Structuurvisie Alphen aan den Rijn 2031 Intense Stad, Vitale Dorpen, Waardevol Landschap

De Stad van Morgen

Structuurvisie Alphen aan den Rijn 2031 Intense Stad, Vitale Dorpen, Waardevol Landschap

juni 2013 Met trots presenteer ik u de toekomstvisie op Alphen aan den Rijn! Wat zijn nou die collectieve waarden? Ik noem in elk geval de van Een visie op de ruimtelijke structuur van Alphen aan den Rijn in 2031. oudsher aanwezige ondernemersgeest. Al in de Romeinse tijd was Met deze visie geven we richting aan de ruimtelijke ontwikkeling van het Limes-castellum Albanianae op de grens van het Romeinse en het de Stad van Morgen. De visie is geen dichtgetimmerd beleidsstuk, Germaanse Rijk een grenspost en een levendig handelscentrum. De maar een flexibel, richtinggevend en inspirerend kader. Daarmee Oude Rijn als bedrijvige vaar- en handelsroute maakt al eeuwenlang bieden we ruimte aan de ontwikkeling van Alphen aan den Rijn, deel uit van de identiteit van Alphen aan den Rijn. Diezelfde want 2031 is nog ver weg en de toekomst onvoorspelbaar en vol ondernemersgeest is ook nu nog overal in Alphen aan den Rijn terug verrassingen. te vinden bij ondernemers, agrariërs, werknemers in diverse sectoren en zzp-ers. Zij vormen het economische hart van Alphen aan den Rijn. Deze ruimtelijke visie gaat over huizen, wegen, parken, bedrijventerreinen en dorpen, maar bovenal – want dat is veel belangrijker – over het blootleggen en versterken van de collectieve waarden die door de mensen in Alphen aan den Rijn worden gedeeld. Deze komen voort uit de rijke historie van de plek. Zij vormen de basis voor een leefbare en succesvolle toekomst voor de mensen in onze gemeente. Voorwoord

Ook het alom aanwezige groen en de sociale verbondenheid De visie wil daarom met name een inspirerend kader bieden voor zijn waarden die iedereen belangrijk vindt. Het beeldbepalende initiatieven vanuit de samenleving: iedereen wordt nadrukkelijk veenweidelandschap en het dorpse verleden van Alphen aan den Rijn uitgenodigd en ondersteund om actief mee te werken aan de vormen daarvoor een stevig fundament. ruimtelijke doorontwikkeling naar een vitale en duurzame gemeente In de recente ontwikkelingsgeschiedenis (vanaf de jaren ’70 van de Alphen aan den Rijn in 2031. vorige eeuw) is Alphen aan den Rijn sterk gegroeid: tienduizenden nieuwe inwoners hebben zich in de gemeente gevestigd om hier een bestaan op te bouwen en hun kinderen op te zien groeien. Alphen aan den Rijn bood deze nieuwvestigers een aantrekkelijke leefomgeving en een veelbelovend toekomstperspectief. Aan ons de opdracht om die waarden te borgen, ook voor toekomstige inwoners.

Deze visie is ontwikkeld door de bewoners, de bedrijven en overige gebruikers van de stad, de dorpen en het landschap dat Alphen aan den Rijn rijk is. Zij zíjn de gemeente, zij bepalen de identiteit en kwaliteit van het geheel. De uitvoering van de visie is dan ook iets dat niet door de gemeente alleen kan worden gedaan: juist de inwoners, ondernemers en iedereen die gebruik maakt van de stad zijn medeverantwoordelijk voor de Stad van Morgen.

