I GOSPODARKI WODNEJ W POZNANIU W WODNEJ GOSPODARKI I
WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA ŚRODOWISKA OCHRONY FUNDUSZU WOJEWÓDZKIEGO
DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW ŚRODKÓW ZE DOFINANSOWANO
ISBN 978-83-8056-261-5 ISBN
Przedruk i powielanie w jakiejkolwiek formie jest zabronione jest formie jakiejkolwiek w powielanie i Przedruk
Printed in Poland – Kwidzyn 2019 Kwidzyn – Poland in Printed
Wszelkie prawa zastrzeżone / All rights reserved rights All / zastrzeżone prawa Wszelkie
Sławomir Kaczkowski, Tomasz Józefczak, Paweł Mizera, Katarzyna Wolska Katarzyna Mizera, Paweł Józefczak, Tomasz Kaczkowski, Sławomir
wydania: Koordynator
Sławomira Mosińska Sławomira
druku: do przygotowanie i graficzne Opracowanie
Jarosław Bartczak Jarosław
mapy: Kreślenie
Nadleśnictwo Sieraków, Antoni Kasprzak Kasprzak Antoni Sieraków, Nadleśnictwo
Zdjęcia:
Nadleśnictwo Sieraków Nadleśnictwo
Tekst:
e-mail: [email protected] e-mail:
www.grupavega.pl
22/3A Grudziądzka ul. Kwidzyn, 82-500
Müller Tomasz Adv. Studio VEGA
g r u p a p u r g
www.sierakow.poznan.lasy.gov.pl
153 Bucharzewo Sieraków, 64-410
Sieraków Nadleśnictwo
Nadleśnictwo Sieraków
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Nadleśnictwo Sieraków Bucharzewo 153, 64-410 Sieraków tel./fax 61 295 20 65 www.sierakow.poznan.lasy.gov.pl [email protected]
Leśnictwo Gospódka Leśnictwo Tuchola Gospódka 1 Tuchola 22 64-410 Sieraków 64-410 Sieraków tel. 785 998 600 lub 785 998 607 tel. 785 998 610 lub 785 998 611
Leśnictwo Lichwin Leśnictwo Ławica ul. Świetego Huberta 1 Ławica 16 64-410 Sieraków 64-410 Sieraków tel. 785 998 504 lub 785 998 605 tel. 785 998 612 lub 785 998 601
Leśnictwo Kukułka Leśnictwo Stary Młyn Kukułka 1 Leśnik 2 64-410 Sieraków 64-420 Kwilcz tel. 785 998 606 lub 785 998 613 tel. 785 998 614 lub 785 998 615
Leśnictwo Czapliniec Leśnictwo Prusim Czapliniec 1 Prusim 4 64-410 Sieraków 64-420 Kwilcz tel. 785 998 608 lub 785 998 609 tel. 785 998 616 lub 785 998 617 Widok z dostrzegalni przeciwpożarowej „Zdroje” Las bukowy Zima w lesie Jezioro Barlin Rezerwat przyrody „Czaple Wyspy” Rezerwat przyrody „Buki nad Jeziorem Lutomskim” Jezioro Kubek
– jezior czy licznych stawów hodowlanych. Większa część tych zagrożenie pożarowe w lasach. Większość powierzchni Nadle- - Mszar nad Jeziorem Mnich, Rezerwat przyrody „Czaple Wyspy” – wówczas do czasu likwidacji zagrożeń szlak jest zamykany. Obszary Natura 2000 NADLEŚNICTWO SIERAKÓW jezior znajduje się w obszarze Obrębu Sieraków. śnictwa Sieraków, zbudowanych jest z piasków luźnych bardzo - Buki nad Jeziorem Lutomskim, Rezerwat o powierzchni nieco ponad 7 ha, utworzony w 1957 r. przepuszczalnych. Mały udział siedlisk wilgotnych, szczególnie - Bukowy Ostrów; Rezerwat przyrody „Bukowy Ostrów” Na gruntach w zarządzie Nadleśnictwa Sieraków znajdują się Podział Nadleśnictwa na obręby odzwierciedla zróżnicowanie w celu ochrony miejsc lęgowych rzadkich gatunków ptaków Lasy Nadleśnictwa Sieraków zajmują powierzchnię 14,16 borowych, jest odzwierciedleniem niskiego poziomu wody grun- ▪ Sierakowski Park Krajobrazowy; cztery obszary Natura 2000: jeden obszar specjalnej ochrony jego drzewostanów. Obręb Bucharzewo Sierakowskie to przede Najmłodszy, a zarazem największy rezerwat przyrody na terenie tys. hektarów. Położone są w województwie wielkopolskim, towej. Dlatego ilość opadów atmosferycznych jest