macrophylla Forever&Ever.

38 3 - 2016 Bollen, pluimen, schermen Hydrangea, veelzijdig en prima toepasbaar in de openbare ruimte

Al jarenlang is Hydrangea (hortensia) een populaire tuinplant in de lage landen. De boerenhortensia () is bijna een deel van onze cultuurhistorie geworden en vrijwel iedereen kent ‘Annabelle’. Voor gebruik in de openbare ruimte zouden ze minder geschikt zijn omdat ze te veel water, voeding en onderhoud zouden vragen. Volgens de experts berust dit echter op een misverstand. Hydrangea is meer dan een tuinplant.

Auteur: Ronald Houtman Foto’s: and Pictures en PEP Business Creators BV

www.stad-en-groen.nl 39 Hydrangea macrophylla

40 3 - 2016 17 min. leestijd SORTIMENT

De naam Hydrangea werd in 1753 door Carl von volgens de eikenbladhortensia (H. quercifolia), de in kransen van drie. De bloeiwijze is scherm- of Linné, meestal Linnaeus genoemd, vastgelegd klimhortensia (H. anomala subsp. petiolaris) en de pluimvormig. Ook de bolvormige bloeiwijzen van in zijn Plantarum. Het verschijnen van pluimhortensia (H. paniculata). H. macrophylla- zijn in beginsel schermvor- dit boek geldt als het ‘jaar 0’ voor plantennamen. mig. We noemen dit trouwens wel schermvormig, Een aantal jaren daarvoor, in 1739, gebruikte de In de natuur komt Hydrangea voornamelijk voor maar de correcte term is tuil. De pluimen of tuilen Nederlandse botanicus Johann Gronovius de naam op het noordelijk halfrond. De diverse soorten worden gevormd door steriele (lok)bloemen en Hydrangea voor het eerst bij het beschrijven van zijn inheems in Noord- en Zuid-Amerika en Azië. fertiele (geslachtelijke) bloemen. De steriele bloe- H. arborescens. Hydrangea heeft dus altijd al zo Ze komen voor van het noordoosten van de men vallen natuurlijk het meeste op. Deze hebben geheten. Het woord Hydrangea is afgeleid van de Verenigde Staten via Midden-Amerika tot in het als voornaamste doel insecten naar de bloemen Griekse woorden hydra, wat water betekent, en westen van Zuid-Amerika (Ecuador en Peru). In te lokken. Ze zijn vaak kleurrijk en geven de sier- angeion, wat vat of vaatje betekent. Soms wordt Azië komt Hydrangea voornamelijk voor in China, waarde aan de planten. De tweede soort bloemen de naam verklaard als een verwijzing naar de Korea en Japan en zuidelijk tot in Vietnam en zijn de fertiele of geslachtelijke bloemen. Deze waterhoudende stengels van met name Hydrangea Indonesië. In de natuur varieert het formaat van de zijn beduidend kleiner dan de steriele bloemen macrophylla. Maar de eerste Hydrangea die werd soorten van lage struikjes tot kleine bomen. en bevatten de meeldraden en stampers. Bij de beschreven was H. arborescens, en die heeft geen In Afrika, Australië en Europa komen in de natuur bolvormige bloeiwijzen van veel H. macrophylla- vochthoudende stengels. Aannemelijker is dus geen hortensia’s voor. Vooral in Europa compense- cultivars en de ‘gevulde’ pluimen van pluimhorten- dat de naam verwijst naar de (opengesprongen) ren we dat door ze op grote schaal als sierplant toe sia’s zoals ‘Limelight’ zitten de fertiele bloemetjes vruchten van Hydrangea, die op vaten lijken. te passen. verborgen onder de opvallende steriele. Vooral bij De Nederlandse naam van Hydrangea is horten- de zogenaamde lacecaps, de afgeplatte bloeiwij- sia. Gewoonlijk wordt met hortensia Hydrangea Kenmerken zen van H. macrophylla-cultivars, zijn de fertiele macrophylla bedoeld, die soms ook boerenhor- Alle hortensia’s zijn houtige planten met tegenover bloemetjes zeer goed zichtbaar. tensia wordt genoemd. Hiervan afgeleid zijn ver- elkaar staande bladeren. Soms staan de bladeren De vruchten van Hydrangea zijn droge doosvrucht-

Hydrangea arborescens.