Tseard Hoekstra

wethouder Ruimtelijke Ontwikkeling Alphen aan den Rijn juni 2013

De Stad van Morgen f Inhoudsopgave

Inleiding 2

Leeswijzer 7 Deel I: Visie 8-33

De Stad van Morgen 10 • Intense Stad 14 • Vitale Dorpen 16 • Waardevol Landschap 17

Trends & Ontwikkelingen 18

Positionering 24 • Historische ontwikkeling 24 • De opbouw van Alphen aan den Rijn 25 • Alphen aan den Rijn als onderdeel van de Randstad 30 • Alphen aan den Rijn in relatie tot het Groene Hart 31 • Positionering na herindeling 2014 32 Deel II: Uitvoeringsstrategie 34-131

Duurzaamheid 36 Uitvoeringsstrategie Intense Stad 40 • Projecten en inspiratie Intense Stad 50 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen 82 • Inspiratie Vitale Dorpen 94 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap 98 • Inspiratie Waardevol Landschap 108 Financiële Paragraaf 128

De Stad van Morgen 1 Inleiding

“Morgen is van jou!” Met die kreet startte de Week van de Een visie op het jaar 2031 staat in het licht van de aanstaande Structuurvisie in november 2010. Bewoners en bedrijven werden fusie met Rijnwoude en Boskoop. Deze structuurvisie kijkt dan ook in een bruisend en groots social media event betrokken bij het nadrukkelijk over de grenzen van het huidige Alphen aan den Rijn opstellen van de structuurvisie voor Alphen aan den Rijn. Inmiddels en anticipeert daarmee op de schaal en karakteristiek van de nieuwe is deze aanpak een landelijk succes gebleken: Alphen aan den gemeente. Rijn presenteert de werkwijze op landelijke symposia en in vele publicaties is de aanpak beschreven als bijzonder en vernieuwend. Het proces om te komen tot een structuurvisie verliep langs een aantal mijlpalen: Deze vernieuwende aanpak staat symbool voor de inhoudelijke koerswijziging die in Alphen is ingezet. Na decennia van planmatige stadsuitbreiding staat Alphen nu voor een nieuwe opgave: het vitaliseren en intensiveren van de stad in een duurzaam verbond met het Groene Hart. Een uitdagende opgave, waar het stadsbestuur de energie en creativiteit van burgers en professionele belanghebbenden hard voor nodig heeft. De Spontane Stad is daarbij een belangrijk begrip: in deze visie geeft de gemeente aan welke ambities zij met het gemeentelijk grondgebied heeft. Bij de realisatie van die ambities zal de gemeente in sommige gevallen als trekker optreden. Dat zal met name het geval zijn bij projecten die voor alle inwoners, bedrijven en gebruikers van de stad, de dorpen en het landschap van belang zijn. De zogenaamde “collectieve waarden”, zoals de wegenstructuur, de groenstructuur, maar ook projecten als de Lage Zijde en de Stationsomgeving. Op die collectieve waarden zal de gemeente strak regisseren. Aan de andere kant biedt deze visie veel ruimte aan initiatieven vanuit de samenleving, sterker nog, deze visie wil een inspiratie zijn voor alle initiatieven uit de samenleving die bijdragen aan het realiseren van de visie op de Stad van Morgen.

2 Mijlpaal I Mijlpaal II Startdocument De Week van de Structuurvisie

Op 11 februari 2010 is het eerste kaderstellende stuk voor de In de week van 1 tot en met 5 november 2010 hebben de structuurvisie door de gemeenteraad vastgesteld: het Startdocument. bouwstenen een uitwerking gekregen in het evenement “de Week Daarin zijn de zeven bouwstenen benoemd die in elk geval een van de Structuurvisie”. In ateliervorm zijn de zeven bouwstenen plek moeten krijgen in de structuurvisie. Per bouwsteen heeft geanalyseerd, in die zin dat de sterke en zwakke kanten per de raad vragen geformuleerd die beantwoord moeten worden bouwsteen zijn onderzocht . Deze analyse leidt tot het maken van in de structuurvisie. Het Startdocument vormt als het ware de keuzes: voor welke opgaven staat de gemeente en haar inwoners. inhoudsopgave van de structuurvisie. De bouwstenen die een De ateliers mochten rekenen op veel input van buiten, door middel vertaling moeten krijgen in de structuurvisie zijn: de relatie tussen van liveparticipatie, maar met name door de inzet van social media, stad en Groene Hart, boeiend wonen, de bebouwde en onbebouwde zoals Twitter (@morgenisvanjou, #dsvm), Hyves, LinkedIn en het kwaliteit, duurzaamheid, werken en economie, de compacte stad en interactief gebruik van de website www.destadvanmorgen.nl. bereikbaarheid.

