V A K J F 1. A U. G ı;; N E J. :1\-l i1 )) ii ll 1. i..'T (~ lJ Y A Y 1 N J.., A U 1
VGM 11\\JlJ \~l \UI tiiiJI\ \U\ 345.3705 VAK
V AKIFLAR DERGİSİ
Metinden hariç 454 Resim, 96 Plan ve Kroki, 68 Fotokopi, 8 Desen ve 3 levha ' yı hividir.
SAYI : VIII
~NG~~ ~~!'-~~l~R ~-·~~~!_!!_~ :__ 1 ~~ ANKARA-1969 KARAMANLI MEDRESELERİ
Aptullah K U RA N
GİRTŞ med Karaman Devletinin, merkezi Konya olan bir beylerbeylik şeklinde Anadolu'da Türkmen Beylerinin Osmanlı İmparatorluğuna bağlandığım en önemlilerinden biri olan Karaman ve büyük oğlu Şehzade Mustafa'nın oğullan, 1243 Kösedağı yenilgisinden Konya Beylerbeyi tayin edildiğini ilan sonra siyasi kudretini kaybeden Ana etti. Karamanlı hükümdan Pir Ahmed dolu Selçuklulannın halefi olarak or Bey yenilgiyi kabul etmemişti. İçel böl• taya çık:mışlar, 1308 yılına kadar Sel gesine çekildi ,.e yeni başkenti Sili(ke çuklulara, 1355 yıhna kadar ilhanlıla olmak üzere Karaman Bcyliği bu ha ra tabi olarak, bu tarihten itibaren Os ,·alide bir süre daha devam etti. 1482 ınanlılar tarafından ilhak edildikleri yılmda Osmanlılar Karaman Beyliği 1482 yılına kadar Orta Anadolu'da nin bu son topraklarını da ele geçire• müstakil bir beylik olarak hüküm sür• rek bölgeyi İçel Sancakbeyliği olarak müşlerdir. 1399 yılından 1402 yılına İmparatorluğa kattılar. Devrin Kara kadar kısa bir süre Osmanlı Devletine manlı emiri Kasım Bey ye onun bir yıl katılan Karamanh Beyliği Ankara Mu sonra ölmesi üzerine yine Karamanlı harebesinden sonra Timur tarafından ailesinden Kasım Beyin damadı Tur ihya edilmiş ve Osmanlılarm fetret gutoğlu Mahmud Bey sancakbeyi tayin devrinde Bursa'yı kuşatacak ve kısmen edildi. 1485 yılında başlayan Osmanlı - yıkacak derecede güçlenmiştir. Ancak Memluk Harbinde Turgutoğlu Mah Bursa'yı ele geçiremedikleri gibi, Os mud Bey'in Osmanlılar aleyhine faali manhlarla yaptıkları mücadelede başa yette bulunması üzerine Osmanlılar n sağlayamadılar. Altın çağında bu kendisini aziettiler ve Mahmud Bey günkü Konya, Kayseri, Ankara, Kırşe 1487 vılında Haleb'e kaçarak MeF:lluk hir, Nevşehir, Niğde, İçel illeriyle An lara ~ığındı. Böylece, 1482 de toprak talya'nın doğu kısmına hakim olan Ka lan Osmanlılar tarafından işgal edile raman Beyliği XV. Yüzyılın ortaların rek fiilen ortadan kalkan Karamanlı dan itibaren Osman lılar tarafından is Devleti, beş yıl sonra Karamanlı aile tila edilmeye başlandı. Fatih Sultan sinden gelen son beyin de aıledilmesiy Mehmed'in 1451 yıhnda çıktığı Kara le tarihe kanşmış oluyordu. Hümayfın'u Akşehir, man Sefer-i Bey Kararoruılı Beyli~nin ilk başken· şehir ve Seydişehrin Karaınanlılar ta tj Konva Erel:!lisi'dir. Devletin kurucu· rafından Osmanlllara bırakılmasıyla su oğ{ızlann ~Kaçar boyu beylerinden sonuçlandı. 1466 yılında harekete geçen olan Ahmed Saadcddin Bey'in oğlu ikinci Karaman Sefer-i Hümayün'u ise Nure - Sufi Bey (1250 - 1256) bcyliği Karaman Beyliğine bir daha kalkına bu şehirden idare etmiştir. Nurc - Süfi mıyacağı darbeyi vurdu. Bu seferde, Bey'in oğlu Kerimeddin Karaman Bey Fatih Sultan Mehmed Konya'yı, Vezir-i başkenti Azam Mahmud Paşa Karaman'ı (U (1256 - 1261) Ermenck'e gö· ren de) aldılar ve Fatih Sultan Meh· türdü. Daha sonra, Karaman (Laren- 210 APTULLAH KURAN de) başkent seçilmiş ve Karamanlı nın en güzel eserlerinden biridir. Son emirlerinin zaman zaman Konya ve yıllara kadar pek harap durumda ve beş yıl ( 135 ı -1356) Mut'ta oturmala güney tarafındaki revakı yıkık olan nna rağmen başkent 1466 yılında mec medrese Vakıflar Genel Müdürlüğünce buren Silifke'ye taşınıncaya kadar Ka onarılarak kurtarılmıştır. raman şehri beyliğin merkezi olmuş Dış ölçüleri 27.75 m. X 27.30 m. tur. olan açık avlulu, üç eyvanlı (Şeki l: ı) Karaınanlılar altın çağları olan Tol Medrese'ye doğu cephesinin orta XIV. yüzy ı lın ikinci yarısıyla XV. yüz• sındaki portaiden girilir (Resim: l). y ı lın ilk yarısında hakim olduklan Üstü bir oturtma çatıyla örtülmüst topraklarda önemli yapılar inşa etmiş portal binanın önünde bir kule gibi lerdir. Siyasi bakımdan kendilerini yükselir ve bu yükseklik avlunun için• Anadolu Selçuklularının varisi olarak de de belirli bir şekilde görülür ( Re olarak gören bu beyliğin mimarisi stil sim: 2). Avlunun üç tarafı, gözleri ha bakımından Selçuklu geleneğini sür• fif sivri kemerli bir revakla çevrilmi ş dürmüştür. Karamanlı mimarisi kitle tir. Doğuda, orta yerde sivri beşik- to ve p!fm kuruluşu itibariyle Selçuklu nozlu giriş eyvanı, onun sağın da ve so mimarisine çok benzer. Makalemizin lunda birer hücre, daha. yanlarda ise, konusunu teşkil eden ve bugün tama giineydeki bir bölmeyle ikiye aynlmıs men veya kısmen ayakta duran sekiz olan birer oda bulunur. Giri ş eyvanınu~ Karamanh medrese yapısında bu ben güneyindeki hücre içinde çatıya çıkan zerliği açıkça görürüz. Bu medreseler bir merdiven, bölmeli odanın içinde den bir kısmı açık avlulu, bir kıs bir ocak yeri vardır. mı ise orta avlusu kubbeyle örtü• lü olan kapalı aviUlu tipte yapıl Revak kolonlan kare daireler üze• mıştır ki her iki tipi de Anadolu Sel rine kon!Jlmuştur. Başlıkları Karaman çuklu medreselerinde buluruz. Kara lı çağına ait olduğundan volonların bu mantı medreselerinin ekserisi tek katlı medrese için yapıldıkları anlaşılır. Or fakat biri iki katlıdır. tki katlı medrese tasında kare biçiminde bir havuz bu yapısını da daha önce Artuklu, Selçuk• lunan 8.40 m. X 8.35 m. ölçillerindeki lu ve Hhanlı medreselerinde görmek• avlunun güney kanachna dört hücre, teyiz. Öte yandan, Karamantı medrese kuzey kanadına iki hücre ile bir eyvan lerinde portal ile ana eyvan nispetleri yerleştirilmiştir (Resim: 3). Yan eyvan nin değişikliğine ve bu bina elemanlan merkezde olmayıp, bir kenarda teıtip nın daha önce raslamadığımız bir şekil lenmiş, eyvanın önünde bir kolon at de yükseldiğine şahit oluyoruz. Süsle• lanarak bu tarafta revak üç açıklıklı yici taş işçiliğinin de Karamanlı medre olarak yapılmıştır. Yan cyvan 5.25 m. selerinde Selçuklu medreselerine kı derinliğinde, 4.00 m. eninde ve avlu se yasla daha zenginleştiği ve bu mimari viyesinden 60 cm. yüksektedir. nin bazı yenilikler getirdiği bir gerçek• Medresenin sivri beşi k- tonozlu ye tir. yüksek esas eyvanın avlunun batı cep Karamanh medreselerinin analizi hesini kaplar (Resim: 4). Derinliğ i 8.35 ne geçmeden önce şimdi söz konusu m., genişliği 7.70 m. olup, avlu zemi sekiz medreseyi inşa tarihi sırasına gö• ninden bir basamak (30 cm.) yüksek re inceleyelim: yapılmıştır. Arka cephesinde üstteki yüksek ve sivri kemerli olan altlı üstlü TOL MEDRESE, ERMENEK :