szczególnie (aktualnie kani czarnej, kani rudej i bielika); obejmuje dwie ptaków (PLB) i trzy obszary mające znaczenie dla Wspólnoty wszystkim monokultura sosnowa z dominującym siedliskiem ▪ obszary Natura 2000: Nadleśnictwa Sieraków, o powierzchni prawie 80 ha, utworzony w dwóch powiatach: szamotulskim i międzychodzkim. Siedziba ważna dla obszaru Nadleśnictwa Sieraków. Do tego dochodzą porośnięte lasem wyspy znajdujące się na Jeziorze Kłosowskim. (ochrony siedlisk i gatunków innych niż ptaki – PLH). Ponadto, boru świeżego, z kolei lasy Obrębu Sieraków charakteryzują - Puszcza Notecka PLB300015, w 2006 r. w celu zachowania unikatowego kompleksu roślinności nadleśnictwa znajduje się we wsi Bucharzewo, w pobliżu Jeziora również występujące lokalnie szkody powodowane przez wiatr. w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa, ale na gruntach poza się większą różnorodnością – występuje tu więcej gatunków - Jezioro Kubek PLH300006, Rezerwat przyrody „Mszar nad Jeziorem Mnich” wodnej, bagiennej i leśnej w krajobrazie pagórków kemowych Bucharzewskiego. W 2004 roku Nadleśnictwo Sieraków zostało włączone do Leśne- jego zarządem – na terenie Miasta Sieraków znajduje się jesz- liściastych. - Jezioro Mnich PLH300029, i zbiorników wodnych, ochrony rzadkich gatunków flory i fauny, Nadleśnictwo położone jest na styku trzech regionalnych go Kompleksu Promocyjnego „Puszcza Notecka”. Jest to największy Rezerwat o powierzchni ponad 6 ha, utworzony w 1967 r. cze jeden obszar mający znaczenie dla Wspólnoty – Sieraków Na terenie nadleśnictwa wyróżniono 18 typów gleb. Przewa- - Ostoja Międzychodzko-Sierakowska PLH300032; a także zachodzących na tym obszarze procesów dynamiki dyrekcji Lasów Państwowych (RDLP): RDLP w Pile, RDLP w Polsce leśny kompleks promocyjny (LKP), o powierzchni w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych PLH300013 – o powierzchni 1,05 ha, chroniący kolonię rozrodczą żają gleby bielicowe (44%) i rdzawe (36%), dalej płowe (4%), zbiorowisk roślinnych. w Szczecinie oraz RDLP w Poznaniu, której podlega. Nadleśnic- 137 229 ha, położony na terenie trzech regionalnych dyrekcji ▪ pomniki przyrody; zbiorowiska roślin bagiennych oraz torfowiska przejściowego, nietoperza nocka dużego. arenosole (3%), gleby brunatne (3%), deluwialne (2%), rigosole two składa się z dwóch obrębów leśnych: Obrębu Bucharzewo Lasów Państwowych: pilskiej, poznańskiej i szczecińskiej. ▪ ochrona gatunkowa. powstałego na jeziorze o charakterze dystroficznym. (2%), murszowe (2%), gruntowoglejowe (1%), torfowe (1%) Sierakowskie i Obrębu Sieraków. W skład Nadleśnictwa wchodzi Sierakowski Park Krajobrazowy Obszar Natura 2000 Puszcza Notecka PLB300015 i pozostałe: gleby mułowe, murszowate, kulturoziemne, opa- Rezerwat przyrody „Buki nad Jeziorem Lutomskim” 8 leśnictw, po 4 na każdym obrębie. Wyznaczony w 2007 r., o powierzchni całkowitej 178 255,8 ha; dowoglejowe, mady rzeczne, gleby industrio- i urbanoziemne, Rezerwaty przyrody Rezerwat o powierzchni blisko 55 ha, utworzony w 1958 r. Sierakowski Park Krajobrazowy został utworzony w 1991 r. Teren Nadleśnictwa Sieraków należy do obszarów nizinnych OCHRONA PRZYRODY w granicach obszaru znalazła się zdecydowana większość czarne ziemie i hortisole (2%). w celu zachowania fragmentu najlepiej zachowanego w tej czę- Powierzchnia parku wynosi 30 413 ha. Celem ochrony jest średnio i bardzo