Badanie Roli Dziedzictwa Kulturowego W Budowaniu (Narodowej) Tożsamości W Sytuacjach Pokonfliktowych
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
© Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Warszawa 2019 ISBN 978-83-64889-40-0 Koordynator Komitetu Programowego: dr hab. Piotr Majewski, prof. UKSW Koordynatorzy projektu: Aneta Budzałek, Radosław Brudnicki Sekretarz wydawnictw: dr Julia Wrede, współpraca Joanna Grzonkowska, Robert Pasieczny Tłumaczenie z języka angielskiego na język polski: Piotr Czyżewski Tłumaczenie z języka polskiego na język angielski, redakcja wydawnicza: Klaudyna Michałowicz Redakcja wydawnicza i korekty tekstów polskich: Magdalena Mastykarz Projekt i opracowanie grafi czne okładki: Piotr Modelewski Skład i łamanie: AWiR Akces-Sukces Sport Druk: AWiR Akces-Sukces Sport Zdjęcia w książce pochodzą od Autorów artykułów. Wydawca: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Dofi nansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Komisji Europejskiej w ramach programu Horyzont 2020 – projekt JHEP2 (numer 699523) Financed by the Ministry of Culture and National Heritage of the Republic of Poland and the European Commission within the Horizon2020 Programme – Project JHEP2 (Number 699523) BADANIE ROLI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W BUDOWANIU (NARODOWEJ) TOŻSAMOŚCI W SYTUACJACH POKONFLIKTOWYCH Research on the role of cultural heritage in the building of (national) identity in post conflict situations Badanie roli dziedzictwa kulturowego w budowaniu (narodowej) tożsamości w sytuacjach pokonfl iktowych Research on the role of cultural heritage in the building of (national) identity in post confl ict situations Materiały konferencji zorganizowanej w dniach 10–12 września 2018 roku w Warszawie Materials from a conference organised in Warsaw, September 10–12, 2018 przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów by the Ministry of Culture and National Heritage of the Republic of Poland together with the National Institute for Museums and Public Collections przy współpracy in cooperation with Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau. Byłego Niemieckiego Nazistowskiego Obozu Koncentracyjnego i Zagłady Memorial and Museum Auschwitz-Birkenau. Former German Nazi Concentration and Extermination Camp, Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie Emanuel Ringelblum Jewish Historical Institute in Warsaw oraz Muzeum Stutthof w Sztutowie. Niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady (1939–1945) and Stutthof Museum in Sztutowo. German Nazi Concentration and Extermination Camp 1939–1945 Spis treści / Contents Wprowadzenie. 5 Introduction . 8 Słowo wstępne do Konferencji, Jarosław Sellin – Sekretarz Stanu, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. 11 Foreword to the Conference, Jarosław Sellin – Secretary of State, Ministry of Culture and National Heritage . 13 CZĘŚĆ 1 / PART 1 RZECZ O AUTENTYZMIE, CZYLI O ISTOCIE MIEJSC PAMIĘCI / AUTHENTICITY – THE NATURE OF PLACES OF REMEMBRANCE . 15 Markas Zingeris Ukryta machina ludobójstwa w miejscu nazistowskiego masowego mordu w Ponarach. 17 The hidden machine of genocide at the Nazi mass-murder site of Paneriai . 21 Marta Śmietana Wierność pustce. Autentyzm w obszarze byłego obozu Plaszow. 24 Allegiance to an empty space. Authenticity at the former Plaszow camp site. 28 Boris Vigaš Pamiątka Kultury Narodowej Kalište dawniej i dziś. 31 National Cultural Landmark Kalište in the past and today . 34 CZĘŚĆ 2 / PART 2 RZECZ O POTRZEBIE BADAWCZEJ REFLEKSJI, CZYLI NAUKA W MIEJSCACH PAMIĘCI / THE NEED FOR ACADEMIC REFLECTION – LEARNING AT PLACES OF REMEMBRANCE . 39 Andrzej Gąsiorowski Rzecz o potrzebie badawczej refl eksji, czyli nauka w miejscach pamięci . 41 The need for academic refl ection – learning at places of remembrance . 55 Iris Contant, Ben de Vries Jak Holendrzy radzą sobie z trudnym dziedzictwem. 70 How the Duch deal with diffi cult heritage . 76 CZĘŚĆ 3 / PART 3 TOŻSAMOŚĆ I EDUKACJA, CZYLI SPOŁECZEŃSTWO PO KONFLIKCIE / IDENTITY AND EDUCATION – SOCIETY AFTER CONFLICT . 83 Jörg Skriebeleit Konfrontacja, pragmatyzm i upamiętnienie. Były obóz koncentracyjny we Flossenbürgu od kwietnia 1945 do 1947 r.. 85 Confrontation, pragmatism and memorialisation. The former Concentration Camp Flossenbürg between April 1945 and 1947 . 89 Paul Cooke Changing the Story: Budowa inkluzywnych społeczeństw obywatelskich z młodzieżą i dla młodzieży w warunkach pokonfl iktowych. 93 Changing the story: building inclusive civil societies with and for young people in post-confl ict settings . 96 Tomasz Owoc Między upamiętnieniem a zapomnieniem – KL Plaszow w świadomości krakowian. 99 Between commemration and neglect - KL Plaszow in the awareness of the citizens of Cracow. 