Konya ilinin Ermenek ilçesinde 1. Oturtma çatı 50 yıl kadar önce Naci Paşa tarafından yaptırıldıjp rivayet edilen bulunan Tol Medrese, Karamanlı çağı- onarımda konulmuş olsa gerektir. KARA.MANLI MEDRESELERi 211 iki pencere, alt pencerenin yanlannda kemeı·i bunun üzerine oturur. İçi oy iki niş görülür. Ana eyvan aslında çi• malı basık kemerle vüksekte kalan 2 niyle kaphymış • Bu çinilerden bugün stalaktit dolgu arası~a da üzerinde herhangi bir iz kalmamıştır . kitabe leYhası konulmuş olan sö\'eli bir Medresenin batı köşelerini işgal pencere bulunur. Mihrabivelerin üstü eden kubbeli salonlardan kuzeydekine de stah\ktitH yapı lmı ştır. Dolguyu çe• yan eyvanın içindeki işlemeli kapıd:ln Yircn kemer Ü7.Ctinde ahşap karakte girilir. 7.10 m. X 6.75 m. ölçülerindeki rinde bir oyma deseninin taşa işlen salonun moloı taştan yapılmış kubbesi miş şek li görülür. Kemerin tepesine köşelerde üç bölümlü yelpaze bingiler-e yanyana konuian dört ajurlu kabara oturur (Resim: S). Salonun ikisi dışa özellikle dikkati çeker. rıya, biri esas eyvanın içine bakan sö• Tol Medrese'nin iki sa tırlık arapça veli üç penceresi vardır. Alt tarafına kiiabesindc~ binanın Karama'Jh hü· ters «Vıı şeklinde çentikler açılmış bir kümdan Bedreddin Mahmud Bey'in silme salonu çepeçene dolanarak me (1300- 1308) oi!lu Emiı· Musa Bev ta kana bir süs clemanı daha katar. rafından 740 H. ( 1339) yılmda. inşa ettirilmişPr. Emir Musa Bey 758 H. Güneydeki salon kuzeydekinin eşi ( 1356 ) da Mut'ta ölmüş, cenazesi Er· dir. Yalnız, kapısı revakın ucunda olup, esas eY'·an içine bakan penceresi de menek'e getirilerek Tol Medrese'nin yoktur. Tol Medrese'nin kubbeli salon türbesine gömülmüştür. Türbelerde bulunan diğer mezarlar nilesinden bazı lannın türbe olduklan 1964 - l 965 yıl kimselere aittir. larında burada yapılan sondajlar sonu cunda ortaya çıkmış bulunmaktadıı.J. Tol Medrese'de bir ikinci kitabc Türbelerin altmda mezar mahzeni yok daha vardır. Yan eyvan kemeri üzerin• tur. Ölüler odalann kayalık zemininde de bulunan bu kitabede binanın 1120 açılan çukurlara defnedilmiş, üzerleri• H. (1708)' yılında Şahin tarafından ne sandukalar konulmuştur. Sanduka onanldlğl kaydedilmiştir . lar maalesef ıamanımıza intikal etme miştir. Yapılan kazıda kuzeydeki türbe• EMiR MUSA BEY MEDRESESİ, de üzerinde bir sıra kabartma yıldız KARAMAN: motifi bulunan alçı şeritleri, güneyde• ki türbede çini kakmalı alçı sanduka Kararw:ın'da, Çclıek Mah-:ı.llesinde kalıntılanna rastgelilUniştir. bulunan Karamanoğlu Emir Musa Bey Medresesinden bugün sadece kubbeli Asimda çok süslü ve renkli olduğu arka odalanndan, içindeki lahiderden anlaşılan türbe ve ana eyYan dışında tür·be olduğu anlaşılan güneydekinin Tol Medrese'nin. diğer bir süslü elema bir kısım duvarlarıyla bir trompu kal m enfes portalldir. Selçuklu portalle mıştır (Resim : 6). 1927 yılı nda yıktırı rinden oldukça farklı bir görünüş arze larak t aşlanyla ilkokul binası yaptırı den portalin ni şi dar ve çok yüksektir. lan bu medreseyi Sarre tamam olarak İç köşelerdeki gömme kolonlar başlık görmüş, planını çıkartarak neşretmiş- lan üzerinde de halat örgüsü biçimin• de devam eder ve stalaktit dolgulu niş 4. Kitabenin Arapça ve Tiirl<çeye çevril• ı. Ernst Diez- Oktay Aslanapa- Mahmut nuş metni için bk. lbrahlm Hakkı Konyalı , Mesut Koman. Karaman. Devri Sanatı, !stan Abideleri ve Kitlbe1eti ile Karaman Tarihi, bul 1900, s. 24. İstanbul. 1967, s. 716.
3. Yılmaz öoge, «Karamanoğlu Devri Çi~ s. Kital>~nln Arabça metni Için bk. !. H. n1 Ye ~ Tezyina.tuıa. Ait Y en1 Buluntulanı Konyalı . aym ~r. s. 71'1. Kit~pta kilabcnın «Türk DiU Gazetesin, (özel sayı) ,Karaman, tarihi yanlışlıkla "1120 H ./1611 M." şeltUnde 4 Haziran 1966. )'8.7l \m lŞt\T. 212 APTULLAH KURAN
tiı:-6 (Şekil: 2) . Sarre'nin yanlışlıkla Taşkın Paşa Medresesi üst yapısı tama Hatuniye Medresesi'nin plan şeması men çökmüş ve beden duvarlan yer olarak verdiği 'resme göre medrese, av yer temel seviyesine kadar yıkılmış du lusu kubbeyle örtülü. kapalı tip medre rumdadır. Mevcut bazı bina elemanla selerden biridir. Mihraplı ana eyvanı nndan aslında oldukça süslü bir yapı nın sağında ve solunda kubbeli odalar, olduğu anlaşılan ve plan şeması itiba avlusunun yanlannda revaklı dörder riyle de bazı özelJiklere sahip olan bu hücre, ön köşelerde iki dikdörtgen bi XIV. yüzyıl medresesinin onarılarak çiminde oda ve giriş eyvanının güne• kurtarılması sanat ve mimari tarihimiz yinde bir oda, kuzeyinde minare vardı. bakımından zorunludur. Portal, sade bir bordürle çevrili, nişi iri Köşe taşları ve pencere söveleri stalaktitlerle örtülü ve basık kemerliy dışında beden duvarları ahşap hatıllı di'. Kapı kemerinin üstünde de kitabe moloz taştan inşa edilmiş olan Taşkın levhası vardı. Paşa Medresesi 23.85 m. X 22.60 m. öl• Çok yüksek olan şerefe altı stalak çülerinde kareye yakın bir binadır. titli minare külahına kadar kesme taş· Yalnız ana eyvan güney cephesinin tan yapılmış, gövdesi iki renkli taşla merkezinde 3.95 m. lik bir çıkınt ı ya damalı olarak örülmüştü!. Küpünden par (Şekil: 3). Medreseye batı cephe 9 itibaren yedi kuşak çiniyle süslüydü • sinin orta yerinde bulunan yüksek por Türbede Karamanoğullanndan Emir taiden girilir (Resim: 7). Kapının ge. Fahreddin Ahmed (Öl. 750 H./1349), risinde derinliği 5.15 m., genişliği 3.80 Emir Şemseddin (ÖI. 753 H. / 1352) ve m. olan ve duvarlan kamilen kesm~: Emir Bedreddin Bey'in kızı Dürhand taştan yapılmış giriş holü vard ır . Ho Hatun'un (Öl. 810 H./ 1407) mezarlan lün doğusunda iç avluya, güneyindt:" vardır 1 0• • mescide açılan birer söveli kapı görü• Medresenin kitabesinde tarih yok lür. Kuzey tarafındaki duvar ise yıkıl tur. Bu yüzden ne zaman yaptırıldığını mıştır. Ancak kalan izlerden bu ka. kesinlikle söyliyemiyeceğiz . Emir Mu natta ön cephe duvarına bitişik, çatıy2 sa Bey'in 1356 yılında Mut'ta ölüp, ce çıkan bir merdiven ve onun doğusun nazesinin Ermenek'e getirilerek Tol da yine giriş holüyle bağlan tılı bir od~ Medrese içindeki . türbeye gömüldüğü olduğu anlaşılmaktadır. nü biliyoruz. Öldüğünde kaç yaşında Medresenin avlusu 8.55 m. X 8.2.3 olduğu belli değildir; fakat Karaman' m. ölçülerinde kareye çok yakın bir daki medreseyi 1340 - 1356 yıllan ara- hacimdir. Bu bakımdan açık bir avlu ·~ sında yaptırttığını düşünmek pek ha olmayıp, üzeri kubbeyle örtülü bir ay. talı olmayacaktır sanırız . lu olması kuvvetle muhtemeldir. Du TAŞKIN PAŞA MEDRESESİ, varlannın üst kısmı yok olduğundan tlRGOP : bu konuda kesinlikle birşey söylemek mümkün değilse de, avluda yapılacal~ Ürgüp ilçesinde 20 km. güneyinde• bir kazıda kubbeye ait yapı elemanla ki Darnsa köyünün kenarında bulunan nnın bulunabileceği gözönünde tutul
