej stronie stoku zaczęły tworzyć się tarasy oraz wały wydmowe po stronie południowo- zachodniej o wysokości od 48 do 31 m. n.p.m. 12 13 przeznaczono do swobodnego wzrostu. Wśród INFORMACJE 3 Listershuvud ptactwa zasiedlającego tutejsze lasy liściaste wyróżnia się m.in. duża populacja grubod- Dojazd: E2246 47 Jedź48 drogą49 123 w50 kierunku51 Noger52 - zioba oraz regularne występowanie mniejszych sund, skręć54 w lewo56 na Hörvik57 na58 skrzyżowaniu59 60 T. Parkingi61 są oznakowane przy drodze. 1 N 56°01’57” E 14°45’52” muchołówkowatych. Występują tu też liczne sarny. 62 63 64 65 66 53 55 Listershuvud to jedno z wielu wzgórz na półwyspie Listerlandet, które wznosi się 2 N 56°01’29” E 14°44’44”• ponad otaczające pola uprawne. 75-65 milionów lat temu ostańce te były wyspami w W pobliżu wzniesienia Listershuvud oraz przy •Udogodnienia: Parkingi, ścieżki wędrowne, miejsca Getabjär znajdują się wykopaliska w postaci ka- odpoczynku, toalety. ciepłym morzu. Osady wapienne, które w tamtym czasie osiadły na dnie morza, leżą mieni nagrobnych. W pobliżu znajduje się także Utworzono w roku: 1993. Gmina: Sölvesborg głęboko pod powierzchnią ziemi, jednak do dziś mają wpływ na roślinność i warunki petroglify. Powierzchnia: 475 ha pow. gruntów glebowe. Szczyt wzniesienia znajduje się na wysokości 80 m. n.p.m. i oferuje piękny Właściciel gruntu: Urząd Ochrony Przyrody i osoby widok na zatokę Hanöbukten i półwysep Listerlandet. prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki

Dawne otwarte pastwiska zwierząt żyjących na Duża część wzniesienia Listershuvud była dawniej naturalnych wykorzystywana do wypasu pastwiskowego. Sporą pastwiskach. Na powierzchnię rezerwatu stanowiły wtedy obszary pastwiskach, poza bezdrzewne i tu pasły się zwierzęta. Ziemię upra- krzakami jałowca, wiano w pobliżu szczytu wzniesienia. Przez wiele rosną również lat większości terenów pastewnych pozwolono bardziej niezwykłe zarosnąć. Na terenie rezerwatu część tych past- krzewy, takie jak Kapryfolium wisk odbudowano w celu zachowania wspaniałych kalina koralowa widoków ze szczytu Listershu- czy berberys. Od poziomu najwyższej li- vud oraz aby zapewnić nii brzegowej, która tutaj znajduje się na sprzyjające warunki wysokości 55 m., do linii brzegu występują dla roślin i tu wały wydmowe powstałe na różnych etapach rozwoju Morza Bałtyckiego. Dla tych, którzy chcą dowiedzieć się więcej na temat historii geologicznej – od okresu zlodowacenia do czasów teraźniejszych – dostępna jest ścieżka przyrodnicza wyposażona w tablice informa- cyjne. Górną formację wybrzeża stanowi wał Litorinavallen. Ponad nim znajduje się duży las grabowy, prawdopodobnie największy w LISTERSHUVUD Szwecji. NATURRESERVAT Jest tu również sporo lasów bukowych. Ponad 300 ha lasów obejmujących szlachetne drzewa liściaste

14 15 Sprowadzono je na wyspę w 1956 r. w liczbie (Natura 2000-område) 4 Hanö pięciu sztuk. W okresie letnim daniele żywią się roślinnością dostępna na wyspie, a zimą są dokar- miane. Cztery kilometry na południowy wschód od półwyspu Listerlandet znajduje się wyspa Hanö. Przejazd statkiem turbinowym z Nogersund trwa 25 minut. W miarę zbliżania Angielskie miejsce pochówku W okresie Wojen Napoleońskich, w latach 1810- się do celu podróży wyspa imponująco wyłania się z morza, a jej koroną jest dumna 1812, wyspa Hanö była bazą angielskiej floty latarnia morska. wojennej podczas manewrów na Morzu Bałtyckim. W części północnej wyspy znajduje się wielki gra- Wysoka latarnia morska Pamiątką z tych czasów jest miejsce pochówku nitowy blok skalny, którego korona mierzy ponad Na najwyższej płycie skalnej wyspy Hanö stoi angielskich marynarzy, znajdujące się na płytach Bönsäcken 60 m. nad poziomem Bałtyku. W południowo- skalnych między latarnią i ostrogą brzegową. wysoka na 16 m. latarnia morska, wzniesiona w wschodniej, po wysokie, zachodniej części wyspy rozpościera się morena Spoczywa tu 15 marynarzy. Duży, drewniany latach 1904-1906. To jedna z najjaśniejszych latarni jałowe skały obok latarni, końcowa obfitująca w bloki skalne. W części krzyż postawiono tu dopiero w 1973 r. w związku na Bałtyku. Jej światło dociera na odległość 23,5 z których rozciąga się północnej krajobraz wyspy zdominowany jest z wizytą angielskiej fregaty na wyspie. „HMS mili morskiej, czyli na ok. 40 km. Co 13,5 sekundy wspaniały widok. przez step trawiasty, a w południowej – przez gęsty Plymouth 21st of June 1973” – tak brzmi napis na latarnia wysyła trzy błyski światła w stronę morza. Spokoju nie zakłóca las obejmujący największą w Szwecji populację krzyżu, który został wykonany z masztu angielskie- Latarnia została zautomatyzowana w 1980 r. hałas samochodów. grabu. Flora na wyspie Hanö jest bardzo bogata. go statku. Na wyspie znajduje się kilka dłuższych i Wyspa Hanö przez długi czas wchodziła w skład Słychać tylko szum fal Do tej pory odnotowano tu około 230 gatunków krótszych ścieżek wędrownych. dóbr królewskich i należała do zamku Sölves- morskich i szelest liści roślin kwiatowych. Krajobraz jest różnorodny – od gęstych, bajkowych borg. W okresie połowowym z wyspy korzystali drzew. Nie trzeba rybacy z całego Zachodniego Blekinge i Öster- lasów liściastych z wysokimi paprociami i skałami „Worki z grochem” zmieniają formę porośniętymi mchem w części południowo- obawiać się pogryzienia len. Wznosili oni szałasy i prowizoryczne chaty, przez komary – na tej Tzw. „Worki z grochem” na cyplu północnym to ost- jednak nie mieszkali tam na stałe. Obok dawnego wyspie one nie występują. roga brzegowa zbudowana z otoczaków, biegnąca w sioła Snuggeboda, na południe od miejscowości głąb morza. Składa się ona z milionów oszlifowanych Hanöläge, znajdują się pozostałości z tamtego przez wodę kamieni, które nieustannie znajdują się czasu, obejmujące fundamenty szałasów i miejsca INFORMACJE w ruchu, zmieniając kształt ostrogi w zależności od cumowania łodzi. Na stałe ludzie osiedlili się na kierunku fal i wiatru. wyspie Hanö dopiero Dojazd: E2246 47 Jedź48 drogą49 123 w50 kierunku51 52 w połowie XIX w. Nogersund.54 Prom56 z Nogersund,57 58 Blekingetrafiken,59 60 61 informacja o rozkładzie jazdy: +46 (0)455-569 00 lub W połowie XX w. 62 63 64 65 66 53 55 wyspę zamieszkiwało www.blekingetrafiken.se. ponad 250 stałych N 56°00’36” E 14°50’08” mieszkańców. Potem Strona• internetowa wyspy Hanö: www.hano.nu liczba populacji już Właściciel gruntu: Osoby prywatne nie wzrosła. Cała wyspa Hanö, poza zabudowaniami i terenem Na Hanö żyje latarni, jest sklasyfikowana jako Obszar Natura 2000. około 300 danieli. Las grabowy Powierzchnia: 190 ha.

HANÖ

Dovhjortar

16 Daniele 17 polity i węgorz. Przy odrobinie szczęścia, można 5 Ljungryda-Östafors bruk natknąć się też na zimorodka. Wzdłuż rzeki w dużej liczbie występuje olsza, którą upodobał sobie dzięciołek. Strome zbocza porośnięte głównie Na granicy regionów Skåne i Blekinge znajduje się Rezerwat Przyrody Ljungryda-Östa- przez graby i dęby, ale także przez lipy, klony i fors Bruk. Przez ten pagórkowaty krajobraz biegnie – raz spokojnie, raz wartko – kręta buki, wznoszą się na kilkadziesiąt metrów ponad poziom rzeczki po stronie Blekinge. Wiosną w rzeczka Holjeån. Od strony Blekinge rzeczka graniczy ze stromymi, porośniętymi lasem lasach rozpościerają się dywany zawilców. Na tere- liściastym zboczami, które na swych wzniesieniach ulegają niejakiemu wygładzeniu, nach równinnych występują suche, otwarte grunty tworząc otwarte łąki i grunty piaszczyste. Na północy, na samym szczycie wzgórza trawiaste, na których rośnie m.in. saradela drobna. rynny polodowcowej, znajduje się kopiec grobowy Kungagraven z epoki brązu. Ścieżki wędrowne Rezerwat Przyrody położony jest na atrakcyjnym i Zbocza porośnięte lasem liściastym Energię spadku wody rzeki Holjeån dawniej wykor- przyjaznym dla amatorów rekreacji terenie. Obok Rzeczka Holjeån jest siedliskiem wielu gatunków zystywano jako nośnik energii w tartaku, młynie, fa- rezerwatu przebiega szlak wędrowny i rowerowy roślin i zwierząt, takich jak żaglik włoskowaty, bryce gwoździ i garbarni. W latach 20. XX w. wodę Banvallsleden, a teren rezerwatu przecina szlak długosz królewski, pluszcz, pliszka, ryby z rodziny zatamowano w Östafors od strony regionu Skåne, a Skåneleden, podobnie jak część innych dróg i łososiowatych, minóg strumieniowy, miętus pos- energię wody wykorzystywano w wytwórni do lat ścieżek. Od strony regionu Skåne dostępne są też 60. XX w. Potem zakończono działalność wytwórni wiatrochrony i miejsca odpoczynku. W rzeczce i większość zabudowań wyburzono. W 2007 r. Holjeån posiadacze karty wędkarskiej mogą łowić zburzono również zapory w Östafors, by rzeczka ryby. Między Östafors i jeziorem Ivösjön przebiega na powrót mogła swobodnie płynąć przez obszar szlak kajakowy. rezerwatu oraz aby nie zakłócać tras wędrownych ryb w kierunku w górę rzeki. Wartość geologiczna Kiedy w 1986 r. utworzono rezerwat przyrody, celem było głównie zachowanie form polodow- cowych. Również lasy liściaste oraz otwarte pastwiska miały zostać zachowane, a teren miał być przyjazny dla amatorów spędzania czasu na świeżym powietrzu. W 2012 r. obszar rezerwatu poszerzono o tereny od strony regionu Blekinge z kopcem Kungagraven oraz częścią żwirowni.

LJUNGARYDA ÖSTAFORS BRUK NATURRESERVAT Pliszka górka INFORMACJE

Dojazd: Jedź drogą 116 na południe od Jämshög w kierunku Näsum i Bromölla. Skręć przy znakach „Östa- fors” i „Naturreservat”. Udogodnienia: Miejsce odpoczynku, wiatrochrony, parkingi, szlak Skåneleden 1 N 56°12’47” E 14°30’57” 2 N 56°13’06” E 14°31’00” Utworzono:• 1986, rozszerzono:• 2012 Powierzchnia: 30 ha, z tym 19 ha w Skåne i 11 ha w Blekinge. Właściciel gruntu: Urząd Ochrony Przyrody i osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki Inne: Obszar Natura 2000

18 19 krętogłów, dzięciołek, lelek, INFORMACJE 6 Halen orzechówka i siniak. Dojazd: Rezerwat położony jest na zachód Roślinność jeziorna od miejscowości Olofström i można do niego Rezerwat Przyrody Halen obejmuje części największego w Regionie Blekinge jeziora Halen to jezioro ubogie w dojechać drogami w kierunku na południowy składniki odżywcze. Żyją w zachód oraz na północny zachód od Olof- Halen oraz duże obszary leśne na południe od jeziora. Są to dawne tzw. okolice rozbój- ström. Do rezerwatu można także dotrzeć ników (szw. Snapphanebyggder), nazywane czasem „Największą dziczą Szwecji”. Rezer- nim rośliny takie jak białe i drogami prowadzącymi na północny zachód żółte nenufary, wywłócznik, od Jämshög. wat położony jest niedaleko miejscowości Olofström i można do niego dotrzeć z kilku rdestnica pływająca i grzebieni- 1 N 56°17’21” E 14°29’25” 2 N 56°16’21” różnych miejsc. Jezioro Halen jest połączone z jeziorami Immeln, Filkesjön i Raslången, asta, zdrojek. Wzdłuż brzegów E14°30’27”• 3 N 56°15’21” E• 14°30’33” a tereny te są chętnie odwiedzane przez amatorów kajakarstwa. jeziora można natknąć się Udogodnienia: • Są tu ścieżki turystyczne, szla- m.in. na bobrek trójlistkowy, ki wędrowne, szlak Blekingeleden, oświetlona stroiczkę wodną, jaskier leżący ścieżka, parkingi, miejsca odpoczynku, szlaki Lasy naturalne nadają dziki charakter kajakowe, wypożyczalnie kajaków i rowerów, Niemal cały obszar rezerwatu jest porośnięty i brzeżycę. kemping oraz hotel z częścią konferencyjną w lasem. Najczęściej występującymi tu gatunkami północnej części Fritzatorpet drzew są świerk, buk, dąb, sosna i brzoza. Udział Utworzono w roku: 1972. Gmina: Olofström lasów iglastych jest mniej więcej taki sam jak łączny Powierzchnia: 575 ha pow. gruntu udział lasów liściastych i mieszanych. W częściach Właściciel gruntu i zarządca: Gmina Olofström południowych w kierunku miejscowości Jämshög dominuje las bukowy. Niektóre części rezerwatu, głównie te znajdujące się w pobliżu stromego wybrzeża, na wyspach, oraz niektóre części lasu bukowego, zajmowane są przez starszy Nur czarnoszyi drzewostan, który nadaje tym terenom charakter dzikiego lasu pierwotnego. Obszar jest miejscami można zobaczyć rybołowa z jego długimi, jasnymi, pofałdowany dzięki pagórkom i dużym blokom wąskimi skrzydłami, wyławiającego pazurami skalnym. Cały obszar jest położony powyżej ryby z wody. Nury czarnoszyje, które również Storlom najwyższej linii brzegowej (zob. str. 11). mają tu swoje obszary lęgowe, najczęściej można zaobserwować pływające na tafli wody. Oba te Nur i rybołów gatunki są wrażliwe na zakłócenia, dlatego należy HALENS Ten bogaty w jeziora krajobraz jest siedliskiem omijać ich miejsca lęgowe, aby nie wypłoszyć ich z NATURRESERVAT wielu gatunków ptaków. Przy odrobinie szczęścia gniazd. Inne ptaki występujące w tym regionie to

20 21 7 Kullan

Na pofałdowanych łąkach i pastwiskach znajdują się kamienne mury, kamienice i inne ślady bytności człowieka na terenie Rezerwatu Przyrody Kullan. Różnorodność roślin i grzybów świadczy o tym, że ziemia była tu uprawiana przez długi czas. W okresie przesilenia letniego obfitość kwiecia na łąkach jest największa.

Historia Kullan Ślady dawnych czasów Krajobraz rolniczy i leśny na tych terenach został W rezerwacie można zobaczyć mury kamienne, ukształtowany przez człowieka w ciągu wielu setek kamienice, dawne systemy dróg i ścieżek, dół lat poprzez sianokosy, uprawę pól oraz wypas wyłożony kamieniami oraz mielerz. Pozostałości zwierząt. Do połowy XIX w. w południowej części te opowiadają historię użytkowania ziemi na rezerwatu dominowały mokradła. W drugiej połowie XIX w. mokradła odwodniono w celu stworzenia nowych pól uprawnych. W połowie XX w. zaprzestano sianokosów i uprawy roli, a ziemię przeznaczono na pastwiska. Dzięki wypasowi zwierząt zachowano przestrzeń otwartego krajobrazu. Różnorodność terenu Łąki i pastwiska rezerwatu Kullan obfitują w różne gatunki – zanotowano tu ponad 200 roślin naczyniowych oraz grzybów! Obfitość kwiecia jest największa w okresie przesilenia letniego, kiedy to kwitnie m.in. arnika górska, podkolan biały i storczyk plamisty. Wiele gatunków roślin jest zależnych od regularnego wypasu lub koszenia. tym terenie. Obok gospodarstwa znajdują się drzewa noszące jedynie ślady ulistnienia, tzw. drzewa ogłowione. Dawniej liście były ważnym składnikiem zimowej paszy dla zwierząt. Zróżnicowany las liściasty W północnej części rezerwatu w okresie letnim wypasano zwierzęta. Po zaprzestaniu wypasu pomiędzy rozsianymi, wielkimi szlachetnymi gatunkami drzew liściastych wyrosły graby, lipy, klony i brzozy. Tak różnorodne środowisko leśne jest dziś siedliskiem ptactwa, m.in. kilku gatunków Pärlgräsfjäril dzięcioła.

