Rondblik 2008

NIEUWSBRIEF VAN DE STICHTINGEN GKVG EN COZA Secretariaat: Postbus 1177 - 3860 BD Nijkerk Secretaris: Simon C. Bax - Tel.: 033 - 2465497 ISSN: 1877-1017 Rabobank: 1130.63.237 Postbank: 3930924 nr. 115, december 2008 KvK nr.: 41197673 KvK nr.: 41922225 [email protected] [email protected]

Rondblik 2008

Door ds. L.J. Geluk sen in de V.S. niet meer kon voldoen aan hypo- Wie een berg beklimt, of – wat rustiger: bestijgt, thecaire verplichtingen (en hoe kwam dat eigen- blijft af en toe eens even stilstaan om van de lijk?), heeft als een domino-effect gewerkt: de klim te bekomen en naar beneden te kijken, ene bank na de andere viel om, de beurs zakte naar de route die werd afgelegd. Men kijkt dan weg, bedrijven hebben de poort moeten sluiten ook eens om zich heen naar de directe omge- en gingen failliet of verkeren in een deplorabele ving en dan weer naar boven, want je bent nog toestand, ontslagen vielen en zullen nog vallen. niet waar je komen wilt. En het ziet er naar uit dat het einde van deze Een moment om eens even stil te staan en om beweging nog niet is bereikt. Hieruit blijkt op zich heen te kijken is een jaarwisseling. Er veran- hoe ongezonde wijze met ‘het grote geld’ en dert dan niet veel, alleen het jaartal verspringt. kredieten is en wordt omgegaan. Veel ‘gebak- Maar toch… ken lucht’, zegt men dan. Op onverantwoorde Zo is nú de overgang van 2008 naar 2009 een wijze heeft de reclame-industrie de mensen moment om even terug te zien en om zich heen opgejaagd (en zij blijft dat doen) om te kopen, te kijken. Daarbij valt bijzonder veel te zien, te ook op afbetaling, met als gevolg dat velen op veel om het alles in zich op te nemen. Zonder te grote voet gingen leven. Schuldenlast drukt beeldspraak gezegd: er was in 2008 zo veel aan velen neer. Het beleid van veel regeringen heeft de hand en er speelt zich nu zo veel in de tot gevolg dat duizelingwekkend hoge nationa- wereld af, dat ik nauwelijks weet wat ik schrij- le schulden zijn en worden opgebouwd. Hoe ven zal. moet een land als de V.S., dat een onvergelijke- Maar goed, ik doe dan maar een greep. Ande- lijk belangrijke positie in de wereld inneemt, ren doen weer andere grepen. daar op een redelijke wijze in een te overzien tijdsbestek van af komen? Daar zal ook het Economie en fianciën Wat allereerst wel opvalt is de onrust op het ter- De publicatie WETENSWAARDIGHEDEN rein van de economie. We merken hoe klein de van Peter Siebelt beleeft een herstart zie wereld is geworden. Dat een groot aantal men- pagina 11

Stichting Geen Kerkgeld Voor Geweld is opgericht op 15 oktober Stichting Comité Overleg Zuidelijk Afrika is opgericht op 1975 ten overstaan van Notaris mr. P.J.N. van Os te Amsterdam. 28 februari 1978 ten overstaan van Notaris mr. J.J. Sissing te Zwolle.

1 bewind van de democraat Barack Obama niet in verdedigen, maar het bracht ook niet alleen slagen. Hij zal blijken niet de heiland te zijn op maar ‘vloek’. De titel van een boek over Neder- wie de wereld wacht, wat niet betekent dat we lands-Indië, dat bij ons thuis in de kast stond, niet hopen dat hij een goede president zal zijn. ‘Daar werd wat groots verricht’ was wellicht al Maar wat voor erfenis krijgt hij te behartigen! te triomfantelijk, maar het is wel zo dat Indone- sië nog altijd teert op de positieve dingen die Geweld Nederland daar heeft gebracht. Wij nemen op vele plaatsen in de wereld waar Wonderlijk, dat in de tweede helft van de 20e hoe allerlei vormen van geweld aan de orde van eeuw de twee geheel tegenstrijdige begrippen de dag zijn. Een lange reeks van namen van lan- ‘nationalisme’ en ‘anti-kolonialisme’ zo goed den en gebieden zou te noemen zijn. Daar konden samengaan! In de tweede plaats, daar- begin ik maar niet aan. Ieder die ook maar op werd al gezinspeeld, is de situatie van vele enigszins het wereldnieuws christenen in vele landen, volgt, kent een aantal meest islamitische landen. namen van landen en gebie- Open Doors heeft op een den waar het gevaarlijk en wereldkaart in kleuren aan- droevig is om te leven. Twee gegeven waar het, volgens uitzonderingen maak ik. een glijdende schaal, levens- In de eerste plaats denk ik gevaarlijk tot min of meer aan voormalige koloniën gevaarlijk is voor christenen. van Engeland, zoals Rhode- Het zijn maar liefst 50 lan- sië, het keizerrijk India en den, Noord-Korea voorop. In ‘de parel’ Ceylon. Dat zijn de de jaren dat men het kolo- oude namen. Nu gelden nialisme als negatief en vols- nieuwe namen, want het trekt verwerpelijk ging oude is voorbij. Koloniën en beschouwen, hebben de kolonialisme werden meeste spraakmakende besmette woorden, een ver- theologen en in hun gevolg derfelijke werkelijkheid. Zo Is het oude Rhodesië er gelukkiger op meestal ‘de kerken’ er geen gelden zij nog. Maar – het is geworden met Mugabe? of weinig oog voor gehad al gevaarlijk de vraag te stel- dat één van de gevolgen van len – zijn ‘de mensen’ in die voormalige kolo- het kolonialisme was dat in verre landen het niën nu zo veel gelukkiger geworden, zijn zij er Evangelie van Jezus Christus kon worden beter aan toe in hun dagelijkse levensomstan- gebracht en de kerk daar werd geplant. Trou- digheden, sinds zij naar de stembus mochten en wens, ten aanzien van Nederland geldt, dat hun eigen regering kiezen? Moesten er in die Nederlands-Indië sinds 1922 geen kolonie meer tijd hulpacties worden georganiseerd voor wat was, maar deel van het Rijk. Wat is er in veel nu Zimbabwe heet? gevallen ná de dekolonisatie van de kerk gewor- Moesten Europeanen weg uit Sri Lanka, omdat den? Wat is er na de stichting van de Republik het daar te gevaarlijk voor hen werd? Werden Indonesia van de kerk in dit overwegend islami- toen de christenen in Pakistan bedreigd en ver- tisch land geworden? Het lot van de kerk op de moord? Het koloniale bewind bracht destijds Molukken staat niet alleen… niet alleen maar ‘zegen’, dat zou ik niet graag