6. F. Sarre, Konia, Seldschukisclıe Bau mah ve bunlar araştırılmalıdır. 6.30 m. deııJuniler, Berlin, 1908,9. 20. Abb. 30. Bu plAn X 6.15 m. ölçillerindeki ana eyvan a\" resmlııi Diez - Aslanapa-Koman De§retınlştir. Aynı eser, s. 21, şekil 72. lunun güneyinde bulunur (Resim: 8). 7. Bk. Karaman Devri Devri Sanatı. s. İkisi geride, ikisi de yanlarda olmak 52, şekil 74. üzere kesme taş söveli dört büyük pen 8. Bk. a.yD'I eser, s. 53, şekil 75. ceresi vardır ve bina kitlesinden dışarı 9. Konyalı, aynı eser, s. 458. 10. Mezartaşı kit4beler1 içlıı bk. &JDI taşınlmak suretiyle belirtilmiştir. Ey eser, s. 459-460. vanın karşı tarafında (kuzeyde) m ev· KARAMANLI MEDRESELERi 213 cut izlerden ortada küçük bir eyvan, köşe kolonları geometrik şekilli yapıl onun yanlannda da iki küçük hacim mıştır. Niş kemerinin tepesindeki dik olduğu anlaşılıyor. Küçük hacimlerden dörtgen biçiminde boşluğun kitabe ye batıda bulunanı medresenin kuzeyinde ri olduğu söylenir'?. Kanaatimizce böy• ki odaya geçit veren bir hücredir. İki le değil, penceredir. Giriş bolünün kes rnazgal pencereli odanın gerisine onun me taş duvarlannın üç yanda aynı hi içinden geçilen penceresiz bir hücre zada bi tmesi ve giriş kapısı üzerinde konulmuştur. Küçük eyvanın doğusun pencerenin epeyce altmda kalan tonoı. daki hücreden medresenin kuzey - doğu izi, giriş holünün diğer hacimiere nis köşesinde bulunan büyük odaya, bu petle alçak yapılarak üstüne bir oda odanın güneyindeki iki odaya da avlu konulduğunu ve bu odaya çatıya çıkan nun doğu rluvanndaki kemerli kapılar merdiven yoluyla erişiidiğini ispath· dan geçilir. Doğu kanadındaki odalar yar. Portalin yüksek inşa edildiği hal dan ikisinin yüksek mazgal pencereli lerde arkasına bir oda yapılması daha olduğu görülür. Güney- doğu köşesin Selçuklu çağında görülür. Mesela Ca dekirun ise kesme taş söveli büyük bir cabey Medresesinde olduğu gibi. Por penceresi vardır (Resim 9). tal nişi üzerinde pencereye Tol Medre sede de rastlanır. Taşkın Paşa Medre Avlunun batı yanına da iki tane ke sesinde de portalin yüksekliğinden fay rnerli kapı konulmuştur. Bunlardan dalanılarak arkasına bir oda inşa edil kuzeydeki avluya giriş holüne bağlayan miştir. kapıdır. Diğeri mescide açılır. Böylece mescide hem avludan, hem de giriş Portalleri arasındaki bu eş eleman, holünden girilmek imkanı sağlanmış kitabesi bulunmayan Taşkın Paşa Med , tır. Mescidin ölçüleri 6.45 m. X 5.00 m. resesinin XIV. yüzyıla ait bir Karaman dir ve kubbeli olmayıp!ı, diğer odalar lı yapısı olduğunu ve Tol Medreseden gibi tonozlu olması gereklidir. Mesci pek uzak olmayan bir tarihte yapılmış din dikkat çeken elemanı bütünüyle olabileceğini gösterir. Yine Taşkın Pa yerinde kalmış mihrabıdır (Resim: 10). şa tarafından Dam sa'da inşa ettirilen Stalaktitli mihrap nişinin içinde yine caminin avlusunda bulunan iki türbede• ·tepesi stalaktitli bir ikinci niş yapıl· ki lahitler üzerinde göriilen 1342, 1351 mış, kemerin tepesine kaytan bağından ve 1355 tarihleri13 Darnsa'nın altın çağı bir silme içine alınmış iki ajurlu ka· hususunda bir fikir vermektedir. Yu bara ile bir rozet konulmuştur. Nişi karıda zikrettiğimiz tarihlere dayana çevreleyen palmet ve rumt süslü iki rak Taşkın Paşa Medresesinin XIV. sıra bordürün alt klsunlan işlenme yüzyılın ilk yarısına ait bir Karamanlı miş, yanın bırakılmıştı-. yapısı olduğunu söylemek hatalı olma· yacaktır sanırız. Bir ikinci süs elemanı da orijinal şeklini az çok muhafaza eden portaldir TAŞ MEDRESE, BEYŞEHiR : (Resim: ll)- Basık kemerli dar kapı 25 cm. derinliğinde bir niş içerisinde• Beyşehir'de Eşrefoğlu Camii'nin dir. Niş kemeri iki kademeli yapılarak batısında bulunan Taş Medrese'den arka arkaya iki sütunceye oturtulmuş maalesef bugün sadece portaliyle bir ve dış kemer zambak motifleriyle, iç• kubbeli oda kalmıştır (Şekil: 4). Gayet teki birbirine geçme yarım dairelerle güzel ve Karamanlı mimari stilinde ya süslenmiştir. iki sıra bordür rumi ve pılmış olan portalin (Resim: 12) gü• palmetli, bunun dışındaki bordür ile neşliği 5.15 metredir; fakat niş kemeri
11. Diez- As\anapa- Koman. a.yru eser, s. 12. A.yru eser, s. 188. 188. 13. Aym eser, s. 188. 214 APTULI.AH KURAN
seviyesinin üstü yıkılmış olduğundan1 ' Taş Medrese 1930 yıllanna kadar yüksekliğini kesinlikle söylemek müm• harap fakat duvarlan mevcutmuş. o kün değildir. Portali palmet ve örgü yıllarda taşlan inşaatta kullanılmak motifli üç bordür çevreler. Dış ve iç k~ üzere sökülmüş 15 , arsası üzerine de ba şelerde gömme kolonlar görülür. Ol zı ~vler yapılmıştır. Bu evler kaldınlı p dukça geniş (2.50 m.) niş kemerinin dolgu toprak temizlenirse binanın te içi on sıra stalaktitle örtülmüştür (Re melleri bütünü ile meydana çıkabil i,. sim: 13). Stalaktitlerin altında iki sa ve medresenin plan şeması elde edilir. tırlık kitabe, daha aşağıda yüzü zam Hatırlayaniann ifadesine göre, medre bak motifiyle süslenmiş sivri kemerli senin avlusu açıkmış ve iki yanında ke kapı vardır. Kapı kemerinin yanlarına merleri mernıer kolonlara binen n ..'· iki, tepesine bir rozet konulmuştur. Or vaklar, eyvanın sağında ve solunda d;:, tadaki diğerlerinden daha küçüktür. kubbeli odalar vannış. Bu odalardan Nişin sağına ve soluna ise içieri oluk bugün mevcut olan türbedc Süt Detl{' lu, tepeleri stalaktitli mihrabiyeler yer adıyla tanınan evliyanın yattıihnı sö\· leştirilmiştir. lediler. · ~ ·
Medresenin ayakta kalan diğer ele Portalin üstündeki 770 H. ( 1368 ~
manı, portalin gwıey- batısına düşen tarihli kitabeden öğrendiğimize gö1-,_. odadır. Avlu toprakla dolduğundan kc medresenin hanisi l:smail Ağa'dır. B u merli kapısı çok alçakta kalmış olan zat Anadolu'daki İlhanlı Beylerindc ı: oda (Resim: 14) dikdörtgen biçimin• biri olup, kardeşi Kutlu Şah'la bi rlikıc de olup, iç ölçüleri 5.75 m. X 4.40 m. kendisine verilen Beyşehir - Ilgın böl dir. Fakat uzun kenarları yanlarda içe· gesine yerleşmiş olan Halil Ağa 'nın o!! 6 riye doğru eğriltilerek kareye yakın bir ludur! • Büyük bir ihtimalle tü rbcd~ üst yapı tabanı meydana getirilmiş ve yatan şahıs da İsmail Ağa'dır. tuğla kubbe bu taban üzerine dört vasıtasıyla oturtulmuştur. OBA K0Y(J MEDRESESi tromp Oda 1 nın güneyinde yüksekçe bir seki, onun ALANYA: üzerinde de bir lahit bulunur.