Alphen aan den Rijn maakt Keuzes

De Alphense Structuurvisie

Startdocument

Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling, Oktober 2009

PMT 13-10-2009, opmerkingen verwerkt ü PO Lyczak 19-10-2009, opmerkingen verwerkt ü B&W 12-11-2009 Raadscommissie 03-12-2009 Raad 17-12-2009

Startdocument Structuurvisie Publiciteitscampagne Week van de Structuurvisie

De Stad van Morgen 3 Mijlpaal III Het Ambitiedocument

De conclusies van de Week van de Structuurvisie worden getrokken in het Ambitiedocument dat op 15 februari 2011 is vastgesteld door het college van burgemeester en wethouders. Hierin zijn de bevindingen van de ateliers weergegeven. Geconcludeerd werd dat Alphen aan den Rijn een prima stad is om te wonen: er is een goed voorzieningenaanbod, goede woongelegenheid en de stad heeft een gunstige ligging ten opzichte van de dynamiek van de Randstad. Zwammerdam en Aarlanderveen dragen bij aan de veelkleurigheid van de gemeente en bieden landelijke en dorpse leefkwaliteit naast de stad zelf. Er werd echter ook geconcludeerd dat Alphen aan den Rijn echte smaakmakers of iconen mist. En dat is waar stadsbewoners wel behoefte aan hebben. Daarom moeten in Alphen aan den Rijn heldere keuzes worden gemaakt. We moeten inzetten op zaken die écht belangrijk zijn voor de toekomst van de stad, de dorpen en het landschap. In het Ambitiedocument is een aantal stellingen opgenomen, die de koers beschrijft naar de Stad van Morgen.

Ambitiedocument Structuurvisie

4 Mijlpaal IV Alphen aan den Rijn, Boskoop en Rijnwoude, vanaf 1 Het Debat januari 2014

De raadscommissie debatteerde op 25 mei 2011 over een aantal Op 30 juni 2011 hebben de raden van de gemeenten Alphen aan stellingen die zijn opgenomen in het Ambitiedocument. Er werd met den Rijn, Boskoop en Rijnwoude besloten om in te stemmen met het name gesproken over de omarming van het People, Planet, Prosperity herindelingsontwerp. Het herindelingsontwerp is het kader voor de principe (dé kernbegrippen voor een duurzame ontwikkeling), vorming van één grote nieuwe gemeente vanaf 1 januari 2014. met daarbinnen de volgende onderwerpen: de in- en externe Uitgangspunt voor de herindeling is “Samen Sterk!” Een grotere bereikbaarheid, een autoluw centrum, het definitief stedelijk worden gemeente is beter in staat taken uit te voeren die door de van Alphen aan den Rijn. De inzet op een groen-blauwe duurzame Rijksoverheid worden opgedragen. Het nieuwe gemeentebestuur kan stad werd evident, evenals de noodzaak om Alphen aan den Rijn een als één van de G32 gemeenten van Nederland beter opkomen voor duidelijke identiteit te geven. de belangen van haar inwoners. Daarnaast is door schaalvergroting sprake van een grotere slagvaardigheid in regionale projecten als De Oude Rijnzone en de Greenport Boskoop. Mijlpaal V In de door de drie gemeenten vastgestelde strategische visie is Het Ontwerp bepaald welke kenmerken de nieuwe gemeente vooral moet hebben: een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bewoners en bedrijven, Na een aantal tussenstappen en workshops met betrokkenen is nu bescherming en versterking van het Groene Hart en aandacht voor de voorliggende ontwerp-structuurvisie gereed. Dit ontwerp zal het combineren van de Greenport Boskoop en logistiek tot een onderwerp zijn van discussie in de gemeenteraad en in een tweede agrologistiek centrum. participatieronde (tweede week van de structuurvisie) met bewoners Deze structuurvisie gaat over het huidige grondgebied van de en andere betrokkenen. Het doel van de tweede participatieronde is gemeente Alphen aan den Rijn. Het toekomstbeeld blikt echter het toelichten van dit ontwerp, de dialoog daarover aangaan en het vooruit naar 2031, en dan is de nieuwe gemeente al lang een feit. controleren van de conclusies die getrokken zijn. Daarom is gekeken naar de hiervoor genoemde strategische visie, en in die lijn is doorgedacht; de uitgangspunten van de strategische visie worden nergens in deze structuurvisie gedwarsboomd of in twijfel getrokken. Het gaat erom dat Alphen aan den Rijn, ook vóór de vorming van een nieuwe grote gemeente, een helder beeld heeft van de toekomst van haar grondgebied.