www.stad-en-groen.nl 41 SORTIMENT

jes. Vooral bij H. paniculata kunnen ze in de winter Gebruik in de openbare ruimte Er is geen ‘beste grondsoort’ voor hortensia’s. Alle een rustiek effect creëren. Zo veelzijdig als de planten zijn qua uiterlijk, zo soorten zullen op iedere licht zure tot licht basi- veelzijdig zijn ze ook wat betreft toepassingsmoge- sche grond gedijen. Zoals voor zo veel planten Blauw of roze? lijkheden. De meeste mensen kennen het gebruik geldt, is het ook bij hortensia’s zaak dat de grond Het is algemeen bekend dat de bloemen van als potplant, snij- of droogbloem en natuurlijk als niet te dicht is en goed gedraineerd, zodat er H. macrophylla en sommige H. serrata-cultivars tuinplant. Waren vroeger vooral H. macrophylla en geen stilstaand water rond de wortels blijft staan. blauw gekleurd kunnen worden. Dit is een van de H. serrata populair, de laatste decennia heeft vooral Natuurlijk zijn bepaalde soorten sterker dan ande- kenmerkende aspecten van deze soorten en som- H. paniculata enorm aan populariteit gewonnen. re. Zo verdragen H. macrophylla en H. paniculata mige cultivars. Diverse van nature crèmekleurig En dan is er natuurlijk nog de klimhortensia, H. grote hoeveelheden water tijdelijk veel beter dan tot lichtroze bloeiende planten kunnen licht- tot anomala subsp. petiolaris, helaas nog steeds beter bijvoorbeeld H. arborescens. zilverig blauw worden. Donkerroze of roodachtig bekend onder de oude en dus incorrecte naam Ziekten en plagen bloeiende planten kunnen zelfs diepblauw tot Hydrangea petiolaris. Over het algemeen zijn hortensia’s niet erg gevoe- donker purperblauw van kleur worden. Men kan Ook in de openbare ruimte kunnen diverse hor- lig voor ziekten en plagen. In de praktijk vormen de bloemkleur blauw maken door de bodem tensiasoorten goed worden toegepast. Soorten de gebruikelijke aantastingen door bladluis, dop- zuurder te maken, dus door de pH te verlagen. Bij als H. macrophylla en H. paniculata kunnen prima luis, spint, slakken en taxuskevers de voornaamste een hogere pH bindt aluminiumsulfaat zich aan in groepen worden geplant. Denk dan aan het bedreiging. calcium, waardoor het niet opneembaar is voor gebruik in middenbermen, op rotondes, taluds en de plant. Bij een lage pH is er minder calcium in natuurlijk in een meer parkachtige aanleg. En dan Soorten en cultivars de grond, waardoor het vrije en voor de plant is er nog H. anomala subsp. petiolaris. Deze soort Het geslacht Hydrangea is de stamhouder van de opneembare aluminiumsulfaat een ‘blauwend’ staat erom bekend dat hij zelfs gedijt tegen op het , de Hydrangea-familie. Deze voor effect heeft op de bloemkleur. Om bloemen blauw noorden gerichte muren en schuttingen. De plant de tuinbouw belangrijke familie is met circa 17 te maken, wordt dus kali-aluin of aluminiumsulfaat zal dan echter niet erg rijk bloeien. Daarnaast kan geslachten en 220 natuurlijke soorten een kleine aan de bodem toegevoegd. de klimhortensia ook goed als solitair of vakbe- plantenfamilie. Naast Hydrangea zijn Deutzia, planting worden gebruikt. Zolang er geen verticale Kirengeshoma, Philadelphus en Schizophragma de obstakels zijn waar de plant tegenaan groeit, zal belangrijkste geslachten in deze familie. deze niet kunnen klimmen en een vrij lage struik Het geslacht Hydrangea zelf bestaat uit circa 30 blijven. soorten, een aantal wat enigszins afhankelijk is van het inzicht van de diverse wetenschappers. Standplaats Daarnaast is er natuurlijk een veelvoud aan cul- Hortensia’s zijn niet moeilijk als het om standplaats tivars in cultuur. Alleen al de soort H. paniculata gaat. Op de meeste plaatsen doen ze het goed, telt twee keer zo veel cultivars als er wilde soorten maar uiteraard hebben de planten wel hun voor- Hydrangea bestaan. Van de circa 30 soorten is een keuren. groot aantal ongeschikt voor gebruik in de open- De naam Hydrangea werd bare ruimte. Deels omdat ze onvoldoende winter- Als het om H. paniculata gaat, is de beste plaats in hard zijn, anderzijds omdat ze als plant te iel of te in 1753 door Linnaeus de zon. De planten zullen dan het rijkst bloeien en breekbaar zijn. ook de befaamde verkleuring van de uitgebloeide De soorten die (in potentie) wel geschikt zijn voor vastgelegd in zijn Species steriele bloemen is dan op zijn best. Ook soorten toepassing in de openbare ruimte, worden hier in als H. arborescens, H. heteromalla en H. quercifolia alfabetische volgorde besproken. Plantarum houden van een plek in de volle zon. H. hetero- malla kan trouwens ook goed in de halfschaduw. Hydrangea anomala subsp. petiolaris Zoals voor alle soorten geldt, moet de bodem De klimhortensia behoeft eigenlijk geen verdere wel vochtig genoeg zijn. Zeker in de zomer, als de inleiding. De plant heeft een goede reputatie, planten volop verdampen, is het noodzakelijk dat mede doordat het een van de weinige klimplanten de bodem niet te veel uitdroogt. Niet leuk voor is die kan worden toegepast tegen op het noorden de vakantiegangers, maar een buitje op zijn tijd gerichte muren en schuttingen. Het is een heester vinden de hortensia’s wel lekker. Vooral in de eerste die van nature laag en breed spreidend groeit met jaren na aanplant is het belangrijk dat de planten gladde kastanjebruine twijgen. Op het moment niet te lang te droog staan. dat de plant tegen een obstakel groeit (een muur In de openbare ruimte zal dit echter niet gebeuren. H. macrophylla en H. serrata staan het liefst in de of een schutting), worden er hechtwortels aan De planten nemen eenvoudigweg de bloemkleur halfschaduw, hoewel ze ook in de schaduw of de de stengels gevormd en gaat de plant klimmen. aan die het gevolg is van de zuurgraad van de volle zon prima kunnen gedijen. In de volledige Met deze kennis is het dus ook mogelijk om de aanwezige bodem. Op veengronden en de meeste schaduw zullen de planten minder rijk bloeien; klimhortensia als solitair in een gazon toe te pas- zandgronden zullen de bloemen blauw kleuren, op in de volle zon kan een tekort aan vocht een pro- sen. De bladeren zijn glanzend donkergroen en klei en leemhoudende gronden met een hogere bleem worden. kleuren in de herfst donkergeel tot bruingeel. In pH is dat niet het geval. de vroege zomer verschijnen de brede tuilen, die