KULLAN INFORMACJE NATURRESERVAT Dojazd: Jedź drogą 121 z Olofström do Vilshult. Ok. 7 km na północ od Olofström i ok. 1 km na południe od Vilshult skręć na zachód w mniejszą, słabiej oznakowaną drogę z barierami po obu stronach. Przejedź przez tory kolejowe i skręć w lewo. Ok. 1 km dalej znajduje się parking. Granice rezerwatu wyznacza zachodnia strona drogi. N 56°19’59” E 14°28’49” Utworzono• w roku: 2003. Gmina: Olofström Powierzchnia: 41 ha. Właściciel gruntu: Sveaskog. Zarządca: Urząd Wojewódzki Strzępotek perełkowiec

22 23 8 Mörrumsåns dalgång

Rezerwat Przyrody Mörrumsåns Dalgång rozciąga się na odległości 11 km wzdłuż rzeki, od miejscowości Svängsta na południu do jeziora Hemsjö na północy. Rzeka Mörrumsån jest największym ciekiem wodnym Blekinge i jednym z najbogatszych w Szwecji. Żyje w nim m.in. łosoś, troć i perłoródka rzeczna.

Poza samą rzeką rezerwat obejmuje cenne krajo- Pluszcz zwyczajny brazy kulturowe, przebogate w różne gatunki drzew lasy liściaste oraz las sosnowy przypominający las pierwotny. Wybierz się na wędrówkę szlakiem Laxaleden i odkryj tę różnorodną, miejscami spektakularną naturę oraz różne oblicza rzeki – od leniwych odcinków na południu po rwące partie na północy. MÖRRUMSÅNS Wyspa bogata w gatunki DALGÅNG NATURRESERVAT Rzeka Mörrumsån jest słynna na skalę międzynarodową ze względu na swoje zasoby kamienice, ogłowione drzewa liściaste, mury 1 łososia i jest ważnym dostarczycielem dzikiego kamienne i drogi przeznaczone do pędzenia INFORMACJE łososia dla Bałtyku. Żyje tu kilka gatunków małży i zwierząt. To, co kiedyś było łąkami kośnymi 46 47 48 Dojazd:49 E2250 51 Kieruj52 się ponad połowa występujących w Szwecji gatunków i polami uprawnymi, dziś zwykle jest pas- 54 56 57 znakami58 na59 Svängsta.60 61 1 ryb słodkowodnych. Podczas badania zwierząt twiskiem. Niedaleko Härnäs znajduje się 62 63 64 1 65N 56°15’40”66 53E 14°46’20”55 przydennych natrafiono na wiele gatunków największa w Blekinge podmokła łąka, nadal •2 N 56°17’32” E 14°44’37” wrażliwych na zakwaszenie oraz wymagających wykorzystywana. Gdy poziom wody w rzece Rezerwat• przyrody utworzono w czystej wody. Przy odrobinie szczęścia można podnosi się, łąka jest zalewana, dzięki czemu jest 2008 r. spotkać tu zimorodka, pliszkę i pluszcza. W zaopatrywana w substancje odżywcze. Powierzchnia: 299 ha, w tym 245 ha ostatnich latach osiedliły się tu wydry. Lasy na pow. gruntów Wycieczka piesza lub rowerowa szlakiem terenie rezerwatu są bardzo bogate w różne Średni przepływ wody: 27 m2/sek gatunki drzew, np. na wyspach znajdujących się na Laxaleden wzdłuż rzeki Właściciel gruntu: E.ON, osoby prywatne i Urząd Ochrony Przyrody rzece, na wzgórzach oraz na stromych zboczach. Wzdłuż rzeki Mörrumsån biegnie liczący 30 2 Zarządca: Urząd Wojewódzki Lasy te nie były użytkowane w szerszym zakresie km szlak Laxaleden. Szlak jest oznakowany Udogodnienia: szlak Blekinge- i znajduje się w nich wiele starych drzew, a także informacjami o pozostałościach historycznych, leden, szlak Laxaleden, most drzewa martwe. takich jak stare młyny, fabryki oraz hydroelek- wiszący, wiatrochrony. Od dawna zasiedlony trownie. W Susekull szlak Blekingeleden łączy Rzeka Mörrumsån od dawna pełni wiodącą rolę się ze szlakiem Laxaleden. W miejscowości w tym rejonie, a wąwóz został zasiedlony już w Hallandsboda można zejść ze szlaku i epoce kamienia. Jest tu wiele śladów dawnego przedostać się na drugi brzeg rzeki przez most wykorzystania gruntów, jak np. tarasy uprawne, wiszący.

24 25 9 Käringahejan

Rzeka Mörrumsån płynie przez rezerwat przyrody o długości 4,5 km w głębokiej dolinie ryftowej. Gdzieniegdzie zbocza doliny opadają ku rzece z wysokości do 40 m. Urwiska doliny porastają lasy o charakterze lasów pierwotnych. Na stromych zboczach rosną sosny, buki i dęby.

Obszar bogaty w różnorodne gatunki Rzeka Mörrumsån, będąca największą rzeką Blekinge, jest najbogatszym w różnorodne gatunki ciekiem wodnym w Szwecji, zarówno jeśli chodzi o ryby, jak i pozostałą faunę. Rzeka jest jednym z głównych dostarczycieli dzikiego łososia dla Morza Bałtyckiego. Występowanie łososia w rzece datuje Zbiórka siana na madach się już na 1231 r. W Mörrumsån odnotowano jeden z najrzads- Rzeka o ogromnym znaczeniu zych w Szwecji gatunków małży słodkowodnych Rzeka Mörrumsån odgrywała ogromną rolę w – skójkę gruboskorupową. Żyją tu również różne życiu mieszkających tu ludzi od wielu lat. Najstars- gatunki ptaków, m.in. liczna populacja pluszcza ze znaleziska datują się z epoki kamienia. Dawniej zwyczajnego i pliszki górskiej oraz pojedyncze pary rzeka była wykorzystywana jako szlak transpor- zimorodka. Zimorodek towy, m.in. do spławu drewna. Miała również duże Pełna życia rzeka i otaczające ją lasy liściaste, znaczenie jako źródło energii – wzdłuż biegu rzeki otwarte połacie ziemi i zabudowania stanowią dla rozwoju wielu zwierząt lądowych. Przy rzece można znaleźć pozostałości małych tartaków i również idealne warunki dla nietoperzy. kilkakrotnie zaobserwowano wydry. wiatraków. Występuje tu kilka interesujących gatunków tych Wśród bardziej unikalnych roślin występujących KÄRINGAHEJAN Tereny znajdujące się po wschodniej stronie stworzeń, np. karlik malutki i nocek Natterera. na terenie rezerwatu wymienić można m.in. bezlist NATURRESERVAT rzeki są płaskie. To pozostałości po łąkach kośnych Obszar ten zapewnia korzystne uwarunkowania okrywowy i żaglik włoskowaty. i pastwiskach. W południowej części rezerwatu znajduje się młyn z 1877 r. Wytwarzano w nim mączkę kostną wykorzystywaną jako nawóz. Młyn pracował do 1914 r., po tym czasie produkowano tu gont, a jeszcze później – skrzynie.

INFORMACJE

46 47 48 Dojazd:49 E2250 51 Jedź52 drogą 126 54 56 57 na północ58 59od Svängsta60 61do Hemsjö, przejedź przez rzekę Mörrumsån w 62 63 64 65 66 53 55 kierunku Härnäs, za mostem kamien- nym skręć w lewo. N 56°21’55” E 14°41’13” Udogodnienia:• Parkingi, miejsca odpoczynku, ścieżki wędrowne. Wzdłuż rzeki znajduje się stary nasyp kolejowy z czasów, kiedy między Karlshamn i Vislandą jeździł pociąg. Nasyp ten jest obecnie częścią szlaku pieszego i rowerowego. Utworzono w roku: 1996. Gmina: Karlshamn i Olofström Powierzchnia: 118 ha pow. gruntów Właściciel gruntu: Urząd Ochrony Przyrody, Sydkraft i osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki

26 27 Ślady w krajobrazie Zachowanie różnorodności roślin łąkowych 10 Ire Imponujące stosy kamienne, tzw. kamienice, wymaga odpowiedniego utrzymania gruntów i mury kamienne znajdujące się w Ire oraz poprzez wypas i koszenie. Łąki kosi się drzewa, które od dawien dawna ogławiano, dopiero po przekwitnięciu roślin zielnych, Najlepiej zachowane krajobrazy rolnicze Regionu Blekinge znajdują się w Ire – żywym stanowią świadectwo zwyczajów dawnych co sprzyja rozmaitości owadów. Przykładem muzeum dawnej racjonalizatorskiej działalności rolniczej prowadzonej na dużą skalę. mieszkańców tych ziem i należą do naszego jest zagrożona wyginięciem pszczolinka Zachowanie tego dziedzictwa kulturowego wymaga corocznej pracy podobnej do tej dziedzictwa kulturowego. Ponadto występuje tu świerzbnicówka, która żywi się pyłkiem wykonywanej przez dawnych chłopów. Pod koniec lata co roku ostrzy się kosy, aby były duża różnorodność biologiczna. Ptaki i nietoper- świerzbnicy polnej. skutecznym narzędziem pracy i świadectwem kultury. ze chętnie osiedlają się w zagłębieniach starych, ogłowionych drzew. Oświetlone słońcem kamie- Zagłęb się w historię nice i mury to ważne siedliska owadów i gadów. Ire to wspaniały przykład dawnego, tradycyjnego i łączono. Dzisiaj w Ire znajdują się dwie dawne krajobrazu rolniczego. Są tu dobrze zachowane zagrody chłopskie: Håkansgården i Josefsgården. Łąka jest matką pola uprawnego łąki, pola uprawne i pastwiska. Teren ten wygląda Obie zostały odrestaurowane w ich pierwotnym Dawniej łąka była istotnym rodzajem ziemi. dokładnie tak samo jak setki lat temu. Takich kształcie. Gospodarstwo Josefsgården zostało Na łąkach rosła zimowa pasza dla zwierząt miejsc jest już bardzo niewiele, szybko znikają, nazwane po swoim ostatnim właścicielu – Josefie, gospodarskich. Wielkość łąki była zatem dlatego Ire to tak ważne ogniwo w naszej historii. który zmarł w 1984 r. i był ostatnim z rolników- wyznacznikiem tego, ile zwierząt można było Północno-zachodnią część rezerwatu stanowią leśników we wsi Ire. Przez całe swoje życie Josef wykarmić w gospodarstwie w okresie zimowym. lasy, w których dawniej wypasano zwierzęta. uprawiał ziemię w taki sam sposób, w jaki robili Liczba zwierząt określała z kolei ilość nawozu Spora część lasu jest dotknięta szkodami spowodo- to jego przodkowie. Oba gospodarstwa stanowią na potrzeby uprawy, co wyznaczało wielkość bardzo cenną część rezerwatu. wanymi przez sztormy oraz szkodnika – kornika pól uprawnych. To ten łańcuch zależności stał INFORMACJE drukarza. się początkiem starego powiedzenia „Łąka jest 46 47 48Dojazd:49 E2250 51 Jedź52 drogą krajową 29 na matką pola uprawnego”. I tradycja ta nadal Wieś Ire północ. Tuż przed granicą regionu Småland znajduje jest żywa – w Ire łąki nadal są koszone, a54 pola 56 57 58 59 60 61 Wieś Ire powstała prawdopodobnie w okresie 62 63 64się drogowskaz65 66 kierujący53 55 w lewo na drogę 629. średniowiecza. Najstarsze znane informacje na jej uprawiane. N 56°20’39” E 14°52’13” temat pochodzą z 1658 r.; wtedy we wsi było tylko Udogodnienia:• Parkingi, ścieżki wędrowne, jedno gospodarstwo. Późniejsza historia wsi jest Obfitość kwiecia miejsca palenia ognisk. Ścieżka wędrowna w lesie dobrze udokumentowana. Gospodarstwa dzielono W okresie letnim wieś Ire rozkwita. Jastrun, świerkowym jest obecnie niedostępna. dzwonek okrągłolistny, kukułka plamista, arnika Utworzono w roku: 1986. Gmina: Karlshamn górska, krzyżownica zwyczajna i czarcikęs Powierzchnia: 59 ha łąkowy – wszystkie te kwiaty wraz z pozostałą Właściciel gruntu: Urząd Ochrony Przyrody. Zarządca: Urząd Wojewódzki roślinnością tworzą wspaniałą obfitość kwiecia.

IRE NATURRESERVAT

28 29 Ptasie śpiewy widać tu tylko ruiny dawnych zabudowań. 11 Långasjönäs W tych zróżnicowanych lasach liściastych, w Pozostałości po dawnych zagrodach, mury których pełno jest martwych drzew i pustych kamienne i kamienice to ślady świadczące o Rezerwat Przyrody „Långasjönäs naturreservat” położony jest na granicy pomiędzy w środku pni, występuje mnóstwo gatunków historii tego miejsca. Znajdowała się tu także ptaków. Wśród ptasiego chóru usłyszeć można papiernia działająca do 1919 r., kiedy to została krajobrazem mieszanym a obszarami leśnymi. Obszar ten obejmuje przepastne śpiew kapturki i świstunki leśnej. Przy odrobinie zniszczona w wyniku pożaru. Imponujące ruiny lasy świerkowe na północy oraz obficie ulistnione lasy dębowo-bukowe w części szczęścia można zobaczyć grubodzioba zwyczaj- są tu jednak do dziś. południowej. Jest tu też kilkanaście jezior, z których największe jest jezioro Långasjön nego przemykającego przez listowie drzew. Jest Pola, łąki i pastwiska obsadzono drzewami ze swymi pięknymi, piaszczystymi plażami oraz czystą wodą. to płochliwy ptaszek o pięknym, iglastymi, a część z nich na powrót porosły kolorowym upierzeniu i mocnym dziobie. lasy liściaste. Obok wsi Södra Hoka Popularny teren rekreacyjny roślinami są groszek czerniejący i okrzyn Innym ciekawym gatunkiem, który występuje znajdują się pastwiska, na których rosną Rezerwat oferuje wspaniałe możliwości rekrea- szerokolistny. Na północny wschód od jeziora na tym terenie, jest muchołówka mała. imponujące jałowce oraz inna roślinność, cyjne przez cały rok. Rozbudowany system Stora Kroksjön znajduje się las bagienny, w jak np. dąbrówka piramidalna, goździk dróg leśnych, szlaków wędrownych oraz ścieżek którym napotkać można nietypowe rośliny, Krajobraz kulturowy kropkowany i krzyżownica zwyczajna. rekreacyjnych zachęca do aktywności fizycznej takie jak turzyca długokłosa, rzeżucha leśna Dawniej teren rezerwatu należał do dwóch i pieszych wycieczek. Większość oznaczonych i czartawa pośrednia. Wzdłuż rzeki Mieån dużych majątków położonych w dwóch różnych INFORMACJE ścieżek ma swój początek w ośrodku Nytorpet rośnie długosz królewski – największy gatunek wsiach: Långasjönäs i Södra Hoka. W XVIII należącym do organizacji non-profit Frilufts- paproci występujący w i XIX w. Była tu papiernia, gorzelnia, młyn,46 47 48Dojazd:49 E2250 51 Jedź52 drogą 29 w kierunku främjandet. Na terenie ośrodka znajdują się Szwecji. 54 56 57 Växjö.58 Na północ59 60 od Asarum61 kieruj się znakami na tartak, fabryka skrobi oraz około 20 zagród. Teraz Långasjönäs. N 56°15’02” E 14°51’06” 62 63 64 65 66 53 55 miejsca do grillowania, kąpieliska oraz sauna Udogodnienia:• Parkingi. Pewne ułatwienia opalana drewnem. dostępu. Domki letniskowe, kemping, kąpielisko z parkingiem i sklepikiem obok Långasjönäs. Ryby, ptaki wodne i ” krewetka System ścieżek, narciarska ścieżka biegowa. Szlak polodowcowa” Blekingeleden z metą etapu na kempingu Långa- Jeziora znajdujące się na terenie rezerwatu są LÅNGASJÖNÄS sjönäs. Możliwość noclegu w dworku Södra Hoka. idealnym miejscem do wędkowania; żyje tu NATURRESERVAT Dla posiadaczy karty wędkarskiej wędkowanie w szczupak, okoń oraz sztucznie wprowadzone jeziorach Stora Kroksjön i Lilla Kroksjön oraz Krok- sjögyl. Więcej informacji udziela biuro podróży w gatunki z rodziny łososiowatych, np. pstrąg Karlshamn, tel. +46 (0)454-812 03. tęczowy i golec. W jeziorze Stora Kroksjön Utworzono w roku: 1990. Gmina: Karlshamn występują tzw. relikty polodowcowe – gatu- Powierzchnia: 463 ha pow. gruntów nki, które przetrwały tu od czasów ostatni- Właściciel gruntu i zarządca: Gmina Karlshamn ego zlodowacenia. Te „żywe skamieliny” to niewielkie skorupiaki żyjące w jeziorze od czasu, gdy było ono jeszcze połączone z morzem, czyli od 10 000 lat. Roślinność lasów liściastych Wiosną i wczesnym latem ziemię pokrywają drobne, białe kwiatki gwiazdnicy wielkokwiato- wej. Później, w okresie letnim, kwitnie pszeniec gajowy – łatwo go rozpoznać po fioletowych przylistkach i złotożółtych kwiatach. Innymi ciekawymi rosnącymi tu

30 31 12 Tararps jättegrytor (Naturminne)

Na północny wschód od Asarum, w Tararp, znajduje się obszar górski z kilkudziesięcioma kotłami wirowymi o różnej wielkości – największe z nich mają cztery metry średnicy i cztery metry głębokości. Kotły wirowe w Tararp są chronione jako dziedzictwo przyrody. Kotły wirowe rozpalają wyobraźnię od dawna. W podaniach ludowych mówi się o wychodzących z zagłębień skalnych olbrzymach, które gotowały w kotłach jedzenie. Wrzucenie monety do kotła w wielu miejscach jest równoznaczne z zapewnieniem sobie szczęścia w połowach. Kotły wirowe zostały wyżłobione w skałach przez płynącą z ogromną siłą wodę z lądolodu, niosącą ze sobą kamienie i gruz. Kocioł przedstawiony na następnej stronie pękł i uległ podzieleniu, dzięki czemu można zobaczyć jego przekrój.