Kubbeli odanın kuzeyinde, porta Alanya'nın 15 kilometre kadar ku lin tam karşısına düştüğü için ana ey zey- doğusunda , sırtını Toros Dağlan van olduğu anlaşılan hacim yer alır. nın eteğine dayamış olan Yukaı, Ob<1 XIV. yüzyılın yarısın ~ Duvar kalıntılarından genişliğinin 5.25 Köyünde ikinci m., derinliğinin 6.70 m. olduğunu tesbit ait bir medrese vardır. Köyün Belen ettiğimiz bu hacim kubbeli odaya biti Mahallesinde bulunan medrese bakım · şik rluvannın ortasında bir kemer sızhktan harap olmuş, avlusunda ot üzengisi, arka köşede ise bir tromp lar, ağaçlar bitmiş, fakat buna rağmen başlangıcı görülür. Bu üst yapı ele orijinal durumunu kayb etmemi ştiL manlan eyvanm ön kısmının sivri be 1964 yılı Mayıs ayında görüp incelediı!i şik tonozlu, arka kısmırun ise köşeler miz çift eyvanlı, açık aviulu medre;e. de tromplara oturan yanın kubbe şek nin en ilginç yanı ana eyvanının yalnı'l linde olabileceğine işaret etmektedir. bir yanında kışlık dershane yapılıp , öbür yanının boş bırakılmış olma sıdır (Şekli: 5).
14. Karaman Devri Sanatı kitabında por Dış ölçüleri 22.70 m. X 19.50 m talin tamamını gösteren eski bir fototrat ve rilmiştir (b k. s. 192, şekil 251 ). Bu resimler olup, moloz taştan inşa edilmiş Oba de köşedeki gömme kolonıann tepelerinde ajurlu küreler, portat keınerinln yanlarında kabaralar ve çatının alaturka Jdremitle örtü• 15. Aynı eser, s. 193. lü oldug.u görülüyor. 16. Aynı eser, s. 191-192. KA.RA.MANLI MEDRESELERi 215
Köyü Medresesinin portali binanın tan in~a edilmiş (Resim: 17), fakat içi kuzey cephesinde bulunur (Resim: 15). moloz taş yapılmıştır. Aslında sıvah ol Portal gayet sadedir. İç köşeleri yuvar duğu anlaşılıyor. Batı duvarındaki altlı I atılmış kesme taştan bir söveyle belir üstlü pencere sonradan örülerek kapa tilmiş, bunun üzerine tuğladan bir siv tılmıştır. Güneydeki tepe penceresi de ri kemer oturtulmuş ve derinliği 50 cm. iptal edilmiştir; fakat alttaki açık du- olan niş içerisinde, kitabe yerinde ters nıyor (Resim: 18). - çevrilmiş bir İyon kolon başlığı bulu nan basık kemerli kapı konulmuştur. E~Tanın doğusundaki kışlık dcrs Portal üzerinde rastgeldiğimiz tek süs hanenin güney Ye doğudaki altlı üstlü açık bırakılmıştır. 5.65 elemanı dış yüzü palmetli, iç yüzü geç• pencereleri de m. X 5.10 m. odanın roeli kapı sövesidir ki sol sövenin ·üze• ölçülerindeki bir de eyvamn içine bakan penceresi var rine işlenen iki başlı ejder motifi özel• ya likle dikkate değern. dır. Ocak yeri ise kuzeyde, kapının mndadır. Kubbe köşelerde üç bölümlü 4.70 m. X 2.00 m. ölçülerincieki siy bing1lerle duvarlara oturur. Kışlık ri beşi k- tonozlu giriş eyvanının sağına dershanenin içi sadedir. Öte yandan ve soluna dikdörtgen biçiminde odalar kapısı süslü yapılmıştır. İç kenan balık yerleştirilmiştir. Boyları 6.50 m., enieri sırtı gibi silmeyle bezenmiş yıldız mo 3.95 m. olan sivri beşik - tonozlu oda tifli bir bordürle çerçevelenmiş, ya rım larda cepheye bakan bireı· mazgal pen daireye yakın kemerli kapı sövesinin cere, onlann yanmda ocak yeri ve uç• nit kısmı bitki desenleriyle işlenmiştir lannda bir niş hulunur. Doğudakinin (Resim: 19}. Sövenin üst kısmı ya ya tepesinde bir hava hacası vardır. Oda rım kalmış ve taşlar işlenıneden yerine ıann kemerli kapıları avluya açılır. Av konmuştur, ya da sonradan yapılan bir lunun derinliği 9.20 m., genişliği 10.30 onanmda taşlar düz olarak yenilenmiş· m. dir ve her iki yanında üçer hücre ter tir. tiplenmiştir. Hücrelerin hepsinin dış Oba Köyü Medresesi'nin kitabesi duvan ortasında hacaları ayakta duran yoktur; fakat binanın yapı karakteri bir ocak yeri görülür (Resim: 16). ,.e süslemesi civarda bulunan 1373 ta Avli.ınun güneyinde ise esas eyvan rihli Gülefşen Camiine çok benzediğin ile 'kubbeli bir salon yer ahr. Eyvarun den medresenin de aynı tarihlerde inşa iki" dış duvarında tepedekiler keınerli edildiğini söyleyebiliriz. Bu devirde olmak üzere altlı üstlü pencereler var Karamanh Hükümdan Mahmud Ala dır. Güneydeki ve batıdaki pencerele eddin Ali Bey (1359- 1398) dir, bk~t rin mermer sövelerinin aynı karakter Alanya'yı yan bağımsız olarak Bedred de olması, ashnda eyvanın batısında din Mahmut Bey idare etmekteydi. An diğerinin mütenazırı bir kubbeli salo· cak Oba Köyü Medresesi'nin Bedreddin nun bulunması, fakat sonradan yıkıl Mahmud Bey tarafından yaptırıl dığını mış, ya da yıktınlmış olması ihtima gösteren bir Yesika mevcut deği1dir 1 8 • lini ortadan kaldınyor. Zaten beden Bu durumda, medresenin XIV. yüzyılın duvarlarında böyle bir ize ıastlanmı yor. 18. Dieı- Aslanapa- Koman. med['('senin Ana eyvanın ölçüleri 7.10 m. X 5.10 1373 y ılınd a Em!ı· Bedreddin Mahmud tara m. dir. Avluya bakan kemeri kesme taş- fından inşa cdlldij':ini söylüyorlar. Aynı eser, s. 33: Konyah. (Alanya Tarih\ Turistik Kıl& nnu, İstanbul. 1946; Seton Lloyd-Storm Rice 17. Oba Köyü Medresesinin süsll!nmesi l Alanya Aı&'iyya). London, 1958 ve Sözcn konusunda. daha etraflı bilgi için bk. Metin (ayni makale) ise durumu aydınhıta ka\'UŞ Sözen, I
ikinci yansına ait bir K~anlı eseri derin (4.65 m.) ve düz tavanlı bir ha oldu~u söylemekle yetineceıu. cim bulunur. Biz. medreseyi 1964 yıhn da gördüğümüz zaman onanın henü:t. HATUN/YE MEDRESESI, bitmemiş ve debiize bir şekil verilme. KAllAMAN : mişti. Burasııun aslında ya yan avlu·"'' açılan bir geçit, ya da çatıya çıkan rn~ r Karaman'da bulunan Hatuniye ·ya diven yeri oldu~nu sanıyoruz. da Nefise Sultan • Medresesi pek ha Hatuniye Medresesi'nin arka (gt.: rap ve sağ (doğu) revakı tamantiyle ney) kanadı tipik medrese şeması gö~; . yıkılmış durumdayken son yıllarda o terir. Ortada sivri beşik- tonozlu h · nanlarak kurtanimış çok güzel bir van,vard.Jr. ölçüleri 8.70 m. X 7.20 ı ; ı eserdir (Resim: 20). Kamilen kesme olan ve arka cephede 95 cm. çıkınt 1 \ ·: · taştan yapılmış medresenin plaiı şe pan yüksek eyvarun arka duvarın da -ı. . ması düzenlidir; fakat birkaç noktada pedeki kemerli olan altlı üstlü penL·, _ simetrinin borulduğu görülür (Şekil: re)er, yan duvarlann 22 yazı şeridi ve kapının tırtıllı çevre bor Ki tabesine göre , medrese Kara· dürünün tepesinde ise içi palmet moti manoğlu Alaeddin Bey'in {Damad I. fiyle bezenmiş sekiz köşeli bir yıldız Alaeddin Ali Bey - 1359 - 1398) zevcesi görülür. ve Murad Hüdavendigar'ın kızı Sultan Hatun (Nefise Melek