2 Herlevend heidendom en leegheid’ grijpen om zich heen en gaan Maar er valt meer te zien bij onze rondblik gepaard met egoïsme en hebzucht in de meest Een woord dat ik laatst las is mij bijgebleven. grove vormen. Ik denk daarbij aan de hebberig- Opnieuw herkende ik de waarheid daarvan, de heid van de plaatselijke en hogere overheden. waarheid die door de dagelijkse nieuwsstroom Aan de wijze waarop verantwoordelijke mensen steeds wordt bevestigd. Dat woord schreef Erik in onze samenleving zichzelf en elkaar verrijken Peterson (1890 -1960) in 1933, in een korte stu- met bonussen. die over De Kerk uit Joden en heidenen, naar Wanneer we terugzien en om ons heen zien is aanleiding van Romeinen 9 – 11. Hij stelt, dat dat één van de dingen die opvallen: we zijn in wanneer de heiden zijn christelijk geloof ver- een schaamteloze ‘graaicultuur’ beland. Dat liest, hij terugvalt in de verwildering van zijn gaat door, ook al bracht 2008 een gevaarlijke heidendom. “De christelijke volkeren die hun financiële crisis. Wat zal die nog verder teweeg geloof verliezen, vervallen inderdaad in een brengen? graad van verwildering en leegheid (‘Substanz- losigkeit’), die voor de Joden onmogelijk is.” Zijn er geen tegenkrachten? Krachten tegen de Wat is dat waar gebleken in de jaren die op verloedering van de samenleving? Het is toch 1933 volgden! Het nationaal-socialisme ontpop- ongedacht dat is ‘religie’ toch weer ‘in’is? Ja, dat te zich als barbaars, als heidendom, met een is wel ongedacht, want, zeg rond 1970, 1980 zag ongebreidelde haat tegen Jood en christen! Hoe het daar niet naar uit en het bewijst dat de treurig dat in Duitsland en Nederland (en elders) mens, zoals Calvijn en anderen stelden, een reli- velen de ware aard hiervan niet tijdig hebben gieus wezen is. Maar moet vanuit christelijk ontdekt. Na een periode van enig herstel na het standpunt religie zo positief worden beoor- einde van WO II, beleven wij opnieuw ‘verwilde- deeld? Over religieus besef schreef ooit de zen- ring en leegheid’, anders ‘gevuld’ dan in de ver- dingsman J.H. Bavinck niet zonder critiek en Karl schrikkelijke 12 jaren die in 1933 begonnen, Barth maakte daar wel heel korte metten mee: maar daarom niet minder radicaal en catastro- “Religion ist Unglaube.” faal. Heidendom, barbarendom, ‘gedekt’ door Het kon wel eens zijn dat de postmoderne, de vlag van mondigheid, zelfbeschikking, vrij- postchristelijke religieuze mens nog meer afkeer heid. De meest elementaire waarden voor het menselijk leven staan op het spel. Een hele rij Moderne hekserij: Tekst van internet kan worden opgesomd. Enkele voor- beelden: het afbreken van het ontlui- kende leven in de schoot van een moeder die geen moeder van dat kind wil zijn, omdat het, om welke reden ook, niet uitkomt. De versexualisering van de samenleving. De volstrekte devaluatie van het huwelijk. De macht van de homo-lobby. De verloedering van de TV. De verdwazing van de sport, met haar mensenhandel. De anti-christelijke geluiden in pers en samenleving. De macht van verslavingen. ‘Verwildering

