T.C. Marmara Üniversitesi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ TÜRK TARİHİ ANABİLİM DALI GENEL TÜRK TARİHİ BİLİM DALI KAFKASYA TÜRKLERİNDEN ÖMER FAİK NUMANZADE’NİN HAYATI VE FAALİYETLERİ (1872-1937) (Yüksek Lisans Tezi) Hazırlayan: JAFAR MUSTAFAEV İSTANBUL 2019 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ TÜRK TARİHİ ANABİLİM DALI GENEL TÜRK TARİHİ BİLİM DALI KAFKASYA TÜRKLERİNDEN ÖMER FAİK NUMANZADE’NİN HAYATI VE FAALİYETLERİ (1872-1937) (Yüksek Lisans Tezi) Hazırlayan: JAFAR MUSTAFAEV Tez Danışmanı: PROF. DR. AHMET KANLIDERE İSTANBUL 2019 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ............................................................................................................................................... IV ÖZET .................................................................................................................................................. VI ABSTRACT ..................................................................................................................................... VII KISALTMALAR VE KULLANILAN TERİMLER .................................................................. VIII GİRİŞ ................................................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ............................................................................................................................. 16 ÖMER FAİK’İN GENÇLİK YILLARI VE EĞİTİMİ ................................................................. 16 1.1 ÖMER FAİK’İN GENÇLİK YILLARI .................................................................................. 16 1.1.1 Çocukluğu ve Gençlik Yılları........................................................................................... 16 1.1.2 Ahıska’daki Eğitimi ......................................................................................................... 20 1.2. ÖMER FAİK’İN İSTANBUL YILLARI ............................................................................... 25 1.2.1. Fatih Medresesi ............................................................................................................... 25 1.2.2. Ömer Faik Darüşşafa Mektebi’nde ................................................................................. 26 1.2.4. Galata Postanesindeki Memuriyeti .................................................................................. 31 İKİNCİ BÖLÜM ............................................................................................................................... 35 ÖMER FAİK’İN KAFKASYA’DAKİ FAALİYETLERİ ............................................................. 35 2.1. ÖMER FAİK KAFKASYA’DA ............................................................................................ 35 2.1.1. Ahıska’ya Dönüşü ........................................................................................................... 35 2.1.2. Ömer Faik Eğitim Faaliyetleri İçin Tiflis’te .................................................................... 36 2.1.3. Şeki’de Usûl-i Cedid Okulu ............................................................................................ 39 2.1.4. Gence’de.......................................................................................................................... 44 2.1.5. Bakü’de ........................................................................................................................... 49 2.1.6. Şamahı’daki Öğretmenlik Yılları .................................................................................... 50 2.2. KAFKASYA’DAKİ BASIN VE YAYIN FAALİYETLERİ ................................................ 51 I 2.2.1. Şark-i Rus Gazetesi ......................................................................................................... 51 2.2.2. Gayret Matbaası’ndaki Faaliyetleri ................................................................................. 61 2.2.3. Molla Nasreddin Dergisi ................................................................................................. 64 2.2.4. Dönemin Diğer Gazetelerindeki Yazıları ........................................................................ 67 2.3. 1905 RUS DEVRİMİ SONRASINDA .................................................................................. 68 2.3.1. İşçilerle Aynı Safta .......................................................................................................... 68 2.3.2. Ömer Faik’in Jön Türklere Yardımı ................................................................................ 69 2.3.3. Ömer Faik’in Gözünden Ermeni-Müslüman Çatışması (1905-1906) ............................. 73 2.3.4. Barış Görüşmesi .............................................................................................................. 79 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ........................................................................................................................... 82 ÖMER FAİK’İN SİYASİ FAALİYETLERİ .................................................................................. 82 3.1. DOĞU ANADOLU’YA YARDIM ....................................................................................... 82 3.1.1. 1917 Rus Devrimi’ne Kadar Ömer Faik ......................................................................... 82 3.1.2. Birinci Cihan Harbi’nden Sonra Bölgedeki Gelişmeler .................................................. 83 3.2. ÖMER FAİK AHISKA DELEGESİ ...................................................................................... 84 3.2.1. Ahıska Delegesi Olarak İstanbul’a Gelişi ....................................................................... 84 3.2.2. Talat ve Enver Paşa’ya Mektubu ..................................................................................... 90 3.2.3. Türk Ordusunun Kafkasya’ya Girişi ............................................................................... 91 3.2.4. Ahıska Türklerinin Teşkilatlanması ................................................................................ 93 3.3. AHISKA GEÇİCİ HÜKÛMETİ REİSİ ................................................................................. 94 3.3.1. Hükûmet Reisliğine Ömer Faik’in Seçilmesi .................................................................. 94 3.3.2. Ahıska’nın İşgali ............................................................................................................. 96 3.4. ÖMER FAİK’İN SİYASİ FAALİYETLERİNDE GÜRCİSTAN VE AZERBAYCAN ....... 97 3.4.1. Hapsedilmesi ................................................................................................................... 97 3.4.2. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nde Ömer Faik ............................................................. 101 II 3.5. SOVYET DÖNEMİNDE ÖMER FAİK .............................................................................. 102 3.5.1. Ömer Faik’in Sovyetlerin İlk Yıllarındaki Faaliyetleri ................................................. 102 3.5.2. Gürcistan Devrim Komitesi’ndeki Faaliyetleri ............................................................. 103 3.5.3. Tutuklanması ve Öldürülmesi ....................................................................................... 106 SONUÇ ............................................................................................................................................. 110 BİBLİYOGRAFYA ......................................................................................................................... 115 1. ÖMER FAİK’İN ESERLERİ .................................................................................................. 115 1.1. Kitapları ve Risaleleri ....................................................................................................... 115 1.2. Makaleleri......................................................................................................................... 115 2. ÖMER FAİK HAKKINDA YAZILANLAR .......................................................................... 123 3. DİĞER ESERLER .................................................................................................................. 125 4. ARŞİV BELGELERİ .............................................................................................................. 132 5. İNTERNET KAYNAKLARI .................................................................................................. 132 EKLER ........................................................................................................................................ 133 III ÖNSÖZ Ömer Faik, Kafkasya Türklerinin milli basınının gelişiminde önemli rolü olan aydınlardan birisidir. O; eğitim, matbuat, siyaset ve diğer toplumsal konularda yürüttüğü çalışmalarla XX. yüzyılın başlarında Kafkasya kamuoyuna istikamet vermiş önemli fikir adamıdır. Yenilikçi fikirleriyle Türklerin milli uyanışı ve özgürlüğü için açıktan ve keskin bir şekilde fikri mücadele yürütmüş, “Molla Nasreddinciler” adı ile meşhur olan fikir akımının öncülerinden biri olmuştur. Ömer Faik, 1917 yılında siyasi faaliyete başlamış, Gürcistan Türklerinin bağımsızlığı uğrunda mücadele etmiş, 29 Ekim 1918’de kurulan Ahıska Hükûmeti’nin başkanlığını yürütmüş, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti ve Sovyetler Birliği döneminde çeşitli devlet kademelerinde yöneticilik yapmıştır. Bütün bu faaliyetleri sırasında Kafkasya Türklerinin siyasi, sosyal ve kültürel haklarının temini konusunda gayret sarf eden Ömer Faik, önemli gazeteci, muktedir yazar, etkili hatip, toplumsal konulara duyarlı bir aydın ve değerli