Hatun) tarafın Gerek türbenin, gerekse kışlık dan, ya da onun adına yaptınlmıştır. dershanenin yenilenen kubbelerinin te. İnşa tarihi 783 H. (1381), miman Nu pesinde açık göıJer bırakılmıştır. Bu man bin Hoca Aluned'dir. Mimann adı gözlerin aslında mevcut olmadığı kanı kapının sol köşesindeki altıgen pano sındayız; çünkü tepesi delik kubbeler nun içinde yazılıdıı-23 • yalnız orta aviularda ve altlarına havuz konulmak suretiyle yapılırdı. Son ona AK MEDRESE, NiGDE • nmdan önce binayı gören Diez - Asla napa - Kornan grubu eyvanda ve kub Niğde'nin içinde bulunan ve kami beli salonlarda çini izlerine rastlamış len beyaz mermerden yapılmış porta lardır'l . Biz medreseyi incelediğimizde line izafeten Ak Medrese diye tanınan bu izler ortadan kalkmıştı . Onanmda Ali Bey Medresesi iki katlı, dört eyvan· korunmalan iyi ve doğru olurdu. lı medrese tipinin deşiğik bir örneği dir (Şekil: 7, 8, 9). Plan şeması son de Hatuniye Medresesi'nin en muhte rece düzenli ve simetrik, taş işçiliği şem elemanı hiç şüphesiz portalidir. muntazam ve kaHtelidir. Ak Medrese Cephe rluvanndan 3.25 m. öne çıkan zamanımıza iyi durumda intikal etmiŞ 7.50 m: genişliğindeki portalin niş ke tir. Binanın cephesinde portalin sağın meri seviyesine kadarki alt kısmı be da ve solunda ikiz kemerli galeriler da yaz mermerden, üstü sanya çalar taş ha sonra kapatılmış ve portalin iki ya tan yapılmıştır. Cephesi geometrik ve nına üst kata çıkan taş merdivenler ya bitkisel motiflerle işlenmiş beş sıra pılmıştı24. Muhdes elemanlar kaldınl bordürle çevrilmiş, iç köşelere gövdele• mış ve cephe eski şekline getirilerek ri süslü gömme kolonlar konulmuştur. binanın orijinal havası ihya edilmiştir Niş kemeri aslında üzerinde ayet yazılı (Resim: 26). Ak Medrese bugün müze bir şeritle zenginleştirilmiş tP'; fakat olarak kullanılmaktadır. son onarıında sökülerek üstü yazısız Binanın portali kuzeydedir. Kapı olarak yenilenmesi hata olmuştur. Bu dan 5.55 m. X 3.25 m. ölçillerindeki gi gün ayetin sadece başlangıcından bir riş eyvanına, oradan da üç yanı revaklı parça kalmıştır. Niş kemerinin içi on açık avluya geçilir. Bir kenan 9.40 m. dört sıra stalaktitle doldurulmuş, iki olan ve ortasında bir kuyu bulunan ka yanına altı köşeli yıldızlar (mühr-ü Sü• re biçimindeki avlunun revakları her leyman) konulmuştur. 2.05 m. derinJ;. cephede üç açık.lıklı olarak yapılmış ğindeki portal nişinin yanlarmda i<>e te tır. Revak kemerleri zeminde kırık siv peleri stalaktitli, içieri paravana gibi ri (kaş) kemerli, üst katta iki merkezli kırık yapılmış mihrabiyeler vardır (Re sivri kemerlidir (Resim: 27). Yanlarda sim: 25). 1Hri renkli mermerden inşa alt kemerierin etrafı kaytan bağı silme- edilmiş kapı geniş olduğundan (2.15 m.) fazla hasıkmış hissini verir. Kita 22. Kitabenin metni için bk. Konyalı, Ka be levhası basık kemerin üstündedir. raman Tarihi, s. 4ô6. 23. Altıgen panonun resmi ve metni için bk. aynı eser, s. -i67. 20. Ayoı eser. s. 62 24. Ak Medrese'nin resUtüsyondan önceki durumunu Gabriel fotokrafla. tesbit etmiştir. 21. Esld bir fototT&fı lı;lıı bk. aynı eser, Bk. Albert Gabrlel, Monuınents 'l'urcS d'Ana s. 63, Oekn 85. toUe I, plan.ıj Lll, resim ı. 218 APTUUAFf KURAN lerle çevrilmiş, üst kemerler süslenme miŞ, onlaniı içine ortada nieİnıer ko ın.lştir. Fakat 'üstte her üç cephede de lonlara binen· 'tepesi kalkık sivri kc ortadaki açıklık aynı tip kaytan ba~ merli penCereler açılmıŞtır. İkiz ke bordürle ·bir dikdörtgen çerçeve içine merli pencerelerin tepesine bir de yu alıiımış ve binanın eksenleri belirtil varlak pen.cere kon~lm~ştur . miştir. Süs bordiirün bu şekilde üst . Galerilede.üst revakı bağlayan ka kata intikal ettitilmiş olması sebepsiz pılar revakların yan kollannın kuzey değildir. Medresenm alt katında giriş uçlarında bulunur. Bunlaı:-ın mukabi eyvanı, onun riıiıkaöilinde esas eyvan, linde birer kapı.daha vardır . Tırtıllı yanlarda ise dörder hücre vardİr. Böy• bordürle çevrilmiş, kemeriyle söve ara lece zemin katı uzunlamasma eksen s ı palmetlerle. işlenmiş bu kapılar (Re üzerinde karşılıklı İki eyvan bulunan sim: 29),. al~taki salonlann kub be ka tek eksenli bir tertip gösterir. Halbuki buğu yanından ~ olarak çatıya çıkan üst katta giriş . eyvanııiıiı iistündeki ey merdivenlerin girişleridi~. vandan başka yanlara, revakın orta açıklıklannın gerisine birer eyvan ko · Ak MedreSe'nin portali Anadolu nulmuş ve enlemesine eksen tesis edil. Türk mimarisine ·pek çok yenilik ge: miştir. Kısacası, hlt katta tek eksenli tirmiştir. Binanın ' iki katlı olmasına plan düzeni gösteren Ak Medrese üst rağmen çatı seviyesi üstünde bir kat kah itibariyle çift eksenli ve dört ey dalia yükselir ve staia.ktitli bir kornişle vanlı bir ·mimari düzene sahiptir. Bu biter. Niş keinerl tepesi kalkık bir kaş konu üzerinde ileride · daha etraflıca kemerdir ve stalaktitli gömme kolon dura ca~. bclşhklari tepesiıide· bulunan yine sta laktitJi koııSollar üzerine biner. Sütun• . Ak Medrese'nin iki kat yüksekli- celerin· gövdeleri oluklu; stalaktit niş ~ndeki esas eyvaıpn derinliği 7.40 m., dolgusu, Selçuklu eserlerine kıyasla , genişliği 6.30 m . . olan sivri .beşik - to daha ufak parçalı ve· plastisitesi daha .nozlu bir. mekandır . (Reşim: .28). Dö• fazladır. Ba5ık kemerli kapı, portal ni şemesi aylu zemininden 70 cm. yüksek şinin içerisinde profilli bir mermer sö• yapılmış, kem~ri . kaytan bağı silmeyle veyle ayı;ıca' belirtilmiştir . belirtilmiş ve daha dışta palmet mo tifli bir bordürle çerçevelenmiştir. Ey Ak · Meqres~'nin kapısı üzerindeki vanıiı. arka· duvaıi.riin orta yerinde sta kitabesi iyi .dununda bulunuyor. Kita Iaktit keinerli nührap, onun sağında ve besine gör~ medrese Kar~manoğl u solunda birer pencere vardır. Hük.ümdan ı. Alaeddin Bey'in oğlu IL . . \ .. i\laeddin Ali.Bey tarafından kardeşi IL . Medresenin . güney kqşelerine iki Mc::hmed Bey'in hükümdarlığ ı zarna salon konulıpuştur. Bir .kenan 5.40 m. nın~a . (139~ - 1423), 812 H. · (1409) y ı olan ~are biçimiın~eki . salonlarm .üstü lında . irışa edilmiştir.. .