Illustration: Jonas Lundin

INFORMACJE

46 47 48Dojazd:49 E2250 51 Jedź52 drogą 29 w kierunku Växjö. 54 56 57Na północy58 59 od Asarum60 skręć61 w prawo na Långasjö- näs. Jedź tą drogą aż do drogi zjazdowej na Tararp. 62 63 64 65 66 53 55 Kieruj się na Farslycke. Na skrzyżowaniu czterech dróg w Tararp zobaczysz znak z Krzyżem św. Jana oraz drogowskaz „Jättegrytor” TARARPS N 56°13’48” E 14°52’47” JÄTTEGRYTOR • Utworzono w roku: 1966. Gmina: Karlshamn Powierzchnia: 2 ha. Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Gmina Karlshamn

Kowalik 32 33 13 Stilleryd

Rezerwat Przyrody Stilleryd to popularny i chętnie uczęszczany obszar przyrodniczy z miejscami do palenia ognisk i kąpieliskami oraz oznaczonym szlakiem turystycz- nym. W wielu miejscach na terenie rezerwatu odnaleźć można ślady działalności człowieka – od miejsc pochówku z epoki brązu i żelaza po nie tak dawne pozostałości w postaci zamkniętych kamieniołomów i betonowych bunkrów.

Przyroda w rezerwacie Stilleryd to mieszanka Uprawiane od dawna jałowego podłoża platformowego, lasów pełnych Równinne tereny w północno-wschodniej części drzew o powykręcanych konarach oraz obszarów rezerwatu uprawiano co najmniej od przełomu trawiastych wykorzystywanych do wypasu. XVIII i XIX w. Na początku XX w. były tu łąki Wśród drzew przeważa dąb. Tam, gdzie najbard- kośne, z których miejscowi chłopi zbierali siano. ziej operuje wiatr, a pokrywa ziemi jest cienka, Później ziemie te przeznaczano pod wypas. rosną niskie drzewa o powykręcanych konarach. Użytkowanie gruntów jest ważne z punktu Wrzosy, porosty i rośliny gruboszowate, takie jak widzenia zachowania otwartych przestrzeni, które rozchodnik ostry, składają się na tę dość tu ubogą od wielu stuleci są charakterystyczne dla tych florę, charakterystyczną dla terenów skalistych. W terenów. Także lasy i tereny skalne znajdujące się skalne, obejmujące odkryte, twarde dno szczelinach i rozpadlinach roślinność jest bogatsza; w obrębie rezerwatu – „Ośle łąki” – od dawna wy- zamieszkałe przez glony i morskie gatunki ryb rośnie tu m.in. zagrożona wyginięciem róża pucha- korzystywane były do wypasu zwierząt. Również w rejonach bardziej oddalonych od brzegu, jak ta. Najbardziej różnorodna roślinność występuje w obecnie latem prowadzony jest tu wypas. również bardziej zaciszne siedliska o miękkim części północno-wschodniej. Wzdłuż równinnych dnie, porośniętym roślinami naczyniowymi, obszarów wypasu rosną m.in. orchidee, listeria Bogata flora pod powierzchnią wody zamieszkałe przez ryby słodkowodne. Ptaki jajowata oraz podkolan biały. Po powierzchnią wody rozpościera się podłoże wodne mają się dobrze na obszarze archipelagu wchodzącego w skład rezerwatu przez cały rok. W okresie letnim wysepki są miejscem wylęgu kilku gatunków, m.in. brodźca piskliwego, edredona, kamusznika, rybitwy rzecznej i rybitwy popiela- tej. Częstym gościem jest tu bielik zwyczajny.

Brodziec piskliwy

STILLERYD INFORMACJE NATURRESERVAT Dojazd:46 Zjedź47 z drogi48 E22,49 50 kieruj51 się 52znakami na Vekerum.54 56 Zjedź57 na kąpielisko58 59 Stilleryd,60 następnie61 w kierunku62 63 Yttre Stilleryd,64 65 po przejechaniu66 53 155 km jedź drogą na Drösebo. N 56°09’19” E 14°47’22” Udogodnienia: Parking,• oznakowana ścieżka wędrowna, miejsca do grillowania i kąpieliska Utworzono: 1967, poszerzono: 2012 Powierzchnia: 83 ha, w tym 25 ha gruntów Właściciel gruntu: Osoby prywatne i Gmina Karlshamn Zarządca: Urząd Wojewódzki Inne: Obszar Natura 2000

34 35 Ślady historii 14 Stärnö Na obszarze rezerwatu znaleźć można dawne i mniej dawne ślady bytności człowieka – pozostałości po działalności stoczni oraz Stärnö, górzysty półwysep, położony bezpośrednio na południowy zachód od Karls- kamieniołomów granitu i diabazu, instalacje mili- hamn, to jeden z najbardziej cenionych terenów rekreacyjnych w Karlshamn. Można tarne w różnym wieku, urządzenia do produkcji i dystrybucji energii w postaci elektrowni olejowej się tu kąpać, wędkować, zbierać grzyby itp. Są tu przepiękne lasy bukowo-dębowe, w i linii energetycznych oraz przyłącze podwodnej których można spacerować, oraz skały, na których można przysiąść i wypić kawę. linii kablowej SwePol-Link. Na Stärnö znajduje się kąpielisko z piaszczystą Rezerwat Przyrody Stärnö obejmuje pagórkowaty plażą – Stärnö Sandvik. Kąpielisko i miejsce do półwysep, którego wysokość n.p.m. sięga 50 m., grillowania zostały przystosowane także na potr- a różnice poziomów są znaczne, oraz szeroki ko- zeby osób niepełnosprawnych. rytarz ze skał zwanych diabazem (czarny granit), turystycznego, na którym oznakowano miejsca Boön przecinający półwysep na dwie części. historyczne, cmentarz garnizonowy, stocznię, Różnorodność gatunków drzew, wśród których Wyspa Boön jest położona na wschód od Stärnö. obwarowania itp. Położenie wyspy Boön przy występuje buk, dąb i sosna – wiele z nich starych Można tu skorzystać z interesującego szlaku wjeździe do Karlshamn było istotne ze względów – w połączeniu z południowym położeniem i strategicznych, sprzyjającym klimatem tworzy idealne warunki dla życia wielu interesujących gatunków zwierząt INFORMACJE i roślin. 46 47 48Dojazd:49 E2250 51 na 52Karlshamn, na rondzie jedź 54 56 57 prosto58 i kontynuuj59 60 drogą61 Oljehamnsvägen. Zjedź przy Piękne miejsca widokowe Stärnö Sandvik. N 56°08’41” E 14°50’24” 62 63 64 65 66 53 55 Stärnö posiada dwa wyraźne wzniesienia. Na Udogodnienia: Kąpielisko• morskie Stärnö Sandvik, wzniesieniu północnym oferującym wspaniałe pomosty, sklepik, bar, toaleta. Szlaki wędrowne. widoki znajduje się Höga Rör – duży kurhan z epoki brązu, sprzed 1000 lat p.n.e. Wzniesienie południowe nazwane jest Wzgórzem Stosów Utworzenie rezerwatu planowane na rok 2014. Ogniskowych – być może było ono wykorzysty- Powierzchnia: 196 ha pow. gruntu, 700 ha zbiorników wane do naprowadzania lub sprowadzania wodnych. Właściciel gruntu i zarządca: Gmina Karlshamn na manowce statków. W 1679 r. angielski bryg o nazwie Altáre naprowadzono do miejsca, w którym znajduje się głaz narzutowy „Altare hall”. Wybrzeże półwyspu to wybrzeże szkierowe; są tu barańce, rysy lodowcowe, kotły wirowe i niecki skalne. Wały przybrzeżne z czasów Morza Litorynowego znajdują się na nieco wyżej położonych terenach. Występują tu liczne plaże pokryte małymi kamieniami.

STÄRNÖ

36 37 Park Przyrody i Dzikich Zwierząt INFORMACJE 15 Eriksbergs stränder 16 Bockön-Mjöön Eriksberg 46 47 48 49 50 51 52 Eriksberg to ogrodzony obszar Dojazd: 1. Szlak Kohageleden/ o powierzchni 900 ha. Wstęp na część wschodnia: E22 54 Kieruj56 57 58 59 60 61 się brązowo-białymi znakami62 na 63„Er- 64 65 66 53 55 Plaże Rezerwatu Przyrody Eriksberg rozpościerają się obok Parku Przyrody i Dzikich teren parku jest płatny. Żyją tu iksberg Vilt- och naturpark”. Zaparkuj Zwierząt Eriksberg i oferują możliwość przyjemnych spacerów brzegiem morza. Szlak jelenie, daniele, żubry, muflony przy bramie1 i idź na wschód. i dziki. Swoje siedlisko ma tu 46 47 48 49 50 N 51 56°11’26”52 E 15°00’00” Allböleleden, oświetlany przez wieczorne słońce, oferuje przepiękne widoki. Szlak Ko- •2. Szlak Allböleleden/część zachod- 15 z 19 gatunków nietoperza 54 56 57 58 59 nia:60 z kierunku61 zachodniego E22, hageleden przebiega m.in. przez piękny las bukowy aż do samego brzegu morskiego. 46 47 48 49 50 51 52 występujących w Szwecji. Teren 62 63 64 65 66 53 z kierunku55 wschodniego Wyspy Bockön i Mjöön to popularne miejsca, zwłaszcza wśród właścicieli łodzi. ten ma status rezerwatu przyrody. E22,2 54 kieruj56 się znakami57 58 z napi59- 60 61 www.eriksberg.nu sem Trensum62 /63 Matvik,64 a następnie65 66 53 55 na Eriksbergs stränder. Plaże Eriksberg to głównie plaże skaliste. W szc- N 56°10’15” E 14°59’03” zelinach i miejscach o grubszej pokrywie ziemnej •Na wyspy Bockön i Mjöön można rosną gęstsze skupiska drzew obejmujące formacje dostać się jedynie własną łodzią. leśno-stepowe, od olch po buki. Po obu stronach Udogodnienia: Parkingi, miejsca do znajdują się oznakowane szlaki turystyczne. grillowania, ścieżki wędrowne. Wędrówka tutaj może być dość wymagająca, ale Plaże Eriksberg utworzono w 1976 r., Powierzchnia: 128 ha pow. gruntu. przepiękne widoki na morze są warte wysiłku. Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Wzdłuż szlaków widać pozostałości licznych daw- Żubr Zarządca: Urząd Wojewódzki nych zagród, zamieszkałych niegdyś przez rybaków Wyspy Bockön-Mjöön powstały w i drobnych rolników. Populacja była tu dość liczna. 1975 r. Powierzchnia: 23 ha pow. Szkoła znajdowała się w Eriksberg. gruntu. Właściciel gruntu: Urząd Do wyspy Dragsö położonej w samym środku Ochrony Przyrody. Pomost do cumowania łodzi naBockö Bockö Zarządca: Urząd Wojewódzk. zatoki Maraviken można dotrzeć jedynie własną ERIKSBERGS łodzią. W ogrodzeniu znajdują się przejścia, zatem Dużą część wyspy Bockö stanowią skały. Szcze- NATURRESERVAT całą wyspę można zwiedzić. Najlepiej będzie liny i rozpadliny porasta licznie fiołek trójbarwny wędrować oznakowaną ścieżką – nie ominie się i skalnica ziarenkowata. Wyspa Mjöö to obszar wtedy przepięknych skał zapewniających wspaniały specjalnej ochrony ptaków i okresie od 1 kwietnia widok na archipelag. do 15 lipca jest ona niedostępna.

ERIKSBERGS STRÄNDER NATURRESERVAT

BOCKÖN-MJÖÖNS NATURRESERVAT

Mjöö 38 39 17 Tärnö

Wyspa Tärnö jest malowniczo położona na samym skraju pasma morskiego i jest największą z wysp archipelagu Hällaryd. Jest ona popularnym celem wycieczek w sezonie letnim i można tu znaleźć różne udogodnienia, takie jak marina, sklep, restauracja i domki kempingowe. Najłatwiej dotrzeć tu statkiem z Karlshamn lub z Matvik Góra widokowa z latarnią Wyspa oferuje mnóstwo ciekawych miejsc. Rozległy system ścieżek poprowadzi odwiedzających przez malownicze domy, pomosty i dalej przez las dębowy ku przepięknym zatoczkom i skałom. Rośnie tu m.in. kapryfolium i jeżyna. Najwyższym punktem terenu jest wzgórze Draka- Fiskegökaeken berget – jego szczyt mierzy 30 m. n.p.m. Rozciąga Na cyplu Tjuvanabben, najbardziej wysuniętym się z niego fantastyczny widok na morze i Archi- na północny wschód, znajduje się stary, pusty w pelag Blekinge. Wyżłobienia widoczne na skałach środku dąb – Fiskegökaeken. Dąb ten przez długi czas służył jako znak morski dla przepływających statków. Na wyspie przez kilkaset lat mieszkali stali mieszkańcy. Szczyt zaludnienia przypadł na 1920 r., kiedy to mieszkało tu 250 osób. Główny po- wzgórza dawni mieszkańcy wyspy tłumaczyli sobie karm stanowiły tu wtedy ryby, polowano też na jako ślady smoka, który niegdyś tu żył. Według ptaki morskie, ponadto zajmowano się kamieniar- starej legendy znajduje się tu też ukryty skarb. Na stwem i drobną uprawą. Obecnie na wyspie Tärnö wzgórzu stoi najstarsza w Szwecji drewniana latar- brak jest całorocznych mieszkańców. nia, która nadal jest użytkowana, a wzniesiono ją w 1910 r. Wokół wzgórza rozpościerają się plaże pełne małych kamieni, które są świadectwem tego, jak wysoko niegdyś sięgała linia brzegowa Bałtyku. TÄRNÖ NATURRESERVAT

TÄRNÖ NATURRESERVAT INFORMACJE

Dojazd: Statek kursujący z Karlshamn TÄRNÖ lub z Matvik. NATUR- 1 N 56°07’15” E 14°57’47” RESERVAT •2 N 56°07’17” E 14°58’32” •Udogodnienia:1 Marina, sklep letni i restauracja, wynajem domków kempingowych, ścieżki wędrowne, kąpielisko, miejsca odpoczynku Powierzchnia: Rezerwat 20 ha. Cała wyspa liczy 115 ha. Rezerwat utworzono: 1980, poszerzono 1988 40 41 18 Tjärö

Rozległe równiny wyspy Tjärö zostały ukształtowane przez człowieka, który, walcząc o zapewnienie sobie dobrobytu, przez całe pokolenia karczował i uprawiał, wypasał zwierzęta i wycinał lasy – na różne potrzeby. Wyspa Tjärö jest miejscem szczególnym dla miłośników archipelagów. Zabudowania stanowią malownicze stare domki, które odwiedzający mogą wynająć. W okresie letnim na wyspie pasą się zwierzęta gospodar- skie dawnych ras.

Malowniczy archipelag o ciekawej historii Badacze sądzą, że wyspa Tjärö została zasiedlona już w epoce brązu. W rejestrze gruntów z 1659 r. wyspa występuje wśród dóbr królewskich. Od mieszkańców pobierano wtedy daninę w postaci pół beczki dorsza. Ewidencja ludności z 1685 r. podaje, że na wyspie mieszkały trzy osoby. Później w XVIII w. zwiększyła Wiosną na skałach dominują kolory fiołka trójbarw- się powierzchnia zabudowy na wyspie. W latach nego, a w dalej położnych partiach – intensywna żółć 40. XX w. właścicielem wyspy zostało Szwedzkie rozchodnika ostrego i czerwień smółki pospolitej. Towarzystwo Turystyczne. Obecnie Tjärö ma nowego Wiele gatunków ptaków wokół wysp Pomniejsze wysepki wokół wyspy Tjärö stanowią Rybitwa popielata obszar specjalnej ochrony ptaków. Popularnymi żyjącymi tu gatunkami z rzędu blaszkodziobych są edredon i czernica. Przy odrobinie szczęścia można właściciela, który zamierza dokonać renowacji i kon- zobaczyć także gąsiorka przebijającego swoją zdobycz serwacji starych domów. na kolcach tarniny. W głębi wyspy usłyszeć można Dużą część wyspy Tjärö stanowią skały m.in. słowika i cierniówkę. przepięknie wygładzone przez lądolód z wyraźnymi rowkami wyżłobionymi przez lód. Wśród drzew przeważa dąb. Tereny trawiaste są miejscami bogate w różnorodne gatunki flory i fauny. Na suchych łąkach rośnie m.in. dziewięćsił pospolity, lepnica zwisła i kukułka bzowa. Bardziej urodzajne gleby porasta kokoryczka, gwiazdnica, pszeniec gajowy, pod- TJÄRÖ kolan biały, wiązówka bulwkowa i drżączka średnia. NATURRESERVAT

46 47 48 49 50 51 52 54 56 57 58 59 60 INFORMACJE61 62 63 64 65 Dojazd:66 E2253 55 Kieruj się znakami na Järnavik. Statek z Järnavik. W okresie letnim na wyspę kursuje także statek z Karlshamn i z Guö, www.tjaro.com N 56°10’14” E 15°03’00” Udogodnienia:• Oznaczone szlaki, miejsca odpoczynku, marina, schronisko, domki kempingowe, restauracja, kawiarnia i sklep. Utworzono w roku: 1976. Gmina: Karlshamn Powierzchnia: 76 ha pow. gruntu. Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki

42 43 zachował się jeden magazyn portowy.46 Jest on47 48 49 50 51 INFORMACJA52 19 Järnavik obecnie wykorzystywany jako magazyn54 towarowy56 57 58 59 60 61 i poczekalnia na potrzeby statku kursującego62 63 na 64 65Dojazd:66 E2253 55 Kieruj się znakami na Järnavik Tjärö. Z dawnego portu obecnie chętnie korzystają N 56°10’51” E 15°04’26” Rezerwat Przyrody Järnavik to bardzo różnorodny obszar o bogatej roślinności. Wyso- właściciele małych łodzi. W• porcie znajduje się schronisko. Wynajem kajaków. Wycieczki statkiem na i z wyspy Tjärö. Sklepik, bar i kie wzgórza i głębokie wąwozy, przepiękne ścieżki i interesująca historia – to wszystko kąpielisko z pomostami na kempingu. sprawia, że rezerwat ten jest popularnym miejscem pieszych wycieczek. Utworzono w roku: 1971. Gmina: Ronneby Powierzchnia: 94 ha pow. gruntu Różnorodny na północy, jałowy na południu niemieckie i holenderskie statki załadowywały tu Właściciel gruntu: Gmina Ronneby Rezerwat Przyrody Järnavik obejmuje mocno i rozładowywały swoje towary. Przez Järnavik do Zarządca: Urząd Wojewódzki pofałdowany, typowy dla środkowego Blekinge ob- regionu Småland transportowano wyroby drew- szar przybrzeżny z charakterystycznymi chłodnymi niane, skóry wołowe i smołę. skałami, podłożem platformowym, szlachetnymi XIX wiek był okresem rozkwitu portu, czas ten drzewami liściastymi i otwartymi pastwiskami. W jednak bezpowrotnie lasach liściastych w północnych częściach rezerwatu minął. Z czasów rośnie dąb, lipa, klon, buk, grab i wiąz, a także żaglowców leszczyna, głóg, jałowiec, tarnina oraz różne gatunki dzikiej róży. Gleby porastają tu m.in. zawilce, konwalie, przylaszczki, szczyr trwały i pszonka. Południowa część rezerwatu jest bardziej jałowa, a wokół wygładzonych przez lodowiec skał rośnie m.in. przytulia szwedzka, rozchodnik ostry i fiołek trójbarwny.