urozmaiconych pod względem typów rzeźby. Rezerwat przyrody „Cegliniec” gruntów Nadleśnictwa Sieraków. Jest to największy w Polsce Warunki klimatyczne obszaru Nadleśnictwa Sieraków są dość Na terenie Nadleśnictwa Sieraków występują następujące ści kraju lasu bukowego o cechach zespołu naturalnego. Przez niezwykle interesujący krajobraz o bogatej rzeźbie terenu Największy obszar zajmują tereny równe, o małych deniwela- obszar wydm śródlądowych, porośnięty monokulturami sosno- trudne do prowadzenia gospodarki leśnej. Niski udział opadów, formy ochrony przyrody: Rezerwat o powierzchni ponad 4 ha, utworzony w 1960 r. część rezerwatu poprowadzony jest czerwony szlak turystyczny, z licznymi wzgórzami morenowymi, rynnami polodowcowymi, cjach. Pozostała część obszaru nadleśnictwa to tereny faliste wymi posadzonymi po gradacji strzygoni choinówki w latach szczególnie w ostatnich latach występujące długie okresy bez- w celu ochrony fragmentów lasu sosnowego na siedlisku boru dzięki któremu można podziwiać rynnowe Jezioro Lutomskie, dolinami rzek i wydmami. Wielką atrakcją parku są 52 jeziora i pagórkowate. Sieć rzeczna tworzona jest przede wszystkim ▪ rezerwaty przyrody: 1922-1924. Na terenie ostoi znajduje się kilkadziesiąt jezior po- deszczowe w sezonie wegetacyjnym mają negatywny wpływ mieszanego, który ocalał z klęski gradacji strzygoni choinówki a także potężne buki, porastające wysokie i strome brzegi tego polodowcowe. przez rzekę Wartę, Oszczenicę i ich dopływy. Na terenie Nadle- - Cegliniec, chodzenia wytopiskowego oraz liczne torfowiska. Przedmiotem na wzrost nowo sadzonych upraw. Wpływa to również na duże mającej miejsce w latach 1922-1924. jeziora. Rezerwat narażony jest na działanie silnych wiatrów śnictwa Sieraków znajduje się bardzo dużo zbiorników wodnych - Czaple Wyspy, ochrony jest 25 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy
Młody puchacz (fot. Antoni Kasprzak) Źródliska nad Jez. Kubek Oryginalnie skręcona sosna Pomnik przyrody „Diabelski Kamień” w Lutomiu Świerk przy źródliskach nad Jez. Kubek Dostrzegalnia przeciwpożarowa „Zdroje” Koziołek sarny
Ptasiej, z czego na terenie Nadleśnictwa Sieraków występują: Obszar Natura 2000 Jezioro Mnich PLH300029 2 450 ha. W obszarze ostoi reprezentowane są niemal wszystkie 26 pojedynczych drzew oraz 11 grup drzew (od 2 do 29 drzew HODOWLA LASU OCHRONA LASU Jednogatunkowe bory sosnowe Obrębu Bucharzewo Sie- bąk, bocian czarny, kania czarna, kania ruda, bielik, żuraw, typy polodowcowej rzeźby terenu Wielkopolski: moreny denne w grupie). Na szczególną uwagę zasługuje ponad 240-letni rakowskie są szczególnie narażone na szkody powodowane Zatwierdzony decyzją Komisji w 2011 r., o powierzchni całkowitej puchacz, włochatka, lelek, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, i czołowe, sandry, jeziora rynnowe i in. Na terenie Nadleśnictwa dąb „Józef” rosnący we wsi Marianowo, będący najgrubszym Nadleśnictwo Sieraków zakwalifikowane jest w całości do przez szkodniki liściożerne – m.in. gąsienice barczatki sosnówki, wynoszącej 46 ha, w tym w zarządzie Nadleśnictwa Sieraków W Nadleśnictwie Sieraków odnowienia obejmują rocznie muchołówka mała, gągoł, jarzębatka. Sieraków stwierdzono występowanie wszystkich spośród 5 typów drzewem Puszczy Noteckiej. Jego obwód wynosi 850 cm. I – najwyższej kategorii zagrożenia pożarowego. Zagrożenie to brudnicy mniszki, czy