Erfgoed Is Identiteit
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ErfgoedErfgoed is identiteit is identiteit Beleidsnota Archeologie Gemeente Onderbanken Foto’s voorzijde: Luchtfoto van verzonken kasteel Etzenrade Impressie van de publieksdag bij het archeologisch onderzoek bij het Etzenrader Huusken (foto IBA). Erfgoed is identiteit Beleidsnota Archeologie Gemeente Onderbanken Colofon Titel: Erfgoed is identiteit. Beleidsnota archeologie gemeente Onderbanken. Uitgave: gemeente Onderbanken Contactpersoon: mw. H. Vanneste (regioarcheoloog Parkstadgemeenten) en mw. Smeets (beleidsmedewerker afdeling Wonen, gemeente Onderbanken) Versie: augustus 2018 Gemeente Onderbanken Postbus 1090 telefoon: (045) 5278750 6450 CB Schinveld E-mail: [email protected] © Gemeente Onderbanken, 2018 ERFGOED IS IDENTITEIT BELEIDSNOTA ARCHEOLOGIE GEMEENTE ONDERBANKEN Samenvatting Het archeologisch erfgoed betreft overblijfselen uit ons verleden. Het vertelt ons hoe vroegere generaties leefden en hoe onze samenleving er toentertijd uitzag. Het vertelt ons iets over ons- zelf, onze cultuur en onze identiteit. Onderbanken is een gemeente met een rijk verleden met veel archeologische vindplaatsen. De vroegste bewoningssporen uit de regio dateren uit het Midden Paleolithicum (300.000-35.000 v. Chr.). Uit de IJzertijd dateert een urnenveld, aangetroffen op de Nieuwe Heide en enkele graf- heuvels bij de Krekelberg. De meeste archeologische vindplaatsen in de gemeente Onderbanken dateren uit de Romeinse tijd en met name uit de Middeleeuwen. In de gemeente Onderbanken kruisten in de Romeinse tijd twee wegen elkaar: de hoofdweg van Heerlen naar Xanten, die via Rumpen, Merkelbeek, Raeth naar Tuddern loopt en een secun- daire weg van de villa in Vaesrade naar Gangelt via Amstenrade, Merkelbeek en Schinveld. In de Romeinse tijd waren de hellingen boven de Rode Beek waarschijnlijk in gebruik als landbouw- grond van villae, ook al zijn die in de directe omgeving nog niet terug gevonden. Resten van inheems romeinse nederzettingen zijn tijdens recent onderzoek wel teruggevonden in het tracé van de Buitenring Parkstad Limburg in het beekdal van de Merkelbeker Beek. Ook in de Romeinse tijd werden de bewoners na hun dood begraven in grafvelden en individuele grafmonumenten, die langs de wegen lagen. Zeer fraaie voorbeelden uit de regio van monumentale grafmonumen- ten zijn de ‘Askist van Bocholtz’, de sarcofaag van de dame van Simpelveld, het Romeinse vrou- wengraf aan de Hereweg in Landgraaf en de vier askisten bij de Voskuilenweg in Heerlen. De gemeente bleef ook tijdens de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd bewoond. Daarvan getuigen van- daag de dag nog de vele historische kernen, eeuwenoude hoeves, molens en kastelen zoals de motte Vossenberg, de Etzenrader motte, de ‘moated sites’ op de Schinveldse Es en de motte Roer. Bovendien werden gedurende de Middeleeuwen op verschillende locaties in het dal van Rode Beek in de gemeente Onderbanken potten gebakken. Dat blijkt uit talrijke Middeleeuwse potten- bakkersovens waarvan een aantal is opgegraven. Een lineaire versterking uit de Late Middeleeu- wen is de Landgraaf, een zogenaamde landweer uit de Late Middeleeuwen. De Landgraaf is van- daag de dag als een droge greppel met een wal aan weerszijden nog te traceren in het landschap. Sinds 1 juli 2016 is de Erfgoedwet van kracht. Deze wet bundelt de wet- en regelgeving voor behoud en beheer van het cultureel erfgoed in Nederland. Het betreft daarbij zowel het roerend als onroerend erfgoed. Samen met de Omgevingswet die naar verwachting in 2021 ingaat, maakt de Erfgoedwet een integrale bescherming van ons cultureel erfgoed mogelijk. Voor het onroerend cultureel erfgoed zijn deze wetten van grote betekenis. Het deel van de Monumentenwet 1988 dat direct raakt aan de fysieke leefomgeving, gaat namelijk op in de Omgevingswet. Het resterende deel van de Monumentenwet gaat op in de Erfgoedwet. De Erfgoedwet voorziet ook in het nodige overgangsrecht, zodat artikelen uit de Monumentenwet tussen 2016 en 2021 niet zo maar komen 5 ERFGOED IS IDENTITEIT BELEIDSNOTA ARCHEOLOGIE GEMEENTE ONDERBANKEN te vervallen. De Erfgoedwet en de Omgevingswet regelen de zorg voor ons bodemarchief en zijn de vertaling van het Verdrag van Malta, dat Nederland in 1992 ondertekende. De essentie van deze wetgeving is dat waardevolle archeologische resten zoveel mogelijk in de bodem behouden blijven. Indien dit niet mogelijk is geldt het zogenaamde ‘veroorzaker-betaalt-principe’. Al sinds 2007 (ingang Wet op de Archeologische Monumentenzorg ) zijn de gemeenten in over- wegende mate verantwoordelijk voor het behoud van archeologisch erfgoed. Om op een verant- woorde wijze om te gaan met het archeologische erfgoed heeft de gemeente Onderbanken al heel snel na het ingaan van deze wet een aantal acties ondernomen. In 2007 