11. Liria Fetare E Minoritetit Grek Edhe Marrëdhëniet Shqiptaro-Greke
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
2 THEOFANIS MALQIDHIS 3 THEOFANIS MALQIDHIS MINORITETI ETNIK GREK .. .. NE SHQIPERI .. FEDERATA PANEPIROTE E AMERIKES 4 .. FEDERATA PANEPIROTE E AMERIKES .. .. MINORITETI ETNIK GREK NE SHQIPERI 2007 Teksti u hartua nga doktor profesor Theofanis Malqidhis në Uni- versitetin Demokriteion të Thrakës për Federatën Panepirote të Amerikës (2007). Përktheu: Ilektra Qiqi Faqja e jashtme: APOLONIA 5 .. PERMBAJTJA Parathënie ................................................................................7 Kronologji..................................................................................9 1. Vorioepirotët. Minoriteti autokton grek në Shqipëri..19 2. Vorioepiri në kohën e pushtimit turk ............................24 3. Krijimi i shtetit shqiptar dhe minoriteti etnik grek ......26 4. Politika shqiptare dhe minoriteti etnik grek gjatë Luftës së Dytë Botërore ..................................................37 5. Vendosja e sistemit komunist, Lufta e Ftohtë dhe minoriteti etnik grek ................................................40 6. Marrëdhëniet greko-shqiptare në periudhën 1944-1974 dhe minoriteti etnik grek ..............................47 7. Marrëdhëniet greko-shqiptare pas rivendosjes së demokracisë në Greqi......................................................59 8. Heqja e gjendjes së luftës ................................................62 9. Minoriteti etnik grek dhe marrëdhëniet greko-shqiptare që nga krijimi i shtetit shqiptar deri në përfundimin e Luftës së Ftohtë ........................62 10. Çështja e arsimit të minoritetit etnik grek ....................73 11. Liria fetare e minoritetit etnik grek dhe marrëdhëniet greko-shqiptare ........................................75 12. Minoriteti etnik grek pas ndryshimit të sistemit në Shqipëri ........................................................................81 13. Pasiguria në Shqipëri dhe fryma e terrorit ....................89 14. Arsimimi i minoritetit etnik grek dhe problemet ........91 6 15. Liria fetare e minoritetit etnik grek ..............................99 16. Kisha e Shqipërisë..........................................................101 17. Shteti shqiptar dhe mbrojtja e të drejtave të minoritetit etnik grek ................................................102 18. Konsolidimi i të drejtave të minoritetit etnik grek ....110 18.1 Mbrojtja ndërkombëtare ............................................112 18.2 Kuadri ligjor i Evropës ................................................115 19. Konkluzione....................................................................123 Shtojcë ..................................................................................127 7 .. PARATHENIE Libri është një vështrim i përgjithshëm mbi çështjen Vorioepirote, çështjen e minoritetit grek që jeton në Shqipëri dhe synon evidentimin e kësaj teme sa në mjedisin grek aq edhe në atë ndërkombëtar. Libri përbën një ndihmesë të Federatës Panepirote të Amerikës për mbrojtjen e të drejtave të minoritetit grek që jeton në Shqipëri dhe, së bashku me të gjitha nismat që kanë ndërmarrë përfaqësuesit e tij, synon të nxjerrë në pah