Strome zbocza skalne z wspaniałym widokiem JÄRNAVIK Wzgórza opadają stromo ku zatoce. Nazwa NATURRESERVAT Järnavik pochodzi od średniowiecznego słowa „hjerna” oznaczającego „ciemię” lub „wysokość”. Na cyplu zachodnim dostępnych jest kilka ścieżek Jeżyna fałdowana wędrownych. Szczyt wzgórza oferuje wspaniały widok na zatokę. Przez rezerwat przebiega szlak Blekingeleden, którego jeden z etapów kończy się przy kąpielisku gminnym.

Średniowieczny port Järnavik jest jednym z najlepszych naturalnych portów na wybrzeżu Blekinge. Już w średniowieczu

44 45 20 Lillagärde

W samym środku przepięknej doliny strumienia Bräkneån znajduje się Rezerwat Przyrody Lillagärde. Jest to niewielki obszar o zróżnicowanej przyrodzie. Znajduje się tu odtworzony obszar pastwiska, las składający się ze szlachetnych drzew liściastych, obszary lasu mieszanego oraz dawna przybrzeżna łąka kośna. Strumień Bräkneån stanowi wschodnią granicę rezerwatu, a w dole rzeki rozciąga się miejscami stromy wąwóz. Las porastający zbocza doliny strumienia grubodziób to dwa gatunki charakterystyczne Buk, dąb i leszczyna to przeważające gatunki dla lasów liściastych występujące na tym terenie. drzew na tym terenie. Roślinność jest tu bo- W strumieniu znaleźć można rzadką perłoródkę gata, zwłaszcza w niższych partiach w pobliżu rzeczną. strumienia Bräkneån oraz w dolinie strumienia znajdującego się w dole rzeki. Rośnie tu m.in. wawrzynek wilczełyko, kalina, przytulia wonna, miodunka ćma oraz czartawa. Wzdłuż brzegu rzeki rosną duże paprocie – długosz królewski – oraz sadziec konopiasty, krwawnica, wiązówka błotna i gorysz błotny.

Wiele gatunków ptaków Różnorodność flory skutkuje mnogością gatunków ptaków. Dominują ptaki śpiewające, drozdy, sikory i zięby. Dzięcioł duży wykuwa dziuple używane później przez inne dzięciołowate. Raniuszek i Mjölke

LILLAGÄRDE NATURRESERVAT

Perłoródka rzeczna 46 47 48 49 50 51 52 INFORMACJA 54 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 Dojazd:66 E2253 55 Jedź przez Bräkne-Hoby i po przejechaniu 1 km skręć w lewo na Björkeryd. 2 km dalej skręć w prawo przy znaku „Naturreservat”. 1 km dalej skręć w lewo przy znaku ”Lillagärde naturreservat”. 1 km dalej znajduje się niewielki parking. N 56°16’23” E 15°06’10” Udogodnienia:• Parking, miejsce odpoczynku i oznaczona ścieżka. Utworzono w roku: 1987. Gmina: Ronneby Powierzchnia: 13 ha. Właściciel gruntu: Diecezja Lund. Zarządca: Urząd Wojewódzki

46 47 21 Ronneby Brunnspark & Södra Brunnsskogen kulturreservat

Zapraszamy do pierwszego Rezerwatu Kultury w regionie Blekinge. Przespaceruj się krętymi ścieżkami i ciesz się widokiem zachowanych pozostałości działalności wodoleczniczej z przełomu XIX i XX w., kiedy to w tym miejscu znajdował się kurort.

Gdy w 1873 r. powstała spółka Ronneby Helsobrunns W latach 50. XX w. uzdrowisko Ronneby Brunn Aktiebolag, nabyła ona dużą powierzchnię gruntu reklamowało się jako miejscowość rekreacyjna. W i założyła park zdrojowy. Później, w miarę rozwoju 1959 r. historyczny hotel został całkowicie zniszc- działalności, park rozbudowywano. Roślinność parkowa zony w pożarze. miała harmonizować z naturą, a ważnym elementem Park Ronneby Brunnspark staje się rezerwatem kultury Przepiękne widoki i egzotyczne wrażenia Ronneby Brunn to Piękny, bogato ulistniony las zapewnia mnóstwo Strome schody za Willą Dyrektora prowadzą do chyba najwybitniejszy egzotycznych przeżyć. Jezioro Trollsjön było już miejsca, z którego rozciąga się wspaniały widok. w czasach świetności uzdrowiska znaczącym przedstawiciel tradycji Rezerwat Przyrody Södra Brunnsskogen XIX-wiecznych kur- miejscem. Dwa wyznaczone miejsca do grillowania przy brzegu jeziora zachęcają do pikniku. Na południe od Rezerwatu Kultury znajduje się ortów. W latach 80. gminny Rezerwat Przyrody Södra Brunnsskogen. XX w. rozpoczęto prace Jeśli dobrze się wsłuchać, można tu usłyszeć śpiewającego piecuszka, świstunkę leśną, ziębę, Rezerwat ten został utworzony w celu zachowa- renowacyjne i budynki rudzika i kapturkę oraz odgłosy czterech gatu- nia i rozwoju przymiejskiego obszaru przyrody o zyskały na powrót ko- nków dzięcioła występujących w Blekinge. ogromnej wartości przyrodniczej i rekreacyjnej. lory typowe dla swoich był las Brunnskogen – Wędrujący po lesie w okresie wiosennym, Części tego terenu wchodzą w skład Obszaru czasów. Ich lokale były częściowo ujarzmiony zanim jeszcze rozwiną się liście buków, odkryją Natura 2000. Są tu m.in. ścieżki wykorzystywane wynajmowane firmom obszar dzikiej przyro- tu zimie bujnie porośnięte żywcem cebulkowym, przez amatorów jazdy konnej, jazdy rowerem i i stowarzyszeniom. dy, który udostępniono szczyrem trwałym, przytulią wonną i zawilcem. joggingu. dla turystów, urządzając ścieżki spacerowe i szlaki. Ratunkiem dla parku i pozostałych budynków Schyłek epoki kurortów stało się nadanie im sta- RONNEBY Wybuch pierwszej wojny światowej to początek tusu zabytku w 1996 r. BRUNNSPARK końca szwedzkich kurortów. Rolę kurortów przejęła W kwietniu 2003 r. Urząd Wojewódzki ustanowił publiczna służba zdrowia. Społeczeństwo stanowe i park zdrojowy Ronneby Brunnspark Rezerwatem KULTUR- życie towarzyskie socjety zaczęło zanikać. W 1929 r. Kultury Blekinge. Rezerwat obejmuje zarówno RESERVAT spółka Ronneby Helsobrunns AB ogłosiła upadłość. park zdrojowy, jak i części przyległego lasu.

Zapraszamy do Ośrodka Przyrody W samym środku parku znajduje się Centrum Informacji Przyrodniczej i Kulturowej Blekinge. Więcej informacji na str. 98.

INFORMACJE

SÖDRA BRUNNSSKOGEN Dojazd: Na drodze E22 kieruj się brązowo-białymi NATURRESERVAT znakami46 „Ronneby47 48 Brunnspark”.4946 5047 Z kierunku5148 5249 zachod50 - 51 52 niego54 56 , z kierunku57 5854 wschodniego5956 6057 6158 . 59 60 61 N62 56°12’00”63 64 E 15°16’55”6562 6663 5364 5565 66 53 55 •Naturum Blekinge Ośrodek Przyrody Blekinge jest otwarty w okresie letnim. Rezerwat Kultury utworzono w 2003 r. Powierzchnia: 102 ha. Rezerwat Przyrody Södra Brunnsskogen

naturumutworzono w 2010 r. Powierzchnia: 157 ha. Właściciel gruntu i zarządca: Gmina Ronneby.

48 49 22 Gö

Rezerwat Przyrody Gö to część posiadłości Göholm. Obszar ten jest jednym z największych i najcenniejszych rezerwatów w regionie Blekinge. Znajdują się tu ogromne, unikalne, dobrze zachowane obszary lasów dębowych, będące siedliskiem wielu gatunków, oraz różnorodne środowiska przyrodnicze, przepiękne plaże, cmentarzysko z epoki żelaza i inne pozostałości. Poza dębem w lasach rośnie przede wszystkim jesion, lipa, klon, buk, wiśnia ptasia oraz wiąz górski. Populacja buka i jesionu występuje w kilku miejscach. Rezerwat jest siedliskiem wielu gatunków zagrożonych wyginięciem, przede wszystkim owa- dów żyjących w martwym drewnie. Po zachodniej stronie cieśniny Bredasund występuje duża popu-

GÖ NATURRESERVAT

lacja buka o średnim wieku 120 lat. Na glebach wczesną obecność człowieka na tym terenie. podmokłych rosną lasy olchowe w podobnym Nazwa Gö występuje po raz pierwszy w księdze wieku. Rezerwat obejmuje mniejsze przybrzeżne posiadłości ziemskich Króla Waldemara z 1241 łąki, piaszczyste wrzosowiska, grunty piaszczyste r. i odnosi się do wsi leżącej po wschodniej stro- i tereny skalne. Kolonia Gökalv słynie ze swoich nie półwyspu w pobliżu drogi na cypel Gö. kąpielisk o piaszczystym dnie. Obfitość gatunków W wodach morskich wokół półwyspu Göhalvön występuje mozaika dna twardego i miękkiego. Zróżnicowane warunki denne zapewniają siedlisko wielu gatunkom zwierząt i roślin. Część morska rezerwatu ma powierzchnię ok. 1400 hektarów.

Duże drumliny Półwysep Göhalvön jest ciekawym miejscem z geologicznego punktu widzenia, ponieważ jest INFORMACJE jednym z niewielu miejsc w Blekinge na wschód od półwyspu Listerlandet, w których występują Dojazd: Zjedź z drogi E22 na rondzie w Listerby między Ronneby i Karlskroną. Kieruj się znakami na Kuggeboda większe drumliny. Półwysep jest terenem ty- i Gö. 1 N 56°08’35” E 15°17’19” powym dla moreny Gö – najniższego poziomu •2 N 56°08’00”• E 15°19’04” formacji Listerby. Drumliny ułożone są w Utworzono w roku: 2009. Gmina: Ronneby kierunku północ-południe. Powierzchnia: ok. 500 ha pow. gruntu Właściciel gruntu: Osoby prywatne i Urząd Ochrony Długoletnia historia Przyrody. Zarządca: Urząd Wojewódzki Wielość wykopalisk z różnych epok wskazuje na 50 51 23 Lindö udde

Cypel Lindö Udde to jeden z najbardziej wysuniętych na południe krańców Regionu Blekinge, do których można dojechać samochodem. Można tu spacerować kamienis- tym brzegiem półwyspu i cieszyć się otwartym widokiem na morze.

Wokół cypla znajdują się łąki przybrzeżne o różnej niewielkiej wysokości. Jesienią nad półwyspem szerokości. W lecie na Lindö wypasa się krowy. przelatuje mnóstwo ptaków drapieżnych Część wewnętrzna półwyspu porośnięta jest oraz wróblowe. Większość z nich leci wzdłuż gęstym lasem liściastym, składającym się przede wybrzeża na zachód. wszystkim z dębów, brzóz, topoli i buków. Las pozostawiono w dużej mierze do swobodnego Wydobycie kamienia rozrostu. Pas między lasem a brzegiem porastają Cypel Lindö Udde od dawien dawna wykor- gęste krzewy – śliwa tarnina, krzewy z rodziny zystywany był do wypasu zwierząt. Mapy z lat Edredon Zniczek różowatych oraz głóg. 20. XIX w. pokazują, że był to teren niemal Obserwacja ptaków całkowicie otwarty, w którym dominowały Lindö Udde to jedno z najlepszych miejsc wygładzone, płaskie skały. W XIX w. na Lindö do obserwacji ptaków w regionie Blekinge. zaczęto wydobywać kamień. Działalność ta W marcu i kwietniu przelatuje tu mnóstwo trwała do lat 30. XX w. Cały półwysep pełen ptaków migrujących, np. nury, gęsi i siewkowce. jest śladów po kamieniołomach. Znajdują się Półwysep Lindö słynie jednak najbardziej z edre- tu kamienne kopce, skały rozerwane na skutek donów, które przelatują tu wczesną wiosną. Przy eksploatacji, wypełnienia pustek oraz trasy, sprzyjającej pogodzie można obserwować tysiące którymi wywożono kamień. tych ptaków przelatujących na stosunkowo

Bielik zwyczajny Rödbena

LINDÖ NATURRESERVAT

Nurogęś

INFORMACJE

Dojazd: Zjedź z drogi E22 przy Listerby, kieruj się na Kuggebodę. Przejedź przez Kuggebodę w kierunku na Korsanäs. Kieruj się znakami na „Lindö naturreservat”. N 56°07’27” E 15°20’55” Udogodnienia:• Parking, miejsca odpoczynku i miejsca palenia ognisk, toalety i ścieżki wędrowne. Inne: Obszar Natura 2000. Utworzono: 1990 Powierzchnia: 75 ha, w tym 21 ha pow. gruntu Właściciel gruntu: Urząd Ochrony Środowiska i Gmina Ronneby. Zarządca: Urząd Wojewódzki Krwawodziób

52 53 24 Listerby skärgård

Rezerwat Przyrody Listerby Skärgård obejmuje trzy piękne wyspy: Arpö, Vagnö i Slädö oraz kilka mniejszych wysepek i szkierów, na które można dostać się jedynie łodzią.

Na większych wyspach uprawiono ziemię i przez wiele lat wyspy te były zasiedlone. Znajduje się tu wiele śladów dawnej działalności człowieka, a same wyspy są domem dla wielu roślin i zwierząt. Na części z nich wypasa się zwierzęta. Większość wysp porastają lasy dębowe. Na półnaturalnych obszarach trawiastych rośnie wiele starych i potężnych dębów. Na podłożu platformowym wyspy Slädö rośnie głównie sosna. Porty naturalne znajdują się w północnej części wyspy Arpö i w zachodniej części wyspy Slädö. Wyspy te są bardzo popularne wśród posiadaczy łodzi. Niektóre części Archipelagu Listerby od 2010 r. są tzw. obszarem szczególnej uwagi.

Siedliska ptaków Różnorodność środowiska wysp wpływa na mnogość gatunków ptaków. W koronach drzew w zagajnikach można dostrzec ptaki śpiewające, sikory, muchołówkowate oraz dzięcioły. Na płaskich, wygładzonych skałach porośniętych krzakami jałowca stacjonuje dziwonia zwyczajna, gąsiorek i cierniówka. Płytkie zatoki obszaru wodnego to ważne siedliska kaczek i siewkowców. Przy odrobinie szczęścia można tu zobaczyć przemier- LISTERBY SKÄRGÅRD zającego przestworza NATURRESERVAT przedstawiciela największego gatunku zamieszkującego archipelag – bielika zwyczajnego. Perkoz dwuczuby

INFORMACJE Dojazd: Do Archipelagu Listerby można dotrzeć wyłącznie własną łodzią. W części północnej wyspy Arpö znajduje się pomost. Gmina: Ronneby. Archipelag Listerby utworzono w 1981 r. Powierzchnia: 237 ha pow. gruntu. Almö utworzono w 1987 r. Powierzchnia: 320 ha pow. gruntu. Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca Urząd Wojewódzki.