42 3 - 2016 Hydrangea paniculata Little Lime.

www.stad-en-groen.nl 43 SORTIMENT

bestaan uit veel fertiele bloemetjes en relatief bezitten geen opvallende sierwaarde. De bloei, paars. De lokbloemen zijn gewoonlijk lichter van weinig crèmewitte steriele lokbloemen. Vooral op daarentegen, is wel de moeite waard. Van nature kleur: wit tot lila. Soms verkleuren de lokbloemen een zonnige plaats kan de plant rijk bloeien. Er zijn bloeit H. arborescens met platte tot iets bolvor- paarsrood. enkele, zeer sterk op elkaar gelijkende kleinbladige mige tuilen met fertiele en steriele bloemen. vormen: ‘Brookside Littleleaf’ en ‘Cordifolia’. Deze Maar het beste bewijs voor de bekendheid van H. Het zijn prima planten om als solitair of in kleine groeien minder sterk dan de ‘normale’ klimhorten- arborescens is dat vrijwel iedereen ‘Annabelle’ kent. groepen in borders of parkachtige toepassingen te sia. Daarnaast zijn er enkele bontbladige cultivars. De grote bolvormige bloeiwijzen zijn overbekend, gebruiken. Plant ze bij voorkeur in de halfschaduw, ‘Mirranda’ (inderdaad, met dubbel r) heeft licht evenals de reputatie dat deze bloeiwijzen te zwaar bijvoorbeeld onder bomen met een transparante groengeel gerand blad. Mooier is de zilverbonte zijn en de takken doen doorbuigen of zelfs knak- kroon. De jonge scheuten van H. aspera kunnen ‘Silver Lining’, vooral vanwege de frissere uitstra- ken. Dit is voornamelijk een probleem bij particu- namelijk beschadigd raken door late nachtvorst; ling. Er zijn nog verschillende andere klimmende lieren, die, vaak aangespoord door tuinbladen en enige beschutting boven de planten (een licht hortensiasoorten, maar H. anomala subsp. petiola- -boeken, de neiging hebben de planten ieder jaar bladerdek of takken) kan de schade beperken of ris is de enige die gegarandeerd winterhard is. diep terug te snoeien. Hierdoor wordt een sterke voorkomen. hergroei getriggerd en vormen de planten dunne twijgen met (te) grote bloeiwijzen. In de open- De bekendste en tevens een van de beste cultivars bare ruimte, waar snoei sowieso minder frequent is ‘Macrophylla’. Deze stevige opgaand groeiende gebeurt, is dit minder een probleem. In ieder geval struik kan circa 2 m hoog worden. In de zomer is het minder diep terugsnoeien al een goede en nazomer bloeit de plant met violette fertiele oplossing. Met de introductie van Incrediball bloemen en witlila lokbloemen. Ook H. aspera (‘Abetwo’) is het slappetakkenprobleem hoe dan subsp. sargentiana is een fraaie struik. De bladeren ook opgelost. Deze heeft stevigere takken, van deze ondersoort zijn wat breder en zowel de die veel minder doorbuigen en zeker niet knakken. bladeren als de twijgen zijn sterk ruw behaard. De Tegelijk met Incrediball werd ook Invincibelle platte bloemtuilen bestaan uit lichtlila fertiele bloe- Zo veelzijdig als het uiterlijk (‘NCHA1’) geïntroduceerd. Nu waren er al enkele metjes en lilawitte lokbloemen. Een opvallend ken- min of meer roze bloeiende cultivars, maar met merk is dat de plant korte worteluitlopers vormt. van de planten is, Invincibelle kwam de definitieve doorbraak. De Uiteindelijk zal er dus een bossige struik ontstaan. roze H. arborescens is een prima aanvulling voor Helaas is de subsp. sargentiana nog gevoeliger zo veelzijdig zijn ze ook toepassing in het openbaar groen, waar kleur voor late nachtvorst, dus een beschutte plaats is toch steeds vaker gewenst is. Zowel Incrediball als eigenlijk wel noodzakelijk. wat betreft toepassings- Invincibelle blijft een fractie lager dan de soort en Vrij nieuw in het sortiment is Hot Chocolate wordt circa 1,25-1,5 m hoog. (‘Haopr012’ ). Het blad is subtiel bronskleurig mogelijkheden lichtbruin gekleurd. Later in de zomer kleurt het Een derde cultivar die goed toepasbaar is in de volgroeide blad bruingroen. In de tweede helft van openbare ruimte, is White Dome (‘Dardom’). Ook de zomer verschijnen de afgeplatte bloemscher- deze cultivar groeit met duidelijk stevigere twij- men. Deze zijn echter weinig opvallend en de plant gen dan de soort en hij wordt circa 1,25 m hoog. moet het vooral hebben van de fraaie bladkleuren. De bloeiwijze is afgeplat bolvormig en bestaat uit fertiele en steriele bloemen. Daardoor is hij Hydrangea heteromalla minder spectaculair dan ‘Annabelle’, Incrediball en Deze soort, die oppervlakkig wat op H. aspera lijkt, Invincibelle, maar de meer gedrongen groeiwijze stamt van oorsprong uit de oostelijke Himalaya. en de natuurlijke uitstaling maken White Dome tot Het is een grote struik, die met zijn uiteindelijke een prima toepasbare cultivar. hoogte van soms meer dan 5 meter kan uitgroeien tot een kleine meerstammige boom. Alles aan Hydrangea arborescens Hydrangea aspera deze soort is groot: het lang gepunte blad kan De eerst beschreven soort en tevens de plant Totaal verschillend van H. arborescens is H. aspera. tot 20 cm lang worden en de bloemtuilen tot 15 waaraan de naam Hydrangea voor het eerst werd Deze van nature variabele soort kan in de natuur cm in doorsnede. De bloei bestaat uit fertiele en gegeven. Deze soort komt van nature voor in het tot 3 m hoog worden, maar de aan te bevelen steriele bloemen, die wit tot crèmekleurig zijn. De oosten van de Verenigde Staten en werd rond 1736 cultivars blijven beduidend lager. Meest opvallend bloei valt in juni, wat vrij vroeg in het seizoen is, in Europa (Engeland) geïntroduceerd. Soms wordt aan deze soort is dat de bladeren ruw aanvoelen, zeker in vergelijking met andere hortensia’s. Hij H. arborescens ‘boomhortensia’ genoemd. Dit is wat ook de betekenis van de soortnaam aspera geeft de voorkeur aan een plaats in de volle zon, eigenlijk geen officiële Nederlandse naam, maar is. De bloemen staan altijd in afgeplatte tot iets maar kan ook goed in de halfschaduw staan. Het simpelweg een vertaalde wetenschappelijke naam. bolvormige tuilen, die steeds uit fertiele en steriele is een prima struik voor toepassing als solitair of in Het is een wat rommelig groeiende struik, die met bloemen bestaan. In tegenstelling tot veel andere groenschermen. Een aanbevelenswaardige culti- relatief dunne takken tot circa 1,5 m hoog wordt. soorten zijn het vaak de fertiele bloemen in het var is ‘Snowcap’. Het grote blad is hartvormig met De twijgen zijn glad en schilferen op latere leeftijd centrum van de bloeiwijzen die de kleur geven. De opvallend rode bladstelen en de bloemschermen wat af. De bladeren zijn licht- tot donkergroen en fertiele bloemetjes variëren in kleur van lilawit tot kunnen tot 25 cm groot worden.

