Circus En Technologie
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Faculteit Letteren & Wijsbegeerte Academiejaar 2014 - 2015 CIRCUS EN TECHNOLOGIE Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen, voor het verkrijgen van de graad van Master, door Dries Van Robaeys (01201453) Promotor: Prof. Dr. C. Stalpaert © Cie 111/Sans Objet © Cie 111/Sans Objet © Cie 111/Sans Objet © Cie 111/Sans Objet © Cie 111/Sans Objet © Cie 111/Sans Objet © Cie 111/Sans Objet © Cie 111/Sans Objet Dankwoord Deze onderneming was niet mogelijk zonder de volgende mensen. Bedankt aan: Mijn promotor Prof. Dr. Christel Stalpaert voor het geduld en de begeleiding bij deze masterproef. Kristof van Baarle voor het aanreiken van waardevolle inzichten en interessante literatuur. Bauke Lievens om me aan te sporen om te zoeken naar wat essentieel is aan het circus. Koen Allary van het Circuscentrum voor de tips. Marie Vandecaveye voor haar ondersteuning tijdens mijn stage in het Huis van Alijn en tips en tricks bij het zoeken naar geschikt bronnenmateriaal. André De Poorter voor zijn enthousiasme waarmee hij me heeft ontvangen, zijn bevlogenheid rond circus, de bereidwilligheid om zijn archief en kennis rond Julien Stonley met me te delen. Het Huis van Alijn voor het vertrouwen om in de nog niet geïnventariseerde collectie van Guy Puttevils te mogen speuren. Bij deze wil ik ook Guy Puttevils postuum bedanken om zo’n rijkelijke circuscollectie te delen met de wereld. De mensen van de Handschriftenzaal aan de UGent die tientallen dozen op een vlotte en efficiënte manier tot bij mij brachten. Mijn ouders en broer voor de niet aflatende steun tijdens mijn schrijfproces. Mijn vriendin voor haar warmte en geborgenheid doorheen vele stressvolle momenten. iii Inhoudstafel Inleiding .................................................................................................... 3 Deel I - De verschillende verschijningsvormen van het circus .......... 7 1.1. De geboorte van het circus ........................................................................ 11 1.2. Het moderne of traditionele circus: tussen foor en variétéspektakel ........ 15 1.3. Nouveau cirque, circustheater, contemporary circus, postcircus… ......... 26 1.3.1. Nouveau cirque of circustheater .......................................................................... 28 1.3.2. Contemporary (hedendaags) circus of postcircus ................................................ 32 Deel II - The question concerning circus ............................................ 40 2.1. Is circus een ritueel? .................................................................................. 43 2.2. De mens en zijn ervaring ........................................................................... 50 2.2.1. Moderniteit en postmoderniteit ............................................................................ 51 2.2.2. Verlies van de (snelheids)ervaring ....................................................................... 55 Mechanistische metafoor ...................................................................................... 56 De technologische ontwikkeling .......................................................................... 61 Deel III - Het sprakeloze lichaam in het circus .................................. 75 3.1. Circus, technologie en ervaring................................................................. 76 3.2. Sans Objet ............................................................................................... 103 Besluit ................................................................................................... 112 Bibliografie ........................................................................................... 115 Bijlage – Ontmoeting met Sans Objet van Cie 111 .......................... 125 1 Lijst met afbeeldingen AFBEELDING 1 - EEN AFFICHE VAN CIRCUS VAN BEVER (1906).. .......................................................................... 14 AFBEELDING 2 - BRIEFPAPIER VAN JULIEN STONLEY ............................................................................................ 19 AFBEELDING 3 - PROGRAMMABOEKJE VAN CIRCUS DE JONGHE. ........................................................................ 19 AFBEELDING 4 - EEN PROGRAMMABOEKJE VAN HET VARIÉTÉTHEATER TE TORINO. .......................................... 20 AFBEELDING 5 - DE KIOSK VAN CIRCUS TONDEURS .............................................................................................. 21 AFBEELDING 6 - DE VIJF PODIA IN HET SPEKTAKEL VAN BARNUM AND BAILEY. .................................................. 24 AFBEELDING 7 - CIRCUS RONALDO MET CIRCENSES ............................................................................................. 