ır :. AH\eddin Ali üçgen bingilere oturan İrubbelerle ör• J3~y. Timur istilasın~an şonra Mehmed tülmüş, her ikisini.p. de. güney. duvanna Bey'e tabi ola~ Niğde hükümdan ol bir pencere açılmıştır. muş, 1418 · -419 yılların~ Memlukların · Ön köşelerde ise dikdörtgen biçi• yardımıyla kısa hir s~e için Karaman minde ve pencereleri yaniara bakan iki o~u. tahtını . eıe . geçlrmiştir . Ağabeyi tonorlu oda·, · oıılann iç taraflarmda M~hnıed ~Y J423 Yılında öldükten merdivenler vardır. Kapılan revaka sonra da bir Yıi süreyle tekrar tahta aÇilan· merdivenlerden üst kattaki ga- lerilere çıkılır. . Galeriler bir kemerle 25. Kıtabenin Arapça metni ve Türkçe çe• Üci' 'göze bölünmüŞ, 4e~ gqzün cepheye ylpş.l _lÇiıı. b~ . lsı;ı:ı~ll Ha~ı . Uz.u.nç~rşılı , <~Ka raınanotfu All Bey VaJdiyesb, «Vakıflar Der bakan yüzü bir sivri kemerle belirti!- gisi» n. Ankara, 1942 s. 49-62: · · · · · · KARAMANU MEDRESELERi 219 çıkmıştır. Daha sonra ortadan kaybol Giriş eyvanının sağında ye solun muştur. Nerede ve ne zaman öldüğü, da sivri beşik - tonozlu ikişer oda bu Ak Medrese'de gömülü olup olmadığı lunur. Kuzeydeki odaların derinliği bilinmemektediı.26 • 3.75 m., ilkinin boyu 4.75 m., ikincisi ninki 7.50 m. dir. Birinci odanın reva ZİNCiRLİ MEDRESE, AKSARAY: ka açılan bir kapı ve bir penceresi, ikinci odanın sadece bir kapısı vardır. Bir zamanlar hapishane olarak Güneydeki tertip biraz farklı olup, bu kullanıldığından oldukça tahrip edil rada önce büyük bir oda ve onun ge miş, fakat son yıllarda ele alınarak risinde bölmeyle ayn lmış küçük bir onanlmaya başlanılmış olan ZincirH hacim yer alır. Büyük odanın k ap ı ve Medrese Aksaray ilçesinin içindedir. pencereleri revak tarafındadır ve giriş Açık avlulu, dört eyvanlı medrese tipi cyYanına bitişik duvarında bir oc::ık nin güzel ve çok süslü bir örneği olan yeri görülür. Gerideki hücre ise ön bina (Şekil : 10, 11 )'!7, iki yanmda yol cephcye cıçılan bir mazgal pencereden lar yüksek yapıldığından bugün 1.50 ışık alır. metre kadar toprağa gömülmüş ve be AYlunun güneyinde, içinde bir la den duvarları çok alçakmış gibi bir hal hit bulunan eyvanın derinliğ i 4.85 m., almı ştır (Resim: 30). eni 4.20 m., yanlardaki odaların d\':rin Medresenin gayet süslü portali do ligi ise 4.00 m. dir. Batıd a 7.40 m. bo ğu cephesindedir. Kapıdan derinliği yunda, iki pencereli bir oda, doguda. 4.95 m., eni 3.95 m. olan giriş eyvanına, 5.25 m. boyunda bir pencereli bir oda, oradan da 17.85 m. X 13.20 m. ölçüle• onun alt tarafında da 1.10 m. eninde rindeki üç yanı revaklı avluya geçilir. basık tonozlu bir dehliz bulunur. Deb Sivri kemerleri dikdörtgen biçiminde Iizin sonunda dışanya açılan bir kap1 ayaklara binen revak doğuda, gjriş ey Yardır ki bugün sadece kemerinin üst vanırun önüne rastlayan orta açıklığı kısmı toprak üstünde kalmıştır. iki yanındakilerden fazla ve yüksek oJ Avlunun kuzeyindeki plan düzeni mak üzere üç gözlü (Resim: 31 ); gü• üç husus dışında karşı taraftakinin eşi neyde ve kuzeyde ise, yan eyvanların dir. Bu kanatta dehliz yapılmayarak önündeki diğerlerinden daha yüksek yeri ey,·amn doğusundaki odaya veril ve onun ana eyvan tarafmda iki dar ve miş ve böylece bu odanın boyu 6.90 diğer tarafta bir geniş olmak üzere m. ye çıkm ıştır. Eyvanın batısındald dört gözlü (Resim 32) yapılm ı ştır. Ye odanın üç penceresi vardır. Ve bu ka niden inşa edilen kuzey revakında da natta dış duvar odaların iç duvanna ha kolaylıkla görüldüğü gibi, gözlerin paralel olmadığından oda derinliği do kemerleri geometrik yıldı z ve örgü mo ğuda 5.10 m. iken batıda 3.30 m. ye tifleriyle süslenmi ş, her kemer profiUi düşmektedir. silmelerle dikdörtgen çerçeveler içinde Bu asimetrik düzen, medresenin belirtilmiş ve eyvan önündeki açıklık batı kanadında da devam eder. Ana lar diğerlerinden daha yüksek inşa edil en•an aYiunun merkezinde tertiplen mekten başka iç köşelerine gömme ko ~işse de sağında ve solundaki odalar nularak zenginleştirilmiştir. farklı genişlikte inşa edilmiş \'e bu yüz• den çarpık kuzey duvarına kubbeli kış 26. Aynt eser. s. 69. lık dershane hiza s ında 2.60 m. lik bir '27. Dlez- Aslanapa-Koman'ın K.araman girinti yapılmıştır. Medresenin kuzey Devri Sanatı kitabında verilen plan hatalıdır (s. ısı , §ekil 2Ş9). 1940 yıllannda . medre.s~ batı köşesini işgal eden dershanenin hapishane olarak kullaoıldıg"ıodan hmayı ıyı derinli ğ i 8.65 m., eni 6.15 m. dir. Tuğ- ölçememtş olsalar gerektir. 2.,.' APTUUAH KURAN ~~------ladan örülmüş oval kubbesi köşelerde mış; üzerinde kitabe bulunan sivri sivri kemerli tromplara oturtulmuş, porta! kemeri yüksek tutulmuş, keme tromp kemerleri üstüne iki yanda kü• rin iki yanındaki ajurlu kabaralar kare çük kemerler bindirilerek kubbe yu biçiminde balık sırtı örgülü çerçeve varlağına geçiş kolaylaştınlmıştır (Re içine alınarak ayrıca befirtHmiştir. sim 33). Odanın duvarlannda pencere Zincirli Medrese, Çelebi Sultan yoktur. Kubbe kabu~ dört pencere Mehmed'in damadı Karamanoğlu II. açılmış, bir de tepede göz yapılarak İbrahim Bey (1424-1464) tarafından içeriye ışık sağlanmıştır. inşa ettirilmiştir. İbrahim Bey Aksa Oval kubbeli odanın mukabilinde ray'da, babası Nasıreddin Mehmed Bey ki salon da aynı derinliktedir; fakat (II. Mehmed Bey) tarafından başlanan genişliği 9.25 m. dir. Üst yapısı çök Ulu Camii tamamlatmıştı. Medresesini müşse de köşelerdeki üçgen panolar de bu arada inşa ettirdiğini düşünüyor aslında yirmidört köşeli bir üçgenli ve binanın XV. yüzyılın ilk yarısına ait kuşak üzerine binen kubbeyle örtülü bir eser olduğu kanısında bulunuyoruz. olduğuna işaret ediyor. Odanın batı duvarında 1.45 m. eninde kemerli bir KARAMANLIMEDRESELERİNİN pencere izi vardır. Dışandan daha be ANALiZI: lirli bir şekilde görülen pencere sonra dan (herhalde bina hapishane olarak lncelediğimiz sekiz Karamanlı med kullanılmaya başlandııroda) örülmüş resesinden Tol ve Ak Medreselede, tür. Ana eyvanın arka duvannda da eni Oba Köyü, Hatuniye ve Zincidi Med 2.00 m. olan büyük ve kemerli bir pen reseleri açık avluJu, Emir Musa Med cere görülüyor. Bu pencere de öbürü resesi ise kapalı aviulu medreselerdir. gibi sonradan kapatılınıştır. Beyşehir'deki Taş Medrese, muhteme Ana eyvanın ölçüleri 9.70 m.x6.95 len açık avluluydu. Öte yandan, Taşkın m. olup, avlu zemininden 80 cm. yük• Paşa Medresesi'nin kapalı aviulu oldu sek yapılmıştİr. Sivri beşik - tonoru ğunu samyoruz. Avlunun kare biçimi nun üst kısmı çökmüş, cephesinin alt bu medresenin aslında kapalı olduğu kısmındaki taş sUsler tahrip edilmiştir . intıbaım uyandırmaktadır. Burada ya Fakat bunun dışında orijinal