102 Refl eksje pokonferencyjne – rozmowa Piotra Tarnowskiego z Piotrem Cywińskim . 105 Post-conference refl ections – Piotr Tarnowski’s conversation with Piotr Cywiński . 116 O Autorach / About the authors. 128 Wprowadzenie 15 lipca 2008 r. Komisja Europejska opublikowała skierowany do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regio- nów komunikat zatytułowany Wspólne planowanie badań naukowych: współpraca na rzecz skuteczniejszego sprostania wspólnym wyzwaniom. W dokumencie tym przedstawiono społecz- ności europejskiej oraz jej najważniejszym organom nową inicjatywę zwaną wspólnym plano- waniem. Jej celem jest wspieranie współpracy międzypaństwowej, w szczególności w wymiarze koordynacji i integracji programów badawczych prowadzonych przez państwa członkowskie. Równie ważne jest tworzenie wspólnych perspektyw projektowych oraz opracowywanie pro- gramów badań strategicznych służących sprostaniu konkretnym wyzwaniom społecznym, które niesie ze sobą różnicująca się rzeczywistość (tematykę i zakres danej inicjatywy określa dokument zwany Strategicznym Programem Badawczym / Strategic Research Agenda / SRA). Od momentu ogłoszenia komunikatu rozpoczęto 10 Inicjatyw Wspólnego Planowania, w tym również działanie dotyczące dziedzictwa kulturowego i zmian globalnych (Joint Programming Initiative on Cultural Heritage and Global Change / JPICH). W styczniu 2016 r. w ramach programu Horyzont 2020 zainicjowano czteroletni projekt JHEP2 obejmujący działania wspierające Inicjatywę Wspólnego Planowania dedykowaną dziedzictwu kulturowemu i zmianom globalnym. Jednym z benefi cjentów JHEP2 jest Ministerstwo Kultu- ry i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej (MKiDN). Narodowy Instytut Muzeal- nictwa i Ochrony Zbiorów – instytucja kultury wyspecjalizowana w obszarze muzealnictwa i ochrony zbiorów publicznych – pełni w imieniu MKiDN rolę tzw. instytucji pośredniczącej we wdrażaniu projektu JHEP2, którego głównym celem jest wspieranie założeń Strategic Research Agenda w obszarze badań nad dziedzictwem kulturowym, w szczególności poprzez porządko- wanie krajowych programów badawczych, nie wyłączając działań o charakterze innowacyjnym. * W ramach jednego z zadań – Follow up Activities Action Programme – po przeprowadzeniu po- głębionych procedur ewaluacyjnych, zdecydowano, że w latach 2017–2019 zostanie zrealizo- wanych 13 tzw. działań (tasks). Instytucjom polskim przypadła w 2018 r., czyli w roku obchodów Badanie roli dziedzictwa kulturowego w budowaniu (narodowej) tożsamości w sytuacjach pokonfl iktowych Research on the role of cultural heritage in the building of (national) identity in post confl ict situations 5 setnej rocznicy odzyskania niepodległej państwowości, koordynacja działania zatytułowanego Badanie roli dziedzictwa kulturowego w budowaniu (narodowej) tożsamości w sytuacjach pokon- fl iktowych / Research on the role of cultural heritage in the building of (national) identity in post confl ict situations. Publikacja, którą przekazujemy w Państwa ręce, jest zaś wynikiem konferencji oraz towarzyszących jej wizyt studyjnych zrealizowanych w ramach powyższego działania. Koncepcja międzynarodowej konferencji naukowej, która odbyła się w dniach 10–12 wrze- śnia 2018 r. w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, została opracowana przez Komitet Programowy, w pracach którego uczestniczyli (w porządku alfabetycznym): dr Piotr Cywiński (dyrektor Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau. By- łego Niemieckiego Nazistowskiego Obozu Koncentracyjnego i Zagłady), Paulina Florjanowicz (dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Na- rodowego), dr hab. Piotr Majewski (dyrektor Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów), prof. Paweł Śpiewak (dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie), Piotr Tarnowski (dyrektor Muzeum Stutthof w Sztutowie. Niemiec- kiego Nazistowskiego Obozu Koncentracyjnego i Zagłady 1939–1945). Celem konferencji była wymiana wiedzy i doświadczeń w – wymagającej indywidualnej oraz zbiorowej wrażliwości – sferze odbudowy tożsamości społeczeństw, państw i narodów w sytu- acjach pokonfl iktowych. Rola dziedzictwa kulturowego, także nazywanego trudnym, dziedzic- twa systemów totalitarnych i spowodowanych przez nie zbrodni ludobójstwa, jest przedmiotem nieustannych refl eksji oraz badań – zwłaszcza wtedy, gdy rozwijające się dynamicznie zbioro- wości świadomie starają się znaleźć trwały fundament historii dla cywilizacyjnej modernizacji. To doświadczenie jest również doświadczeniem współczesnej Polski. Nieprzypadkowo więc problematyka konferencji odzwierciedlała zarówno konteksty krajowe poszczególnych jej uczestników, jak i wymiar międzynarodowej wymiany doświadczeń oraz myśli. Konferencyjne referaty i dyskusje, dla których inspirującym punktem wyjścia były słowa ministra Jarosława