çështjen. Përmban një vështrim historik të ecurisë së Grekëve që jetojnë në shtetin shqiptar, si një grup etnik autokton, i cili ka përballuar shumë sfida (periudha e krijimit të shtetit shqiptar, periudha e regjimit komunist të Enver Hoxhës) por edhe sfida moderne (periudha kalimtare), përpiqet të konsolidojë të drejtat e tij dhe t’ i ndërkombëtarizojë ato në rast se nuk zbatohen ose shkelen. Probleme të mëdha si arsimimi i anëtarëve të minoritetit grek, liritë fetare, kthimi i pronave private, zonale dhe fetare atyre që u takojnë, obligimet për të drejtat e njeriut dhe ato minoritare, si dhe terrori jo vetëm nuk janë zgjidhur nga pala shqiptare por janë bërë më të mprehta. Madje në frymën nacionaliste që kultivohet në Shqipëri, një sërë aktesh të qeverisë shqiptare janë drejtuar kundër minoritetit grek duke synuar largimin përfundimtar të tij. Në Federatën Panepirote të Amerikës besojmë se çështja e minoritetit grek, duhet të jetë tema zotëruese në marrëdhëniet greko-shqiptare, në negociatat e Shqipërisë me Evropën e Bashkuar, si gur prove për zhvillimin ose jo të marrëdhënieve midis të dy palëve dhe ecurinë me organizmat e tjerë evropianë 8 MIHALIS SKLAVOS dhe ndërkombëtare (OKB, NATO, OSBE). Si rrjedhojë, synimi kryesor duhet të jetë respektimi dhe ushtrimi i plotë i të drejtave politike, kulturore dhe arsimore i minoritetit grek. Minoritetet etnike, dhe më konkretisht minoriteti grek nuk është element i aneksuar i shteteve të gadishullit Ballkanik dhe i Shqipërisë, por është pjesë krijuese e saj. Në këtë prizëm është i domosdoshëm respektimi i të drejtave të njeriut të minoritetit grek sikundër i garantojnë organizmat ndërkombëtare, konventat dhe marrëveshjet, por edhe legjislacioni shqiptar. Në këtë kuadër përfshihet edhe nisma jonë për botimin e këtij libri, nisëm e cila besojmë se do të gjejë përkrahës të shumtë dhe të rëndësishëm. Mihalis Servos Kryetar i Federatës Panepirote të Amerikës Florida, mars 2007 KRONOLOJI 9 KRONOLOGJI Prezenca e Grekëve Epirote në Shqipëri regjistrohet që nga lashtësia deri sot si grup popullsie autoktone, duke patur veprimtari me vlera të veçanta kulturore të një rëndësie botërore. 28 nëntor 1912 Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë në Vlorë 7 dhjetor 1912 Çlirimi i KORÇËS nga ushtria greke 20 dhjetor 1912 Njohja e pavarësisë së Shqipërisë nga ambasadorët e Fuqive të Mëdha në Londër. 21 shkurt 1913 Çlirimi i JANINËS nga ushtria greke 3 mars 1913 Marrja e GJIROKASTRËS dhe KËLCYRËS nga ushtria greke. 6 mars 1913 Çlirimi i TEPELENËS dhe i HIMARËS, KURVELESHIT, PËRMETIT dhe LESKOVIKUT. 17 maj 1913 Nënshkrimi i paqes midis shtetit Otoman dhe Aleatëve të Ballkanit. 30 maj 1913 Nënshkruhet në Londër Konventa e Paqes. Në bazë të nenit 3, ngarkohen gjashtë (6) Fuqitë e Mëdha, ANGLIA, FRANCA, AUSTROHUNGARIA, GJERMANIA, ITALIA 10 THEOFANIS MALQIDHIS dhe RUSIA, të përcaktojnë kufijt e shtetit Shqiptar të porsakrijuar. Fatkeqësisht, Shtetit Shqiptar të porsakrijuar iu dha i tërë Vorioepiri, d.m.th. HIMARA, GJIROKASTRA, KORÇA, PËRMETI, DELVINA, SARANDA etj., krahina në të cilat shumica e popullsisë ishte greke dhe madje autoktone. Krahina u quajt Vorioepir dhe Grekët Vorioepirotë. 29 korik 1913 Nënshkruhet në Londër nga gjashtë Fuqitë e Mëdha protokolli për pavarësinë e Shqipërisë. 