durumu pılacak .kazı, problemi açıklığa kavuş turacaktır. nu iyi muhafaza etmiştir (Resim: 34). Tepesi hafifçe yukanya kalkık eyvan Karamanlı çağında inşa cdilmis kemerinin alnı, içieri geometrik motif olup, bugün pek az bir kısmı ayakt~ lerle bezenmiş, değişik çapta birbirine duran Emir Musa Medresesi'nin bir geçme dairelerle süslenmiş, üst köşele kapalı medrese olduğunu Sarre'nin rö• re iki ajurlu kabara konulmuştur. Bi löve ve fotograflanndan biliyoruz. Or rer ajurlu kabara da kubbeli odalann ta avlusu kubbeyle örtülü medrese tü• basık Icemerli kapılannın tepesinde rü Anadolu'da . ilk önce Daruşmentliler merkeze yerleştirilmiştir. Gerek eyvan, tarafından inşa edilen Niksar ve Tokat gerekse sağında ve solundaki kapılar Yağı- Basan Medreselerinde görülür. geometrik yıldız ve örgü motifli bor Anadolu Selçuklulan da bu çeşit kapa dürlerle çerçeveleruniştir. h aviulu medreseler inşa etmişlerdir. Kapalı aviulu medrese Beylikler çağın Portalde de aynı motifli enli bor dürler göze çarpar (Resim: 35). 1ç kö- da devam eder. Genniyanoğulları tara fından Kütahya'da inşa edilen Vacidi şelerde olduğu gibi, dış köşelerde de ye Medresesiyle Nallı Medrese kapalı birer gömme kolon vardır. Nişin sta aviulu medreselerdir. Bursa'daki Lala laktit dolgusu son derece zengin yapıl- Şahin Paşa Medresesi de orta avlusu KARAMANLI MEDRESELERi 221 kubbeyle örtülü bir ilk devir Osmanlı Manisa'daki İshakiye Medresesi ( 1378) medresesidir. Aynı tip yapı zaviye ve iki katlı ınedreselerdir . Daha değişik i.maret binalannda da görülür. Tokat' bir program arzetmesine rağmen Bur ta Halef Sultan, Niksar'da Çöreği Bü sa'daki Hüdavendigar Cami- Medresesi yük, Amasya'da Pir İlyas Tekkelerinde, de ( 1366) iki katlı bir yapıdır. Osmanlılar tarafından XIV. ve XV. yüzyillarda çok sayıda inşa edilen Ey Bursa Hüdavendigar Cami - Med van camilerde (zaviyeli - camilerde) tesesinin Ak Medreseye benzeyen bir kullanılmıştır . Zaviyeli - cami tipinden yanı daha vardır. Her iki binada da mülhem, orta avlusu kubbeli bir ima g i riş eyvanının iki yanında bulunan ret binası da Karamantı çağında yapıl merdivenler cepheye açılan üst galeriye mıştır. Konumuzun dışında kaldığın çıkar . Yalruz Hüdavendigar'da altlı dan Karaman'daki İbrahim Bey İma üstlü iki sıra revak olmasına rağmen retine (1433) bu makalede yer verme Ak Medrese'de alt kat sağı r yapılmış, dik. merkezde iki kat yükselen portalin sa ğına ve soluna ikiz - kemerlerle belirti Karamanlı Medreseleri genellikle len çift gözlü galeriler konulmuştur. tek katlıdır. Yalnız tek katlı medrese Kısacası, birinci binada yan l arı açık lerden hiç olmazsa ikisinde- Tol Med ve devamlı olan beş gözlü bir galeri rese ile Taşkın Paşa Medresesi - porta vardır. İkincisinde ise yanl arı kapalı lin arkasma rastlayan ön kısmın iki \'e çift gözlü iki galeri yapılmıştır. katlı olduğunu düşünmek gerekir. Ön Karamanlı medreselerinde eyvan kısmı iki katlı olan medrese Karaman lı devrine ait bir yenilik değildir. Ana sayısı bakımından belirli bir tutum gö• rülmez. Zincidi Medrese, dört eyvan lı dolu Selçuklu çağında inşa edilen ilk ve simetrik bir plan kuruluşuna sahip medreselerden biri olan Boyalıköy tir. Ak Medresenin alt katı iki eyvanlı Medresesinde giriş bolünün üstünde dır; fakat üst katta dört eyvanlı bir bir oda bulunur. Kırşehir Caclbey ye Erzurum'daki Yakutiye Medreselerin tertip göze çarpar. Tol Medrese üç ey Yanlı, diğer dört medrese iki eyvanlı de de iki katlı bir ön kısım görülür. d ır . Taş Medrese'nin de iki eyvanlı bir Bursa'daki Eyne Subaşı Medresesi de medrese olması gerekir. bu gruba girer. Tamamı iki katlı olan medrese ise Niğde'deki Ak Medresedir. Zincirli Medrese'nin dört eyvanı tki katlı medrese için de daha eski ör• avlunun her cephesinin orta yerinde nekler mevcuttur . Diyarb ak ı r Mes'udi bulunur ve binanın uzunlamasına ve ye Medresesi iki katlı bir Artuklu ya enlemesine eksenlerini tesbit eder. Ak pısıdır. Selçuklu yapıs ı Tokat Gök Medrese'nin üst katında da aynı si Medrese, tlhanlı çağının monümantal metrik düzeni görürüz. İki eyvanlı med· medreselerinden Erzurum'daki Çifte reselerden Emir Musa, Oba Köyü, Ha Minareli Medrese iki katlıdır. Sadeec tuniye Medreselerinde ise ana eyvan ve ön duvarı ayakta kalmış olan Sivas'ta onun karşısına konulmuş giriş eyva ki Çifte Minareli Medresenin de iki kat nıyla tek eksenli bir düzen yaratı lmış lı bir yapı olması kuvvetle muhtemel tır. Öte yandan, Taşkın Paşa Medrese dir. İki katlı medreseyi Beylikler ça• si'nin iki eyvanı giriş ekseni üzerinde ğında da görüyoruz. Mardin' de bulu ol mayıp , portale dik bir şekilde tertip- nan Sultan l sa Medresesi ile Akkoyun 1cruniştir. Tol Medrese'de ise uzunla lu yapısı Sultan Kasım Medresesi, Ha masına ekseni tesbit eden giriş eyva midoğulları çağında inşa edilen Kor nıyla ana eyvandan başka bir tarafta kuteli'ndeki Sinanüddin Bey Medrese tek bireyvan vardır. Bu yan eyvan av si (1319) ile, Saruhanoğullanna ait lunun gerisinde bulunur. Selçuklu ça- 222 APTULLAH KURAN ğında Ümmühan Hatun, Afgfuıu ve Sa ve Karamanlı medreselerinde oldu ğu raceddin Medreselerinde gördüğümürı gibi diğer beylikler çağı medreselerin bu özelliği Karamanlı çağında Tol Med de de kullanılmıştır. Örnek olarak reseden başka İbrahim Bey İmaretinin Mardin Sultan lsa ve Manisa İshak iye yan eyvanlannın tertibinde de buluyo medreseleri, Bursa'da Yıldırım Medre ruz. sesi ile Yeşil Medrese'nin portallerini gösterelim. XIII. yüzyıl Anadolu medreseleri ne kıyasla Karamanlı Medreselerinde İlk devir Osmanlı medreselerinde eyvan ruspetleri değişmiştir. iki kat ana eyvanın yanındaki kapalı dersha üzerine inşa edilmiş Artuklu, Selçuklu neler yapılmış ve ana eyvan genellikle ve İlhanh medreselerinde (mesela, Di medrese kitlesinde dışan taşırılarak yarbakır Mes'udiye, Tokat Gök, ErLu ifade edilmiştir. Karamanlı medresele rum Çifte Minareli Medreselerde) kitle rinde ise binanın dörtgen ana kitle kuruluşu bakımından zorunlu olarak içindeki çözümlendiği Selçuklu gelene eyvanlann iki kat yüksekliğinde yapıl ği devam eder. Bu bakımdan ana eyva dığını görürüz. Ak Medrese'de ana ey nının sadece bir tarafında kapalı bir van iki kat yüksekliğindedir. Ancak hacim bulunan Oba Köyü Medresesi tek katlı Tol Medrese'de ve Hatuniye bir istisna teşkil eder. Zincirli Medre Medresesi'nde