www.stad-en-groen.nl 45 SORTIMENT

Hydrangea macrophylla Er zijn verschillende series boerenhortensia’s op de verkleuren tijdens de bloeiperiode. Aanvankelijk Natuurlijk mag de boerenhortensia niet ontbreken markt. Twee hiervan zijn Forever&Ever en Magical zijn de bloemen van Magical Amethyst roze of in dit overzicht. Hoewel er eigenlijk maar twee Four Seasons. Beide series bieden een aanbod aan blauwpaars met groene details. Tijdens de bloei- typen bloeiwijzen zijn, is de variatie groot. Zijn de cultivars dat geschikt is voor grootschalige periode verkleuren ze naar groener met roze of bloeiwijzen afgeplat/schotelvormig, dan worden toepassing. blauwpaarse details. Uiteindelijk verkleuren ze deze lacecap of teller genoemd. Bij lacecaps staat diepgroen. Bij Magical Coral hebben de roze of er een krans van lokbloemen rond het hart van Forever&Ever paarse bloemen lichtgroene details. Bij verbloeien fertiele bloemetjes. Zijn de bloeiwijzen (afgeplat) Maikel Loots (PEP Business Creators BV, krijgen de bloemen witroze randen. Magical bolvormig, dan worden ze mopheads genoemd. Berkel-Enschot) en Rob Jonkers (Gebr. Jonkers Revolution, ten slotte, is een iets compactere Doordat de fertiele bloemetjes bij de mopheads Elshout BV, Elshout) over Forever&Ever: ‘Door het cultivar die circa 60 cm hoog wordt. De bloemen niet zichtbaar zijn en de bloeiwijze uit louter succes van Forever&Ever in de consumentenmarkt zijn uitzonderlijk stevig en kleuren van lichtroze of kleurige steriele bloemen lijkt te bestaan, zijn deze zagen we goede eigenschappen voor toepassing lichtblauw naar dieprood.’ in praktijk spectaculairder en overweldigender. De in de openbare ruimte. De planten bloeien op lacecaps doen echter wat subtieler en verfijnder een- en tweejarig hout, wat inhoudt dat ze met Naast deze prima Forever & Ever- en Magical Four aan. Binnen beide groepen zijn er cultivars met een maaibalk gesnoeid kunnen worden en het- Seasons hortensia’s zijn er vele oudere cultivars enkelvoudige of ‘gevulde’ steriele bloemen, wat 0zelfde jaar alweer bloeien. Nu worden de planten die eveneens geschikt zijn voor toepassing in de inhoudt dat de steriele bloemen meerdere kransen van nature circa 1 m hoog, maar dit is een openbare ruimte. van bloemblaadjes hebben. De kleur varieert van belangrijk voordeel voor grootschalige toepassing. zuiverwit tot dieppaars. Ze groeien bossig en daarmee onkruidonder- Mopheads Boerenhortensia’s zijn goed toe te passen in per- drukkend. De takken zijn stevig; bloeiende takken ‘Alpenglühen’ groeit uit tot een bossige struik van ken en parken, bij voorkeur in groepen. Vooral voor zullen na regenbuien niet doorbuigen en op de ruim een meter hoogte. De bloemen zijn donker- perken die niet hoger mogen worden dan circa 1 grond gaan hangen, zoals bij sommige reguliere roze tot rood. Opvallend aan ‘Alpenglühen’ is dat m zijn veel cultivars geschikt. De planten hebben cultivars het geval is. Gedurende de zomer worden de bloemen niet verkleuren onder invloed van de geen snoei nodig. Gebeurt dat wel, dan zijn de steeds bloemen gevormd en de planten bloeien zuurgraad van de bodem. De bloei valt vrij laat planten namelijk binnen één seizoen weer net zo door tot de eerste vorst.’ Jonkers voegt daaraan in het seizoen, in de zomer en nazomer. ‘Altona’ is hoog als voor de snoei. Bovendien zullen ze na toe dat de planten biobased worden gekweekt. een cultivar waarvan de bloemkleur varieert van snoei beduidend minder rijk bloeien. Zet de plan- ‘Dat houdt in dat we de toch al compacte groei donkerroze tot blauw. De bloemblaadjes hebben ten dus alleen terug als dit absoluut noodzakelijk kunnen reguleren met een middel op biologische een gezaagde rand. Hij lijkt sterk op ‘Hamburg’, wat is. Jonge aanplant en in plantenbakken geplante basis. Er komen dus geen chemische middelen eveneens een goede cultivar is, maar heeft kleiner, boerenhortensia’s moeten ’s zomers soms extra aan te pas. Dit geldt trouwens voor de gehele gezaagd blad. Heel opvallend is de Japanse cultivar water krijgen. teelt van Forever&Ever. Alleen in het geval van ‘Ayesha’. De bloeiwijze is uniek in het hortensia- een hard-nekkige plaag is het soms noodzakelijk sortiment; de bloemblaadjes van de lokbloemen om chemische gewasbescherming toe te passen.’ zijn steeds komvormig. Dit geeft de plant een Forever&Ever is in vier kleuren verkrijgbaar: wit, uniek karakter. De bloemkleur is roze, wit of licht- rood, roze en blauw. blauw, uiteraard weer afhankelijk van de zuurgraad van de bodem. Magical Four Seasons Jos de Jong (De Jong Plant BV, Boskoop) is Een bossig groeiende cultivar met stevige takken gespecialiseerd in Hydrangea macrophylla en tot ruim 1 meter is ‘Bodensee’. De vrijwel ronde kweekt de Magical Four Seasons. ‘De afgelopen bloeiwijzen zijn roze tot rood op kalkrijke grond jaren zijn verschillende cultivars uit de Magical en lila tot violet op een zure bodem. De oude Four Seasons in het openbaar groen toegepast en Franse cultivar ‘Bouquet Rose’ blijkt nog steeds de resultaten zijn prima. Alle Magical Four Seasons een goede plant voor toepassing in de openbare hortensia’s zijn sterk, prima winterhard en hebben ruimte. Hoewel de takken enigszins zwak zijn, is een dichte bossige groeiwijze. Ook bloeien ze rijk het een goede plant voor gebruik in plantvakken. en over een lange periode, waarbij een belangrijk Het is een rijkbloeiende plant met roze tot blauwe voordeel is dat de bloeiwijzen uitzonderlijk stevig bloemen. Hij bloeit wat later in het seizoen, van juli zijn (en aanvoelen). Ze kunnen dan ook veel regen tot in september. ‘Mathilde Gütges’ is een cultivar en wind weerstaan. Er zijn meer dan tien verschil- die gemakkelijk van kleur (roze of blauw) veran- lende Magical Four Seasons hortensia’s, maar de dert. Het is een struik die nauwelijks 1 meter hoog volgende drie zijn bij uitstek geschikt voor toepas- wordt en zeer geschikt is voor perken die wat lager sing in het openbaar groen: Magical amethyst moeten blijven. (‘Hokomathyst’), Magical Coral (‘Hokomac’) en Magical Revolution (‘Hokomarevo’). Een belangrijk De geschiedenis van ‘Otaksa’ is wellicht nog mooier kenmerk van de Magical Four Seasons hortensia dan de plant zelf. Het is de oudst bekende vorm dat veel sierwaarde geeft, is dat de bloemen van de mophead-hortensia en hij werd in Japan

Hydrangea macrophylla Forever&Ever.

www.stad-en-groen.nl 47 Hydrangea paniculata Melange.