3 heeft van Christus de Gekruisigde en Opgestane, gemeenten en gemeenschappen in Nederland. dan een materialist in de filosofische zin van het Gelukkig nog wel, maar zij zijn verbrokkeld en woord. Religie heeft de schijn de leegte te vul- daardoor zwak. Bovendien zijn zij in de regel len. Maar doet dat niet. Religieus besef lijkt iets ook nog intern verdeeld en daardoor des te te zijn, maar is iets geheel anders dan het Bijbel- meer zonder kracht. De verscheurdheid en inter- se geloof. In dit kader past de toename van hek- ne verdeeldheid van de christenheid in Neder- serij en occultisme. In Denemarken is het oude land is niet minder dan een ramp. En zou er wel ‘heidendom’ in nieuwe stijl door de overheid enige christelijke gemeenschap of gemeente erkend. In het nieuwe blad Manna (2008, nr. 2) zijn, waar geen kieren in de ramen zijn, waar- is te lezen: “Binnen vijf jaar kan wicca (hekserij) door de postmoderne geest naar binnen waait? de derde ‘godsdienst’ in grootte in de Verenigde Staten zijn.” Wij weten dat wat zich in de V.S. En nu? ontwikkelt en afspeelt, op de voet gevolgd Wanneer de zaken zó staan, moet een christen wordt in Europa. Op de een of andere manier nu versagen? Nee! Wie de Bijbel aandachtig verdragen ‘religie’ en nihilisme elkaar wel. Maar leest en de geschiedenis kent, weet dat de zaak ten diepste verdragen geen van deze twee het van God er naar menselijke maatstaf altijd zwak, geloof in Christus als de enige Verlosser voor soms heel zwak heeft voorgestaan. Denk dan een wereld in nood. eens aan Gods beloften in de tijd dat Israël in Egypte werd verdrukt, toen het volk aan de voet Tegenkrachten van de berg van de Wetgeving zich uitleefde, Zijn er geen tegenkrachten? Gelukkig wel, maar toen het volk in ballingschap was weggevoerd, zij zijn niet sterk genoeg om de vloed nieuw hei- toen het onder Antiochus Epifanes werd ver- dendom te keren. En, laten wij niet vergeten, in drukt, toen de Kerk in de eerste eeuwen ten die ‘verwildering en leegte’ kan heel gemakke- dode werd vervolgd, toen zij in de greep van lijk de islam ingrijpen en zijn orde en vulling wantoestanden en corruptie ten onder dreigde brengen! Maar, nogmaals, er zijn tegenkrachten. te gaan, toen de Kerk van de Reformatie onder Op allerlei posten in de maatschappij zijn (nog) de druk van de vorsten, paus en Jezuïeten dreig- belijdende christenen te vinden, die trouw en de te bezwijken. Leek Gods werk, dat in Bethle- moedig op het vaste fundament staan en van hem met de geboorte van het Kind begon, niet daaruit hun werk doen, soms onder moeilijke smadelijk te eindigen aan een kruis en in een omstandigheden. Bij de overheid, politie en justi- graf? Maar het is Pasen geworden. Christus tie, in de wetenschap en het bedrijfsleven. Ik heeft getriomfeerd. Hij is de Koning van een noem geen namen, want ik zou er te veel verge- Rijk zonder einde. Op de komst van dit Rijk ten en ken ze ook zeker niet alle. Maar, mijn wacht de christen en zolang het nog niet zicht- goede lezer en lezeres, let eens op wie dat in uw baar is geworden klampt in apocalyptische tij- omgeving zijn. Op hen van wie de naam in de den, waarin heel veel vastheden vanuit het ver- pers en in het nieuws verschijnt en bid voor hen. leden weggevallen zijn, een christen zich vast Dit gegeven neemt niet weg, dat op de hele aan Hem. Zo kunnen wij in verwondering en bevolking hun aantal maar gering is, dat zij vreugde het Christusfeest vieren en vol goede steeds weer en steeds vaker met tegenstand te moed de reis door de tijd vervolgen. Geen jaar maken hebben en dat er geen Nederlandse Kerk breekt aan of het wordt geteld naar de geboor- meer is, die belijdend en getuigend temidden te van het Kind. Geen jaar breekt er aan of het van het volk staat. Er zijn vele christelijke is een jaar des Heren.

4 Zeg mij PKN wie toch die vrienden zijn

Veel christenen reageerden en verrast en ver- Gazastrook zojuist een antichristelijke campag- blijd toen de generale synode van de PKN in ne zijn gestart, geeft hem zo op het oog zelfs april dit jaar de onopgeefbare verbondenheid geen ongemakkelijk gevoel. met het volk van Israël bekrachtigde. Maar het is Ook van de organisatoren van deze bijeenkomst zeer de vraag of al die christenen niet te vroeg heeft hij niets te vrezen. Die steunen de Palestij- hebben gejuicht. De top van de PKN heeft, als nen door dik en dun. Hun solidariteit met alles het om Israël gaat, twee aangezichten. en iedereen in de Palestijnse gebieden is bijna ontroerend. El Fatah, Jasser Arafat, Hamas -geen Het is een bont gezelschap dat zich vrijdag 6 kwaad woord zullen ze erover spreken. juni j.l. aan de Joseph Haydnlaan in Utrecht ver- zamelt. Bij het Landelijk Dienstencentrum, zeg Partijdig maar het zenuwcentrum van de PKN, vervoegen Graag zou Waarnemer weergeven wat er die zich deze ochtend de Vrienden van Sabeel dag is besproken. “Hier enkele foto’s en alle Nederland. Wie niet beter wist, zou misschien lezingen”, kondigt de website denken dat hier een theologische kring bijeen- www.vriendenvansabeelnederland.nl hoopvol komt om zich te buigen over een stichtelijke aan. Maar wie klikt, stuit op een teleurstellend nalatenschap. Of een studieclub die zich heeft “not found”. De pagina is zo maar weg. Opge- verenigd rond het gedachtegoed van een eer- blazen misschien? biedwaardige piëtist. Gelukkig valt wel te achterhalen wat er tijdens Niets is minder waar. De meer ingevoerden her- de bijeenkomst van 2007 is besproken. Voorzit- kennen al ras het gelaat van notoire Israëlcritici, ter Jan den Hertog ontvouwde zijn publiek toen zoals daar zijn ds. J. Slomp. prof.dr. Paul de tijdens een aanval van opperste logica dat de Waard en uiteraard de voorzitter van de Sabeel- Vrienden van Sabeel een organisatie is die partij- vrienden Jan den Hertog. Trouwens, wie is die dig is zonder partij te zijn. man met dat koffertje, dat getinte gelaat en die Wie even googelt, zal ontdekken dat Jan den zwarte haren? Ah, dat kan niemand anders zijn Hertog predikant is te Culemborg. Hij is dus dan Ibrahim al-Baz, een van de sprekers tijdens wetenschappelijk gevormd en dat is Waarnemer deze dag. niet. Daar zal het wel aan liggen dat Waarne- Ibrahim heeft dit keer in dat koffertje een map mer maar niet kan doorgronden wat de Culem- met papieren. Dat is bij hem niet vanzelfspre- borgse herder en leraar met die uitdrukking kend. In 1979 had hij ook een koffertje bij zich heeft bedoeld. Partijdig zonder partij te zijn. toen hij op de luchthaven in Parijs werd gearres- Nee, het wil maar niet lukken om dat begrip teerd. Toen zaten er alleen geen papieren in klein te krijgen. maar explosieven. Al-Baz is een Palestijnse acti- Ten einde raad doet Waarnemer een beroep op vist met een flexibele geest die er geen enkele de onvolprezen dikke Van Dale maar helaas, die moeite mee heeft om in een gebouw dat gefi- brengt ook al geen uitkomst. Partijdig is volgens nancierd is met orthodox-christelijke kwartjes en dit gerenommeerde woordenboek “Door voor- dubbeltjes, zijn boodschap uit te dragen. Dat ingenomenheid niet onbevangen in zijn oor- zijn fundamentalistische geestverwanten in de deel.” De Vrienden van Sabeel zijn dus vooringe-