strzygoni choinówki. W celu podnosze- 11,80 ha. W skład ostoi wchodzą dwa polodowcowe jeziora – ok. 190 ha. Nadleśnictwo bierze udział w programie zwięk- siedlisk przyrodniczych będących przedmiotami ochrony ostoi: jest jednak zróżnicowane w zależności od położenia leśnictw. nia biologicznej odporności tych drzewostanów próbuje się Obszar Natura 2000 Jezioro Kubek PLH300006 Mnich i Mnich Mały – połączone niewielkim ciekiem, kompleks starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne, kwaśne szania lesistości kraju poprzez pomoc w sporządzaniu planów urozmaicić ich skład gatunkowy. Sadząc nowe pokolenie lasu rozległych torfowisk niskich i przejściowych oraz graniczące z nimi Największe występuje w Obrębie Bucharzewo Sierakowskie, Zatwierdzony decyzją Komisji w 2007 r., o powierzchni całkowitej buczyny, żyzne buczyny, kwaśne dąbrowy, łęgowe lasy dębo- Ochrona gatunkowa zalesieniowych dla prywatnych właścicieli gruntów rolnych – na uprawach leśnych staramy się wprowadzać w kępach jak łąki, a także prawie 180-letni starodrzew sosnowy. W granicach z uwagi na to, że są to głównie drzewostany sosnowe z nie- 1048,8 ha. Większa część obszaru położona jest na gruntach wo-wiązowo-jesionowe, a spośród gatunków zwierząt – bobra z każdym rokiem zalesiają oni coraz większe tereny. Corocznie najwięcej gatunków liściastych drzew i krzewów. W walce ze ostoi znalazły się rezerwaty przyrody „Cegliniec” oraz „Mszar Na terenie Nadleśnictwa Sieraków wielką domieszką gatunków liściastych oraz ubogą warstwą Nadleśnictwa Sieraków. Obszar położony jest na pograniczu europejskiego oraz nocka dużego. Nadleśnictwo Sieraków pielęgnuje glebę w uprawach leśnych. szkodliwymi owadami najważniejsze jest jednak prognozowanie nad Jeziorem Mnich”. Spośród 7 typów chronionych siedlisk wyznaczono strefy ochronne dla podszytu. Na terenie Obrębu Sieraków drzewostany są bar- wysokiej i środkowej terasy Obornickiej Doliny Warty oraz pól Polega to na wykaszaniu chwastów wśród drzewek. zagrożenia, np. poprzez jesienne poszukiwania szkodników przyrodniczych w Nadleśnictwie Sieraków zinwentaryzowano następujących rzadkich i chronionych dziej zróżnicowane gatunkowo i wiekowo – występują gatunki wydmowych Puszczy Noteckiej, na północ od Sierakowa. W skład Równocześnie wykonuje się cięcia pielęgnacyjne, które w ściole, wywieszanie pułapek feromonowych. Z drugiej stro- m.in.: twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwod- gatunków ptaków (stan prawny na dzień liściaste (ponad 30%) oraz bogata warstwa podszytowa – ostoi wchodzi Jezioro Kubek, otoczone niemal ze wszystkich Pomniki przyrody w zależności od wieku drzewostanu mają inny charakter ny rzeki Warty – na terenie Obrębu Sieraków – poważnym nymi łąkami ramienic, torfowiska przejściowe i trzęsawiska, 15.10.2019 r.): jednak ze względu na bardzo duży ruch turystyczny także na stron lasami. Bardzo interesującym elementem jest kompleks i noszą inną nazwę: czyszczenia wcze- zagrożeniem są larwy chrabąszczy – pędraki – uszkadzające torfowiska nakredowe, górskie i nizinne torfowiska zasadowe Na gruntach w zarządzie Nadleśnictwa Sieraków ustano- kani czarnej – 12 stref, tym terenie zagrożenie pożarowe w okresie letnim wzrasta. roślinności związany z cyrkiem źródliskowym niewielkiego sne w okresie uprawy, czyszcze- systemy korzeniowe młodych drzewek posadzonych na