48 3 - 2016 SORTIMENT

Lacecaps men te kunnen dragen, ook bij regen. Drie cultivars worden voorgesteld, met platte tuilen en zeer geschikt voor toepassing in de openbare ruimte. Allereerst ‘Blaumeise’. Dit is de Hoger groeiende cultivars Duitse naam voor pimpelmees, maar juist van de ‘Kyushu’ is een van de wat oudere cultivars. De Duitse naam kan worden afgeleid dat de plant groeiwijze is relatief smal opgaand tot een hoogte blauw bloeit. Dit gebeurt natuurlijk alleen op zure van circa 2 m. De twijgen zijn relatief dun, maar Het geslacht Hydrangea zelf grond. Op basische grond worden de lokbloemen wel stevig genoeg. Een opvallend kenmerk is dat van ‘Blaumeise’ prachtig roze, maar als blauwe vari- de bladeren steeds glanzen. Hij is rijkbloeiend, met bestaat uit circa 30 soorten, ant is het een van de allerbeste. ‘Lanarth White’ is vrij slanke conische pluimen met relatief weinig een oude Engelse cultivar die nog steeds als een steriele bloemen. De bloemen zijn groenig wit tot een aantal wat enigszins van de beste witte lacecaps wordt beschouwd. De wit en verkleuren niet of nauwelijks bij uitbloeien. fertiele bloemen in het centrum van de bloeiwijze Een andere oudere cultivar is ‘Pink Diamond’. afhankelijk is van het zijn lila. Ze steken prachtig af tegen de witte lok- Deze forse struik, tot 3 m hoog, was de eerste bloemen langs de randen van de tuilen. Net zoals cultivar waarvan de bloemen fraai verkleuren bij inzicht van de diverse ‘Blaumeise’ wordt ‘Lanarth White’ zo’n 1,5 m hoog. uitbloeien. De grote pluimen kleuren van wit naar Iets hoger, maximaal 2 m, wordt ‘Mariesii Perfecta’. donkerroze. Ongetwijfeld de bekendste cultivar wetenschappers Ook dit is een oude cultivar, die in 1904 door de en de plant die H. paniculata een grote impuls gaf, Franse Victor Lemoine werd geïntroduceerd. Ook is ‘Limelight’. De bloempluimen bestaan voorna- ‘Mariesii Perfecta’ kan lichtblauw worden; de plant melijk uit steriele bloemen. Deze verkleuren van wordt dan vaak onder de naam ‘Blue Wave’ ver- groenwit via roomkleurig naar zachtroze. Vooral de handeld. Maar eigenlijk is dat niet nodig; de mooie roomkleur was lange tijd uniek in het sortiment. roze bloemen zijn al meer dan de moeite waard. ‘Phantom’, ontstaan als een zusterzaailing van ‘Limelight’, lijkt hier sterk op. Ook ‘Silver Dollar’ is Hydrangea paniculata ontwikkeld uit hetzelfde zaaisel. Het is een forse door de Zweed Carl Peter Thunberg beschreven. De pluimhortensia is de laatste 20 jaar uitgegroeid struik die 3,5 m hoog kan worden. De bloem- Thunberg was als chirurg in dienst van de VOC tot een enorm populaire heester. Door de vorm pluimen, die voornamelijk uit steriele bloemen en in 1775-1776 als zodanig gestationeerd op de van de bloeiwijze is het een beetje een buiten- bestaan, zijn wit en verkleuren niet. Een nieuwere Nederlandse handelspost Deshima, voor de kust beentje in het geslacht. De bloeiwijze is namelijk cultivar is ‘Savill Lace’. Deze vormt een struik tot van Nagasaki. In 1862 introduceerde Philipp Franz pluimvormig en min of meer driehoekig van vorm. circa 2,5 m met een brede habitus. De bloemplui- von Siebold, eveneens arts in dienst van de VOC en Van nature bestaat deze bloeiwijze ook weer uit men zijn groot en bestaan uit steriele en fertiele gestationeerd op Deshima, de plant in het