54 55 25 Almö

Wyspa Almö to popularne miejsce wycieczek. Przyjeżdżają tu miłośnicy kąpieli, pikników i wędrówek szlakami wędrownymi. W północnej części rezerwatu znajdują się przepiękne lasy dębowe i obficie ulistnione lasy liściaste. Na południu krajobraz jest bardziej otwarty i obejmuje tereny trawiaste, płaskie i gładkie skały oraz łąki przybrzeżne. Tereny trawiaste, otwarte błonia i łąki chrząszcza jelonka rogacza. Stary dąb może przybrzeżne na wyspie Almö to ważne miejsca stanowić siedlisko nawet dla 1500 różnych dziedzictwa kulturowego i historycznego. gatunków. Na grubej, oświetlonej słońcem Przez stulecia wypasano na nich zwierzęta. korze rosną mszaki i porosty. Wewnątrz Wypas przyczynił się do powstania płaskiego, spróchniałego pnia żyją grzyby i owady. Grzyby otwartego krajobrazu – środowiska, które w rozkładają drewno, a owady wykorzystują je ciągu ostatniego wieku szybko się w Szwecji jako pożywienie lub gniazdo. Tworzy się wtedy kurczy. Dlatego też jednym z celów rezerwatu tzw. mączka drzewna – brązowy miał drzewny jest zachowanie obecnego charakteru krajo- zbierający się w spróchniałym pniu. W mączce brazu. drzewnej żyje wiele różnych owadów, w tym Różnorodność dzięki wypasowi część bardzo rzadkich. Gągoł Różnorodność flory i fauny na terenie rezerwatu jest skutkiem tradycyjnego wypasu. Część organizmów żywych zniknęłaby zupełnie, gdyby teren na powrót zarósł. Inną korzyścią jest ALMÖ większa dostępność terenów dla miłośników NATURRESERVAT natury. Znaczenie dębu W północnej części rezerwatu dominują użytki zielone, na których dumnie prężą swoje korony ogromne dęby. W okresie przesilenia letniego, pod wieczór, usłyszeć można brzęczenie

INFORMACJE

Dojazd: Zjedź z drogi E22 na rondzie Hasslörondellen między Ronneby i Karlskroną. Kieruj się znakami na Almö. 1 N 56°09’51” E 15°27’25” 2 N 56°09’06” E 15°27’02” •3 • • N 56°08’53” E 15°26’30” Gmina: Ronneby. Rezerwat Almö utworzono w 1987 r. Powierzchnia: 320 ha pow. gruntu. Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki.

56 57 26 Vambåsa hagmarker

Na terenie obu rezerwatów można wybrać się na wędrówkę i cieszyć pięknem krajobrazu, w którym dominują dęby rosnące na obszarach trawiastych. Tereny przylegające do posiadłości Vambåsa to część regionu Blekinge z największą liczbą wykopalisk. Jest tu wiele miejsc pochówku i cmentarzysk z epoki brązu i żelaza.

Rezerwat składa się z dwóch części. Część południowa położona jest od strony wybrzeża, a druga część – na północny wchód od posiadłości Stora Vambåsa. VAMBÅSA HAGMARKER Część północna NATURRESERVAT W części północnej rezerwatu Vambåsa Hagmarker rośnie ponad 20 starych, grubych dębów. Dobrze się tu czuje także śliwa tarnina, głóg, jałowiec i dzika róża. Cała północna część rezerwatu jest zarejestrowa- na jako wykopalisko archeologiczne. Są tu kamienne kopce, petroglify, prahistoryczne pola uprawne, kamienice i stosy kamieni utworzone w związku z karczowaniem gruntu. Obszar ten został poddany rekultywacji na początku XXI w. w celu podniesienia atrakcyjności krajobrazu pełnego wykopalisk oraz dla ratowa- Hjortahammars gravfält nia starych dębów. Tereny trawiaste od północy graniczą z niewielkim trzęsawiskiem o dużej wartości przyrodniczej – żyje tu m.in. traszka i przepiękna ważka – zalotka większa.

Część południowa Większą część południowego obszaru rezerwatu stanowią tereny trawiaste i lasy. Setki dębów rosnących na tym terenie ma ponad metr średnicy. Rośnie tu także leszczyna, kapryfolium i śliwa tarnina.

VAMBÅSA HAGMARKER NATURRESERVAT

Człowiek zamieszkiwał te tereny prawdopodobnie widoczne były nagrobki. Oz znajdujący się przy już w epoce brązu. Krajobraz Vambåsa świadczy o Hjortahammar to starannie wybrane miejsce, które tym, że ziemie uprawiano tu od tysięcy lat. jest dobrze widoczne, zarówno z lądu, jak i z morza. Cmentarzysko Hjortahammar z epoki brązu, INFORMACJE znajdujące się w części południowej, jest jednym z największych i najcenniejszych wykopalisk w Dojazd: Zjedź z drogi E22 na rondzie Hasslörondellen regionie Blekinge. Jest ono przepięknie położone na między Ronneby i Karlskroną. Przed Almö znajduje się ozie tworzącym przesmyk w cieśninie oddzielającej parking przy cmentarzysku Hjortahammar. wyspę Almö. Na terenie tym znajduje się ponad 120 N 56°10’12” E 15°27’41” •Udogodnienia: Parkingi, wieża obserwacyjna ptaków, prahistorycznych grobów obejmujących kopce – w oznaczony szlak. kształcie łodzi, czworokątne, okrągłe, trójkątne – oraz menhiry. Vambåsa Hagmarker utworzono w 1982 r., Powierzchnia: 87 ha pow. gruntu. Właściciel gruntu: Osoby prywatne, W czasach prehistorycznych zmarłych grzebano Zarządca: Urząd Wojewódzki często na otwartej przestrzeni, np. na wzgórzu, aby 58 59 Innym przykładem może być porost – sadlinka 27 Kvalmsö rożkowata. Jest to skromny porost skorupiasty trudny do zauważenia przez niewprawne oko. Zagrożeniem dla porostów jest brak środowisk, w których od da- W północnej części wyspy Kvalmsö można zobaczyć przepiękny krajobraz kulturowy. wien dawna rosną szlachetne drzewa liściaste. Są tu zagajniki dębowe, otwarte grunty trawiaste, płaskie, wygładzone skały oraz Po powierzchnią wody łąki przybrzeżne. Otwarte, upstrzone drzewami tereny trawiaste kontrastują ze Około 60% powierzchni rezerwatu stanowi morze. wschodnią częścią wyspy, w której przeważają lasy świerkowe oraz szlachetne dr- Dno wokół wyspy Kvalmsö jest płytkie – ma od 0,5 zewa liściaste. Dzięki różnorodności przyrodniczej fauna i flora jest tu bardzo bogata. do 2 metrów głębokości, a w najgłębszych miejscach Wzdłuż strony zachodniej ciągną się skały i niewielkie plaże zachęcające do letnich do 3,5 metra. Większą część dna porastają glony kąpieli ramienicowe i rośliny naczyniowe. Krajobraz wyspy Kvalmsö to krajobraz rolniczy dla Kvalmsö są także przepięknie ułożone kamienice. z dawnych czasów. W urodzajnych nieckach i na Zostały one wzniesione z kamieni, które chłopi w równych terenach w pobliżu zatok chłopi urządzali znoju wybierali z pól. pola i łąki. Zwierzęta wypasano na gruntach bardziej jałowych i skalistych; rosły tam też lasy, z których Siedlisko różnych gatunków znoszono drzewo. Dziś zwierzęta wypasa się na Obszar rezerwatu przyrody ze swoimi starymi, dawnych polach uprawnych i łąkach kośnych. Las wolno rosnącymi drzewami, terenami trawiastymi w dużym stopniu rozrasta się swobodnie. Aby i rzadkim lasem obejmującym szlachetne drzewa zagrodzić zwierzętom dostęp do pól uprawnych i liściaste, są siedliskiem wielu rzadkich i zagrożonych łąk, chłopi wznosili kamienne mury. Mury na wyspie wyginięciem owadów, grzybów i porostów. Kvalmsö są starannie wzniesione, co było dość rzad- Przykładem niech będzie grzyb o nazwie czyreń kie, jak np. mur kamienny biegnący wzdłuż drogi na dębowy, który występują praktycznie na całej wyspie. wschód od posiadłości Gåraviken. Charakterystyczne Rośnie on na pniach i konarach starych dębów. Czapla

KVALMSÖ NATURRESERVAT •

INFORMACJE

Dojazd: Na wyspę Kvalmsö można dotrzeć własną łodzią lub pieszo z parkingu rezerwatu Vambåsa Hagmarker (zob. poprzednia strona). N 56°10’22” E 15°26’17” Udogodnienia:• miejsca odpoczynku i ścieżki wędrowne Utworzono w roku: 1986. Powierzchnia: 174 ha, w tym 66 ha pow. gruntu. Właściciel gruntu: Osoby prywatne Zarządca: Urząd Wojewódzki

60 61 28 Tromtö

Tromtö słynie z pięknych, dorodnych lasów bukowych. Latem można tu spacerować wśród kwitnących zawilców i cieniodajnej zieleni rosłych buków, a jesienią napawać się widokiem wielobarwnych liści. Teren rezerwatu zaczyna się przy cmentarzysku Hjortahammar obok drogi na wyspę Hasslö.

Półwysep Tromtö był częścią posiadłości należącej ziej wysuniętym cyplu – Cyplu Tromtö – znaj- do dóbr Johannishus Gods. Dużą część rezer- duje się pięknie położony port naturalny dla łodzi watu przyrody stanowią lasy bukowe. W latach rekreacyjnych. Tereny wokół dworku należą do osób obfitujących w buczynę wyspę nawiedzały stada prywatnych. jerów. Pozostałe tereny to pola uprawne, pastwiska, wyspy, na których prowadzony jest wypas, oraz wspaniały las bukowy. Część lasu pozostawiono do swobodnego rozrostu. Pozostawienie starych, rosłych buków i dębów, a także martwych, powalonych drzew, ma istotne znaczenie dla życia wielu owadów i grzybów nadrzewnych. Żyje tu wiele rzadkich gatunków grzybów, np. miękusz szafranowy i błyskoporek płaczący. Flora Blekinge wśród chrząszczy może mierzyć nawet osiem Renesansowy dworek Jeśli usłyszysz brzęczenie w powietrzu, może to centymetrów i jako taki jest największym owadem We wschodniej części rezerwatu znajduje się Folwark być przelatujący chrząszcz jelonek rogacz. Samce występującym w Europie. Jelonek rogacz podlega Tromtö – przepięknie położony, zbudowany w stylu latają tu o zmroku przez kilka tygodni w okresie ochronie na terytorium całego kraju. włoskiego renesansu. Folwark otoczony jest dużym od końca czerwca. Poszukują one samic siedzących parkiem w stylu romantycznym, a na północ od Błyskoporek płaczący na dębach, z których ciekną soki. Ten olbrzym parku znajduje się sztuczne mokradło. Na najbard-

Jelonek rogacz, samiec

INFORMACJE

Dojazd: Zjedź z drogi E22 na rondzie TROMTÖ Hasslörondellen między Ronneby i NATURRESERVAT Karlskroną. Po ok. 4 km zobaczysz znak „Tromtö naturreservat”. 500 m. dalej znajduje się parking. N 56°10’07” E 15°28’11” Udogodnienia:• Parkingi, ścieżki wędrowne, oznakowany szlak, miejsca odpoczynku. Marina przy Cyplu Tromtö. Utworzono w roku: 1982. Gmina: Ron- neby. Powierzchnia: 374 ha pow. gruntu Właściciel gruntu: Urząd Ochrony Przyrody i osoby prywatne Zarządca: Urząd Wojewódzki

62 63

29 Sänneshult

W Rezerwacie Przyrody Sänneshult można wybrać się na spacer po lesie bukowym rosnącym między jeziorami Sännen i Listersjön. Zarówno sam rezerwat, jak i przylegające do niego tereny to miejsca cenione przez amatorów wędrówek. Przecina je szlak Blekingeleden.

Lasy rezerwatu Sänneshult są najpiękniejsze na użytkowanych jest jako łąki kośne; rosną tu początku maja, czyli w okresie rozwoju liści drzew ogłowione jesiony, lipy i klony. bukowych. Do tego czasu swoją szansę na wzrost w grubej pokrywie liści jesiennych mają zawilce i Jeziora konwalijki dwulistne. Z dwóch stron rezerwat otaczają jeziora Listersjön i Sännen. Sännen jest jednym z niewielu jezior Pastwiska regionu, które nie są regulowane. Roślinność W malowniczo położonych zagajnikach dębowych przybrzeżna i wodna jeziora Listersjön jest dość nieopodal brzegu jeziora Sännen rośnie m.in. ar- uboga. Można tu znaleźć żaglik włoskowaty nika górska, pierwiosnek lekarski, dąbrówka pira- porastający skały i podstawy drzew znajdujące się midalna i przylaszczka. Część tutejszych terenów przy brzegu plaży.

SÄNNESHULT NATURRESERVAT 46 47 INFORMACJE48 49 50 51 52 Dojazd:54 E2256 57 Jedź58 przez59 Kallinge.60 Kontynuuj61 na północ62 przez63 Tving.64 Ok. 1465 km za66 Kallinge53 skręć55 w prawo przy tablicy „Naturreservat”. N 56°18’38“ E 15°21’20“ Udogodnienia:• Parkingi, szlaki wędrowne, miejsca odpoczynku. Utworzono w roku: 1981. Gmina: Ronneby Powierzchnia: 130 ha pow. gruntu. Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki

64 65 30 Grindstugan

Rezerwat Przyrody Grindstugan, znajdujący się nieopodal zamku Johannishus, to obszar zagajników dębowych użytkowany przez człowieka od wielu lat. Zobaczyć tu można przede wszystkim dużą liczbę grubych dębów o rozłożystych koronach. Lekko pofałdowany, mozaikowaty teren tworzy zachęcający i malowniczy krajobraz. Kamienie nagrobne z epoki żelaza świadczą o długoletniej historii tych terenów. Wiosną roślinność jest obfita, łatwo natrafić tu np. na sasankę.

Dębowy krajobraz Bogata flora i fauna Wysoka wartość przyrodnicza rezerwatu jest Rośliny naczyniowe rosnące w laskach dębowych związana głównie z bardzo starymi dębami. Są to m.in. dąbrówka piramidalna, ukwap dwupienny, one siedliskiem wielu chronionych gatunków goździk kropkowany, posłonek rozesłany, ma- porostów, grzybów i owadów nadrzewnych. Dęby cierzanka, sasanka, to jedne z najbogatszych środowisk naturalnych krzyżownica, szelężnik występujących na terenie Szwecji. Szacuje się, mniejszy, skalnica zia- że ok. 400-500 gatunków porostów, grzybów i renkowata i czarcikęs mchów oraz 800-900 różnych gatunków owa- łąkowy. Rośnie tu także dów jest mniej lub bardziej zależnych od dębów. głóg, śliwa tarnina, W rezerwacie Grindstugan żyje większość ga- jałowiec i dzika róża. tunków zagrożonych, m.in. grzyby nadrzewne: Wgłębienia w pniach błyskoporek płaczący i ozorek dębowy, chrząszcze: drzew służą za gniazda jelonek rogacz i pachnica dębowa oraz porosty: różnym ptakom, np. plamica przyprószona i kiczorka mączysta. Dzięki szpakom, siniakom, wiekowym drzewom różnorodność biologiczna jest dzięciołom zielonym i tu ogromna. puszczykom. Sasanka zwyczajna

GRINDSTUGAN NATURRESERVAT

INFORMACJE

Dojazd: Rezerwat Grindstugan znajduje się na południowy wschód od wsi Johannishus. Droga biegnąca przez rezerwat to ta sama droga, która przebiega między rondem Hasslörondellen przy drodze E22 a Johannishus. • N 56°13’23” E 15°25’46” Utworzono w roku: 1981. Gmina: Ronneby Powierzchnia: 22 ha. Właściciel gruntu: Osoby prywatne i Gmina Ronneby. Zarządca: Urząd Wojewódzki

66 67 podczas orki znaleziono tu miedziane naczynie Gods nadaje charakter pastoralnemu krajobrazowi 31 Johannishus åsar wypełnione ważącymi sześć kilogramów przed- kulturowemu rozciągającemu się wzdłuż ozu. miotami ze złota i srebra. Skarb zakopano praw- Cztery rezerwaty: Arvidstorp, Skuremåla, Möl- dopodobnie w XII w., w dużej części pochodzi on leryd i Johannishus Åsar stanowią przykład różnego Oz Johannishusåsen wznosi się miękko and otaczającym go terenem, przebiegając jednak z okresu wikingów. ukształtowania ozów i delt powstałych podczas swą falistą rzeźbą przez urodzajne ziemie uprawne. Rezerwat przyrody ciągnie się 6 Zamek Johannishus topnienia lądolodu. km w kierunku północ-południe: od Hillerslätt na północy do Hjortsberga na południu. Posiadłość Johannishus Gods została wybudowana Obejmuje on głównie tereny trawiaste, na których rosną stare dęby o powykręcanym w latach 80. XVII w. przez admirała Hansa Wacht- konarach. Ten piękny, przypominający park krajobraz zawdzięcza swój charakter meistera. Główny dwór datuje się na 1772 r. i wraz z okalającym go parkiem jest on położony przy rzece powstaniu posiadłości Johannishus Gods pod koniec XVII w. Przez całe stulecia utrzy- Listerbyån. Od ponad 300 lat majątek Johannishus mywano tu pastwiska i łąki kośne.