8 gusht 1913 Nënshkruhet Protokolli i Londrës, me të cilin njihet se kufijt veriorë të Shqipërisë me Greqinë do të përfshinin nga njëra anë zonën e Korçës dhe nga ana tjetër bregdetin deri në Ftele. Midis këtyre dy vendosjeve, kufijt do të përcaktoheshin nga një komision në bazë të të dhënave gjeografike dhe etnologjike. Për këto të fundit si bazë do të merrej gjuha që fliste popullsia. 17 dhjetor 1913 Komisioni shpall vendimin e tij, i njohur si Protokolli i Firencës. 13 shkurt 1914 Fuqitë e Mëdha i bëjnë të ditur Greqisë vijën kufitare Greqi- Shqipëri dhe e ftojnë që të tërheqi ushtrinë e saj. 28 shkurt 1914 Shpallet Republika Autonome e Vorioepirit me Kryeministër politikanin grek Jeorjio Hristaqi Zografon. Kryengritësit Vorioepirote me notë të tyre drejtuar Fuqive të Mëdha shprehin zhgënjimin dhe dhimbjen e tyre për mospërfilljen e të drejtave të tyre. 17 maj 1914 Nënshkruhet Protokolli i KORFUZIT i cili siguronte KRONOLOJI 11 autonominë e Vorioepirit. Teksti i Protokollit të Korfuzit theksonte sa më poshtë: 1. Vorioepiri është i pavarur. 2. Njeh mbretërinë e Gulielm Vidit si mbretërinë e saj të ligjshme. 3. Dërgon deputetë në Parlamentin Shqiptar. 4. Gjuha zyrtare e Vorioepirit është greqishtja. 5. Gjuha e detyruar në shkolla është greqishtja, por do të mësohet edhe shqipja në mënyrë fakultative. 6. Epirotët kanë të drejtë të kenë forcë ushtarake të tyre, me oficerë të tyre, forcë të cilën qeveria shqiptare nuk mund ta përdorë jashtë kufijve të Vorioepirit. 20 qershor 1914 Fuqitë e Mëdha detyrohen të miratojnë Protokollin e Korfuzit. 23 qershor 1914 Merret edhe qarku i KORÇËS. Kryetari i Komisionit Ndërkombëtar i bën të ditur qeverisë së Republikës Autonome të Vorioepirit se prijësi suprem i Shqipërisë Gulielm Vidi dhe qeveria e tij pranojnë tërësisht Protokollin e Korfuzit. Tetor 1914 Fuqitë e Mëdha i japin porosi Greqisë të rimarrë Vorioepirin për arësye sigurie. 26 prill 1915 Italisë i jipet VLORA dhe toka në brendësi për mbrojtje dhe Greqisë i jipet Virioepiri, 16 përfaqësues të së cilës do të marrin pjesë në Parlamentin Grek që prej 15.12.1915. 17 tetor 1918 Nënshkruhet në MUDRO nga pjesëmarrësit e luftës armëpushimi. Fundi i Luftës së Parë Botërore. Ambasadori anglez në Athinë propozon që Greqia përveç Vorioepirit të 12 THEOFANIS MALQIDHIS marrë edhe Dodekanisin dhe QIPRON. 29 qershor 1919 Italia pranon kufijt e rinj Shqipëri-Greqi të cilat i kishin pranuar më parë edhe Shqiptarët. Marrëveshja Venizelo- Titoni. 13 janar 1920 Miratohet nga Këshilli i Lartë i Aleatëve marrëveshja Venizelo-Titoni (Ministër i Jashtëm i Italisë), të cilën ia bëri të ditur këshillit Venizellos, marrëveshje të cilën më 10 dhe 25 shkurt 1920 e pranon edhe Presidenti i SHBA-së Uilson. 14 janar 1920 Sekretaria e Këshillit i komunikon Notiosllavisë (vend i Jugosllavisë së vjetër) midis të tjerash se Vorioepiri i jipet Greqisë. 15 maj 1920 Nënshkruhet marrëveshje midis Greqisë dhe Shqipërisë në Kapshticë. Shqiptarët marrin përsipër detyrime deri sa fuqitë e mëdha të marrin vendimet përfundimtare. 17 maj 1920 Senati Amerikan votoi se Vorioepiri pa përjashtuar KORÇËN duhet t’ i jipet Greqisë si dhe Dodekanisi dhe ana perëndimore e Azisë së Vogël. 2 tetor 1921 Përfaqësuesi i Shqipërisë