upra- o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, a także gatunek wiono 38 pomników przyrody, w tym 37 pomników przyrody Nadleśnictwo Sieraków posiada system ochrony przeciwpo- strumienia zasilającego Jezioro Kubek, wypływającego spod kani rudej – 13 stref, nia późne w okresie młod- wach leśnych. Ze względu na zmiany klimatyczne – pojawiające mchu – haczykowca (sierpowca) błyszczącego. ożywionej oraz 1 pomnik przyrody nieożywionej – głaz narzu- żarowej złożony z dostrzegalni przeciwpożarowej oraz punktu wału wydm przy jego północnych brzegach. Spośród 7 typów towy o nazwie własnej „Diabelski Kamień” w Lutomiu. Wśród bielika – 16 stref, nika, trzebieże wczesne alarmowo-dyspozycyjnego w biurze nadleśnictwa. W okresie się długotrwałe okresy suszy – wzrasta ostatnio zagrożenie ze chronionych siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy w okresie dojrzewania drze- strony tzw. szkodników wtórnych, głównie chrząszczy żerujących Obszar Natura 2000 Ostoja Międzychodzko-Sierakowska pomników przyrody ożywionej reprezentowane jest 9 gatunków puchacza – 4 strefy, wysokiego zagrożenia pożarowego organizowane są także Siedliskowej na gruntach Nadleśnictwa Sieraków stwierdzono wostanu oraz trzebieże późne pod korą (np. kornik drukarz), a także w drewnie, atakujących PLH300032 drzew: cis pospolity, sosna pospolita, sosna wejmutka, świerk bociana czarnego – 3 strefy. patrole samochodowe. Nadleśnictwo wyposażone jest też m.in. łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe. Na tere- pospolity, żywotnik olbrzymi, buk zwyczajny, dąb szypułkowy, w okresie dojrzałości drze- w sprzęt do gaszenia pożarów. Na terenie nadleśnictwa zlokali- drzewa osłabione przez inne czynniki. Dlatego tak ważne jest nach nadleśnictwa stwierdzono występowanie wilka – jedynego Zatwierdzony decyzją Komisji w 2011 r., o powierzchni całkowitej lipa drobno- i szerokolistna. Ustanowiono pomnikami przyrody wostanu. zowana jest sieć punktów czerpania wody oraz dojazdów poża- dbanie o stan sanitarny lasu i sukcesywne usuwanie drzew gatunku stanowiącego przedmiot ochrony ostoi. 7 591,1 ha, w tym w zarządzie Nadleśnictwa Sieraków nieco ponad rowych w celu zaopatrzenia wodnego samochodów gaśniczych. zasiedlonych i zamierających.
Ogród edukacyjny „Leśna Przygoda” Ścieżka zmysłów w ogrodzie edukacyjnym „Leśna Przygoda” Miejsce odpoczynku dla rowerzystów przy czerwonym szlaku Platforma widokowa nad Jez. Barlin Punkt widokowy w Łężeczkach Kościół pobernardyński w Sierakowie
EDUKACJA LEŚNA, dzikich owadów zapylających, roli bobra w środowisku, go- Zagospodarowanie turystyczne Szlaki turystyczne SZLAKI ROWEROWE (WYBRANE) W samym Sierakowie warto zwiedzić pobernardyński kościół spodarce łowieckiej. Ogród został przystosowany dla potrzeb z barkowym ołtarzem, czy udać się do zamku rodu Opalińskich, W lasach Nadleśnictwa Sieraków przy drogach udostępnionych Na terenie Nadleśnictwa Sieraków znajduje się wiele szlaków ▪ Szlak czerwony: Jaroszewo – Sieraków – Marianowo – Cho- TURYSTYKA I REKREACJA edukacji osób z dysfunkcjami wzroku. Dla osób niewidomych znajdującego się nad Wartą. Dla miłośników koni polecamy do ruchu kołowego wyznaczono 8 miejsc postoju pojazdów, a nad pieszych, rowerowych czy konnych. Każdy z nich cechuje się rzępowo – Czapliniec – Błota – Pławiska – Zdroje – Lichwin przygotowano „ścieżkę zmysłów” – krótki odcinek ścieżki, na zwiedzenie najstarszego w