Stworzony przez lodowiec najbardziej wartościowych obszarów wykopalisk w Johannishusåsen to oz ukształtowany podczas Szwecji. Dzięki urodzajnej ziemi człowiek żył tu i topnienia ostatniego lądolodu. Lód zniknął ok. 14 działał przez tysiąclecia. Z około 350 zarejestrowa- tysięcy lat temu. Pod lądolodem znajdowały się nych wykopalisk większość to miejsca pochówku. wartko płynące wody, niosące ze sobą dużą ilość Skarb Johannishus piasku, żwiru i mułu. Skały ocierały się o siebie, wygładzały i osiadały w wałach i deltach. Kiedyś W pobliżu wsi Västra Vång natrafiono na największy skarb w regionie Blekinge. W 1865 r. cały oz znajdował się pod poziomem najwyższej INFORMACJE linii brzegowej (zob. str. 11). Dojazd: Zjedź z drogi E22 na rondzie w Listerby JOHANNISHUS w kierunku na Johannishus. Przejedź przez osadę ÅSAR Johannishus, kieruj się znakami na Tving. Rezerwat NATURRESERVAT rozciąga się po obu stronach drogi. Parking we wsi Västra Vång. 1 N 56°15’43” E 15°25’37” Obok wsi Leråkra• zjedź z drogi E22 na Tving. Po przejechaniu ok. 2 km, przy Hjortsberga, dojedziesz do rezerwatu od strony południowej. 2 N 56°13’21” E 15°24’19” Udogodnienia:• Parkingi znajdują się w Hjortsberga, Hammarskulle, Kasakulle i Vång. Zamek jest własnością prywatną i można go oglądać jedynie z drogi. Utworzono w roku: 1982. Gmina: Ronneby Powierzchnia: 40 ha Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki

Ogromne życiodajne dęby Wysoka wartość przyrodnicza rezerwatu jest JOHANNISHUS związana przede wszystkim ze starymi, sękatymi ÅSAR dębami. Wiek dębu może sięgać 1000 lat i w pos- NATURRESERVAT zczególnych stadiach rozwoju jest on siedliskiem wielu różnych gatunków roślin i zwierząt. Na ozie występuje wiele zagrożonych ga- tunków, np. grzyby nadrzewne: błyskoporek płaczący i ozorek dębowy, chrząszcze: jelonek rogacz i pachnica dębowa oraz porosty: plamica przyprószona i kiczorka mączysta. Wgłębienia w pniach drzew służą za gniazda różnym ptakom, np. puszczykom, szpakom i dzięciołom. Wiosną oz porastają liczne sasanki. Bogate wykopaliska Oz Johannishusåsen to jeden z najcenniejszych i 68 69 32 Skärva

Majątek Skärva Herrgård wybudowany w XVIII w. otacza malowniczy wiejski krajobraz. Są tu plaże, łąki, pastwiska, zagajniki, trzęsawiska oraz bogate w różnorodne gatunki lasy liściaste. Pnie drzew oplatają bluszcze. Widok na zatokę Danmarksfjär- den i Karlskronę jest stąd naprawdę fantastyczny.

Teren rezerwatu obejmuje las liściasty, w którym rosną m.in. buki, dęby, jesiony, lipy i graby. Wiosną pełno tu zawilców, rośnie też złoć żółta, miodunka, żywiec cebulkowy i wiele innych roślin zielnych. Tereny trawiaste, na których rosną stare drzewa, oraz otwarte pastwiska naturalne i łąki przybrzeżne stwarzają doskonałe warunki dla różnorodności gatunkowej. Wiekowe drzewa są siedliskiem porostów, grzybów i owadów.

Historia Skärva Nazwa „Skärva” wzięła się najprawdopodobniej stąd, iż na tym terenie znajduje się wiele sku- pisk bloków skalnych (skärva = odłamek). Majątek Skärva Herrgård, wybudowany przez budowniczego statków Fredrika Henrika af Chapmana pod koniec XVIII SKÄRVA w., wraz z otaczającym go parkiem INFORMACJE NATURRESERVAT 46 47 48 49 50 51 52 uzyskał status zabytku w 1975 r. Od Dojazd: Jadąc drogą E22, kieruj się brązowo- 1998 r. Skärva stanowi część Miasta 46 47 48 49 50 51 białymi52 znakami. z kierunku zachodniego54 56 57 58 59 60 61 i Bazy Floty Wojennej Karlskrona 54 56 57 58 59 60 61 , z kierunku wschodniego 62 . 63 64 65 66 53 55 wpisanej na Listę Światowego 62 63 64 65 66 53 W okresie55 letnim kursuje tu statek wycieczkowy z Dziedzictwa. Karlskrony. N 56°12’26” E 15°34’14” Udogodnienia:• Szlak wędrowny, miejsca do grillowania, parking. Utworzono w roku: 1995. Gmina: Karlskrona Powierzchnia: 160 ha pow. gruntu. Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki

70 71 Do rzadkości występujących na terenie rezerwatu 33 Älmteryd Älmteryd należą macierzanka, turzyca Hartmana i gnidosz rozesłany. Na rosnącego nisko nad ziemią gnidosza rozesłanego można natrafić w miejscach, Rezerwat Przyrody Älmteryd to jeden z najcenniejszych obszarów trawiastych w Ble- w których gleba jest uboższa, wilgotna i pod- kinge. Krajobraz ten przez stulecia, a być może i tysiąclecia, był kształtowany przez ostrza dana wypasowi. Wypas powoduje, że rośliny nie wyrastają na dużą wysokość, dzięki czemu światło kos i pyski pasących się zwierząt. Ludzie i zwierzęta wspólnie stworzyli środowisko kul- słoneczne dociera do najmniejszych roślin. Racice turowe o wyjątkowej różnorodności biologicznej. zwierząt tworzą mokre zagłębienia, w których mogą rozwijać się nasiona. Rezerwat przyrody obejmuje malownicze past- Eldorado dla grzybiarzy wiska oraz mozaikę zagajników drzew liściastych, podmokłych łąk i ujść rzecznych. Dzięki wypasowi Na terenach trawiastych można znaleźć pond sto krajobraz jest otwarty, jednak na początku XX różnych gatunków grzybów. Wiele z nich rośnie w. dużą część obszaru pastwiskowego stanowiły jedynie na nienawożonych pastwiskach. Najbard- łąki kośne, które koszono ręcznie przy użyciu kos. ziej rzuca się w oczy kopułek łąkowy, którego Bydła nie wypuszczano wtedy na wypas aż do kapelusz jest zwykle zabarwiony żywym kolorem zebrania siana z łąk. – czerwonym, żółtym lub pomarańczowym. Takim grzybem jest wilgotnica czerniejąca. Ma szpiczasty Cenna roślinność kapelusz i czernieje w miarę starzenia lub gdy Na terenach, na których nadejdzie mróz. prowadzony jest wypas, rosną Droga z historią trawy i rośliny zielne, które w miarę nawożenia lub zarastania pastwisk stawały się Wiejska droga biegnąca wzdłuż wschodniej granicy coraz rzadsze. Delikatna drżączka średnia i rezerwatu ma długą historię. Jest ona częścią drogi krajowej, która łączyła dawną wieś Lyckå (obecnie kwitnący fioletowym kwieciem czarcikęs łąkowy Gnidosz rozesłany to przykłady roślin, które lubią koszenie i wypas. Lyckeby) z miastami Bergkvara i Kalmar. Droga jest znana pod różnymi nazwami, z których jedną jest „Szlak Królewski”. Na północ od wioski rosną jesiony, które ogłowiono w latach 40. XX w. Oznacza to, że gałęzie drzew zostały obcięte, a liście przeznaczone na paszę dla zwierząt gospodarskich. Obecnie drzewa ogławia się na potrzeby utrzymania rezerwatu.

ÄLMTERYDS Storczyk męski NATURRESERVAT INFORMACJE

Dojazd: LZnajduje się wzdłuż drogi 725 między Augerum i Torsås. N 56°16’21” E 15°45’59” Udogodnienia: Parking•

Utworzono: 2002 Powierzchnia: 15 ha Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki. Inne: Obszar Natura 2000

72 73 34 Björstorps hage

Rezerwat Przyrody Björstorps Hage to niewielki obszar na pograniczu terenów leśnych i rolniczych. Mnóstwo tu roślinności typowej dla zagajników, a wiele ga- tunków kwitnie jeszcze przed rozwinięciem się liści drzew. Teren ten był dawniej wykorzystywany jako łąka kośna oraz pastwisko.

Roślinność zagajnika obejmuje kwiaty, które dobrze się rozwijają pomimo pewnego zacienienia przez drzewa. Kwiaty dobrze czują się w glebach urodzajnych i nieco wilgotnych. Wiele z nich kwitnie, zanim jeszcze rozwiną się pąki drzew. Wczesną wiosną w Zagajniku Björstorp zobaczyć można np. przylaszczkę, jaskier wiosenny, złoć żółtą, kokorycz drobną i kokorycz wąską, śledziennicę skrętolistną, łuskiewnik różowy, szczyr trwały i zawilce. Później zakwita miodunka ćma, pierwiosnek lekarski i storczyk męski.

Ważna leszczyna Na terenie rezerwatu rośnie obficie olsza czarna, jesion, brzoza i leszczyna. Leszczyna występowała dawniej na łąkach. Zapewniała pożywienie i drewno, z którego wyrabiano trzonki narzędzi. Liście leszczyny uznawano za odżywcze dla gleby. Przylaszczka Orzechówka – ptak, który pamięta Późnym latem i jesienią może zaobserwować orzechówkę zwyczajną gromadzącą orzechy laskowe. Orzechy przechowywane są w ziemi, a ptak ten pamięta dokładnie, w którym miejscu je schował, nawet gdy spadnie śnieg. Wiosną i latem w Zagajniku Björstorp można usłyszeć również takie ptaki jak strzyżyk, kap- turka oraz dzięciołek i dzięcioł duży.

Kuklik zwisły

INFORMACJE BJÖRSTORP NATURRESERVAT Dojazd: Zjedź z drogi E22 między Karlskroną i Jämjö zjazdem na Tornby obok miejsca obsługi pojazdów Torstäva. Rezerwat znajduje się 2 km dalej po prawej stronie. N 56°11’54” E 15°44’44” Udogodnienia:• Parking, oznakowana ścieżka ok. 400 m Utworzono: 1962. Powierzchnia: 3 ha. Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki. Inne: Obszar Natura 2000

74 75 35 Knösö

Półwysep Knösöhalvön to miejsce cenione przez amatorów pieszych wędrówek, położone w niedużej odległości od centrum Karlskrony. Na tym pagórkowatym terenie występuje duża różnorodność przyrody – pastwiska, płaskie, wygładzone skały oraz bogato ulistniony las. Przez rezerwat przebiega chętnie uczęszczany szlak.

Łatwo dostępny rezerwat rosną tu imponujące Orkidén Adam och Eva Teren rezerwatu obejmuje wysoki grzbiet gór- dęby o rozłożystych ski zbudowany z granitów, znajdujący się na koronach. Dzięki południowym cyplu, który ciągnie się w kierunku wypasowi krajobraz 46 47 48 49 50 51 52 INFORMACJE północ-południe aż do morza pomiędzy wyspami jest otwarty, co 54 56 57 58 59 60 61 Verkö i Säljö. Na szczycie mierzącej 20 metrów sprzyja starym dębom Dojazd:62 E2263 64 kieruj65 się 66na Centrum,53 a55 następnie góry dominuje podłoże skalne oraz wrzosowiska. i roślinności past- na Verkö, skręć w lewo na Knösö i jedź tą drogą do Krzewy dzikiej róży, głogu i jeżyny porastają wiskowej. Można tu samego końca. mniejsze obszary. Na mało urodzajnych glebach zobaczyć krzyżownicę dębowy i błyskoporek skórzasty, jelonek rogacz, N 56°10’06” E 15°39’53” rosną charakterystyczne niskie, rozłożyste dęby, zwyczajną, ukwap podłatczyn białoplamek oraz kilka rzadkich motyli. Udogodnienia:• Parkingi, miejsca odpoczynku, ścieżka nieustannie wystawione na działanie warunków dwupienny, dąbrówkę piramidalną i jastrzębiec wędrowna, kąpielisko, toaleta pogodowych i wiatru. Między grzbietami górskimi gronkowaty, jak również orchidee: podkolan biały Wykopaliska Utworzono w roku: 1982. Gmina: Karlskrona w pomniejszych trzęsawiskach rosną brzozy i łozy. i kukułke bzową. Na tych obszarach trawiastych W części południowej znajdują się wykopaliska Powierzchnia: 32 ha pow. gruntu Chętnie uczęszczanym miejscem jest kąpielisko po porośniętych wiekowymi drzewami swoje siedlisko obejmujące kamienne kręgi oraz dwie „leżące kury”, Właściciel gruntu i zarządca: Gmina Karlskrona zachodniej stronie półwyspu. ma wiele rzadkich gatunków, takich jak ozorek tzn. duże głazy osadzone na mniejszych kamieniach.

Piękne, stare pastwiska Na południu i północnym zachodzie znajdują się tereny trawiaste, na których rosną leszczyna, jałowiec i pojedyncze buki. Teren na południe od drogi jest typowy dla obszarów pastwiskowych –

KNÖSÖ NATURRESERVAT

Podkolan biały

76 77 36 Uttorp

Odwiedzający Rezerwat Przyrody Uttorp, położony w południowej części wyspy Sturkö, znajdują się w najdalszym zakątku Archipelagu Blekinge, do którego można dotrzeć bez użycia łodzi. Z tego otwartego terenu przybrzeżnego można obserwować Edredon morze, a przy dobrej pogodzie widać stąd latarnię morską na wysepkach Utklippan. Obszar ten jest chętnie odwiedzany przez wielbicieli ptaków, zwłaszcza wiosną.

Uttorp to rezerwat przyrody o podłużnym i wąskim przybrzeżnej, zaś w głębi lądu można natknąć kształcie. Tereny przybrzeżne stanowią płaskie się m.in. na kukułkę plamistą, podkolan biały, skały i bloki skalne oraz tereny pastwiskowe i krzyżownicę zwyczajną i psią trawkę. Na terenie skalne porośnięte jałowcem. Dalej na północ jest tym występuje także chroniony gatunek grzyba: więcej wrzosowisk, obszarów trawiastych i dość goździeniec przydymiony. rzadkich lasów, w których rosną m.in. stare dęby o Obserwacja ptaków rozłożystych koronach. Przez teren ten przebiega starannie wzniesiony mur kamienny w kierunku Uttorp to jedno z najlepszych miejsc w Regionie północ-południe. Blekinge do obserwacji przelatujących tu wiosną ptaków wodnych. Pod koniec marca dominuje tu Bogata flora edredon, a przy odrobinie szczęścia można zobaczyć Rosnąca tu roślinność naczyniowa obejmuje taki turkana. Kwiecień należy do kaczek, gęsi, nurów i gatunki jak świbka błotna i świbka morska, centuria łabędzi. Zimą zaobserwować można bielika. Na te- czerwona i centuria nadbrzeżna, koniczyna rozdęta renie Uttorp zarejestrowano w sumie 218 gatunków i chroniony gnidosz rozesłany, rosnące w strefie ptaków, z których 75 ma tu swoje miejsca lęgowe.

UTTORP NATURRESERVAT

INFORMACJE

Dojazd: Jedź w kierunku kościoła Sturkö. Tuż przed kościołem znajduje się tablica informująca o rezerwacie. N 56°16’23” E 15°45’27” Udogodnienia:• Parking, miejsce odpoczynku Utworzono: 1980. Powierzchnia: 15 ha Właściciel gruntu: Osoby prywatne Zarządca: Urząd Wojewódzki Inne: Obszar Natura 2000

78 79 Wyspy 37 Hästholmen-Ytterön Mniejsze wysepki porośnięte są głównie przez krzaki jałowca. Na wyspie Öppenskär znajduje się ponadto las iglasty i torfowisko. Öppenskärsmos- W Rezerwacie Przyrody Hästholmen – Ytterön znajdują się łąki przybrzeżne, na których sen to jedno ze szwedzkich torfowisk najbardziej prowadzony jest wypas, jałowe nieużytki porośnięte jałowcem oraz uprawiane doliny wysuniętych na południowy wschód. Unikalne położenie torfowiska sprawia, że cieszy się ono ryftowe. Ten niewielki krajobraz rolniczy jest wynikiem kilkusetletniej działalności dużym zainteresowaniem naukowców. człowieka. To cenne z historycznego i kulturowego punktu widzenia środowisko archipelagu jest siedliskiem wielu gatunków zwierząt i roślin. Różnorodność życia podwodnego Duża część powierzchni rezerwatu znajduje się Człowiek zaczął użytkować tereny wokół Charakterystyczne dla tego terenu są przecinające pod wodą. Swoje siedlisko ma tu wiele gatu- miejscowości Hästholmen - Ytterön kilkaset lat krajobraz wąskie doliny ryftowe. Dawniej doliny te nków zwierząt, zarówno pod wodą, jak i nad temu. Na łąkach przybrzeżnych i pastwiskach wykorzystywane były pod uprawę. Uprawa trwa tu jej powierzchnią. Obfite zasoby małych ryb, pasły się krowy, a w lesie dębowym świnie miały po dziś dzień, na części terenów prowadzi się także skorupiaków, ślimaków i małż pod dostatkiem żołędzi. Łąki nizinne koszono na wypas zwierząt. zamieszkujących płytkie wody zatok potrzeby paszy dla zwierząt na zimę, a pola upra- przyciągają wiele gatunków ptaków. Bogate w roślinność łąki przybrzeżne Latem dużo się tutaj dzieje – swoje wiano. Kiedy w XIX w. wzrosła liczba ludności, miejsca lęgowe mają tu mewy i krajobraz zmienił się radykalnie. Powierzchnia Na północ od wsi Hästholmen rozpościera się rozległy obszar łąk przybrzeżnych. Łąki rybitwy. Zimą w zatokach zbiera lasu skurczyła się, a zwiększył się areał pól upraw- się wiele gatunków ptaków powstały w miejscu dawnych zatok i także obec- nych. W wyniku tego powstał otwarty krajobraz, wodnych. który w dużej mierze zachował się do dziś. Aby nie czasem zalewane są wodą morską. Wzdłuż zachować cenne środowisko kulturowe, tereny te brzegu rośnie typowa roślinność tolerującą nadal są koszone, poddawane wypasowi i upra- słoną wodę, np. sit Gerarda, mannica, solirodek wiane. zielny, zawciąg nadmorski i świbka morska. Łąki Otwarty krajobraz od dawna kosi się i poddaje wypasowi. Dzięki Obszar Rezerwatu Przyrody Hästholmen - Ytterön temu roślinność na tym terenie jest bogata i zdominowany jest przez płaskie, wygładzone skały z różnorodna. nieużytkami porośniętymi obficie krzakami jałowca.