5 nomen. Vandaar dat Israël geen goed kan doen Dolorosa. Jezus is de machteloze Palestijn die in hun ogen. Maar ze willen niet bij de andere wordt vernederd bij een wegversperring, is een partij, de Palestijnen horen. Ze willen immers vrouw die voor behandeling naar een zieken- geen partij zijn. huis probeert te gaan, de jonge vrouw wier Waarnemer moest even denken aan dat liedje waardigheid wordt vertrapt, de jonge student “’t Is geen man ‘t is geen vrouw ‘t is een fari- die niet naar de universiteit kan komen om te zeeër”. Maar hij verdrong die gedachte onmid- studeren, de werkeloze vader die moet probe- dellijk want dat vond hij van zichzelf veel te ren brood te vinden voor zijn familie. De lijst vooringenomen. Al met al jammer dat dit raad- wordt op tragische wijze langer en Jezus is in sel van die partijdige voorzitter en zijn vrienden hun midden en lijdt met hen mee. Hij is met hen niet kan worden opgelost maar daar zullen we als hun huizen door tanks en gevechtshelikop- dan maar mee moeten leven. ters beschoten worden.” En: “ In dit seizoen van de lente lijkt het voor Bron velen van ons dat Jezus opnieuw aan het kruis is Wie is toch deze club die zo gas- genageld met duizenden gekrui- tvrij in het Landelijk Diensten- sigde Palestijnen om hem heen. centrum werd ontvangen? Om Het vergt alleen mensen met te beginnen met Sabeel: dat inzicht om de honderdduizenden woord is ontleend aan het Ara- kruisen in het hele land te zien, bisch en betekent zoiets als Palestijnse mannen, vrouwen en “weg”. Nee, niet weg in de zin kinderen die gekruisigd worden. van “weg ermee”, maar weg of Palestina is één reusachtig Gol- pad. De organisatie Sabeel zoekt gotha geworden. De kruisigings- namelijk een weg “waarop de machine van de Israëlische rege- christelijke gemeente een actie- ring opereert op een dagelijkse ve rol speelt in het conflict tus- basis. Palestina is de Schedel- sen Israëliers en Palestijnen.” plaats geworden.” Sabeel betekent ook wel bron en dat duidt dan weer op de bron waaruit Sabeel zegt te putten Geroofde dollars en waardoor men zich laat inspireren, de Bijbel. Wat zegt u? Dat u deze exegese nog nooit hebt Sabeel is ook nog eens oecumenisch georiën- gehoord? Nee, Waarnemer ook niet. Maar teerd. Dertien kerkgenootschappen, bestaande Waarnemer komt nooit in de kerk van ds. Den uit orthodoxe, katholieke en protestantse chris- Hertog. En ook niet in die van Den Hertogs goe- tenen, zijn bij het werk betrokken. de vriend Henri Veldhuis, ook al predikant te Voorman van de internationale tak van Sabeel is Culemborg en lid van de PKN-synode. Zij vinden de Palestijns-Arabische predikant en ‘bevrij- Naïm Ateek met zijn exegetische jongleerkun- dingstheoloog’ Naïm Ateek. Het is zeer de moei- sten helemaal geweldig. te waard om te vernemen op welke wijze hij Wie die bewondering ook had, was Jasser Ara- zich door de Bijbel laat inspireren en uit welke fat. U weet wel, de leider van het Palestijnse bron hij put. volk die zo corrupt was dat hij honderden mil- Laten we een moment stilstaan bij zijn paas- joenen dollars bij elkaar stal die eigenlijk boodschap uit 2001. “Hier in Palestina”, zo bedoeld waren voor de “machteloze Palestijn schrijft hij, “ loopt Jezus opnieuw door de Via die wordt vernederd bij een wegversperring”

6 omdat Israëlische soldaten willen voorkomen per se wilde shoppen in de vele P.C. Hooftstra- dat er weer een bom ontploft. ten van de Franse lichtstad. Ja, dan heb je niet Die geroofde dollars van Jasser A. waren eigen- genoeg aan het traktement van een eenvoudige lijk ook bestemd voor “een vrouw die voor PKN-predikant. Of probeert Waarnemer nu Ara- behandeling naar een ziekenhuis probeert te fat te kruisigen? gaan” maar wordt gewantrouwd omdat Israëli- sche soldaten wel eens hebben meegemaakt dat Jammer dat Jasser A. dood is. Anders hadden de een Palestijnse terrorist verkleed ging als een Vrienden van Sabeel hem kunnen uitnodigen zwangere dame. voor hun volgende jaarvergadering. Het Lande- En die dollars waren verder nog bedoeld voor lijk Dienstencentrum zou de deuren ongetwij- “de jonge student die niet naar de universiteit feld ruim voor hem hebben geopend. Daar kijkt kan komen om te studeren” omdat de grens is men niet zo krap. afgesloten na de zoveelste beschieting vanuit Zeg PKN, vertelt mij wie uw vrienden zijn. Dan het Palestijnse kamp op een Israëlische school zal Waarnemer u in het volgende nummer van vol onschuldige kinderen. Klare Wijn vertellen met wie die vrienden op Al die mensen hebben die dollars nooit gekre- hun beurt weer bevriend zijn. En dat zonder gen omdat madame Arafat zonodig een peper- partijdig te zijn. Graag tot dan. duur appartement in Parijs moest aanhouden en Waarnemer

Werkzaamheden dr. J. Kommers

Ons bestuur subsidieert een deel van het werk Hij is verder bezig met het aanknopen van con- dat dr. J. Kommers, predikant in Lelystad in de tacten met studenten uit Afrika, breidt bestaan- hervormd gereformeerde afdeling (Gerefor- de contacten uit en verdiept die. Ook zoekt hij meerde Bond dus) binnen de PKN, verricht ten naar fondsen voor Afrikaanse studenten. Hij bate van met name Afrikaanse studenten. Dr. bereidt zich ook voor op het geven van gastcol- Kommers is part-time verbonden aan het Inter- leges in Zuid-Afrika en wel aan zijn eigen Alma national Reformed Theological Institute (IRTI) Mater: Potchefstroom. Hij gaat dat in maart dat is ondergebracht aan de Vrije Universiteit te doen. Amsterdam. Het bestuur heeft opnieuw besloten zijn werk te Uit het verslag –inhoudelijk wat betreft werk- steunen zodat het werk gecontinueerd en zo zaamheden en een verantwoording van de gel- mogelijk geïntensiveerd kan worden. den- dat hij overlegt aan ons bestuur blijkt dat deze doctor in de theologie ingeburgerd raakt Misschien voor onze donateurs een rede om, in de vakgroep dogmatiek. Hij was onder ande- zoals verschillenden vorig jaar deden, een extra re ‘meelezer’ met de promotiestudie van Gwashi bijdrage over te maken met als vermelding: Mananvela uit Zuid-Afrika. Dr. Kommers was voor het werk van dr. Kommers. onder andere zendeling via de GZB (Gerefor- meerde Zendingsbond) in Mozambique en pro- Het bestuur van COZA/GKVG moveerde zelf in Potchefstroom.