westen. kleine fertiele bloemen met stampers en meel- bloemen. Het kleurverloop is van groenwit via zui- Von Siebold noemde de plant naar een Japans draden en grotere, opvallende steriele bloemen. verwit naar roze. De fijne structuur van de pluimen meisje dat Taki Kusomoto heette, maar later als O Maar bij veel moderne cultivars zitten de fertiele rechtvaardigt de naam. taki san werd aangesproken, wat zoveel betekent bloemetjes verborgen onder de talloze opvallende als ‘hooggeboren mejuffrouw Taki’. Von Siebold steriele bloemen. De planten zijn sterk, stellen Twee goede, iets lager groeiende cultivars zijn verstond haar naam echter als ‘Otaksa’ en vernoem- weinig bodemeisen en verdragen veel warmte. Early Sensation (‘Bulk’) en Pinky Winky (‘DVPPinky’). de de hortensia aldus naar haar. Los van de fraaie Snoei is niet noodzakelijk, maar wordt door de Eerstgenoemde is een breed opgaande struik die geschiedenis is ‘Otaksa’ een rijkbloeiende struik tot planten prima verdragen, dus indien nodig kunnen een kleine 2 m hoog wordt. Opvallend is dat de 2 m of hoger. De bloeiwijzen kunnen meer dan 20 ze diep teruggesnoeid worden. Qua bloemkleuren bloeitijd vroeg in het seizoen valt; de eerste bloe- cm groot worden. Ze zijn lichtroze tot lichtblauw. is er minder variatie; pluimhortensia’s zijn er in wit, men openen in juni. De bloempluimen bestaan Bij uitbloeien kleuren de bloemblaadjes bijna wit crème en groen- tot geelwit. Bij diverse cultivars uit steriele en fertiele bloemen. Deze zijn wit en met rode stipjes. verkleuren de steriele bloemen bij het uitbloeien verkleuren donker purperrood bij uitbloeien. Pinky ‘Tovelit’ is met zijn hoogte tot circa 60 cm een van roze en rood tot purper. Winky (‘DVPPinky’) is een bekende cultivar die tot de meest compacte cultivars. De steriele bloemen circa 1,5-2 m hoog wordt. De bloempluimen zijn zijn roze tot blauw en hebben typische spitse Een aantal cultivars is niet alleen bijzonder popu- zeer regelmatig breed conisch. Ze kleuren specta- bloemblaadjes. Helaas is ‘Tovelit’ vrij gevoelig voor lair bij particulieren, maar ook zeer geschikt voor culair hard rozerood bij uitbloeien. ziekten, dus moet de bodem op de standplaats toepassing in het openbaar groen. De planten goed bewerkt zijn en de vochthuishouding in kunnen zowel als solitair worden toegepast Lager groeiende cultivars orde. Als laatste wordt hier ‘Sibilla’ genoemd. Deze (vooral de hoger groeiende cultivars) als in groe- Een van de eerste laagblijvende cultivars op de vormt een dichte struik tot circa 1,25 m hoog. De pen. Inmiddels zijn er rond de 100 cultivars. Keus markt was Dart’s Little Dot (‘Darlido’). Deze plant grote mopheads zijn donkerroze tot diep rozerood. genoeg dus, maar niet allemaal even geschikt. De heeft een breed spreidend-opgaande groeiwijze ‘Sibilla’ (soms gespeld als ‘Sibylla’, ‘Sybilla’ of ‘Sybille’) voornaamste eisen die aan de planten gesteld wor- tot maximaal 1 m. De bloempluimen zijn relatief wordt ook vaak aangeboden onder de handles- den voor toepassing in de openbare ruimte, zijn klein, maar de plant bloeit erg rijk. De bloemen zijn naam ‘Masja’. dat de planten relatief gedrongen moeten groeien roomwit en verkleuren niet bij uitbloeien. en dat de takken stevig genoeg zijn om de bloe- Cocktail (‘Bokraflame’), ook in de handel als