HÄSTHOLMEN-YTTERÖN NATURRESERVAT

INFORMACJE

Dojazd: W Jämjö zjedź z drogi E22 na Torhamn, kieruj się znakami na „Yttre Park”, skąd kursuje prom. Latem można tu dopłynąć statkiem kursującym z Karlskrony. • N 56°05’19” E 15°45’43” Utworzono w roku: 1975. Gmina: Karlskrona Powierzchnia: 377 ha pow. gruntu Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki

80 81 plamista i podkolan biały. Kwitnie tu także 38 Torhamns udde zdrojek błyszczący i gnidosz rozesłany. Obie te rośliny są w Szwecji objęte ochroną, co oznacza, że mogą wyginąć, o ile nie zostaną podjęte Zapach morza, wrzosowiska i rozległe łąki przybrzeżne zachęcają do spacerów i wyciec- odpowiednie działania. Jednym z takich działań zek. Dobrze zachowany, otwarty krajobraz rolniczy Cypla Torhamn pełen jest zabytków jest dbanie o pastwiska na Cyplu Torhamn. archeologicznych i historycznych, a jego historia kulturowa sięga dalekiej przeszłości. Życie pod powierzchnią wody Obszar ten jest także słynnym na skalę międzynarodową siedliskiem ptaków, które mają tu swoje miejsca lęgowe i miejsca odpoczynku. Zatoki wokół Cypla Torhamn to ważne obszary dla żyjących tu ryb. W płytkich wodach jest mnóstwo pożywienia – małże, ślimaki i Zachwycające klucze ptaków kuje pożywienia w długich i płytkich zatokach. małe skorupiaki. Na dnie obficie występują Cypel Torhamns Udde to atrakcyjne miejsce wy- Najdostojniejszym z nich jest szablodziób w glony. Żyje tu m.in. kilka gatunków glonów ra- cieczek. Wiele osób przyjeżdża tu, by obserwować swym wyjątkowym czarno-białym kostiumie mienicowych – gromady glonów zawierających ptaki, głównie wiosną i jesienią, kiedy to przelatują tu i z elegancko zadartym do góry, podłużnym ptaki migrujące. Szczególnie zachwycająco wyglądają wapno, co sprawia, że są „twarde” w dotyku. dziobem. klucze edredonów na początku kwietnia, kiedy to Ramienicowe wymagają odpowiedniego jednego dnia mogą tu przelecieć dziesiątki tysięcy Pastwiska pełne kwiecia środowiska; jeśli w wodzie będzie zbyt dużo osobników. W tym okresie przelatują tu także duże Dzięki wypasowi zwierząt krajobraz jest otwar- substancji odżywczych, znikną. stada gęsi i siewkowców w drodze do swych miejsc lęgowych na północy. ty, a cenne dziedzictwo kulturowe może zostać zachowane. Ponadto wypas pozwala uratować Czarno-biały arystokrata wiele wrażliwych i rzadkich gatunków, które Również latem dużo się tutaj dzieje, kiedy to mogą rozwijać się tylko na terenach otwartych. Szablodziób duża liczba ptaków w okresie lęgowym poszu- Na cyplu rosną np. piękne orchidee – kukułka

TORHAMNS UDDE NATURRESERVAT

INFORMACJE

Dojazd: W Jämjö zjedź z drogi E22 na Torhamn. Od kościoła Torhamns Kyrka jedź prosto na południe. • N 56°04’50” E 15°50’30” Udogodnienia: Parkingi, miejsca odpoczynku, ścieżka wędrowna, toaleta i wieża obserwacyjna ptaków. Ułatwienia dostępu. Utworzono w roku: 1977. Gmina: Karlskrona Powierzchnia: 115 ha pow. gruntu. Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki

82 83 wyryto postaci i znaki. Petroglify te znane są od 39 Steneryds lövängar końca XVIII w. Wtedy krajobraz był tu całkowicie otwarty, obecnie zaś rośnie tu las sosnowy. Petrog- lify obejmują ok. 150 rysunków na powierzchni Rezerwat Przyrody Steneryds Lövängar obejmuje pozostałości dawnego krajobrazu 20 x 10 m. Jest tu 85 łodzi, 18 odcisków stóp, 10 kulturowego, o który nadal dba się tradycyjnymi metodami. W ten sposób zachowuje rysunków zwierząt, dwie postaci ludzkie, trzy fi- się charakterystyczną dla tego typu terenów roślinność oraz tradycyjne metody uprawy. gury koliste i kilkanaście nieokreślonych figur oraz ok. 20 rytów dołkowatych. Dawniej łąki leśne były wykorzystywane na potr- trum gatunków było inne, niż gdyby na łące pro- zeby zimowej paszy dla zwierząt. Trawy i rośliny wadzono wypas. Co roku, zwykle w trzecią sobotę Nazwa pochodzi od dwóch rysunków koni zielne ścinano, a drzewa ogławiano. Łąki leśne są lipca, urządza się zabawę z okazji sianokosów, w Koń pojawił się w Skandynawii w epoce brązu. na przemian nasłonecznione i zacienione, dzięki której uczestniczyć mogą turyści. W ówczesnym społeczeństwie miał on szczególny czemu na niewielkim obszarze może rozwijać się Co roku na łąkach Steneryds Lövängar organizuje się status – przypisywano mu nadprzyrodzone moce. Wypas. Po sianokosach na łąki w rejonie Ox- zabawę w związku z sianokosami. wiele gatunków roślin o szczególnych potrzebach. backen, Kalvhagen i Hästbacken wpuszczano Rośnie tu obficie zawilec gajowy, przylaszczka, Petroglify na petroglifach zwierzęta. pierwiosnek lekarski, szelężnik większy, dzwonek W ciągu ostatnego tysiącle- brzoskwiniolistny, czarkęcis łąkowy, a w maju także Korony drzew – ogławianie. W sierpniu, po zwie- cia w Hali Koni wyryto no- kukułka bzowa. zieniu siana, drzewa ogławiano. Na tutejszych we obrazy. Część z nich łąkach ogławianie prowadzono do czasu II Wojny Jak wykorzystywano łąki sto lat temu? została wyryta jeden na dru- Światowej. Nawożenie. W kwietniu, po stopnieniu śniegu, gim, przy czym nie pocho- gromadzono liście, a następnie je palono. Popiół Hästhallen (Hala Koni) – największy zbiór pet- dzą one z tego samego rozrzucano po łące jako nawóz. roglifów w Blekinge okresu. W epoce brązu, 3 tysiące lat temu, w skałach Fakt, że to właśnie w tym miejscu wyryto tak Koszenie. W lipcu, po zakwitnięciu większości roślin wiele petroglifów, świadczy o tym, że musiało to być i wytworzeniu nasion, łąkę koszono. Jako że rośliny ważne miejsce kultu i spotkań. zdążyły wytworzyć nasiona przed koszeniem, spek-

STENERYDS LÖVÄNGAR NATUR- RESERVAT

INFORMACJE

Dojazd: W Jämjö zjedź z drogi E22 na Torhamn. Jedź tą drogą jeszcze przez 7,5 km aż do Steneryd. Ok. 300 m. na południe od parkingu znajduje się tablica kierująca na Möckleryd oraz „Hällristningar” • N 56°07’28” E 15°49’54” Utworzono w roku: 1964. Gmina: Karlskrona Powierzchnia: 7 ha Właściciel gruntu: Osoby prywatne. Zarządca: Urząd Wojewódzki

84 85 40 Hallarumsviken Stora Rom 41

Spacerujący po Rezerwacie Przyrody Hallarumsviken zobaczą Rezerwat Przyrody Stora Rom obejmuje lasy naturalne z przewagą dębu rosnące na tereny skalne porośnięte lasem dębowym, strome urwiska z prastarym płaskowyżu, który stromo opada ku zatoce Hallarumsviken. Oprócz lasów dolinami ryftowymi oraz wspaniałe widoki na porośnięty dębowych rosną tu krzewy jałowca. Są tu też płaskie, zaokrąglone skały oraz mozaika drzewami liściastymi krajobraz typowy dla Blekinge niewielkich mokradeł. W pobliżu morza znajduje się wąska łąka przybrzeżna oraz zagajnik brzozowy. W rezerwacie Hallarumsviken skały wpadają stromo do zatoki z 30-metrowej wysokości. Wiele punktów Część buków rosnących w lesie jest bardzo stara, widokowych oferuje wspaniały widok na archipelag. a ich korony są rozłożyste i gęste. Pnie porośnięte Nad koronami lasu dębowego widać skrzącą się są porostami, z których część to bardzo rzadkie taflę wody, krzaki jałowca, laski bukowe, a w oddali gatunki. Zbocze wpadające do morza porasta ka- – zarys Karlskrony. Krajobraz przecinają niewielkie pryfolium, które pnie się wysoko po pniach dębów. doliny ryftowe. Tutaj las dębowy jest zacieniony. Gdzieniegdzie rośnie bluszcz. Nisko przy ziemi Teren przeplatany jest polami uprawnymi i pastwis- rośnie tu wrzos, borówka czarna i śmiałek pogięty. kami. Przed szerem Vassaskär otwiera się widok na HALLARUMSVIKEN Na bardziej urodzajnych glebach rośnie przytulia łąkę, na której świętuje się Noc Świętojańską. Na NATURRESERVAT wonna, przylaszczka, gwiazdnica wielkokwiatowa, łąkach jest czerwono i żółto – to kwitnie kukułka fiołek psi i groszek skrzydlasty. bzowa. W okresie przesilenia letniego, pod wieczór, wyraźnie czuć zapach podkolanu białego. Rezerwat Żaby i traszki jest popularnym miejscem rekreacyjnym. W części małych mokradeł znajdujących się w lesie latem ikrzą się żaby. W mokradłach utrzymujących wodę przez cały rok parzy się traszka grzebieni- asta. Obfite zasoby martwych drzew stanowią siedlisko dużej liczby owadów nadrzewnych, głównie chrząszczy. Na terenach wilgotnych Przytulia wonna wokół mokradeł rośnie bażyna czarna. Mokradła porasta trzęślica modra, turzyca pospolita, mietlica rozłogowa, a wzdłuż brzegów występuje żurawina i INFORMACJE rozmaryn leśny. INFORMACJE Dojazd: W Jämjö zjedź z drogi E22 na Torhamn. Prastary płaskowyż pochyla się stromo ku Rezerwat znajduje się 5 km dalej po prawej stronie. Dojazd: W Jämjö zjedź z drogi E22 na Torhamn. Rezerwat zatoczce Flagen 2 N 56°08’26” E 15°49’32” znajduje się 4 km dalej po prawej stronie. Płaskowyż zbudowany jest ze skał granitowych. Anordningar:• P-plats, rastplatser, strövstig Anordningar: P-platser, strövstigar, rastplatser, skärm- STORA ROM Ziemie uprawne obejmują powierzchnię Udogodnienia: Parkingi, miejsca odpoczynku, ścieżka skydd. •1 N 56°09’19” E 15°49’39” NATURRESERVAT płaskowyżu oraz strome zbocze po stronie za- wędrowna. Utworzono w roku: 2001. Gmina: Karlskrona. Udogodnienia: Parkingi, ścieżki wędrowne, miejsca chodniej. Łąka Sjöängen przy plaży to dawna łąka Powierzchnia: 20 ha. Właściciel gruntu: Urząd Ochrony odpoczynku, wiatrochrony. kośna, która po zaprzestaniu upraw była wykor- Przyrody. Zarządca: Urząd Wojewódzki Utworzono w roku: 1973. Gmina: Karlskrona zystywana jako pastwisko. Powierzchnia: 43 ha pow. gruntu. Właściciel gruntu: Urząd Ochrony Przyrody. Zarządca: Urząd Wojewódzki

Trift

86 87 42 Utklippan

Utklippan to grupa szwedzkich wysp najbardziej wysunięta na południowy wschód. Znajduje się tu popularny i dobrze chroniony port dla jachtów przeznaczonych do żeglugi dalekomorskiej w drodze na lub z Morza Bałtyckiego. Większość pewnie słyszała już nazwę Utklippan w radiowych prognozach pogody. Tutejsza latarnia morska oraz stacja meteorologiczna miały istotne znaczenie dla żeglugi morskiej. Raj dla ropuch Utklippan składa się z dwóch niemal nagich wysp: W zagłębieniach skalnych na Utklippan Norraskär i Södraskär, pomiędzy którymi znajduje UTKLIPPAN wypełnionych słonawą wodą dobrze czują się się chroniony port. Na wyspie Södraskär dawniej NATURRESERVAT ropucha paskówka i ropucha zielona. Ropucha pas- mieszkał latarnik z rodziną. Jest tu też schroni- kówka znajduje się na liście gatunków zagrożonych. sko czynne w okresie letnim. W marinie można Występuje ona w południowej i południowo- zacumować prywatną łódź. zachodnie Szwecji, a w regionie Blekinge można ją napotkać w kilkunastu miejscach wzdłuż wschodni- Ptaki migrujące i foki ego wybrzeża i na półwyspie Listerlandet. Ropucha Utklippan to miejsce odpoczynku wielu gatunków zielona, będąca gatunkiem chronionym, rozmnaża ptaków migrujących, przelatujących tu wiosną i się tylko w trzech miejscach w Szwecji, z których jesienią. Klub Ornitologiczny w Karlskronie od dwa znajdują się w regionie Skåne, a trzeci tutaj, 1964 r. prowadzi tu badania nad życiem ptaków na Utklippan. Za przyczynę kurczenia się populacji i obrączkuje poszczególne osobniki. Płaskie skały tych dwóch gatunków ropuch uważa się zarasta- wokół wyspy są domem największej w Blekinge nie łąk przybrzeżnych i terenów podmokłych oraz kolonii foki szarej. eutrofizację.

Foka szara

Ropucha zielona

INFORMACJE

Dojazd: Można tu dotrzeć jedynie własną łodzią. N 55°57’17” E 15°42’13” Udogodnienia:• Marina, schronisko, toaleta, miejsca odpoczynku. Utworzono w roku: 1988. Gmina: Karls- krona. Powierzchnia: 13 ha pow. gruntu Właściciel gruntu: Państwowy Urząd Nieruchomości. Zarządca: Urząd Wojewódzki

88 89 43 Högasand

Rezerwat Przyrody Högasand obejmuje piaszczyste i w większości porośnięte sosną tereny wału przybrzeżnego, tzw. wału litorynowego, wzdłuż mierzącego prawie 3 km odcinka między wsiami Eriksholm i Trolleboda. W tym rzadkim środowisku żyje wiele niezwykłych gatunków.

Na tych suchych i ciepłych terenach piaszczystych kraju chróścika inkrustowanego. Porost ten jest w oraz na pniach ogromnych sosen dobrze czuje się Szwecji gatunkiem zagrożonym wyginięciem i dla- wiele zagrożonych wyginięciem i wymagających tego spoczywa na nas szczególna odpowiedzialność ochrony gatunków owadów i porostów. Wiele za jego zachowanie i stworzenie mu w Högsand jak z nich dostosowało się do tego nietypowego dla najlepszych warunków do życia. regionu Blekinge środowiska. Odnotowano tu na Mrówkolew dobrze czuje się w piasku HÖGASAND przykład występowanie bardzo rzadkiego w skali NATURRESERVAT W nasłonecznionych częściach rezerwatu występuje wiele błonkówek i pszczół samotnic, a larwy mrówkolwowatych wykopują w piasku małe dołki, w których czatują na swoje ofiary. Pośród ptaków można tu zobaczyć m.in. lerkę, lelka zwyczajnego, siniaka, czubatkę i krzyżodzioba.