7 ISSN-nummer voor Klare Wijn

Van de Koninklijke Bibliotheek in De Haag kreeg en ‘voor onbepaalde tijd’ uitgegeven. Ze ver- de redactie van Klare Wijn het bericht door dat schijnen in opeenvolgende afleveringen of voor het blad een ISSN-nummer is aangemaakt delen. Deze hebben een nummering en/of een en geregistreerd. Het is nummer 1877-1017 chronologische aanduiding, zoals jaargang, volume, volgnummer, jaar en maand van uitga- Wat houdt dat in? We maken gebruik van ve en/of een datum. Een goed voorbeeld daar- een ISSN-publicatie van zijn tijdschriften, kranten en jaarboeken. Bij het ISSN Centrum Nederland van de Konink- Seriële publicaties worden uitgegeven op papier, lijke Bibliotheek (KB) kunt u -zonder kosten- microfiche, diskette, cd-rom of op Internet. Als voor een tijdschrift of andere seriële Nederland- een publicatie meerdere verschijningsvormen se uitgave een International Standard Serial kent, wordt in principe per soort informatiedra- Number aanvragen, mits de publicatie voldoet ger een apart ISSN toegekend. aan de opnamecriteria van het Depot van In het Depot van Nederlandse Publicaties van de Nederlandse Publicaties. Bij levering aan het KB wordt het Nederlandse culturele erfgoed depot wordt de titel met ISSN opgenomen in de voor het nageslacht bewaard en voor onderzoek Nederlandse Bibliografie en in de wereldwijde ter beschikking gesteld. Zodra een ISSN is toege- ISSN-database. kend aan een recent verschenen of nog te ver- Waarvoor dient het ISSN? schijnen seriële publicatie, ontvangt de uitgever Het International Standard Serial Number is een hiervan een schriftelijke bevestiging van de uniek en internationaal erkend nummer om afdeling Acquisitie van de KB. De uitgever krijgt titels van seriële publicaties te kunnen identifi- kort daarna tevens een bestelling voor een (gra- ceren. Dit nummer vergemakkelijkt de uitwisse- tis) abonnement op de betreffende titel. De uit- ling van informatie tussen uitgevers, distribu- gever wordt verzocht om elke aflevering van teurs, boekhandels, tijdschriften-agenten, een in Nederland uitgegeven tijdschrift of ande- onderzoekers, bibliotheken en hun gebruikers. re seriële uitgave bij de KB te depone- Dit geldt zeker voor titels in een moeilijk toe- ren. Elektronische publicaties worden (nog) niet gankelijke taal of ander alfabet en voor titels actief verworven en beschreven en zijn daarom die sterk op elkaar lijken. Het ISSN is ook zeer niet altijd in de KB-catalogus te vinden. praktisch bij het zoeken in geautomatiseerde Nadat de eerst verschenen aflevering(en), inclu- bestanden en bij het verwerken en uitwisselen sief een eventueel proef- of nulnummer, door de van gegevens. Een ISSN bestaat als regel uit 8 cij- KB is ontvangen, wordt er een definitieve titel- fers (7 cijfers en een controle-getal) en wordt beschrijving gemaakt voor de catalogus van het met voorlooptekst en koppelteken als volgt Depot van Nederlandse Publicaties en voor de gepresenteerd: ISSN 1234-5679. Nederlandse Bibliografie, Brinkman’s Cumulatie- In bepaalde gevallen staat er in plaats van het ve Catalogus. De Nederlandse bibliografie, die laatste cijfer een X als controlegetal 10 (zoals in ook op cd-rom verschijnt, bevat titelbeschrijvin- ISSN 1384-279X). gen van alle vanaf 1974 aan het Depot toege- Wat is een seriële publicatie? zonden publicaties, waaronder boeken, rappor- Seriële publicaties worden in principe periodiek ten en periodieken.

8 Stop de moord op boeren

Op onze website staat een zogeheten door- verantwoordelijk voor weten. Ook zwarte werk- link naar stop the murders. Het gaat om aan- nemers zijn dikwijls slachtoffer en Solidariteit dacht voor aanvallen op de veelal vogelvrij zet zick ook voor hen in. De zwarte vakbond verklaarde boeren in Zuid-Afrika en hun per- Cosatu blijkt in de praktijk weinig te weten hoe soneel. zeer zwarte werknemers op boerderijen ener- zijds afhankelijk zijn van boeren om te overle- AfriForum, de mensenrechtenorganisatie die ven maar anderzijds de ‘boereplaas’ als hun opgericht is door de vakbond Solidariteit, zette thuis en veilige plek beschouwen. de “Stop the murders”-campagne op. Het doel: Uit onafhankelijke onderzoeken bleek dat maar aandacht vragen voor de gruwelijke moorden in 2.8% van de zwarte overvallers eigen personeel Zuid-Afriak die geen enkele internationale krant was. Die dan vaak ok nog gedwongen werden meer halen. Dode blanke boeren, vaak afgrijse- mee te doen. lijk verminkt, en hun personeel, zijn geen nieuws voor de grote kranten of andere media. Tabel 1 laat zien hoe het aantal aanvallen op Onlangs nog is een lid van Solidariteit ernstig zwarten van 1997 tot 2002 is toegenomen. gemarteld en vermoord in het bijzijn van zijn gezin. Solidarieit vroeg om aandacht en om Overgenomen uit Watermeyer’s Safety Ana- medewerking om tot een oplossing te komen. lysis on Farm Attacks in South Africa De vakbond Cosatu ging al bij voorbaat dwars- 1997 2002 liggen omdat Solidariteit geen oog zou hebben Blanken 77,1% 61,5% voor het zwarte personeel op de boerderijen. Zwarten 20% 34% Dat was een onderde gordel-aanslag met een Indiërs 1,4% 2,5% poltiek oogmerk. Solidariteit geeft wel deeglijk Kleurlingen 1,1%1 2,1% aandacht aan de enorme hoeveelheid mesnen die hun brood verdient op het platteland. In 2002 was een meerderheid van de 1 181 land- Waarvoor veel boeren zich dan ook van harte eigenaren of leden van de familie slachtoffer.