30 AFBEELDING 8 - BELGIË: NETWERK VAN SPOORWEGEN (ROOD) EN BUURTSPOORWEGEN (ZWART) ................. 63 AFBEELDING 9 & AFBEELDING 10 - HET SCHILDERIJ VAN TURNER (RAIN, STEAM AND SPEED – THE GREAT WESTERN RAILWAY) CONTRASTEERT FEL MET HET LANDSCHAP, ZOALS DE OVERHEID HET ZELF VOORSTELT. ................................................................................................................................................. 65 AFBEELDING 11 - CIRCUS LIBOT-SIMON ............................................................................................................... 78 AFBEELDING 12 - AFFICHEBEELD THE DONA'S BROTHERS .................................................................................... 80 AFBEELDING 13 - DE ACT VAN MISS EDY-RUTH EN FRANCY GEPLAATST BOVEN OP DE EIFELTOREN. ................. 81 AFBEELDING 14 - DETAIL UIT DE ADVERTENTIEPAGINA VAN MISS. EDY-RUTH EN FRANCY ................................. 82 AFBEELDING 15 - DE CONSTRUCTIE VAN MISS. EDY-RUTH EN FRANCY ............................................................... 82 AFBEELDING 16 - VISUALISATIE VAN DE SPECTACULAIRE OPVOLGER VAN DE LOOPING THE LOOP ................... 89 AFBEELDING 17 - ALEX LIBOT EN ZIJN 'BRUG VAN DE DOOD'. .............................................................................. 90 AFBEELDING 18 - AFFICHEBEELD VAN THE STONLEY'S BROTHERS ....................................................................... 90 AFBEELDING 19 - DETAIL UIT EEN AFFICHE VAN THE OTAWA TROUP (1921). ..................................................... 93 AFBEELDING 20 - HET ALTOS TRIO ZIT OOK VAST IN DE GEBETONNEERDE TRAJECTOIRES.................................. 93 AFBEELDING 21 - DE FLYER VOOR DE TROUPE STONLEY'S TIJDENS HET CIRCUS GLEICH ..................................... 94 AFBEELDING 22 - JOHANN LE GUILLERM BOUWT IN ZIJN EENMANSCIRCUS EEN GROTE HOUTEN CONSTRUCTIE DIE HIJ VERVOLGENS BEKLIMT. HET IS EEN GEVECHT TUSSEN EVENWICHT EN ONEVENWICHT. .............. 98 AFBEELDING 23 - CAPTATIE VAN EEN YOUTUBE-FRAGMENT (LINKS) WAARBIJ JOHANN LE GUILLERM MET ZIJN OBJECT SAMENVALT EN HET OBJECT DE SNELHEID EN DE BEWEGING DICTEERT. ..................................... 99 AFBEELDING 24 - JOHAN LE GUILLERM HEEFT HET OBJECT OVERMEESTERD (RECHTS) EN LAAT NU HET OBJECT AGEREN NAAR ZIJN WIL. ............................................................................................................................. 99 AFBEELDING 25 - DE ACTEUR SLEURT HET ZWARTE ZEIL VAN HET PLATFORM WAAROP DE ROBOTARM IS GEMONTEERD. DE ROBOT WORDT ALS HET WARE GEBOREN. ................................................................ 104 AFBEELDING 26 - DE ROBOTARM KRIJGT ANTROPOMORFE KENMERKEN DOOR HET INGENIEUS GEBRUIK VAN LICHT, GELUID EN DE BEWEGINGSKWALITEITEN VAN DE ROBOT. ........................................................... 106 AFBEELDING 27 - DE TWEE PERFOMERS ZITTEN OP DE RAND VAN HET PLATFORM. DE ROBOT HEEFT ZONET DE 'GROND' VAN ONDER HUN VOETEN WEGGEHAALD. ................................................................................ 107 AFBEELDING 28 - DE ESTHETICA VAN HET RISICO IS DUIDELIJK AANWEZIG IN HET SANS OBJET. ...................... 109 AFBEELDING 29 - HET SUBLIEME EINDE VAN SANS OBJET. ................................................................................ 110 2 Inleiding Waarom circus? In 2001, als tienjarig jongetje, aanschouw ik de voorstelling Fili van Circus Ronaldo op het Humorologiefestival. Het circustheater van Ronaldo heeft een sterke indruk op mij nagelaten. De voorstelling kan ik me echter moeilijk voor de geest halen, enkel flarden die met dunne draadjes aan elkaar hangen. Wat overblijft is de radicale aanslag op mijn lichamelijkheid door de man die in de openingsstoet, een referentie naar de parades van oudsher, vuur spuwde tot vlak voor mijn neus. Zoveel jaren later… …ben ik zelf lid van de Raad van Bestuur van Humorologie, sinds kort vzw PERPLX. …treed ik zelf op en onderzoek ik de mogelijkheden van visuele humor. …schrijf ik mijn masterproef over circus! Het kan vreemd lijken om circus te onderzoeken om de graad Master in de Theaterwetenschappen te behalen. Maar de openheid van de Vakgroep Kunst-, Muziek-, en Theaterwetenschappen voor populair entertainment was reeds voelbaar tijdens het gastcollege van Evelien Jonckheere in het algemene opleidingsonderdeel Geschiedenis van de Podium- en Mediale kunsten.1 De masterthesis van Jonckheere, alsook haar doctoraat, waren voor mij een stimulans om circus academisch te onderzoeken. Circus is ook veel meer dan populair entertainment. Sinds de jaren zeventig van vorige eeuw is dit performatieve veld sterk veranderd en heeft het tot op de dag van vandaag geen echte definitieve vorm aangenomen. Dit maakt een onderzoek voeren rond (hedendaags) circus uitdagend. 1 Tijdens het academiejaar