heeft de gemeente Onder- banken, samen met de andere Parkstadgemeenten een gedetailleerde archeologische verwach- tings- en advieskaart laten opstellen (Verhoeven, 2007). Deze kaart is in 2013 naar een archeolo- gische beleidskaart vertaald. Omdat de gemeente als bevoegde overheid beslissingsbevoegdheid heeft over archeologische belangen binnen de ruimtelijke ordening, hebben de parkstadgemeen- ten in 2011 een regioarcheoloog aangesteld. Sedertdien is bij de gemeente inhoudelijke archeolo- gische kennis en expertise aanwezig op het niveau van een KNA senior-archeoloog (KNA: Kwali- teitsnorm Nederlandse Archeologie). Als basis voor het gemeentelijke beleid geldt de volgende doelstelling: Het archeologisch beleid van de gemeente Onderbanken heeft tot doel haar archeologi- sche erfgoed te beschermen en te ontsluiten als bron van het ‘gemeenschappelijke geheu- gen’ en als middel voor wetenschappelijke studie, zonder meer maatschappelijke lasten in het leven te roepen dan strikt noodzakelijk. Deze formulering waarborgt behoud en ontsluiting van het archeologisch erfgoed in de gemeente, maar laat ruimtelijke ontwikkelingen even goed toe. Het is een doelstelling die niet alleen praktisch uitvoerbaar en proportioneel is, maar ook haalbaar. Naast het beleidsmatige aspect wil de gemeente Onderbanken ook de economie versterken door het potentieel van de archeologie te gebruiken. Cultureel erfgoed en toerisme zijn nauw verbon- den. Cultureel erfgoed is een waardevolle faciliteit voor zowel bewoners van, als bezoekers aan een gebied. Het cultureel erfgoed vormt vaak de bepalende factor in de regionale of lokale identi- teit. Vanuit economisch perspectief kan cultureel erfgoed beschouwd worden als kapitaalgoed met een potentieel hoge economische waarde. 6 ERFGOED IS IDENTITEIT BELEIDSNOTA ARCHEOLOGIE GEMEENTE ONDERBANKEN 7 ERFGOED IS IDENTITEIT BELEIDSNOTA ARCHEOLOGIE GEMEENTE ONDERBANKEN 8 ERFGOED IS IDENTITEIT BELEIDSNOTA ARCHEOLOGIE GEMEENTE ONDERBANKEN INHOUDSOPGAVE Samenvatting ........................................................................................................................................ 5 1 Inleiding .......................................................................................................................................... 11 1.1 Waarom een eigen gemeentelijk archeologiebeleid? ........................................................................ 11 1.2 Doelstelling beleidsnota .................................................................................................................. 13 1.3 Opbouw en indeling van de beleidsnota .......................................................................................... 13 2 Erfgoed is identiteit .................................................................................................................... 17 2.1 Inleiding ......................................................................................................................................... 17 2.2 Unieke parels uit de gemeente Onderbanken en de omringende regio .............................................. 19 2.3 Archeologie: een bron met een potentieel hoge economische waarde .............................................. 34 3 Archeologiebeleid gemeente Onderbanken ..................................................................... 37 3.1 Onderdelen archeologiebeleid gemeente Onderbanken ................................................................... 37 3.2 Doelstelling en uitgangspunten ...................................................................................................... 37 3.3 Archeologische kaarten: een onmisbaar instrument ......................................................................... 39 3.4 Verankering van de archeologie in de Ruimtelijke Ordening ............................................................. 41 3.5 Regie van het archeologisch onderzoek .......................................................................................... 45 3.6 Maatschappelijke waarde: archeologie in de openbare ruimte .......................................................... 49 3.7 Erfgoed is van ons allen: communicatie en publieksbereik ............................................................... 50 3.8 Privécollecties ................................................................................................................................ 53 4 Organisatie en financiën .......................................................................................................... 55 4.1 Gemeentelijke organisatie ............................................................................................................... 55 4.2 Financiën ......................................................................................................................................