Tabel 2. Uit Watermeyer’s Safety Analysis of Farm Attacks in RSA Province Owner/Family Worker/Family Visitor Total KwaZulu- Natal 113 40 1 154 Gauteng 223 81 7 311 Mpumalanga 175 130 11 316 Eastern Cape 36 20 2 58 North West 72 44 0 116 Free State 29 14 2 45 Western Cape 63 21 2 86 Limpopo 59 24 1 84 Northern Cape 11 0 0 11 Total 781 374 26 1 181

9 moorde zwarte plaatsarbeiders gedood werden omdat zij zich ver- zetten tegen de aanvallers omdat ze het bezit van de (veelal) blanke boeren wilden beschermen.

Huidige statistieken Lucas Swart is gespecialiseerd in onderzoek naar boerderijmoorden. Hij stelt dat elke week 17 tot 18 boerderijen worden overvallen. In 17% daarvan hebben moorden plaats. Elk jaar voinden 150 mensen de dood bij overvallen op boerderijen.

Dat is 66,2% van het totaal. 31,7% van de Invloeld op de economie slachtoffers was personeel. Tabel 2 laat per pro- Naar schatting hingen de afgelopen 15 jaar vincie zien wat er aan de hand is. 25000 boeren de harp aan de wilgen. 2017 mensen vonden in die periode de dood. 70% Makkelijke doelen van hen was eigenaar van boerderijen. Het De meeste slachtoffers van boerderijaanvallen totaal opheffen van 1411 boerderijen heeft zijn ouder dan 40, and 28,4% is ouder dan 60. ernstige gevolgen voor de economie van Zuid- Meer dan 50% van de zwarte slachtoffers is Afrika. Zelfs als een boerderij na verloop van ouder dan 50. Die mensen worden namelijk alle- rijd wordt overgenomen duurt het zeker 8 jaar maal als makkelijke prooi beschouwd. voor de productiviteit op peil is. Werkgelegen- Met geweld wordt zwarte personeel gedwon- heid voor zwarte werkers gaat er hollend op gen toegang te verschaffen tot de boerderijen achteruit. Elke werknemer in de agrarische sec- en bijgebouwen. tor onderhoudt gemiddeld 6 mensen. Als een Achteraf is bijvoorbeeld gebleken dat zwart boer gemniddeld 7 vaste werknemers heeft, onderwijzend personeel in de buurt van Caroli- betekent het dat bijna 10.000 arbeiders alterna- na kinderen die op een boerderij woonden een tief werk moeten zoeken als er 1411 boeren ver- plattegrond liet tekenen. Die kinderen werden moord worden. Een veelvoud gaat honger lij- ook heel slinks bevraagd op beveiliging en zulk den. Maar seizoenarbeiders meegerekend soort zaken. Dat werd doorgespeeld naar de werken er volgens de statistieken 22 mensen op overvallers. Zwart personeel kan zich niet verwe- een boerderij. Reken maar uit. ren tegen gewapende overvallers. Zonder veilige voorwaarden om te boeren kan Slachtoffers M/V de voedselvoorziening in Zuid-Afrika niet gega- In 2001 was 59.2% van de slachtoffers man en randeerd worden. Er zijn ongeveer 45000 boe- 40.8% vrouw. Ongeveer 12.3% van de v rouwen ren die 45 miljoen mensen moeten voeden. De werd verkracht waarvan 71% weer zwarte vrou- agrarische sector verzorgt 15% van het bruto wen waren. Opmerkelijk is dat de meeste ver- nationaal produkt.

10 December 2008

Links wil opnieuw een dikke vinger in de religieuze pap

Het zal een groot aantal van u wellicht verbazen ontstaan en de kerken aan de rand van de dat via deze weg en in deze combinatie en na samenleving zijn terechtgekomen. lange afwezigheid Wetenswaardigheden op uw deurmat valt. Er dreigt opnieuw op grote schaal misbruik te Dit verdient een korte toelichting. gaan plaatsvinden van het vertrouwen van veel kerkmensen. Het politiek activisme maakt zich De kerkelijke wereld is voor mij - gezien de link- op voor een nieuw staaltje beïnvloeding van de se netwerken binnen deze gelederen - al jaren- relatie geloof-politiek en ‘kerk’ -staat, zeker nu lang een belangrijk aandachtsgebied voor diep- religie in de publieke ruimte terugkeert. Dat gaand onderzoek. Door het brede platform dat heeft niet alleen te maken met de groei van de kerkelijke organisaties boden en nog steeds bie- islamitische gemeenschap in ons land maar ook den aan een mengelmoes van dubieuze politie- met het gegeven dat er in beperkte mate sprake ke organisaties en partijen kon ik er niet aan is van heropleving van religie onder autochtone voorbijgaan. En gelukkig stond ik niet alleen in Nederlanders. het uitten van mijn kritiek op het misbruik van religieuze stromingen en vond ik al jaren gele- Deze ontwikkelingen houden vooral bij de link- den een belangrijke en betrouwbare medestan- se politieke partijen, zoals PvdA en GroenLinks, der in de stichting Geen Kerkgeld voor Geweld. de gemoederen bezig. Men wil opnieuw een Intussen heeft dit geleid tot een nauwere dikke vinger in de pap van religieuze stromin- samenwerking en het opgaan van Wetenswaar- gen in ons land. digheden in Geen Kerkgeld voor Geweld. Op het PvdA-congres van 6 oktober 2007 werd Uw financiële steun is nodig want daarmee een motie aangenomen waarin helpt u ons om door te gaan met het aan de men pleitte een doorbraak te bewerkstelligen kaak stellen van dubieuze praktijken binnen zodat religie in de publieke ruimte toegankelijk kerkelijk Nederland. Het is namelijk mede door wordt gehouden voor mensen die religieus het politiek activisme binnen de kerken dat er geïnspireerd zijn. Het partijbestuur van de PvdA de afgelopen decennia een enorme leegloop is besloot om in samenwerking met het Trefpunt