Polsce stada ogierów. W lasach Nad- większością jezior mniejsze punkty postojowe, z których korzystają różnorodności pod względem widokowym, a także pod wzglę- – Jeziorno – Chojno (41,5 km); którym wysypano kolejno różne materiały występujące w lesie: leśnictwa Sieraków znajduje się dostrzegalnia przeciwpożarowa, Obiekty edukacyjne głównie wędkarze. Nad jeziorami: Barlin, Kubek, Godziszewskim dem trudności w pokonywaniu szlaku. ▪ Szlak niebieski: Chata Zbójców Bucharzewo – Sieraków – szyszki, żołędzie, kasztany, zrębki, żwir i piasek, które osoby która jest udostępniona dla turystów. Z jej tarasu widokowego i Ławickim wyznaczono także miejsca biwakowania. Ławica – Chalin (18 km); Izba edukacyjna „Leszczynowa Kraina” jest zlokalizowana te rozpoznają zmysłem dotyku przechodząc po nich boso. SZLAKI PIESZE (WYBRANE) można podziwiać piękną panoramę Puszczy Noteckiej. W połu- bezpośrednio przy siedzibie Nadleśnictwa Sieraków w Bu- W ogrodzie znajduje się też leśna klasa „U Pani Sowy” oraz ▪ Szlak czerwony PTTK: Sieraków (0 km) – rez. „Buki nad ▪ Szlak żółty: Góra – Jaroszewo – Grobia – Lutomek – Lutom dniowej części nadleśnictwa, w okolicach Chrzypska Wielkiego, charzewie i wyposażona w materiały i pomoce dydaktyczne, wigwam z ławostołami i miejscem na ognisko. Jez. Lutomskim” (3,1 km) – Sośnia punkt widokowy – Kurnatowice – Tuchola (21,7 km). około pół kilometra za miejscowością Łężeczki, kierując się w tym także do prowadzenia edukacji osób niewidomych Ścieżka edukacyjna „Marianówka” rozpoczyna się w miejsco- (12,1 km) – Prusim (19,9 km) – Zatom Stary (27,5 km) – prom w stronę Pniew, znajduje się punkt widokowy, z którego rozciąga i niedowidzących. W salce znajduje się diorama, w której dzieci, wości Marianowo przy pomniku przyrody – ponad 240-letnim na Warcie – Zatom Nowy – Czapliniec – Kukułka (35,3 km) – się widok na Jezioro Chrzypskie. jak i dorośli, mogą zapoznać się z przedstawicielami miejscowej dębie szypułkowym o imieniu „Józef”, którego obwód wynosi Jez. Lichwińskie – Jez. Bucharzewskie (46 km) – i dalej do fauny. Zajęcia w salce stanowią zwykle wstęp – wprowadzenie ponad 850 cm. Jest on najgrubszym drzewem rosnącym Chojna i Mokrza (65,1); przed zwiedzaniem Ogrodu Edukacyjnego „Leśna Przygoda”. w Puszczy Noteckiej. Kolejne punkty trasy o długości ok. 3 km ▪ Szlak niebieski PTTK: Ławica – Góra – Sieraków – przez Ogród edukacyjny „Leśna Przygoda” wyposażony jest dotyczą rozpoznawania gatunków drzew leśnych, cyklu życia Wartę – Bucharzewo; w tablice informacyjne, instalacje i eksponaty, a także gry lasu, pracy leśnika i gospodarki łowieckiej. ▪ Szlak zielony PTTK: Chrzypsko Wielkie (0 km) – punkt wi- i zabawy związane z szeroko pojętą tematyką przyrodniczo- dok. Łężeczki (14,3 km) – Jez. Białokoskie – Lubosz (17,7 km); -leśną. Kolejne punkty trasy traktują m.in. o bezpieczeństwie ▪ Szlak żółty PTTK: Nojewo (0 km) – Jez. Wielkie, Mylin – i zasadach zachowania się w lesie, ochronie przeciwpożarowej Jez. Krzemień – Tuchola (24,8 km) – Sieraków (28,8 km) – terenów leśnych, ochronie lasu i przyrody, rozpoznawaniu ga- Marianowo dąb „Józef” – Jez. Mnisze – i dalej przez Puszczę tunków drzew leśnych, cyklu życia lasu, ochronie i znaczeniu Notecką: Borowy Młyn, Kobusz i Piłka (56,1 km). Pomnik przyrodyPomnik dąb szypułkowyprzyrody Dąb „Józef” Józef Miejsce postoju nad Jez. Lichwin Państwowe Stado Ogierów w Sierakowie