www.stad-en-groen.nl 49 Enthousiast besproeien Janine (8) en Jacco (6), zoon en dochter van Eelco Nell, bedrijfsleider van Jong Plant uit Boskoop deduizenden tuinhortensia's op de kwekerij.

Magical Candle, wordt uiteindelijk circa 1,25 m wordt circa 1-1,25 m hoog. De bloempluimen maar kleuren bij uitbloeien wat intenser rozerood hoog. De korte stevige takken dragen brede bevatten veel steriele bloemen, maar ook fertiele dan ‘Limelight’. En natuurlijk is de hoogte tot circa bloempluimen die voornamelijk uit steriele bloe- bloemetjes zijn nog zichtbaar, wat de bloei een 1 m ook een belangrijke eigenschap. men bestaan. Deze verkleuren van groenwit via fijne structuur geeft. De bloemen zijn wit en ver- Hydrangea quercifolia roomkleurig naar donker rozerood. Tegelijk met kleuren iets roze bij uitbloeien. Net als Hydrangea arborescens is H. quercifolia Cocktail werd ook Melange (‘Bokraplume’) geïntro- Het is logisch dat veredelaars proberen goede, inheems in het oosten van de Verenigde Staten. De duceerd. Met een hoogte van circa 1 m is ook deze hoger groeiende cultivars door veredeling lager te eikenbladhortensia dankt zijn naam natuurlijk aan cultivar ideaal voor toepassing in de openbare maken. Dit is het geval bij Baby Lace (‘PIIHPI’) en de vorm van de bladeren. Er is geen fantasie voor ruimte. De bloempluimen bestaan uit witte steriele Little Lime (‘Jane’). Baby Lace kan het beste worden nodig om de gelijkenis te zien met het blad van en fertiele bloemen. Ze verkleuren donker purper- beschouwd als een lager blijvende ‘Kyushu’. De bijvoorbeeld de Amerikaanse eik (Quercus rubra). rood bij uitbloeien. Deze cultivar is ook in de han- plant groeit vrij slank omhoog tot een hoogte van Van nature verkleurt het blad in de herfst rood- del als Magical Fire. circa 1-1,25 m. De bloempluimen, die bestaan uit bruin tot dieppurper, een eigenschap die ook bij steriele en fertiele bloemen, zijn eveneens relatief verschillende cultivars een belangrijke sierwaarde In België, op hetzelfde instituut waar ook Pinky slank. De bloemen zijn zuiverwit. Little Lime kan is. Het zijn vrij brede struiken tot circa 2 m hoog. Winky werd ontwikkeld, werd ook de laag groei- beschouwd worden als de lager blijvende variant De bloemen staan, net als bij H. paniculata, in plui- ende Bobo (‘Ilvobo’) ontwikkeld. Ook deze plant van ‘Limelight’. De bloemen hebben dezelfde vorm, men en zijn eveneens steriel en fertiel. Ze bloeien

50 3 - 2016 SORTIMENT

Enthousiast besproeien Janine (8) en Jacco (6), zoon en dochter van Eelco Nell, bedrijfsleider van Jong Plant uit Boskoop deduizenden tuinhortensia's op de kwekerij.

in juli-augustus. De eikenbladhortensia verdraagt maar bestaan uit extra kransen van bloemblaadjes, veel warmte en kan in de volle zon toegepast waardoor een leuk pompon-effect ontstaat. worden, mits de grond niet gedurende lange tijd uitdroogt. Omdat ze van nature ietwat slordig Drie aan te bevelen cultivars voor bredere toepas- groeien, dienen eikenbladhortensia’s bij voorkeur sing zijn ‘Applause’, ‘Burgundy’ en ‘Sike’s Dwarf’. in (kleine) groepen aangeplant te worden. Er zijn ‘Applause’ is een tamelijk rijkbloeiende cultivar met diverse cultivars, die vrij sterk op elkaar lijken. zuiverwitte steriele bloemen. De diepe nervatuur De bloempluimen zijn Uitzonderingen zijn de planten met ‘dubbele’ ste- geeft het blad een mooie structuur. De steriele riele bloemen en bloempluimen die voornamelijk bloemen van ‘Burgundy’ verkleuren bij uitbloeien relatief klein, maar de plant uit steriele bloemen bestaan. Het bekendste voor- roze. De naam verwijst naar de herfstkleur van de beeld van een cultivar die voornamelijk met ste- bladeren, die prachtig dieprood verkleuren. ‘Sike’s bloeit erg rijk riele bloemen bloeit, is ‘Harmony’. Erg mooi, maar Dwarf, ten slotte, is een wat lager groeiende cul- vanwege de slappe takken ongeschikt voor groot- tivar die een uiteindelijke hoogte van circa 1,5 m schalige toepassing. De bekendste en beste culti- bereikt. De takken zijn stevig en kunnen de bloem- var met ‘dubbele’ steriele bloemen is ‘Snowflake’. pluimen goed dragen. Deze bloemen zijn niet zozeer ‘dubbel’ of ‘gevuld’,

www.stad-en-groen.nl 51 Hydrangea serrata 'Preziosa'.