11 Van links naar rechts: Ahmed Marcouch, Jeroen Dijsselbloem, Wouter Bos en Mariette Hamer luiste- ren naar de toespraak van PvdA partijvoorzitter Lilianne Ploumen.

Socialisme en Levensovertuiging over te gaan Een kort citaat: “De waarden die uit religieuze tot de oprichting van een interreligieuze werk- bronnen voortkomen, kunnen nieuwe impulsen gemeenschap om hun oude religieuze banden en inspiratie in de sociaal-democratie en in de nieuw leven in te blazen. samenleving als geheel geven. Dit kan ook een effectief middel zijn om de PvdA nieuw te profi- Op 5 april 2008 benadrukte Lilianne Ploumen, leren tegen (…) de SP aan de ene kant en Wil- voorzitter van de PvdA, dit nog eens tijdens een ders/Verdonk aan de andere kant.” Als prakti- lezing voor de Banning Werkgemeenschap, een sche aanbeveling gaf hij: “de groep PvdA-leden die met een protestants-chris- sociaal-democratische waarden blijvend explici- telijke achtergrond het beleid binnen de PvdA teren als uitingen van beschaving, op moderne willen beïnvloeden. Ploumen liet weten dat zij wijze te formuleren en uit te dragen. (…) in de graag meer hartenkreten hoorde als die van profilering van de partij hiermee ook praktisch Abeltje Hoogenkamp: “Hallo, ik ben christen en rekening houden, zeker wanneer het aankomt ik ben ook links!” Dat hoorde ze graag van op selectie van kandidaten voor belangrijke pos- christenen, van joden, van hindoes en boeddhis- ten. Daarvoor is representativiteit van belang, ten, van moslims en ‘ietsisten’. niet alleen een goede record in de partij.” http://www.zingeving.net/BWG/ploumen.htm http://www.zingeving.net/BWG/bertboer.htm

Ook de aanwezige Bert Boer deed zijn zegje. GroenLinks volgde de PvdA-aanpak. In de partij-

12 en waaruit GroenLinks is voortgekomen, waren bijeenkomst ging GroenLinks wel in tegen de veel linkse christenen actief. Hun ervaringen en politiek van angst van rechtse politici maar was ideeën moesten de partij gaan helpen met de er geen expliciet beleid ontwikkeld op het punt vraag hoe zij zich moet opstellen ten aanzien van godsdienst in het publieke domein en de van religie in onze samenleving. In dit kader islam in het bijzonder. “Er is een grote verlegen- organiseerde het GroenLinkse platform voor heid over dit thema”, aldus Meijers. geloof en politiek, De Linker Wang, op 7 juni 2008 in de Antonius van Paduakerk in Utrecht De bovengenoemde PvdA-aanbeveling van Bert een bijeenkomst. Sprekers waren Herman Boer en de door Erica Meijers aangehaalde gro- Meijer, oud-voorzitter van GroenLinks en mede- te verlegenheid van GroenLinks roepen grote oprichter van Christenen voor het Socialisme; vraagtekens op. Cor Ofman, protestants pastor bij de Open Deur Wat voor normen en waarden moeten we hech- Amsterdam, tevens oud-voorzitter van de EVP ten aan hun plannen? en De Linker Wang en Greta Huis, protestants Wanneer we het afgelopen jaar bekijken, theoloog en godsdienstlerares aan het Her- belooft dat niet veel goeds. Leest u mee en vormd Lyceum West in Amsterdam Slotervaart. beoordeelt u zelf.

Volgens Erica Meijers, medeorganisator van de Peter Siebelt

Turbulente tijden voor de ‘linkse kerk’ (I) Lijnen vanuit Kerk en Wereld naar politieke activisten

Nu het jaar 2008 zijn einde nadert, is het een te uit 1985: een inbraak bij het ministerie van goed moment om terug te blikken. Voor mij was Economische Zaken (EZ). Nederland was ont- het een nog al turbulent maar vruchtbaar jaar. stemd. Schande, een inbreker als volksvertegen- Vruchtbaar omdat ik na meer dan zes maanden woordiger in de Tweede Kamer. onderzoek belangwekkende feiten uit de Haag- se doofpot aan de kaak kon stellen. De media en politiek wisten me al snel te vin- De reacties hierop zorgden voor een turbulente den. “U zult nu wel lachen”, was hun standaard tweede helft van het jaar. In grote getallen openingszin, waarop ik antwoordde: “Lachen? stond de media aan mijn deur te kloppen. De Ik ben alleen maar verdrietig. Verdrietig omdat ‘linkse kerk’ piepte dat ik de hand had in een ik zijn misdaden vijf jaar geleden al in in mijn “heksenjacht” en ook in de Tweede Kamer ont- toen gepresenteerde boek “Rara wie ben ik?” stond het nodige kabaal. aan de orde heb gesteld. Waar bleven jullie toen? Verdrietig omdat ik vlak voor zijn aantre- Wijnand Duyvendak den als Kamerlid via een aantal media, waaron- Begin augustus 2008 kwam het Tweede Kamer- der het Reformatorische Dagblad en de Tele- lid van GroenLinks, Wijnand Duyvendak, in graaf, nogmaals aandacht had gevraagd voor opspraak nadat hij een klein misdrijfje opbiecht- zijn sinistere achtergronden. Waar bleven jullie

13 gieerd’. Zijn vader Ton was docent aan de sociale aca- demie De Horst in Drieber- gen, onderdeel van het hervormde vormingscen- trum Kerk en Wereld. Onder invloed van de links-radicaal Piet Reck- man veranderde de school in de jaren zeventig in een marxistisch bolwerk en broeinest. Jarenlang werden vele honderden studenten letterlijk opgeroe- pen om maatschappelijk in actie te komen, of liever gezegd de gevestigde orde omver te werpen. Vader Ton was daar naar eigen zeggen “gelukkig mee”. Reckman wees de studenten op hun democratische rechten. Om die rechten kracht bij te zetten, werd De Horst een aantal malen door studen- toen?” Maar ach, ik wilde en wil niet omzien in ten bezet. Als er in de lesgroep werd gesproken wrok. Ik vond het belangrijker dat zijn duistere over de derde wereld en werd gevraagd of men verleden nu wél uitgebreid over het voetlicht de “bevrijdingsbewegingen” in Afrika, Azië en kwam. Latijns-Amerika zou steunen met wapens om hun onderdrukkers neer te schieten, werd er De media publiceerden en publiceerden. In de driftig ja geknikt. Tweede Kamer werd Duyvendaks partij bedol- ven onder de (Kamer)vragen. Het boordje van Berucht is Reckmans boek Sociale Aktie (1971) de hoofdpersoon begon steeds meer te knellen. waarin hij de technieken voor een revolutie uit- Uiteindelijk koos hij eieren voor zijn geld, nam eenzet, zoals: provocatie, onderzoek, imagebe- ontslag, stapte uit de Kamer en mag nu nog zes schadiging, infiltratie, staking, sit-down, kra- jaar lang genieten van een ruime wachtgelduit- king, bezetting en sabotage. Wie Reckmans kering. boek leest, zal begrijpen hoe Wijnand Dyuven- dak aan een deel van zijn strategieën kwam. Duyvendak is een typisch product van zijn omgeving. Hij groeide op in Zeist, in een milieu dat Vader Ton Duyvendak zelf is de auteur van wordt omschreven als ‘kritisch maar geprivile- Oefeningen in neezeggen (1969). Toen hij in

14 1990 afscheid nam van De Horst, pleitte hij voor: “Het ludiek omgaan met macht, ook met tegen-macht, tegen-cultuur (...) Maak buigzaam wat hard is, koester wat koud is. Vormingwerk is wel genoemd de tegenspeler van de tijdgeest. Maatschap- pelijke kwaadheid over veel, ja maar pro- beer het tegemoet te treden met ontwape- nend tegenspel, met spektakels, de fantasie aan de macht!” Voorzover het zijn zoon Wijnand betreft is de wens van pa Duy- vendak in vervulling gegaan. Zijn vormings- werk mochten we ervaren. Intimidatie, brandstichting, dief- stal, vernieling, enzovoort enzovoort.

Jacqueline Cramer Piet Reckman Duyvendak was amper uit de Tweede Kamer of de media richtten de schijnwerpers op een Wijnand Duyvendak ook jarenlang actief was. van zijn oude strijdmakkers, de huidige minister De bewuste advertentie (“Openbaren kan ieder- van VROM, Jaqueline Cramer (PvdA). Oorzaak een”) had betrekking op de dreigende vervol- was een artikel in de NRC dat op 26 augustus ging van Bluf! als een van de onthullers van de 2008 verscheen onder de kop: “Minister Cramer mede door Wijnand Duyvendak gestolen docu- steunde acties ‘Bluf’” - het voormalige blad van menten van EZ. In de advertentie bekende een Wijnand Duyvendak. Het betrof een steunbetui- groot aantal personen, waaronder Cramer, dat ging uit 1986, die in een advertentie in de Volks- zij de opdrachtgevers waren van het actieblad krant was verschenen. Cramer was destijds voor- Bluf!: “Wij verklaren hierbij de opdrachtgevers zitter van de Vereniging Milieudefensie waarin te zijn van, en verantwoordelijk te zijn voor de

15 uitgave van de nummers van Bluf!, waarin de VROM nog dagelijks te maken hebt – rijst er gewraakte documenten werden gepubliceerd twijfel. Zeker wanneer één van de betrokkenen, (...).” Wijnand Duyvendak (de belangrijkste redacteur Cramer was er als de kippen bij om zich te dis- van het toenmalig Bluf!), de Tweede Kamer tantiëren van de toenmalige ondersteuning. Ze wegens zijn verleden heeft moeten verlaten. liet weten dat zij zich van die ondersteuning In het volgende nummer: Waarom de geheime “helemaal niks” meer herinnert.. “Ik heb niets dienst belangstelling had voor Milieudefensie. te verbergen”, aldus Cramer, en wees erop dat haar naam verkeerd gespeld was: Jacqueline Kramer. “Als ik de advertentie toen had gezien, had ik ervoor gezorgd dat mijn naam goed gespeld was geweest,” benadrukte ze. Ook de overige toenmalige bestuursleden van Milieude- fensie konden zich er niets meer van herinneren.

Tja, vergeten kan iedereen, maar omdat het gaat om activiteiten waar je zelf langdurig bij betrokken bent geweest, en om mensen met wie je jarenlang hebt samengewerkt - en met wie je in je huidige positie als minister van

Geachte donateurs/lezers

In het verleden voegden we een acceptgirokaart bij. Op een bepaald moment ging dat verkeerd en besloten we het aan u over te laten of u doneerde zonder dat we de bewuste acceptgiro meestuurden.

Dat gaat wel goed maar toch merken we dat de inkomsten wat achteruit gingen lopen. Een vergaande maatregel om diegenen te schrappen die niet meer betalen gaat ons vooralsnog te ver.

We overwegen in het volgende jaar wel weer een acceptgirokaart bij te voegen. Toch willen we u vragen om deze keer ruimhartig geld over te maken. De uitgave leeft kennelijk bij nog velen. Onlangs maakte een trouwe lezer zomaar tussendoor nog een mooi bedrag van enkele honderden euro’s over. U ziet, hopelijk doet goed voorbeeld….. Maar ook kleine bedragen zijn hartelijk welkom.

U wilt het blad blijvend ontvangen. Maak het ons mogelijk. U kunt dat.

De besturen van COZA/GKVG