de ana eyvan binanın se' de gördüğümüz değişik ölçü ve bi saçak seviyesinde belirli bir şekilde çimdeki arka odalar da dikkate şayan yükseltilerek inşa edilmiştir. Zincidi dır. Özellikle, bu odalardan kuzeydeki Medrese' de bu yol aa daha da ileri gi nin oval kubbesi daha önce rastladı ğ ı dilmiş ve ana eyvandan başka diğer mız bir yeniliktir. üç .eyvan da saçak seviyesinin üstüne Karamanlı medreselerinde hücre taşınlarak belirtilmiştir. Karaınanlı lerin üst örtüsü genellikle beşik - to Medrese mimarisinde ortaya çıkan nozlu olduğundan Selçuklu geleneğin i bu özellik erken Osmanlı medrese devam ettirir. Yalnız Hatuniye Medre lerinde de görülür. Bursa'daki Yıl sesi'nde hücrelerin kubbeli olarak ya dırım, Yeşil ve Muradiye medreselerin pılmış olması çok önemli bir geli şme de ana eyvan, medresenin diğer hacim dir. Osmanlı medreselerinde gerek ey lerinden çok yüksek ve büyük yapıla · vanın, gerek hücrelerin, hatta avlu rc rak göze batar şekilde ifade edilmiş vaklannın kubbeli kare hacimler şek tir. linde inşa edildiğini biliyoruz. Ancak, Karamanlı medreselerinde ana ey İznik'teki Süleyman Paşa Medresesi van gibi portal de yükseltUmiştir . Tol bir yana bırakılırsa Karaman'daki Ha Medrese tek katlı bir bina olduğu hal tuniye Medresesinin inşa edildiği 138 1 de portali iki kat yükseltilmiş ve daha yılında Osmanlı medreseleri henüz her önce işaret ettiğimiz gibi arkasına bir hacmi kubbeli olan binalar haline in oda konulmuştur. Taşkın Paşa Medre tikal etmemişti. Bursa'daki Yıldırım , sesi'nde buna benzer bir tertip görü• Yeşil ve Muradiye ile Merzifon'daki Çe lür." İki katlı bir yapı olan Ak Medrese' lebi Sultan Mehmed medreselerinin ey. de portalin dar ve yüksek yapılarak yi vanlan kubbeli yapılmışsa da hücrel e~ i ne saçak seviyesi üzerine taşınlması bu beşik - tonozludur. Hücrelerin kubbeli hususun, belirli bir estetik anlayışının yapılması XV. yüzyıl ortalannda baş tezahürü olduğunu ortaya koyar. Dar lar. Bu bakımd.an, XIV. yüzyılda i n şa ve yüksek portali ilk defa Afyon'un edilen Karaman'daki Hatuniye Medre Çay ilçesindeki 1278 tarihli Yusuf bin sesi Anadolu medrese mimarisinin ge Yakup Medresesi'nde görüyoruz. Bu lişmesinde önemli bir hamle olarak tip portal, XIV. yüzyılda benimsenmiş karşımıza çıkıyor. KARAMANLI MEDRESELERI 223 Son olarak Karamanlı medresele ya karşılık Karamanlı mimarisinde rinin süsleme unsurlarına değinelim: gördüğümüz tantanalı süsleme Anado Karamanlı mimarisinde, süsleme lu'da bu iki sahip beyliğin mimari ko konusunda da Selçuklu geleneğinin de nusundaki tutumlarını aydınlatan bir vam ettiğini götüyoruz. Şu farkla ki, husustur. Osmanlı mimarı mimarinin Karamanlı taş oymacılığında desenler temel prensiplerine inerek enerjisini daha kesin ışık ve gölge oyunlarına yer mekan, form ve yapı problemlerinin verilen plastik ve göze batar şekÜde çözümlenmesine teksif etmiştir. Kara gelişmiş, geometrik ve bitkisel motifler manlı mimarı ise Ortaçağ Selçuklu ınİ kanştırılarak sade ve ölçülü Selçuklu marisinin ana çerçevesi içinden çıka süsleme sanatının yerini hareketli ve mamış, Selçuklu bina kalıplarını kü zengin bir süsleme stili almıştır. Ana çük farklarla kabul edip, mimarının dolu İlhanh medreselerinde gördüğü ihtişamını satıh plastiğinde aramıştır. müz bu hareket ve zenginliğin Kara Ve bu tutum, Karamanlı mimarisini Selçuklu mimarisinin devamı olmak manit sanatını etkilediği bellidir. XIV. tan, şuurlu bir gelişme sonucu yenilik yüzyıl Osmanlı mimarisinde görülen g~t irmek yerine bir geleneği yaşatmak sade süsler, hatta süsten kaçınır hava- tan ileri götürernemiştir. KURAN Res. 2 - To! Medrese. Avlu ana e yvandan giriş eyvanına bakış . Res. 3 - Tol Medrese. Yan eyvan. KURAN Şek. ı - Tol Medr~e Plan. KURAN Şek . 2 - Emir Musa Bey Medresesi. Plan. Res. 6 - Emir Musa Bey Medresesi. Truıııp kalintısı ·!.. ·: • • • .... ., ' ~ f .;:.'· · '"'"1i"•1 . .• . ~ ~. .. Res. ı - Tel Medrese Porta!. Teıl MNJı·f>sP i\ n:ı ı:-yvJn. Şek. 3 - Taşkın Paşa Medresesi. Plan. Res. 7 - Taşkın Paşa Medresesı. Genel görünüş. KURAN Res. 8 - T~kın Paşa Medro?sesi. Ana . .: ~-..,..,.,. - ·:·· ·· ~ . ' · ~ ~ . .,- ..... -...... Res. 9 - Taşkın P~a Medresesi. Binanın dogu cephesi. Re::. 10 - Taşkın Paşa Medresesi. Mihrap. KURAN ..: : :. . . .: . . . . .: .: ..: : : : : : ' • : : ! : 1 • • • • • t • • • • • l L...... --- --~>:,- ~~ ~-~i L .. ~-··- · ··· ·-·- ~ ·· ·. ! ·- ·'" i Şek. 4 - Taş Medrese. P Um. Res. 12 - Ta§ Medrese, Portal \ ·y'·. .ı ~~lt\ .- . ·- ;,;:~· :.c:i • .;.. • . ' 4:.:. - .ı... R es. 13 - Ta§ Medrese. Porta ld' :l d<'tay. ., ·: : '. .; o • . .. - ~ ·:. ~_, .~ ...... ~- ~~:.'1' :"'-.. ·~' . . ~ -;.- .. . '· ... ~ . . ... ;.·,.· .... Res. 14 - Taş medrese, Türbe. 0-~=--==-"'"======,;;ıo ... Seft'. 5 - Oba köyü Medresesl. Plan. KURAN Res. 15 - Oba köyü ~ledr cse.o i P orta!. Res. 16 - Oba Köyü Madresesi, Genel görünüş . Res. 19 Ol>a KöyU Mcdl'Cscsl. J{uiJ})cll odıının J ,_ c :ıo >z - ··-r:::::.r--· •o ~ - ·-~•'"·.· " Res. 17- Oba Köyü Medresesi, Ana eyvaıı. Res. 18 - Oba Köyü Medrese: !. Binanın güney cephesi. kURAN .. . . - - ~"'""~...... ~ " .')...-...'\: ·.." . , .'! ... ' , . R es. 22 - H atuniye Medresesi. AYlu revakı Res. 23 - Hatuniye Medresesl. Kubbeli odada stalaktitli tromp Res. 20 - Hatuniye Medresesi. Güneyden gör·üş. Res. 21 - Hatunfye Medresesi porta!. __, l O ın , Ş\'1< . S - Al< Medrese. Ost kat pl:"ılll. Res. 24 - Hatuniye Medresesl. Eyvanın dogusundaki IrubbeU odanın kapısı Res. 25 - Hatuniye Medresesi. Portaiden detay (mlhrıi.blye) -- .. - .. . 1 -· ' " .1 ·... . / ' \ --1 o ' 10 ... ~ ~-t.. - ... ~ - ..-...'V "'-- --·-·--- - - ,:..:ı ş ,·ıc 7 Ak Medrese. J\lt kat planı. D Şek. 9 -Ak Medrese. Uzunlamasına kesit. Res. 26 - Ak Medrese. Blnan.ın ön cephesi. KURAN R es. 27 - Ak Medrese. Avlu Res. 28 - Ak Medrese. Ana cyvan. Res. 29 - Ak Medrese. Çatıya çıkan merdivenin kapısı. KURAN Şek. ı O - Zincirli Medrese plan. Res. 30 - Zlncirli Medrese. Binanın ön cephesi Res. 31 - Zincirli Medrese. Avlu (ana eyvandan giriş eyvanına bakış) KURAN Res. 32 Zincirli Medrese. Avlunun kuzey kanadı Res. 33 - Zincirli Medrese. Kışlık dershaneden oval kubbeye geçiş. KURAN ~ . ... · .r - ..; -- ·· -.;..; .. ~ · .. .: : .. .~. ~ :. .. Res. 34 - Zincirli Medrese. Ana Eyvaıı Res. 35 - Zincirli Medrese. Portal. ------