www.stad-en-groen.nl 53 Integrale onkruIdbestrIjdIng volgens ‘de Punt Methode’ SORTIMENT

Hydrangea serrata de juIste MachIne oP de juIste Plek en coMbIneer! Deze Japanse en Koreaanse soort is zo sterk ver- want aan H. macrophylla, dat sommige taxono- men H. serrata als ondersoort van H. macrophylla beschouwen. Het zijn vrij lage struiken, tot circa Ig! 1,25 m hoog, hoewel veel cultivars beduidend geen gIf Meer nod lager blijven. Eigenlijk is H. serrata het best te beschouwen als een miniatuur-H. macrophylla, inclusief het verkleuren van de bloemen van roze naar blauw onder invloed van de zuurgraad van de bodem. Ook binnen H. serrata zijn er typen met mopheads en typen met lacecaps, maar het gros RED KaNT BRaNd STEKER® van de cultivars bloeit met platte tuilen. Qua toepassing kan H. serrata eveneens vergeleken • co² neutraal • 5x per jaar worden met grote broer H. macrophylla, met dien • geen fossiele strak gestoken verstande dat hij dankzij de lagere groeiwijze ook goed in kleine groepen toegepast kan worden. brandstof meer grasrand Voor gebruik als solitair is hij daarentegen weer zoals lPg • geen afval- minder geschikt.

• gebruikt bio- kosten In Japan en bij specialistische kwekerijen zijn zeer massa om mee • lagere veeg- veel cultivars in cultuur, die nauwelijks bekend zijn te ‘branden’ kosten bij het grote publiek en waarover geen informatie bekend is over toepasbaarheid in de openbare • voor groot- • reinigende Hortensiatuin boerenhortensia. ruimte. Slechts een handjevol cultivars is bewe- schalig werk werking zen goed toepasbaar in de openbare ruimte. De

MaChiNaal vEGEN • co² neutraal • dulevo 5000 d • elektrisch rijden • euro 5 met • geen fossiele brandstof meer adblue zoals diesel, • super fijnstof- maar biomassa filters • heet water 98c • geen overlast, • heel zuinig met herrie /stof waterverbruik • eenvoudige • razend snel techniek • voor kleinschalig werk

• ‘de Punt Methode’ Is goedkoPer dan sPuIten als je alles eerlIjk Meetelt! • goed toePasbaar Met Inzet sW-MedeWerkers - en Mensen Met een afstand tot de arbeIdsMarkt (sroI). • geen resIstente soorten en nIet WeersgevoelIg. Hortensiatuin voorgrond Blaumeise.

55 Chroomstraat 1d • 3067 GN Rotterdam • Telefoon: (010) 420 60 26 • E-mail: [email protected] • www.groen-puntbv.nl www.stad-en-groen.nl SORTIMENT

de steriele bloemen zeer lichtblauw. ‘Bluebird’ is grond. De struik is dichtvertakt en bossig en groeit een sterke, rijkbloeiende cultivar. tot circa 1,25 m hoogte.

Uit zaad dat uit Korea geïmporteerd werd, ont- Hydrangea villosa ‘Anthony Bullivant’ stonden drie bijzonder veel op elkaar gelijkende Door hun nauwe verwantschap met H. aspera wer- cultivars: ‘Hallasan’, Maiko’ en ‘Spreading Beauty’. den de cultivars van H. villosa vroeger als cultivars De gelijkenis is zo groot, De gelijkenis is zo groot, dat ze niet uit elkaar te van H. aspera beschouwd. ‘Anthony Bullivant’ is een houden zijn. De planten worden ongeveer 80 cm struik tot circa 2 m hoogte. De bladeren zijn viltig dat ze niet uit elkaar te hoog en groeien met breed spreidende takken aan de onderkant en voelen aan de bovenkant die vastwortelen aan de grond, waardoor de plant ruw aan. De bloemen staan in platte tuilen met houden zijn zich bijna als een bodembedekker gedraagt. De paarse fertiele bloemen en lila tot lilaroze steriele bloemen zijn lichtblauw of roze, maar de planten lokbloemen. Vanwege het formaat is deze cultivar bloeien niet uitzonderlijk rijk. De bladeren kleuren alleen geschikt om als solitair of in kleine groepen rood tot donkerpurper in de herfst. (in parken) toegepast te worden. De bloemen zijn ‘Intermedia’ is een sterke struik tot circa 1 m. erg mooi en verfijnd. Een plaats in de halfschaduw De takken zijn opvallend donker gekleurd. De of lichte schaduw is aan te bevelen. bloemen zijn blauw of roze, waarbij de steriele bekendste cultivar is ‘Blue Bird’. Deze struik tot bloemen een lichter, soms bijna wit, hart hebben. circa 1 m heeft donkergroen blad met roodachtige Het enige buitenbeentje in deze opsomming is hoofdnerven. Op basische grond zijn de fertiele ‘Preziosa’. De bloemen staan in mopheads, waarbij de fertiele bloemen onder en tussen de opvallende Be social bloemen roze en de steriele lokbloemen lichtroze. steriele bloemen zitten. De steriele bloemen zijn Scan of ga naar: Op zure grond zijn de fertiele bloemen blauw en roze tot lichtrood en kleuren niet blauw op zure www.stad-en-groen.nl/artikel.asp?id=41-5814

Annabelle

www.stad-en-groen.nl 57