Dołki mrówkolwa

INFORMACJE

Dojazd: W Fågelmara zjedź z drogi E22, jedź na Kristianopel, a następnie przez ok. 2 km jedź drogą wzdłuż wybrzeża na północ. N 56°16’49” E 16°01’43” Udogodnienia:• Szlak konny i wędrowny Utworzono w roku: 2005. Gmina: Karlskrona Powierzchnia: 95 ha. Właściciel gruntu: Osoby prywatne i Urząd Ochrony Przyrody. Zarządca: Urząd Wojewódzki

90 91 Pozostałe rezerwaty przyrody w Blekinge 73 Trofta 86 Arvidstorp 95 Prästamarken Las i łąki zalewowe obok Dobrze zachowany oz, Pofałdowany teren porośnięty jeziora Nässjön. przepięknie położony na sporą liczbą grubych szlachet- zachodnim brzegu jeziora nych drzew liściastych. Zob. lokalizację rezerwatów na mapie na str. 4. Są one oznaczone kolorem zielonym. 74 Wallanders Åbacka Arvidstorpsjön. 96 Västra Skällön Stary las liściasty z terenami 87 Skuremåla Łatwo dostępny obszar 44 Sölvesborgsviken 52 Mulatorp 63 Gummagölsmåla porośniętymi świerkiem. Obszar ozu i delty pozostałych obejmujące płaskie skały, łąki Zatoka morska obfitująca w Samotne gospodarstwo na Las liściasty na dawnych 75 Moabacken po stopnieniu lądolodu, tereny i podmokłe łąki przybrzeżne, ptaki. obszarze leśnym obejmującym terenach koszonych obok rzeki Obszar leśny o różnorodnym pod wypas. atrakcyjny jako kąpielisko. łąki i pastwiska. Bräkneån. drzewostanie na zachód od 88 Mölleryd 97 Järkö Kallinge. 53 Siggaboda södra 64 Hjärtsjömåla Oz porośnięty sosną, dębem i Wyspa o dużej wartości kul- świerkiem. Las chroniony na obszarze Stary las sosnowo-świerkowy 76 Yttre Stekön turowej z pięknymi skalistymi rezerwatu Siggaboda w Kro- na pofałdowanym terenie, bez Słynie z dużych zasobów cisa. 89 Gise Höna plażami po południowo- noberg. ścieżek i szlaków. wschodniej stronie. 77 Göljahult Niewielki obszar porośnięty lasem bukowym, nietknięty od 54 Åmma 65 Långehall Słynie z bogatych zasobów 98 Svenö 45 Valje 1922 r. Obszar lasów i łąk przeznaczo- Niedostępny, różnorodne te- świerka wężowego. Jedna z pereł archipelagu, Przybrzeżne lasy liściaste i ny pod wypas w pobliżu rzeki reny leśne obfitujące w grzyby. 90 Tallet atrakcyjne kąpielisko i miejsce tereny trawiaste porośnięte Mörrumsån. 78 Vantakalleberget wędrówek. dębami. 66 Tattamåla Naturalny las iglasty będący Las naturalny na wypalonym 55 Hönebygget terenie, porośnięty sosną, Bogate życie roślinne i siedliskiem wielu gatunków 99 Färskesjön 46 Brötalyckorna zwierząt. brzozą i świerkiem. Las bukowy wzdłuż rzeki Mör- zwierzęce w krajobrazie o Rozległe tereny skalne z Bogaty w różnorodne gatunki rumsån. charakterze lasu naturalnego. 91 Treklasen różnorodnym lasem natural- las bukowy. Gminny rezerwat 79 Blåningsmåla Tereny skaliste porośnięte nym, obejmującym drzewa przyrody Stary las z przewagą topoli 56 Elleholm 67 Kvallåkra och osiki, duże zasoby martwych grubymi dębami i częściowo liściaste i sosnę wokół jeziora Las liściasty, głównie dębowy, z 68 Östra Kvallåkra lasem liściastym. Färskesjön. 47 Hjärthalla drzew. dodatkiem sosny. Lasy liściaste na blokach skal- Las liściasty na jednym z nych i stromych zboczach. 80 Finnamaden 92 Jordö 100 Häljarum ostańców półwyspu Lister- 57 Fölsö Zbocze leśne z podmokłą łąką Tereny skaliste porośnięte Niewielki obszar piaszczysty, landet. Wyspa przeznaczona pod wy- 69 Persgärde obok rzeki Nättrabyån. grubymi dębami i częściowo żyje tu kilka niezwykłych ga- lasem liściastym. 48 Spraglehall pas z dogodnymi warunkami Lasy liściaste ma podmokłych 81 Gröngölsmåla tunków roślin i zwierząt. Łąki przybrzeżne pod wypas, do kąpieli. łąkach i pastwiskach. Naturalny las iglasty na 93 Rollsö terenie o dużej różnicy po- 101 Södra Flymen obfitujące w orchidee. 70 Björkeryd Skalista wyspa z Stary las świerkowy z dodat- 58 Eriksberg ziomów. pozostałościami działalności 49 Skinsagylet Największy rezerwat dzikich Przepiękny, różnorodny krajo- kiem sosny i różnych drzew 82 Alnaryd wojskowej. liściastych. Dolina ryftowa o stromych zwierząt w Północnej Europie. braz kulturowy w dolinie rzeki Bräkneån. Oz o stromych zboczach 94 Lyckeby ekebacke zboczach, porośnięta bukiem Dostęp ograniczony. opadających ku rzece Nättra- 102 Bråtabron i grabem. byån. Średniowieczne miejsce 59 Hoka zebrań, obecnie pastwisko z Obszar leśny obejmujący dwa grubymi dębami. jeziora i dwie wyspy. Porośnięty lasem grzbiet ozu i 83 Tolseboda odcinek rzeki Mieån. Stary las bukowy będący siedliskiem wielu chrząszczy. 60 Grimsmåla 84 Store mosse Oz i krajobraz kulturowy w Trzęsawisko ubogie w dolinie rzeki Mieån. substancje odżywcze, w 71 Pagelsborg którym dobrze czują się bekas 61 Loberget 50 Holje Oz porośnięty grubymi kszyk, żuraw, nur czarnoszyi i Nietknięty las o dużej Dawny krajobraz kulturowy na dębami i lipami. rybołów. różnorodności biologicznej. obszarze leśnym. 72 Sonekulla 85 Värmansnäs 51 Lilla Nyteboda 62 Bökemåla Obszar ujścia rzeki Bräkneån Niewielki półwysep porośnięty Las liściasty na terenie o dużej Krajobraz morenowy na pagór- obejmujący różne gatunki obficie dębem i bukiem. różnicy poziomów. kowatym obszarze leśnym, drzew oraz łąki przybrzeżne obfitujący w ptaki. Półwysep Göhalvön 92 93

Działania ochronne Przyroda w regionie Blekinge Wiele wartości przyrodniczych występujących w naszych rezerwatach przyrody wymaga podej- jest objęta różnorodną ochroną mowania działań ochronnych w celu ich zachowania. Zadania ochronne określa się w planie ochrony. Należy do nich utrzymanie Rezerwat przyrody Rezerwat kultury gleby poprzez koszenie łąk, wypas, karczowanie Rezerwat przyrody jest najpopularniejszą formą Rezerwaty kultury ustanawia się w celu zachowania i przerzedzanie. Prowadzi się również znaczące obszarowej ochrony przyrody. Rezerwaty zakłada cennych wartości kulturowych. Rezerwat kultury to działania na potrzeby udostępnienia obszarów się w celu ochrony wartości przyrodniczych oraz stosunkowo nowa forma ochrony, wprowadzona z przyrody społeczeństwu poprzez urządzanie biologicznej różnorodności lub w celu zachowania chwilą ustanowienia Kodeksu Ochrony Przyrody w udogodnień, takich jak parkingi, szlaki obszaru na potrzeby rekreacyjne i turystyczne. Na 1999 r. Obecnie jedynym w Blekinge rezerwatem wędrowne, miejsca do grillowania itp. terenie rezerwatu przyrody obowiązują szczególne kultury jest park zdrojowy Ronneby Brunnspark i przepisy, zarówno w odniesieniu do właściciela jest on jednym z 41 rezerwatów kultury w Szwecji. terenu, jak i jego użytkowników. Każdy rezerwat po- Ochrona biotopów siada plan ochrony określający zadania ochronne do Natura 2000 Ochrona biotopów stosowana jest w odniesieniu wykonania w celu zachowania lub poszerzania cen- Natura 2000 to program sieci cennych obszarów do mniejszych obszarów będących środowiskiem nych wartości przyrodniczych lub przyrodniczych objętych ochroną życia zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. rekreacyjnych. W regionie Blekinge na terytorium UE. Celem progra- Generalnie ochrona biotopów ma na celu zacho- istnieje ponad 100 rezerwatów mu jest zapobieganie wyginięciu wanie różnorodności przyrody. gatunków zwierząt i roślin oraz biologicznej w kra- niszczeniu ich naturalnych siedlisk. jobrazie rolniczym. Dziedzictwa przyrody Na obszarach mających status Ochronie podlegają Dziedzictwa przyrody to niewiel- Natura 2000 muszą występować aleje, kamienice, kie obszary, w których występują siedliska przyrodnicze lub gatunki wyspy roślinne oraz interesujące wartości przyrodnicze wymienione w unijnej dyrektywie. kamienne mury lub pojedyncze cenne obiekty Obszary Natura 2000 są wyznac- znajdujące się na przyrodnicze, jak np. kotły zane przez państwa członkowskie, terenach uprawnych. wirowe, głazy narzutowe lub wspaniałe okazy wie- które również odpowiadają za zachowanie ich Szczególna ochrona biotopów na ziemiach rolnic- kowych drzew. Dziedzictwo przyrody to jedna z cennych wartości. W Szwecji rozpoczęto prace zych może dotyczyć łąk oraz pastwisk naturalnych. najstarszych form ochrony tworów przyrodniczych związane z wyznaczaniem obszarów Natura 2000 Na terenach leśnych chronione są np. starsze lasy, w Szwecji. W regionie Blekinge znajduje się 78 w 1996 r. po wejściu Szwecji do UE. W regionie w których dawniej prowadzono wypas. W regio- obszarów lub obiektów posiadających status dzied- Blekinge znajduje się łącznie 186 obszarów Natura nie Blekinge znajduje się 15 obszarów objętych zictwa przyrody. Pierwszy raz taki status nadano 2000. Większość rezerwatów opisanych w niniejs- szczególną ochroną biotopów na ziemiach upraw- już w 1919 r. Obecnie nie stosuje się już tak pows- zej publikacji jest objęta programem Natura 2000. nych oraz ok. 150 na terenach leśnych. zechnie oznakowywania dziedzictwa przyrody. Obszar ochrony zwierząt W celu zapewnienia ochrony zwierzętom szczegól- nie wrażliwym za zakłócenia można ustanawiać obszary ochrony ptaków oraz obszar ochrony fok. W stosunku do takich obszarów obowiązuje zakaz przebywania w nich w określonym czasie w ciągu roku, przede wszystkim w okresie lęgowym, zwykle od 1 kwietnia do 15 lipca. W regionie Blekinge znajdują się 152 obszary ochrony ptaków oraz jeden obszar ochrony fok.

Do zadań związanych z zarządzaniem obszarami chronionymi należy również oznaczanie granic rezerwatów, urządzanie tablic informacyjnych oraz informowanie na stronie internetowej urzędów wojewódzkich. Za rezerwaty przyrody ustanowione na szczeblu centralnym odpowiadają urzędy wojewódzkie, a zadania ochronne prowadzi się we współpracy z gmina- Samiec edredona mi, właścicielami gruntów, użytkownikami i przedsiębiorcami. 94 95 Nie przeszkadzać – nie niszczyć Rezerwat biosfery Archipelag Blekinge – Prawo publicznego dostępu do lasów i obszarów przyrodniczych daje nam morze możliwości wyjątkową możliwość swobodnego Krajobraz wybrzeża Blekinge charakteryzuje pięć w Szwecji. Status rezerwatu biosfery poz- przebywania na łonie szwedzkiej natury. mozaika lasów liściastych oraz rozległych terenów wala prowadzić wzmożone działania na rzecz Należy jednak przestrzegać pewnych zasad. trawiastych porośniętych dębem, sięgających zrównoważonego społeczeństwa oraz promować Prawo publicznego dostępu do lasów i obszarów brzegu morza. Obszar przybrzeżny jest ozdobiony równowagę między kulturą, naturą i rozwojem przyrodniczych to jedna z naszych wolności, wyspami i szkierami przypominającymi naszyjnik cywilizacyjnym. Umożliwia on też współpracę jednak wolność ta obwarowana jest pewną z pereł, na których występują interesujące wartości oraz wymianę wiedzy i doświadczeń na poziomie odpowiedzialnością. Nie wolno nam wyrządzać kulturowe i cenne wartości biologiczne – zarówno międzynarodowym. szkód w środowisku naturalnym ani zakłócać życia nad, jak i pod powierzchnią wody. Rezerwat biosfery jest obecnie prowadzony w zwierząt. Należy też uwzględniać prawa właściciela ramach organizacji non-profit i przyświecają mu gruntu oraz innych ludzi. trzy główne cele: • Zachowanie różnorodności kulturowej i biologicznej, Dzięki prawu publicznego dostępu do lasów i ekosystemów i krajobrazów obszarów przyrodniczych masz prawo: • Palić ogniska na terenie, na którym nie wyrządzi to • Rozwój społeczny w długofalowo szkód dla środowiska. zrównoważony sposób • Rozbić namiot na jeden dzień, o ile jest to z dala od zabudowań. • Wspieranie wiedzą i doświadczeniem poprzez edukację • Jeździć konno na terenie, na którym nie wyrządzi to i działalność badawczą szkód. W 2011 r. Archipelag Blekinge został ustano- • Zbierać jagody, grzyby i kwiaty. Nie wolno jednak wiony rezerwatem biosfery przez organizację łamać gałęzi ani zrywać roślin znajdujących się pod UNESCO, będącą organem ONZ. Na świecie Więcej informacji na ochroną. W rezerwacie przyrody obowiązują szczególne jest w sumie 620 rezerwatów biosfery, w tym www.blekingearkipelag.se przepisy • Jeździć po drogach prywatnych, które nie są wyłączone z ruchu. Ustawa o prowadzeniu pojazdów w terenie W rezerwacie może obowiązywać zakaz palenia zabrania jazdy samochodem po gruntach nieupr ognisk poza wyznaczonymi miejscami do grillowa- awnych. nia lub zakaz jazdy konnej bądź zakaz rozbijania namiotów na terenie całego rezerwatu. Każdy • Zabrać ze sobą psa, najlepiej na smyczy. W okresie rezerwat ma własne przepisy, z którymi można się od 1 marca do 20 sierpnia obowiązuje absolutny zakaz zapoznać na stronie internetowej urzędu wojewódz- wyprowadzania psów bez smyczy kiego lub na tablicach informacyjnych znajdujących się na terenie rezerwatu.

97 Zapraszamy do ośrodka przyrody Naturum Blekinge Wycieczki szkolne - rezerwacja Ośrodek przyrody przyjmuje wycieczki szkolne po dokonaniu rezerwacji. Zwiedzający mogą obejrzeć wystawy oraz zwiedzić park z przewodnikiem po wcześniejszym ustaleniu zakresu zwiedzania. Wycieczki z przewodnikiem • Codziennie o godz. 13: „Karmienie zwierząt”, bezpłatna. • Codziennie o godz. 14 w okresie letnim: ”Zwiedzanie parku zdrojowego Brunnsparken”, 40 SEK/osoba dorosła. Naturum to ośrodek przyrody, którego zadaniem • Poniedziałki i środy: „Historia natury i kultury” jest pomóc Ci w poruszaniu się po obszarach • Wtorki i czwartki: „Drzewa i rośliny” przyrodniczych oraz przekazać wiedzę na temat • Piątki: „Wycieczka z przewodnikiem po ścieżce roślin, zwierząt oraz sposobów kształtowania przyrodniczej” środowiska naturalnego i krajobrazu przez Zapraszamy do Budynku Gimnastyki człowieka. w parku Ronneby Brunnspark. W ośrodku przyrody Naturum Blekinge Tel. 0457-168 15 znajdują się wystawy tematyczne oraz dostępne www.naturumblekinge.se są informacje na temat przyrody Regionu www.facebook.com/naturumblekinge Blekinge, wyjątkowych miejsc, które warto zobaczyć, ochrony przyrody, dostępnych form Godziny otwarcia Ośrodek przyrody jest otwarty rekreacji oraz wielu innych ciekawych spraw. codziennie od maja do września W lesie Brunnsskogen znajduje się oznac- oraz w weekendy wiosną i zona ścieżka o długości 1,5 km. W parku można jesienią. Wstęp wolny! wybrać się na spacer ścieżką dendrologiczną obejmującą 48 różnych gatunków drzew i krzewów. W Naturum Blekinge każdy członek rodziny znajdzie coś dla siebie.

”Przewodnik wycieczkowy” został wydany przez Länsstyrelsen Blekinge län [Urząd Wojewódzki Województwa Blekinge] w maju 2014 r. 371 86 Karlskrona, tel. +46 (0)10 224 00 00 Opracowanie graficzne i produkcja: Hans Andersson, Andersson Grafisk Form AB Mapy: Kenneth Kaisajuntti. Kartprojekt AB Zdjęcia: Robert Ekholm (o ile nie podano inaczej) Pozostałe zdjęcia: Hans Andersson: str. 2, 3, 16, 17mh, 24n, 37n, 96m. Lotta Bergström: str. 27, 95öh. Bergslagsbild: str. 40n, 45n, 51ö, 80, 89mh, 97. Muzeum Blekinge: 2 szt. str. 48. Markus Forslund: str. 17n, 17öv, 18öv, 23nh, 25h, 36ö, 38mh, 39, 53h, 55n, 57ö, 74n, 79öv, 82, 83m, 90, 92nv. Anders Johansson: str. 26ö, 31m, 69ö, 94ö, 95mv. Åke Nilsson: str. 40öv, 41nh. Nils-Gustaf Nydolf: str. 85h, 95nh. Druk: Lenanders Grafiska AB. Papier: MultiArt silk Mapy: © Länsstyrelsen Blekinge län © Lantmäteriet Geodatasamverkan (wszystkie mapy kontekstowe)

„Przewodnik wycieczkowy” można pobrać w formacie PDF na www.lansstyrelsen.se/blekinge Egzemplarze drukowane można zamówić w zarządzie wojewódzkim.

98 99 k i n d o w e z r p Przewodnik wycieczkowy po

Regionie Blekinge y w o k z c e i c y w

o p

e i n o i g e r

e g n i k e l b

Na naszej stronie internetowej dostępne są większe mapy Zapraszamy do naszych najpiękniejszych oraz dodatkowe informacje www.lansstyrelsen.se/blekinge zakątków przyrody