De Stad van Morgen 5 Van Visie naar Realisatie De structuurvisie geeft de richting aan die het bestuur van Alphen aan den Rijn voor de komende jaren voor ogen heeft. Voor de De Wet ruimtelijke ordening stelt dat elke gemeente een eerstkomende jaren is de visie heel concreet, voor de verdere structuurvisie moet vaststellen waarin de toekomstige ruimtelijke toekomst is de visie globaler. De structuurvisie vormt de basis ontwikkeling van het gemeentelijk grondgebied is beschreven. De voor alle ruimtelijke plannen die de komende jaren zullen worden Wet ruimtelijke ordening omschrijft een gemeentelijke structuurvisie ontwikkeld. Daarnaast is de visie uitnodigend voor al diegenen die als volgt: met de ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente te maken hebben ‘De gemeenteraad stelt ten behoeve van een goede ruimtelijke zoals bewoners, instellingen, ondernemers of ontwikkelaars. Deze ordening voor het gehele grondgebied van de gemeente één of visie wil hen inspireren om in gezamenlijkheid vorm te geven aan de meer structuurvisies vast. De structuurvisie bevat de hoofdlijnen leefbare, duurzame en gezonde Stad van Morgen. van de voorgenomen ontwikkeling van dat gebied, alsmede de hoofdzaken van het door de gemeente te voeren ruimtelijk beleid. Voor deze ontwerp-structuurvisie is geen Milieu-effectrapportage De structuurvisie gaat tevens in op de wijze waarop de raad zich (MER) opgesteld. De noodzaak hiervoor ontbreekt omdat er geen voorstelt die voorgenomen ontwikkeling te doen verwezenlijken’. nieuwe ontwikkelingslocaties zijn aangewezen.

Relevante beleidsstukken

6 Leeswijzer

De gemeente Alphen aan den Rijn is uniek binnen de Randstad: Zij In het daarop volgende hoofdstuk komt de veranderende rol van de heeft een grote stedelijke kern, een aantal dorpen en een omvangrijk, overheid en de Spontane Stad aan de orde: In deze structuurvisie groen buitengebied. Deze drie elementen zijn op zich waardevol worden weliswaar ambities beschreven die het gemeentebestuur maar met name het samenspel van de drie maakt de gemeente heeft met de gemeente, maar dat wil niet zeggen dat de gemeente al compleet. In deze visie wordt een beeld geschetst van Alphen aan die ambities zelf kan of wil realiseren. De nieuwe rol van de overheid den Rijn in 2031, bestaande uit een Intense Stad, Vitale Dorpen, een is veel meer die van “ruimte bieden aan” en “inspireren van” dan de Waardevol Landschap. ouderwetse rol van “overal voor zorgen”. In 2008 is een structuurvisie voor het buitengebied van Alphen aan den Rijn vastgesteld. