0-Copertina Editti

“EDITTI” DEL PRAEFECTUS PRAETORIO

EDIZIONI AV CAGLIARI - 2012

PRESENTAZIONE “EDITTI” DEL P.P.

L’edizione informatica degli “editti” dei Prefetti del Pretorio, che compare nel sito del- l’Editore AV (www.edizioniav.it), rappresenta uno dei risultati dell’unità di ricerca dell’Univer- sità di Cagliari nell’ambito del PRIN 2008 dedicato alla nostra fonte e diretto dal collega ed amico Fausto Goria. Essa si aggiunge alle edizioni informatiche, già presenti nello stesso sito, della Collectio CLXVIII Novellarum, nonché del Syntagma Novellarum di Atanasio e del Breviarium Novellarum di Teodoro. Al pari di quanto già accaduto per i testi di Atanasio e di Teodoro, il carattere utilizzato è stato il Symbol greek, il cui impiego ha ridotto sensibilmente i costi di digitazione, mentre, come già a suo tempo segnalato, per la Collectio CLXVIII Novellarum il rapporto di collaborazione instaurato col Centro universitario per l’informatica romanistica (CIR) ha determinato l’impiego dell’editor testuale BEF – BIA, messo a disposizione dal collega Nicola Palazzolo. Indubbiamente per gli “editti” del Prefetto del Pretorio appaiono ancora più evidenti le considerazioni che ho avuto modo di formulare per le raccolte di Novellae in relazione alla scarsa attenzione mostrata dai cultori del diritto romano per una fonte in grado di offrire spunti di ricerca non privi di interesse, ed alla conseguente utilità di renderne la consultazione più agevole attraverso adeguati subsidia, soprattutto di tipo informatico. Il rilievo riguarda, invero, non tan- to le problematiche generali relative alla nostra fonte, quanto, invece, proprio l’utilizzazione delle testimonianze offerte dai singoli edicta nelle ricerche relative agli argomenti che hanno formato oggetto di normazione da parte del Prefetto. Occorre, peraltro, porre in evidenza che in un momento seguente a quello dell’inizio del progetto siamo venuti a conoscenza del fatto che una giovane studiosa italiana, la dottoressa Silvia Schiavo, intendeva riprendere le problematiche complessive riguardanti le epitomi degli “editti” del Prefetto del Pretorio contenute nel Cod. Bodl. Roe 18 ff. 91r – 96v., già edite dallo Zachariae von Lingenthal, procedendo altresì ad una revisione dell’edizione dell’illustre studioso tedesco. Sulla base di alcuni contatti telefonici, si è ritenuto opportuno coordinare le due ricerche nel senso che la dottoressa Schiavo, oltre a ripubblicare il testo del Codex Bodleianus, avrebbe trattato delle vicende della collezione contenuta nel nostro manoscritto nonché del rapporto tra i singoli “editti” e la Compilazione giustinianea. Nella nostra edizione informatica abbiamo ritenuto opportuno inserire in primo luogo le testimonianze a noi pervenute attraverso il Cod. Bodl. Roe 18, nell’edizione dello Zachariae von Ligenthal, del quale abbiamo riportato anche la traduzione latina e la dotta introduzione, che rappresenta ancor oggi un punto di riferimento obbligato per tutti gli studiosi che intendono affrontare le complesse problematiche relative alla nostra fonte. Immediatamente dopo abbiamo riportato i testi dei tre “editti” contenuti nella Collectio CLXVIII Novellarum (edizione Schoell Kroll) ai numeri 166, 167 e 168 (le cui epitomi sono contenute in Zachariae 1, 2 e 24). Sempre dalla Collectio CLXVIII Novellarum abbiamo quindi tratto il testo dell’”editto” del Praefectus Praetorio orientis Pietro Barsymes di pubblicazione della Nov. 159. Abbiamo però ritenuto che fosse utile radunare in un unico Archivio informatico anche le ulteriori testimonianze relative agli “editti” (e ad altri atti) del Prefetto del Pretorio che sono state raccolte, con un lavoro paziente e faticoso, da Fausto Goria, il quale ha giustamente proposto di

-1 - escludere i testi non sicuri o troppo frammentari. Si tratta, come il lettore avrà modo di consta- tare, di un elenco che comprende testimonianze tra loro assai eterogenee per contenuto e prove- nienza, che sono state presentate in ordine cronologico. Talvolta la scelta relativa all’esclusione è stata determinata dall’analisi dei risultati cui è giunta la dottrina più recente: si pensi, ad esempio, all’ultima parte dell’epistula Ablabii (a. 323 – 331), in merito a richieste di una città, riportata in FIRA I, nr. 95 (p. 462, ll. 1 – 7), in relazione alla quale il Feissel ha sostenuto, in modo convincente, che all’epoca Ablabio non fosse ancora P. P. Orientis ma vicario d’Asia. Ovviamente qualcosa può essere sfuggito e qualcosa ci si augura possa ancora venire alla luce un seguito ad ulteriori scoperte, specie epigrafiche o papirologiche. In questa ottica, sentia- mo di poter rivolgere un caloroso invito agli studiosi che avranno modo di consultare il nostro Archivio a segnalarci l’esistenza di eventuali lacune o, comunque, l’utilità di ulteriori integrazioni. Per quanto riguarda i numerosi problemi legati al contenuto dell’edizione, si è ritenuto utile riportare talvolta un testo assai più ampio di quello del solo “editto” del Prefetto del Pretorio. Si pensi, ad esempio, alla testimonianza n. 9, relativa al processo verbale di accettazione e diffusione di un rescritto di Giustiniano da parte del PPO Giovanni di Cappadocia: la pubblicazione del solo testo dell’”editto” (o di quella parte del processo verbale che si riferisce al- l’”editto”) si sarebbe limitata a poche parole, del tutto avulse dal contesto, che sarebbero state di ben scarsa utilità per il ricercatore. La scelta di operare in tal senso è valsa, in particolare, per quelle fonti le cui moderne edizioni non sono oggetto di normale consultazione da parte dello studioso di diritto romano: non avrebbe avuto, infatti, alcun senso adottare lo stesso criterio per la Nov. 159, di cui infatti, non è stato riportato il testo ma solo l’”editto” di pubblicazione da parte del praefectus praetorio. Per quanto riguarda il profilo territoriale, si è deciso di attenersi rigorosamente alla dimen- sione spaziale dell’impero romano. E’ questa la ragione per la quale non abbiamo ritenuto di dover riportare le testimonianze in tema di “editti” del prefetto pervenuteci tramite Cassiodoro (Variae, XI-XII) o in fonti italiche della stessa epoca (ad esempio, l’”editto” di Basilio, pp.It., che proibisce l’alienazione di beni ecclesiastici, in Cassiodori Variae, ed. Th. Mommsen (MGH, Auctores I) pp. 445-447). Ci siamo, inoltre, posti il problema di offrire una traduzione in lingua latina (per i testi greci) o in lingua italiana del testo degli “editti”. Ovviamente il problema non si è posto per gli “editti” editi dallo Zachariae von Lingenthal, per i quali abbiamo riportato la traduzione latina già presente nell’edizione dell’illustre studioso tedesco. Per gli altri “editti” abbiamo fatto riferimento nella lista che segue ai luoghi di edizione, indicando l’eventuale esistenza di una traduzione, ed abbiamo ritenuto più opportuno riferirne il contenuto nell’apposita scheda di presentazione dei singoli “editti”. Ovviamente una delle maggiori opportunità offerte da un archivio informatico è data dalla possibilità di ricerca di tipo lemmatico. In proposito occorre rilevare che una ricerca di questo tipo determina l’insorgere di numerose problematiche, in relazione alle quali mi sembra opportuno fornire alcuni esempi. Si prenda in considerazione, ad esempio, il documento n. 6 e si supponga di operare la ricerca sulla stringa ana (ana). Proviamo ad ipotizzare i risultati: se si digita ana (ana) la ricerca produrrà due risultati ( jAnatolikh/ ` e jAnatolh§~), in quanto lo spirito dolce è situato prima dell’alfa maiuscola; se si vogliono individuare i vocaboli che iniziano con l’alfa minuscola, oc- correrà invece, digitare ajna (ajna), ed anche in questo caso si avranno due risultati (ajnalwmavtwn e ajnagnwsivmou).

-2 - Maggiori problemi potrebbe sollevare una ricerca su uJpevr (uJpevr), in quanto, oltre al problema già segnalato in precedenza, si aggiungerebbe quello relativo all’accento, che, potendo cadere sulla penultima lettera della stringa, complicherebbe ulteriormente la ricerca (nel caso, infatti, in cui l’accento cada sull’ultima lettera della stringa, esso può essere tralasciato nella ricerca, in quanto i segni diacritici relativi ad una minuscola corrispondono ad una battuta ulteriore). Una ricerca su uJpevr, condotta sempre sul documento n. 6, produrrebbe, comunque, i seguenti risultati: se si digita upe (upe) non si ottiene nessun risultato, in quanto, evidente- mente, non vi è nel testo alcun JUpevr (Jupevr) che inizi con lettera maiuscola; se si digita uJpe (uJpe) la ricerca produce 10 risultati (uJpergavmprwn, uJperbãaivÃn-ªeiî, uJperteqi`san e, per 7 volte, uJpe;r); se si digita uJper (uJper) la ricerca produce solo tre risultati (uJpergavmprwn, uJperbãaivÃn-ªeiî e uJperteqi`san), in quanto vengono esclusi tutti i casi in cui la epsilon di ujpevr è accentata. Ovviamente le problematiche in esame divengono ulteriormente complesse nell’ipotesi di edizione di un testo epigrafico. Si consideri, sempre in relazione al documento n. 6, il ter- mine keravtia, che compare ben 17 volte, ma che invano si cercherebbe con la stringa keravtia (keravtia), in quanto nell’edizione riportata compare sempre ker(avtia) (ker(avtia).

Prefetti del pretorio (da Costantino)

“Editti” (e altri atti) conservati al di fuori di Nov. 166-168 (nonché dell’editto di pubblicazione della Nov. 159) e di quelli pubblicati da C.E. Zachariae von Lingenthal

1) anno 316, in Optat. Milev. App. VIII, p. 212 Ziwsa (CSEL 26) = PL 43,790: disposizioni amministrative sui trasporti di personale ecclesiastico.

2) anno 418, in PL 48,392-394 = 56,492-493 = Haenel, Corpus legum, p. 239: “editto” di J.Q. Palladius ppO, di pubblicazione di costituzione imperiale di tema religioso.

3) anno 435 (3.8.), in A(cta) C(onciliorum) O(ecumenicorum) I,1,3 p. 69 s., ed Haenel p. 247 (si riporta anche la traduzione latina antica contenuta in ACO I,3,1 p. 182 s. = Collectio Casinensis): “editto” di Fl. Anth. Isidorus ppO, di pubblicazione di legge imperiale contro Nestorio ed i suoi libri (CTh. 16.5.66), sembra emanato a nome di tutti i prefetti, anche se l’interpretatio imperiale è indirizzata a F.A. Isidoro.

4) anno 435, in ACO I,4,2 p. 203,17-25 (solo in traduzione latina ?): atto di Fl. Anth. Isidorus ppO, a seguito di sanctio pragmatica di Teodosio II sull’esilio di Ireneo e Fozio; contiene disposizioni applicative.

5) anno 448 (17.2.), in ACO I,1,4 p. 67, ed Haenel p. 249: “editto” di pubblicazione, da parte di un pp. ignoto, di una legge di Teodosio II contro i libri di Porfirio ed i Nestoriani; parzialmente = C. 1.1.3.

-3 - 6) anni 465-467 (o, forse, 473), in Supplementum epigraphicum Graecum, 53 (2003, ma 2007), n° 1841, p. 520 ss., con le integrazioni proposte dal Feissel rispetto al testo già edito in L. Di Segni – J. Patrich – K.G. Holum, A Schedulae of Fees (sportulae) for Official Services from Caesarea Maritima, Israel, Z(eitschrift für) P(apyrologie und) E(pigraphik) 145 (2003) 273-295 (testo e traduzione in lingua inglese pp. 276-279): iscrizione mutila con “editti” di Fl. Pusaeus ppO, concernenti sportulae per esazioni fiscali, atti giurisdizionali e rilascio di copie.

7) anno 473 (29.4.), in PL 56,898, ed Haenel 260: editto di Himelco pp.It., di pubblicazione di una costituzione di Glycerius contro le ordinazioni simoniache.

8) anno 480 (1.8.), in D. Feissel, L’ordonnance du préfet Dionysios inscrite à Mylasa en Carie, T(ravaux et) M(émoires) 12 (1994) 263-297 (testo e traduzione in lingua francese pp. 271-276): ordinanza del ppO Dionysios (da tempo conosciuta attraverso iscrizioni e qui riedita), al fine di far rispettare determinate regole nel prelievo fiscale.

9) anno 533 (2.4.), in D. Feissel, Un rescrit de Justinien découvert à Didymes (1er avril 533), Chiron 34 (2004) 285 ss. (testo e traduzione in lingua francese pp. 298-303): processo verbale di accettazione e diffusione di un rescritto di Giustiniano da parte del ppO Giovanni di Cappadocia.

10) anno 569 (? 4.12.), in W. Kaiser, Authentizität und Geltung spätantiker Kaisergesetze, München 2007, 172-193 (testo pp. 39-40): “editto” di Thomas pp.Afr. connesso (se sia quello di pubblicazione, dipende dalla data, su cui vi sono discussioni) con una legge di Giustino II in favore della Chiesa della provincia Byzacena.

-4 - [227]

EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO

EX CODICIBUS MSS. BODLEIANIS, LAURENTIANIS, MARCIANIS, VINDOBONENSIBUS

NUNC PRIMUM EDITA.

______

PROLEGOMENA.

CAPUT I.

Historia Praefectorum Praetorio.

______

§. 1. Historia Praefectorum Praetorio usque ad Diocletianum.

Praefecti Praetorio non sunt ex antiquis magistratibus, qui populo Romano temporibus liberae reipublicae praeerant, sed novi magistratus, qui ab imperatoribus demum initium et auctoritatem habuerunt. Proinde initio saltem, (— nam sub Diocletiano et Constantino respublica Romana aliam veluti faciem induit, —) nec imperium eorum certis omnino finibus circumscriptum fuit, nec in certum tempus creati sunt, nec leges annales, deque magistratibus ordine capiendis et aliae de magistratibus populi Romani latae locum in iis habuerunt: sed in universum et qui creari possent, et potestas, quae iis concedenda esset, et tempus, ad quod constituerentur, in arbitrio principis fuit1). Praefectos Praetorio primus creavit Augustus, cohortibus praetorianis, quas in custodiam sui allegerat, imperaturos. Itaque initio quidem Praefectura Praetorio nonnisi militaris potestas fuit. Sed vim eius, ut cum Tacito2) loquar, modicam antea Seianus intendit, dispersas per urbem cohortes una in castra conducendo, ut simul imperia acciperent, numeroque et robore et visu inter se fiducia ipsis, in caeteros metus crederetur; eidemque Seiano a Tiberio plenior licentia ad disciplinae publicae emendationem data est, et immensi honores in eum collati sunt. Abhinc po-

1) Hoc enim omnibus novis magistratibus commune fuisse, cipiebant, nec mandatis principum nec legibus quicquam recte observavit Puchta Institut. I p. 379. Bethmann- de tempore expressum erat, quo praeterlapso magistra- Hollweg (Gerichtsverfass. des sinkenden röm. Reichs tus regulariter deponendus esset. – Caeterum Jacobus p. 57) etiam novos magistratus, perinde ut olim ma- Gothofredus, qui in Notitia dignitatum Codicis Theodo- gistratus populi Romani, exceptis tamen Praefectis siani (ed. Ritter tom. VI parte II p. 6b) simpliciter Praetorio, annuos fuisse ex Cassiodori Variis VII, 2 ad- dicit: Praefecti Praetorio annuales erant,“ hoc paulo ” struere studuit. (Addi debebat Cassiodori Edictum ad festinantius scripsisse videtur. Nam nec ullum suae opi- Iudices Provinciarum VII, 9, ubi haec habentur: Sic nionis argumentum afferre potuit, et ipse, quem con- ” agite, ut, quum iustitia probata quaeritur, annus vester texuit, singulorum Praefectorum Praetorio catalogus brevis videatur“.) Sed testimonium Cassiodori non est contrarium evidentissime demonstrat. Videatur etiam necessario ad Orientem trahendum, atque etiam suspe- Drakenborch de off. PP. cap. I in fine, et, qui cum ctum est, quoniam priscorum Romanorum instituta Cas- Gothofredo faciat, Ritter hist. PP. cap. III in fine. siodorus scribendo subinde affectat. Quod ad imperium 2) Annal. IV, 2. Orientis attinet, ibi nec codicillis, quos magistratus ac-

1 [228] PROLEGOMENA. tentia Praefectorum Praetorio, callidis ipsorum consiliis et favore imperatorum in dies aucta, in tantum crevit, ut Praefectus honorum omnium apex atque alter ab Augusto imperio esse videretur. Caeterum Augustus duos Praefectos Praetorio instituerat. Imperatores autem, qui eum sequuti sunt, ut plurimum quidem unum tantum creaverunt3): aliquando tamen etiam duos, imo tres Praefectos Praetorio habuerunt.

§. 2. A Diocletiano ad Iustinianum.

Immoderata vis ac potentia Praefectorum Praetorio metum tandem atque invidiam imperatoribus movit, qui a Diocletiano inde potestatem eorum adeo minuerunt, ut sub Iustiniano ima- go tantum et umbra pristinae dignitatis superesset. Diocletianus, imperio in quatuor partes diviso, singulas partes Caesaribus ab ipso creatis commisit, qui sibi singulos Praefectos Praetorio assumserunt4). Ita Praefecti Praetorio, quorum potestas antea per totum imperium extendebatur, dumtaxat partibus eius praesidere, atque partim etiam sine militari imperio esse coeperunt. Nam quum Romae tantum cohortes praetorianae essent, quas et ipsas ad minorem numerum Diocletianus redegerat5), nonnisi is Praefectus Praetorio, qui Italiae sive Romae praeesset, militibus imperitabat. Diocletiani exemplum sequutus est Constantinus M. Is enim orbem Romanum similiter in quatuor tractus, Orientis nimirum, Illyrici, Italiae et Galliarum, partitus est, iisque Praefectos Praetorio praeposuit. Sublatis autem penitus cohortibus praetorianis6), et creatis magistris militum et magistro officiorum, quorum ille rei militaris, hic palatii curam susciperet, Praefectis solam in sua cuique praefectura civilium rerum administrationem reliquit7). Itaque Praefectura Praetorio, militaris olim potestas, a Constantino inde facta est mere civilis, quae tria potissimum in se con- tineret, nimirum 1) tributariae rei et annonariae functionis curam et dispositionem, 2) ius invi- gilandi magistratus provinciales et in universum rerum provincialium administrationem, 3) ius appellationes a iudicibus ordinariis recipiendi et vice sacra i. e. sine appellatione de iis cognoscendi8). Caeterum saeculo V exeunte, quum barbari Occidentem invasissent, ex quatuor Praefectis Praetorio, quos Constantinus instituerat, duo sub imperatoribus Romanis esse desierunt, Italiae scilicet et Galliarum Praefecti; quamquam in regno Ostrogothorum, sicuti Variis Cassiodori9), qui

3) Sic sub Tiberio statim Seianus, deinde Macro soli tate mulctat errantes, fiscum pro sua deliberatione di- Praetorio praefuerunt, et si, duce Rittero hist. Prae- stribuit, evectiones simili potestate largitur, vacantia fecto Praetorio cap. I, tempora computes, quibus unus bona proscribit, delicta provinciarum iudicum punit, Praefectus Praetorio fuit, et tempora, quibus duo vel tres verbo sententiam dicit. Quid est, quod non habeat com- fuerunt, invenies maiore parte temporis, quod inter Tibe- missum, cuius est vel ipse sermo iudicium? Paene est, rium et Diocletianum intercessit, unum tantum Prae- ut leges possit condere, quando eius reverentia potest fectum Praetorio fuisse. Unde mirari subit, quomodo Bur- negotia sine appellatione finire. Ingressus palatium no- chardi Staats- und Rechtsgesch. der Römer p. 189 stra consuetudine frequenter adoratur, et tale officium not. 3 potuerit dicere: Ulpian war der erste absicht- morem videtur solvere, quod alios potuit accusare. Po- ” lich allein ernannte Präfect, Dio Cass. LXXX, 1; testate igitur nulla dignitas est aequalis. Vice sacra Zosimus I, 11. Zufällig (!) war aber auch vorher ubique iudicat. Nullus ei miles de fori sui auctoritate schon die eine Präfectur zuweilen unbesetzt, Plutarch. praescribit, excepto officiali magistri militum: credo, in Galba c. 8.“ ut vel illis aliquid antiquitas cederet, qui videbantur pro 4) Sext. Aurel. Victor de Caesarib. c. 39. republica bella tractare. Curiales etiam verberat, qui 5) Sext. Aurel. Victor de Caess. c. 39 in f. appellati sunt legibus minor senatus. In officio suo ius 6) Sext. Aurel. Victor de Caess. c. 40. retinet singulare, et talibus tantisque noscitur iubere, 7) Conferatur Zosimus II, 32. 33, Notitia dignitatum pas- quos etiam provinciarum non audeant iudices in aliqua sim, atque etiam Lyd. III, 40 sq. parte contemnere. Officium plane geniatum, efficax, in- 8) Cf. Bethmann-Hollweg l. l. p. 75 sq. structum, et tota animi firmitate praevalidum: qui sic 9) Var. lib. XI praef. et cap. 1. – Formula, qua quis a peragent iussa, ut nullis morentur dilationibus imperata. Rege ad Praefecturam Praetorio promoveretur, a Cassio- Militia perfunctis tribunorum et notariorum honorem tri- doro VI, 3 servata, digna est, quam hic ex parte de- buit, et milites suos illis exaequat, qui inter proceres scribamus, quippe quae vim atque potestatem Praefectu- mixti nostris conspectibus obsecundant. Gratanter im- rae Praetorio luculenter illustret. Quaedam,“ Rex ait, plemus, quae ille constituit, cuius reverentia et nos ita ” huic dignitati et nobiscum iura communia sunt. Exhi- constringimur, ut sine dubitatione faciamus, quae illum ” bet enim sine praescriptione loginquos, magna quanti- decrevisse cognoscimus; non immerito, quando palatium

2 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [229] et ipse sub Theodorico Preaefectus Praetorio fuit, aperte docemur, dignitas Praefectorum Prae- torio duravit. §. 3. Praefectura Praetorio sub Iustiniano.

Iustiniano imperante, primo quidem duo Praefecti Praetorio fuerunt, Orientis alter, qui Constantinopoli, alter Illyrici, qui Thessalonicae sedem haberet10). Postea Iustinianus Africa a Vandalis erepta (a. 534), novum Praefectum Praetorio, Africae nimirum, creavit11) et denique Italia a Gothis recuperata (post annum 536) Praefectum Praetorio Italiae in integrum restituit. Potestas autem Praefectorum Praetorio hoc tempore in universum similis fuit ei, quam §. 2 descripsimus. Sed Iustinianus appellationes, quae olim e provinciis ad Praefectos Praetorio, et quidem Orientis potissimum, fierent, magna ex parte aliis magistratibus commisit12), ut proinde iurisdictio illorum et numerus litium, quae apud eos ex appellatione peragendae essent, valde minue- retur. Et de hoc quidem intelligendus est Ioannes Philadelphenus Lydus, illius aetatis scriptor, qui in libro de magistratibus reipublicae Romanae13) de solitudine et silentio iudicii Praefecti Praetorio saepe multumque conqueritur. Nam licet penuriam litium in foro Praefecti Praetorio nimis inepte inopiae subditorum tribuat, non tamen idcirco hoc ipsum in dubium revocari oportet14), aetate ista iudicium Praefecti Praetorio desertum paene fuisse. §. 4. Interitus Praefecturae Praetorio.

Haec, quae hactenus de historia Praefectorum Praetorio breviter exposuimus, dicta sufficiant. Si quis plura desiderat, commentarios adeat virorum doctissimorum: Petri Fabri15), Ber- terii16), Iac. Gothofredi17), Perizonii18), Drakenborchii19), Ritteri20), Ottonis21), Creuzeri22), Bethmann-Hollwegii23), Walteri24), Burchardii25), Puchtae26), aliorumque27), quorum scrinia compilare nec decet nec huius loci est. Caeterum historia Praefectorum Praetorio post Iustinia- num, quantum equidem resciverim, a nemine adhuc tractata est, ideoque de fatis huius tam prae- clari quondam magistratus post Iustinianum et de interitu eius nonnulla wJ~ ejn parovdw addam.

sua provisione sustentat, servientibus nobis procurat an- 13) Lyd. II, 16. 17. III, 9. 14. 66. nonas, humanitates quoque iudicibus ipsis facit, legatos 14) Sicuti hoc facere videtur Dirksen Vermischte Schrif- gentium voraces explet ordinationibus suis. Et licet aliae ten I p. 74. dignitates habeant titulos praefinitos, ab ista totum paene 15) Semestr. lib. I c. 1-3. geritur, quicquid in imperio nostro aequabili modera- 16) Pithanon diatriba I c. 8 (Otto thes. tom. IV p. 836 sqq.). tione tractatur.“ Haec, quae hoc loco de Praefecto 17) Ad Cod. Theodosianum ex edit Ritteri tom. VI P. II Praetorio apud Ostrogothos praedicantur, tantum non p. 4 sqq. et passim. omnia etiam in Praefecto Praetorio Orientis obtinebant, antequam eius potestas ab Arcadio coarctaretur, de quo 18) Disquis. cum Ulr. Hubero de Praetoriis eiusque Prae- videatur Lyd. III, 23. 40 sq. fecto. 10) Praefecturam Orientis et Illyrici nonnunquam his tem- 19) Diss. de Officio Praefectorum Praetorio. 1707, et in poribus uni eidemque commissam fuisse, nuper Walter Oelrichs thesaur. diss. selectiss. in Academ. Belg. habi- Gesch. des RRs. p. 362 not. 23 ex inscriptionibus No- tarum Vol. II tom. II p. 49 sqq. vellarum colligere voluit. Sed in gravem errorem inci- 20) Pr. Historia Praefecturae Praetorianae ab origine di- dit vir alioquin doctissimus. Nam praefectus orienta- gnitatis ad Constantinum M. 1745 et in Coll. Diss. hi- ” lium praetoriorum“ sive tw`n iJerw`n th`~ e{w praitwrivwn“, storico-antiquario-iurid. Germ. p. 1 sqq. ” qui in Novellarum inscriptionibus passim occurrit, neu- 21) Papinianus ed. 2 p. 507 sqq. tiquam est Praefectus der beiden Präfecturen des ” 22) Abriss der röm. Antiquitäten ed. II §. 166 p. 241. Morgenlandes“, sed simpliciter Praefectus Prae- 23) Gerichtsverfassung des sinkenden röm. Reichs p. 10. torio Orientis: id quod et aliis argumentis et testimonio 26. 37. 43 sqq. 57. 73 sqq. Ioannis Lydi (De magistratt. II, 6) luculenter demon- 24) Geschichte des röm. Rechts p. 294. 361. stratur. – Caeterum cf. etiam Schweppe Röm. Rechts- gesch. ed. Gründler p. 367, ubi temere statuitur, Prae- 25) Staats- u. Rechtsgeschichte der Römer p. 189. 281. fectum Praetoriorum vocatum esse, cui plures simul 26) Institutionen I p. 379. 583. Praefecturae obtigissent. 27) Apud Lipenium laudatur dissertatio Io. Fergii de 11) Cf. Cod. I, 27 de officio Praefecti Praetorio Africae. Praefecto Praetorio, Francof. 1611. 4 edita. – Consule 12) Bethmann-Hollweg Gerichtsverf. des sinkenden röm. etiam Ruperti animadv. ad Pomponii enchiridium in Reichs p. 96. Opuscc. ad hist. iuris pertinent, ed. Uhlio p. 113 sqq.

3 [230] PROLEGOMENA.

Ac primum quidem quod ad Italiam, Africam et Illyricum attinet, Praefecti Praetorii in his Praefecturis esse desierunt, postquam illa a Longobardis, haec a Saracenis, ac denique Illy- ricum a Slavis occupatum est. Per Italiam quidem et Africam imperium Graecorum in nonnullis urbibus aliquamdiu duravit, sed ita, ut per exarchos28) vel duces exerceretur. Urbs autem Thes- salonica, quae sedes fuerat Praefecti Praetorio Illyrici, et a dominatione Slavorum libera mansit, usque ad saec. VIII magistratus habuisse videtur, qui Praefectorum Praetorio nomen retinerent29). Praefecti Praetorio Orientis historia paulo obscurior est. Potestas eius adeo sensim im- minuta esse videtur, ut praeter tributorum a collatoribus exigendorum et sumtuum erogandorum curam, in qua iam circa finem imperii Iustiniani administratio eius paene tota versabatur30), omnino nihil ei relinqueretur. Hinc teste Ducangio s. h. v. in Glossis MSS recentioribus sic legitur: “Eparco~ tou` praitwrivou, oJ tw`n eJwv/wn th`~ orologiva~ th;n ejpivstasin e[cwn para; rJwmaivoi~,“ i. e. ” ϕ Praefectus Praetorio, qui tributis per partes Orientis colligendis praepositus est apud Romanos; et Theophylactus Simocatta, qui Heraclio imperante vixit, Constantinum quendam a Mauricio Praefectum Praetorio creatum fuisse narrat31) his verbis: th;n hJgemonivan tw`n ϕovrwn th`~ eJwv/a~ prov tino~ kairou` uJpo; tou` aujtokravtoro~ ajpeilhvϕei, o}n e[parcon praitwrivwn eijwvϑasin ojnomavzein rvwmai`oi, i. e. praefecturam tributorum Orientis paulo ante ab imperatore accepit, quem Praefectum Prae- toriorum solent nominare Romani. Sed quousque haec Praefectura Praetorio duraverit, si quaeras, sic poterit responderi. Historici quidem Praefectorum Praetorio Orientis etiam post Iustinianum passim mentionem faciunt: ultimi autem, quos equidem laudatos invenerim32), hi sunt, qui in Chro- nico Paschali33) sub imperio Heraclii efferuntur. Post haec tempora Praefecti Praetorio vestigia nondum reperi. In Epanagoge legum, quam imperatores Basilius, Leo et Alexander circa annum 885 promulgarunt34), inter magistratus, quibus tributorum exactio, provincialium rerum administratio et ius appellationes recipiendi conceditur, non Praefectus Praetorio, sed tantum oJ e[parco~ th`~ povlew~ (Praefectus Urbi), oJ koiaivstwr et oiJ aJplw`~ a[rconte~ (magistratus simpliciter tales) recensentur35). Constantinus Porphyrogenitus in libro de thematibus36) magistratus nonnullos, qui olim fuissent, enumerat et inter hos etiam Praefectos Praetorio refert his verbis: u{parcoi de; h\san dittoiv, e{teroi me;n praitwrivwn, e{teroi de; povlewn k. t. l. Denique inter dignitates aulae Constanti- nopolitanae licet vel ultimis imperii Byzantini temporibus “Eparco~ aliquis occurrat, is tamen nec functionem ullam habuit, et potius a Praefecto Urbi, qui olim fuerat, quam a Praefecto Prae- torio descendere videtur37). Quae quum ita sint, post Heraclii imperium et ante Basilium Macedo- nem Praefectura Praetorio omnino interiisse38) videtur, eo forsitan tempore, quod Constantinus Porphyrogenitus in libro de thematibus39) his verbis designavit: stenw eivsh~ th`~ rJwmaivwn ajrch`~.... ” ϑ kai; ajkrwthriasϑeivsh~ katav te ajnatola;~ kai; dusma;~ ajpo; th`~ ajrch`~ ÔHrakleivou tou` Livbuo~, oiJ ajp’ ejkeivnou krathvsante~, oujk e[conte~ o{poi kai; o{pw~ katacrhvswntai th`/ aujtw`n ejxousiva/, eij~ mikrav tina mevrh katevtemon th;n eJautw`n ajrch;n kai; ta; tw`n otratiwtw`n tavgmata, mavlista kai; eJllhnivzonte~ kai;

28) Exarchi nomen sensim in locum Praefecti Praetorio 32) Nam qui passim a recentioribus laudatur proestw;~ tou` substitutum esse videtur. Cf. Savigny Gesch. des RRs praitwrivou, non est confundendus cum Praefecto Prae- im Mittelalter. ed. II tom. I p. 374 not. g. torio, sed est praepositus carceris publici, cui nomen 29) Tafel de Thessalonica eiusque agro. Berol. 1839. Praetorii Constantinopoli erat. p. LXIX. 39 sq. 160 sqq. 33) Chronicon Paschale. edit. Paris. p. 386. 391. ÔO provceiro~ novmo~ 30) Io. Lydus de magistr. III, 41: wJ~ mhde;n e{teron e[cein to; 34) Cf. p. LXXXI sqq. loipo;n th;n ejparcovthta h] movnon th;n ejpi; tai`~ dapavnai~ 35) Tituli Epanagoges, qui huc spectant, editi sunt in ϕrontivda, h. e. ut nihil aliud Praefectura habeat, nisi Leunclavii IGR. tom. II p. 85 sqq. solam sumtuum administrationem. 36) Cf. Bandurii Imper. Orient. edit. Paris tom. I p. 4. 31) Histor. VIII, 9 ed. Paris. p. 203. – Idem lib. VIII, 1 37) Cf. Ducange s. v. “Eparco~. Codinus ex edit. Goarii ed. Paris. p. 197: oJ aujtokravtwr maurivkio~ eij~ th;n persivda Paris. p. 26. 74. ejxevpemye prevsbun gewvrgion, o}~ th`~ tw`n eJwv/wn povlewn ϕo- 38) Fortasse ita interiit, ut cum Praefectura Urbis coa- rologiva~ th;n ejpistasivan ejkevkthto: tou`ton praitwrivou e[par- lesceret. Cf. Scriptores post Theophan. ed. Paris. p. 294. con ajpokalou`si rJwmai`oi, i. e: Imperator Mauricius in B. Basil. ed. Heimbach tom. II p. XVI not. m. Persiam mittit legatum Georgium, qui tributis ex urbi- 39) Cf. Bandurii Imp. Or. edit. Paris. tom. I p. 2. – Ad- bus orientalibus cogendis Praefectus erat; hunc Romani notaveram hunc locum iam olim in Delineatione histor. Praefectum Praetorio vocant. iuris GR. p. 5.

4 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [231] th;n pavtrion kai; rJwmai>kh;n glw`ttan ajpobalovnte~,“ i. e. quum Romanum imperium angustius esset factum, et extremis aliquot provinciis tam Orientem quam Occidentem versus mutilatum ab imperio Heraclii Libyci, qui post eum regnarunt, quum non haberent, ubi aut quomodo potentiam suam exercerent, in parvas aliquot partes imperium suum ac militum turmas secuerunt, et tunc maxime sermonem graecum affectarunt, patrium vero ac Romanum repudiarunt. ______

CAPUT II. De iure edicendi Praefectorum Praetorio et edictis eorum in genere. ______§. 5. De iure edicendi Praefectorum Praetorio

Fuerunt olim, qui, edictum praetoris eiusque vim in constituendo iure civili ob oculos habentes, ius edicendi magistratuum Romanorum ius quoddam legum ferendarum fuisse sibi persuaderent, eaque praerogativa Romanorum tantum magistratus insignes fuisse putarent40). Verumenimvero edicere nihil aliud est, quam palam dicere vel notum aliquid facere, et kat’ ejxochvn de magistratibus usurpatur, qui, quod fieri iubent, edicere dicuntur41). Ius autem publice aliquid notum faciendi vel iussiones suas divulgandi magistratibus naturali ratione apud omnes gentes peraeque conceditur, ut apud nos quoque magistratus ius edicendi habeant. Ut exemplo utar, apud nos magistratus, quibus ius mulctae est, fere edicunt, quibus casibus delinquentes mulctaturi sint; qui iurisdictionem habent, edicta proponunt, quibus vel rei latitantes vel creditores rei obaerati evocentur; imo, quemadmodum apud Romanos olim sacerdotes, et qui exercitibus prae- essent, edicta reddebant, ita apud nos quoque parochos ex suggestu de festis rite celebrandis et duces de militum disciplina edicere videmus. Denique ut is, cui imperium vel administratio vel iurisdictio obtigerit, de rebus, quarum cura ad eum pertineat, edicendi veniam habeat, dummodo ne quid contra leges imperet vel praecipiat vel simpliciter enuntiet, hoc naturae rei adeo consentaneum est, ut hactenus omnes Romanorum magistratus, ubi res ferret, ius edicendi habuisse quilibet sponte intelligat. Neque hoc solum liberae reipublicae temporibus ita fuit, sed etiam sub imperatoribus mansit42), nec Edicto perpetuo per Salvium Iulianum et Servium Cornelium43) com- posito sublatum est. Verumtamen non semper magistratuum edicta eandem vim in iure efformando et excolendo habuerunt, sed variae hac in re auctoritatis fuerunt pro potestate edicentium et pro statu iuris Romani; id quod maxime ex discrimine perspicuum fit, quod inter Praetorum aliorumque magistratuum edicta intercedit, sed et in ipso cernitur edicto Praetoris, quod dum flo- reret magistratus, et donec iniquitates iuris civilis emendandae vel lacunae eius explendae essent, viva vox iuris civilis fuit, postea autem, expolito iam satis iure civili, quum laberetur magistratus et principes ipsi ius civile novis legibus ac constitutionibus supplere vel corrigere coepissent,

40) Heineccius historia Edictorum lib. I cap. 3 §. 2. bet Iulianum ICtum cum Servio Cornelio curate colli- 41) Videantur lexicographi, inprimis Brissonius, Calvinus gere et certo ordine sub titulis collocare iura. Et pri- et Dirksen s. v. Edicere, Edictum. mus Edictum composuit etc.“ – Primus ad hunc locum 42) Gai. I, 6. animum advertit Klenze Lehrb. der Gesch. des RRs. §. 41; 43) Servium Cornelium Salvio Iuliano socium fuisse in deinde, postquam ego praefationem Epitomae in libro: Edicto componendo testatur insignis locus Epitomae le- ÔO provceiro~ novmo~ p. 287 sqq. integram edidi, Hugo in gum graecae de anno 920 (cf. Delineatio §. 37), cui ut Gött. gel. Anz. 1840 no. 44 p. 431; denique nuper fidem denegemus, nulla omnino ratio suadet. Ibi nimirum Burchardi Staats- u. Rechtsgesch. d. Römer p. 258 sq. in praefatione haec leguntur: ajdriano;~ oJ basileu;~ ejpitrev- not. 10, qui tamen minus recte, quod pace viri clarissimi dixerim, locum illum vocat; Die ausführlichste pei ijoulianw /` tw /` nomikw /` meta; serbivou kornelivou sullevxasϑai ” ejpimelw`~ kai; kata; tavxin uJpotitlw`sai ta; nomikav. kai; prw`- bisher übersehene Nachricht.“ to~ to; e[dikton ejktevϑeike k. t. l. h. e. Adrianus rex iu- ”

5 [232] PROLEGOMENA. novis clausulis augeri aut ab antiquatis purgari desiit, donec edicta perpetuae iurisdictionis causa quotannis a praetoribus proponenda plane in oblivionem inciderent. Secundum haec, quae hactenus disputavimus, probatione amplius indigere non videtur, quod Praefectis Praetorio perinde atque aliis magistratibus edicta reddere licuerit. Sed et hoc sponte intelligitur, ius edicendi magistratu illo naturaliter comprehensum fuisse, et non ex speciali demum principis indulgentia Praefectis extrinsecus supervenisse. Heineccius44) quidem originem edictorum Praefectorum Praetorio altius repetendam esse putavit; sic enim ait: Quum non alio con- ” silio novi isti magistratus creati essent a principibus, quam ut veterum auctoritas et potentia tanto magis evilesceret: illis cum aliae praerogativae, tum inprimis ius reddendi edicta datum est, ut iura vetera ad statum monarchicum tanto facilius inflecterent, et civibus, quibus atrocior insi- deret priscae libertatis memoria, cogerent in ordinem, obsequioque, quale desiderat regnum, sen- sin adsuefacerent.“ Sed hos ingenii lusus, ne dicam nugas, esse, quis est quin videat? §. 6. De tempore, quo primum Praefecti Praetorio edicta proponere coeperint, et ad quod usque edicere consueverint.

Quandoquidem igitur ius edicendi cum Praefectura Praetorio necessario coniunctum fuit, dubitari vix potest, quin Praefecti Praetorio, inde a quo ab Augusto constituti sunt et donec vi- guerunt, edicta passim reddiderint. Nam pro potestate atque auctoritate, qua semper gavisi sunt, ut nunquam occasio edicendi iis deesse potuit, ita subinde eos necessitate quadam ad edi- cendum coactos esse consentaneum est. Non defuerunt quidem viri docti, qui, quo tempore primum Praefecti Praetorio edicta proponere coeperint, et quamdiu edicere consueverint, curiose circumspiciendum esse putarent, et variis modis ad hanc quaestionem responderent. Burchardi45) sic sibi persuasisse videtur, post conditum demum Edictum perpetuum edicta a Praefectis Praetorio proponi coepisse. Deinde Hau- boldus, prima edictorum a Praefectis Praetorio propositorum vestigia anno 235 occurrere, in ta- bulis chronologicis ad hunc annum auctor est. Denique Bachius, ubi historiam iuris a Constan- tino usque ad Theodosium exponit46); Praefectos Praetorio,“ inquit, edicta promulgasse nunc ” ” quidem frequentius, maiorique auctoritate, reperimus. Nam etsi antea id quoque factum est, rarius tamen fuisse videtur.“ Contra Heineccio47) Praefecti Praetorio ius edicendi iam ante Constanti- tinum adeo exercuisse videbantur, ut vel necessarium esse crederet, quaerere, an etiam sub Chri- stianis imperatoribus salva iisdem fuerit edicta reddendi potestas. — Idem Heineccius48) olim puta- verat, Praefectos Praetorio tantum ad Zenonis tempora edicta proponere consuevisse, quod Cassio- dorus suo hoc tempore vivens edicta nova a Praefectis Praetorio proponi videretur negare; postea autem49) sententiam illam hactenus retractavit, ut in Oriente quidem saltim ad Iustiniani usque tempora edicta Praefectorum Praetorio maximam in foro auctoritatem obtinuisse, in Occidente autem, Gothorum armis fere oppresso, superstite licet Praefecto Praetorio, edicta praefectoria paulo citius in desuetudinem abiisse statueret. Cramerus50) autem utrumque in dubium revocavit: Burchardi51) contra de edictis Praefectorum Praetorio post Iustinianum propositis loquutus est.

44) In Historia Edictorum in Opp. tom. VIII p. 54 sq. – Cae- quum ita sint, reprehensione etiam dignus est Bachius, terum Heineccium sequitur etiam Buchaldus (Bouchaud) qui in loco, ubi de edictis Praefectorum Praetorio agit, in dissertatione des édits Préfectoriens“ inserta Com- (Hist. lib. III c. 3 s. 3 §. 1), ad Buchaldum, ICtum “ ” mentationibus Academiae Inscriptionum tom. XLV p. 446 celeberrimum,“ lectores ablegat, ad Heineccium non sq. Caeterum hanc Buchaldi dissertationem semel item. Scio equidem esse, qui extraneos auctores alle- hoc loco laudasse sufficiat: constat enim pura puta ver- gando quasi quandam elegentiae laudem acquirere stu- sione eorum, quae Heineccius cap. V Historiae Edicto- deant: ego vero malui minus elegans videri, quam Hei- rum protulit. In quo non possum non notare audaciam neccio non tribuere, quod eius esset. et insolentiam Academici Parisiensis, qui, Heineccio vix 45) Staats- und Rechtsgeschichte der Römer §. 112. ac ne vix quidem nominato, (– de Heineccio enim haec 46) Hist. iurispr. lib. III cap. 3 sect. 3 §. 1. tantum habet l. l. tom. XXXIX p. 279: Nous ne dis- 47) Hist. Edict. lib. I cap. 5 §. 4. ” simulerons pas que son travail ne nous soit d’un grand 48) Observv. ad Spanhem. Orb. Rom. in Opp. tom. III p. 51. secours dans nos recherches,“–) laudem Heineccio de- 49) Hist. Edict. lib. I cap. 5 §. 4. bitam sibi arripere ausus est, et Heinecciana Academiae 50) Hugo Civilist. Magazin III p. 161. Galliae et toti literarum orbi pro suis venditavit! Quae 51) Staats- und Rechtsgesch. der Römer §. 152.

6 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [233]

Verumenimvero omnes hi viri non satis secum reputasse videntur, alia esse edicta, quibus simpliciter aliquid praecipitur, alia, quae perpetuae iurisdictionis causa proponuntur, et aliud esse edicta proponere, aliud ius civile privatum edictis propositis adiuvare, supplere vel corrigere. Scilicet dum generaliter et indistincte quaerunt, quibus temporibus Praefecti Praetorio edicta reddiderint, alias quaestiones, ab illa plane diversas, in animo habuisse videntur, veluti has: an Praefecti Praetorio edicta perpetua ad instar Praetorum proposuerint, et quae horum vis fuerit in iure privato efformando et expoliendo. Quae quum ita sint, virorum illorum sententiae minime im- pedimento sunt, quominus Praefectos Praetorio semper edixisse statuamus; quod autem reliquum est, ut ad quaestiones modo propositas respondeamus, id in sequentibus praestare studebimus.

§. 7. De causis, de quibus Praefecti Praetorio edixerunt. A. Ab Augusto usque ad Diocletianum.

Praefecti Praetorio de rebus, quarum cura ad eos pertineret, dummodo intra leges iussiones suas cohiberent, semper quidem ius edicendi habuerunt, sed potestas eorum deinceps adeo mutata est, quippe quae primo militaris, deinde plane indefinita, denique mere civilis fuerit, ut causas, de quibus edixerint, non semper easdem fuisse sponte intelligatur. Initio scilicet, donec simpliciter cohortibus praetorianis praeerant, militibus tantum, ad instar eorum, qui exercitibus imperitabant52), iurisdictionis castrensis et imperii causa edicebant; quod licet nullis veterum auctorum testimoniis demonstrari possit, temen vel sine teste credendum est. Postea autem Praefectorum Praetorio potestate adeo aucta, ut ajrch; deutevra meta; ta; skh`- ptra esset53), etiam alias subinde causas edictis ordinasse videntur. Nam quum pleraque negotia hoc tempore vice ac nomine principis peragerent54), de iisdem causis, de quibus imperatores edicere consueverant, Praefectos etiam edicta reddidisse dubitari non potest. Sic quum plerumque senatusconsulta edictis propositis ab imperatoribus divulgata sint, nonnunquam etiam Praefectos Praetorio hoc fecisse non est a vero dissimile55). Atque etiam de his, quae ad annonam milita- rem et ad provinciarum administrationem spectarent, edicta sive formae a Praefectis Praetorio propositae fuisse videntur: extat enim constitutio Alexandri (l. 2 C. de officio PP. Orientis 1, 26), quae de formis generalibus a Praefectis Praetorio emissis loquitur. Sed quaeri potest, an etiam iurisdictionis causa edicta hoc tempore proposuerint. Ac plerique quidem constitutionem Alexandri modo laudatam, quae formas generales Praefectorum Prae- torio servari iubet, de huiusmodi edictis interpretati sunt. Nam quum Praefectos Praetorio haud exiguam illo tempore iurisdictionem habuisse statuerent56), et fere viros iuris peritos, veluti Pa- pinianum, Ulpianum et Paulum57), hac dignitate ornatos fuisse viderent, sic sibi persuaserunt, dubitandum non esse, quin etiam iurisdictionis perpetuae causa edicta proposuerint58). At enim multa sunt, quae contra facere videantur. Primum enim, constitutionem Alexandri ut de edictis iurisdictionis perpetuae causa propositis accipiamus, nulla idonea ratio suadet. Deinde Praefecti Praetorio ante Constantini tempora neutiquam propriam iurisdictionem habuisse, sed tantum vice imperatoris cognovisse videntur59): cui consequens est, ut non ipsorum, sed imperatorum fuerit60), edicta iurisdictionis causa proponere, id quod tamen vel ab ipsis imperatoribus ante Constantinum

52) Heineccius hist. Edict. lib. I cap. 1 §. 3. rensium non imperitus erat et maxime legum scientiae. 53) Zosim. II, 32. Herodian. IV, 12. 54) Quod maxime de Perenni, Plautiano et Ulpiano PP. 58) Burchardi Staats- und Rechtsgeschichte der Römer p. 261 not. 1. – Otto Papinian. cap. XIV §. 4. Hei- prodiderunt Lampridius et Xiphilinus. neccius hist. Edict. lib. I c. 5 §. 2. 55) Heineccius hist. Ed. lib. I cap. 2 §. 10. 59) Bethmann-Hollweg Gerichtsverfass. des sinkenden 56) Drakenborch de off. PP. cap. 3. Ritter hist. PP. röm. Reichs p. 11. 44. cap. 2. 60) Marcus Antoninus auctoritate et periculo PP. iura di- 57) Sub Caracalla etiam Macrinus PP. tw`n ejn ajgora`/ oujk ctasse dicitur. Cf. Ritter hist. PP. in Coll. nova Diss. ajpeivrw~ ei\ce kai; mavlista novmwn ejpisthvmh~ i. e. rerum fo- p. 17.

7 [234] PROLEGOMENA.

M. rarius factum esse constat61). Denique ex hoc, quod Papinianus, Ulpianus ac Paulus ICti Praefecti Praetorio fuerint, non statim sequitur, eos edictis ius civile vel correxisse vel adiuvisse vel supplevisse; imo id ipsum, quod in illorum perinde atque in recentiorum ICtorum scriptis nusquam edictorum praefectoriorum mentio facta esse reperitur, aperto indicio est, eiusmodi edicta nec ab illis nec ab aliis Praefectis Praetorio tum temporis esse proposita. Itaque licet de gra- vissimis causis, quaeque ad totius imperii administrationem pertinerent, Praefecti Praetorio ante Constantinum edixerint, tamen edicta eorum iurisdictionis formam attigisse neutiquam videntur. §. 8. B. A Constantino M. usque ad Zenonem.

Ius militaris disciplinae causa edicta reddendi Praefectis Praetorio una cum militari potestate a Constantino M. ademtum est: reliquae autem causae, de quibus post novam imperii formam a Constantino introductam edixerunt, plenius et certius, quam de anteriori tempore licuit, possunt enumerari. Nimirum quum antea Praefecti Praetorio pleraque negotia vice Imperatoris et quasi ex persona eius gessissent, ut, quae iis quaeve imperatoribus acta tribuenda sint, non facile sit ad diiudicandum, nunc propriam quandam administrationem et iurisdictionem habere coeperunt, quae imperio longe inferior est, licet alios magistratus antecellat. Praeterea etiam in variis Codi- cis Theodosiani constitutionibus edictorum a Praefectis Praetorio reddendorum mentio facta est62), ex quibus colligi potest, de quibus causis edicere consueverint. Ac primum quidem imperatores constitutiones suas, non quidem omnes indistincte, sed eas, quae causas ad Praefectorum administrationem vel iurisdictionem spectantes attingerent, ad Praefectos Praetorio transmittere solebant, quas hi edictis in praefectura sua propositis iudicibus provinciarum intimabant, vel ad omnium notitiam pervenire faciebant63). Et interdum quidem Praefecti Praetorio constitutionis principalis mentione dumtaxat facta sententiam legis edicto inti- mabant64); plerumque autem constitutionum verbis praemissis sive antelatis65) edictum subiicie- bant, quo vel simpliciter significarent, haec esse, quae princeps constituerit, vel etiam statuta principalia firmarent66). Nam ut olim Praetores edictis suis ius civile adiuvabant, actiones etc.

61) Puchta Institut. I p. 517 sq. mondus, qui ex ipsa decori specie id etiam adstruebat: 62) Cf. Jac. Gothofredus ad Cod. Theod. ed Ritter To. VI cui enim verisimile fiat, principum leges iudicum edi- P. II p. 5 sq. ctis subiectas fuisse? Idem vero recte contrariam sen- 63) Vide l. 4 C. Th. de decur. et silent. 6, 23. l. 6 C. tentiam perperam fulciri demonstravit his verbis: Lex Th. de itin. mun. 15, 3. Nov. post Cod. Theod. lib. I proposita sub Edicto; ut Novella Valent. de praescript. tit. 15 nov. 2 §. 4. – Jac. Gothofred. ad Cod. Theod. 30 ann. Haec enim verba non ordinem denotant, sed l. l. et To. I p. 3 sq. – Brissonius de formulis lib. III modum proponendi: sub, idem est, quod per Edictum. cap. 69. Idem denique ostendit et progravmmata et proϑevmata non 64) Otto Papinian. p. 512. ideo dici, quod praeponerentur, sed quo palam proponerentur.“ 65) De legibus antelatis edicto insignis locus est Jac. Go- thofredi ad Cod. Theod. XI, 13 (ed. Ritter Tom. IV. 66) Cf. l. un. C. Th. si per obreptionem 11, 13. – Cae- p. 107), quem describam: Mos hic scilicet olim fuit, ut terum apprime huc faciunt, quae Heineccius hist. Edict. ” lib. I cap. 5 §. 2 habet: Ut exemplo res fiat clarior, magistratus iuberentur constitutiones seu edicta princi- ” pum publice sub edicto seu programmate proponere et exstant apud Baronium ad ann. 418 n. 18 et 20 acta proferre, imo et anteferre, praeferre: praeferre, in- quaedam adversus Pelagium et Caelestium, haereticos, quam, sic, ut lex principis praecederet, sequeretur mox quae ex tribus codicibus MSC. multo emendatiora edidit edictum magistratus, quod recte probavit Sirmondus 2 Steph. Baluzius sub finem Notar. ad Salvianum et Vin- Propemptici cap. 2...... comprobatur ex Novellarum cent. Lirinensem pag. 374. In illis primum occurrit, subscriptionibus: Novellae, inquam, Valentiniani de te- Honorii et Theodosii augg. rescriptum ad Palladium, stamentis, de sepulchris, de libertis: ubi diserte eae praefectum praetorio, datum prid. Kalendas Maias dicuntur: Antelatae Edicto Praefecti Praetorio,“ ubi Ravennae DD. NN. Honorio XII et Theodosio VIII ” perperam Vir Clariss. emendabat: Antelato Edicto. augg. consulibus, quo capita dogmatis exsecrandi, Cae- Comprobatur id quoque Edicto Praefectorum, quo lex lestium ac Pelagium, urbe expelli, sectatores vero eo- Theodosii, promulgata de Nestorii libris, inter Acta rumdem ad tribunalia pertrahi, ac deportatione puniri Synodi Ephesinae Part. IV pag. 1718 Tom. I Concil. iubent. Quum vero adiecissent principes: iuvat autem Harduin. ubi aiunt diserte Praefecti, to;n tou` ϑeivou ϕw- per omne paene imperium nostrum, qua mundus ex- to;~ gevmonta novmon prolavmpein prosetavxamen, legem divino tenditur, huiusmodi promulgata diffundi: ne scientiae lumine plenam praelucere iussimus ...... Et recte Sir- forte dissimulatio pastum praestet errori, atque im-

8 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [235] pro legum tenore se daturos esse polliciti, ita etiam Praefecti Praetorio principum constitutiones sese exsequuturos esse edicebant, poenas et mulctas67) minati iis, qui illas transgredi fuerint ausi. Unde etiam explicari debet, quod hactenus a viris doctis non satis intellectum esse video68), nimirum qui factum sit, ut inter constitutiones principales tot sint, quas imperfectas appellare licet; quandoquidem probabile est, leges eiusmodi perfectionem, ut ita dicam, edictis accepisse, quibus a Praefectis Praetorio vel aliis magistratibus ad omnium notitiam perferrentur. Aliud genus edictorum, quae a Praefectis Praetorio reddebantur, ad rem tributariam et annonariam pertinebat. Indictio tributorum a principe facta edictis a Praefectis Praetorio publicabatur69): et aliquando etiam extraordinaria illatio a Praefectis Praetorio edictis propositis indicebatur70). Census etiam cura ad eosdem Praefectos pertinebat71), quem sicubi suo tem- pore72) renovare oporteret, per edicta hoc ipsi imperasse videntur. Denique exactores tributorum invigilare debebant, ut passim praecepta ad eos transmittere eosve edictis admonere necesse haberent73). Tertium genus edictorum Praefectorum Praetorio hoc erat, quod ad officiales spectabat. Nam eiusmodi quoque edictorum, quibus denuntiaverint, quos ex officio suo eiecerint diversisque iusserint inhaerere muneribus, mentionem factam reperimus74). Quartum genus pertinebat ad provinciarum administrationem. Inspiciebant enim, ne cui a rectoribus provinciarum oppressio fieret, providebant, ut defensores idonei constituerentur, decurionibus imminebant, opera publica, vias, cursum publicum, metalla, spectacula curabant: deque his rebus omnibus provinciarum iudices nonnunquam edictis admonebant75). Denique etiam iurisdictionis causa passim edicta reddidisse videntur. Quod licet non possit certis probari argumentis, tamen pro auctoritate iudicii Praefectorum Praetorio verisimile et vel ideo credendum est, quoniam Praefecti Praetorio, ut mox videbimus, certe Anastasii et inse- quentium imperatorum temporibus eiusmodi edicta proposuerunt. §. 9. C. Ab Anastasio usque ad Iustinianum.

Tempus, quod inter Anastasium et Iustinianum intercedit, in historia edictorum Praefe- ctorum Praetorio non ideo ab anteriori tempore separavi et hac paragrapho specialiter pertractan- dum seposui, quod Praefectos Praetorio de aliis plane causis ab Anastasio inde edixisse credam: sed propterea, quod complura edicta a Praefectis Praetorio Orientis hoc tempore proposita etiamnum extent, quorum pars edita est, pars autem nunc primum a nobis edetur76). Deinde etiam M. Aurelius Cassiodorus Senator, qui apud Ostrogothos Theodorico regnante Praefectus Praetorio

pune se quisque putet audere, quod condemnatum vi- 67) Habebant enim Praefecti Praetorio ius mulctae dicen- gore publico sese finxerit ignorare: Palladius, praefe- dae usque ad quinquaginta aureos. l. 4 C. Iust. de modo ctus praetorio, una cum collegis in continenti hoc edi- mulctar. 1, 54. ctum proposuit: Iunius Quartus Palladius, Monaxius 68) Plerique enim unicum huic rei remedium paratum fuis- et Agricola, iterum praefecti praetorio, dixerunt, se arbitrantur per Novellam Theodosii (Nov. post Cod. contra Pelagium atque Caelestium, catholici dogmatis Theod. lib. I tit. 8) sive l. 6 C. Iust. de legibus 1, 14. fidem nefandis tractatibus destruentes, sententia prin- Caeterum cf. Brissonius de formulis lib. III cap. 73. cipis invaluit, ut, venerabili urbe summoti, bonorum 69) Videatur l. 34 C. Th. de annona et tributis 11, 1 et concilio mulctarentur. Hoc ergo omnes admoneri opor- Jac. Gothofredus in Paratitlo ad h. t. tet edicto, ne quis sinistrae persuasionis erroribus 70) Cf. l. 7. 8. C. Th. de extraordin. 11, 16. credulum praestet adsensum. Et si ille sit plebeius ac 71) L. ult. C. Th. de censu 13, 10. clericus, qui in caliginis huius obscoena reciderit, a 72) v. Savigny in Zeitschr. f. gesch. Rechtsw. VI p. 375. quocumque tractus ad iudicem, sine accusatricis di- 73) L. 173 C. Th. de decurionib. 12, 1. scretione personae, facultatum publicatione nudatus, 74) L. 10. 16 in f. C. Th. de div. off. 8, 7. irrevocabile patietur exsilium. Nam superna maiestas, 75) L. 18 C. Th. de accus. 9, 1. l. 23 C. Th. de poenis. ut non colligit exsecrandam ignorantiam, ita ineptae 9, 40. l. 1. 3 C. Th. de defensorib. 1, 11. l. 108 C. Th. disputationis reiicit iniuriam. Propositum exemplum de decurionib. 12, 1. l. 3. 34 C. Th. de operib. publ. Edicti. Hactenus edictum praefectorium, quo princi- 15, 1. l. 4 C. Th. de spectaculis 15, 5. l. 5. 22 C. Th. pum constitutionem publicavit Palladius.” – Cf. etiam de cursu 8, 5. Haubold Inst. literar. p. 269 sq. 76) Cf. cap. III.

9 [236] PROLEGOMENA.

Italiae fuit, edictorum, quae ipse reddidit, formulas in unum collectas posteritati tamquam docu- mentum studii et administrationis suae reliquit77), atque ita edictorum, qualia tum temporis a Praefectis Praetorio Italiae proponebantur, fidelem imaginem repraesentavit, quae nobis, quum potestas Praefectorum Praetorio in Oriente atque Occidente similis fuerit, genera edictorum a Praefectis orientalibus emissorum quasi ob oculos ponit. Iam vero Anastasii, Iustini Iustinianique temporibus Praefecti Praetorio fere de iisdem causis edixerunt, de quibus eos iam antea edixisse paragrapho superiori monuimus. Sanctiones imperatorum ad se transmissas propositis edictis vulgabant, quod Novellis Iustiniani ostenditur, quas passim Praefecti Praetorio ejdivktwn ejn toi`~ sunhvϑesi kai; nomivmoi~ movnon tovpoi~ protiϑemevnwn vel dia; programmavtwn oijkeivwn vel kata; tovn nenomismevnon trovpon khruvgmasi publicare iubentur78). Praeterea de tributis et annonis edicta emittebant, nec non de aliis rebus ad provinciarum administrationem spectantibus, id quod non solum constitutionibus nonnullis Codicis Iustinianei, re- petitis fere ex constitutionibus Codicis Theodosiani supra laudatis, et formulis Cassiodori79) probatur, sed etiam apparet ex Edictis Praefectorum Praetorio mox edendis, inter quae v. c. reperiuntur edicta de adiectione (Ed. I et XXIV), de apochis publicorum tributorum (Ed. III c. 1, Ed. VI c. 1, Ed. XXXII c. 1, Ed. XXXIII c. 5), de ponderatoribus (Ed. VII), ut pro unoquoque iugo unum ceratium ultra particularem delegationem praestetur (Ed. XIII), de L diebus post successionem (Ed. XXVII c. 2), de secretariis in provinciis (Ed. XVIII), de decurionibus (Ed. IX), de aedilibus (Ed. VIII). Atque etiam Nov. CLXVII ab Heimbachio nuper80) integrior edita, quae continet tuvpon Bassi Praefecti Praetorio, varia edictorum genera a Prae- fectis Praetorio reddi solita recenset initio his verbis: Ta; me;n a[lla o{sa dietupwvϑh para; tw`n hJmetevrwn ϑrovnwn kai; ejn koinoi`~ dhlou`ntai gravmmasin h] kai; a[lloi~ genikoi`~ tuvpoi~ th`~ hJmetevra~ ajrch`~, h] peri; tw`n ejpicwrivwn ajrcovntwn kai; tavxewn kai; o{lw~ ajpaithtw`n dialegomevnoi~, kaϑ’ o}n aujtou;~ devoi trovpon toi`~ uJphkovoi~ prosϕevresϑai, h] peri; th`~ tw`n uJphkovwn aujtw`n ejn toi`~ sunallavgmasin ojrϑovthto~, kai; th`~ peri; ta;~ eujsebei`~ eijsϕora;~ eujgnwmosuvnh~, th;n eJautw`n e[cein ijscu;n boulovmeϑa k. t. l., ut proinde videas, Praefectos Praetorio quaedam edixisse de provinciarum praesidibus et officiis et simpliciter exactoribus, quomodo eos oporteret cum subditis agere, vel de bona fide a subditis ipsis in contractibus observanda, et desacris illationibus devota mente inferendis. Caeterum tuvpoi peri; th`~ tw`n uJphkovwn ejn sunallavgmasin ojrϑovthto~ (de bona fide a subditis in contractibus observanda), qui hoc loco laudantur, edicta indicant iurisdictionis causa proposita, quibus negotiis inter privatos agendis forma constituitur: cuiusmodi edicta, si non et antea, nunc tamen a Praefectis Praetorio reddita esse, nequaquam dubium est. Nam allegantur edicta Praefectorum Praetorio ad ius privatum spectantia vel ab ipso Iustiniano, veluti in l. 16 C. de iudiciis 3, 1, ubi dicitur generalibus formis Praefectorum Praetorio statutum esse, neces- ” sitatem imponi iudice recusato partibus ad eligendos arbitros venire et sub audientia eorum sua iura proponere,“ et in l. 27 C. de fideiussoribus 8, 40, ubi is, qui confessus est coram tabulariis, quod in fide sua aliquem suscepit, secundum generalia edicta sublimissimae praetorianae sedis post duos menses liberari dicitur, quasi sine scriptis fideiussione facta. Denique inter Edicta Praefectorum Praetorio, quae mox edemus, plurima sunt, quae ad iurisdictionem spectent, veluti de in possessionem missione (Ed. II, Ed. V c. 3, Ed. XII. XXIX), de probationibus (Ed. III. XX. XXI.), de dotis constitutione et solutione (Ed. V c. 1. 2, Ed. XXIII), et quae sunt eius generis reliqua. §. 10. De edictis Praefectorum Praetorio ordinariis et extraordinariis, publice propositis et ad magistratus, qui sub dispositione eorum essent, directis.

Magistratus olim duplex genus edictorum proposuisse constat: alterum ordinariorum, ut

77) Variarum lib. XI. XII. cap. 16, lib. XII cap. 16. – Apud eundem Cassiodorum 78) Brissonius de formulis lib. III cap. 69. 70. 71. 72. – Var. lib. XI cap. 17 sqq. habentur edicta, quae officia- Biener Gesch. der Novellen p. 25. 27 sqq. les spectant. 79) Variar. lib. XI cap. 7. 35. lib. XII cap. 2. – Lib. XI. 80) Zeitschr. f. gesch. Rechtsw. VIII p. 352 sqq.

10 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [237] cum Bachio81) loquar, sive perpetuorum, quibus statim initio magistratus sui palam edicerent, qua ratione per totum annum magistratum suum gesturi essent, alterum extraordinariorum, prouti res ratione postularet. Videtur igitur quaerendum esse, an etiam Praefecti Praetorio utriusque generis edicta promulgaverint. Praefectos Praetorio perpetuae iurisdictionis et administrationis causa initio magistratus sui edicta proposuisse, nonnulli arbitrati sunt, veluti Otto82) et Heineccius83), idque duobus argumentis adstruere studuerunt: primum hoc, quod generales formae sive generalia edicta Praefec- torum Praetorio passim laudentur, quae pro edictis perpetuae iurisdictionis causa initio magistratus propositis accipienda sint, deinde loco Cassiodori, qui Var. lib. XI cap. 8 sub auspicia praefecturae suae ad provinciales edixit: Priscus mos fuit, nova iura decernere, ut succedenti po- ” pulo aliquid, quod omissum videbatur, adiungerent. Nunc autem sufficiens laus conscientiae est, vetera decreta servare.“ Sed cur generalia edicta interpretemur perpetua i. e. initio magistratus proposita, nulla idonea ratio est; et Cassiodorus nequaquam hoc dicit, Praefectos Praetorio ante se ipsum edicta perpetua proponere consuevisse84), sed ad edicta perpetua Praetorum re- spexisse, et hoc sibi velle videtur, priscum illum Praetorum morem a novis magistratibus et inprimis a Praefectis Praetorio non observari. Itaque hoc potius Cassiodori loco laudato probatur, edicta perpetua initio magistratus a Praefectis Praetorio nunquam proposita fuisse: id quod vel ex eo probabile fit, quod de perpetuis Praefectorum Praetorio formis sive edictis in fontibus historiae iuris prorsus nihil memoriae proditum est85). Verumenimvero etsi Praefecti Praetorio edicta perpetuae iurisdictionis causa sub auspiciis magistratus sui proponere non consueverint, tamen ordinaria ratione statim initio edicta divulgasse videntur, quibus auspicarentur quasi magistratum, et, se Praefectos Praetorio constitutos esse, iudicibus et provincialibus tractus sui atque etiam episcopis notum facerent, et se quidem iustitiae cul- tores fore publice sponderent, illos autem ad legum observantiam hortarentur. Huiusmodi enim edicta86) magistratibus in suscipienda administratione recentioribus certe temporibus quasi solennia fuisse, in universum ostendunt constitutiones imperatorum87), et de Praefectis Praetorio in specie probant Edicta Cassiodori Praefecti Praetorio Italiae ad Senatum urbis Romae, ad Papam, ad episcopos, ad iudices provinciarum et ad provinciales auspicandi magistratus causa emissa88). Et haec quidem de ordinariis edictis Praefectorum Praetorio. Reliqua edicta omnia extraordinaria fuerunt. Ex his nonnulla generalia praecepta continebant in futurum observanda, nonnulla singulis dumtaxat rebus, prouti incidissent, normam dabant ad alia non extendendam. Deinde alia, — res plane nova et antiquitati incognita, — iussu imperatorum, alia pro potestate sua a Praefectis Praetorio sponte proponebantur. Inter illa eminent edicta, quibus quotannis indictionem a principe factam publicabant, quae medium quodammodo locum inter ordinaria et extraordinaria edicta obtinent89). Caeterum edicta Praefectorum Praetorio aliquando certis tantum personis intimabantur, veluti rectoribus provinciarum90); edicta enim, quibus generaliter aliquid imperaretur, per modum

81) Hist. iurispr. lib. II cap. 2 sect. 3 §. 2. 3. matavrioi, qui ea ad provincias perferebant, l. 2 C. de 82) In Papiniano cap. 14 §. 4. sportulis 3, 2. – Cf. Nov. XVII c. 16, Nov. XCV c. 1 §. 2. 83) Hist. Edictor. lib. I cap. 5 §. 2. 88) Variar. lib. XI cap. 1. 2. 3. 7. 8. 84) Heineccio, cui haec interpretatio placuisset, sese iam 89) Hic esse videtur, quem annuum sermonem vocavit Cas- opposuit Cramer in Hugo Civil. Magazin tom. III p. 161. siodorus Var. lib. XII cap. 2, quo loco talis edicti for- 85) Nec Gaius (I, 6), nec alii post Gaium scriptores eius mula habetur. Ibi primum iudices generaliter adhorta- tur, et deinde sic pergit: Haec nos annuo sermone rei mentionem faciunt. Deinde lex Cornelia, qua ma- ” gistratus populi Romani, qui iurisdictionem sortiti erant, convenit loqui .... Veniamus nunc ad consueta .... quod ad edicta perpetua proponenda obstricti erant, ad novos feliciter dictum sit, te officiumque tuum ... possessores magistratus nec pertinuit nec translata est. Denique non praecipimus admonere, ut tributa Indictionis XIII idem his temporibus, qui olim post legem Aebutiam, devota mente persolvant etc.“ edictorum perpetuorum usus fuit. 90) Probatur hoc eo, quod nonnunquam dumtaxat iudici- 86) Possis dicere: Antrittspatente. Cf. Cramer l. l. p. 159. bus provinciarum sanctiones imperatorum insinuare iu- 87) Haec edicta, quantum ad rectores provinciarum atti- bebantur; cf. Gothofred. ad Cod. Theod. ed Ritter tom. I net, proprio nomine vocabantur diatavgmata, et diatag- p. 3. Probatur praeterea Cassiodori formulis, quae

11 [238] PROLEGOMENA. epistolarum emitti, ab antiqua quidem edictorum observantia prorsus abhorret, sed sub imperatoribus, Christianis maxime, usitatissimum fuit90a). Aliquando autem edicta Praefectorum Praeto- rio, ut ad omnium notitiam pervenirent, in scripturam redacta per officiales vel hos, qui sub dispositione Praefectorum essent, in locis celeberrimis91), puta in foris civitatium vel in templis92), publice proponebantur. Quamquam edicta in albo proponendi ratio, quae olim obtinuerat93), non amplius custodita esse videtur; nam et nusquam eius rei mentio facta est, et Theophilo incognita fuit94).

§. 11. De nominibus, quibus edicta Praefectorum Praetorio appellata sunt.

Quum apud antiquos, quicquid magistratus publice praeciperet, hoc uno et communi nomine edicti appellaretur, sub imperatoribus factum est, ut pro variis edictorum generibus variae adin- venirentur designationes: idque vel maxime accidit in Edictis Praefectorum Praetorio. Haec enim varia nomina acceperunt, alia latiori alia strictiori significatione usurpata, alia e latino alia e graeco sermone hausta, quae nunc adiecta, si qua opus erit, interpretatione breviter recen- sebimus95). Edicta Praefectorum Praetorio ea, quae publice proponebantur, tam latine quam graece scribentibus appellata sunt edicta (e[dikta), programmata (progravmmata), Graecis etiam khruvgmata. Ea vero, quae ad praesides sive iudices provinciarum dirigebantur, modo latine dicta sunt: praecepta, praeceptiones, modo graece: prostavgmata, prostavxei~, atque etiam gravmmata, koina; gravmmata, diagravmmata. Quaedam plane ex his commonitoria vocata sunt: nam commonitoria dicuntur fere literae edictales magistratus alicuius hortatoriae ad eos, qui sub dispositione eius sunt96). Aliud edictorum genus “Indika~ vocasse videntur. Nimirum inter Edicta Praefectorum Praetorio, quorum rubricas Codex Marcianus 179 effert, habetur etiam numero XXI i[ndix a[sporo~ ajlupivou kwnstantivnou, et iterum numero XXII et XXIII i[ndix tw`n aujtw`n. Quibus locis quaerendum est97), quid i[ndix significet; nam apud Lexicographos significatio verbi Indicis, quae huc faciat, nulla reperitur. Et mihi quidem videtur duplici modo accipi posse, vel ita, ut edictum breve, vel ita, ut epistolam edictalem significare intelligatur. Priorem interpretationem adiuvat hoc, quod index vocatur, quodcunque breviter exponitur, et quod etiam variis locis indicia“ ” dicta sunt, quae aliis locis brevia appellantur98). Altera interpretatio, quam ego praestare cre-

plerumque ad certas personas directae sunt; probatur 95) Caeterum nolui hic locorum ubique mentionem facere, denique Nov. 166, quae continet Edictum Demosthenis in quibus nomina mox afferenda occurrunt. Plerosque Pf. Pr. ad Ortalinum (?) consularem Lydiae, ut est in laudavit et exscripsit Brissonius de formulis lib. III cap. editione Heimbachii Zeitschr. für gesch. Rechtsw. VIII 69-71. – Cf. etiam Heineccius hist. Ed. lib. I cap. 2 p. 348. §. 2, et Jac. Gothofredus in Glossar. ad Cod. Theod., 90a) v. Savigny System I p. 124 not. g. p. 130 sq. not d. Glossae Nomicae, Ducange, Brissonius alique Lexico- e. – Puchta Instit. I p. 618. graphi. 91) L. 3 C. Th. de indictionib. 11, 5. Cassiodor. Var. lib. 96) De commonitoriis videatur etiam Beveregius in Syno- XI cap. 9: per loca celeberrima proponi faciat de- ” dico in notis vol. II p. 202 b. stinata.“ 92) Gothofred. ad Cod. Theod. ed. Ritter tom. I p. 4. 97) Locis laudatis etiam corruptela inesse potest. Nam 93) Heinecc. hist. Edict. lib. I c. 2 §. 5. “Indix corruptum esse potest ex “Indikton, quod in Codd. 94) Videantur interpretes ad Theophil. IV, 6, 12 in edit. MSS. passim scribitur “Indik. “Indikton vero aut idem Reitzii. – Basilica, antiqui cuiusdam ICti (Anonymi) esse potest, quod i[dikton s. e[dikton (cf. Ducange s. v. commentarium sequuta, in l. 7 pr. D. de iurisd. 2, 1 i[ndikton in appendice), aut significare Indictionem a verba „in albo“ vertendo omittunt; videantur Basil. ed. Praefecto Praetorio publicatam. Mihi tamen, ut ingenue Heimbach tom. I p. 263. – Caeterum vix opus est ut dicam, quod sentio, neutrum placet: imo, quum in Cod. moneam, vocem khruvgmata, qua aliquoties edicta Prae- Marciano i[ndix ter perspicue positum sit, nihil omnino fectorum Praetorio appellantur, non sic esse accipiendam, in hac voce mutandum esse censeo. quasi per khvruka i. e. praeconem publicata fuerint: nam 98) Jac. Gothofredus in Glossar. ad Cod. Theod. s. v. Praefecti ne habuerunt quidem in officio suo praecones. Indicium.

12 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [239] diderim, nititur dicendi genere scriptoribus latinis medii aevi usurpato, a quibus Indiculus pro epistola et libello accipitur99). Praeterea sunt, quas Formas (graece tuvpou~) appellaverunt. Et plerisque100) quidem forma sensu iuridico quaecunque ratio ac dispositio, quodcunque praeceptum iuris esse videtur. Sic enim hoc verbum cum quadam emphasi in dictionibus forma iuris,“ forma edicti perpetui,“ ” ” forma iurisdictionis,“ aliisque similibus usurpari putant. Nonnunquam autem etiam fontes, ex ” quibus istiusmodi formae deducerentur, (— causam ab effectu, —) formas vocatas esse statuunt: v. c. constitutiones principum, et similiter etiam edicta magistratuum, veluti Praefectorum Prae- torio. Mihi vero vocabulum forma1) duas significationes probe a se invicem distinguendas habere videtur, alteram nempe, ut ita dicam, passivam, alteram activam. Prior, quae forte antiquior est, id significat, quod efformatum est, h. e. figuram rei, altera id, quod formam rebus dat; utraque autem significatione forma non solum de rebus corporalibus, sed etiam metaϕorikw`~ usurpatur. Ideoque illa significatione, ut exemplis utar, non tantum de forma corporis humani, sed etiam de forma contractus vel iuris sermo est: hac autem non solum de forma numorum, verum etiam de forma aquarum, de forma censuali, de forma agrorum. Et activa quidem significatione etiam fontes iuris, utpote quibus ius efformetur, formae vocari potuissent; sed quum singulis antiquitus discreta nomina indita essent, veluti legum, SCtorum, edictorum, evenit, ut peculiare quoddam genus fontium iuris, quod sub imperatoribus demum exortum est, hoc nomine quasi technico in- signiretur. Nimirum imperatores magistratibus a se creatis non tantum mandata dabant magistratum suscipientibus, sed etiam per tempus, quo magistratum gererent, subinde praeceptiones mittebant: et sic tandem formae appellatae sunt epistolae formales2), quae iussiones principum continentes ad magistratus directae sunt3). Iam vero sicuti imperatores formas dabant, ita sensim etiam Praefecti Praetorio dare coeperunt. Igitur formae Praefectorum Praetorio nihil aliud sunt, quam epistolae formales ad magistratus sub dispositione eorum constitutos, quae quidem ab edictis proprie sic dictis tum in formalibus tum in hoc, quod publice non proponerentur, diversa fuisse videntur. Inter formas autem et prostavxei~ etc. supra memoratas hoc discrimen interces- sisse videntur, quod illae a Praefectis Praetorio sponte et auctoritate propria, hae vero iussu imperatorum, potissimum ad publicationem constitutionum principalium, emissae fuerint4). Quamquam aliquando Formarum et Praeceptorum perinde atque Edictorum nomen tanquam commune et generale usurpatur. Quod reliquum est, meminisse oportet, nominibus, quae edictis Praefectorum Praetorio indita esse hactenus vidimus, non solum Praefectorum Praetorio, sed etiam imperatorum aliorumve magistratuum praecepta appellata esse. Illa ut ab his distingui possint, plerumque adiectionibus et appositionibus5) efficitur. Quemadmodum enim principum constitutiones ϑeivoi tuvpoi

99) Ita apud Marculfum form. lib. II cap. 49 habetur „Indi- 3) Sic Capitolin. in Antonino Pio c. 6 de formis ab An- culus generalis ad omnes homines.“ – Cf. praeterea tonino compositis loquitur. Eodem pertinet forma ab Ducange Lex. med. et inf. Latin. s. h. v. Hadriano et forma a D. Marco data, quarum mentio fit 100) Vide praeter hos, quos supra laudavi not. 95, etiam in l. 14 D. de aliment. vel. cibar. legat. 34, 1 et l. 10 Dirksen Manuale s. v. Forma. D. de pactis 2, 14. Denique me quidem iudice hoc sensu 1) Quum diminutivi usus, ubi primitivum verbum eandem etiam accipienda est haec dictio: forma edicti perpetui, significationem habet, plerumque cadentis latinitatis in- quae non significat clausulas sive tenorem edicti perpe- dicium sit, mirum profecto est, quod in hac voce, de tui, sed potius intelligenda est de forma super edicto qua agimus, aliter plane res cesserit. Nam formae vo- perpetuo data, nempe illa, qua Hadrianus magistratus pro- cabulum recentiores scriptores fere diminutivo formula vinciales edictum perpetuum a Salvio Iuliano et Servio praeferunt, adeoque formas vocant, quas antiquiores Cornelio compositum sequi iusserit. Videatur tamen auctores formulas appellare consueverant. Puchta Institut. I p. 547. 2) Cf. Suetonius in Domitiano c. 13 et 20, ibique inter- 4) Nimirum nusquam me legere memini, Praefecto Prae- pretes. – Itaque a forma epistolarum et rescriptorum for- torio imperatum esse, ut „formis suis“ quicquam di- mas dictas esse crediderim, ut proinde haec signifi- vulgaret. – Caeterum an formales quoque inter formas et catio verbi formae neutiquam cohaereat cum verbo for- praeceptiones Praefectorum Praetorio differentiae exti- mulae, quod apud antiquiores scriptores aliquando idem terint, dubitari potest. significat, quod dispositio, sed potius cum formis sive 5) Edicta Praefectorum Praetorio aliquando generalia, sanctionibus pragmaticis, quae dicuntur. tuvpoi genikoiv vocantur: iidemque ad honorem Praefectu-

13 [240] PROLEGOMENA.

(sacrae formae) audiunt, sic edicta Praefectorum Praetorio verbi causa vocantur formae sub- ” limissimae praetorianae sedis6)“, tuvpoi tw`n ejpavrcwn7), uJparcikoiv8) sive ejparcikoi; tuvpoi9). At- que hinc orta est appellatio Eparchicorum, qua viri docti post Cuiacium10) edicta Praefectorum Praetorio fere significare solent. Nos ea abstinendum esse putavimus, tum quia nullis veterum auctorum testimoniis comprobatur, tum quia ambiguitatem quandam in se habere videtur, utpote quae praecepta tw`n ejpavrcwn tw`n praitwrivwn et tw`n ejpavrcwn th`~ povlew~, imo tw`n aJplw`~ ajrcovntwn sive ejparcovntwn11) plane confundat12).

§. 12. De auctoritate edictorum Praefectorum Praetorio.

Supra observavimus, edicta Praefectorum Praetorio modo praecepta generalia in futurum observanda comprehendisse, modo singulis dumtaxat rebus, prouti incidissent, normam imposuisse ad alia non extendendam. Et his quidem edictis, sicubi competenter aliquid imperatum esset, id statim observatum esse, non est quod fuse demonstrem. Tantum generalia illa edicta quatenus obtinuerint, diligentiori tractatu indigere videtur, ideoque de iis solis in sequentibus sermo erit. Iam vero inquirentibus nobis in vim atque auctoritatem edictorum Praefectorum Praetorio primo quidem obtutu non improbabile videbitur, eiusmodi edicta annua fuisse vel certe non ultra valuisse, quam is, qui ea proposuisset, Praefectura fungeretur, et proinde temporalem dumtaxat valorem habuisse, nisi forte a successoribus confirmarentur et sic tralatitia fierent. Nam antiquitus institutum fuerat, ut quodlibet edictum omnem vim atque auctoritatem amitteret, postquam is, qui id proposuisset, magistratu sese abdicasset, nisi forte a successore eius in novum edictum ab ipso proponendum verbotenus translatum vel simpliciter confirmatum esset. Idque etiam in edictis Praefectorum Praetorio obtinuisse, nonnulla sunt quae indicare videantur. Cassiodorus enim, Praefectus Praetorio sub Theodorico Ostrogothorum rege, edictum a se propositum Variar. lib. XII cap. 2 annuum sermonem“ vocat. Idem Cassiodorus Variar. lib. XI cap. 8 his verbis: ” — sufficiens laus conscientiae est, vetera decreta servare“, edicta Praefectorum Praetorio ” tralatitia se servaturum esse, promittere videtur. Et similiter Nov. CLXVII, quae est Forma Bassi Praefecti Praetorio, eo loco, quem §. 9 exscripsimus, atque etiam Forma Hephaesti, quae mox a nobis edetur, edictorum a praedecessoribus compositorum confirmationem continent. At enim vero rem accuratius perscrutantibus coniectura illa non potest non erronea videri. Scilicet quum magistratus Praefectorum Praetorio haud fuerit annuus, ineptum est existimare, edicta eorum annua fuisse. Nec magis verisimile est, edicta eorum, donec magistratum gererent, non autem ultra valuisse: nam sic confusa profecto atque incerta cuncta fuissent, quum Praefecti Praetorio haud raro per dies vel menses mutati sint, et priusquam edictum Praefecti

rae etiam mevgistoi dicuntur. Sed hoc epithetum, an sem- 10) Cuiacius Obss. VI, 10, qui edicta Praefectorum Prae- per et unice edicta Praefectorum Praetorio significet, torio Eparchica appellata esse tradit. Sumsit hoc Cuia- affirmare non ausim: illud vero vel minus his edictis cius ex Harmenopulo, qui se Eparchicis in Hexabiblo com- proprium est, utpote quod omnibus edictis tam impera- ponenda usum esse in Protheoria professus est. Verum haec torum quam aliorum magistratuum, quae generaliter ali- Eparchica ab Harmenopulo collata edicta Praefectorum quid praecipiunt, competat. Praetorio fuisse, perperam Cuiacius statuit, quandoqui- 6) Cf. l. 16 C. de iudiciis 3, 1. dem Harmenopulus ipse haec ejparcika; ajpo; twn` tou ` ajskalwnivtou ijoulianou` tou` ajrcitevktono~ ejk tw`n novmwn h[toi 7) Index Novellarum CLXVIII in Cod. Marc. 179 haec ejϑw`n tw`n ejn palaistivnh/ esse dicit. Cf. Harm. II, 4, 12. habet: hJ rx~æ ejsti; tuvpo~ aæ tw`n ejpavrcwn. hJ de; rxzæ ejsti; 11) Etiam edicta Praefectorum Urbi ejparcikav vocata esse tuvpo~ kdæ tw`n ejpavrcwn. hJ de; rxhæ ejsti; tuvpo~ tw`n ejpavr- Cuiacius ipse existimasse videtur: negat autem, edicta cwn bæ. Cf. Biener Gesch. der Novellen p. 618. praesidum unquam sic appellata esse. Sed quidni? Certe 8) In Cod. Marc. 179 indici Edictorum Praefectorum Harmenopuli ejparcikav provincialia sunt, quippe quae di- Praetorio inscribitur: ’Arch; tw`n uJparcikw`n tuvpwn. Vi- cantur esse ejk tw`n novmwn h[toi ejϑw`n tw`n ejn palaistivnh/. deatur Delineatio p. 105, et Biener l. l. p. 619, qui per- Vide tamen Bienerum Gesch. der Nov. p. 99 not. 27 in peram habet ejparcikw`n. alia omnia abeuntem. 9) Nov. 168 in Indice Reginae inscriptionem habet: ejpar- 12) Hinc corrigas velim, quae dixi in Delineat. §. 8. Ibi ciko;~ tuvpo~ peri; oJmodouvlwn. Videsis Heimbach ’Anevkd. enim auctoritate Cuiacii deceptus vel ipse verbum ejpar- tom. II p. 246. cikw`n pro edictis Praefectorum Praetorio usurpavi.

14 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [241] alicuius per provincias divulgatum esset, successor ei ab imperatore datus sit. Denique certis argumentis demonstrari potest, Iustiniani certe temporibus edicta Praefectorum Praetorio perpetuum valorem habuisse. Primum enim Iustinianus in l. 27 C. de fideiussoribus 8. 40, quae ad Ioannem Praefectum Praetorio data est, in genere quasi valida allegavit generalia edicta sub- ” limissimae praetorianae sedis,“ nec adiecit a te proposita“ vel certe tuae sedis“, ita ut etiam ” ” anteriorum Praefectorum Praetorio edicta comprehendere videatur; atque idem Iustinianus in Nov. XXX cap. 3 formas Nicetae antiquioris cuiusdam Praefecti Praetorio in suo robore manere iussit. Similiter etiam Theodorus ICtus Graecus, qui sub Tiberio vixit, formam a Leone Praefecto Prae- torio multo ante emissam quasi obtinentem adhuc laudavit13). Quid? quod collectiones edictorum Praefectorum Praetorio, tam antiquiorum quam recentiorum, quae post Iustinianum in usu fuerunt, et trium formarum in Collectionem CLXVIII Novellarum receptio aperto testimonio sunt, edicta ista etiam posterioribus temporibus observata esse14). Quas autem rationes supra attuli indicaturas, edicta Praefectorum Praetorio eatenus tantum valuisse, donec auctor eorum magistratum deponeret, eae speciosae magis quam verae sunt. Nam sermo annuus apud Cassiodorum non de edictis annuis Praefectorum Praetorio, sed secundum id, quod §. 10 not. 89 notavimus, de indictione quotannis a Praefecto Praetorio publicanda accipiendus est. Idem Cassiodorus, ubi sub auspiciis magistratus sui vetera decreta se servaturum esse edicto promittit, de antiquis iuribus et legibus in genere, non autem de edictis Prae- fectorum Praetorio tralatitiis cogitasse videtur; Praefecti autem Praetorio Orientis, qui edictis suis praedecessorum edicta confirmaverunt, usi sunt hac in re usitata quadam licet superflua dicendi formula, quam etiam in imperatorum constitutionibus saepenumero paene abundare depre- hendimus15). Denique si quaeras, quomodo factum sit, ut antiqua ratio, secundum quam edicta magistratuum nonnisi annuum vel certe temporalem valorem habuerunt, in Praefectis Praetorio haud obtinuerit, non est difficilis ad hanc quaestionem responsio. Nonnulli16) quidem arbitrantur, hanc quasi praerogativam Praefectorum Praetorio fuisse, ut edicta eorum servata sint, postquam is, qui ea proposuisset, abiisset magistratu. Mihi vero universum illud edictorum annuorum sive temporalium institutum sensim sensimque in desuetudinem abiisse videtur. Etenim magistratus novi, qui ab imperatoribus creabantur, non semper ad certum tempus constituebantur, ut proinde edictorum, quae proposuissent, auctoritas circumscribi certo tempore vix potuerit. Imo quemadmodum acta imperatorum initio monarchiae confirmatione post certum tempus indigebant, postea autem in perpetuum valitura fiebant, ita etiam edictis magistratuum, qui potestatem ab imperatoribus accepissent, perpetuum robur tacite accomodatum esse videtur. Nempe quum olim pro constitutione liberae reipublicae persona ipsa, quae populi scito magistratum accepisset, imperare et edicere esset visa, postea non tam personae singulari magistratus, quum potius tw`/ ajswmavtw/ et quasi ajϑanavtw/ th`~ ajrch`~ imperium et iurisdictio et administratio cum iure edicendi adscribebatur, ita ut per successiones in magistratu factas gesta et edicta praedecessorum infirmari minime viderentur. Quae quum ita sint, dubium esse non potest, quin a Praefectis Praetorio edicta in perpetuum valitura proposita sint. Plerique17) adeo historiae iuris auctores, ad l. 2 C. de officio Praefecti Praetoriorum Orientis 1, 26 provocantes18), quasi quoddam ius legum ferendarum Praefectis Praetorio tribuere voluerunt, eorumque edicta vim legis habuisse ontendunt. Sed constitutio illa hoc tantum edicit, edicta Praefectorum Praetorio servari debere; verbum autem servari simpliciter positum nequaquam significat pro lege custodiri“ sive legis vicem obtinere.“ ” ”

13) Basil. ed. Fabrot. tom. IV p. 414 schol. t. p. 75. v. Savigny System I p. 144. Puchta Institutio- 14) Conferatur etiam Nov. 134 cap. 6. nen I p. 616. 18) Nonnulli etiam provocant ad Cassiodor. Var. VI, 3, ubi 15) Videatur exempli gratia l. 5 C. de legit. tutelis 5, 30. haec de Praefecto Praetorio leguntur: „Paene est, ut l. 3 C. de bonis libert. 6, 4. leges condere possit.“ Sed hoc ipsum, quod vocabulum 16) Veluti Puchta Instit. I p. 617 not. c. paene usurpatur, satis aperte indicat, ne a Cassiodoro 17) Gl. ad l. 2 C. cit. Cuiac. Obss. VI, 10. Bethmann- quidem Praefectum Praetorio quasi alterum legislatorem Hollweg Gerichtsverfass. des sinkenden römischen Reichs praedicari.

15 [242] PROLEGOMENA.

Itaque ius legum ferendarum Praefectis Praetorio perperam vindicatur, et edicta eorum a legibus probe distinguenda sunt. Discrimina autem inter leges, quae vere dicuntur19), et edicta Prae- fectorum Praetorio haec intercedunt. Primum: quum lex generalis universis totius imperii civibus imperet, edictum generale Praefecti Praetorio provincialibus tantum in tractu, cui praeest, prae- cipit. Alterum: edicta Praefectorum Praetorio ita demum valent, si legibus non sint contraria; lege scilicet lex abrogari potest, non autem edicto magistratus, cui hactenus tantum ius edicendi concessum est, quatenus nil contra leges fiat. Tertium: quum leges de qualibuscunque causis ac negotiis ferantur, edicta a Praefectis Praetorio solum de his rebus, quarum cura ad eos pertinet, possunt proponi. Denique quartum hoc est: lex magistratibus omnibus normam imperandi praescribit, edictum autem Praefecti Praetorio ne hos quidem magistratus, qui in praefectura eius constituti sunt, omnes obstringit, sed eos tantum, qui sub dispositione eius sunt20). §. 13. Interpretatio legis 2 Cod. de officio Praefecti Praetoriorum Orientis et Illyrici.

De Praefectorum Praetorio edictis eorumque auctoritate insignis locus est l. 2 Cod. de officio Praefecti Praetoriorum Orientis et Illyrici, quam aliquoties iam laudavimus et nunc diligentius examinemus. Verba eius legis haec sunt: Idem A. Restituto. Formam21) a Praefecto Praetorio datam, etsi generalis sit, minime legibus vel constitutionibus contraria22), si nihil postea ex auctoritate mea innovatum est, servari aequum est. Dat. Idib. Aug. Severo et Quintiano Conss. Eiusdem tituli lex prima, quae praecedit, inscribitur: Imp. Alexander etc. Itaque Idem Augustus, a quo l. 2, de qua agimus, profecta esse dicitur, Alexander est, sive, ut plenius dicam, M. Aurel. Severus Alexander. Is igitur Restituto cuidam, sive privato sive magistratui minori23), in verba illa rescripsisse dicitur: Idibus Augustis Severo et Quintiano Consulibus, qui

19) Leges, novmou~ abusive aliquando vocant edicta magi- Praefecto Urbi iurisdictio competebat. Sed hoc vel sic stratuum. Lydus de magistratib. II, 16, qui novmou~ tou` explicari potest, ut Edicta illa a Praefectis Praetorio Kappadovko~ laudat, aut de Edictis, aut, quod magis hactenus data esse intelligantur, quatenus ipsi in urbe placet, de moribus Ioannis Cappadocis Praefecti Prae- iurisdictionem haberent, vel sic, ut ea a Praefectis torio intelligendus est. Praetorio una cum Praefectis Urbi proposita esse dican- 20) De hoc, quod ultimo loco posuimus, longe aliter iu- tur, quandoquidem passim summi magistratus simul edi- dicavit Alciatus, qui Paradox. II, 9 sic existimat: „si xisse videntur. Cf. Concilior. collect. nova ed. Mansi praefectus praetorio legem in sua provincia promulga- tom. V p. 415. 661. verit, .... etiam caeteros, alioquin eius iudicio non sub- 21) Accursius in quibusdam exemplaribus „Normam“ legi iectos, tamen lege illa teneri; cuius exemplum inter iu- auctor est. Nempe norma pro forma e librario parum diciorum sanctiones hoc reperire est. Generali praefecti docto emendatum esse videtur, et glossema ita sapit, ut nil supra. praetorio forma expressum fuerat, iudicem delegatum, 22) Ita ut nunc hic locus legtur verba: minime – con- si suspectus esse coepisset, recusari posse; dubitatum traria per oppositionem ad to ; generalis trahenda sunt, deinde est, num et idem in delegato principis esset, et quamquam haec verborum structura perquam dura est. idem esse, Iustinianus Caesar respondit: quod non tam Variantes lectiones, quas libri MSS et editi suppeditant, ex eius lege locum habet, quam quod generalis haec nullis usus sunt. Nam quod in Codice Gottingensi le- praefecti forma etiam ad hos delegatos produci potest: gitur: generalitas, ut referatur ad verba: legibus vel et hanc interpretationem, quamvis reclamante Iasone, constitutionibus, vel quod alii habent: et si generalis textui ipsi (l. 16 C. de iudiciis 3, 1) magis convenire, sit, si minime etc. nec sensum magis idoneum praebet, qui eum viderit, pronunciaturus est, scio.“ Sed argu- nec ferri potest. Puchta (Instit. I p. 616 not. a) haec mentum, quo Alciatus utitur, quam infirmum sit, textus verba: minime legibus vel constitutionibus contraria, ipse luculenter ostendit; dicit enim Iustinianus: „Aper- emblema Triboniani esse censet: fortasse propterea, quod tissimi iuris est, licere ligatoribus iudices delegatos orationem quasi impediant, fortasse etiam propter usum ante, quam lis inchoetur, recusare, quum etiam ex ge- vocis minime. Equidem non tam Tribonianismum hoc neralibus formis sublimissimae tuae sedis statutum sit, ne- loco latere crediderim, quippe cui verborum: legibus et cessitatem imponi iudice recusato partibus ad eligendos constitutionibus iuxta positio non satis conveniat, quam arbitros venire etc.“ Caeterum poterit aliquis ad sta- potius contrariam, ut ad formam referatur, pro con- biliendam Alciati sententiam hoc adducere, quod in non- traria scribendum esse existimaverim. nullis edictis etiamnum extantibus Praefecti Praetorio 23) Nam ubi nomini eius, ad quem rescribitur, magistra- praecipiant, quid in urbe regia fieri debeat, ubi tamen tus nomen non est additum, non statim ille pro privato

16 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [243] tes annus post Christum natum 235, non 236, ut in antiquioribus editionibus Codicis Iustinianei perperam positum est. Constat autem, Alexandrum his ipsis Consulibus et quidem iam die XIV Martii in Germania militum factione interfectum esse, ideoque aut inscriptionem aut subscriptionem mendosam esse plerique existimaverunt, quippe quae Alexandrum auctorem facerent legis post multos dies, quam diem supremum obiisset. Pagius24) Idibus Februariis legendum censuit, Rit- terus25) Idibus Ianuariis legere maluit. Contra Spangenbergius26), cum quo Hauboldus27) facere videtur, Maximinum, qui Alexandro occiso statim ad imperii fastigium elatus est, auctorem nostrae legis esse statuit, et propterea inscriptionem eius sic emendare voluit: Imp. Maximinus Restituto. Sed communis et constans Codicum MSS lectio quodammodo defendi posse videtur. Dies nimirum et Consules non ipsa imperatoris manu rescriptis subscribebantur, sed alia manu sive post subscriptionem manu divina factam sive ad latus adiiciebantur, id quod tam aliis locis, quam his probatur, quos affert Brissonius de formulis lib. III cap. 78 et 82. Et haec quidem diei et Consulum adnotatio tunc facta esse videtur, quum rescriptum e scriniis imperialibus pro- diret: ita ut plerumque dies posterior, quam quo princeps rescriptum dictasset, a scriniariis minus expeditis adnotaretur. Iam vero quum Alexander initio anni p. Chr. n. 235 in Galliam et Ger- maniam, imo Britanniam profectus esset, nec scrinia forte, utpote bello intentus, secum duxisset, facile evenire potuit, ut, quae rescripta in itinere dederat, post eius mortem demum e scriniis emitterentur et diem morte eius posteriorem in subscriptione prae se ferrent. Itaque standum lectioni vulgari, quae Alexandrum paulo ante, quam cum imperio vitam amitteret, rescriptum, de quo agimus, dedisse significat. Transeamus nunc ad alterum disputationis nostrae caput, quaestionem nimirum de sententia, quae constitutioni Alexandri tribuenda sit. Qua quidem de re viri docti28) communiter quasi sic videntur sentire: Alexandrum Praefectis Praetorio primum hac constitutione ius formas generales dandi, i. e. edicta generalia perpetuae iurisdictionis causa proponendi, concessisse, et edictis huiusmodi vim legum sive robur constitutionum largitum esse29). Sed haec interpretandi ratio, si quid video, prorsus improbanda est. Primum enim vocabulo formae edictum perpetuae iurisdictionis causa propositum significari, nullis testimoniis comprobari potest, et secundum ea, quae §. 11 disputavimus, a genealogia eius verbi abhorret. Deinde propterea, quod servari ab Alexandro iubentur, formae Praefectorum Praetorio non statim vim legum habent: nam servandi vocabulum plane generale est, et nisi quid expresse pro lege servari iubeatur, legis vicem non semper habet.

habendus est. Nomen magistratus, maxime si ex mino- nus, quod pace viri clarissimi dixerim, quantumvis ad ribus esset, in rescriptorum inscriptionibus aliquando ab augendam Praefectorum Praetorio potentiam contulerit, iis, qui rescripta colligerent, aliquando a librariis per in- hoc tamen tempore, quo l. 2 C. cit. data est, e vita iam curiam omissum esse videtur. excesserat. 24) Crit. in Annual. Baronii ad annum 235. 29) Interpretatio legis nostrae, quam Alciatus Paradox. 25) Hist. PP. cap. 2 in fine. lib. II cap. 9 proposuit, digna esse videtur, quae hoc 26) In edit. Corp. Iuris Gotting. in notis ad l. 2 C. cit. loco integra describatur. Sic enim ille: „Quemadmodum Bar- 27) In tabb. chronologg. ad a. 235. id intelligendum sit, tractatum a maioribus video, at tolus aliique numero plures, facultatem habere prae- 28) Videantur auctores not 17 laudati. Walter Rechts- fectum praet. universalem legem condendi, ex ea con- gesch. p. 295 cum cautione: „Alexander Severus,“ stitutione putant. At alibi idem Bartolus, et quidam ait, „gab ihm (Praefecto Praetorio) selbst das Recht, alii, Othofredo autore, id illi minime licere, nisi in his, allgemeine Verordnungen zu erlassen. Burchardi “ quibus praeest provinciis, arbitrati sunt: verbumque il- autem Staats- und Rechtsgesch. der Römer §. 112 haec lud generale extra eius territorii fines non accipiunt. In habet: „Alexander Sever bestimmte, dass die von den quam sententiam si accedamus, nihil magis praefecto Präfecten des Prätoriums erlassenen Verordnungen, praetorii competet, quam caeteris magistratibus, qui in Formae, insofern sie werder den Volksschlüssen (?) sua administratione et ipsi iura statuere edicereque pos- noch den Constitutionen widersprächen, Gesetzeskraft sunt. Quod omnino verisimile non est (?), tametsi alium haben sollten“, et in nota addit: „l. 2 C. de offic. ipse huiusce legis sensum existimem, ut si praefectus praef. praet. (1, 26.) Der Schlüssel zu dieser Bestim- praetorio legem in sua provincia promulgaverit, et qui- mung möchte in der eigenthümlichen Stellung zu fin- dem generaliter, exempli causa: quicunque, vel omnis qui den seyn, welche Ulpian als Präfect des Prätoriums tale commiserit, plectatur: si imperatoriis constitu- einnahm, da er während der Jugend von Alex. Sever tionibus non adversetur, etiam caeteros, alioquin eius gewissermassen Reichsverweser war.“ Verum Ulpia- iudicio non subiectos, tamen lege illa teneri etc.“

17 [244] PROLEGOMENA.

Denique quis est, qui sibi persuaderi patiatur, Praefectos Praetorio ajkmhvn potentiae suae, facultatem leges condendi, rescripto ad privatum vel ad magistratum minorem dato consequutos esse? Quae quum ita sint, opinione communi reiecta novam, age, interpretationem quaeramus. Secundum id, quod supra §. 11 exposuimus, formae proprie sunt epistolae formales a principe ad magistratus sub dispositione eius constitutos directae, quales fere praecepta generalia continentes in causis gravioribus mitti solebant. Et haec quidem formarum ratio quemadmodum ab imperatoribus originem duxit, ita initio ius formas dandi imperatori soli competebat. Postea autem Praefecti Praetorio, quum ad summum potestatis suae fastigium pervenissent, vice imperatoris formas dare coeperunt: idque potissimum sub Alexandro factum esse probabile est, quippe qui iuvenis admodum regnum susceperit et imperii administrationem paene totam Praefectis Prae- torio commiserit. Dubitatio autem esse poterat, an formae a Praefecto Praetorio iure darentur et a magistratibus custodiendae essent: nam magistratus, ad quos formales epistolas dirigeret, Praefectus Praetorio tum temporis nullos sub sua ipsius dispositione habebat, et antiqua observantia haec erat, ut ab imperatoribus tantum formae emanarent. Ita factum esse videtur, ut Re- stitutus quidam, magistratus puta, ad quem eiusmodi forma a Praefecto Praetorio data esset, ad Alexandrum de ea re referret. Alexander autem Restituto in haec verba rescripsit: Etiam formam generalem a Praefecto Praetorio datam, dummodo legibus vel constitutionibus non sit contraria, (— nam potestas Praefecti Praetorio adeo quidem non extenditur, ut quicquam contra leges imperare vel praecipere possit, —) servari aequum est, i. e. pro auctoritate, qua Praefectus Prae- torio pollet, observari par est, si nihil postea ex auctoritate mea innovatum est, i. e. si formam ab illo datam quasi tacite comprobavero, et nec revocavero eam nec novam formam ipse dedero. — Ex hac igitur interpretatione legis 2 Cod. de officio Praefecti Praetoriorum non quidem nunc primum Praefecti Praetorio ius generales formas edendi ab Alexandro acceperunt, — id quod rescripto ad magistratum inferiorem effici haud poterat, — sed postquam aliquamdiu eiusmodi formas dare coepissent, et dubitatio exorta esset, an potestatem, quae soli imperatori competere videretur, iure sibi vindicassent, Imperator Alexander de ea re consultus formas eorum observandas esse rescripsit. Verumenimvero interpretationi, quam modo exposuimus, hoc quodammodo obstare videtur, quod non est verisimile, magistratum aliquem inferiorem iussionibus Praefecti Praetorio illis temporibus renitendi habuisse audaciam, et quod Praefectos Praetorio, quippe qui pleraque vice principum agerent, etiam formas nemine contradicente probabilius sit edidisse. Itaque alteram potius interpretationem praetulerim, quam nunc proponam. Nimirum Domitium Ulpianum, cui Praefecturam Praetorio Alexander dederat, et caetera, quae ad administrationem imperii pertinebant, dum adolesceret, permiserat, varias subinde formas dedisse credibile est. Is quum postea a militibus praetorianis necatus esset, quaestio enata esse videtur, an formae ab eo datae etiam post mortem eius obtinere deberent. Nam in haec ipsa tempora mutatio illa30) incidit, qua tandem effectum est, ut, sicuti constitutiones imperatorum, ita etiam edicta magistratuum perennia fierent31): unde facile evenire potuit, ut magistratus quis Im- peratorem Alexandrum de hoc consuleret, an formae ab Ulpiano datae, postquam successorem accepisset, etiamnum observandae essent. Alexander autem ad eiusmodi consultationem in haec verba rescripsit: Formam generalem ab Ulpiano Praefecto Praetorio datam, si legibus vel constitutionibus non sit contraria, (— nam eiusmodi forma non consistit, quum Praefectus Praetorio legibus derogare non possit, —) servari aequum est, i. e. etiamnum in suo robore manere convenit, si nihil postea, i. e. postquam Ulpianus mortuus est et alius in eius locum suffectus est, ex auctoritate mea innovatum est32). — Secundum hanc interpretationem Imperator Alexander

30) Cf. supra §. 12. tuum valerent. Quantumvis enim Gaius I, 5 nunquam du- 31) Mutatio illa, quantum ad edicta magistratuum attinet, bitatum esse affirmet, quin constitutio principis legis coepisse videtur ab Edicto perpetuo per Hadrianum confir- vicem obtineret, tamen l. 2 C. de diversis rescriptis 1, 23 mato. Sed quando perfecta fuerit, quaeri potest, quum quod Claudii adeo temporibus dubitationes superfuisse ostendit. maius est, vel post Hadrianum aliquatenus in ambiguo 32) Animadvertas, quaeso, quomodo singula verba legis, fuisse videatur, an constitutiones principales in perpe- de qua agimus, alio hic, quam supra, sensu acceperim.

18 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [245] non quidem nunc primum in l. 2 C. de officio Praef. Praet. Or. constituit, ut formae Praefecto- rum Praetorio in perpetuum valerent, verum id confirmavit rescripto ad Restitutum quendam, qui fortassis propter hoc solum, quod Ulpianus a militibus praetorianis quasi damnatus et necatus esset, de eo addubitandum esse crediderat. Habes iam duas interpretationes rescripti ab Alexandro dati, utramque ab ea, quae quasi communis virorum doctorum esse videtur, diversam; elige, quam sequi velis.

§. 14. De vi, quam edicta Praefectorum Praetorio in iure civili excolendo et efformando habuerunt.

Vidimus hactenus, Praefectos Praetorio summam potestatem habuisse longeque maiorem, quam olim praetores: vidimus etiam, edicta ab iis proposita esse non tantum iurisdictionis sed etiam administrationis causa, eaque non, ut praetorum edicta, annua fuisse sed in perpetuum obtinuisse, nisi quid postea novis edictis vel ex auctoritate principum innovatum esset. Iam vero licet hinc colligendum esse videatur, edicta Praefectorum Praetorio in iure privato et publico efformando plus valuisse, quam ipsa praetorum edicta, res tamen longe aliter cessit: in iure enim Iustinianeo paucissima tantum vestigia eorum reperiuntur. Si autem quaeras, qui factum sit, ut edicta Praefectorum Praetorio minorem, quam edicta praetorum, vim in iure civili excolendo exercuerint, accuratius rem perpendens causas reperies hasce: Primum praetores olim, licet ipsi in iure parum versati essent, tamen viris iuris peritissi- mis tamquam consiliariis et assessoribus utebantur; Praefecti autem Praetorio nec ipsi ex pruden- tibus eligebantur, et officialibus utebantur, quorum quae fuerit scientia, ex tristi exemplo Ioannis Lydi nimis perspicuum fit. Deinde praetores unice iurisdictioni vacabant: Praefecti Praetorio plerumque aliis negotiis et potissimum pecuniis quaerendis intenti erant, et iurisdictionem magis pro onere habuisse et, quantum fieri posset, officialibus suis commisisse videntur. Denique, quod maxime animadvertendum est, postquam praetores opportunitatem edicendi post legem Aebutiam nacti sunt, edictum praetoris, dum ius civile minus expolitum esset, viva vox iuris civilis fuit; postea vero vel ipsius praetoris obmutuerunt oracula, et postquam principes potestatem iuris civilis adiuvandi, supplendi atque corrigendi quasi praecipuam sibi vindicaverunt, magistratibus etiam maioribus, puta Praefectis Praetorio, sufficiens, ut cum Cassiodoro33) loquar, laus conscientiae fuit, vetera decreta servare. Illud quidem probabile est, ius, quod ad provinciarum administrationem et ad tributa spectat, magna ex parte edictis Praefectorum Praetorio formatum fuisse. Praefectis enim illa inprimis curae cordique erant, et ius circa ea constitutionibus imperatorum, quatenus nobis innotuerunt, introductum multis lacunis laborat, quas a Praefectis Praetorio edictis suppletas fuisse necesse est. Sed nec horum edictorum multa ad nos pervenerunt: nam ius, quod ad administrationem et tributa pertinet, ita varium et mutabile esse solet, ut normae illi datae plerumque cito in desuetudinem vel oblivionem cadant. Quae quum ita sint, nec mirum est, neque vero etiam magnopere dolendum, quod edicta Praefectorum Praetorio pauca tantum supersint: quamquam vel sic spero fore, ut, qui diligentius de iis tractaverim eaque mox collecta editurus sim, non dicar oleum et operam perdidisse.

Quod imprimis observare est in verbis „postea“, „ser- 33) Variar. lib. XI cap. 8. vari“, et „aequum est“.

______

19 [246] PROLEGOMENA.

CAPUT III. De edictis Praefectorum Praetorio, quae supersunt. ______§. 15. Introductio.

Servata nobis sunt edicta quaedam antiquiora Praefectorum Praetorio, ex quibus unum supra not. 66 (p. 234) descriptum exhibui, reliqua autem ab Hauboldo in Institutionibus iuris Rom. literariis p. 269 sq. enumerantur. Praeterea recentiorum edictorum vestigia habentur in constitutionibus Iustiniani, veluti in l. 16 C. de iudiciis 3, 1 et l. 27 C. de fideiussoribus 8, 40 et Nov. XXX cap. 3 supra laudatis. Has autem reliquias edictorum vel formarum Praefectorum Prae- torio hoc loco simpliciter indicasse sufficiat: fusior enim tractatus, qui iam instituetur, ad alia edicta spectat. Scilicet disputatio nostra tripartita erit. Primum dicetur de edictis Praefectorum Praeto- rio, quae partem faciunt collectionis CLXVIII Novellarum; deinde de collectione tw`n uparcikw`n tuvpwn, quae olim integra XXXIX edicta Praefectorum Praetorio continebat, cuius autem nunc nonnisi pivnax superest; denique de alia collectione, quae paene eadem edicta, quamquam in breve contracta, comprehendit, quaeque nunc a nobis primum editur34). Caeterum non possum non hoc statim loco errorem Cuiacii notare, in quem deinde omnes, Cuiacium sequuti, similiter inciderunt. Cuiacius Obss. VI, 10 Basilica“, inquit, libri sunt, ” ” qui continent leges ab imperatoribus promulgatas vel compositas. Eparchica libri sunt, qui continent generales formas sive edicta praefectorum praetorio.“ Sumsisse haec Cuiacius videtur ex Harmenopulo, qui ejparcika; ajpo; tw`n tou` ajskalwnivtou ijoulianou` tou` ajrcitevktono~ ejk tw`n novmwn h[toi ejϑw`n tw`n ejn palaistivnh/ semet usurpasse profitetur. Verumenimvero haec ejparcikav, quod supra monuimus35), nequaquam fuerunt edicta Praefectorum Praetorio, et titulus operis, quo Har- menopulus usus est et quod ejparcikav illa continebat, non tam ejparcikav“, quam potius novmoi ” ” h[toi e[ϑh th`~ palaistivnh~“ audiisse videtur36). Si vel concedamus, edictum Praefecti Praetorio ejparcikovn vocari potuisse, — quamquam hoc nusquam factum esse reperitur, — tamen pluralis ejparcikav non magis collectionem edictorum sive formarum Praefectorum Praetorio indicabit, quam pluralis nearaiv collectionem Novellarum. Collectio Novellarum potest quidem Nearaiv inscribi; sed eiusmodi titulus non certam et absolutam collectionem, sunagwgh;n tw`n nearw`n, sed tantum com- plures Novellas ei titulo subiectas esse significat. Sic etiam apud Harmenopulum verbum ejparcikav non collectionem Iuliani, sed singula excerpta ex opere Iuliani architectonis designat. §. 16. I. De collectione 168 Novellarum, quatenus edicta Praefectorum Praetorio continet.

Redeo, unde digressus sum. In collectione CLXVIII Novellarum, de qua primo loco dicendum est, tria37) edicta Praefectorum Praetorio continentur, in fine sub numeris 166, 167

34) Noli cum Heimbachio (Krit. Jahrbb. f. deutsche RW. 35) Cf. not. 10. 1839. II p. 961) mirari, quod, quae ajllovtria ab edictis 36) Vidit hoc primus Heimbachius l. l. Praefectorum Praetorio esse videntur, plane non tetige- 37) Nov. 165 Cuiacius) formam Praefecti Praetorio esse rim. Quid enim nunc ad nos pertinent edicta Praefe- arbitratus est (Obss. VI, 10). Bienerus contra (Gesch. ctorum Urbi, vel ta; ejn tw`/ biblivw/ tou` ejpavrcou (sc. th`~ der Novv. p. 99 sqq. formam Praefecti Urbi esse vo- povlew~, non Praetoriorum, quod Cuiacio Obss. VI, 10 luit. Cuiacii coniectura omnino improbanda est, uti iam placuerat,) peri; ounhgovrwn ajnatattovmena, ut habet Bal- satis a Bienero demonstratum est: orta esse videtur samon ad Photium VIII, 13, vel to; ejparciko;n biblivon, ex ex eo, quod Haloander rubricam eius Novellae exhibe- quo iusiurandum Iudaeorum extractum legitur in Leun- ret hanc: Geniko;~ tuvpo~ peri; ajpovyew~ ϑalavssh~, graϕei;~ tw`/ clav. IGR. I p. 120, vel denique ejparcikav Harmenopuli Dominikw`/ tw`/ ejndoxotavtw/ uJpavrcw/ tw`n praitwrivwn. (cf. supra not. 10), quae ipsi Heimbachio provincialia Sed haec verba: uJpavrcw/ tw`n praitwrivwn ab Haloandro fuisse videntur? proprio Marte addita esse, quum in Codice MS, quo ille

20 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [247] et 168 disposita38), quorum particulae etiam in Basilica Leonis translatae sunt. Istius collectionis quatuor Codices MSS superesse constat, nimirum Marcianum 179 et Vaticano-Palatinum 387 ex eo descriptum, Laurentianum LXXX, 4 et Bononiensem (B, IV, 67) a Ludovico Bolognino ex Laurentiano descriptum. Praeterea etiam in Codice Paris. reg. gr. 1349 Index eius collectionis servatus est, quem Reginae appellare viri docti consueverunt39). — In hoc Indice, quem nuper integrum edidit Heimbachius ’Anekdovt. tom. II p. 237 sqq., non quidem Nov. 166, sed tamen Nov. 167 et 168 Forma Praefecti Praetorio esse dicitur, et ad rubricas Nov. 166-168 loci laudantur, quibus in Basilicis Leonis collocatae sint. — Codex Marcianus similiter indicem CLXVIII Novellarum habet, in quo Nov. 166-168 tuvpoi tw`n ejpavrcwn esse praedicantur: in textu autem collectionis CLXVIII Novellarum formae istae omittuntur, et lectores eas quaerere iubentur in peculiari collectione tw`n uJparcikw`n tuvpwn, quae olim in fine Codicis Marciani posita erat, nunc autem ob defectum Codicis desideratur40). Codex Vaticano-Palatinus cum Marciano consentit nec supplet, quae ibi desiderantur, utpote ex eo descriptus, posteaquam aliquot foliis iam truncatus esset41). — Codex Laurentianus initio tabulam Novellarum exhibet, in cuius fine etiam Nov. 166-168 recensentur, sed ita, ut tantum Nov. 167 Forma Praefecti Praetorio esse expresse dicatur42). Ipsae Nov. 166-168 in Codice Laurentiano hodie non apparent, postquam inter annum 1542 et 1544 ultima folia eius Codicis sive fraude sublata sive casu quodam amissa sunt43). Sed Bononiensis ex eo descriptus est, antequam haec iactura fieret, atque ea saltem omnia habet, quae prototypo illo tum continebantur, quum Florentiam perveniret. Habet autem Bononiensis Nov. 166 et 167 integras: Nov. 167 excipit Tractatus de peculiis44) numero rpϑæ i. e. 189 insignitus: denique in fine Codicis, post alios tractatus et Novellas imperatorum Graecorum, extat fragmentum aliquod peri; ejpibolw`n inscriptum45). Hoc fragmentum ad Nov. 168, quae suo loco in Codice desideratur, plerisque46) visum est pertinere. Nimirum tractatui de peculiis perperam numerum rpϑæ inscribi, eumque in rxϑæ (i. e. 169) mutandum esse putaverunt: quo facto apparere crediderunt, nihil praeter Nov. 168 in apographo Bononiensi deesse, quam librarius suo loco omiserit, sed in fine libri repetierit. De quo omnino audiendus est Heimbachius, qui sic disputavit: Man könnte an der Aechtheit des Stückes, welches ich als Eingang der ” Nov. 168 gebe, in so fern zweifeln, als es im C. Bol. nicht am rechten Orte steht. Doch ist ...bereits nachgewiesen worden, dass es dort nur zufällig ausgefallen sein kann; was war dem- nach natürlicher, als es am Ende der Handschrift nachzuholen? Dazu passt die Ueberschrift, welche auch im Titelverzeichnisse der Flor. Handschrift als die der Nov. 168 angegeben wird. Ferner kündigen sich die abgedruckten Worte von selbst als eine gesetzliche Verfügung an; diess zeigt der ganze Gedankengang; daraus erklärt sich der gesetzgeberische Plural, obschon nur Einer edicirt; darauf deutet endlich die materielle Aehnlichkeit mit den Eingängen von Nov. 166 und 167.“ Mihi vero, ut ingenue dicam, quod sentio47), numerus 189, quo inscri-

usus est, plane desint, auJtovpth~ nuper affirmavit Heim- quae in Indice recensentur: hodie autem ob defectum Co- bach (Zeitschr. f. gesch. RW. VIII p. 330). Bieneri dicis desiderantur. – Athanasii Epitome Novellarum, ab autem coniectura, Nov. 165 formam Praefecti Urbi con- Heimbachio nuper edita, ad collectionem CLXVIII non tineri, an probanda sit, magnopere dubito. Nam geniko;~ est composita, nec formas Praefectorum Praetorio com- tuvpo~, ut ea vocatur, etiam formam generalem a prin- prehendit. cipe datam significare potest: et formas etiam a Prae- 40) Videsis Biener Gesch. der Novellen p. 618 sqq. et in- fecto Urbi datas esse nondum demonstratum est, imo fra §. 18. cum his, quae supra de significatione vocis Formae dixi, 41) Heimbach in Zeitschr. f. gesch. RW. VIII p. 330 sqq. vis convenit. Itaque equidem Cramero (Hugo Civ. Mag. et in Kind Summarium iurid. III p. 148 sqq. III p. 158) accesserim existimanti, Nov. 165 esse rescri- 42) Biener l. l. p. 558. 565 sq. ptum Iustiniani. 43) Biener l. l. p. 568. 38) De causis, ob quas eiusmodi edicta in collectionem 44) Quem nuper edidit Heimbach ’Anekd. II p. 247 sqq. Novellarum recepta sint, videatur Biener Gesch. der 45) Cf. Heimbach in Zeitschr. f. gesch. RW. VIII p. 320 Novell. p. 102. Quamquam mihi non tam consilio, quam sqq. et in Kind Summar. III p. 141 sqq. potius casu hoc factum esse videtur. 46) Haec iam Augustini sententia fuisse videtur, cui po- 39) Etiam Breviario Theodori, quod initio huius voluminis stea accesserunt Gaupp, Biener et Heimbach. Videsis publici iuris fecimus, Collectio CLXVIII Novellarum egre- Bienerum l. l. p. 563. 565 sq. et Heimbachium ll. ll. gie illustratur. Id etiam continebat summas Nov. 166-168, 47) Cf. Heidelb. Jahrbb. 1841 p. 7.

21 [248] PROLEGOMENA. ptus tractatus de peculiis Novellae 167 in Codice Bononiensi statim subiicitur, minime vitiosus esse, sed potius Codex Laurentianus iam olim mutilus fuisse videtur, ut iam tum temporis, quum ex illo Codex Bononiensis describeretur, inter Nov. 167 et tractatum de peculiis tum Nov. 168 tum alia viginti capita excidissent. Fragmentum autem peri; ejpibolw`n in fine apographi Bononiensis positum non tam edictum Praefecti Praetorio, quam potius, si quid est in me iudicii, tractatum ICti alicuius sapit. Denique particula Nov. 168, quam nobis servaverunt Basilica, cum fragmento Bononiensi peri; ejpibolw`n nihil commune habet, ut vel ideo hoc fragmentum ad Nov. 168 pertinere non videatur. In Basilica, sicuti pleraeque Iustiniani Novellae, prologis et epilogis quamquam omissis, ita etiam particulae Nov. 166-168 ex collectione CLXVIII Novellarum translatae sunt. Tipu- cito teste48) in libro LVI Basilicorum erat tit. 20 peri; ejpibolw`n kai; tou` tivna~ dei` e[cein ta; a[pora cwriva aujtw`n, et tit. 21 peri; tou` pw`~ dei` stevllesϑai ejpi; nomh`~, et in illo Nov. 166 et 168, in hoc autem Nov. 167 positam fuisse, Index Reginae, quem vocant, demonstrat49). Is liber Ba- silicorum hodie non extat, sed olim in Cuiacii manibus fuit, qui particulas Nov. 166-168 eo comprehensas descripsit et edidit. Quod ad historiam literariam formarum Praefectorum Praetorio, quae collectione CLXVIII Novellarum comprehensae sunt, attinet, Bienerum, si placet, audiamus, qui in Historia Novella- rum p. 477 de ea re sic disseruit: Haloander kannte sie aus der Bologninschen Abschrift, und ” hat in der Vorrede50) ihre griech. Rubriken angegeben; doch hat er sie nicht herausgegeben, und seine Ausgabe schliesst mit Nov. 165. Scrimger51) konnte nichts weiter, als das betreffende Scholion52) bekannt machen. Augustin hatte sie aus der Flor. und Bologn. Handschrift abgeschrieben, und kannte auch aus eigner Ansicht die Venetianische Handschrift. Diess bemerkt er in seinen Paratitlen zu Julian 1567 und giebt die griechischen Rubriken etwas genauer, als Haloander. Cuiacius fand die Rubriken in dem Index reginae, und die Novellen in den Basiliken; die erstern hat er lateinisch, die letzten griechisch 1570 in seiner expositio (sc. Novellarum) bekannt gemacht, auch eine expositio dazu gegeben. Contius53) gab 1571, wie er auch ausdrücklich bemerkte, die griech. Rubriken nach Haloander und Augustin, den Text nach Cuiacius, und statt eine Uebersetzung zu machen, fügte er die expositio des Cuiacius bei. Die letzte hat auch bisher statt lateinischen Textes in allen Ausgaben54) gestanden. Doch haben Hombergk 171755) und Federigi 177056) den Text des Cuiacius übersetzt. Neuer- dings hat Herr Dr. Gaupp in Bologna diese drei Novellen in der Bologn. HS. untersucht, und da er sie vollständiger als den Text des Cuiacius befand, abgeschrieben.“ Ex quo Bienerus haec scripsit, i. e. post annum 1824, Christ. Joh. C. Maier Codicem Bononiensem tractavit et a Nov. 166 usque ad finem Codicis omnia descripsit; cuius schedas beneficio Tafelii, philologi Tubingensis, inspicere mihi contigit. Tandem G. E. Heimbachius non solum accuratam descriptionem Codicis Bononiensis dedit, sed simul etiam Nov. 166 et 167 ex hoc Codice primus edidit57); eumque sequuti sunt Beckius et Osenbrüggen in editione Novella- rum, quorum ille cum Heimbachianis Cuiaciana et Hombergkiana non satis apte confudit, hic autem, licet Beckio duce utatur, tamen ineptias quasdam Beckianae editionis vitavit.

48) Cf. Biener l. l. p. 477. Heimbach in Zeitschr. l. l. p. 342. 55) In Versione Novellarum, quae Marburgi 1717 prodiit. 49) Heimbach ’Anevkd. II p. 246. 56) In Diss. ad l. XII seu Zenonis Imp. const. de aedificiis 50) Ad editionem Novellarum, quae prodiit a. 1531. privatis. Neap. 1770. 4. 51) Novellas edidit ex Cod. Vaticano a. 1558. 57) Heimbachii dissertatio primum prodiit in Zeitschr. f. 51) Sc. quod Cod. Vaticanus ex Cod. Marciano habet, et gesch. RW. VIII p. 317 sqq. Ibi quum sϕavlmata complura quo lectores Nov. 166-168 inter Formas Praefectorum commissa essent operarum vitio, iterum et quidem emen- quaerere iubentur. datior edita est in Kind Summarium. III p. 140 sqq. Quam 53) In editione Novellarum, quae Lugd. 1571 prodiit. editionem quod Beckius et Osenbrüggen non compara- 54) Editio Gottingensis Hombergkii versionem continet. verint, reprehensione dignum est.

22 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [249]

§. 17. Edicta Praefectorum Praetorio ex collectione CLXVIII Novellarum edita.

Edam nunc edicta Praefectorum Praetorio, quae nobis in Collectione CLXVIII Novellarum servata sunt. Nov. 166 et 167 ex Codice Bononiensi58) dabo secundum Heimbachii editionem59) et Maieri60) schedas; addam variantes lectiones ex Basilicis secundum Cuiacium61), et lectiones ab Hombergkio, Beckio, Osenbrüggenio62) approbatas. Novellae 168, quae integra nobis non superest, eam particulam dabo, quam Cuiacius ex Basilicis communicavit. Denique adiiciam versionem latinam post Hombergkii, Heimbachii, Beckii et Osenbrüggenii curas, quantum potero, accuratiorem, et adnotationes tam criticas quam etiam exegeticas, sicubi opus esse videbitur. Igitur Nov. 166 sic audit:

rx~æ. Peri; ejpibolw`n63). CLXVI. De adiectionibus.

Flavbio~64) ϑeovdwro~ pevtro~ dhmosϑevnh~65), Flavius Theodorus Petrus Demosthenes, ma- oJ megaloprepevstato~ u{parco~ tw`n iJerw`n praitw- gnificentissimus praefectus sacrorum praetorio- rivwn66) kai; ajpo; uJpavrcwn th`~ basilivdo~ povlew~ rum et ex praefecto regiae urbis et ex consule, kai; ajpo; uJpavtwn, ϕlavbio~ ϕau`sto~ kai; ϕlavbio~ Flavius Faustus et Flavius Stephanus Flavio Oor- stevϕano~67) ϕlabivw/ ojortalivnw/68) tw`/ lamprotavtw/ talino, clarissimo consulari Lydiae. ujpatikw`/ ludiva~69). ’Epeidh; crh; ta; toi`~ novmoi~ kai; toi`~ tuvpoi~ tw`n Quum oporteat, quae legibus et formis nostro- hJmetevrwn70) ϑrovnwn diatetagmevna kalw`~, ei[pou rum thronorum bene constituta sunt, si quando dehvseien, toi~` uJpotelevsin saϕevstera kaϑistan` 71), indigeant, subditis clariora reddere, ut nulla iis pro;~ ªto;º mhdemivan72) aujtoi`~ ejgeivresϑai zhvthsin quaestio excitetur tum circa alia tum circa ste-

58) Qui in animadversionibus indicabitur nota Cod. pr. pr. iterum die Wiederholung der Würde unter ih- 59) In animadversionibus, quae infra sequentur, significa- ren Titeln anzugeben nie unterlassen haben.“ Demo- tur notis Heimb. H1 (editio in Zeitschr. f. gesch. RW. sthenes Pr. Pr. fuit prima vice ab anno 521 usque ad tom. VIII). H2 (editio in Kind Summarium tom. III). annum 523, deinde iterum anno 529 et 530. Cf. Ale- 60) Mai. mannus ad Procopii hist. arc. edit. Paris. p. 159 sq. 61) Basilicorum lectionem hac nota „Cui.“ designabo, Hase ad Lyd. p. VI. sequutus editionem operum Cuiacii, cuius tom. IV pro- 66) Cod. praitorivwn. diit Paris. apud Nivell. 1577; quae editio passim discre- 67) Heimb.: „…Flavius Faustus und Flavius Stepha- pat ab ea, qua Hombergkius et Heimbachius usi sunt. nus, von denen man wohl voraussetzen muss, dass sie 62) Hombergk. Beck. Os. gleichzeitig mit Demosthenes praef. praet. gewesen.“ 63) Ita etiam Index Codicis Laurentiani. Index Reginae Sed hoc falsum est vel propterea, quod a. 521, quo haec rubricam exhibet hanc: peri; ajpovrwn ejpibolh`~ (De forma Heimbachio auctore data est, duo tantum Praefecti sterilium adiectione). Theodori Breviar: Geniko;~ tuv- Praetorio fuerunt, alter Orientis, alter Illyrici. Faustus po~ peri; ajpovrwn ejpibolh~` gra ei;~ dhmos evnei tw /` ejndoxotavtw/. ϕ ϑ et Stephanus omnino non sunt magistratus, quippe quo- (Generalis forma de sterilium adiectione scripta Demo- rum nominibus propriis semper etiam dignitatis admini- stheni gloriosissimo). strationisve nomen apponatur: sed videntur potius esse 64) Ducange gloss. med. et inf. Latin. (Paris. 1733 fol.) principes sive primates officii Praefecti Praetorio De- tom. III p. 545: „Neque porro dumtaxat imperatores mosthenis. (Cf. Bethmann-Hollweg Gerichtsverfass. (Flavii nomen), sed proceres fere omnes, consules, praefecti praetorio, praesides et viri clarissimi et patri- p. 174 sqq. l. 3 C. de principibus 12, 21.) Caeterum in cii illud sibi adscripsere, ut ex inscriptionibus Gruteria- Coll. conciliorum nova ed. Mansi tom. VIII p. 1261 le- nis passim colligitur.“ (Hunc locum Heimbachius ex- gitur edictum Praefecti Praetorio, cui similiter inscri- citavit). bitur: Felix Himelco P. P. Dioscorus, Aurelianus, Pro- 65) Heimbach: „Darf man als hinlänglich erwiesen tadius VV. CC. PP. DD. ßæ voraussetzen, dass, wenn mehrere Namen Einer Per- 68) Secundum Mai. Cod. legit: ϕl Ú ~ “Oortalivnw. — Cae- son zusammen in diesen Zeiten angegeben werden, der terum H1 habet: ’Wrtalivnw/, quod sequuti sunt Beck et letztere stets der ist, mit welchem man die Person Os. Iidem in versione latina habent: Ortalino. H2: Hor- kurzweg im Leben bezeichnete, und muss man den talino. Quid si vertamus: Cohortalino? Demosthenes unter den praef. pr. dieses Zeitalters su- 69) Cod. ludeiva~. chen, so ergiebt sich für Nov. 166 von selbst die Jah- 70) Cod. secundum H1 hJmetevran, secundum H2 hjmetevrwn. reszahl 521 n. Chr. Denn Demosthenes war zweimal 71) H1 kaϑista`/n. praefectus praetorio. (S. Alemanni in den Noten zu 72) Cod. pro~ mh; de; mivan. H2 pro;~ mhdemivan. Beck: kai; Procop’s Anekdota S. 96.) Es kann hier aber nur mhdemivan. H1 pro;~ ªto;îº mhdemivan, quod etiam recepit das erste Mal gemeint sein, weil wir wissen, dass die Os. Recte.

23 [250] PROLEGOMENA. e[n te73) toi`~ a[lloi~ e[n te tai`~ tw`n ajpovrwn ejpi- rilium adiectiones, et quum alii ea vicinioribus bolai`~, tw`n me;n toi`~ ejk th`~ aujth`~74) periousiva~ et proximis ex his, qui ex eadem substantia ferti- eu[pora kthsamevnoi~75) ejggutevroi~ kai; prosecevsi76) lia possident, adiicienda esse censeant, alii vero tauvta~ ejpavgesϑai dikaiouvntwn, tw`n de; pro;~ ta;77) retro ad antiquiores conservas possessiones re- ajnwtevrw kai; palaiotevra~ oJmodouvlou~ kthvsei~ ajna- deundum esse urgeant, denique alii simul ad baivnein biazomevnwn, tw`n de; ejϕ’ a{panta~ a{ma tou;~ omnes priores possessores indistincte tendant: pri;n kthsamevnou~ ajdiakrivtw~ cwrouvntwn: ejx auj- his ipsis nos rebus moti ad rectam iustamque tw`n hJmei`~ kinhϑevnte~ tw`n pragmavtwn ejpi; th;n ojr- earum diiudicationem venire, utile esse censui- ϑh;n kai; dikaivan touvtwn diavkrisin ejlϑei`n, ejdoki- mus, perspicua haec et bene distincta subditis mavsamen78) saϕh` tau`ta kai; eujdiavkrita toi`~ uJpo- facere. Si quando igitur aliquis ex causa legi televsin ªkaϑista`n. ei[pote79) toivnun ti;~ katav cognita alienaverit agrum vel praedium vel ter- tina tw`/ novmw/ gnwvrimon aijtivan ejkpoihvseienº80) ras vel massam universam, deinde moriens po- ajgro;n h] cwrivon h] ghvdia h] suvgkthsin81) o{lhn, stea transmiserit substantiam suam ad extra- ei\ta teleuthvsa~ u{steron parapevmyeien82) th;n auj- neos vel liberos, iique pari modo abalienaverint tou`83) periousivan eij~ ejxwtikou;~ h] pai`da~, kajkei`- ex substantia, in quam successerant, praedia vel noi84) to;n i\son85) trovpon ejkpoihvseian th`~ periou- terras vel agrum vel massam aliquam, et id, quod siva/~ h|~ diedevxanto cwriva h] ghvdia h] ajgro;n86) h] a successoribus alienatum est, ad sterilita- suvgkthsivn tina87), kai; to; para; diadovcwn88) ejk-

73) Cod. ejnte. idem Heimb. verba ei[pote toivnun ti~ et tw`/ novmw/, quae 74) Omnes aujtou` ejk th`~. Heimb. notat: ejk th`~ steht nicht Cuiacius habet, mutaverit in ei[ti~ ou\n et toi`~ novmoi~, im Texte, aber mit einem Zeichen am gehörigen Orte equidem non intelligo. Itaque cum Beck et Os. Cuia- wird es am Rande von der ersten Hand nachgetragen.“ ciana pura puta restitui. Sed etiam kaϑistavnte~, quod Sed Maiero teste hoc signum non inter aujtou ` et periousiva~, Beck et Os. ab Heimbachio mutuati sunt, in kaϑista`n sed inter toi`~ et aujtou` positum est, ut proinde secundum mutavi, ut ab ejdokimavsamen pendeat, et ejlϑein` , quod prae- Cod. legendum sit ejk th`~ aujtou` per. Quum tamen ver- cedit, cum verbo kinhϑevnte~ iungatur. Sic enim fore pu- bum aujtou` non habeat, quo referatur, omnino emen- tavi, ut orationis tenor melius procederet. dandum est aujth`~. Nimirum qui Cod. descripsit, abbre- 81) Cod. suvnkthsin. Ad vocem suvgkthsin Cui. haec notat: viationem aujtß, quae in prototypo esset, male intelle- „Suvgkthsin ex glossis veteribus interpretatus sum Com- xisse videtur. (Os. aujtou` adverbialiter positum esse possessionem, id est, Universam possessionem plurium existimavit, et vertit: ibi. Sed nec sic habet, quo referatur.) praediorum, ut l. 34 §. Lucius ff. de leg. 2. l. alumnae 75) Cod. et reliqui omnes kthsamevnwn habent. Sed vitii §. Titia D. de ad. leg. Metochvn appellat d. l. 34 §. ult. quid inesse sensit H1, ubi sic est: ªtw`nîº kthsamevnwn. nec enim eo nomine participatio significatur, sed uni- Scilicet legendum est kthsamevnoi~. Genitivus kthsamevnwn versitas praediorum uno clausa consepto, ut auctore referri debet ad dikaiouvntwn. Atqui sequentia ostendunt, Suda illo Davidis loco, h|~ hJ metoch; aujth`~ ejpi; to; aujto;, non hoc dici, tou;~ eu[pora kthsamevnou~ vicinis sterilia ad- id est, Cuius conseptum in semet revolvitur. Qua ora- iicienda esse praetendere, sed potius, esse nonnullos, tione summa coniunctio civium significatur. Glossae qui sterilia tantum adiicienda esse dicant vicinioribus etiam veteres suvgkthsin interpretantur massam ut in feu- terrarum fertilium possessoribus. Igitur aut scribendum dis docui: quod quidem massae nomen in ea significa- est: twn` me;n toi~` twn` ejkth~` aujth~` per. kthsamevnwn ejggutevroi~, tione etiam imperatores, Leo et Anthemius, usurparunt quod nimis durum est, aut, quod mihi placet: toi`~–kth- un No. de bonis vacantibus. Ut communi, inquiunt, iure samevnoi~ ejggutevroi~. Haec emendatio eo magis probatur, Cestiana massa, de qua quaeritur, praedictae dominae, quo facilius, abbreviatione male intellecta, kthsamevnwn illustri foeminae, restituatur.“ Hombergk addit: „suvg- ex kthsamevnoi~ oriri poterat. kthsin multa praedia vicina esse notat Gothofr. ad di- 76) Cod. secundum Mai. habet prosevcesi. ctam l. 34.“ 77) Ita Cod. Heimb., quem Beck et Os. sequuntur, tav~. 82) Cui. Beck. Os. parapevmyeie. Non opus. 83) Cod. aujtw`n, unde Heimb. coniecit aujtou`. Cui. Beck. 78) H1. eujdokimavsamen typothetae vitio, ut videtur. Os. auJtou.` 79) Hinc incipit ea pars huius Novellae, quae in Basilica 84) Cod. kakei`noi. Cuj. H2. kaj/kei`noi. translata est, quamque Cuiacius ex Basilicis edidit. 85) Cui. Beck. Os. i[son. 80) Inclusa in Cod. desunt, nec ullum lacunae vestigium 86) Cui. cwrivon h] ajgro;n h] ghvdia, quae lectio confirmatur apparet. Supplevit Heimb. „kaϑistavnte~. ei[ti~ ou\n katav Edictis Praefectorum Praetorio infra edendis (Ed. 1). tina toi`~ novmoi~ gnwvrimon aijtivan ejkpoihvseien,“ vocem ka- 87) Cod. suvgkthsin tinav. Quod retinuit Heimb. ϑistavnte~ ex coniectura, reliqua ex Cuiacio addens, se- 88) Sic. Heimb. Cod. diadocæ, quod secundum vulgarem cundum quem particula huius Novellae in Basilicis ob- abbreviandi rationem non potest legi diadovcwn, sed quid via incipiebat a verbis: Ei[pote toivnun ti~ katav tina tw`/- significet, nescio. Cui. ut et Edicta a nobis infra edenda: novmw/ gnwvrimon aijtivan ejkpoihvseien ajgrovn k. t. l. Sed cur para; tw`n diadovcwn, quod fortassis praestat.

24 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [251] poihϑe;n eij~ ajporivan ejlavsei89) w{ste cwvran90) ge- tem redactum sit, ut locus fiat sterilium adie- nevsϑai th`/ tw`n ajpovrwn ejpibolh`/, ou[te a{ma pa`si ctioni, neque simul omnibus prioribus possesso- toi`~ prokthsamevnoi~ ou[te para; th;n th`~ diadoch`~ ribus neque secundum successionis ordinem im- tavxin ejpavgesϑai to; bavro~ th~` twn` oJmodouvlwn ajpo- poni onus sterilitatis conservorum iubemus, sed riva~ keleuvomen, ajlla; provteron me;n to;n para;91) prius quidem eum, qui ab illius liberis vel suc- tw`n ejkeivnou paivdwn h] diadovcwn ejxwtikw`n tou`to cessoribus extraneis acquisiverit id, quod nunc kthsavmenon92), o} nu`n eij~ ajporivan h[lase93), kai; ad sterilitatem redactum est, et immobilem eius th;n ajkivnhton94) aujtou` periousivan th;n ejpibolh;n substantiam adiectionem pati; sin autem is non devcesϑai: ajpovrou de; touvtou ϕanevnto~ kai; th`~ idoneus esse apparuerit et quae ei est possessio, ou[sh~ aujtw`/ kthvsew~95), ejpi; tou;~ eij~ aujto;n pa- ad hos, qui eam illi transmiserint, onus trans- rapevmyanta~ ϕevresϑai to; bavro~: eij de; mhvte aiJ ferri; si vero neque horum possessiones ad ad- touvtwn kthvsei~ pro;~ th;n ejpiϕora;n th`~ sunteleiva~ iectionem collationis sufficiant, tunc eam ad pri- ajrkevsousi96), tovte tauvthn ejpi; to;n prw`ton kuvrion, mum dominum, qui ad liberos vel extraneos id to;n eij~ tou;~ pai`da~97) h] tou;~ ejxwtikou;~ tou`to transmiserit initio, immobilemque possessionem, parapevmyanta th;n ajrchvn, kai; th;n ajkivnhton kth`- si eam substantia eius contineat, redire, et sic sin, eij98) tou`to e[coito hJ ejkeivnou periousiva, ejpa- in omnium istorum inopia ad eum, qui a primo nivenai, ou{tw te;99) ejk th`~ tw`n100) aJpavntwn ajporiva~ domino praedium vel agrum vel terras compa- eij~ to;n para; tou` prwvtou despovtou to; cwrivon h] raverit initio, vel ex qualibet legitima causa ac- to;n ajgro;n h] ta; ghvdia wjnhsavmenon1) th;n ajrch;n ceperit. Idem vero dicendum erit, etiamsi multae h]2) kaϑ’ oiJandhvpote3) novmimon aijtivan pareilh- intercedant successiones; quamdiu enim proxi- ϕovta. taujto;n d’ a]n4) ei[h levgein, ka]n eij pollai; mior idoneus sit, non molestari eos, qui anti- metaxu; tugcavnoien diadocai; ou\sai: e{w~ ga;r a]n quioribus temporibus possessiones habuerunt, eo- oJ prosecevstero~ eu[poro~ ei[h, oujde;n ejnoclei`sϑai rumve substantias convenit. Atque haec quidem tou;~ ejn presbutevroi~ crovnoi~ ta;~ kthvsei~ ejschkov- ita sint constituta. Sterilium vero adiectiones ta~ h] ta;~ ejkeivnwn oujsiva~ proshvkei. kai; tau`ta his, quibus omnino imponi debent, sive multi me;n ou{tw~ diatetavcϑw. ta;~ dev ge5) tw`n ajpovrwn sint eodem ordine constituti sive etiam pauci, ejpibola;~ toi`~6) o{lw~7) ejpacϑei`si8), polloi`~ ou\- pro portione fertilis possessionis, quae apud eos si kai; th;n aujth;n ejpevcousi tavxin h] kai; ojlivgoi~, ex eadem substantia est quolibet modo, fieri ajnalovgw~ th`~ ou[sh~ par’ aujtoi`~9) ejk th`~ aujth`~ [iubemus], et tunc collationum onus pro istis oujsiva~ eujpovrou kthvsew~ kaϑ’ oiJondhvpote tro;pon10)

89) Cui. Beck. Os. ejlavsh/. ad immobilem possessionem primi domini, i. e. ad eos, 90) Cod. cw`ran. a quibus hactenus possideatur eius substantia. 91) Cod. to;n periv. Cui. (apud quem tou` para; legi per- 99) Cui. Beck. Os. te. peram auctor est Heimb.) et Edicta ex Cod. Bodlei. mox 100) Cui. tw`n non habet. Quod ego praetulerim. edenda: to;n parav, quod etiam habent Heimb. et Os. — 1) Cod. wjnhsamevnwn. Hombergk et Beck. to; parav, pessime. 2) Cod. hJ. 92) Cod. kthsamevnwn. 3) Heimbach apud Cui. oijondhvpote legi auctor est, quam- 93) Cod. h[la, quod Heimb. recte interpretatus est h[lase. quam in mea editione aperte oiJandhvpote scriptum est. Cui. et Beck. h[lasen. Nimirum oiJond., siquidem in quibusdam editionibus Cuiacii 94) Cod. ajkhvnhton. Cui. et Hombergk haec verba kai; th;n legitur, typothetae sϕavlma est, nec ullo modo defendi ajkivnhton aujtou` periousivan a verbo h[lase regi credunt. potest. Tamen Beck et Os. oiJond. receperunt. Nempe Male. quandoque bonus dormitat Homerus! 95) Kth`sin Heimb. vertit substantiam. Male. Proprie enim 4) Cui. de; a[n. Ita etiam Beck. Os. non substantiae, sed possessionibus sterilia adiiciuntur. 5) Cod. videtur simpliciter habere dev. 96) H2 ajrevskousi. Cui. (cum quo conveniunt Edicta mox 6) Cui. oi|~, in mea editione oi\~. Beck. oi|~. edenda) et Beck. ajrkevswsi. 7) Verbum o{lw~ Hombergk et Beck in versione omittunt. 97) Cod. paivda~. Heimb. male reddit: „in totum.“ Os. rectum vidit. 98) Cod. eij~. Ego interim cum Cui. Heimb. Beck. et Os. 8) Cod. ejpacϑevsi, Cui. uJpacϑei`en, ut Heimb. auctor est, scripsi eij, quamquam hunc locum corruptela laborare vel uJpavcϑeien, ut in mea editione est. Beck. uJpacϑei`en. credam. Nimirum eij tou`to e[coito hJ ejkeivnou periousiva, 9) Cui. aujtw`n. Ita etiam Beck. hoc sensu: si eam substantia eius contineat, ferri non 10) Haec verba kaϑ’ oiJondhvpote trovpon Hombergk et Beck potest; nam ut ita verti possit, legendum foret: eij tauv- vertunt quocunque modo, Heimb. et Os. omnimodo, thn e[coi hJ ejkeivnou periousiva. Malim: oi|~ eij~ tou`to e[coito omnes autem cum givnesϑai perperam coniungunt, quum hJ ejkeivnou periousiva. Nempe hoc dicitur, redeundum esse ad ou[sh~ pertineat.

25 [252] PROLEGOMENA. givnesϑai11) kai; thnikau`ta to; tw`n sunteleiw`n12) imponi iis, quum etiam sterilem possessionem bavro~ uJpe;r touvtwn aujtoi`~ ejpavgesϑai, hJnivka kai; iis pro parte competente tradi contigerit, vel th;n13) a[poron aujtoi`~14) kth`sin ajnalovgw~ para- quum, ut eam accipiant, ipsis renuntiatum sit: doϑh`nai sumbaivh15), h] o{te pro;~ to; paralabei`n ante id tempus enim minime aequum est, ali- tauvthn aujtou;~ ajpagoreuvseian16): pro; touvtou17) quem collationibus pro istis onerari. Itaque pro- oujde;18) divkaiovn ejstivn19) tina tai`~ uJpe;r touvtwn spicere claritas tua debet, ut illa hoc modo exa- sunteleivai~ baruvnesϑai. w{ste provnoian th;n sh;n minentur et procedant. Nam si haec non obser- lamprovthta poihvsasϑai dei` tau`ta kata; tou`ton20) vata fuerint secundum ea, quae definivimus, mul- to;n trovpon ejxetavzesϑaiv te kai; proi>evnai. eij ga;r ctam una cum officio tibi subiecto decem auri mh; tau`ta paraϕulacϑeivh, kaϑa;21) diwrivsamen, librarum solves, vel alii, si par est, maiori i[sϑi poinh;n a{ma th`/ peiϑomevnh/ soi;22) tavxei ajna; poenae subiacebis, ita ut nihilominus haec, quae devka crousivou livtra~23) kataϑhvswn24), h]25) eJtev- a nobis definita sunt, vel sic obtinere debeant. ra/, wJ~ eijkov~, ejpitimhvsei meivzoni peripesouvmeno~, Et ob hanc quidem causam etiam Nicomedes ex oujde;n h|tton tw`n26) par’ hJmw`n27) diwrismevnwn nostro delegatus est officio. kai; ou{tw~28) kratei`n ojϕeilovntwn. tauvth~ ga;r e{neka th`~ aijtiva~ kai; nikomhvdh~ ejk th`~ hJmetevra~ ajpevstaltai20) tavxew~30).

11) Videtur aliqid excidisse, veluti keleuvomen, vel pro- 17) H1 pro;~ touvtw/, H2 Cui. et reliqui: pro;~ tou`to. Sed stavttomen. utrumque ineptum est: legendum pro; touvtou, quod etiam 12) Cod. suntelw`n, quod ex Cui. recte emendavit Heimb. suadent Edicta, quae infra ex Cod. Bodleiano edam. 13) Cui. tovn, quod incogitanter etiam recepit Beck. 18) Cui. oujdevn. Sic etiam Beck. 14) Cui. auJtoi`~ secundum Heimb. Sed in editione, qua 19) Cui. ejsti. Beck. Os. ejstiv. utor, est aujtoi`~. Beck auJtoi`~. — Caeterum nota hinc, 20) Cui. tou`to teste Heimb. Editio Nivelliana tou`ton habet. non tantum onus collationum adiici, sed et ipsam terram, 21) Cui. Beck. kaϑ’ a{. quae ad sterilitatem redacta est, iis, quibus adiicitur, tradi. 22) Cod. soi. 15) Cui. sumbaivnei, quod habet etiam Beck. 23) Cuj. Beck. Os. litrw`n. 16) Beck totum hunc locum sic vertit: „et tunc ipsis tri- 24) Cod. kataϑhvsan. — “Isϑi kataϑhvswn … peripesouvmeno~ butorum onus pro illis imponatur, quoniam ipsis et ste- equidem verti: solves … subiacebis, ita ut i[sϑi ab eijmiv rilem possessionem secundum proportionem tradi conti- derivarem. Reliqui i[sϑi ab oi\da descendere putant, et git, qua eam accipere ipsos prohibuerunt.“ Quam ver- vertunt: Scito etc. sionem omni sensu carere nemo est, quin videat. — 25) Cui. h] kaiv, et sic etiam Beck. Non male. Verba: h] o}te pro;~ to; paralabei`n tauvthn aujtou;~ ajpago- 26) Cui. tw`n non habet auctore Heimb. Sed in mea edi- reuvseian Hombergk vertit: „vel (sc. quando) eam actione tw`n adest. cipere ipsos prohibuerunt.“ Sed cur et quomodo prohiberi 27) Cod. hJmi`n. possint, quo minus sterilem possessionem accipiant, plane 28) Apud Cui. o{tw~ scribi dicit Heimb. Editio, qua utor, non intelligitur: et ajpagoreuvein prov~ ti non potest signifi- habet ou{tw~. care: prohibere ab aliqua re. Itaque reiecta Hombergkii 29) De inspectoribus etc. rei tributariae inspiciendae causa versione Heimb. (quem Os. sequitur) vertit: „aut quum se missis cf. Gothofred. ad. l. 31 C. Th. de annona et tri- eam accepturos negaverint.“ Sed tunc scribi debuisset: butis 11, 1 et ad lib. XIII tit. 11 eiusdem Th. Codicis. o}te paralabei`n tauvthn aujtoi; ajpagoreuvseian, nec ajpago- 30) Subscriptio deest: quo tempore haec forma data sit, reuvein prov~ ti verti potest: repudiare aliquid. Quare diximus supra not. 65. — Quod ad adiectiones attinet, de novam interpretationem equidem proponere ausus sum. qua haec forma agit, consulendus est Cuiacius Obss. Nimirum verbum ajpagoreuvein non tantum interdicendi IV, 30 et in Exposit. Nov. 17 et 128, Jac. Gothofredus i. e. prohibendi, vel renuntiandi i. e. repudiandi signi- ad l. 2 C. Th. de senat. et de glebali 6, 2 (ed. Ritter ficationem habet, sed quemadmodum interdicere et re- tom. II p. 23) et ad l. 4 C. Th. de locat. fundi iur. em- nuntiare aliquando apud latinos scriptores accipitur pro phyt. 10, 3 (ibid. tom. III p. 432) et ad l. 4. 31 C. Th. edicere et enuntiare, ita etiam graecum ajpagoreuvein hoc de annona et tribut. 11, 1 (ib. tom. IV p. 10. 43) et ad sensu renuntiare significat. Itaque verba illa sic ver- l. ult. C. Th. de censitorib. 13, 10 (ib. tom. V p. 153), tenda sunt: „vel quum, ut eam accipiant, ipsis renun- Alemannus in notis ad Procopii Histor. arcanam ed. Pa- tiaverint,“ sc. peraequatores. Quamquam non diffiteor, ris. p. 163, Ducange s. v., et Hombergkius ad Nov. 128 ajpagoreuvein prov~ ti proprie significare: defatigari, ut cap. 7. — Caeterum adscribere visum est Cuiacii expo- etiam sic verba illa accipi possint: „vel quum accipien- sitionem ad hanc Novellam, tum ob ipsam eius auctori- dis sterilibus possessionibus defatigati sint, ut amplius tatem tum quod in antiquioribus editionibus Corporis iu- eas accipere nolint.“ Utut vertas, sensus totius loci ris versionis instar fuit. Est autem haec: „Haec est hic est: Qui adiectionem patiuntur, tributa solvunt, ex peri; ejpibolw`n. Si defunctus iusta ex causa fundum aut quo iis sterilis possessio tradita vel certe oblata sit. territorium aut compossessionem alienaverit et moriens

26 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [253]

rxzæ. Geniko;~ mevgisto~ tuvpo;~ peri; tou` CLXVII. Generalis maxima forma, quomodo pw`~ dei` stevllesϑai ejpi; nomh`~ bavssou debeat mitti in possessionem, Bassi gloriosissimi tou` ejndoxotavtou uJpavrcou31). Praefecti.

Flavbio~ komivta~32) ϑeovdwro~ bavsso~33) oJ Flavius Comitas Theodorus Bassus magnifi- megaloprepevstato~ e[parco~ twn` iJerwn` praitwrivwn centissimus praefectus sacrorum praetoriorum levgei34). dicit: Ta; me;n a[lla o{sa dietupwvϑh para;35) tw`n Caetera quidem, quae statuta sunt a nostris hJmetevrwn ϑrovnwn kai; ejn koinai`~ dhlou`ntai36) thronis et in communibus apparent literis aliisve gravmmasin h] kai; a[lloi~ genikoi`~ tuvpoi~ th`~ hJme- generalibus formis nostri magistratus, quae vel tevra~ ajrch`~, h] peri; tw`n ejpicwrivwn ajrcovntwn kai; de provincialibus magistratibus et cohortibus et tavxewn kai; o{lw~ ajpaithtw`n dialegomevnoi~, kaϑ’ simpliciter exactoribus tractant, quemadmodum, o}n aujtou;~ devoi trovpon toi~` uJphkovoi~ prosϕevresϑai, eos oporteat cum subditis agere, vel de bona h] peri; th`~ tw`n uJphkovwn aujtw`n ejn toi`~ sunallavg- fide a subditis ipsis in contractibus observanda masin ojrϑovthto~37) kai; th`~ peri; ta;~ eujsebei`~ et de sacris illationibus devota mente inferendis, eijsϕora;~ eujgnwmosuvnh~, th;n eJautw`n e[cein ijscu;n robur suum obtinere volumus etiam ex praesenti

residua bona liberis vel extraneis heredibus reliquerit, ciana cum Heimbachianis miscens, inepte vertit: Bassi qui ex eis similiter praedia quaedam alienaverint, ex gloriosissimi Consulis. quibus possidente emptore aliquod forte postea defecerit, 32) Heimb. notat: „Der Name Comitas ist mir verdäch- ita ut locus sit ejpibolh,/` quam praedia sustinent, quae sunt tig, weil er weder in der römischen, noch in der by- ex eadem substantia et origine. l. 10 et 12 C. de om. zantinischen Geschichte vorkommt. Zudem hat die agro. deser. ut ne defecti vel deserti praedii onus irro- Handschrift statt des Jota das gewöhnliche Zeichen getur simul eiusdem substantiae praediis omnibus, sed für en in Handschriften. (?) Ich lese also Komevnta~. caeteris primum praediis quae possidet is qui ea emit a Der Name Komentivolo~ ist unter Mauricius sehr be- liberis vel extraneis heredibus defuncti: vel, si hic ido- kannt. Und dieser muss das Diminutiv eines andern neus non sit, heredibus defuncti, id est, praediis quae kürzeren Namens sein …“ Sed non video, cur quic- possident heredes defuncti ex eadem substantia: aut, si quam mutandum sit. Komhta`~ poeta in Anthologia oc- forte haec etiam non sufficiant publicae collationi, tum currit: cf. edit. Jacobs tom. XIII p. 873. ut onus transferatur ad alia defuncti bona, quae ad alios 33) Cod. kavsso~, quod Heimb. in bavsso~ mutandum esse quam ad heredes pervenerunt. Ad eum igitur, qui fun- vidit, propter inscriptionem et indicum rubricas not. 31 dum aut compossessionem a defuncto emit, ut posuimus laudatas. Scilicet k et b, quum per literam, quae lati- initio. Idemque dicendum est, si ea praedia per plures nae literae u similis est, in Codicibus MSS. fere scri- successiones transierint. Quamdiu enim proximiores sive bantur, passim a librariis permutantur. posteriores possessores idonei sunt, ejpibolhv antiquiori- 34) Cod.: oiJ megaloprepevstatoi e[parcoi — levgousin. Heimb. bus non irrogatur, id est, defecta praedia, eorumque ad haec notat: „Ist Bassus nach den angegebenen Quel- tributa antiquiores possessores non agnoscunt: quod si len (cf. not. 31) als alleiniger Verfasser anzuerkennen eiusdem gradus et ordinis plures sint possessores quibus (wozu der nur einmal gebrauchte Name Flavius recht iniungi ejpibolhvn oporteat, ut inter eos oneris divisio non gut passt), so kann es keinem Zweifel unterliegen, fiat ex aequo, sed pro rata fertilium bonorum quae pos- dass die folgenden Worte: oiJ megaloprepevstatoi — lev- sident ex eadem substantia. Haec est fere sententia gousin, so zu emendiren sind: oJ megaloprepevstato~ e[par- huius consitutionis.“ co~ tw`n iJerw`n praitwrivwn levgei. Ein Fehler, welcher 31) Inscriptio Genikov~ (sive, ut in Cod. est: eJnikov~) — gewiss nur durch falsche Auflösung von Abbreviaturen uJpavrcou in Cod. ponitur post haec: Flavbio~–levgousin. entstanden ist.“ Heimbachii coniecturam omnino pro- Sed id per errorem factum esse, docet index Novellarum bandam esse censeo, nisi quis credat scribendum esse: initio eiusdem Cod. nec non Codicis Laurentiani col- oJ megaloprepevstato~ e[parco~ tw`n iJerw`n praitwrivwn .... locatus, ubi Nov. 167 recensetur tamquam geniko;~ mevgi- levgousin, i. e. nomina quaedam, fortasse principum of- sto~ tuvpo~ peri; tou` pw`~ dei` stevllesϑai ejpi; nomh`~ bavssou ficii, excidisse existimet. Quod autem Beckio placuit ejndoxotavtou ejpavrcou. Index Novellarum, qui Theodori Bre- et ab Os. receptum est, nimirum ut scribatur Flavbio~ viario praemissus est, sic habet: rxzæ. Geniko;~ tuvpo~ peri; no- komivta~, ϑeovdwro~, bavsso~, hoc falsum imo falsissimum mh~` graϕei;~ bavsw/ tw /` ejndoxotavtw/. — Index Reginae: rxzæ. geni- esse, nemo est quin sentiat. — Caeterum levgei verti: ko;~ tuvpo~ peri; nomh~` pw~` dei ` stevllesϑai eij~ aujthvn, bassou tou` dicit, non edicit, quod Heimbachio placuit. Nam di- ejndoxotavtou uJp … (Heimbachio teste post uJp lacuna est cere his temporibus solenne est. in Codice, qui solus Indicem Reginae continet. Quam- 35) Cod. peri;. quam Cuiacius, qui rubricam illam ex eodem Indice, — 36) Sic in Cod. legitur teste Mai. — Heimb. dokou`nta ha- non ex Basilicis, quod Bienerus Gesch. d. Novv. p. 102 bet, quod ferri nullo modo poterat. voluit, — cognitam habuit, ibi uJpavtou legi auctor est.) 37) Cod. oijϑovthte~. — In his verbis vertendis sequutus sum Verba bavssou tou` ejndoxotavtou uJpavrcou Bechkius, Cuia- dicendi rationem a Cassiodoro passim usurpatam.

27 [254] PROLEGOMENA. boulovmeϑa kai; ejk th~` parouvsh~ hJmwn` prostavxew~. nostra praeceptione. Illud autem clarius iam de- evkei`no de; saϕevsteron e[ti prosdiorivsasϑai dei`n finiri debere cognovimus. Nimirum si quis rem e[gnwmen38). eij39) gavr ti~ ajkinhvtou tino;~ ajntila- immobilem apprehendere cupiens decreta iudicis bevsϑai spoudavzwn ajrcika;~ yhvϕou~ porivsoito, ejpi; acceperit, in hac quidem felici civitate sufficiet me;n th`~ eujdaivmono~ tauvth~ povlew~ ajrkevsei tuco;n testimonium forte officii, vacuam earum rerum hJ tavxi~ th;n scolh;n marturou`sa th`~ tw`n pragmav- possessionem esse dicentis, si etiam a vicinis twn touvtwn nomh`~ 40), eij41) kai; tw`n geitovnwn42) officium sese dicat audivisse, neminem in earum hJ aujth; tavxi~ levgei43) maϑei`n, wJ~ oujdei;~ tw`n rerum detentione esse; in his autem, quae in pragmavtwn touvtwn44) ejpilevlhptai45): ejpi; de; tw`n provinciis sitae sunt, sub defensoribus locorum ejn tai`~ ejparcivai~ keimevnwn uJpo;46) toi`~ tw`n tovpwn acta, quae similiter id ipsum faciant, debebunt ejkdivkoi~ uJpomnhvmata, a} parplhsivw~ taujto; tou`to confici, ita ut quidem testimonia vicinorum con- pravttontai47), dehvsei48) sunivstasϑai, martu- tineant, tunc autem his, qui decreta impetrave- riva~49) me;n50) e[conta tw`n geitovnwn, thnikau`ta runt, veniam rerum apprehendendarum conce- de; a[deian parecovmena toi`~51) ta;~ yhvϕou~ hj/thkovsi dant. Sed et his, qui ex contractibus quibus- ta; pravgmata katascei`n. kai; toi`~ mevllousi de; ejk dam rem accipere et eiusmodi possessionem vel sunallagmavtwn tinw`n pra`gma52) lambavnein kai; dominium in suam detentionem redigere volunt, nomh;n toiauvthn h] despoteivan uJpo; th;n eJautwn` poiei-` necessaria defensorum in provinciis testimonia sϑai katochvn, ajnagkaiva~ ta;~ tw`n ejkdivkwn53) ejn esse censemus, hoc modo, ut actorum sub iis tai~` ejparcivai~ marturiva~ nomivzomen, w{ste uJpomnh- confectione manifestetur traditio, sive forte man- mavtwn sunistamevnwn uJp’ aujtoi`~ dhlou`sϑai th;n data scripta sint ad curatores, sive absque man- paravdosin, ei[te ejpistavlmata tuvcoi graϕevnta ϕrontistai`~54), ei[te ejpistalmavtwn cwri;~ hJ parav-

38) Cod. e[gnomen. hibuit et quam Edicta a nobis mox edenda praestant. 39) Hinc (ei[ ti~) incipit ea pars huius Novellae, quam Cui. Sed quod mox in Cod. et apud Cuj. parevcomen scriptum ex Basilicis edidit. est, hoc emendatione indiget; haec enim verba: martu- 40) Cui. nomh`~ touvtwn. riva~ me;n e[conta et illa thnikau`ta de; a[deian k. t. l. invicem iungenda esse, usus particularum mevn, dev significat. 41) Cod. et reliqi omnes h[. Sed h] kai; — levgei sensum Itaque parecovmena reposui ex Edictis infra a me eden- non habet. Itaque legendum eij pro h[, ut etiam habent dis. Sensus hic est: Costantinopoli sufficit testimonium Edicta mox edenda. officii, in provinciis autem opus est testimonio non so- 42) Cod. getovnwn. lum defensoris, sed etiam vicinorum. 43) Cui. levgei. Cod. les, quae abbreviatio similiter levgei 51) Articulus toi`~ deest apud Cui. Beck. Os. significat. Heimb. Os. levgousa scribunt ex coniectura; 51) Edicta mox edenda pravgmata legunt: non male. id quod sane faciendum iis erat, quum paulo ante vitio- 53) Verbum ejkdivkwn operarum vitio, ut videtur, apud Beck. sum h] servassent. deest: eius tamen vestigia pressit Os. 44) Cui. et Beck touvtwn non habent. 54) Sic Cui. et Beck. Cod. gravmmata ϕrontistei`n, Heimb., 45) Cui. et Beck ejpilevleiptai. Sede hoc quum non satis quem Os. sequitur, coniecit: gravmmata ϕrontistwn` , rationem aptum sit, malui cum Cod. et Heimb. Os. ejpilevlhptai addens: „das zweite Substantiv ist Apposition des er- ponere, quamquam insolitum sit, et potius scribendum steren.“ Sed tunc verbum tuvcoi vertendum esset: ad- fuisset: ejpeivlhptai. Male autem Heimb. vertit: „nemi- sit, id quod nullo modo fieri potest. Itaque Basilicorum nem earum possessionem desiderasse.“ lectio recipienda est, quam etiam confirmant quodammodo 46) Hombergk et Beck vertunt: a defensoribus. Heimb. Edicta inferius edenda. — Caeterum interpretes omnes et Os. ambiguo sermone utentes: auctoritate defenso- totum hunc locum pessime tractaverunt: ejpistavlmata rum. Sed uJpo; cum dativo significat sub: itaque verten- graϕevnta ϕrontistai`~ (sive ejpist. gravmmata ϕrontistw`n) dum: sub defensoribus. Nec credas forte para; pro uJpo; interpretantur epistolas sive mandata a curatoribus legendum esse: nam paulo post iterum occurrit uJpomnh- scripta: verba autem prosovnto~ ejntau`ϑa tou` k. t. l. sic mavtwn sunistamevnwn uJp’ aujtoi`~. vertunt: addito ibi (?) hoc, vel: in quo et illud ob- 47) Cod. pravttonta. Heimb. notat: „Will man diess bei- servetur. Sed sensus, ut iam Cuiacius vidit, hic est: behalten, so lese man statt a{ vielmehr tovn.“ Male: Si quis Costantinopoli degens possessionem in provin- ut enim pravttonta legi possit, vix alio opus est, quam ciis habeat, eamque mandatis ad colonos vel administra- ut a} deleatur. Sed pravttontai omnino praeferendum est. tores directis alteri tradi iusserit, non solum acta super 48) Cui. dei.` Sic et Beck. traditione apud defensorem loci conficienda sunt, sed 49) Cui. Beck. marturivan. etiam mandatis ipsis haec clausula inserenda est, ut co- 50) Hoc mevn, quod tamen an in Cod. habeatur, dubitasse loni vel curatores sive adiministratores novum dominum videtur Heimb., firmatur lectione, quam Cuj. ex Basil. ex- agnoscant et hoc se iussu prioris domini facere apud

28 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [255] dosi~ mevlloi55) givnesϑai, prosovnto~ ejntau`ϑa tou` datis traditio facienda sit; illo casu (mandatis) kai; tou;~ gewrgou;~ h]56) ϕrontista;~ crh`nai suno- adiiciendo, etiam colonos vel curatores debere mologei`n ejpi; tw`n uJpomnhmavtwn, wJ~ to;n e{te;ron57) apud acta confiteri, quod alterum agnoverint pos- eijdoi`en nomeva kai; despovthn kai; th`/ tou` paradovn- sessorem et dominum, et tradentis voluntati ob- to~ ajkolouϑhvsaien58) gnwvmh/ tou`to aujtoi`~59) temperaverint, qui hoc ipsis permiserit. Sicubi ejpitrevyanto~. e[nϑa de; a]n e[kdiko~ mh; parh`/, to;n vero defensor non sit praesens, clarissimum lamprovtaton th~` ejparciva~ a[rconta ta; toiauta` su- provinciae praesidem huiusmodi acta conficere nistan` 60) uJpomnhvmata prostavttomen, h] to;n oJsiwvta- praecipimus, vel sanctissimum sacerdotem civi- ton61) th~` povlew~ iJereva, uJϕ’ h}n hJ kthsi~` ejsti;n62) uJpe;r tatis, sub qua sita est possessio de qua haec h|~ ta; toiauta` pravttetai, eij pollw /` tuco;n oJ th~` ejpar- acta conficiuntur, si forte provinciae praeses civa~ hJgouvmeno~ ajpolivpoito63) tw`n tovpwn, ejn oi|~ longe ab iis locis absit, ubi traditio celebratur. hJ paravdosi~ givnetai. ejn de;64) th`/ basilivdi tauvth/ In hac vero regia urbe executiones, quae vo- povlei kai; tou;~ kaloumevnou~ ejkbibasmou;~ kai; ta; cantur, et quae super traditionibus scribuntur uJpe;r tw`n paradovsewn65) sunistavmena ejkmartuv- testimonia, idoneam auctoritatem accipientibus ria66) rvoph;n iJkanh;n didovnai toi`~ pareilhϕovsin67) praebere arbitramur. Praecipimus igitur magni- hJgouvmeϑa. prostavttomen68) toivnun th`/ sh`/ mega- ficentiae tuae et officio tibi subiecto et cunctis loprepeiva/ kai; th`/ peiϑomevnh/ soi tavxei kai; pa`si in provincia a te gubernata degentibus, omnium, toi`~ kata; th;n ijϑunomevnhn uJpo; sou` cwvran diai- quae imperata sunt, deinceps similiter curam twmevnoi~ pavntwn ejϕexh`~69) ejpimelhvsasϑai tw`n habere. paregguhsamevnwn70) ojmoivw~71).

rxh’.72) < CLXVIII. Prostavttomen khvnsw/ h[goun ajpograϕh`/ cwriva Praecipimus, ut in censum sive descriptionem

acta profiteantur. Sin autem sine mandatis, i. e. a prae- esse videntur, qui traditiones rerum peragunt (?). Sed sentibus, traditio celebretur, acta tamen apud defenso- non de personis paregguhsamevnoi~ hoc loco sermo est, rem cum vicinorum attestationibus conficienda sunt. sed magistratus, officia et subditi omnes ta; paregguh- 55) Cui. et Beck. mevllei. savmena, i. e. adhortationes et praeceptiones, quas haec 56) Cui. et Beck. h[toi. Legendum existimo: h] touv~. forma continet, observare iubentur. 57) Cui. et Beck. newvteron. Haud male: confirmatur etiam 71) Subscriptio desideratur. Tempus, quo haec forma data Edictis infra edendis. sit, Heimb. sic definit: „Sie ist gewiss jünger, als 58) Ita Cui. et Beck. et Edicta, quae mox edam. Cod. [Nov.] 166 .... BASSUS, ihr Verfasser, war praef. pr. ajkolouϑhvseie, quod Heimb. in ajkolouϑhvseian, mutare vo- nach dem ersten Jahrzehnte der Justinianischen Re- luit. Os.: ajkolouϑhvsaian (sic). gierung.“ — Cuiacii Expositio Nov. 167: „Hoc quod 59) Cui. Beck. aujtw.`/ Perperam. vult, breviter ut dicam et summotenus, ex sententia iu- 60) Cui. H2 sunista`/n. dicis non recte apprehenditur nisi possessio vacua, et 61) Cod. ojsiwvt. quam in urbe quidem vacuam esse executorum testimo- 62) Cui. Beck. kth`siv~ ejstin. nia adseverent, in provinciis acta defensorum plebis vi- 63) Cui. Beck. ajpoleivpoito. cinorum testimonio confirmata. Et similiter ex contractu 64) Cod. e[n te, quod probant Heimb. et Os. Sed rectius in provinciis quoties quis ingredi possessionem deside- Cui. et Beck: ejn dev. Opponitur enim urbs regia pro- rat, acta apud defensores civitatum fieri debent traditae vinciis: ibi ambagibus, quibus in provinciis, minime opus est. possessionis, simulac consentientium voluntati tradentis 65) Cuj. Beck. th`~ paradovsew~. novoque domino colonorum vel actorum possessionis. 66) Cod. haec verba abbreviata habet (cf. H2), sed ita ut Si non sit copia defensoris, apud praesidem: vel etiam, potius sunistamevnhn marturivan, quam cum Cui. sunistav- si hic longe absit ab eo loco quo traditio fit apud epi- mena ejkmartuvria, legi posse videantur. Si illud prae- scopum.“ — Caeterum conferantur, quae de gestis su- feras, scribendum erit: th;n uJpe;r k. t. l. per traditione factis exponit de Savigny Gesh. d. RRs. 67) Edicta mox edenda ex Cod. Bodleiano habent: prola- im Mittelalter tom. I p. 110 et 344 sqq. (ed. II). Noli bousin` . Itaque legendum fortasse hoc loco: proeilhϕovsin, tamen epistulas traditionis, de quibus hoc loco sermo ut sensus sit, hos, qui ante hoc edictum alio modo pos- est, et ejpistavlmata, de quibus supra dixi, invicem con- sessionem accepissent, securos esse. fundere. 68) Haec verba prostavttomen — oJmoivw~ rursus apud Cui. 72) Rubricam sive inscriptionem huius Novellae index Co- desunt. dicis Laurent. et Bonon. simpliciter sic efferunt: peri; 69) Cod. ejϕ’ eJxh`~. ejpibolw`n. Index Reginae autem habet: rxhæ. ejparciko;~ 70) Heimbachio (quem Os. sequitur) oiJ paregguhsavmenoi tuvpo~ peri; oJmodouvlwn. Denique index Breviarii Theodori

29 [256] PROLEGOMENA.

ϕevresϑai movnon ouj me;n72a) oijkiva~ h] a]lla pravg- praedia referantur solum, non autem domus vel mata. hJ de; ejpiϕora;73) oJmokhvnsoi~ givnetai. ϕu- aliae res. Adiectio autem contributariis fit. Ob- lavxei de; tou`to oJ tou` e[ϑnou~ hJgouvmeno~ kai; hJ pei- servabit hoc rector gentis et officium ei subie- ϑomevnh aujtw /` tavxi~ kai; oiJ pravktore~ twn` dhmosivwn ctum et exactores publicarum illationum, triginta eijsϕorw`n, ajna; triavkonta crusivou litrw`n uJϕorwv- librarum auri mulctam metuentes. Hanc senten- menoi poinhvn. tauvth/ th`/ yhvϕw/74) kai; nu`n ajko- tiam etiam nunc sequuti generales facimus for- louϑou`nte~ genikou;~ poiouvmeϑa tuvpou~, w{ste mh- mas, ut nemo propter conserva vel contributaria devna didovnai uJpe;r oJmodouvlwn h] oJmokhvnswn ejpibo- adiectionem praestet nomine domuum vel panum lh;n75) ejpi; oijkivai~ h] a[rtoi~ politikoi`~ h] eJtevrw/ civilium vel alius rei censui non inscriptae. tini; mh; ejggegrammevnw/ tw`/ khvnsw/. tau`ta ϕulat- Haec observentur, haec effectui tradantur, his, tevsϑw, tau`ta pevrati paradidovsϑw, tw`n para- qui ea transgrediantur, poenam decem auri li- bainovntwn aujta; poinh;n devka crusivou litrwn` kata- brarum soluturis, et substantiae suae non medio- tiϑevntwn, kai; kata; th`~ eJautw`n oujsiva~ ouj metrivan cre illaturis damnum. Nam qui ea re laesi sunt, ejpiϕerovntwn zhmivan. oiJ ga;r dia; tau`ta ajdikouvme- adversus transgredientes et successores eorum noi e{xousi kata; tw`n parabainovntwn kai; tw`n ejkeiv- et res eorum actionem habebunt propter hoc, nou~ klhronomouvntwn kai; pragmavtwn aujtw`n ajgw- quod praeter legem damnum passi sunt, claris- gh;n uJpe;r tou` para; to;n novmon uJpomei`nai zhmivan, simis praesidibus et officiis, quae ipsis inser- tw`n lamprotavtwn ajrcovntwn kai; tw`n uJphretoumev- viunt, et defensoribus ubique terrarum constitu- nwn aujtoi`~ tavxewn kai; tw`n aJpantacou` gh`~ ejkdiv- tis, quae a nobis generaliter disposita sunt, ob- kwn ta; par’ hJmw`n genikw`~ diatetagmevna ϕulat- servaturis et statutas simul poenas reformida- tovntwn kai; uJϕorwmevnwn ta; wJrismevna kata; taujto;n turis. ejpitivmia76).

sic: rxhæ. ejparciko;~ tuvpo~ katapemϕϑei;~ peri; oJmodouvlwn Cuiacio eruta est. Exordium integrae Novellae viri do- ijwavnnh/ tw`/ lamprotavtw/ a[rconti kuvprou. — Editiones Cor- cti sibi invenisse visi sunt in Cod. Bononiensi, qui con- poris iuris plerumque rubricam habent hanc: geniko;~ tuv- tinet fragmentum, cui inscribitur peri; ejpibolw`n, in finem po~ peri; oJmodouvlwn, eamque a Cui. prolatam esse auctor totius Codicis reiectum. Sed equidem supra §. 16 ratio- est Heimb. Sed apud Cui. invenio quidem rubricam ex nes exposui, propter quas haec coniectura improdanda Indice Reginae desumtam (Obss. VI, 10), non autem esse videatur. Ne tamen quid deesse dicatur, fragmen- hanc, quam ex editoribus Corporis iuris nescio quis pro- tum Bononiense peri; ejpibolwn` hoc loco subiiciam, recen- prio Marte effinxisse videtur. – Caeterum hoc, quod sionem et versionem Heimbachii, primi editoris, sequu- edimus fragmentum, non est integra Nov. 168, sed par- turus. Est autem hoc: ticula eius, quae in Basilica translata et ex Basilicis a

Peri; ejpibolw`n. De adiectionibus. Tav~ tw`n oJmodouvlwn ejpiϕora;~ oJ novmo~ oi\de kai; tw`n oJmokhvn- Conservorum adiectiones praediorum lex agnovit et swn, kai; tiv~ ejstin hJ touvtou ajrch; pollavki~ ejn toi`~ dikasth- contributariorum, quaeque sit huius rei ratio, saepenu- rivoi~ dedhvlwtai, kai; peri; pragmavtwn a} givnetai ejn toi`~ koinoi`~ mero in iudiciis est manifestatum, et quid fiat de rebus, ta;~ ajpograϕa;~ ejcovntwn ouj movnon tw`n ajpogegrammevnwn h] ajna- quae communem censum habent, non tantum de iis, quae gegravϕϑai dunamevnwn. ejpeidh; toivnun tine;~ kata; diaϕovrou~ iam in censum deductae sunt, vel certe accensitae esse crovnou~ parevbhsan tou`to ajlloiotevroi~ trovpoi~ kai; tou;~ uJpo- debebant. Quum igitur quidam diversis temporibus hoc telei`~ ejbavrunon hJmei`~ ouj parwlisϑhvsamen oujde; to; dokou`n tw`/ neglexissent variis modis, subditosque aggravarent, nos novmw/ pareluvsamen. id non praeterivimus, neque, quod legi placet, iacere sivimus.

72a) Malim ouj mhvn. diorum ratione eidem domino servientibus. His solent 73) Hombergk recte notat: „ejpiϕoravn puto idem esse, quod accrescere invitis defecta desertave praedia eiusdem ejpibolhv.“ Sede minus recte vertit: illatio. substantiae ut diximus Nov. 128 et 166, denique ejpibolhv 74) Hinc colligendum esse videtur, verbis, quae praece- onus est oJmodouvlwn, h] oJmokhvnswn, et irrogatur rusticis dunt, yhϕ` on quandam contineri aut anterioris Praefecti praediis tantum. Nam et haec sola referuntur in cen- Praetorio aut ipsius imperatoris. sum, non annonae civiles, non aedes. Et ideo in tit. 75) Hombergk (quem Beck. et Os. sequuntur) haec verba: Dig. de censibus, agrorum tantum censendorum mentio didovnai ejpibolhvn vertit: adiectionem imponere. Sed si- fit: ac quod est de servis, l. 4 §. in servis. id de rusti- gnificant dare sive praestare adiectionem, i. e. solvere cis tantum accipio, qui pars agrorum sunt, ut dixi su- tributa per adiectionem imposita. pra No. 7. Sed et quod dicitur de tributo capitis, l. 3 76) Cuiacius in expositione huius Novellae sic ait: „Haec id in agris tantum locum habet, non in urbibus aut me- est peri; oJmodouvlwn, id est, de praediis hominibusve prae- trocomiis, l. 1 C. de cap. civ. l. 8 C. de exact. trib.

30 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [257]

§. 18. II. De collectione tw`n uJparcikw`n tuvpwn, cuius index in Codice Marciano 179 superest.

Posteaquam de edictis Praefectorum Praetorio, quae partem collectionis CLXVIII Novella- rum efficiunt, satis abundeque diximus, perveniamus nunc ad alterum disputationis nostrae caput. In Codice Marciano collectionis CLXVIII Novellarum nonnisi priores 162 Novellae descriptae sunt, et post Nov. 162 adnotatio est librarii sive scholiastae cuiusdam, reliquas No- vellas in appendice, quae tamen hodie ob defectum Codicis non amplius extat, inferius quaerendas esse significantis. Et de Novellis quidem 166-168 scholiastes ille haec dicit: hJ de; rx~æ ejsti; tuvpo~ aæ tw`n ejpavrcwn. — hJ de; rxz ejsti; tuvpo~ kdæ tw`n ejpavrcwn. — hJ rxhvv ejsti; tuvpo~ bæ tw`n ejpavrcwn. — Hinc Bienerus77) iam olim coniecerat, appendice Codicis Marciani, dum integra esset, etiam Collectionem formarum Praefectorum Praetorio comprehensam fuisse. Bieneri coniectura deinde a Blumio corroborata est, qui de indice istius collectionis in Codice Marciano etiamnum superstite Bienerum fecit certiorem78). Hunc indicem ego postea in Delineatione historiae iuris G. R. p. 105-107 edidi ex schedis Maieri et Heimbachii, quarum illas beneficio Tafelii, philologi Tubingensis, has vero ipsius E. Heimbachii, viri mihi ami- cissimi, liberalitate nactus sum. Eundem indicem hac occasione data iterum edam, versione latina et adnotationibus criticis79) nunc primum instructum. Prius autem praefationis causa de Collectione formarum Praefectorum Praetorio, quam Codex Marcianus olim complectebatur, paucis dicam. — Collectio ista formarum sive edictorum exemplaria integra praestitisse videtur. Nam tres illas formas, quas ut supra vidimus, collectio CLXVIII Novellarum integras in se continebat, scholiastes Codicis Marciani modo laudatus in Collectione formarum Praefectoriarum repetitas fuisse indicat, ut proinde et haec collectio integris Praefectorum formis, non decurtatis aut in epitomen contractis, constitisse videatur. Edicta autem sive formae, quas ea collectio continebat, omnes a Praefectis Praetorio Orientis datae fuisse videntur. Nam secundum rubricas, quas index Codicis Marciani exhibet, Edicta 2. 23. 25-33. 35 a Praefectis Praetorio proposita sunt, et Edicta 1 et 24 aliunde80) novimus edicta Praefectorum Praetorio esse; reliqua vero edicta, quorum auctor in indice Codicis Marciani vel omnino non indicatur (Edict. 3-19), vel ita, ut quaeri possit, an Praefectus Prae- torio fuerit (Edict. 20-22. 34. 36-39), nihilominus pro Edictis Praefectorum Praetorio habenda sunt propter inscriptionem illius indicis ajrch; tw`n uJparcikw`n tuvpwn,“ quippe quae omnes ” formas ibi enumeratas similiter a Praefectis Praetorio datas esse significet. Praefectos autem, a quibus hae formae emissae sunt, omnes Orienti praefuisse probabile est. Nonnullae enim ad magistratus provinciales, quos sub dispositione Praefectorum Praetorio Orientis fuisse constat, directae sunt, veluti Edict. 27 ad Alexandrum Consularem Ciliciae, ut habet index Marcianus, et Edict. 1 (ut ex inscriptione Nov. CLXVI didicimus) ad Cohortalinum (?) Consularem Lydiae, et Edict. 2 ad Joannem praesidem Cypri (ut indicat Theodori Breviarium); aliae a Praefectis Praetorio datae esse dicuntur, quos aliquando Orienti praefuisse demonstrari potest81), Illyrico vel Africae Italiaeve non item; denique collectio, de qua agimus, perinde atque collectio CLXVIII Novellarum, cui tamquam appendix in Codice Marciano adiecta fuit, in Oriente et quidem Constanti- nopoli confecta esse videtur, ut vel ideo orientalium dumtaxat Praefectorum formas comprehenderit.

Praediis igitur urbanis aut annonis civilibus non irro- Zotico, qui sub Anastasio a. 512 Praefectus Praetorio gatur agrorum ejpibolhv, quia nec sunt oJmovkhnsa nec satis fuerit, datam esse. est si sint eiusdem originis.“ Caeterum vix opus est, 77) Gesch. der Novellen p. 101. 119. ut moneam, in his, quae Cuiacius et alii circa ejpibolhvn 78) Gesch. der Novellen p. 619 sq. Savinii exposuerunt, nonnulla post de re tributaria Ro- 79) Quod enim ad exegesin attinet, melius ea dabitur ad manorum lucubrationes emendatione indigere. — Quod Edicta, quae deinde ex Cod. Bodleiano edam. ad quaestionem attinet, quo tempore haec forma data sit, Heimbachius, Nov. 168 post Nov. 167 datam esse 80) Cf. §. 17 inscriptiones Nov. CLXVI et CLXVII. statuit. Infra tamen demonstraturus sum, hanc forman a 81) Vide notas ad §. 19.

31 [258] PROLEGOMENA.

Temporis, quo hae formae datae sunt, definitio facienda est secundum nomina Praefectorum Praetorio, qui in indice Codicis Marciani formarum, quas ille recenset, auctores esse dicuntur. Inter haec sunt nonnulla, veluti Bassi, Constantini nomina, quae tam antiquioribus quam recentioribus Praefectis Praetorio Orientis indita fuerunt; longe plura autem, quibus Praefecti Praetorio Orientis sub Anastasio, Iustino et Iustiniano, non autem antiquiores, quantum scimus, appellati sunt82). Itaque probanda est Bieneri83) coniectura, qui omnes formas indice Marciano enumeratas a Praefectis Praetorio emissas esse statuit, qui sub Anastasio vel Iustino vel Iustiniano Praefectura Orientis functi sint. Quae coniectura etiam eo confirmatur, quod haec Collectio, de qua agimus, post Iustinianum demum confecta esse videtur, quo tempore vix quicquam ex antiquioribus edictis superfuit84). Singulae formae, quas index Codicis Marciani recenset, a quibusdam Praefectis Prae- torio datae sint, §. sequenti in notis ad hunc indicem disputabitur. Quae disputatio simul hoc ostendet, in colligendis his formis non magis ordinem chronologicum observatum esse, quam id factum est in collectione CLXVIII Novellarum; sicuti in hac, ita etiam in illa ordo dispositionis plane fortuitus est.

§. 19. Index collectionis tw`n uJparcikw`n tuvpwn ex Cod. Marciano 179.

Tenor Indicis formarum Praefectorum Praetorio, qui extat in Codice Marciano fol. 72 sq., hic est85):

’Arch; tw`n uJparcikw`n86) tuvpwn. Incipiunt Formae Praefectorum Praetorio. aæ. i[dikton peri; ejpibolw`n87). I. Edictum de adiectionibus. bæ. i[dikton peri; ejpibolwn,` zwtikou ` uJpavrcou prai- II. Edictum de adiectionibus, Zotici Praefecti twrivwn88). Praetorio. gæ. peri; tw`n89) zugostatw`n probolh`~, kai; o{ti III. De ponderatorum creatione, et quod civi- oiJ tw`n povlewn zugostavtai yhvϕw/ tw`n ejn aujtai`~ tatium ponderatores decreto episcoporum, ejpiskovpwn kai; kthtovrwn kai; oijkhtovrwn pro- qui in ipsis sunt, et possessorum et habita- ceirivzontai, kai; ajmϕοtevrwn keϕalaivwn90). torum constituantur, et duorum capitum. dæ 91). peri; th`~ tw`n ajgoranovmwn probolh`~, kai; IV. De aedilium creatione, et quod ad instar o{ti kaϑæ oJmoiovthta tw`n ejkdivkwn92) kai; oiJ defensorum etiam aediles ordinantur, decre- ajgoranovmoi93) ceirotonou`ntai, yhϕismavtwn tis super eorum creatione faciendis a Deo

82) De quo vide notas ad §. 19. addens: „Doch lässt sich kein bestimmtes Jahr ange- 83) Gesch. der Novellen p. 620. ben, weil Zoticus sonst nirgends vorkommt.“ — Enim- 84) Unicum Edictum est, quod anno 490 imperante adhuc vero is est Zoticus, qui a. 512 sub Anastasio Praefectus Zenone propositum esse videtur. Cf. Edicta ex Codice Praetorio fuit, de quo videatur Hase ad Lydum p. IV. Bodleiano edenda not. 140. X et Lydus ipse de magistr. III, 26 sqq. 85) Lectiones Codicis dabo secundum apographa Maieri et 89) Maier: th`~. Sed Heimb. abbreviationem in Codice Heimbachii, de quibus supra dixi. In Codice iota sub- esse refert, quae, licet th`~ legi possit, rectius tamen scriptum, accentus et spiritus passim deesse videntur: tw`n explicabitur. Fortasse legendum: th`~ tw`n. haec tacite emendavi. 90) Hoc dicendi genus (kai; ajmϕotevrwn keϕalaivwn) illustratur 86) Biener Gesh. d. Novv. p. 619 ex Blumii apographo schol. l. in Basil Fabroti tom. V p. 83, ubi sic est: habet ejparcikw`n. hJ meta; to;n kwvdika rıæ neara; ejpigegrammevnh peri; proga- 87) Haec rubrica indicat formam a Demosthene PP. Or. miaiva~ dwrea`~, kai; a[llwn keϕalaivwn, i. e. Novella post annis 521—523 datam, quae nobis servata est tamquam Codicem CVI (nobis CXIX), quae inscribitur: De ante- Nov. 166. Nam scholiastes Codicis Marciani ad Nov. 166 nuptiali donatione, et alia capitula habet. (Sic enim notat: ejsti; tuvpo~ aæ tw`n ejpavrcwn. vertendum, non autem „et de aliis capitulis.“) Ita etiam 88) Est Nov. 168, ad quam idem scholiastes adscripsit: hoc nostro loco verba kai; ajmϕotevrwn keϕalaivwn sic acci- ejsti; tuvpo~ bæ tw`n ejpavrcwn. — Docemur igitur hac ru- pienda sunt: et duorum capitum est, sive: et duo ca- brica, Nov. 168 forman s. edictum esse Zotici cuiusdam pita habet. — P. P. Or., quod iam observaverat Biener Gesh. der 91) Numeri in extremo margine positi vestigia se vidisse Novv. p. 619 et Heimbach Zeitschr. f. gesch. RW. VIII testatus est Maierus. p. 344. Idem Heimbachius hunc Zoticum Demosthene 92) Heimb. ijkdivkwn legisse videtur. illo, de quo not. 87 diximus, iuniorem esse existimat, 93) Heimb. ajgoravnomoi.

32 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [259]

ejpi; th`/ touvtwn probolh`/ ginomevnwn para; tou` amabili episcopo urbis et reliogisissimis cle- ϑeoϕilou`~ ejpiskovpou th`~ povlew~ kai; tw`n uJp’ ricis sub eo constitutis et possessoribus et aujto;n eujlabestavtwn klhrikw`n kai; kthtovrwn curialibus et honoratis, et insuper depositio- kai; politeuomevnwn kai; logavdwn, kai; provsge ne ab episcopo quidem sine iuramento, a re- kataϑevsew~ ajnwmovtou94) me;n para; tou` ejpi- liquis vero cum iuramento facienda. skovpou, meϑ’ o{rkou de; para; tw`n loipw`n. eæ 95). o{ti oujk ojrϑw`~ oiJ bouleutai; pro;~ ajpalla- V. Quod non recte decuriones, ut a conditione gh;n oijkeiva~ tuvch~ dialuvontai pro;~ tou;~ bou- sua liberentur, cum decurionibus transac- leutav~, kai; ajmϕotevrwn keϕalaivwn. tionem faciunt, et duorum capitum. ıæ. o{ti oiJ e[kdikoi kai; patevre~ tw`n povlewn pavnta VI. Quod defensores et patres civitatium quem- to;n eujlabouvmenon96) dikavsasϑai para; ϑeo- libet, qui vereatur iudicium accipere apud ϕilestavtoi~ ejpiskovpoi~ h] eujlabestavtoi~ ejkklh- Deo amantissimos episcopos vel religiosis- siekdivkoi~97), kai; ajmϕotevrwn keϕalaivwn. simos ecclesiarum defensores, et duorum capitum. zæ. o{ti oujde; ejpivskopoi oujde; ejkklhsievkdikoi oujde; VII. Quod neque episcopi neque ecclesiarum de- oijkonovmoi98) duvnantai lovgon didovnai tiniv, eij fensores neque oeconomi possunt lovgou~ kai; to;n didovmenon ajsuliva~ lovgon para; tw`n alicui dare, licet ajsuliva~ lovgon a praesidi- ajrcovntwn99), kai; ajmϕotevrwn keϕalaivwn. bus datum, et duorum capitum. hæ. o{ti boulovmeno~ ejk yhvϕwn ejn nomh`/ genevsϑai VIII. Quod, qui ex decretis in possessione re- pragmavtwn ajkinhvtwn, thnikau`ta to; bevbaion rum immobilium constitui vult, tunc res fir- ejpi; toi`~ pravgmasin e{xei, ejpeid’ a]n aiJ100) me;n miter habebit, postquam possessionem, et th;n nomh;n1), kai; ajmϕotevrwn keϕalaivwn. duorum capitum. ϑæ. o{ti oiJ uJpotelei`~ e}n kai; movnon kevratin2), kai; IX. Quod tributis obnoxii unum solum ceratium, ajmϕotevrwn keϕalaivwn. et duorum capitum. iæ. o{ti oJ ejn eujagevsi cwrivoi~ uJpomnhsϑei;~ prosh- X. Quod, qui in venerabilibus locis convenien- kovntw~ ejpi; dhmosieuovntwn kai; mh; dikazovme- ter praesentibus publicis personis citatur et no~3), kai; ajmϕotevrwn keϕalaivwn. iudicium non accipit, et duorum capitum. iaæ. o{ti oJ mh; uJpokeivmeno~ stratiwtikw`/ a[rconti XI. Quod, qui non subiacet militari magistra- kai; oJ4) labw;n par’ aujtou`5), kai; ajmϕotevrwn tui et ab eo accipit, et duorum capitum. keϕalaivwn. ibæ. o{ti oJ ejxwmosiva/ katapisteuovmeno~ ajnagkavzetai XII. Quod, qui iuratoriam cautionem praestitit, probavllesϑai ejntoleva, parascei`n dev6), kai; cogitur constituere procuratorem, dare au- ajmϕοtevrwn keϕalaivwn. tem, et duorum capitum. igæ. o{ti ouj dei` ta;~ tw`n upomnhmavtwn7) pravxei~ ejn XIII. Quod non oporteat actorum confectionem parabuvstw/8) ejnivstasϑai, kai; ajmϕotevrwn in occulto loco celebrari, et duorum capitum. keϕalaivwn. idæ. o{ti oJ9) ejn dhmosivoi~ ajrceivªoi~º10) ta; ejn XIV. Quod in publicis archiis acta in provinciis tai`~ ejparcivai~ prattovmena dia; tou` skrinivou confecta per scrinium eius, qui ab actis est, tou` AB ACTIS11), kai; ajmϕotevrwn keϕalaivwn. et duorum capitum.

94) Maier et Heimb. ejnwmovtou. Sed omnino legendum: 2) Legendum videtur keravtion. — Vide tamen Theodori ajnwmovtou. Nam katavϑesi~ simplex ab episcopo facienda Breviar. Nov. XXXII not. 5. — Caeterum etiam hic sup- opponitur iuriiurando a reliquis praestando. plendum: kai; ta; eJxh`~. 95) Numerum Heimb. legere non potuit, sed Maier eius 3) Cf. not. 97. — Codex per abbreviationem scribit dika- vestigia reperiit. zomevnwn. 96) Maier: eujlabovmenon. 4) Articulus oJ omnino delendus est. 97) Nimirum subintelligendum est: kai; ta; loipav, sive kai; 5) 6) Cf. not. 97. ta; eJxh`~, ut apud Athanasium est. 7) Maier: ajpomnhmavtwn. 98) Maier: oijkovnomoi. 8) Codex: parabivstw. 99) Cf. not. 97. 9) Articulus oJ delendus est. 100) Ni fallor, legendum oiJ. Nam sequi debebat ejkbibav- zonte~. 10) Codex: a[rcvæ, quod proprie legi debet a[rcein. 1) Cf. not. 97. 11) Cf. not. 97.

33 [260] PROLEGOMENA. ieæ. o{ti oJ a[rcwn12) mh; ejkdou;~ to; kaϑaro;n ei[sw XV. Quod praeses, si non ediderit to; kaϑarovn ieæ hJmerw`n meta; LECTUM13) eæ crusivou livtra~ intra XV dies post Lectum, quinque auri prostima`tai. libris mulctatur. iıæ. o{ti oJ yeudevsi kai; plastoi~` e[n tini keϕalaivw/ XVI. Quod, qui falsis et subornatis testibus mavrtusi crhsavmeno~, ei[te ejnavgei ei[te ejnavgetai, in aliqua re usus est, sive agit sive conve- pavsh~ th`~ peri; to; keϕavlaion, dio; toi`~ mavr- nitur, omni circa rem, propter quam testi- tusin ejcrhvsato, dikaiologiva~ ejkpivptei. bus illis usus est, iustificatione excidit. izæ. o{ti tovte ti;~ ajpaitei` sustavsei~ peri; tw`n gram- XVII. Quod tunc aliquis exigit probationes de mavtwn tou` oijkeivou patrov~14), kai; ajmϕotevrwn literis patris sui, et duorum capitum. keϕalaivwn. ihæ. o{ti oJ to;n mevcri trivtou baϑmou` suggenh` ta;~ XVIII. Quod, qui a cognato usque ad tertium peri; tou` gevnou~ ajpaitw`n sustavsei~15) kai; gradum de genere exigit probationes, et ajmϕotevrwn keϕalaivwn. duorum capitum. iϑæ. o{ti ajrkei` eij~ ajpovdeixin tou` mh; kekomivsϑai XIX. Quod sufficit ad probationem non nume- th;n proi`ka th;n ejn diaϑhvkh/ th`~ aujtou`16) ratae dotis uxoris in testamento testimo- gameth~` marturivan, kai; o{te ijscurizomevnou tou` nium, et quod affirmante reo, et duorum ϕeuvgonto~17), kai; ajmϕotevrwn keϕalaivwn. capitum. kæ. i[ndix18) a[sporo~19), ajlupivou kwnstantivnou20). XX. Index Asperi Alypii Constantini. kaæ.i[ndix tw`n aujtw`n21). XXI. Index eiusdem. (?) kbæ. i[vndix tw`n aujtw`n22). XXII. Index eiusdem. (?) kgæ. i[dikton ajddaivou uJpavrcou praitwrivwn23), XXIII. Edictum Addaei Praefecti Praetorio, de peri; tw`n ajpoluomevnwn eij~ dhmosiva~ ajpo- his, qui liberantur secundum publicas pro- deivxei~24). bationes. (?) kdæ. geniko;~ mevgisto~ tuvpo~ peri; tou` pw`~ dei` stevl- XXIV. Generalis maxima forma, quomodo de- lesϑai ejpi; nomh`~, bavssou tou` ejndoxotavtou beat mitti in possessionem, Bassi glorio- ejpavrcou25). sissimi Praefecti. keæ. i[dikton zwtikou` uJpavrcou praitwrivwn26), peri; XXV. Edictum Zotici Praefecti Praetorio, de tw`n uJpodecomevnwn ajllotrivou~ gewrgouv~. his, qui suscipiunt alienos agricolas. kıæ.tou` aujtou` tuvpo~ peri; sumbolaiogravϕwn. XXVI. Eiusdem forma de tabellionibus. kzæ. peri; tou` mh; ejmbavllein tina; ejn eiJrkth`/27) XXVII. De eo, ut ne quis aliquem coniiciat in divca a[rconto~ kai; ejkdivkou, kai; peri; tou ` poiein` carcerem absque praeside et defensore, et

12) Codex: e[cwn. nonnunquam notis invicem similibus a librariis efforma- 13) Codex: LECTU. Nimirum lineola super literam U po- tae sint. — Caeterum Constatinus Pr. Pr. is esse vi- nenda a librario omissa est. detur, quem sun Anastasio annis 502 et 505 Praefectum 14) 15) Cf. not. 97. Praetorio Orientis fuisse novimus; cf. l. 5 C. de eman- 16) Nempe ad ajrkei` subintelligendum tw`/ ajndriv, et de viro cipationib. 8, 48 et l. 22 C. de advoc. div. iud. 2, 7. hoc aujtou` accipiendum est. 21) 22) Legendum tou` aujtou`, ut not. 20 demonstravimus. 17) Maier: ϕavgonto~. — Caeterum cf. not. 97. 23) Addaeus Pr. Pr. Or. sub Iustiniano circa a. 551 fuisse 18) Index quid significet, supra exposui §. 11. videtur. Cf. Alemannus ad Procopii histor. arcan. edit. 19) Nomen a[sporo~ emendatione indigere videtur, utpote Paris. p. 160. Biener Gesch. d. Novell. p. 532. Heim- insolitum. Fortasse legendum a[sparo~, (— de Aspero bach ’Anevkd. tom. I p. 44. et Aspare videatur Almeloveen fastor. ad ann. 434, —) 24) Verba peri; tw`n ajpoluomevnwn eij~ dhmosiva~ ajpodeivxei~ aut provsporo~, quum pro in Codicibus saepenumero scri- corrupta esse videntur. Fortasse scribendum dhmosivwn ptum sit per abbreviationem a–. ajpod. Sed nec sic satis intelligo, quid sibi ista velint. 20) Constantini nomen huic Praefecto kuvrion o[noma fuisse 25) Est. Nov. 167, ad quam in Codice Marciano scholium videtur, priora autem praenomina. Neque enim tres adscribitur: ejsti; tuvpo~ kdæ tw`n ejpavrcwn. — Bassus Pr. magistratus esse crediderim, quibus hic Index vindican- Pr. Or. fuit sub Iustiniano annis 533, 541 (quo tempore dus sit, quoniam tum scribendum fuisset kai; kwnstantiv- vicarius Pr. Pr. erat), et 547. Cf. Alemannus ad Pro- nou. Nec obstat, quod, qui sequitur, Index tw`n aujtw`n copii hist arc. edit. Paris. p. 160. Hase ad Lyd. p. VI. i. e. eorundem esse dicitur, quasi plures fuerint prioris Biener Gesch. der Novell. p. 531 sq. Heimbach ’Anevkd. Iudicis auctores; nam verba tw`n aujtw`n facillime in tou` 1 p. XXVIII sq. aujtou` mutari possunt, quum abbreviationes, quibus syl- 26) De Zotico vide supra not. 88. labae finales w`n et ou` in Codicibus MSS exprimuntur, 27) Heimb.: eijrkth.`/

34 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [261]

to;n a[rconta næ 28) hJmevra~ meta; diadocav~29), ut faciat praeses L dies post successiones, ajrcelavou uJpavrcou praitwrivwn30) ajlexavndrw/ Archelai Praefecti Praetorio ad Alexandrum uJpatikw`/ kilikiva~. Consularem Ciliciae. khæ.tou` aujtou`, o{ti ejpi;31) crhvmasin aijtiaϑei;~ kai; XXVIII. Eiusdem, quod, qui ob pecuniarias ejgguwn` ajporwn` peraitevrw iæ hJmerwn` ejn eijrkth32/` ) causas conventus est et fideiussorum copiam oujk ajpokeivsetai. non habet, ultra quam X dies in carcere non detinebitur. kϑæ.tou` aujtou`, peri; nomh`~ kai; paradovsew~ XXIX. Eiusdem, de possessione et traditione aujth`~33). eius. læ. tou` aujtou`, peri; tou` to;n ejcovmenon oJdou` ajϕive- XXX. Eiusdem, ut is, qui iter facturus est, dimit- sϑai ejxomnuvmenon, o{ti uJpostrevyei34). tatur iuramento praestito, quod revertet. laæ.tou` aujtou`, peri; tou`35) to;n ajntenagovmenon, XXXI. Eiusdem, ut reconventus fideiussores det de ejgguva~ didovnai tw`n zhmiw`n, kai; peri; tou` th;n damno, et ut immobilis substantia cuique ibi ajkivnhton oujsivan ejkei` sumbavllesϑaiv tini36), computetur, ubi sita est. e[nϑa diavkeitai. lbæ. tou` aujtou`, peri; dhmosivwn, peri; prostavxewn, XXXII. Eiusdem, de publicis, de commonitoriis, kai; peri; tou` ojϕeivlein ejntavttesϑai toi`~ prat- et quod gestis omnia documenta inseri de- tomevnoi~ pavnta ta; dikaiwvmata. beant. lgæ. i[dikton basilivdou uJpavrcou praitwrivwn37), XXXIII. Edictum Basilidis Praefecti Praetorio, de peri; nomh`~, peri; ejkklhvtou, kai; ajmϕotevrwn possessione, de appellatione, et duorum keϕalaivwn. capitum. ldæ. ϑeodovtou ejpavrcou38), peri; nomh`~. XXXIV. Theodoti Praefecti, de possessione. leæ. i[dikton pevtrou tou ` ejndoxotavtou ejpavrcou prai- XXXV. Edictum Petri gloriosissimi Praefecti Prae- twrivwn39). torio. lıæ. tuvpo~ eujgenivou ejpavrcou40), peri; ajpodeivxew~ XXXVI. Forma Eugenii Praefecti, de probationibus dhmosivwn. publicorum. lzæ. tuvpo~ hJϕaivstou tou` ejndoxotavtou41). XXXVII. Forma Hephaesti gloriosissimi. lhæ. tuvpo~ ajreobivndou42). XXXVIII. Forma Areobindi. lϑæ.tuvpo~ levnto~ tou` ejndoxotavtou43). XXXIX. Forma Leonis gloriosissimi.

28) Codex: hæ, quod eo magis corrigendum erat, quo sae- Iustiniano. Videatur Procop. ’Anekd. cap. 22. Suidas s. v. pius in Codicibus h et n confunduntur. Alemannus in notis ad Procop. edit. Paris. p. 160. Hase 29) Malin diadochvn, quia numero singulari de praeside ad Lyd. p. VI. Biener Gesch. d. Novv. p. 532. Heim- sermo est. bach ’Anevkd. I p. XXVIII. 30) Archelaus Pr. Pr. Or. fuit sub Iustino annis 524 et 39) Petrus Pr. Pr. Or. fuit annis 543-546, 556 et 559 sub 525. Cf. Alemannus ad Procop. hist. arc. edit. Paris. Iustiniano. Cf. loci not. 38 laudati. p. 159, l. 27 C. de advocatis div. iud. 2, 7, l. 23 C. de 40) Eugenius Pr. Pr. Or. fuit anno 540 vel 547. Cf. Biener testamentis 6, 23, et l. 7 C. de praescript. XXX. 7, 39. Gesch. d. Novv. p. 532. — Apud Theophanem edit. Pa- — (Archelaus Pr. Pr. Illyrici laudatur a Procopio de ris. p. 199 occurrit Eugenius ex Praefecto Praetorio. bello Vand. I, 11; Archelaus Pr. Pr. Africae in l. 1 C. 41) Hephaestus Pr. Pr. Or. a. 552 sub Iustiniano. Videa- de off. Pr. Pr. Africae I, 27). tur Biener l. l. Hase ad Lyd. p. VIII, et Lydus ipse de 31) Legendum existimo: oJ ejpi;. magistratib. III, 30. 32) Heimb. eijrkth.`/ 42) Areobindus Pr. Pr. Or. occurrit annis 551 (?) 553, 554. 33) Sic Maier. Heimb.: aujtw`n. 563 (?) sub Iustiniano. Cf. Alemannus ad Procop. hist. 34) Heimb. uJpostrevϕei, quae lectio, utpote difficilior, for- arc. edit. Paris. p. 98. 160. Hase ad Lyd. p. VI. Biener tasse praeferenda est. Gesch. p. 532. — Non confundendus est cum Areobindo 35) Articulum tw`n Maieri apographum non habet. otrathgou`nti th`~ eJwv/a~ kai; ejxarcou`nti aujth`~ apud Theo- 36) Heimb.: sumbavllesϑai tiniv. phanem edit. Paris. p. 125. 37) Basilides Pr. Pr. Or. commemoratur in const. Summa 43) Leo Pr. Pr. Or. alius occurrit sub Anastasio (l. 6 C. de Iustinianeo Codice confirmando (de anno 529), ubi de praescript. XXX. 7, 39), alius a 563 sub Iustiniano. §. 2 laudatur „vir excellentissimus ex Praefecto Praeto- Cf. Biener Gesch. p. 532. — Haec forma Leonis lauda- rio per Orientem et patricius, et nunc Praefectus Prae- tur a Theodoro in schol. t. ad Basil ed. Fabrot. tom. IV torio per Illyricum Basilides.“ p. 414 his verbis: plh;n e[xwϑen mavϑe, o{ti parakeleuvtai 38) Theodotus Pr. Pr. Or. fuit annis 541, 542 et 549 sub tuvpo~ ti;~ levonto~ tw`n ejpavrcwn, duvnasϑai th;n gunai`ka ejpi;

35 [262] PROLEGOMENA.

§. 20. III. Collectio edictorum Praefectorum Praetorio, quae in Codice Bodleiano 264 (Roe. 18) servata est.

Quae hactenus exposuimus de edictis Praefectorum Praetorio in collectione CLXVIII Novellarum extantibus et de collectione tw`n uJparcikw`n tuvpwn, cuius index in Codice Marciano 179 superest, introductionis loco voluimus esse ad aliam collectionem edictorum Praefectorum Praetorio, quam in Codice quodam Bodleiano a nobis repertam nunc prima vice sumus edituri. Verum etiam de hac ipsa collectione in fine dissertationis nostrae isagogicae pauca praemonenda esse videntur, ut intelligatur, tum quae ratio inter eam atque reliquias Edictorum, de quibus §. 16-19 diximus, intercedat, tum quid consilii in editione nostra sequuti simus. Collectio ista manu scripta habetur in Codice Bodleiano 264. Is Constantinopoli exaratus est anno 1349 dia; ceiro;~ kwnstantivnou tou` sojϕou` i. e. manu Constantini librarii; eumque initio saec. XVII Thomas Roe, Britanniae quondam Regis apud Turcarum Imperatorem Orator, in insula Chalce prope Constantinopolin comparatum ex Oriente redux secum advexit, et bibliothe- cae Bodleianae donavit. Contenta Codicis accurate recensui in libro: ÔO provceiro~ novmo~ p. 315-322; Edicta Praefectorum Praetorio habentur fol. 91-96 Codicis. Haec edicta non diversa sunt ab iis quae enumerat index Codicis Marciani §. antece- dente editus: ideoque ea, quae §. 18 diximus de edictis Praefectorum Praetorio in hoc Codice olim extantibus, tantum non omnia etiam in illa edicta quadrant. In nonnullis tamen inter haec et illa differentiae sunt, quas nunc explicabimus. Ac primum quidem, quum index Codicis Marciani XXXIX edicta recenseat, in Codice Bodleiano nonnisi XXXIII habentur. Itaque Codex Marcianus aliquot edictis locupletior fuisse videtur, nisi forte, de quo infra in notis dicetur, edictum, quod in Codice Bodleiano trigesimum tertium est, ex pluribus edictis in Codice Marciano separatim enumeratis errore vel incuria librarii conflatum sit. Deinde edicta, quae collectio Codicis Bodleiani continet, alio ordine, quam edicta in Codice Marciano olim collecta, sunt disposita. Quod quatenus factum sit, ut uno quasi obtutu ob oculos ponatur, tabulam synopticam contexuimus, quae indicaret, quo loco quodque edictum in Codice Marciano enumeratum in collectione, quam nobis Codex Bodleianus servavit, quaerendum sit. Est igitur:

Cod. Marc. Cod. Bodl. Cod. Marc. Cod. Bodl. Cod. Marc. Cod. Bodl. Cod. Marc. Cod. Bodl. Ed. I. = Ed. 1. Ed. XI. = Ed. 14. Ed. XXI. = Deest. Ed. XXXI. = Ed. 31. Ed. II. = Ed. 24. Ed. XII. = Ed. 15. Ed. XXII. = Deest. Ed. XXXII. = Ed. 32. Ed. III. = Ed. 7. Ed. XIII. = Ed. 16. Ed. XXIII. = Deest. Ed. XXXIII. = Ed. 33. Ed. IV. = Ed. 8. Ed. XIV. = Ed. 18. Ed. XXIV. = Ed. 2. Ed. XXXIV. = Deest. Ed. V. = Ed. 9. Ed. XV. = Ed. 19. Ed. XXV. = Ed. 25. Ed. XXXV. = Deest. Ed. VI. = Ed. 10. Ed. XVI. = Ed. 21. Ed. XXVI. = Ed. 26. Ed. XXXVI. = Ed. 3. Ed. VII. = Ed. 11. Ed. XVII. = Ed. 22. Ed. XXVII. = Ed. 27. Ed. XXXVII. = Ed. 4. Ed. VIII. = Ed. 12. Ed. XVIII. = Ed. 20. Ed. XXVIII. = Ed. 28. Ed. XXXVIII.= Ed. 5. Ed. IX. = Ed. 13. Ed. XIX. = Ed. 23. Ed. XXIX. = Ed. 29. Ed. XXXIX. = Ed. 6. Ed. X. = Ed. 17. Ed. XX. = Deest. Ed. XXX. = Ed. 30.

Porro quum Codex Marcianus integra edictorum exemplaria praestitisse videatur, collectio in Codice Bodleiano superstes nonnisi epitomas edictorum illorum continet; easque nonnunquam adeo in breve contractas, ut vel rubricis in Codice Marciano extantibus breviores sint.

nomh`~ ei\nai tw`n pragmavtwn kai; cwri;~ dikastikh`~ yhvϕou, sileuv~, duvnasϑai th;n gunai`ka ejpi; nomh`~ ei\nai tw`n prag- poiou`san mevntoige inventarium. Quem locum Cod. Bodl. mavtwn poiou`san mevntoige katagraϕh;n kata; th;n diavtaxin 3399 fol. 27b sic effert: plh;n parakeleuvetai tuvpo~ levon- tw`n ejklogw`n. to~ ou| hJ ajrchv: oJ kravtisto~ kai; galhnovtato~ ba-

36 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [263]

Quamquam tribus locis Codex Bodleianus subscriptiones edictorum latinas servavit, quae fortasse in Codice Marciano, sicuti in collectione CLXVIII Novellarum, desiderabantur. Denique collectio edictorum Praefectorum Praetorio, quae olim Codice Marciano compre- hensa fuit, tempore antiquior fuisse videtur, quam collectio, quam Codex Bodleianus praestat. Quod non tam ex hoc colligitur, quod illa integris edictorum exemplaribus, haec vero epitomis tantum constat, quam potius ex hoc, quod in illa nominibus eorum saltim Praefectorum, qui sub finem imperii Iustiniani fuerunt, dignitatis epitheta addita sunt, in hac vero nominibus eorum nec titulus Praefecti Praetorio nec epitheton tou ` ejndoxotavtou adscribitur. Nimirum collectio edictorum in breve contractorum, quam Codex Bodleianus continet, post Tiberii tempora confecta esse videtur, i. e. eo tempore, quo etiam Novellarum Iustiniani Epitomae variae sive Breviaria ab ICtis elaborata sunt44). Caeterum haec ipsa recentior huius collectionis origo effecisse videtur, ut ea antiquiori illi a posteris praeferretur. Antiquioris enim collectionis praeterquam in Codice Marciano45) vix ullum deprehenditur vestigium; recentioris autem collectionis fragmenta sive capita ex ea excep- ta in varios libros sive Codices translata reperiuntur. Ex quibus nominandi sunt: 1. Codex Bodleianus 3399 (Selden. 11), de quo videatur: ÔO provceiro~ novmo~ p. 329 sqq. In eo Codice Edict. IV cap. 3 habetur fol. 59, Ed. VI cap. 2 – fol. 5, Ed. XX – fol. 140, Ed. XXI – fol. 105 sq., Ed. XXII – fol. 5, Ed. XXIII – fol. 5 sq., Ed. XXVI – fol. 7446). 2. Codex Marcianus 579. Idem, quod Cod. Bodl. 3399, opus continet, sed ab initio mutilum: incipit enim ab eo, quod legitur in Bodl. fol. 83. (Cf. Wiener Jahrbb. d. Lit. to. LXXXVI p. 200). Itaque praestat Edicta XX et XXI, reliqua autem, quae in Bodl. habentur, non item. 3. Codex Marcianus 172 (al. 192). Is continet Edict. XXI. Videatur Witte in Zeitschr. f. gesch. RW. VIII p. 215. 4. Codex Vindobonensis iurid. gr. 7. Is inter leges rusticas (fol. 46-49) habet etiam keϕ. æ Edict. XXV. 5. Codex Laurentianus LXXX, 6. In eo Ed. XXV legitur titulo peri; novmwn gewrgikw`n.

§. 21. Editionis ratio.

In edenda collectione edictorum Praefectorum Praetorio ex Codice Bodleiano 264 inprimis hoc egi, ut textum Codicis quantum fieri posset, fideliter repraesentarem: sicubi tamen a vitiis apertis purgari debere videretur, tum aliorum Codicum auctoritate tum etiam coniecturis emendationem inducere studerem. Quamquam vel sic nonnulli loci supersunt, de quorum medicina equidem desperavi, quosque aliorum acumini atque ingenio sanandos reliqui. Textui graeco e regione addidi versionem latinam, quantum potui, katav povda factam. Quae si forte minus elegans esse videatur, propter peculiarem epitomas conficiendi rationem, qua Graeci utuntur, cum latino dicendi genere parum convenientem, ab aequis harum rerum iudicibus veniam me impetraturum esse confido.

44) Cf. Delineatio §. 19 (et §. 14, 5). prosϑhvkh~ h] rJuvpou. eij dev ti~ pro;~ barbavrou~ mh; w]n kom- 45) Et in loco supra §. 19 not. 43 excitato, siquidem is ad merkiavrio~ pragmateuvshtaiv ti kai; mevtaxon ejkeiϑ` en ajgavgh/, eam collectionem spectat. duvnatai aujth;n ajϕairei`sϑai oJ kommerkiavrio~, kai; oJ pragma- 46) Bienerus, quocum apographum Codicis Bodl. 3399 com- teusavmeno~ dhmeuvetai kai; dihnekw`~ ejxorivzetai. eij de; oJ kom- municaveram, etiam fol. 12 formam Praefecti Praetorio merkiavrio~ h] oJ metaxavrio~ uJpe;r to; rJhϑe;n poso;n pwlhvsh/ h] sibi detexisse visus est, quo loco haec habentur: Devon- ajgoravsh/, oJmoivw~ timwrei`tai. crh; de; tou;~ pragmateuta;~ tw`n to~. ’Artivw~ de; diavtaxi~ gevgone tou` galhnotavtou hJmw`n toiouvtwn ejgguva~ didovnai th`/ poliarciva/, wJ~ ouj pwlou`si kruϕa` despovtou mh; e[cein a[deian tou;~ ejn ejparciva/ hJgemoneuvonta~ ajlla; dhmosiva/ pa`san h}n e[cousi pragmateivan, ejpei; timw- mhdamw`~ sunallavgmata h[ mnhsteiva~ poiei`n k. t. l. Sed rou`ntai. crh; de; kata; tau`ta logivzesϑai tw`/ dhmosivw/ th;n mihi videtur indicari hoc loco Nov. Leonis XXIII. — timh;n panto;~ tou` oJloshrhvkou para; tou` kovmhto~ tw`n lar- Longe magis Edictum sapit, quod legitur in eodem Cod. ghtiovnwn tou` didomevnou par’ aujtou` tw`/ dhmosivw/. oJ de; ajgo- Bodl. 3399 fol. 58: peri; metavxh~. Crh; th;n mevtaxon ravsa~ uJpe;r to; tacϑe;n ajnagkazovmeno~ dou`nai, prosaggevllei tou;~ kommerkiarivou~ pro;~ tou;~ barbavrou~ pragmateuvesϑai tw`/ pravth/ kai; to; diplou`n ajnapravttei: loipo;n ga;r oJ prav- ieæ nomivsmata th;n livtran, kai; metapwlei`n toi`~ metaxarivoi~ th~ ta; lecϑevnta peivsetai. — Cf. l. 2 C. quae res venire, h] toi`~ a[lloi~ ouj plevon kaϑara;n divca sϕikwvmato~ h] a[llh~ 4, 40. Procop. Hist. arc. cap. 25.

37 [264] PROLEGOMENA.

Notas textui subieci tam criticas quam exegeticas. In illas conieci varietatem lectionum ex Codicibus §. 20 laudatis, et meum de iis iudicium addidi, si quando observationibus criticis indigere viderentur. Praeterea etiam meas coniecturas in his notis proposui, et eas, quas in textum recepi, confirmare studui. Animadversiones exegeticae eo potissimum spectant, ut tum auctor et tempus cuiusque edicti definiatur, tum tenor edicti et verba eius, ubi opus est, illu- strentur et explicentur. Haec sunt, quae de edictis Praefectorum in genere, et de collectione eorum, quam ex Codice Bodleiano 264 nunc primum edo, dicenda habui. Et hic esto finis ’Anekdovtwn hoc volumine edendorum. Quod reliquum est, spero fore, benevole lector, ut, quum multum sudoris in con- quirendis et elaborandis hisce ’Anekdovtoi~ impenderim, operam tibi non videar frustra consumsisse.

______

38 [265]

INDEX EDICTORUM PRAEFECTORUM PRAETORIO.

______

aæ. Tuvpo~ dhmosϑevnou~1) peri; ejpibolh~` ajpovrwn2). I. Forma Demosthenis de adiectione sterilium. bæ. Peri; tou ` pw~` dei ` stevllesϑai ejpi; nomh~,` bavssou. II. Quomodo debeat mitti in possessionem, Bassi. gæ. Peri; ajpodeivxewn, eujgenivou. III. De probationibus, Eugenii. dæ. Tuvpo~ hJϕaivstou. IV. Forma Hephaesti. eæ. Tuvpo~ ajreobivndou. V. Forma Areobindi. ıæ. Tuvpo~ levonto~. VI. Forma Leonis. zæ. Tuvpo~ peri; zugostatwn` iJereivou3). VII. Forma de ponderatoribus Hierii. hæ. Peri; ajgoranovmwn, i[llou. VIII. De aedilibus, Illi. ϑæ. Peri; bouleutwn,` i[llou. IX. De curialibus, Illi. iæ. Peri; twn` dikazomevnwn par’ 4) eJpiskovpoi~ kai; X. De his, qui apud episcopos et ecclesiarum de- ejkklhsiekdivkoi~ kai; oijkonovmoi~, zwtikou.` fensores et oeconomos litigant, Zotici. iaæ. Peri; lovgou didomevnou toi~` prosϕeuvgousi5), zw- XI. De lovgw/ confugientibus dato, Zotici. tikou.` ibæ. Peri; twn` didomevnwn ejpi; nomh~,` eujstaϑivou. XII. De his, quae in possessionem dantur, Eustathii. igæ. Tuvpo~ peri; tou ` kaϑ’ e{kaston ijougon` e}n keravtion XIII. Forma, ut pro unoquoque iugo unum ceratium uJpe;r th;n merikh;n divdosϑai. ultra particularem delegationem praestetur. idæ. Peri; lovgou dovsew~, zwtikou.` XIV. De lovgw/ dando, Zotici. ieæ. Peri; ejxwmosiva~6) didomevnh~ uJpo; tou ` aijtiaϑevnto~, XV. De iuratoria cautione praestita a reo, Zotici. zwtikou.` iıæ. Peri; sustavsew~ uJpomnhmavtwn, kwnstantivvnou7). XVI. De confectione gestorum, Constantini. izæ. Peri; twn` prosϕeugovntwn8), kwnstantivnou. XVII. De confugientibus, Constantini. ihæ. Peri; twn` ejn ejparcivai~ ajrceivwn9) kai; tou ` ajbavk- XVIII. De archiis in provinciis et de ab actis, Con- ti~10), kwnstantivnou. stantini. iϑæ. Peri; ejkdovsew~ cartwn,` kwnstantivnou. XIX. De editione chartarum, Constantini. kæ. Peri; sustavsew~ gevnou~, parnasivou. XX. De probatione generis, Parnasii. kaæ. Peri; yeudomarturiva~, basileivou. XXI. De falso testimonio, Basilii. kbæ. Peri; grammavtwn pivstew~, leontivou. XXII. De literarum fide, Leontii. kgæ. Peri; proiko;~ kai; peri; ejnagwgh~` ajkinhvtwn11) XXIII. De dote et de actione super rebus immobili- pragmavtwn yhϕ` o~ sergivou. bus decretum Sergii. kdæ. “Idikton zwtikou ` peri; twn` oJmodouvlwn. XXIV. Edictum Zotici de conservis. keæ. “Idikton zwtikou ` peri; twn` uJpodecomevnwn ajllo- XXV. Edictum Zotici de his, qui suscipiunt alienos trivou~ gewrgouv~. agricolas. kıæ. Tou ` aujtou,` peri; sumbolaiogravϕwn. XXVI. Eiusdem, de tabellionibus. kzæ. Peri; twn` ejn eiJrkth /` ejmballomevnwn kai; peri; twn` XXVII. De in carcerem coniectis et de quinquaginta meta; diadoch;n penthvkonta hJmerwn,` ajrcelavou. diebus post successionem, Archelai. khæ 12). Tou ` aujtou,` peri; twn` ejpi; crhmatikai~` aijtivai~ XXVIII. Eiusdem, de his, qui ob pecuniarias causas ejmballomevnwn eij~ ϕulakhvn13). in carcerem coniiciuntur. kϑæ 14). Tou ` aujtou,` peri; nomh~` kai; paradovsew~ aujth~.` XXIX. Eiusdem, de possessione et traditione eius. læ 15). Peri; ejxwmosiva~16) twn` boulomevnwn oJdeusai` 17). XXX. De iuratoria cautione ab iis praestanda, qui iter facere volunt.

1) Haec verba Tuvpo~ dhmosϑevnou~ maioribus literis 10) Codex: ajbavsti~. Infra a[basti~. Nempe initio scriptum scripta tanquam inscriptio in Codice praeponuntur, ut erat latinis literis abactis, et latinam literam C libra- deinde index ipse sic incipiat: aæ. peri; ejpib. rius sivgma esse putavit. 2) Codex: ajndrw`n. Sed infra recte est ajpovrwn. 11) Codex: kinhtw`n. Veriorem lectionem textus suppeditat. 3) Infra est iJerivou. 12) Codex: kzæ. 4) Infra est para. 13) Infra eiJrkthvn. 5) Codex ϕoneuvousi. Sed textus infra habet: prosϕeuvgou- sin. Rectius. 14) Codex: khæ. 6) Codex: ejxomwsiva~. 15) Codex: kϑæ. 7) In textu zwtikou ` esse dicitur, non kwnstantivnou. 16) Codex: ejxomwsiva~. 8) Infra additur: kai; mh; dikazomevnwn peri; ejksϕragivsmato~. 17) Hactenus index in Codice: omissae sunt rubricae Edi- 9) Codex: ajrcovntwn. Textus vero recte ajrceivwn. ctorum XXXI–XXXIII. ______[266] EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO.

EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO18).

______

aæ. Tuvpo~ dhmosϑevnou~ peri; ejpibolh`~ I. Forma Demosthenis de adiectione ajpovrwn19). sterilium.

Ei[ ti~ nomivmw~ ejkpoihvsei ajgro;n h] cwriva h] ghvdia h] Si quis rite abalienaverit agrum vel praedia vel suvgkthsin o{lhn, ei\ta teleuthvsa~ parapevmyh/ th;n oujsivan terras vel massam universam, postea moriens ejxwtikoi~` h] paisiv, kajkeinoi` pavlin ejk th~` oujsiva~ ejkpoihv- transmiserit substantiam [suam] ad extraneos vel seian h|~20) diedevxanto cwrivon h] ajgro;n h] ghvdia h] snvg- liberos, et illi rursus ex substantia, in quam suc- kthsivn tina, kai; to; para; twn` diadovcwn ejkpoihϑe;n eij~ cesserant, alienaverint praedium vel agrum vel ter- ajporivan e[lϑoi: prwton` me;n to;n para; twn` ejkeivnou paivdwn ras vel massam aliquam, idque, quod a successori- h] diadovcwn touto` kthsavmenon, o} nun` 21) eij~ ajporivan bus alienatum est, ad sterilitatem pervenerit: primum h[lase, kai; th;n ajkivnhton touvtou periousivan ejpibolh;n quidem eum, qui ab illius liberis vel successoribus devcesϑai: ajpovrou de; touvtou ϕanevnto~ kai; th~` oujsiva~ acquisiverit id, quod nunc ad sterilitatem redactum aujtou,` ejpi; tou;~ eij~ aujto;n parapevmyanta~ ϕevresϑai est, et immobilem eius substantiam adiectionem pati; to; bavro~: eij de; mhde; aiJ touvtwn kthvsei~ pro;~ touto` sin autem is eiusque substantia non idonea esse ajrkevswsin, ejpi; to;n prwton` eij~ tou;~ paida~` h] tou;~ apparuerit, ad eos, qui id ad illum transmiserint, ejxwtikou;~ touto` parapevmyanta kai; th;n ajkivnhton ejkeiv- onus transferri; si vero neque horum possessiones nou kth`sin ejpanievnai: ou{tw de;22) ejk th~` aJpavntwn ajpo- ad hoc sufficiant, id ad eum, qui primus ad liberos riva~ eij~ to;n para; tou ` prwvtou despovtou to; cwrivon h] vel extraneos illud transmiserit, et, ad immobilem to;n ajgro;n h] ta; ghvdia th;n ajrch;n wjnhsavmenon h] a[llw~ eius possessionem redire; et sic in omnium inopia pareilhϕovta. taujto;n de; kratein,` ka]n eij pollai; diado- ad eum, qui a primo domino praedium vel agrum cai; gevnwntai: e{w~ ga;r oJ prosecevstero~ eu{poro~ ei[h, vel terras initio comparaverit vel aliter acceperit. oujde;23) ejnocleis` ϑai tou;~ ejn presbutevroi~ crovnoi~ th;n Idem valere, etiamsi multae successiones factae sint: kthsin` ejschkovta~ h] ta;~ ejkeivnwn periousiva~ proshvkei. quamdiu enim proximior idoneus sit, nec molestari ta;~ de; sunteleiva~, aϕj ’ ou| a]n aiJ e;pibolai; gevnwntai, tou;~ eos, qui antiquioribus temporibus possessionem ha- katadexamevnou~ ejpiginwvskein crhv, ouj mh;n pro; touv- buerunt, eorumve substantias convenit. Collationes tou. eij de; mh; tauta` paraϕulacϑeivh, triwn` 24) litrwn` vero, ex quo adiectiones factae fuerint, accipientes poinh;n th;n tavxin didovnai kai; eJtevra/ meivzoni ejpitimhvsei solvere oportet, non anterioris temporis. Si vero haec uJpokeis` ϑai. non fuerint observata, trium librarum poena officium mulctandum vel alii maiori poenae subiicien- dum esse.

Bæ. Peri; tou` pw`~ dei` stevllesϑai ejpi; nomh`~. II. Quomodo debeat mitti in possessionem. bavssou25). Bassi.

Ei[ ti~ ajkinhvtou26) ejpilabevsϑai ϑevlwn ajrcika;~ Si quis rem immobilem apprehendere cupiens e[coi27) yhvϕou~, ejn buzantivw/ me;n hJ tavxi~ ajrkevsei th;n decretum iudicis habeat, Byzantii quidem sufficiet scolh;n marturou`sa th`~ tw`n pragmavtwn touvtwn nomh`~, testimonium officii vacuam earum rerum possessio- ei[ ge kai; ejk tw`n geitovnwn hJ aujth; tavxi~ levgoi maϑei`n, nem esse dicentis, si etiam a vicinis officium dicat sese wJ~ oujdei;~ tw`n pragmavtwn aujtw`n ejpeivlhptai: ejn de; tai`~ audivisse, neminem in earum rerum detentione esse

18) Ut Indici (cf. not. 1), ita et textui ipsi in Codice in- quentia magis explicationis causa addita esse putaverim, scriptio nulla praeponitur. ut proinde scribendum sit ou{tw tev. 19) Est epitome eius Edicti, quod in collectione CLXVIII 23) Nov. 166: oujdevn. Novellarum Nov. 166 constituit. (Nov. 166 supra edidi 24) Nov. 166: devka. cum animadversionibus, quas conferas.) In collectione 25) Est Nov. 167. In collectione Codicis Marciani tuvpo~ kdæ Codicis Marciani tuvpo~ aæ erat. – Cf. etiam infra Ed. XXIV. . – De auctore et argumento huius Edicti vide, quae observavimus in Prolegomenis §. 17 ad Nov. 167 et §. 19 20) Codex oi|~. Sed recte Nov. 166: h|~ diedevxanto ejkpoihvseian. not. 25. De eodem argumento conferas etiam infra Ed. o{n ou\n 21) Codex: . Correxi ex Nov. 166. V cap. 3, Ed. XII. XXIX. XXXIII cap. 1. 22) Nov. 166 tev habet. Rectius, ni fallor. Nam si dev scri- 26) Codex: ajkinhvtou~, quod ex Nov. 167 correxi. bas, his verbis: ou{tw de; k. t. l. novum gradum eorum, 27) Codex: e[cwn. Sed aut e[coi legendum aut paulo ante qui adiectionem pati debeant, significari credendum ϑevloi pro ϑevlwn. Illud tamen suadere videtur textus esset. Verum sunt iidem, qui iam his verbis: kai; th;n Nov. 167, ubi sic est: eij gavr ti~ ajkinhvtou tino;~ ajntila- ajkivnhton ejkeivnou kthsin` ejpanievnai continentur: ideoque se- bevsϑai spoudavzwn ajrcika;~ yhvϕou~ porivsoito.

40 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [267] ejparcivai~ tou;~ ejkdivkou~ uJpomnhvmata pravttein tauJto; in provinciis vero defensores [debent] conficere ge- touto` dhlounta,` kai; marturiva~ me;n e[conta twn` geitov- sta hoc ipsum declarantia, quae quidem testimonia nwn, tovte de; a[deian parecovmena toi~` ta;~ yhvϕou~ la- vicinorum continere debent, tunc autem his, qui de- bousi` ta; pravgmata katascein.` kai; toi~` mevllousi de; ejk creta acceperunt, veniam rerum apprehendendarum sunallagmavtwn pravgmata lambavnein kai; nomh;n h] despo- praebent. Sed et his, qui ex contractibus res ac- teivan uJϕ’ eJautou;~ poieis` ϑai, tou;~ ejkdivkou~28) prosmar- cipere et possessionem vel dominium sibi habere turei`n kai; uJpomnhvmata pravttein dhlou`nta th;n paravdo- desiderant, [oportet] defensores testimonium prae- sin, ei[te ejpistavlmata29) gravϕeien pro;~ tou;~ ϕronti- bere et acta conficere traditionem manifestantia, sive sta;~...... 30) crh`nai sunomologei`n ejn toi`~ uJpomnhv- mandata scripta sint ad curatores, ...... [curatores] masin, wJ~ to;n newvteron eijdoi`en31) nomeva kai; despovthn debere apud acta confiteri, quod novum agnoverint kai; th /` tou ` paradovnto~ ajkolouϑhvsaien ejpi; touvtw/ gnwvmh/. possessorem et dominum, et tradentis voluntati hac eij de; mh; pavrestin e[kdiko~, para; tw`/ a[rconti ta; toiau`ta in re obtemperaverint. Quodsi non adest defensor, co- pravttesϑai, h] tou` a]rconto~ ajpolimpanomevnou para; ram praeside haec peragenda sunt, vel absente prae- tw`/ ejpiskovpw/ th`~ povlew~, uJϕ’ h}n hJ kth`si~ telei`. ejn side coram episcopo urbis, sub qua possessio sita est. de; th`/ basilikh`/32) povlei tou;~ ejkbibasmou;~33) kai; ta; In regia autem urbe executiones et quae super tra- uJpe;r tw`n paradovsewn ejkmartuvria megavlhn rJoph;n didov- ditionibus facta sunt testimonia, magnam auctorita- nai toi`~ prolabou`sin34). tem praebere his, qui ea antea acceperunt. gæ. Peri; ajpodeivxewn. eujgenivou35). III. De probationibus. Eugenii.

Ei[ ti~ ajpodeivxei~ dhmosivwn telw`n proϕevrei trei`~ [Cap. 1.] Si quis apochas publicorum tributo- ejϕexh~` mavlista peri; tou ` aujtou ` graϕeivsa~, iJkanh;n ajsϕav- rum profert tres scilicet deinceps de eodem scriptas, leian e[cei peri; tou` ϕϑavsanto~36). Tou`to de; aujto; idoneam securitatem habet circa praeteritum. [2.] Id kajn toi`~ ijdiwtikoi`~ sunallavgmasi kratei37` ), kai; ei[pou ipsum etiam in privatis pactis obtinet, et si quis ti;~ ajpodeivxei~ prosϕevrei peri; proswvpwn h] ejnoikivwn h] forte apochas profert super personis sive pensionibus tovkwn h] uJpe;r eJtevrou tino;~ tw`n pavntwn, mhde;n aujto;n sive usuris sive super alia quacunque re, nequaquam ujpe;r twn` presbutevrwn dienocleis` ϑai crovnwn, ajll’ e[cein eum propter antiquiora tempora molestari, sed esse aujto;n to; ajsϕalev~, ka]n eij mh; oJ despovth~ tw`n ajkinhvtwn eum securum, etiamsi non dominus rerum immo- e{graye ta;~ ajpodeivxei~, ajll’ e{terov~ ti~ to;n tovpon aujtou` bilium apochas illas scripserit, sed alius quispiam ejpevscen, ejnoikiolovgo~, h] kouravtwr, h] a]llo~ ti;~ ta; vicem eius sustinuerit, rerum locatarum administra- toiau`ta uJpodevcesϑai kai; gravϕein ejpitrapeiv~. Ei[ ti~ tor, vel curator, vel alius quis haec accipere et e[mporo~ ejn th`/ basilivdi povlei pra`gma oiJondhvpote pwlhv- scribere iussus. [3.] Si quis mercator in regia urbe soi h] corhghvsoi, rJhϑeivh38) de; mhde;n eijlhϕevnai, eij me;n rem quamcunque vendiderit vel suppeditaverit, dica- triwn` ejniautwn` ei\nai levgoito ta; sunallavgmata kai; dei- tur autem alterum nihil accepisse, si quidem pa- knuvei th;n corhgivan oJ e[mporo~, ajnavgkhn e[cein to;n sum- cta trium annorum esse perhibeantur, et praestatio- bavllonta th;n tw`n timhmavtwn ajpovdosin deiknuvein: eij de; nem mercator ostendat, necesse habere eum, qui levgoi dæ tuco;n ejniautou;~ h] plei`on39) ejϕexh`~ corhgh`sai cum illo contraxerit, pretii solutionem probare; si th`/ tou` dei`no~ oijkiva/ karpou;~ h] ejsϑh`ta h] pravgmata40) vero se ditat quatuor verbi gratia annos pluresve mhde;n komisavmeno~, mh; pisteuvoito peri; tou` pleivono~ deinceps suppeditasse eius familiae frumentum vel dialegovmeno~. Ta;~ yhvϕou~41), ai{tine~ proswvpwn ajpa- vestem vel merces, nec quicquam accepisse, de ulte- gwga;~ h] paravstasin e[cousin, h] povlewv~ tino~ dikaivoi~ riore disserenti fides non habeatur. [4.] Decreta, quae h] tw`/ dhmosivw/ lumaivnontai, monomerei`~ ou\sai mhdemivan personarum abductiones vel exhibitionem continent, e]cousin ijscuvn. vel civitatis alicuius iuribus fiscove officiunt, ex una parte lata nullum valorem habent.

28) Codex: ejkdikei`n. 36) Videatur l. 3 C. de apochis publicis 10, 22. Cf. infra t 29) In Codice sic est: ejpistavlmata. Ed. VI cap. 1. 30) In Codice non est lacunae signum. Nimirum librarius, 37) Archiv für civil. Praxis. tom. IV p. 9 sqq. a voce ϕrontistav~ ad vocem ϕrontistav~ aberrans, haec 38) Codex: rJhϑeivsh. omisit: ei[te ejpistalmavtwn cwri;~ hJ paravdosi~ mevlloi givne- 39) Codex: pleivon. sϑai, prosovnto~ ejntau`ϑa tou`: kai; tou;~ gewrgou;~ h] ϕron- 40) Verti merces, quum pragmateuthv~ sit mercator. — Sed tistav~ k. t. l. i. e. sive absque mandatis traditio fa- fortasse excidit aliquid, veluti a[lla pravgmata: fortasse cienda sit: illo casu mandatis adiiciendo, etiam colonos etiam verbo pravgmata significantur iumenta, quo sensu vel curatores etc. verbum illud a recentioribus Graecis in nonnullis pro- 31) Codex: ei[dh ejn pro eijdoi`en. vinciis usurpatur. 32) Inusitatius dictum est: fortasse scribendum basilivdi. 33) Codex: ejmbibasmouv~. Nimirum k, quod in Codd. MSS 41) Malim aiJ yhϕ` oi – e[cousin, quamquam ab epitomatore per u scribitur, facile potest cum m confundi. nostro, ab alia constructione verborum ad aliam saepe- 34) Nov. 167: pareilhϕovsin. Sed nil mutandum esse vide- numero transitum faciente (vide not. 74.77.95), vel ajna- tur: cf. enim, quae notavimus ad Nov. 167 supra in kovlouϑon non abhorrere crediderim. – Caeterum quod prolegomenis §. 17. ad personarum ajpagwgav~ et parastavsei~ attinet, conferas 35) De Eugenio Pr. Pr. dixi §. 19 not. 40. – In indice etiam Ed. IV cap. 1. Ed. XXXII, 4. Cod. IX, 3 et Codicis Marciani est Ed. XXXVI. Nov. 53.

41 [268] EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO.

dæ. Tuvpo~ hJϕaivstou42). IV. Forma Hephaesti.

{Wste tou;~ uJpotelei`~ eujgnwmovnw~ ta; dhmovsia didov- [Cap. 1.] Ut subditi devota mente tributa sol- nai, kai; peivϑesϑai toi`~ ajrcikoi`~ prostavgmasi, kai; th`~ vant, et pareant magistratuum praeceptionibus, et me;n ejn toi`~ sunallavgmasin e[cesϑai pivstew~, th;n de; in contractibus bonam fidem servent, et erga se pro;~ ajllhvlou~ metadiwvkein eu[noian43). touvtou ga;r invicem bene affecti sint. Nam hoc si ita sit, etiam ou[tw~ e[conto~ oujde; ta;~ parastavsei~ h] ta;~ ajpagwga;~ exhibitiones vel abductiones personarum obtinere non tw`n proswvpwn sugcwrei` kratei`n, eij mh; ϑei`o~ tou`to concedit, nisi id sacra forma imperet. [2.] Sicubi keleuvsei tuvpo~44). Ei[pou mhvthr uJpe;r ojrϕanou` paido;~ mater vidua nomine filii minoris usque ad quinqua- ejn chreiva/ mevcri næ crusw`n ajpaivthsin poioi`to, mhvte kh- ginta aureos exactionem faciat, neque ipsa minori demw;n ajnagkazevsϑw givnesϑai tw`/ nevw/ mhvte a[llon ojno- curatrix fieri cogatur, neque alium nominare, sed mavzein, ajll’ au;th; pro;~ ajpaithsivn te kai; uJpodoch;n ipsa ad exigendum et accipiendum sufficiat: nec ajrkeivtw: mhkevti dunamevnou tou` paido;~ pro;~ ajpokatav- potest amplius filius ad in integrum restitutionem stasin blevpein dia; to; kai; tou;~ ou{tw~ eijsprattomevnou~ respicere, quoniam etiam ii, a quibus id exactum to; ajsϕalev~ e[cein. Ei[pou45) ti;~ ejmϕuteuth;~ ei\nai levgwn est, securitatem habent. [3.] Sicubi quis se em- mh; th;n ejmϕuteutikh;n suggraϕhvn46), ajpodeivxei~ de; pro;~ phyteutam dicens non chartam emphyteuticam, sed eJauto;n ajpo; kurivou proswvpou graϕeivsa~ mevcri iæ to;n apochas a domino ad ipsum scriptas ad decem usque ajriϑmo;n memnhmevna~ th`~ ejmϕuteuvsew~ prosagavgoi47), protulerit, quae emphyteuseos mentionem faciant, is dihnekh;~ ejmϕuteuth;~ ou|to~ ei\nai krinevsϑw, ka]n mh; to; perpetuus emphyteuta esse iudicetur, licet verbum dihneke;~ o[noma tai~` ajpodeivxesin ejggevgraptai. dhlon` de; perpetuum“ documentis non sit inscriptum. Patet ” o{ti mh; deiknumevnwn eJtevrwn sumϕwvnwn ajnavgkh kata; tou;~ autem, huiusmodi contractum, nisi aliae conventio- peri; tw`n ejmϕuteuvsewn novmou~ to; toiou`ton48) skopei`- nes probentur, necessario secundum leges de em- 49 sϑai. DKSEPCPDNIUSTOHIPBAbISS ). phyteusibus latas diiudicandum esse. D. K. SEP. CP. DN. IUSTINI. P. BASILI. V. C.

eæ. Tuvpo~ ajreobivndou50). V. Forma Areobindi.

Ei[ ti~ ajtelh;~ w]n boulhϑeivh gavmon sumbalei`n, ϑe- [Cap. 1.] Si quis minor matrimonium contrahere lhvsoi de; ejpi; touvtw/ movnon khdemovna probalevsϑai, eij voluerit, et ad hoc solum curatorem [sibi] dari de- me;n to;51) mevllon provswpon sunavptesϑai th;n proi`ka sideraverit, siquidem persona, quae matrimonium lambavnei, prwton` khdemovna devon ei\nai kai; ejgguhta;~ kata; contractura est, dotem accipit, primum curatorem to;n novmon doϑh`nai: eij de; to; mevro~ th`~ gunaiko;~ ajtele;~ esse oportet et fideiussores legitime dari; sin pars w]n ejpidoivh th;n proi`ka tw`/ ajndri; teleivw~ kata; ϑeivan mulieris in minori aetate constituta dederit dotem ϕilotimivan h] kai; ejx aujth`~ th`~ tw`n crovnwn paradromh`~ viro perfecte ex sacro beneficio vel etiam ex ipso o}n to; mh; crh`nai ejgguhth;n ejpizhtei`52). Th;n mevntoi plh- annorum decursu ... quod non oportet fideiussorem narivan th`~ proiko;~ uJpovlhyin ejmϕanivzesϑai kai; martu- quaerit (?) [2.] Plenariam autem dotis susceptio- rei`sϑai ejpi; pravxew~ sunistamevnh~, ejntau`ϑa me;n para; nem insinuari et testimoniis confirmari in actis, hic tw`/ magivstrw/ kivnsw53), e[xw de; para; toi`~ ejkdivkoi~54). quidem apud magistrum census, extra autem apud

Ta;~ tw`n scolazousw`n nomw`n ejxetavsei~ kai; paradovsei~ defensores. [3.] Vacuarum possessionum cognitiones 42) Haec forma in indice Marciano no. XXXVII collocata ivouSTINPRABASU c SS. – Subscriptionem in utroque Codice est. Ibi vide, quae de Hephaesto Pr. Pr. diximus. mancam esse, non est quod demonstrem. Equidem sic 43) Videtur hoc esse edictum, quo Hephaestus Pr. Pr. legendum esse censeo: D. (Data) K. (Kalendis) SEP. (Se- annuam indictionem publicavit, utpote quo subditi ad- ptembribus) CP (Constantinopoli) DN (Domini) IUSTINI moneantur tributa solvere. (Conferatur edictum Cas- (Iustiniani – cf. Heimbach ’Anevkd. II p. 176. 180) PP.A. siodori huic quodammodo simile Variar. lib. XII cap. 2) (Perpetui Augusti – adde: anno XXIV vel XXV post consu- Caeterum coniecturam istam confirmat etiam hoc, quod latum) BASIL. V. C. (Basilii viri clarissimi – adde: anno X subscriptione teste haec forma data est Kalendis Septem- vel XI.) Hephaestum enim anno 552 Pr. Pr. fuisse supra bribus, quod erat anni et indictionis initium. vidimus. – Caeterum constituitur hac forma quasi quae- 44) De exhibitionibus et abductionibus personarum vide dam praescriptio emphyteuseos: nam is, qui decem Ed. III cap. 4. apochas a domino super praestatione canonis scriptas 45) Quae sequuntur, leguntur etiam in Codice Bodlei. 3399 profert, i. e. qui per decem annorum spatium consen- fol. 59. Inscriptio ibi haec est: JHϕaivstou tuvpo~. Ei[pou ti;~ k. t. l. tiente domino emphyteutam sese gessit, emphyteu- 46) Bodl. 3399: th;n ejmϕuteutikh;n graϕh;n ajpodevxoi, ajpodeiv- sin tanquam perpetuam firmiter tenere iubetur. xei~ k. t. l. Non male: certe graϕhvn verba suggraϕhvn 50) Areobindus Pr. Pr. quando fuerit, supra dixi §. 19 praeferendum est, quum syngraphae potius de persona- not. 42. – Index Marcianus hanc formam habet no. libus et pecuniariis debitis factae esse videantur. XXXVIII. 47) Idem: proagavgoi. 51) Codex: mevntoi. 48) Idem: toiou`to. 52) Locus corruptus, de quo sanando prorsus desperavi. 49) Hanc subscriptionem librarius Codicis nostri inscri- – Conferas l. 25 C. de nuptiis 5, 4 et l. 28 C. de iure ptioni sequentis formae postposuit: arbitratus scilicet, dot. 5, 12. rubricam esse formae Aereobindi Pr. Pr. – Cod. Bodlei. 53) Lege khvnsou. 3399 post verbum skopei`sϑai statim addit: DKSECPDN 54) Videatur l. 31 C. de iure dot. 5, 12.

42 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [269] kata; tou;~ h[dh keimevnou~ givnesϑai novmou~. ei[sw mevntoi et traditiones secundum iam latas leges fieri; sed hJmerw`n kæ, ajϕ’ ou|per hJ tou`to boulomevnh yh`ϕo~ ejmϕa- intra XX dies, ex quo sententia haec iubens insi- nisϑeivh, th;n peri; touvtou proi>evnai zhvthsin, kai; ei[sw iæ eJtevrwn nuata fuerit, eiusmodi cognitionem procedere, et hJmerwn` proi>evnai th;n paravdosin55). ”Wste mhkevti to;n di;~ intra X alios dies traditionem subsequi debere. katadikazovmenon uJpo; twn` ejpavrcwn didovnai didaskalivan ajna- [4.] Ut, qui bis condemnatus est a praefectis, non 56 57 yhlaϕhvsew~ ). DKAGSGCDNICITH NPPAGASILIGSExS ). amplius possit offerre libellum retractationis. D. K. AUGUS. DN. IUSTIN. PP. A. BASILI V. C. P. CS. ıæ. Tuvpo~ levonto~58). VI. Forma Leonis.

Eujgnwmovnw~ dei` ta; dhmovsia katatiϑevnai tou;~ uJpo- [Cap. 1.] Devota mente oportet publica solvere telei`~ kai; peri; ta; sunallavgmata metrivou~ ei\nai. ejk subditos et in contractibus moderatos esse. A di- diaϕovrwn proswvpwn ajlla; mh; tou ` aujtou ` proϕejrein tw`n versis personis non ab eodem scriptas proferre pu- dhmosivwn ajpodeivxei~59), kai; mh; ajrkei`n trei`~ kai; movna~ blicorum apochas [?], nec satis esse tres tantum prokomizomevna~ eij~ to; mh; tou ` ϕϑavsanto~ e{neken ojclei-` proferri, ut ne quis molestetur praeteriti temporis sϑai crovnou, ajlla; devka ka]n ejk diaϕovrwn proswvpwn causa, sed decem, licet a diversis personis scriptae h\san graϕei`sai60). sint. ’Ea;n61) gameth; proi`ka kai; gamikh;n62) proteinomevnh [2.] Si mulier dotem et nuptialem donationem dwrea;n ejn63) katoch`/ tw`n tou` ajndro;~ ei[h pragmavtwn praetendens in possessione rerum mariti sit, nec kai; mh; ajnagraϕh;n ejpi; touvtoi~ dhmosivan poihvsh/64), toi`~ inventarium earum publicum confecerit, magni Im- tou ` megavlou basilevw~ uJpokeivsetai novmoi~ dovlon a{panta peratoris legibus subiacebit, quae omnem dolum et 65

kai; pa`san ajpostreϕomevnoi~ perivnoian ). DKNICPDN omnem circumventionem cohibent. D. K. NI (?) CP. C 66 IGSTINIANIPEBAbSIS S ). IUSTINIANI. P. C. BASILIU. V. C.

zæ. Tuvpo~ peri; zugostatw`n67) iJerivou68). VII. Forma de ponderatoribus Hierii.

{Wste yhvϕw/ tw`n ejpiskovpwn kai; oijkhtovrwn kai; kth- Ut decreto episcopo rumet habitatorum et pos- tovrwn proceirivzesϑai to;n zugostavthn, kai; o{rkon ejn sessorum ponderator constituatur, et iusiurandum uJpomnhvmasin aujto;n parevcein, wJ~ oujdemivan aujto;~ oujde; apud acta praestet, nec semet ipsum nec suum in oJ th`~ aujth`~ koinwnw`n autw`/ ϕrontivdo~ rva/diourgivan peri; hac cura socium aliquam negligentiam circa pon- ta; stavϑmia69) ejrgavsontai70). dera esse commissurum. hæ. Peri; ajgoranovmwn71). i[llou72). VIII. De aedilibus. Illi.

{Wste kai; ejpi; toi`~ ajgoranovmoi~ kaϑ’ oJmoiovthta ejk- Ut etiam de aedilibus ad instar defensorum de- divkwn73) yhvϕisma givnesϑai74) para tou` ejpiskovpou cretum fiat episcopi et cleri et possessorum et cu- kai; tw`n tou` klhvrou kai; kthtovrwn kai; politeuomevnwn rialium et honoratorum. kai; logavdwn75).

55) Vide not. 25. tinopoli) IUSTINIANI. (adde: anno XXXV vel XXXVI) P. C 56) Cf. l. 5 C. de precibus imperat. offerendis. 1, 19, l. (post consulatum) BASILIU. V. C. (Basilii viri cla- un. C. ne liceat in una eademque causa 7, 70. rissimi – adde: anno XXI vel XXII). – Pro NI. scribendum 57) Haec subscriptio in Codice rubricae sequentis formae crediderim SEP. Nam principium huius formae docet eam postposita est. (Cf. not. 49.) Eam sic lego; D. (Data) ad publicationem indictionis pertinuisse, quae fere Ka- K. (Kalendis) AUGUS. (Augustis – adde: Constantino- lendis Septembribus fiebat. Cf. not. 43. poli) DN. (Domini) IUSTIN. (Iustiniani) PP. A. (Perpetui 67) Videatur index Marcianus Ed. III. Augusti – adde: anno XXVI vel XXVII) BASILI. V. C. 68) Pro iJerivou index supra habet ijereivou. Hierius Pr. Pr. P. CS. (Basilii viri clarissimi post consulatum) – adde Or. fuit sub Anastasio a. 496. Cf. l. 16 C. de testam. anno XII vel XIII.) Literam librarii graeci saepenu- militis. 6, 21. mero pro U usurpant; UASILI scribitur pro Basili; de- 69) Codex: stavϑma. nique ExS cur legerim „post consulatum“, intelligetur 70) De ponderatoribus, qui Graecis zugostavtai audiunt, ex Heimbach jAnevkd. tom. II p. 234. videatur Cod. Theod. XII, 7 de ponderatoribus, ibique 58) In indice Marciano est Ed. XXXVI, ibique de Leone Gothofredus; Cod. Iust. X, 73 de ponderatoribus; Edict. Pr. Pr. dixi. Iustin. XI; et Cuiacius ad l. 6 D. de excusationib. 27, 1. 59) Haec aperte corrupta sunt, sed quaenam iis medicina 71) In indice Marciano est Ed. IV, ibique rubrica vel me- paranda sit, ingenue me nescire confiteor. lius et fusius exponit, quod fuerit huius edicti argu- 60) Cf. Edict. III cap. 1. mentum, quam epitome, quae hoc loco habetur. 61) Quae sequuntur, absque tamen subscriptione, habentur 72) Illus Pr. Pr. nusquam occurrit. Sub Zenone Illus in Cod. Bodlei. 3399 fol. 5. magister fuit: sub eodem alius, ni fallor, a 478 Consul. 62) Ita Bodl. 3399. Noster: gamikav. Hic fortasse postea sub Anastasio Pr. Pr. fuit. Cf. etiam 63) Codex: ejavn. Emendavi ex Bodl. 3399. Theophanes in Chronogr. ed. Paris p. 150. D. 64) Bodl. 3399: poihvshtai. 73) Cf. l. 8 C. de defensorib. 1, 55, l. 19 C. de episcopali au- 65) Cf. l. 9 C. soluto matrim. 5, 18 et supra §. 19 not. 43. dient. 1, 4. Nov. 15 c. 1. 66) Etiam haec subscriptio rubricae sequentis formae post- 74) Cod. givnetai, quod ferri vix poterat. posita est a librario. Cf. not. 49. 57. Subscriptionem 75) De aedilibus civitatium cf l. 2 C. si servus 10, 32 et sic lego: D. (Data) K. (Kalendis) NI. (?) CP. (Constan- Otto tr. de aedilibus coloniarum etc. Francf. 1713.

43 [270] EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO.

ϑæ. Peri; bouleutw`n. i[llou76). IX. De curialibus. Illi.

Ei[ ti~ ajpo; dialuvsew~ pro;~ tou;~ bouleuta;~ genomev- Si quis transactione cum curialibus facta a cu- nh~ bouleutikh~` ajpallavttesϑai dovxh/ tuvch~, a[kuro~ e[stw riali conditione se liberari putaverit, transactio ir- hJ diavlusi~77) kai; eij~ th;n boulh;n ejpanagevsϑw. prosti- rita sit et ille in curiam reducatur. Mulctantur mw`ntai de; oiJ bouleutai; iæ crusivou livtra~, eij mh; mhnuv- autem decuriones X auri libras, nisi illis significa- swsi toi`~ toiouvtoi~ kata; tou` loipou` touvtwn ajpevcein78). verint, ut in futurum his rebus sese abstineant. iæ. Peri; tw`n dikazomevnwn para; ejpiskovpoi~ X. De his, qui apud episcopos et ecclesiarum kai; ejkklhsiekdivkoi~ kai; oijkonovmoi~79). defensores et oeconomos litigant. zwtikou`80). Zotici.

OiJ e[kdikoi kai; patevre~ tw`n povlewn pavnta eJlkovme- [Cap. 1.] Defensores et patres civitatium quemli- non81) dikavsasϑai para; ejpiskovpoi~ h] ejkklhsiekdivkoi~ bet, qui ad episcopos vel defensores ecclesiae vel h] oijkonovmoi~, eij kai; klhriko;~82) ei[h pro;~ divkhn kalouv- oeconomos iudicii causa trahitur, licet clericus sit meno~, ajϕaireivsϑwsan. ejnantivwsin de; uJpomevnonte~ prav- in ius vocatus, abripiant. Quodsi iis restitum fuerit, xin sunistavtwsan, kai; mhnuevtwsan tw`/ a[rconti kai; th`/ acta conficiant, et ad praesidem summamque pote- megivsth/ ejxousiva/, kai; poinh;n eæ crusivou livtra~ ajpaiteiv- statem referant, et ab eo, qui in culpa est, poenam twsan to;n aJmartavnonta eij~ e[rga th`~ povlew~ ojϕeivlou- V librarum auri exigant, quae in opera civitatis san procwrh`sai83). ’Wste tou;~ proestw`ta~ tw`n ejk- impendi debet. [2.] Ne ecclesiarum propositi quos- klhsiw`n mh; ajnagkavzein tina;~ par’ aujtoi`~ dikavzesϑai h] quam cogant coram ipsis iudicium accipere, vel pro- oJmologei`n mh; crh`sϑai o{roi~, ajlla; mhde; ejkdiwvkein auj- mittere ne iure septorum utantur, sed nec eiiciant tou;~ ejk tw`n o{rwn tou;~ prosϕeuvgonta~84). confugientes ex septis. iaæ. Zwtikou`85). peri; lovgou didomevnou toi`~ XI. Zotici. De lovgw/ confugientibus dato. prosϕeuvgousin86).

”Oti ouj dei` tou;~ ejpiskovpou~ h] ejkklhsiekdivkou~ h] Quod non oportet episcopos vel ecclesiarum de- oijkonovmou~ lovgon didovnai. eij de; kaiv tisi doi`en, ajnti; fensores vel oeconomos lovgon dare: et si quibus de- mhdeno;~ ei\nai, mhde; to;n lambavnonta wjϕelei`sϑai. ϕu- derint, irritum nec accipienti utilem esse. Ipsos autem lavttein de; aujtou;~ to;n didovmenon lovgon para; tw`n ajr- servare debere lovgon a praesidibus datum, quippe covntwn, oi|~ kai; movnoi~ didovnai me;n lovgon e[xesti, para- quibus solis lovgon dare licet, praetergredi autem baivnein de; oujk e[xesti. didovnai de; aujtou;~87) lovgon ejnto;~ non licet. Dare autem eos oportere lovgon intra XXX læ hJmerw`n kai; a{pax tou` e[tou~ tw`/ aujtw`/ proswvpw/. to;n dies, et semel per annum eidem personae. Et lovgon, de; para; tau`ta didovmenon lovgon a[kuron ei\nai88). qui contra haec datus fuerit, irritum esse.

ibæ. Peri; tw`n didomevnwn ejpi; nomh`~89). XII. De his, quae in possessionem dantur. eujstaϑivou90). Eustathii.

’Ea;n ti~ porivshtai yh`ϕon peri; tou` ejpi; nomh`~ genev- Si quis decretum protulerit de in possessionem sϑai, ejn me;n th`/ basilivdi povlei kai; ejn toi`~ cwrivoi~ kai; missione, in regia quidem urbe et in terris et sub- proasteivoi~ aujth`~ to;n ejkbibavzonta91) to; pra`gma ejpi; urbiis eius executorem rei coram publicis personis dhmosieuovntwn punϑavnesϑai para; tw`n oiJkouvntwn th;n quaerere oportere ab iis, qui in aedibus habitant, oijkivan h] gewrgouvntwn92) to; proavsteion h] to; cwrivon vel ab iis, qui suburbanum vel terram colunt, et a

76) De Illo Pr. Pr. vide not. 72. – Hoc edictum in indice p. 1347. Iustinianus haec aliquantum immutavit Nov. 83 Marciano habetur no. V. et 123 cap. 21. 22. 84) De iure asyli intra o{rou~ i. e. septa ecclesiae locuples 77) Codex: a[kuron e[otw th;n diavlusin ei\nai. Cf. not. 41. auctor est Iac. Gothofredus ad Cod. Theod. 9, 45. Videa- 78) Codex: ajϕevxewn. Emendavi: ajpevcein. Sede fortassis vel tur etiam Ducange s. v. o{roi, et infra Ed. XI et XIV. maior corruptela huic loco inest, ut legendum sit: eij mh; 85) De Zotico Pr. Pr. dixi §. 19 not. 88. mhnuvswsi tou;~ toiouvtou~ kai; tou` loipou` touvtwn ajϕevxwntai, i. 86) In indice Marciano est Ed. VII. e. si non detulerint eiusmodi decuriones et ipsi de caete- 87) Codex: aujtoi`~. 88) De lovgw/, (– Iulianus vertit „fidem publicam,“ liber Au- ro his rebus sese abstinuerint. thenticorum „verba i. e. iusiurandum,“ Alciatus denique 79) In indice Marciano est Ed. VI. interpretatur „salvum conductum“,–) cf. Cuiacius ad Nov. 80) De Zotico Pr. Pr. dixi §. 19 not. 88. 17, Ducange s. v., Hombergk ad Nov. 5 not 15 e Nov. 17, 81) Index Marcianus, rectius ni fallor, eujlabouvmenon habet. not. 24. – Videsis etiam infra Ed. XIV. 82) Codex: h] kai; klhrikw`n, quod necessario corrigendum 89) Index Marcianus hoc edictum habet no. VII. 90) Eustathius Pr. Pr. Or. sub Anastasio anno 506 fuit. Cf. l. erat. Idem paulo ante ejpiskovpou. 23 C. de advocatis divers. iudic. 2, 7. 83) De iudicio ecclesiastico conferatur l. 7.8. C. de episc. 91) Codex: ejkbiavzonta. aud. 1, 4. Nov. Valentiani III in Iure civ. anteiust. tom. II 92) Codex: gewrgo;~ tw`n.

44 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [271] kai; ejk tw`n geitovnwn, tivno~ gevgone to; pra`gma despovtou vicinis , cuius domini res sit et an nemo eam possi- kai; eij mhdei;~ tou`to nevmetai, kai; pro;~ touvtoi~ kai; auj- deat, et praeterea statim initio decreta praefectorum ta;~ eujϑu;~ ejn ajrch`/93) prostiϑevnai ta;~ yhvϕou~ tw`n vel iudicis in ipsis locis praesentibus publicis perso- ejpavrcwn h] tou` a[rconto~ ejn aujtoi`~ toi`~ tovpoi~ ejpi; dh- nis proponere. Qui praeter haec in possessione con- mosieuovntwn94). oJ de; para; tau`ta ginovmeno~ ejpi; nomh`~ stitutus fuerit, legibus de vi subiacebit, et dam- toi`~ peri; th`~ biva~ uJpokeivsetai95) novmoi~, ajpodidou;~ num ei , cui possessio ablata est, illatum resarcibit. kai; th;n ejpenecϑeisan` zhmivan tw /` th;n nomh;n ajϕh/rhmevnw/96).

igæ. Tuvpo~ peri; tou`97) kaϑ’ e{kaston ijou`gon XIII. Forma, ut pro unoquoque iugo unum e{n keravtion uJpe;r th;n merikh;n divdosϑai98). ceratium ultra particularem [delegationem] praestetur.

’Wste tou;~ uJpotelei`~ ta; dhmovsia katatiϑevnai, wJ~ Ut subditi tributa persolvant, quemadmodum par- aiJ merikai; dhlou`si diatupwvsei~, kai; pro;~ touvtoi~ lovgw/ ticulares delegationes significant, et praeterea nomine pantoiva~ tw`n ta; dhmovsia prattovntwn paramuϑiva~99) solatii cuiuscunque exactoribus praestandi et nomine kai; tou ` legomevnou diazhmivou kai; kaϑevkaston ijougon` ke- diazhmivou, quod vocant, etiam pro unoquoque iugo ravtion100) e}n kai; mhde;n peraitevrw cavrin oiJoudhvpote ceratium unum, nec quicquam ultra pro quacunque proswvpou h] ejntauϑ` a h] ejpi; cwvra~ dhmovsia metercomevnou persona sive in urbe sive in provinciis tributa exi- h] sunhϑeiva~ lambavnonto~: ajlla; to; ejk tou` kerativou su- gente vel consuetudines accipiente. Quod autem ex nagovmenon kai; taxewvta~101) kai; bouleuta;~ kai; skrinia- illo ceratio colligitur, et cohortales et curiales et scri- rivou~ twn` ejpavrcwn kai; kanonikarivou~ twn` largitiovnwn102) niarios praefectorum et canonicarios largitionum et kai; pa`n provswpon sunhϑeiva~ komizovmenon merivzesϑai: quamlibet personam consuetudines accipientem tou` parabaivnonto~ kai; plevon ti; ajpaitou`nto~ næ crusivou inter se partiri; eo, qui haec transgressus fuerit et livtra~ kata; to;n novmon103) poinh;n katatiϑevnto~, kai; aliquid plus exegerit, L auri librarum secundum le- tou` ejkdivkou tou` mh; tau`ta paraϕulavttonto~ gæ litrw`n gem poenam soluturo, et defensore, qui haec non provstimon didovnto~104). observaverit, III librarum mulctam daturo.

idæ. Zwtikou`105). peri; lovgou dovsew~106). XIV. Zotici. De lovgw/ dando.

Mhde; stratiwtiko;~ a[rcwn mhde; stratiw`tai didovtw- Ne quis militaris iudex neve milites lovgon aliqui- san lovgon tisi; twn` mh; uJpokeimevnwn aujtoi~.` eij dev ti~ bus eorum dent, qui ipsis non sunt subiecti. Sin au- lavboi kai; biaivw~ uJp’ aujtw`n ajϕaireϑeivh, oJ a[rcwn ejkdi- tem quis [lovgon] acceperit et ab iis violenter abrep- kei`tai, kai; aujtovn, eij parav tino~ aijtiaϑeivh, kaleivtw h] tus fuerit, iudex eum defendat: eumque citet, si a mh; uJpakouvonto~ aujtou` ejk th`~ oujsiva~ aujtou` tou` aijtiw- quo conventus fuerit, et si non obtemperaverit, ex mevnou107) poieivtw to; iJkanovn, kai; provsge triw`n crusou` substantia illius, qui conventus est, [actori] satisfaciat, litrwn` poinh /` swϕronizevtw touton,` ajnalwϑhsomevnh/ peri; et insuper III librarum auri poena eum mulctetur, /ta; e[rga th`~ povlew~, o{ϑen oJrma`tai oJ to;n lovgon la- quae in opera civitatis, ex qua est, qui lovgon ac- bwvn108). cepit, impendi debeat. ieæ. Peri; ejxwmosiva~109) didomevnh~ uJpo; tou` XV. De iuratoria cautione praestita a reo. aijtiaϑevnto~110). zwtikou`111). Zotici.

JO ejxwmosiva/112) katapisteuovmeno~ ejntoleva pa`si Qui iuratoriam cautionem praestitit, omnino pro- trovpoi~ proballevsϑw kata; to;n nenomismevnon th`~ IUDI- curatorem facere potest, secundum legitimum modum 113 CATUM SOLVI trovpon ginovmenon ) kai; ejgguhtou` dido- cautionis iudicatum solvi, et fideiussore dato pro mevnou tw`n dapanhmavtwn mevcri næ nomismavtwn, eij th;n expensis usque ad L aureos, si causa C aureorum

93) Codex: ajrch. 102) Codex: kanonikarivwn tw`n largitiwvnwn. 94) Codex: ejpidhm. 103) Videtur indicari l. 4 C. de modo mulctarum. 95) Codex: uJpokei`sϑai. Cf. not. 41. 104) Codex: divdonto~. 96) De traditione possessionis vide quae observavimus 105) De Zotico Pr. Pr. vide §. 19 not. 88. not. 25. 106) Index Marcianus hoc edictum habet no. XI. tou` periv 97) Codex: . Veriorem lectionem ex indice reprae- 107) Codex: aijtiasmevnou. sentavi. 108) De lovgw/ quaedam observavimus not. 88 ad Ed. XI. 98) In indice Marciano est ed. IX. – Cuiusnam Praefecti sit, ignoratur. Est autem edictum, quo Praefectus Prae- 109) Codex: ejxomosiva~. torio indictionem publicavit; cf. not. 43. 110) Hoc edictum in Indice Marciano est no. XII. 99) Videl. 9 C. de exactoribus. Savigny Zeitschr. XI p. 44 sqq. 111) De Zotico Pr. Pr. vide §. 19 not. 2. 100) I. e. siliquam sive vigesimam quartam partem solidi. 112) Codex: ejxomosiva/. – De hac iuratoria cautione cf. §. 2 l. Vide Ducange s. v. et Hombergk ad Nov. 34 not. 11. de satisdat. 4, 11 et infra Ed. XXX. 101) Codex: taxew`ta~. 113) Cf. §. 4 l. eod.

45 [272] EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. tw`n ræ nomismavtwn posovthta hJ aijtivasi~114) uJperbaiv- quantitatem excedat; sin minor sit, usque ad XII tan- noi: eij de; mevcri touvtwn ejstivn, eij~ ibæ nomivsmata kai; tum aureos pro expensis fideiussorem praestet. movnon ejpi; toi`~ dapanhvmasi didovtw to;n ejgguhthvn.

iıæ. Peri; sustavsew~ uJpomnhmavtwn115). XVI. De confectione gestorum. Zotici. zwtikou`116).

”Wste mh; sunivstasϑai pravxin ejn parabuvstw/, ajlla; Ne acta in occulto loco conficiantur, sed ut gesta ta; prattovmena parouvsh~ th`~ tavxew~ h] tou` pleivono~ auj- praesente ordine vel maiori parte eius fiant; alio- th`~ mevrou~ pravttesϑai, provstimon eæ crusivou livtra~ quin V auri librarum poenam subeat tum qui pro tou` te kata; kairo;n a[rconto~ kai; tou` peri; tau`ta koi- tempore praeses est, tum qui illi in hac re socius est. nwnou`nto~ aujtw`/ uJϕorwmevnwn117).

izæ. Peri; tw`n prosϕeugovntwn kai; mh; dika- XVII. De confugientibus et iudicium non zomevnwn ªkai;º peri; ejksϕρagivsmato~118). accipientibus, et de literis publicis. kwnstantivnou119). Constantini.

Ei[ ti~ toi`~ prosϕeuvgousin eujϑυvnh~ pevmyoi biblivon Si quis confugientibus exactionis miserit libellum, kai; proshkovntw~ uJpomnhvsoi kata; tou;~ iJerou;~ tovpou~, eosque rite admonuerit in sanctis locis, is vero iu- oJ120) de; mh; uJpodevxhtai th;n divkhn, kai; tou`to deivxeie dicium non acceperit, et hoc probaverit actor iudici tw`/ ejn toi`~ megivstoi~ dikasthrivoi~ oJ aijtiasavmeno~, dij summi iudicii, per literas publicas edictis illum ejksϕragismavtwn dhmosivwn khruvgmasi to;n toiou`ton ka- vocari, deinde vero examinatis iuribus rei reliqua lei`sϑai, katexetazomevnwn de; meta; tau`ta tw`n dikaivwn procedere oportet. aujtou` tou` aijtiaϑevnto~ ta; leipovmena probhvsesϑai121). ihæ. Peri; tw`n ejn ejparcivai~ ajrceivwn kai; tou` XVIII. De archiis in provinciis et de ab actis. ajbavkti~122). kwnstantivnou123). Constantini.

”Wste ajrcei`a ei\nai dhmovsia, ejn oi|~ dei`124) ta; prat- Ut sint archia publica in quibus acta iudicii loci tovmena kata; to; ejpicwvrion ϕulavttesϑai dikasthvrion. servari debent. Ut autem ab episcopo et honoratis probavllesϑai de; para; tou` ejpiskovpou kai; tw`n logavdwn et praeside et officio ex scrinio eorum, qui ab actis kai; tou` a[rconto~ kai; th`~ tavxewv~ tina ejk tou` skrinivou sunt, vir bonae existimationis, actis apud praesidem tw`n ajbavkth~ euju>povlhpton125) ejpi; pravxew~ uJpomnhmav- conficiendis constituatur, qui suo periculo acta, sic- twn prattomevnwn para; tw`/ a[rconti, to;n ojϕeivlonta tw`/ uti facta sunt, accipiat et conservet et petentibus ijdivw/ kinduvnw/ paralabein` kai; ϕulavttein kai; toi~` deomev- edat, ita scilicet ut chartae inventario in actis de- noi~ ejkdidovnai ta; prattovmena wJ~ pevpraktai, tw`n car- signentur et tradantur illi; isque promittat, se in- tw`n126) uJpo; ajnagraϕh;n ejpi; pravxew~ dhloumevnwn kai; corruptas eas servaturum et editurum esse, et sciat, paradidomevnwn aujtw`/: katatiϑevmenon127) mevn, wJ~ ajrjrJa- si qua corrupisse probatus fuerit, vel successori suo diouvrghta ϕulavxei kai; ejkdwvsei, eijdovta128) dev, wv~ ei[ chartas et acta non tradiderit qualia accepit, se non tina kakourghvsei kai; ejlegcϑh /` h] wJ~ parevlabe mh; paradw/` substantiae solum suae iacturam esse facturum, ve- tw`/ met’ aujto;n paralambavnonti ta;~ cavrta~ kai; ta; rum etiam animae periculum incursurum et mulctam uJpomnhvmata, ouj th`~ oujsiva~ ejkpesei`tai movnon, ajlla; V librarum auri ob contumaciam maximae mensae kai; peri; th;n swthrivan kundineuvsei, kai; provstimon eæ illaturum esse. crusivou litrw`n ejk parabasiva~ th`/ megivsth/ kataϑhvsei trapevzh/129).

114) Codex: eij hJ th;n twn` ræ nomismavtwn posovthta aijtivasi~, quod 119) De Constantino Pr. Pr. dixi §. 19 not. 20. ferri non poterat. Nempe transponendus erat articu- 120) ’Anakovlouϑon. Scribere oportebat: oiJ de; sc. prosϕeuv- lus hJ. gonte~ etc. 115) In indice Marciano est Ed. XIII. 121) De confugientibus videantur auctores, quos not. 84 116) Index supra habet kwnotantivnou. De Zotico Pr. Pr. quaere allegavi, et l. 6 §. 4 C. de his qui ad ecclesias 1, 12. §. 19 not. 88, de Constantino Pr. P. ibid. not. 20. 122) Codex: a[basti~. Cf. supra not. 10. – In indice Marciano 117) De confectione gestorum insignis locus est l. 151 C. est Ed. XIV. Th. de decurionib. 12, 1. Nov. Valentiniani III in Iure civ. 123) De Constantino Pr. Pr. videatur §. 19 not. 20. anteiust. tom. II p. 1318. V. Savigny Gesch. des RRs. im 124) Codex: dhv. Mittelalter. I p. 110 sqq. Spangeberg tabulae negot. solenn. 125) Codex: eujupolhvptwn. p. 46 sq. – Vide etiam infra Ed. XVIII et XIX. 126) Codex: cavrtwn. 118) Habes hoc edictum in indice Codicis Marciani no. X. 127) Codex: katatiϑemevnwn. Mox idem: ajrad et ejkdovsei. – In nostro copula kai; ante peri; ejksϕ. deest. Hoc ipsum 128) Codex: eijdovti. – Lectiones Codicis not. 124-128 relatas autem verbum ejksϕragivsmato~ quid significet, non satis quo iure emendaverim, sponte intelligitur. in aprico est. Ego interpretatus sum literas formales, si- 129) De archiis provinciarum cf. Nov. 15 cap. 5 §. 2. – De ab gillo publico munitas. actis cf. Cremerus in addit. ad Brissonium.

46 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [273]

iϑæ. Peri; ejkdovsew~ cartw`n130). kwnstan- XIX. De editione chartarum. Constantini. tivnou131).

Ei[ ti~ ejpi; cwvra~ pravxei ti; para; tw`/ a[rconti, oJ de; Si quis in provincia gesta confecerit apud prae- to; lekto;n ejpiϑei;~ ei[sw ieæ hJmerw`n ªmh;º132) ejkdwvsei sidem, isque, postquam Lectum“ subscripserit, in- ” tw`/ deomevnw/ ta; kaϑarav, kai; tou`to dh`lon gevnhtai tw`/ tra XV dies petenti ta; kaϑarav non ediderit, et hoc ejkdivkw/, parjrJhsivan e[cein aujto;n ajntevcesϑai touvtou, kai; defensori innotuerit, hic licentiam habeat huius rei eæ crusivou livtra~ ejpitivmion didovnai to;n hJgouvmenon. eij defendendae, et praeses mulctam V auri librarum de; kai; oJ e[kdiko~ mh; susthvshtai pra`xin133), tw`/ deh- praestet. Si vero etiam defensor gesta non confe- ϑevnti134) th`~ ejkdovsew~ kai; mh; tucovnti duvo crusivou cerit, petenti editionem nec accipienti II auri libra- livtra~ kataϑhvsei poinhvn. rum poenam solvet. kæ. Peri; sustavsew~ gevnou~. parnasivou135). XX. De probatione generis. Parnasii.

Ei[ ti~ ajpaithvsoi pivstin gevnou~ to;n mevcri gæ baϑ- Si quis fidem generis exegerit a cognato tertii mw`n136) suggenh`137), meta; th;n ajpovdeixin tou` gevnou~ usque gradus, post probationem generis damnum, ta;~ ejpi; th`// zhthvsei tauvth/ prosgenomevna~138) aujtw`/ zh- quod ille propter hanc quaestionem sustinuerit, re- miva~ kataϑhvsei139). sarcibit. kaæ. Peri; yeudomarturiva~. basileivou140). XXI. De falso testimonio. Basilii.

Eij dev ti~141) paravgoi142) yeudei`~ mavrtura~143), Si quis falsos testes produxerit, actor quidem in oJ me;n ejnavgwn ejkpivptei th`~ peri; to; keϕavlaion dij o} ea re, propter quam testes producti sunt, causa parhvcϑhsan divkh~ oiJ mavrture~, oJ de; ϕeuvgwn pavsh~ cadit: reus autem omnibus vel ipse allegationibus kai; aujto;~ ejkpivptei dikaiologiva~ kai; katadikavzetai ejpi;144) excidit et circa eandem rem condemnatur. tw`/ aujtw`/ keϕalaivw/145). kbæ. Peri; grammavtwn146) pivstew~147). XXII. De literarum fide. Leontii. leontivou148).

Ei[ ti~ proi?scoito gravmmata h] gameth`~ h] gonevw~ Si quis protulerit literas vel uxoris vel parentis tou ` pro;~ aujto;n dikazomevnou h[ tinwn eJtevrwn, w|n ejkeino~` eius, qui cum ipso litigat, vel aliorum, quorum ille klhronomei` ei[te prwtotuvpw~ ei[te dij eJtevrwn mevswn pro- heres est sive principaliter sive per intermediam swvpwn, mh; provteron ajpaitei`sϑai tau`ta pistwvsasϑai, personam, non prius cogatur eas probare, quam iu- pri;n o{rkon uJpovscoi oJ149) th;n touvtwn pivstin ejpizhtw`n, ramentum praestiterit is, qui de earum fide quaerit, wJ~ oujc uJperϑevsew~ cavrin tou`to ejpizhtei`, ajlla; dia; tw`n quod non dilationis causa hoc exigit, sed propter

130) In indice Marciano habetur hoc edictum no. XV. collectione migravit hoc edictum in Bodl. 3399 fol. 105 131) De Constantino Pr. Pr. vide §. 19 not. 20. sq. et Marcian. 172 (192). Witte Zeitschr. f. gesch. RW. VIII 132) Hoc mhv in Codice deest. Index Marcianus: o{ti oJ a[rcwn p. 215 Novellam Basilii Macedonis esse putavit. Sed est mh; ejkdou;~ k. t. l. Hinc ego, sententia loci exigente, mhv sup- edictum Praefecti Praetorio Basilii, cuius nominis plevi. Praefectus occurrit a. 490, quo anno Zeno imperator 133) Codex: pravxin. – Loquitur de actis super contumacia mortuus est. Cf. l. 2 C. si nuptiae ex rescripto 5, 8 et l. 1 C. praesidis, ni fallor, conficiendis. de privatis carcerib. 9, 5. 134) Codex: to; dhϑ` en th` pro tw`/ dehϑevnti, ut erat reponen- 141) Bodl. 3399: Ei[ ti~. dum. 142) Idem: paragavgoi. 135) Index Marcianus huius edicti rubricam affert no. XVIII. 143) Codex post mavrtura~ addit marturiva~, quod auctoritate Idem edictum, ut hoc loco legitur, habetur etiam in Bod- Codicis Bodl. 3399 expunxi. 144) Bodlei: ejn. leiano 3399 fol. 140. – Parnasium non inveni. Praefectus 145) Fortasse hoc edictum quodammodo coniungendum Praetorio Orientis fuisse videtur Anastasii, Iustini Iusti- est cum l. 13 C. de testibus, 4, 20. nianive temporibus, quum ab huius aetatis Praefectis 146) Codex: pragmavtwn. Sed supra index grammavtwn habet, reliqua edicta tantum non omnia prafecta sint. Incidere atque etiam Codex Bodlei. 3399, qui hoc edictum prae- eum crediderim in annos 492-495. 499-501. 501. 503. 504. stat fol. 5. 507-509. 514-516, sicnti etiam Armenium, Leonem, Leon- 147) Rubricam huius edicti exhibet etiam index Marcianus tium, Severianum et Servum, quos his temporibus, incer- no. XVII. tis tamen annis Praefectos Praetorio fuisse constat. 148) Leontius Pr. Pr. sub Anastasio fuit, incertum, quo anno. 136) Bodl. 3399: triw`n baϑmw`n, et ita quoque Cod. Marcia- Cf. not. 135 et Lyd. de magistratib. III, 17. In c. Summa nus 579. Malim tamen trivtou baϑmou`. §. 2 laudatur „vir sublimissimus ex praefecto praetorio, 137) Codex: tw`/-suggenei,` quod emendavi ex Bodl. 3399. consularis atque patricius Leontius.“ 138) Sic etiam Marcian. 579. – Bodl. 3399: prosginomevna~. 149) In Bodl. 3399 articulus oJ deest. – De iuramento calum- 139) Cf. l. 15 C. de testibus 4, 20. niae, sive, ut alii volunt, diffessionis, de quo hoc loco ser- 140) In indice Marciano (§. 19) est Ed. XVI. ex hac nostra mo est, videatur Nov. 49 cap. 3.

47 [274] EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. prosovntwn aujtw`/ dikaiwmavtwn ejlϑwvn, kai; ªmeta;º150) allegationes sibi competentes ad hoc permotus, et pavsh~ th~` ejndecomevnh~ ajkribeiva~ oujk eujporei151` ) gram- quod omni, qua fieri potest, diligentia non valet mavtwn eJtevrwn prokomidh`~152) ou|153) tw`n dikaivwn me- proferre alias literas eius, cuius iura sibi competere tapoiei`σϑaiv ϕhsivn. asserit. kgæ. Peri; proiko;~ kai; peri; ejnagwgh`~ ajki- XXIII. De dote et de actione super rebus nhvtwn pragmavtwn154) yh`ϕo~ sergivou155). immobilibus decretum Sergii.

Eij ϕhvsoi mh; labei`n proi`ka oJ ajnhvr, crh; deiknuvein Si vir dotem se non accepisse dicat, probare aujtovn, wJ~ kata; kairo;n mh;156) komivsasϑai aujth;n para; eum oportet, quod suo tempore eam se a muliere th`~ gunaiko;~ katemevmyato. ejkeivnh~ de; kata; th;n157) non accepisse conquestus sit. Illa vero si in testa- diaϑhvkhn eijpouvsh~, wJ~ ouj paradevdwke th;n proi`ka, tw`/ mento dixerit, se dotem non tradidisse, viro quidem, me;n ouj158) memyamevnw/ th;n peri; th`~ proiko;~ ajnargurivan qui non numeratae dotis querelam haud instituit, ve- suggnwvmh~ metadotevon159), aujto;160) mevntoi kai; th`~ niam dandam esse, ipsum vero illationis factum exa- ejpidovsew~ e[rgon crhnai` zhthϑhnai,` ajgomevnwn, eij dehvsoi, minari debere, ducendis, si opus sit, etiam his, qui kai; tw`n ta; proikimai`a cwriva gewrgouvntwn, ejϕ’ w|/ te praedia dotalia colunt, ut dicant, an fuerint sub viri aujtou;~ eijpei`n, eij gegovnasin161) uJpo; th;n tou` ajndro;~ detentione. Et si illi hoc affirmaverint, non licere katochvn. kai; eja;n ei[pwsin ejkei`noi, mh; ejxei`nai loipo;n amplius viro propterea, quod nunc res non teneat tw`/ ajndri; dia;162) to; mh; katevcein nu`n163) ta; pravgmata sacram legislationem a se repellere; traditio enim et, th;n ϑeivan ajposeivesϑai164) nomoϑesivan: hJ me;n ga;r pa- detentio legem inducit, et si vir sponte quid ad alios ravdosi~ kai; katoch; to;n novmon eijsavgei, oJ de; ajnhvr, ei[ transtulit, id adhuc tenere recte videbitur; sin in- ti165) eJkw;n eij~ eJtevrou~ metevsthsen, e[ti katevcein a]n eij- vitus a quibusdam spoliatus est, earum rerum no- kovtw~ dokoivh, eij de;166) a[kwn uJpov tinwn aϕh/revϑh, th;n mine actionem adversus spoliatores habet. Quodsi uJpe;r touvtwn ajgwgh;n ejpi; tou;~ ajϕelomevnou~ kevkthtai. eij vero examinatio ostendat, eum nullo tempore res dev ge kata; mhdevna krovnon ejpilabovmenon twn` pragmavtwn apprehendisse, electio ei datur, aut suscepta earum hJ ejxevtasi~ ejpideivxoi167), ai{resi~ aujtw`/ divdotai, h] ajnti- vindicatione subire sacram legislationem, sic quidem lambanomevnw/ th~` touvtwn ejknikhvsew~ uJpomevnein th;n ϑeivan accipiendam, quasi omnia penes eum essent, ita ut, nomoϑesivan, oi|a pavntwn o[ntwn par’ aujtw`/ skopoumev- si plus habere visus sit, quam sacra legislatio con- nhn168), ejϕ’ w|/, eij ϕanh`/ ti169) plevon e[cwn w|n hJ ϑeiva cedit, actionem de hoc actori cedat, aut si renun- nomoϑesiva sugcwrei`, th;n ejpi; touvtw/ ajgwgh;n170) ejgcw- tiet earum vindicationi, iurium circa hoc competen- rh`sai tw`/ ejnavgonti: h] ajpagoreuvonti tw`/ peri; aujtw`n tium cessionem in actorem facere. In his autem lovgw/ twn` ejpi; touvtw/ dikaivwn ejgcwvrhsin eij~ to;n diwvkonta solum rebus, quae supersunt et penes eum sunt, poiei`σϑai. ejpi; movnoi~ de; toi`~ uJpoleipomevnoi~ kai; ou\si locum dandum esse sacrae legislationi, ita ut, si par’ aujtw`/ pravgmasi cwvran dou`nai th`/ ϑeiva/ nomoϑesiva/, quid plus in iis esse appareat, quam a defuncta re- w{ste, ei[ ti plevon ejn aujtoi`~ ϕanh`/ tw`n uJpo; th`~ teleu- lictum est, hoc ab ipso secundum legem reddi debeat. thsavsh~ kataleiϕϑevntwn, tou`to par’ aujtou` kata; to;n novmon ajpodoϑhvsetai171). kdæ. “Idikton zwtikou`172) peri; tw`n oJmo- XXIV. Edictum Zotici de conservis. douvlwn173).

Tinw`n174) me;n ajpo; tw`n oJmokhvnswn hJ zhvthsi~ ejpi; Quorundam causa a contributariis ad conserva

150) Totus hic locus mihi quidem corruptus esse videtur: 159) Codex: metadotevou, quod ex Bodl. 3399 emendavi. interim, ut ne omni prorsus sensu careret, ante pavsh~ sup- 160) Codex et Bodl. 3399: aujtw`/. Quod ferri non potest. plevi metav, quod tam in nostro quam in Bodl. 3399 161) Bodl. 3399 ejgegovnasin pro eij geg. deest. 162) Sic Bodl. 3399. Codex eij~ habet. 151) Pro oujk eujporei ` Bodl. 3399 habet ouj periv. 163) Bodl. 3399: nu`n katevcein. 152) Bodl. 3399: proskomidh`~. – Nimirum de literis profe- 164) Idem: ajposivesϑai. rendis sermo esse videtur, ex quibus comparatio institui 165) Idem: ei[te. 166) Idem: ei[te. possit. 167) Idem: ejpideivxei. 153) Codex atque etiam Bodl. 3399 ouj scribunt. 168) Codex: skopouvmenon, quod auctoritate Bodl. 3399 in 154) Rubricam huius edicti exhibet index Marcianus no. skopoumevnhn mutavi. XIX. Epitome autem, quae hoc loco legitur, habetur etiam 169) Bodl. 3399 perperam habet: ejϕ’ w|/ ejϕavnh tiv. in Bodlei. 3399 fol. 5 sq. Ibi tamen pragmavtwn ajkinhvtwn est 170) In Codice deest; addidi ex Bodlei. 3399. pro ajk. pr. 171) Bodl. 3399: ajpodoϑhnai` . – Totum hoc Sergii decretum 155) Sergius Pr. Pr. Or. fuit sub Anastasio a. 517. Cf. l. 24 C. non satis intelligo, quo pertineat. Sacra legislatio, ad quam de advoc. div. iud. 2, 7. l. 6 C. de natur. lib. 5, 27. Lydus de respicit, Anastasii puta constitutio, deperiisse videtur. magistratib. II, 21. III, 20. 172) De Zotico Pr. Pr. dixi §. 19 not. 88. 156) Hoc mhv deest in Bodlei. 3399. 173) Est. epitome Nov. 168, ad quam conferas quae notavi- 157) Articulum th;n Bodlei. 3399 non habet. Rectius, ni fallor. mus §. 17. Videatur etiam supra Edict. I. – Rubricam 158) Codex et Bodl. 3399 ou\n pro ouj scribunt, quod omnino huius edicti index Marcianus effert no. II. corrigendum erat, ut oratio procederet. 174) Codex: tivnwn.

48 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [275] ta; ojmovdoula ϕevretai kai; ou{tw~ ejpavgetai toi`~ tau`ta defertur, et ita horum possessoribus adiicitur, quae- kekthmevnoi~, tina; de; ajrch;n peri;175) tw`n oJmodouvlwn dam vero a conservis initium capiunt, et ad con- lambavnei kai; ϕevretai ejpi; ta; oJmovkhnsa176). o{pw~ a]n tributaria deducuntur. Ut in conservorum rationem eij~ to;n tw`n oJmodouvlwn perievlϑh/ trovpon, oijkivan, o} kai; transeat, aedificium, quod quidem domus (?) sit, in 177 178 179 h\n DOD ), oujk ajpogravϕesϑai ) oujde; ) politi- censum non referri, nec annonam civilem vel hor- kh;n sivthsin180) h] kh`pon oujk ajpogegrammevnon oujde; a[llo tum nondum censui inscriptum, nec omnino aliud pantelw`~ oujdevn, w|/ mhvti gei>ko;n tevlo~ h] yuciko;n pro- quicquam, cui nec glebalis aliqua functio nec ani- sgevgraptai. w{ste mhdevna eujlabeis` ϑai uJpe;r ojmodouvlwn malis adscripta est. Proinde nemini metuendam esse h] oJmokhvnswn ejpibolh`~ ejpi; oijkivan h] a[rtoi~ h] eJrevrw/ tini; propter conserva vel contributaria adiectionem ad mh; ejggegrammevnw/ tw`/ khvnsw/: eij dev ti~ parabh`/181) domum vel panes vel aliud quicquam in censum non tau`ta, didovtw poinh;n iæ crusivou litrw`n, kai; ejnagevsϑw relatum. Quodsi quis haec transgressus fuerit, poe- para; tou` ajdikhϑevnto~ kai; klhronovmoi aujtou` kai; ta; nam X librarum auri solvat, et ei, qui laesus fuerit, pravgmata aujtou` ejpi; tw`/ to; ajzhvmion aujtw`/ peripoih`sai, teneatur ipse, heredesque eius et bona eius ad re- tw`n ajrcovntwn kai; th`~ tavxew~ kai; tw`n ejkdivkwn tau`ta sarciendum damnum: et praesides et officium et de- paraϕulattovntwn. fensores haec observent. keæ. “Idikton zwtikou`182) peri; tw`n uJpodeco- XXV. Edictum Zotici de his, qui suscipiunt mevnwn ajllotrivou~ gewrgouv~183). alienos agricolas.

Mhdei;~ ajllovtrion uJpodecevsϑw gewrgovn184). eij de; Nemo alienum suscipito agricolam. Si vero re- uJpodevxhtai, ajpodidovtw aujto;n tw`/ cwrivw/, o}185) kata- ceperit, restituat eum terrae, quam reliquit, et si levloipe, kai; ei[ tina lovgon e[coi186) peri; aujtou` h] auj- quam petitionem eius nomine habeat vel ipse, qui to;~ oJ187) uJpodexavmeno~ h] oJ pro;~ to; cwrivon188) ejpa- suscepit, vel is, qui ad terram reductus est, ea uta- nacϑeiv~, touvtw/189) kecrhvsϑw para; tw`/ a[rconti190). tur apud praesidem. Sin autem haec transgres- eij de; parabh`/191), didovtw tw`/ tamieivw/ ibæ livtra~ ajr- sus fuerit, fisco solvat XII libras argenti, duplionem guvrou192), diplasiva~ de; tw`/ kurivw/ tou` cwrivou193), kai; autem domino terrae, et vel sic a praeside com- ou{tw~194) uJpo; tou` a[rconto~ ajnagkazovmeno~ ajpodou`nai pellatur restituere agricolam cum peculio et omni to;n gewrgo;n meta; tou` PECULIou kai; pavsh~ zhmiva~ kai; incommodo et damno. blavbh~195).

kıæ. Tou` aujtou`196). peri; sumbolaiogravϕwn197). XXVI. Eiusdem. De tabellionibus.

”Wste tou;~ sumbolaiogravϕou~ th /` katabolh /` tou ` cru- Ut tabelliones auri solutionem attestentur et tem- sivou198) prosmarturei`n kai; to;n crovnon prostiϑevnai, pus adiiciant, temeratoribus poenam subituris. tw`n parabainovntwn ejpitimivw/199) uJpokeimevnwn200).

175) Fortasse scribendum parav. Nam para; et periv in Codi- 188) Vindob. cwravϕion. cibus MSS saepenumero confunduntur. 189) Sic lego, quamquam Codex et Vindob. tou`to habeant. 176) Codex: ϕevretai ejpi; ta; oJmovkhnsa ei\vnai. Verbum ei\nai omni- 190) Vindob. kecreivsϑw peri; a[rconto~. no delendum. Fortasse non tam culpa librarii, quam po- 191) Idem: uJperbh.`/ tius negligentia epitomatoris in textum irrupit. Cf. supra 192) Idem: ajrgurivou. not. 41. 193) Idem: cwraϕivou. 177) Codex: dod, quod legendum est DOD. Sed hoc corrup- 194) Idem scribit ou|to~. tum esse, nemo est, quin videat. Fortasse scribendum: 195) Idem denique ultima verba sic exhibet: meta; tou` pe- koulivou aujtou` kai; pa`san zhmivan kai; blavbhn. – Caeterum de DOMUS. Quamquam vel sic totus hic locus aegrotat. suscipientibus alienos agricolas cf. l. 6. 8. 12. 23 C. de 178) Codex: ajpogravϕetai. Cf. not. 41. agricolis et censitis 11, 48. Nov. 17 cap. 14. 179) Codex: ouj dev, quod facillime in oujdev mutari potest. 196) I. e. Zotici; cf. not. 182. 180) Codex: sivtisin. 197) Index Marcianus hoc edictum habet no. XXVI. Eius- 181) Codex: paravboi. dem epitome, quae hoc loco extat, legitur etiam in Cod. 182) De Zotico Pr. Pr. vide §. 19 not. 88. Bodl. 3399 fol. 74 sub hac inscriptione: Zwtikou` peri; sum- 183) In indice Marciano hoc edictum habetur no. XXV. bolaiogravϕwn kdæ. Qui numerus omnino mutandus est in Epitome eius, quae hoc loco extat, legitur etiam in Cod. kıæ. Nam quum Bodleianus in omnibus edictis Praefec- Vindob. iurid. gr. 7 et Laurentiano LXXX, 6. (cf. §. 20). torum Praetorio, quae continet, ad verbum fere cum no- Ex illo variantes lectiones adnotabo; inscriptio ibi haec stro consentiat, auctorem complilationis, quam Codex est: “Idikton zwtikou` peri; tou` decomevnou ajllovtrion gewrgovn. Bodleianus 3399 nobis servavit, alia collection tw`n 184) Vindob. gewrgo;n uJpodec. uJparcikw`n tuvpwn, quam quae nunc a nobis editur, usum 185) Cod. w|/. Vindob. autem sic habet: tw`/ cwraϕivw/ o} ka- esse nequaquam credibile est. tevlipen. 198) Bodlei. 3399: crevou~. 186) Vindob. kai; ei[ ti a[llon e[cei. 199) Codex et Bodlei. 3399: ejpitimivwn. 187) Deest in Vindob. 200) Videatur ad hoc edictum Nov. 44 cap. 1.

49 [276] EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO.

kzæ. Peri; tw`n ejn eiJrkth`/ ejmballomevnwn, kai; XXVII. De in carcerem coniectis, et de peri; tw`n meta; diadoch;n næ hJmerw`n. L diebus post successionem. Archelai. ajrcelavou201).

”Wste mhdevna ejmbavllein tina;~ ejn eiJrkth/`, ka]n eij tuv- [Cap. 1] Ut nemo quosquam in carcerem co- coien o[nte~ uJpeuvϑunoi kai; ajporou`nte~ ejgguw`n, ajlla; niiciat, licet forte obnoxii sint et fideiussorem co- ma`llon tw`/ a[rconti prosaggevllein h] tw`/ ejkdivkw/, w{ste piam non habeant, sed potius ad praesidem referat aujtou;~ ginwvskonta~ to; prattovmenon kai; zhtein` to; pragma` vel ad defensorem, ut ipsi re intellecta et in causam kai; mh; sugcwrein` katatrivbesϑai to;n katakriϑevnta202). inquirant et non permittant atteri condemnatum. [2.] Tou;~ de; a[rconta~ aijscrou ` kevrdou~ ajpevcesϑai, kai; meta; Ut autem praesides turpi lucro abstineant, et post diadoca;~ næ hJmevra~ diatrivbein ejn th`/ ejparciva/, kaϑ’ h}n successiones L dies in provincia, cui praefuerunt, h\rxan203). commorentur. khæ. Tou` aujtou`204). peri; tw`n ejpi; crhmati- XXVIII. Eiusdem. De his, qui ob pecuniarias kai`~ aijtivai~ ejmballomevnwn eij~ eiJrkthvn205). causas in carcerem coniiciuntur.

Ei[ ti~ pro;~ politikh;n ajgovmeno~ divkhn ajporei ` ejgguwn,` Si quis ad civile litigium in ius vocatus fideius- mh; peraitevrw iæ hJmerw`n prosavgesϑai tw`/ dikasthrivw/ sores non habeat, non ultra X dies in iudicio de- cwri;~ pavsh~ ϕulattovmenon ajnavgkh~. to;n de; dikasth;n tineatur, sine omni tormento custodiendus. Iudex ajpaitei`n sustavsei~ to;n diwvkonta: ajnaballomevnou de; autem probationes ab actore exigat: et, si moram aujtou` dh`lon me;n tou`to poiei`n dia; yhvϕou, keleuvein de; faciat, declaret hoc per decretum, et reum iurato- to;n ϕeuvgonta oJmologivan ejnwvmoton206) poiei`n kai; ou{tw~ riam cautionem exponere iubeat et sic litigare. Et ajgwnivsasϑai. kai; eja;n ei[sw ªiæº207) hJmerw`n pevra~ hJ si intra [X] dies iudicium finem acceperit, deinde divkh lavboi, ei\ta e[gklhto~ ejpidoϑh`/, eij me;n para; tou` appellatio oblata sit, siquidem a reo, in eadem cu- ϕeuvgonto~, menevtw ejpi; th`~ aujth`~ ϕulakh`~, eij de; para; stodia maneat: sin ab actore, rursus iuratoria cautio tou ` diwvkonto~, pavlin oJmologiva ejnwvmoto~208) genevsϑw209). praestetur.

kϑæ. Tou` aujtou`210). peri; nomh`~ kai; para- XXIX. Eiusdem. De possessione dovsew~ aujth`~211). et traditione eius.

Ei[ ti~ nomh;n ajkinhvtwn pragmavtwn wJ~ proshvkousan Si quis possessionem rerum immobilium quasi aujtw /` kai; mhdevna e[cousan ejpeilhmmevnon aujth~` aijtei ` pa- sibi competentem nec a quoquam detentam adipisci ralabei`n, crhvsϑw prostavxei pro;~ to;n e[kdikon th`~ pov- petat, praeses utatur commonitorio ad defensorem lew~, ejϕ’ h|~ to; pra`gmav ejstin, oJ a[rcwn, kai; pro;~ urbis, sub qua res est, et primores curiae, ut ille tou;~ ta; prw`ta ϕevronta~ th`~ boulh`~, w{ste aujto;n dh- in praesentia publicarum personarum atque vicino- mosivwn parovntwn kai; tw`n geitovnwn ou{tw te; prattomev- rum et actis hoc modo conficiendis cum iuramenti nwn uJpomnhmavtwn dh`lon poih`sai meϑæ o{rkou dovsew~, praestatione manifestum faciat, neminem eas res wJ~ oujdei;~ tw`n pragmavtwn ejteivlhptai, kai; tw`n uJpomnh- detinere: et actis ad ipsum relatis causam inquirat, mavtwn eij~ aujto;n212) ϕeromevnwn th;n aijtivan ejxetazevtw, quam, qui possessionem adipisci vult, praetendit. h}n oJ labei`n aijtw`n proi?scetai. kai; eij me;n despovth~ Et siquidem dominus esse apparuerit nec quisquam ei\nai ϕanh`/ kai; mhdei;~ ejpeivlhptai th`~ nomh`~, paradidov- possessionem apprehenderit, tunc eam tradat: sin nai aujthvn: eij dev uJpoϑhvka~ probavlletai, kata; to; tw`n hypothecas praetendit, eam tradat secundum debi- ojϕlhmavtwn paradoϑh`nai mevtron: ajdeiva~ ou[sh~ tw`/ prov- torum modum; licentia autem sit ei, qui prius pos- teron ejpeilhmmevnw/ th~` nomh~` ei[sw mhnwn` e}x ejpanelϑein` sessionem apprehendit, intra sex menses revertendi et kai; uJpodevxasϑai th;n divkhn, ei[ge th;n ejpi; touvtw/ diæ ejg- iudicium suscipiendi, siquidem propterea fideiussori- guw`n dovsew~ paravsch/ ajsϕavleian, thvn te zhmivan, o{sh bus datis praestiterit cautionem et damnum, quod gevgone tw`/ th`~ nomh`~ ejpilabomevnw/213). ajpodeiknuvnai214) datum est ei, qui possessiomem apprehendit, [resar- provteron, o{ti tauvth~ ejpeivlhpto th`~ nomh`~, kai; ou{tw~ civerit. Illum vero oportet] ostendere primum, se

201) Excitatur hoc edictum in indice Marciano no. XXVII. 208) Codex: ejnovmwto~. – de Archelao Pr. Pr. dixi §. 19 not. 30. 209) Malim: ginevsϑw. – Caeterum cf. cum hoc edicto Nov. 202) Cf. tit. C. de privatis carceribus 9, 5. 53 cap. 1. 203) Videatur tit. C. ut omnes iudices 1, 49. Nov. 8 c. 9. Nov. 95 210) I. e. Archelai; cf. not. 201. 204. c. 1. nov. 134 c. 23. 24. 211) Index Marcianus hoc edictum habet no. XXIX. 204) I. e. Archelai; cf. not. 201. 212) Sc. praesidem. Codex aujtov habet. 205) In indice Marciano est Ed. XXVIII. 213) Nempe lacuna hoc loco est. Fortasse sic expleri po- 206) Codex: ejnovmwton. test: ejpilabomevnw/ ajpodw`/. ejkei`non de; ajpodeiknuvnai, ut a lite- 207) Numerus in Codice deest: videtur autem de iisdem X ris ajpodw`/ librarius ad literas ajpodeikn. aberrasse dicatur. diebus sermo esse, de quibus initio dictum est. 214) Codex: ajpodeiknu`nai.

50 EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO. [277] ajnalambavnein aujth;n kai; toi`~ ou\sin aujtw`/ crh`sϑai di- huius rei possessionem apprehendisse, et ita eam kaivoi~215). recipere et suis uti iuribus. læ. Peri; ejxwmosiva~216) tw`n boulomevnwn XXX. De iuratoria cautione ab iis oJdeu`sai217). praestanda, qui iter facere volunt.

’Eavn ti~ ejkbibasth;~ to;n boulovmenon oJdeu`sai mem- Si quis executor eum, qui iter facere vult, tan- ϕϑevnta katavsch/, ejnwvmoton218) oJmologivan par’ aujtou` quam reum detineat, iuratoriam cautionem ab eo komizevsϑw, o{ti ieæ hJmerw`n ei[sw th;n aujtou` katalam- exigat, quod intra XV dies civitatem suam ingres- bavnwn povlin219) th;n ejpi; th`/ divkh/ proshvkousan ajsϕav- sus competentem securitatem pro lite praestabit leian katasthvsei. eij de; ejn geivtoni povlei th`~ aujth`~ Quodsi in vicinam urbem eiusdem provinciae, dictam ejparciva~220), th;n wJrismevnhn proϑesmivan diplasiazevtw. dilationem duplicet. laæ. Peri; ajntenagomevnwn221), kai; peri; tou` XXXI. De reconventis, et ut immobilis ajkivnhton222) oujsivan ejkei` sumbavllesϑaiv tini, substantia cuique ibi computetur, ubi sita est. e[nϑa diavkeitai223).

”Wste kai; to;n ajntenagovmenon224) ejgguva~ didovnai kata; [Cap. 1.] Ut etiam reconventus fideiussores det th;n ajpotivmhsin tw`n dikw`n225). To;n de; e[conta kth`sin secundum aestimationem litis. [2.] Is, qui immobi- ajkivnhton ejn th`/ ejparciva,/ kaϑ’ h}n ejnavgetai, ejxwmosiva/226) lem possessionem habet in provincia, in qua con- katapisteuvesϑai, ouj mh;n to;n ejntau`ϑa227) ejnagovmenon venitur, iuratoria cautione obligetur, non autem is, kai; ejn ejparciva/ kekthmevnon tou`to228) kalw`~ proi?sce- qui hic convenitur et in provincia possessionem ha- sϑai229). bet, hoc recte praetendet. lbæ. Tou` aujtou`230). peri; dhmosivwn, peri; XXXII. Eiusdem. De tributis, de prostavxewn, kai; peri; tou` ejntavttesϑai toi`~ commonitoriis, et ut gestis omnia prattomevnoi~ pavnta ta; dikaiwvmata231). instrumenta inserantur.

”Wste to;n ta; dihmovsia komizovmenon paracrhma` poiein` [Cap. 1.] Ut tributorum exactor confestim apo- ajpovdeixin, dhlou`san to; katablhϑe;n kai; tou;~ crovnou~, cham scribat, quae declaret quantitatem solutam et uJpe;r w|n divdontai132), kai; ta; tw`n cwrivwn ojnovmata kai; tempora, pro quibus solvuntur, et terrarum nomina to;n ajriϑmo;n tw`n zugokeϕavlwn, kai; tau`ta sunwϑei`sϑai et numerum Zygocephalorum, et ut haec facere poiei`n, uJpo; tou` a[rconto~: to;n de; ajpeiϑou`nta gæ crusivou compellatur a praeside; eo, qui non obedierit, III livtra~ parascein,` pemϕϑhsomevna~ th /` megivsth/ ajrch/233` ). auri libris mulctando, quae summae potestati mitti ’Ekei`na de; ta; COMMONITORiva paradivdosϑai pro;~ ejkbi- debeant. [2.] Ea solum commonitoria ad executio- basmo;n kai; plhrou`σϑai dia; tw`n ejpi; touvtw/ skrinivwn, nem tradi et e scriniis, quae harum rerum curam o{sa ta;~ yhvϕou~ ta;~ oJpe;r th`~ aujth`~ uJpoϑevsew~ ejgge- habent, impleri, quae sententias super ea re latas grammevna~ e[cei, ta; de; loipa; a[kura ei\nai. Ta; de; pro- in se conscriptas habent, reliqua vero irrita esse. komizovmena ejn ajgw`si dikaiwvmata eij~ oJlovklhron ejggrav- [3.] Documenta in lite prolata integra describantur. ϕesϑai: eij de; parabaϑh`/, to;n me;n th`~ scolh`~ hJgouvme- Quodsi hoc neglectum fuerit, praepositus scholae non ajϕairei`sϑai th`~ zwvnh~ kai; eæ crusivou livtra~ pro- cingulo privetur et V libris auri mulctetur, et extra stima`σϑai kai; e[xw th`~ basilivdo~ povlew~ ejpi; eæ ejniau- urbem regiam quinque annos faciat; scriba autem tou;~ givnesϑai: to;n de; graϕeva th`~ zwvnh~ ajϕairei`sϑai cingulo privetur et manu. Idem obtineat in excep- kai; th`~ ceirov~. tau;tokratei`n234) kai; ejpi; tw`n prose- toribus, qui iudicibus in urbe regia vel in provin- dreuovntwn toi~` diaithtai~` th~` basilivdo~ tacugravϕwn kai; ciis assident. [4.] Ut nemo huc ducatur sine divina ejn tai`~ ejparcivai~235). Mhdevna de; a[gesϑai ejntau`ϑa236) iussione. cwri;~ ϑeiva~ keleuvsew~237).

215) De traditione possessionis videsis, quae observavimus 225) Vide infra Ed. XXXIII cap. 5. Martin Civilpr. §. 299. not. 25. 226) Codex: ejxomwsiva/. 216) Codex: ejxomwsiva~. 227) I. e. Constantinopoli. 217) Hoc edictum Archelaum Pr. Pr. (cf. not. 201) auctorem 228) Codex: to;, to; (sic). habet, teste indice Marciano, in quo et Ed. XXX. 229) Vide infra Ed. XXXIII cap. 6. l. 15 D. qui satisdare 2, 8. 218) Codex: ejnovmwton. 230) I. e. Archelai. Cf. not. 223. 219) I. e. ut intra XV dies revertatur in urbem, ex qua profici- 231) In indice Marciano est Ed. XXXII. scitur. Vide enim rubricam, quam index Marcianus exhibet. 232) Ne mutes: subintelligenda sunt ta; dhmovsia. 220) I. e. si in vicinam provinciam proficisci velit. 233) Cf. Ed. XXXIII cap. 7 et l. 6. 10 C. de susceptorib. 10, 221) Codex: ajntanag. 72. Nov. 17 cap. 8. Theodori Breviar. Nov. 17 §. 13. 222) Malim: th;n ajkivn. 234) Ita Codex. Malim: taujto; kratei`n. 223) Archelai (cf. not. 217) hoc edictum est, ut testatur in- 235) Cf. Ed. XXXIII cap. 8. dex Marcianus, in quo habetur no. XXXI. 236) I. e. Constantinopolin. 224) Codex: ajntanag. 237) Cf. Ed. III cap. 4. Ed. IV cap. 1. Idem antea: stolh`/.

51 [278] EDICTA PRAEFECTORUM PRAETORIO.

lgæ. Tuvpo~ basileivou238) peri;239) ejkklhvtwn, XXXIII. Forma Basilii de appellationibus kai; tw`n kata; diavgnwsin iæ hJmerw`n. et de X diebus cuiusque cognitionis.

Peri;240) zhmiva~ th`~ divkh~. De sumtibus litis. Peri; ajntenagomevnwn241) ejcovntwn ajkivnhton De reconventis, qui immobilem possessionem ha- kth`sin. bent. Peri; ajpoleivyew~242) tou` aijtiaϑevnto~. De contumacia rei. Kai; peri; tou` mh; poiou`nto~ ajpovdeixin w|n Et de eo, qui apochas tributorum illatorum non komivzontai dhmosivwn243). facit. Peri; ejpi;dovsew~244) nomh`~. De traditione possessionis. Peri; yhϕismavtwn245). De sententiis. Tou;~ boulomevnou~ paralabei`n nomhvn, ei[te gnwvmh/ [Cap. 1.] Qui possessionem apprehendere volunt, tw`n kurivwn th`~ kthvsew~ ei[te kai; ajgnoouvntwn h] kai; sive voluntate dominorum possessionis sive ignoran- ajpovntwn ejkeivnwn, kata; yh`ϕon parousiva/ dhmosivwn pa- tibus vel etiam absentibus illis, eam apprehendant ralambavnein marturouvntwn th`/ prwvth/ th`~ nomh`~ para- ex decreto praesentibus publicis personis, quae pri- dovsei: ajpovntwn de; touvtwn, ka]n gewrgoi; ϕhvswsi dec- mam possessionis traditionem attestentur; sin autem ϑh`naiv tina, mh; ajrkei`n tou`to246). eij de; ejn th`/ basilivdi hi non adsint, si vel coloni aliquem dicant rece- paradivdotai nomhv, kai; taboullarivou~ duvo pareinai` mar- ptum esse, hoc non sufficiat. Quodsi in regia urbe turou`nta~ th`/ paradovsei, kai; wJ~ oujdei;~ ajntei`pen247), traditur possessio, etiam tabularii duo adsint atte- kai; lambavnein aujtou;~ uJpe;r misϑou` dæ keravtia. eij de; stantes traditionem, et quod nemo ei contradixit: e[xw th`~ basilivdo~ diavkeitai, nomivsmato~ to; trivton. iique IV ceratiorum mercedem accipiant. Sin pos- taujto; de; kratei`n kai; ejn tai`~ ejparcivai~, tou` parabaiv- sessio extra urbem regiam sita est, tertiam partem nonto~ poinh;n uJϕorwmevnou eæ crusivou litrw`n248). ”Wste aurei. Idem obtineat in provinciis: V librarum auri martuvrwn paragomevnwn mh; divdosϑai eijsevϕesin249). Ta;~ mulctam subituro eo, qui haec transgressus fuerit. de; paragwga;~ wJ~ ejpi; tw`n a[llwn diagnwvsewn kata; iæ [2.] Ut testibus productis non detur appellatio. hJmevra~ givnesϑai. [3.] Productiones vero ut in reliquis cognitionibus in decendiis fiant. ”Oti ouj dei` peri; tw`n th`~ divkh~ dapanhmavtwn ejn [4.] Quod non debeat de litis expensis in fideius- toi`~ ejgguhtikoi`~ ejntivϑesϑai grammateivoi~. ”Wste kai; soriis quicquam inseri cautionibus. [5.] Ut etiam re- to;n ajntenagovmenon didovnai ejgguva~ pro;~ th;n ajpotivmhsin conventus secundum aestimationem litis fideiussores th`~ divkh~250). ”Wste to;n ejnagovmenon tovte movnon ejxw- det. [6.] Ut reus tum demum sub iuratoria cautione mosiva/251) katapisteuvesϑai, o{te ejntau`ϑa, e[nϑa ejnavge- obligetur, si ibi, ubi convenitur, possessionem im- tai, kth`sin ajkivnhton, ouj mh;n ejn tai`~ ejparcivai~, e[cei. mobilem, non autem in provinciis habeat: idem vero tau;to dev, ka]n ejn ejparcivai~ ejnavgetai, ªeja;nº252) ejn- est, licet in provinciis conveniatur, si ibi possessio- tau`ϑa kth`sin sch`/253). ÔO de; komizovmeno~ dhmovsia kai; nem habeat. [7.] Tributorum exactor, si moram uJpertiϑevmeno~ ajpovdeixin parascei`n, oi[koϑen e[cei th;n fecerit apochis dandis, de suo habet accusationem. kathgorivan254). Crh; de; panta ta; prokomizovmena di- [8.] Debent autem omnia instrumenta, quae in liti- kaiwvmata ejn toi~` ejnagwnivoi~ eij~ oJlovklhron ejmϕanivzesϑai, bus proferuntur, integra insinuari: alioquin tam iu- ejpei; poinh;n didovnai kai; to;n a[rconta kai; tacugravϕou~255). dices quam exceptores poenam daturos esse.

238) De Basilio Pr. Pr. dixi not. 140. Sed index Marcianus 245) Haec rubrica, quum vix ad cap. 8, quod infra habetur, hoc edictum, quod in illo est Ed. XXXIII, Basilidi Pr. Pr. trahi possit, ab hoc loco aliena esse videtur. – Corruptelam tribuit, quod praestare videtur. De Basilide autem vide quandam his rubricis inesse (cf. not. 239. 242. 244), nemo quae observavi §. 19 not. 37. est quin videat. Equidem hanc formam Basilii sive Basili- 239) Videtur aliquid excidisse, veluti peri; nomh`~, nimirum dis, qualis in Codice nostro legitur, ex variis edicts Praefec- rubrica, quae respondeat capiti primo. Sed fortasse ru- torum Praetorio ita conflatam esse crediderim, ut non- brica peri; ejpidovsew~ nomh`~, quae paulo post habetur, huc nulla permixta alia omissa sint. Videsis, quae dixi supra trahenda est, quasi in locum minus idoneum perperam §. 20. Coniectura mea vel eo probari videtur, quod singu- detrusa. – Haec inscriptionis pars: peri; ejkkl.; – hJmerw`n lae rubricae interrupto lineae tenore in Codice scribuntur, et quod idem infra a cap. 4 novae lineae initium facit. spectat ad cap. 2. 3 infra. 246) Codex: touvtw. 240) Codex: parav, vulgari librariorum errore. – Haec rubri- 247) Codex: ajnteipei`n. ca pertinet ad cap. 4 huius edicti. 248) De traditione possessionis vide, quae observavimus 241) Codex, ut assolet: ajntanag. – Huic rubricae respondet not. 25. kai; ejcovntwn cap. 5 et 6 infra. Igitur fortasse legendum est: . 249) Codex: eij~ e[ϕesen. 242) Codex: ajpolhvyew~, quod nullo modo defendi potest. – 250) Cf. Ed. XXXI cap. 1. Caeterum infra non invenitur locus, qui huic rubricae 251) Codex: ejxomwsiva. respondeat. 252) In Codice ejavn deest. Sed aut hoc addendum, aut 243) Haec rubrica spectat ad cap. 7, quod infra est. ejnagovmeno~ pro ejnavgetai legendum erat. 244) Codex: ejkdovsew~, quod vix ac ne vix quidem ferri pote- 253) Cf. Edict. XXXI cap. 2. rat. – Caeterum haec rubrica, nisi forte perperam huc 254) Cf. Edict. XXXII cap. 1. delapsa sit (cf. not. 239), non video quorsum pertineat. 255) Cf. Edict. XXXII cap. 3. ______

52 “EDITTI” CONTENUTI NELLA COLLECTIO CLXVIII NOVELLARUM

N.166

Peri; ajpovrwn ejpibolh`~.

Flavbio~ Qeovdwro~ Pevtro~ Dhmosqevnh~, oJ megaloprepevstato~ e[parco~ tw`n iJerw`n praitwrivwn kai; ajpo; ejpavrcwn th`~ basilivdo~ povlew~ kai; ajpo; uJpavtwn, Flavbio~ Fau`sto~ kai; Flavbio~ Stevfano~ Flabivw/ ∆Wrtalivnw/ tw`/ lamprotavtw/ uJpatikw`/ Ludiva~.

N.166praef.

∆Epeidh; crh; ta; toi`~ novmoi~ kai; toi`~ tuvpoi~ tw`n hJmetevrwn qrovnwn diatetagmevna kalw`~, ei[pou dehvseien, toi`~ uJpotelevsin safevstera kaqista`n pro;~ ãto;Ã mhdemivan aujtoi`~ ejgeivresqai zhvthsin e[n te toi`~ a[lloi~ e[n te tai`~ tw`n ajpovrwn ejpibolai`~, tw`n me;n toi`~ ejk th`~ aujth`~ periousiva~ eu[pora kthsamevnoi~ ejggutevroi~ kai; prosecevsi tau`ta~ ejpavgesqai dikaiouvntwn, tw`n de; pro;~ ta;~ ajnwtevrw kai; palaiotevra~ oJmodouvlou~ kthvsei~ ajnabaivnein biazomevnwn, tw`n de; ejf∆ a{panta~ a{ma tou;~ pri;n kthsamevnou~ ajdiakrivtw~ cwrouvntwn, ejx aujtw`n hJmei`~ kinhqevnte~ tw`n pragmavtwn ejpi; th;n ojrqh;n kai; dikaivan tou`twn diavkrisin ejlqei`n ejdokimavsamen, safh` tau`ta kai; eujdiavkrita toi`~ uJpotelevsin ãkaqistavnte~Ã.

N.166.1

ãEi[ pote toivnun ti~ katav tina tw`/ novmw/ gnwvrimon aijtivan ejkpoihvseienÃ ajgro;n h] cwrivon h] ghvdia h] suvgkthsin o{lhn, ei\ta teleuthvsa~ u{steron parapevmyeie th;n aujtou` periousivan eij~ ejxwtikou;~ h] pai`da~, kajkei`noi to;n i[son trovpon ejkpoihvseian th`~ periousiva~, h|~ diedevxanto, cwrivon h] ajgro;n h] ghvdia h] suvgkthsivn tina, kai; to; para; tw`n diadovcwn ejkpoihqe;n eij~ ajporivan ejlavsh/, w{ste cwvran genevsqai th/` tw`n ajpovrwn ejpibolh/`, ou[te a{ma pa`si toi`~ prokthsamevnoi~ ou[te para; th;n th`~ diadoch`~ tavxin ejpavgesqai to; bavro~ th`~ tw`n ovmodouvlwn ajporiva~ keleuvomen, ajlla; provteron me;n to;n para; tw`n ejkeivnou paivdwn h] diadovcwn ejxwtikw`n tou`to kthsavmenon, o} nu`n eij~ ajporivan h[lase, kai; th;n ajkivnhton aujtou` periousivan th;n ejpibolh;n devcesqai, ajpovrou de; touvtou fanevnto~ kai; th`~ ou[sh~ aujtw`/ kthvsew~ ejpi; tou;~ eij~ aujto;n parapevmyanta~ fevresqai to; bavro~. eij de; mhde; aiJ touvtwn kthvsei~ pro;~ th;n ejpifora;n th`~ sunteleiva~ ajrkevswsi, tovte tauvthn ejpi; to;n prw`ton kuvrion to;n eij~ tou;~ pai`da~ h] tou;~ ejxwtikou;~ tou`to parapevmyanta th;n ajrch;n kai; th;n ajkivnhton ejkeivnou kth`sin, eij tou`to devcoito hJ ejkeivnou periousiva, ejpanievnai, ou{tw te ejk th`~ ajpavntwn ajporiva~ eij~ to;n para; tou` prwvtou despovtou to; cwrivon h] to;n ajgro;n h] ta; ghvdia wjnhsavmenon th;n ajrch;n h] kaq∆ oiJandhvpote novmimon aijtivan pareilhfovta. taujto;n de; a]n ei[h levgein, ka]n eij pollai; metaxu; tugcavnoien diadocai; ou\sai. e{w~ ga;r a]n oJ pro~ecevstero~ eu[poro~ ei[h, oujde;n ejnoclei`sqai tou;~ ejn presbutevroi~ crovnoi~ ta;~ kthvsei~ ejschkovta~ h] ta;~ ejkeivnwn oujsiva~ pro~hvkei. kai; tau`ta me;n ou{tw~ diatetavcqw. ta;~ dev ge tw`n ajpovrwn ejpibolav~, oi|~ o{lw~ ejpacqei`en polloi`~ ou\si kai; th;n aujth;n ejpevcousi tavxin h] kai; ojlivgoi~, ajnalovgw~ th`~ ou[sh~ par∆ aujtoi`~ ejk th`~ aujth`~ oujsiva~ eujpovrou kthvsew~ kaq∆ oiJondhvpote trovpon givnesqai, kai; thnikau`ta to; tw`n sunteleiw`n bavro~ uJpe;r touvtwn aujtoi`~ ejpavgesqai, hJnivka kai; th;n a[poron aujtoi`~ kth`sin ajnalovgw~ paradoqh`nai sumbaivh, h] o{te pro;~ to; paralabei`n tau`thn aujtou;~ ajpagoreuvseian: pro; tou`tou oujde; divkaiovn ejstiv tina tai`~ uJpe;r touvtwn sunteleivai~ baruvnesqai. N.166epil.

”W~te provnoian th;n sh;n lamprovthta poihvsasqai dei` tau`ta kata; tou`ton to;n trovpon ejxetavzesqaiv te kai; proi>evnai. eij ga;r mh; tau`ta parafulacqeivh, kaqa; diwrivsamen, i[sqi poinh;n a{ma th/` peiqomevnh/ soi tavxei ajna; devka crusivou litrw`n kataqhvswn h] kai; eJtevra/, wJ~ eijkov~, ejpitimhvsei meivzoni peripesouvmeno~, oujde;n h|tton tw`n par∆ hJmw`n diwrismevnwn kai; ou{tw~ kratei`n ojfeilovntwn. tauvth~ ga;r e{neka th`~ aijtiva~ kai; Nikomhvdh~ ejk th`~ hJmetevra~ ajpevstaltai tavxew~.

N.167

Geniko;~ mevgisto~ tuvpo~ peri; tou` pw`~ dei` stevllesqai ejpi; novmh~ Bavssou tou` ejndoxotavtou ejpavrcou.

Flavbio~ Komivta~ Qeovdwro~ Bavsso~ oiJ megaloprepevstatoi e[parcoi tw`n iJerw`n praitwrivwn levgousin.

N.167praef.

Ta; me;n a[lla, o{sa dietupwvqh para; tw`n hJmetevrwn qrovnwn, kai; ejn koinoi`~ dhlouvmena gravmmasin h] kai; a[lloi~ genikoi`~ tuvpoi~ th`~ hJmetevra~ ajrch`~ h] peri; tw`n ejpicwrivwn ajrcovntwn kai; tavxewn kai; o{lw~ ajpaithtw`n dialegomevnoi~, kaq∆ o}n aujtou;~ devoi trovpon toi`~ uJphkovoi~ pro~fevresqai, h] peri; th`~ tw`n uJphkovwn aujtw`n ejn toi`~ sunallavgmasin ojrqovthto~ kai; th`~ peri; ta;~ eujsebei`~ eij~fora;~ eujgnwmosuvnh~, th;n eJautw`n e[cein ijscu;n boulovmeqa kai; ejk th`~ parou`sh~ hJmw`n pro~tavxew~, ejkei`no de; safevsteron e[ti pro~diorivsasqai dei`n e[gnwmen.

N.167.1

Eij gavr ti~ ajkinhvtou tino;~ ajntilabevsqai spoudavzwn ajrcika;~ yhvfou~ porivsoito, ejpi; me;n th`~ eujdaivmono~ tauvth~ povlew~ ajrkevsei tuco;n hJ tavxi~ th;n scolh;n marturou`sa th`~ tw`n pragmavtwn touvtwn nomh`~, eij kai; tw`n geitovnwn hJ aujth; tavxi~ levgoi maqei`n, wJ~ oujdei;~ tw`n pragmavtwn touvtwn ejpilevlhptai: ejpi; de; tw`n ejn tai`~ ejparcivai~ keimevnwn uJpo; toi`~ tw`n tovpwn ejkdivkoi~ uJpomnhvmata ªa}º paraplhsivw~ taujto; tou`to pravttonta dehvsei sunivstasqai, marturiva~ me;n e[conta tw`n geitovnwn. thnikau`ta de; a[deian parevcomen toi`~ ta;~ yhvfou~ hj/thkovsi ta; pravgmata katascei`n. kai; toi`~ mevllousi de; ejk sunallagmavtwn tinw`n pra`gma lambavnein kai; nomh;n toiauvthn h] despoteivan uJpo; th;n eJautw`n poiei`sqai katoch;n ajnagkaiva~ ta;~ tw`n ejkdivkwn ãtw`nÃ ejn tai`~ ejparcivai~ marturiva~ nomivzomen, w{~te uJpomnhmavtwn sunistamevnwn uJp∆ aujtoi`~ dhlou`sqai th;n paravdosin, ei[te ejpistavlmata tuvcoi grafevnta frontistai`~ ei[te ejpistalmavtwn cwri;~ hJ paravdosi~ mevlloi givnesqai, pro~ovnto~ ejntau`qa tou` kai; tou;~ gewrgou;~ h[toi frontista;~ crh`nai sunomologei`n ejpi; tw`n uJpomnhmavtwn, wJ~ to;n newvteron eijdei`en nomeva kai; despovthn kai; th/` tou` paradovnto~ ajkolouqhvsaien gnwvmh/ tou`to aujtoi`~ ejpitrevyanto~. e[nqa de; a]n e[kdiko~ mh; parh/`, to;n lamprovtaton th`~ ejparciva~ a[rconta ta; toiau`ta sunista`n uJpomnhvmata pro~tavttomen h] to;n ovsiwvtaton th`~ povlew~ iJereva, uJf∆ h}n hJ kth`si~ ejstivn, uJpe;r h|~ ta; toiau`ta pravttetai, eij pollw`/ tuco;n oJ th`~ ejparciva~ hJgouvmeno~ ajpoleivpoito tw`n tovpwn, ejn oi|~ hJ paravdosi~ givnetai. ejn de; th/` basilivdi tau`th/ povlei kai; tou;~ kaloumevnou~ ejkbibasmou;~ kai; ta; uJpe;r tw`n paradovsewn sunistavmena ejkmartuvria rJoph;n iJkanh;n didovnai toi`~ pareilhfovsin hJgouvmeqa. N.167epil.

Pro~tavttomen toivnun th/` sh/` megaloprepeiva/ kai; th/` peiqomevnh/ soi tavxei kai; pa`si toi`~ kata; th;n ijqunomevnhn uJpo; sou` cwvran diaitwmevnoi~ pavntwn ejfexh`~ ejpimelhvsasqai tw`n paregguhsamevnwn ovmoivw~.

N.168

Peri; ejpibolw`n.

... ,, Pro~tavttomen khvnsw/ h[goun ajpografh/` cwriva fevresqai movnon, ouj mh;n oijkiva~ h] a[lla pravgmata. hJ de; ejpifora; oJmokhvnsoi~ givnetai. fulavxei de; tou`to oJ tou` e[qnou~ hJgouvmeno~ kai; hJ peiqomevnh aujtw /` tavxi~ kai; oiJ pravktore~ twn` dhmosivwn eij~forwn,` ajna; triavkonta crusivou litrwn` uJforwvmenoi poinhvn.” tauth/` th/ ` yhvfw/ kai; nun` ajkolouqounte~` genikou;~ poiouvmeqa tu`pou~, w{~te mhdevna didovnai uJpe;r oJmodouvlwn h] oJmokhvnswn ejpibolh;n ejpi; oijkivai~ h] a[rtoi~ politikoi`~ h] eJtevrw/ tini; mh; ejggegrammevnw/ tw`/ khvnsw/. tau`ta fulattevsqw, tau`ta pevrati paradidovsqw, tw`n parabainovntwn aujta; poinh;n devka crusivou litrwn` katatiqevntwn kai; kata; th~` eJautwn` oujsiva~ ouj metrivan ejpiferovntwn zhmivan. oiJ ga;r dia; tau`ta ajdikouvmenoi e{xousi kata; tw`n parabainovntwn kai; tw`n ejkeivnou~ klhronomouvntwn kai; pragmavtwn aujtwn` ajgwgh;n uJpe;r tou ` para; to;n novmon uJpomeinai` zhmivan. twn` lamprotavtwn ajrcovntwn kai; twn` uJphretoumevnwn aujtoi~` tavxewn kai; tw`n ajpantacou` gh`~ ejkdivkwn ta; par∆ hJmw`n genikw`~ diatetagmevna fulattovntwn kai; uJforwmevnwn ta; wJrismevna kat∆ aujtw`n ejpitivmia. Anno 555, in Schöll-Kroll p. 743, 17-34: editto del ppO Pietro Barsymes, di pubblicazione della nov. 159.

Kai; nu`n hJ politeiva th`~ tou` krativstou basilevw~ peri; to; novmimon mevro~ ajkribeiva~ te kai; ojxuvthto~ ajpo- lauvei. ta;~ ga;r ejp∆ ajpaidiva/ ginomevna~ uJpokatastavsei~ diakrivna~ safw`~, wJ~ e[nesti tw/` prolavmponti novmw/, devdwke kai; toi`~ teleutw`si qarrei`n, wJ~ oujdei;~ a]n aujtw`n ta;~ gnwvma~ parakinhvseie, kai; toi`~ periou`sin ajmfi~bhthvsewn kai; diadikasiw`n cwri;~ ta; toiau`ta pro;~ ajllhvlou~ diatiqevnai, mivan me;n uJpovqesin ejpanorqwvsa~, koinh/` de; pro;~ a{panta~ to;n lovgon ejk- teivna~, kai; th;n eujergesivan ouj rJhtoi`~ pro~wvpoi~, ajlla; pa``si toi`~ uJphkovoi~ ejn eJni; carisavmeno~. protrevpein mevn ou\n eij~ ta;~ uJpe;r th`~ aijtou` nivkh~ eujca;~ oujde;n deovmeqa tou;~ polivta~ uJma`~: h[dh ga;r tou`to poiou`nte~ ejdeivcqhte: provdhlon de; wJ~ oJ mevga~ qeo;~ ta; ou{tw~ eujse- bw`~ kai; dikaivw~ proi>ovnta kai; pro; tw`n hJmetevrwn eujcw`n ajpodecovmeno~ ejpi; plevon carivsetai crovnou mh`ko~ to;n koino;n despovthn hJmi`n nivka~ ejpi; nivkai~ sunavptonta. PP Fl. Iohannes et Curicus ab actis optulimus. 1 ULTERIORI “EDITTI”

Anno 316, in Optat, Milev. App. VIII, p. 212 Ziwsa (CSEL 26) = PL 43,790: disposizioni amministrative sui trasporti di personale ecclesiastico.

Exemplum Epistolæ Praefectorum prætorio ad Celsum vicarium. PETRONIUS, ANNIANUS et JULIANUS, DOMITIO CELSO, vicario Africæ Quoniam Lucianum, Capitonem, Fidentium et Nasutium episcopos, et Mammarium presbyterum, qui secundum coeleste præceptum Domini Constantini Maximi invicti semper Augusti ad Gallias cum aliis legis ejus hominibus venerant, Dignitas ejus ad lares proprios venire præcepit; angarialem his cum annonaria competentia usque ad Arelatensem portum secundum imperatum æternitatis ejusdem clementissimi principis dedimus, frater, qua inde Africam navigent. Quod solertiam tuam litteris nostris scire conveniat. Optamus te, frater, felicissimum bene valere. Hilarius princeps obtulit IV calendas maias. Triberis. 2 Anno 418, in PL 48,392-394 = 56,492-493 = Haenel, Corpus legum, p. 239: editto di J.Q. Palladius ppO, di pubblicazione di costituzione imperiale di tema religioso.

CONSTITUTIO II. EXEMPLAR EDICTI PRÆFECTORUM PRÆTORIO. JUNIUS QUARTUS PALLADIUS, MONANIUS, AGRICOLA iterum præfecti praetorio edixerunt.

Adversus Pelagium atque Coelestium catholici dogmatis fidem nefandis tractatibus destruentes, sententia principalis invaluit, ut venerabili urbe summoti bonorum concilio mulctarentur. Hoc igitur omnes admoneri oportet edicto, ne quis sinistræ persuasionis erroribus credulum præstet assensum: etsi sit ille plebeius ac clericus, qui in caliginis hujus obscena reciderit, a quocumque tractus ad judicem, sine accusatricis discretione personæ, facultatum publicatione nudatus, irrevocabile patietur exsilium. Nam suprema majestas, ut colligit ex secreti ignoratione reverentiam, ita ex inepta disputatione injuriam. 3 Anno 435 (3.8), in A(cta) C(onciliorum) O(ecumenicorum) I,1,3 p. 69 s., ed Haenel p. 247 (si riporta anche la traduzione latina antica contenuta in ACO I,3,1 p. 182 s. = Collectio Casinensis): editto di Fl. Anth. Isidorus ppO, di pubblicazione di legge imperiale contro Nestorio ed i suoi libri (CTh. 16.5.66), sembra emanato a nome di tutti i prefetti, anche se l’interpretatio imperiale è indirizzata a F.A. Isidoro.

112 = S 118 A 152. Latina uersio extat in Collection CT 68 Flauvio~ ∆Anqevmio~ ∆Isivdwro~, Flauvio~ Bavsso~, kai; Flauvio~ Simplivkio~ ÔRhgi`no~ oij e[parcoi levgousin

Ou;de;n ou{tw fivlon toi`~ kratou`sin wJ~ to; dia; pavntwn eujsebei`n, oi} dh; eij th`~ ejn tai`~ pravxesi dihnekw`~ ejpimelei`sqai kaq∆ eJkavsthn wJ~ eijpei`n oujk ojknou`sin eujageiva~, nuvkta~ te kai; hJmevra~ sunavptonte~ ejpi; frontivsi, povswi mallon` ejp∆ aujth~` th~` eujsebeiva~ kai; th`~ qrhiskeiva~ ouj metav spoudh`~ aJpavsh~ parafulavttein ejgnwvkasi… mellouvsh~ toivnun ajnafuvesqaiv tino~ paralovgou te kai; ajnoiva~ kai; tovlmh~ ajnamevstou qrhiskeiva~, ma`llon de; oujde; mellouvsh~, ajlla; kai; h[dh tina; plavnhn aujqentiva~ ejkdikhsavsh~, thì oijkeivai promhqeivai a[neu tino;~ tarach`~ meta; pavsh~ galhvnh~, o{per e[mfuton aujtoi`~ ejstin ajei; kai; dia; pavntwn fivlon, th;n toiauvthn diovrqwsin genevsqai dievtaxan, tou;~ me;n ajrchgevta~ th`~ paranomiva~ ejpitimivoi~ toi`~ kaqhvkousi swfronivsante~, tw`n de; loipw`n provnoian poihsavmenoi, o{pw~ a]n blaptovmenoi mhdevn, nouqesivai de; movnhi ejpi; to; bevltion peiqovmenoi metaruqmisqevnte~ mhde;n tw`n prosovntwn ajpokthvsainto, to; de; tevleion kai; o{per ajivdion kai; meta; ajpobivwsin uJpavrcei kth`ma to; th`~ eujsebeiva~ bebaivw~ ejpignovnte~ fulavxwsin. ajll∆ ejpeidh; to; ajnqrwvpinon, prolhfqe;n a{pax kai; saghneuqe;n doleroi`~ te lovgoi~ kai; ceivrosi logismoi`~, duspeiqe;~ kai; dei` pro;~ tou`to kai; fovbou pollou` kai; barutavtwn ejpitimivwn, tou;~ me;n paracaravttonta~ ta; th~` pivstew~ dovgmata prostavttousin hJsucavzein te tou` loipou` kai; metabouleuvsasqai kavllion kai; mhvte aujtou;~ ei[~ tina, tovpon sunievnai mhvte eJtevroi~ stavdion ajsebeiva~ ajpodeiknuvnai ti twn` aujtoi~` diaferovntwn cwrivwn h] ejn a[stei o]n h] ajpwikismevnon h] plhsiavzon povlei, ªh]º aJplw`~ ãd∆Ã a[baton ei\nai toiauvth~ sunovdou pasan` th;n ghn:` tou;~ dev ge tai~` frenoblabevsi sunqevsesin Nestorivou tiqemevnou~ kai; eJfovdia th~` plavnh~ ta;~ bivblou~ e[conta~ aujtou ` oijkteivrante~ mallon` h] timwrhsavmenoi proaggevllousin ejkei`nav te puri; paradidovnai kai; ajfanivzein, o{pw~ a[n mh; mnhmovsuna tosauvth~ plavnh~ ejn thì politeivai kalindouvmena ejmpovdia thì ajlhqei` givnointo pivstei, mhvte gravfein ge e{tera, oi|~ mhde; th;n ajrch;n ejmpesei`n eujagevsteron, mhde; ejntugcavnwsi toi`~ toiouvtoi~, ajf∆ w|n hJ zhmiva tou` panto;~ th;n ajpwvleian e[cei. tiv ga;r yuch`~ kai; pivstew~ protimovteron… a} ta; toiau`ta tw`n ajnagnwsmavtwn blavptei kai; to; kaivrion th`~ yuch`~ tuflou`nta pro;~ to; cei`ron ejpeivgesqai paraskeuavzei. kai; i{na mhde; lavqoien oi{tine~ ei\en, h] ejpiklhsivn tina e[conte~ provsforon uJpomimnhvskoien tou` aujqevntou th`~ dramatourgiva~ aujth`~, eij~ ajnavmnhsin a[gonte~ o}n kavllion paradivdosqai lhvqhi, Simwnianou;~ me;n aujtou;~ prostavttousi kaleisqai,` barutavtoi~ de; ejpitimivoi~, eij parabaien` eij~ to; mevllon, swfronivzonte~, wJ~ d∆ a]n gnoivhte th;n galhvnhn, th;n eujsevbeian tw`n prostetagmevnwn, th;n provnoian h}n dia; pavntwn toi`~ uJphkovoi~ nevmousi, tw`n eujsebestavtwn hJmw`n basilevwn tw`n movnwn ajpodidovntwn twì kreivttoni dia; pivstew~ ajmoibh;n th;n ajxivan tw`n eji~ aujtouv~ te kai; th;n oijkoumevnhn a{pasan katablhqeisw`n eujergesiwn,` toude` hJmwn` tou ` progravmmato~ kata; to; eijwqo;~ to;n tou ` qeivou fwto;~ gevmonta novmon prolavmpein prosetavxamen, w|i peisqevnte~ timwriva~ eJautou;~ ejleuqevrou~ katasthvsete kai; eij~ to; mhvllon tou` mevkou~ tou` panto;~ aijw`no~ eujsebei`n maqovnte~ ajqanavtoi~ eujrgesivai~ prosomilhvsete, tosau`ta wjfelhqevnte~ o{sa te basileu;~ nomoqetw`n qeov~ te eujsebouvmeno~ pevfuken wjfelei`n.

Flauius Anthemius Isidorus, Flauius il Bassus || et Flauius Simplicius Reginus præfecti dicunt. Nihil ita carum imperatoribus est quomodo semper agere pie aut actibus huiusmodi diligentiam adhibere; qui cottidie, ut ita dicatur, non differunt noctes et dies curis continuantes [et] || quanto || magis in ipsa pietate hoc cum omni studio seruare consueuerunt? futura igitur emergere quadam inrationabili et insensata et præsumptione plena religione, magis autem non futura, sed || iam || etiam quandam erroris auctoritatem sibimet uindicante, || sua || prouidentia sine quolibet tumultu et cum omni tranquillitate, quæ eis semper inserta est et || amica || per omnia, huiusmodi emendationem fieri || præceperunt ||, principes || quidem || iniquitatis poenis conpetentibus castigantes, reliquorum uero prouidentiam facientes, quatenus læsi nihil, sed || ammonitione sola || ad meliora deflexi atque conuersi nihil quidem suorum amitterent, quæ uero perfecta est et æterna et post uitam consistit, possessionem pietatis cognoscentes, eam firmissime custodirent. sed quoniam hominum genus præuentum semel et saginatum dolosis sermonibus, || melioribus || rationibus || inpersuasum || est et egent ad hoc etiam timore præcipuo poenisque grauissimis, eos || quidem || qui adulterantur fidei dogmata, de cetero cessare præcipiunt et cogitare quæ meliora sunt, et neque eos in quemlibet locum conuenire neque aliis stadium impietatis ostendere aliquod sibi competentium prædiorum siue in urbe || consistens || siue extra urbem aut urbi uicinum, sed simpliciter inadibilem esse huiusmodi concilio omnem terram. eos autem qui uesanis compositionibus Nestorii consentiunt et occasionem errorum libros habent eius, miserantes magis quam punientes, prædicunt illos quidem igni contradere atque exterminare, ne memoria tantæ læsionis in re publica reuoluta impedimenta ueræ fidei faciat, || nec transcribi exemplar eorum || quos neque scribere || a || principio neque inuenire fuerat bonum, neque legere talia ex quibus damnum totius perditionis accidat. quid enim animæ et fidei præponendum est? quibus nocent huiusmodi lectiones, quæ et || integritatem || animæ excæcare possunt et ad peiora compellere. et ut || neque || lateant qui sint, aut || uocabulum quoddam || conueniens || habentes commemorent || conpositionem fabulæ ipsius, ad memoriam reuocantes quod esset melius obliuioni contradi, Simonianos quidem eos nuncupari præcipiunt, grauissimis uero suppliciis, si in futuro transcenderint, castigantes. ut autem cognoscatis tranquillitatem, pietatem præceptorum, prouidentiam quam per omnia subiectis attribuunt, piissimorum nostrorum principum, qui soli restituunt deo per fidem repensationem dignam beneficiorum quaæ in eos et || in || uniuerso terrarum orbe largitur, huic nostræ conscriptioni secundum consuetudinem diuina luce plenam legem praefulgere præcipimus, cui oboedientes supplicio uosmet ipsos liberos facietis in || futura longitudine totius æui ||, agere pie discentes immortaliaque beneficia promerentes, et in tantum uobis proderit quantum imperator sanciens et deus recte adoratus solitus est prodesse. 4 Anno 435, in ACO I,4,2 p. 203,17-25 (solo in traduzione latina ?): atto di Fl. Anth. Isidorus ppO, a seguito di sanctio pragmatica di Teodoro II sull’esilio di Ireneo e Fozio; contiene disposizioni applicative.

Interpretatio, inquit, præfecti præcepti subuectus

Quæ sint quæ de Irinæo et Photio sunt sancita a diuino et immortali uertice, præfulgens diuinarum litterarum tenor ostedit. magnificentia igitur tua his quæ sunt decreta diuinitus, absque mora oboediens, ad loca in quibus iussi sunt duci, cum competenti solacio præparet ueredos duo cum duobus parippis Oresti et Stephano singulariis, qui directi sunt ad peragenda quæ diuinitus sunt decreta quæque nostris præceptionibus continentur, coadiuuantibus eos ex Syria tam regionum iudicibus quam prouinciarum quarumque ordinibus, insuper et defensoribus et reliquo solacio uel auxilio et decurionibus uel curialibus. 5 Anno 448 (17.2), in ACO I,1,4 p. 67, ed Haenel p. 249: editto di pubblicazione, da parte di un pp. ignoto, di una legge di Teodosio II contro i libri di Porfirio ed i Nestoriani, parzialmente = C 1,13.

139 = S 132 A 158 Diavtagma proteqe;n para; tw`n ejpavrcwn meta; tou` qeivou pragmatikou` kata; Porfurivou kai; Nestorivou kai; Eijrhnaivou

Kai; novmwn kai; aujth`~ th`~ politeiva~ suvstasin ei\nai th;n ojrqovdoxon qreiskeivan kalw`~ dokimavsa~ oJ qeiovtato~ hJmw`n aujtokravtwr dia; ijdivou qespivsmato~ pa`n ajsebeiva~ ajneile` spevrma, ijwvmeno~ me;n dia; swfronismou ` summevtrou tou;~ tauvthn nosounta~,` oJdo;n de; eujzwiva~ pa`sin uJpodeiknuv~. oi|a toivnun periv te tw`n biblivwn Porfurivou tw`n kata; th`~ eujagou`~ tw`n Cristianw`n qrhiskeiva~ suggrafevntwn kai; tw`n ta;~ ajqemivtou~ Nestorivou didaskaliva~ suggrayamevnwn ejqevspise kai; wJ~ oujde;n dovgma peri; qrhiskeiva~ dei` kratei`n, eij mh; to; dokimasqe;n para; tw`n sunelhluqovtwn eujlabestavtwn ejpiskovpwn pavlai te ejn Nikaivai kai; meta; tau`ta a{ma Kurivllwi twì th`~ eujlabou`~ mnhvmh~ kata; th;n ∆Efesivwn povlin, e[ti mh;n kai; peri; th~` kaqairevsew~ Eijrhnaivou tou ` gegonovto~ th~` Turivwn povlew~ ejpiskovpou, a{pante~ ei[sesqe ejk tou` prolavmponto~ qeivou qespivsmato~ dhloumevnou ÔEllhnivdi fwnhi,` w{ste mhdevna touvtwn a[gnoian profasivzesqai. proshvkei toivnun a{panta~ meta; pavsh~ ajkribeiva~ tau`ta parafulavxai, pro; ojfqalmw`n e[conta~ th;n twì qeivwi gravmmati periecomevnhn ajganavkthsin. ä ä ∆Anegnwvsqh ejn thì ejkklhsivai tw`n monazovntwn ejn toi`~ ejrhmikoi`~ Farmouqi; kg ä ä ä ijndiktiw`no~ a e[tou~ Dioklhtianou` rxd 6 Anni 465-467 (o, forse, 473), in Supplementum epigraphicum Graecum 53 (2003, ma 2007) n° 1841, pp. 520 ss., con le integrazioni proposte dal Feissel rispetto al testo già edito in L. Di Segni – J. Patrich – K.G. Holum, A Schedulae of Fees (sportulae) for Official Services from Caesarea Maritima, Israel, Z(eitschrift für) P(apyrologie und) E(pigraphik) 145 (2003) 273-295 (testo e traduzione in lingua inglese pp. 276-279): iscrizione mutila con editti di Fl. Pusaeus ppO, concernenti sportulae per esazioni fiscali, atti giurisdizionali e rilascio di copie.

1 ªTuvpoiº doqevnteª~ kata; tw`n qeivwn diatagmavtwn para; tw`n uJperlavmprwnº kai; ejxoc(wtavtwn) ejpavrc(wn) Fl(aouivou) Pousevou tou ` megalopr(epestavtou) kai; ejndox(otavtou) ejpavrcou 2 v v v tw`n iJerªw`ºn praitªwrivwn, ------?º vacat

Col. I ª∆En tºh`/ ∆Anatolikh`/ to;n ejparciko;n ton; meqodªeuvontaº 4 ªkºomizevsqai lovgw/ sportoulw`n kata; no(mivsmata) r v nov(misma) a v: peretevrw de; no(mismavtwn) h v mh; parevcesqai ka]n uJperovgkãoÃ~ ei[h hJ posovt ≥ªh~º tw`/ parastavsimon e[conti ajpo; th`~ ∆Anatolh`~ no(mivsmata) ib v: gnw`si~ tw`n tupwqevntwn ajnalwmavtwn pa≥vªsh/ kata;º 8 cwvran tavxi: uJpe;r klhtikou` monomerªou`~º pravgªmato~ ker(avtia) - º: eij~ e[kdosin tou` uJpomnhvmaªto~ --º vacat ejn cartª?-- ker(avtia) - º: 12 uJpe;r de; kaqarou` uJpomnhvmªato~º t≥oi`~ aujtoi`~ vacat ªker(avtia) - º: uJpe;r ajnagnwsivmou eij~ tªo;º a≥ujto; monomere;~ oª----º vacat vacat klhtikovn vacat ªker(avtia) - º: uJpe;r kompleutrw`n vacat 16 para; tou` paraballomevnou a[cri no(mismavtwn) n v ker(avtia) - º: ajpo; nomismavtwn n v (î) ªe{w~ no(mismavtwn) r v ker(avtia) - º: ajpo; de; no(mismavtwn) r v e{w~ no(mismavtwn) ªrn v ker(avtia) - º: ajpo; de; no(mismavtwn) rn v e{wª~ no(mismavtwn) s v nov(misma) a vî º

Col. II 2 ªî Oujde;n plevon ajpaiteivsqwº no(mivsmato~) a v ------ca. 26 ------ºivoi~ tetuvpwtai 4 ------ca. 26 ------ºAZH oujde;n h\tton ------ca. 29 ------º kai; ejpi; toi`~ singou- ªlarivoi~ ------º ª------î katabavºlletai tw`/ 8 ª------î hJ posovthº~ uJperbãaivÃn- ªeiî ------ºA ª------pareºc≥evtw no(mivsmata) a v g– ª------º~ no(mivsmata) a v ã – Col. III 2 ∆Ex(k)evptorsin uJpe;r cartw`n ker(avtia) ~ v: ejkdosivmou diagnwvsew~ perewqivsh~ nov(misma) a v. 4 Eij de; ejklabi`n bouvloitov ti~ th;n uJperteqi`san diavgnwsin, cartw`n me;n ker(avtia) d v: ejkdosivmou de; par∆ eJkatevrou mevrou~ ejklambavnonto~ ker(avtia) ~ v: kompleuãsÃivmou diagnwvsew~ ker(avtia) h v: 8 kai; ejpi; tw`n ejnklhmatikw`n de; uJpoqevsewn ta; aujta; crh; parevªcein.º uJpe;r dhkrhtou` kouravtoro~ probolh`~ h] ejpitrovpou genikoªu` h]º ijdikou`: w\/ diafevri kªer(avtia) -º: ejkpoihvsew~ e{neken bouleutikou` pravgmatoª~ ker(avtia) -º: 12 ejpitrovpou de; h] kouravtoro~ pro;~ th;n ajxivan toªu` pravgmato~îº a[cri no(mismavtwn) f v timhvmato~ oJmo(u`): ªajpo; de; no(mismavtwn) f v e{w~ no(mismavtwn) y v îº ker(avtia) ª-º: ªajpo; de; no(mismavtwn) y v î e{w~ no(mismavtwn) -º ker(avtia) ib v: 16 ªî ajpo; - ka]n ei[h mei`zon (to; tivmhma) oujde;n peºretevrªwº no(mivsmato~) a v: ª----- max. of 15 --- ºN≥VN ejdosivmoªu tw`nº dhkrhtw`n ker(avtia) ~ v: ªuJpe;r cartw`n îº ker(avtia) d v: ª----- max. of 20 --- toºu` prattomevnou w| diaªfºevri ker(avtia) g v 7 Anno 473 (29.4), in PL 56,898, ed Haenel 260: editto di Himelco pp.It., di pubblicazione di una costituzione di Glycerius contro le ordinazioni simoniache.

FELIX HIMELCO P. P. DIOSCORUS, AURELIANUS, PROTADIUS VV. CC. PP. DD.

Quemadmodum domnus noster invictissimus princeps Clycerius pro beatitudine sæculi melioris et suorum correctione mortalium, ne quid in supernæ majestatis deinceps ex sacerdotali ordinatione tentaretur injuriam, ac bonæ conscientiæ meritum nummarii fieret causa suffragii, edictalibus inhibendum crediderit constitutis, sermonis regii in ante latis præfulget oraculis, scilicet ut quæ divina sunt, munda: is suffragiis non juventur, quatenus licitatione submota sublatisque piaculis delictorum, sacerdotales infulas optimæ conscientiæ norma possideat, ne quæ religiosis erogationibus, ad conciliandam videlicet divinæ clementiæ majestatem proficere debuissent, ad instar sæcularium administrationum in patrociniorum acquisitionibus funderentur: quod profecto ad alimoniam pauperum mens devota supernæ majestatis, et non avara conturelat. Neque enim quispiam profanæ intentionis existeret, qui mente sacrilega abhorrere tam religiosa debeat constituta sacerdos, nisi qui de suæ pollicitationis conscientia voluerit confiteri. Ut enim hæc quæ decreta sunt prædicabilibus moribus placitura confidimus, ita deteriores mentes ex his quæ salubriter definita sunt non dubitamus offendi. Proinde hoc edictali programmata universitatem duximus commonendam, ut ab illicitis deinceps se ambitionibus suffragiisque submoveant, ne necesse sit cum obligatione propriæ conscientiæ, quam divinæ majestati interest semper obnoxiam detineri, juxta sacratissima constituta poenam proprii subire peccati. Datum m kal. Maii, Romae. Explicit. 8 Anno 480 (1-8), in D. Feissel, L’ordonnance du préfet Dionysios inscrite à Mylasa en Carie, T(ravaux et) M(émoires) 12 (1994) 263-297 (testo e traduzione in lingua francese pp. 271-276): ordinanza del ppO Dionysios (da tempo conosciuta attraverso iscrizioni e qui riedita), al fine di far rispettare determinate regole nel prelievo fiscale.

1 F≥l(avbio~) “Illou~ Pouse`o~ Dªionuvsio~ oJº m≥egalopr(epevstato~) e[≥ªpºarco~ tw`n≥ ªiJerºw`n pretwrivwn, Fl(avbio~) BohvqãiÃo~ ke; Fl(avbio~) ∆Iwavªnnºh≥~ Qwma`~ to; bV.. 2 Qeovdoulo~ to;n lovgon poioªuvºmeno~ uJpe;r ∆Alexavndrou tou` mega≥ªlºopr(epestavtou) kovm(hto~) tw`n qivwn priouavtwn, genikou` kouravtoro~ tw`n pros≥ªhkovnºtãwÃn 3 pragmavtwn Plakidiva≥ th`/ ejpifanestavth/, kai; ∆Iwavnnou tou` lampr(otavtou) frontivzonto~ kai; aujtou` pragmavtwn th`~ aujªth`º~ 4 ejpifanestavth~ oijkiva~, ei[sodon poihsavmeno~ eij~ to; hJmevteron dikasthvrion ajtopwtavthn hJmi`n proshvngilen pra`xãiÃn ãtÃw`n telouvntwn eij~ to; boul(euthvrion) Tª..ºe≥udiatw`n. 5 Komizomevnou~ ga;r aujtou;~ e[ãfÃhsen para; tw`n suntelw`n ta; dhmovsia crhvmata meta; panourgiva~ ke; tevcnh~ ta;~ plhrwtika;~ ajpodivxi~ touvtoi~ proøsØivesqe, mhvte t≥ªw`º`n zugo- 6kefavlwn uJpe;r w\n ta;~ ajpethvsi~ poiounte` øsØ mhvtãeÃ twn` kataballomevnwn crhmavtwn h] eijdw`n tauvte~ ejntiq øesqeØ evnte~ posovthta, touvtw/ ga;r tw`/ trovpw/ sunkruvptin ejpicirou`nta~ 7 th;n ejn toi~` uJperpraxivoi~ ãaujÃtwn` pãlÃeonexivan. Tauta` didavxa~ ejx(hv≥thse) tuvpon ejpi; touvtw/ ãpÃar∆ hJmw`n doqh`nen kaãi;Ã, th`~ hJmetevra~ tavxew~ didaxavsh~ Pouse`on to;n th`~ megaloprepou`~ mnhvmh~ 8 hJnivka to;n ãhJÃmevteron diekovsmi qrovnon geniko;n dedwkevne tuvpon to;n boulovmenon tou;~ eJkastacou` politeugomevnou~ ke; uJpodevkta~ te`~ par∆ aujtw`n ejgdidomevne~ plhnarive~ ajpodivxesin ejntiqevne 9tw`n te zugokefavlwn ke; tw`n uJpe;r ªaºujtw`(n) kataballomevnwn eijdw`n h] crhmavtwn posovthta, prosetavxamen tou;~ me;n toivpou~ touvtou~ uJpevr te tw`n dh≥mosivwn ke; tw`n suntelw`n kalw`~ ke; sunferovntw~ e[con- 10 ªtºa~ panti; fulavktesqe trovpou, tou` ªtolmºw`≥nto~ parabevnin prosdecomevnw to;n e[scaton≥ ªkºivndunon, protivqesqe de; diatavgmata touvtou~ pa`sin khruvtªtoºn≥ta, w[ste ke; tou;~ oijkou`nta~ ta;~ pov(lei~) ke; tou;~ ejn ajgroi`~ o[nta~ 11 ªh] kºwvme~ ã < < < Ã proãsÃhvkin aujtou;~ kata; to;n≥ ªeijrhmºev≥n≥o≥n trovpon t≥a≥;~ ajpodivxi~ ejgdidovne te ke; koªmivzesqºe, ta;~ mevntoi tavxiã~Ã ke; ta; bouleuthvria para; toi`~ hJgoumevªnoi~ tw`nº ej≥parciw`n katativqesqe o{ti dh; parafªulavºxousin touvtou~ 12 ªtou;~º tuvpou~ ke; kaq∆ o}n DEH parabhª ca 20 dhlonºovti di∆ ajn≥a≥fora`~: pavntªwn ou\ºn≥ ajnaferomevnwªn eij~ tou;~ lamºp≥r≥otavtou~ a[rconta~ tw`n ªejparciw`n h[º toãu;~Ã ta;~ povli~ ejgdikou`nta~, hj proseleªusqevnteº~ uJpov 13 ªtinwnº menfomevnwn to; mh; givgnesqe ta;ª~ ajpodeivxei~ ca 12 ºa mh; frontivsien ke;≥ p≥araskeuavsãiÃen kata; ªtouvtou~ genevsqai tou;º~ toivpou~ ta;~ ajpodivxi~, tr≥i≥w`≥n≥ l≥i≥trw`n crusou` ejpitivmion uJposth`ne. Ei{na de; mh; p≥r≥o;~ bracuvãn tiÃna ªcrovnonº 14 ªkrºath`san to; øu≥Ø ou{tw~ diat≥ªupwºq≥e≥;n≥ ei≥s≥wª ...... ta pºarãaÃmelhqh`≥ ønØ parekeleãuÃsavmeqa ªejpi; tºh`≥~≥ m≥htropovlew~ froãnÃtivdi th`~ sh`~ lamprovthto~ ke; th`~ ejxuphretoum≥ªevnh~º 15 ªsºo≥i tavxew~ livqw/ h] calkw/` to;n hJmevteron ejnªcarattovmenon tuvpºon a{pasin dh`lon proki`sqai toi`~ ta; ªnu`nº ou\ªsºin kai; meta; tau`ta gensomevnoi~, pr≥o≥;~≥ a≥jnevresin pavsh~ kakotecniva~ ªtw`nº 16 ªejkºtiqemevnwn ta;~ ajpodivxi~ toi`~ suntelevsin ej.ª ca 13 º h] genomevne≥~≥ h[dh h] kai; gignomevnaªi~ twnº` d≥hmosivwn crhmavtwn katabolªai~.` Dexamevºn≥h tuvnun hJ sh; sterrov- 17 ªtºh≥~ tovde hJªmw`n tºo; provstagma spoudasavtw ta; p≥ªar∆ hJmw`n diatuºpwqevnta≥ ªe[rgw/ paºradoune,` th;n ejx ajªmeleiva~º meta; th /` piqomevnh/ auth /` ªtavxei uJforwmevºnh kivnhsin. Pro;~ ga;r to; pa`sin ªtrovpoi~º 18 ªta;º par∆ hJmw`n ªdiatupwqevnºta e[rgw/ øparadou`nai th;ªn ejx ajmeleiva~º m≥e≥t≥a; th`/ pªiqomevnh/ aºu≥jth`/ tavxi uJforwme≥vnh≥ kivnhsin. Pro;~ ga;r to; pa`sin trovpoi~ ta; ªpar∆ hJmw`n diatuºpwqevnta e[rgw/Ø paradoqh`ªnaiº 19 ªDovºmnon ejk th`~ hJ≥ªmetevra~ ajºpestivlamen tavxew~, ajpilhqevnte~ aujtw`/ ke; zwvªnh~ ke; uJºp≥arcovntwn ajfevresin eij mh; ejnto;~ kalandwn` dekenbr(ivwn) pevra~ ªejpiqeivh toºi≥~` par∆ hJmw`n prostetagmevnoi~ kai; ajnªaº- 20 fora;n komisqªeivh eji~ ta;º hJ≥mevtera dikasthvria dhlousa` ãnÃ ta; par∆ hJmwn` pªrºostetagmevna e[rgw/ paradedovsqai. Dat(um) kal(endas) Agustas Cost[an]tinup(oli). 9 Anno 533 (2.4.), in D. Feissel, Un rescrit Justinien découvert à Didymes (1er avril 533), Chiron 34 (2004) 285 ss. (testo e traduzione in lingua francese pp. 298-303: processo verbale di accettazione e diffusione di un rescritto di Giustiniano da parte del ppO Giovanni di Cappadocia.

† Mhvnusi~ h[toi didaskaliva th`~ sh`~ uJperoch`~ dhvlh≥ g≥e≥vg≥one(n) tw`/ hJmetevrw/ kravti perievvcousa tou;~ oijkhvtora~ th`~ ∆Ioustinianoupolitw`n diav th`~ epidedomevnh~ 4 par∆ aujtw`n didaskaliva~ didavxe th;n me;n kat∆ aujtou;~ povlin kwvmhn ei\ne pavle, th`~ de; hJmetevra~ eujtuchvsa- san proshgoriva~ divkaia povlew~ ejschkevne: kai; tou;~ sunteloumevnou~ ejx aujth`~ fovrou~ eijsfevresqai th`/ th`~ sh`ª~º 8 uJperoch`~ trapevzh/ kataballomevnou~ dia; th`~ Milhsivwn povl(ew~) sunio;n eij~ tessaravkonta pro;~ tw`/ eJni; crusou`~, ta ;i`V~ de; qeivai~ hJmw`n largitiovsin ei[kosi: th;n de; posovthta tauvthn ejk to`n ajpogewqevntwn tovpwn qalattivwn provteron o[ntwn, uJpofov- 12 rwn de; genomevnwn th`/ Milhsivwn povli eijsfevresqai, th`~ ∆Iousti- nianoupolitw`n koufizomevnh~ pavsh~ th`~ posovthto~ tauv≥- th~: kai; th`/ mhnuvsei pro;~ th;n hJmetevran eujsevbian crhvsasqai ejf∆ w\/te k(ai;) th;n aujtw`n ai[thsin prosdevxasqai k(ai;) qeivw/ pragma-

16 tikw`/ tuvpw/ qespivsai to; hJmi`n parasthsovmenon. Qespivzome(n))

toivnun tovnde tojn qei`on pragmatiko;n tuvpon pro;~ th;n sh;n) uJperoch;n katapevmponte~ kai; tou` dhmosivou poihvsasqai provnoian k(ai;) prostavxai tou;~ me;n th`~ ∆Ioustinianoupol(itw`n)

20 pov(lew~)) oijkhvtora~ mhdemivaãnÃ ejpigignwvskin suntevleian, tou;~ de; eJxhvkonta kai; e{na crusou`~ tw`/ dhmosivw/ eijsfevresqai ejk tw`n ajpogewqevntwn tovpwn w\n kai; mnhvmhn ejpoihv- sato hJ th`~ sh`~ uJperoch`~ mhvnusi~ k(ai;) tou;~ me;n tessaravkonta 24 pro;~ tw`/ eJni; crusou`~ th`/ th`~ sh`~ uJperoch`~ trapevzh/, tai`~ de; qeivai~ hJmw`n largitiovsin tou;~ lipomevnou~ ei[kosi. Th;n ga;r suntevleian pa`san th;n ejk th`~ ∆Ioustinianoupoli-

tw`n pov(lew~)) eijsöeromevnhn suncwrh`sai toi`~ th`~ aujth`~ povl(ew~) 28 oijkhvtorsin to; hJmevteron ejdokivmasen kravto~. Touvto/ ga;r tw`/ trovpw/ k(ai;) to; dhmovsion ajzhvmion öulacqhvsete k(ai;) tou` ejthqevnto~ oiJ th`~ ∆Ioustinianoupolitw`n oijkhvtore~

ejn ajpolauvsei genhvsontai. Ta; toivnun parastavnta hJmi) `n 32 k(ai;) dia; tou`de tou` qeivou pragmatikou` dhlouvmena tuvpou hJ sh; uJperoch; e[rgw/ k(ai;) pevrati paradou`nai speusavtw. Dat(um) cal(endas) Apriles Const(antinopoli) d(omino) n(ostro) Iustiniano per- p(etuo) Aug(usto) III cons(ule).

36 † D(OMINO) N(OSTRO) IUSTIãNIÃANO PERPETUO AUG(USTO) III CONS(ULE) DãIEÃ IIII NON(AS) APRILES CONSTANTINOPOLI. Ex offi- c(io) p(er) Dominum aug(ustalem) et agentem numeãruÃm sc{c}rinii dio- ec(eseos) Asiane d(ictum) est: Qei`on pragmatiko;n tuvpon kata-

40 pemfqevnta pro;~ th;n uJmetevran öilanqrwp(ivan) e[conte~≥) meta; cei`ra~ uJpobavllomen pro;~ to; paristavmenon. Fl(avios) MarianoãsÃ Micael(ios) Gabriel(ios) Arcangel(ios) Ioannes o megalopr(epestatos) eparc(os) ton ier(on) pr(aitorion) to b ce apo uJp(aton), 44 FãlÃ(avios) FãaÃustos, Fl(avios) Bonos d(ixerunt): Prosöovrw~ ajnagignws- kevsqw. QuaãeÃ lec(ta sunt) in antel(atis) praefuãlÃgeãnÃt. Fl(avius) Marianus Ioannes o megalopr(epestatos) eparc(os) ton

ier(on) pr(aitorion) to b ce apo uJp(avtwn)) , Fl(avios) FãaÃustos, Fl(avios) Bonos d(ixerunt): Kra- 48 thvsei dia; pavntwn k(ai;) ejx hJmetevra~ yhvöou ta; dhlouvmena tw`/ ajnagnwsqevnti qeivw/ pragmatikw`/ tuvpw/ gevmonta öilanqrwpiva~ k(ai;) th;n tou` megavlou basilevw~ pro;~ tou;~ uJphkovou~ eujmevnian ejpi- 52 diknuvmena. Ex offic(io) p(er) Dominum aug(ustalem) d(ictum) esãtÃ:

Eij parivstatai gravmmata) genevsqai pro;~ to;n lampr(ovtaton) a[rconta th`~ ejparc(iva~) eJf∆ w|/te eijdevne aujto;n tav te qeiodw`~ qespisqevnta k(ai;) megaloöuw`~ prostacq(evnta) 56 posãtÃ cetera: tou`to genhvsetai. Edantur. Fl(avius) Mar(ianus) MãicÃhael(ius) Gabriel(ius) Ioannes ãEÃutropiãuÃs v(ir) sp(ectabilis) com(es) et cons(ularis). Krathvsei ta; parastavnta basili` tw`/ krativstw/ k(ai;) th/` met∆ aujto;n ajrch`/ k(ai;) oujd≥i;~ to; loipo;n eijspravxi ∆Ioustinianoupol(ivta~) h}n eijsãeÃkovmizo(n)

) 60 tw`/ dhmosivw/ pro; touvtou öora;n dia; to; ajntisacqh) `ne tauvthn teqes- pivsq(ai) para; th`~ basiliva~ dia; tw`n ajpogewqevntwn uJpo; tou` Meavn-

drou potamou` tovpwn ij~ to;n) e[mprosqen crovnon qalattivwn o[ntw(n),

) paraöulattouvsh~) tau`ta th`~ piqomevnh~ moi tavxew~ k(ai;) pavsh~ kata; 64 tovpon politikh`~ k(ai;) dhmosiva~ ejpikouriva~. Edantur. 10 Anno 569 (? 4.12.), in W Kaiser, Authentizität und Geltung spätantiker Kaisergesetze, München 2007, 172-193 (testo pp. 39-40): editto di Thomas pp. Afr. connesso (se sia quello di pubblicazione, dipende dalla data su cui vi sono discussioni) con una legge di Giustino II in favore della chiesa della provincia Byzacena.

Imperante domino nostro Flauio Iuntino perpetuo augusto anno V. post consultatum eius pridie nonas decembres

Flauius Michaelius Petrus Thomas Callinicus Iulianus Menas uir gloriosissimus praefectus

5Nullum quemquam oportet nos credere christianum et praeterea temporis sacratissimorum principum famulum, qui non pro conseruandis catholicae ecclesiae priuilegiis nimis se festinum nimisque deuotissimum manifestet. Uerum quia mens imperatoria diuinis rebus inuigilans, licet toto mundo, praeterea tamen orthodoxae fidei curam impendit, saluberrima nostrorum 10 dominorum iussio tam sui propter quam negotii merito ueneranda perpetuum sortiatur effectum. Cuius exsequentes imperium nulli nos fas est conce- dere sanctis ecclesiis tam a piissimis nostris quam retro principibus data pri- uilegia uiolare, non negantes auxilium sedis huius, si aut earum ministri uel res ad eas pertinentes illegitime uel contra iustitiam quibuslebet molestiis 15 agitentur. Habebit itaque omnem licentiam tam reuerentissimus Spesindeo primas quam uniuersum, cui praeest prouinciae Byzacenae concilium, si tam diffi- cile negotium ecclesiasticis rebus emerserit, ut sedis huius iudicium et deci- sionem excedat, responsalem aut quemlibet episcopum ad regiam urbem 20 nullo prohibente transmittere, ut quod amplissimae sedis huius non termi- nabit sententia, imperatoria elimet disciplina.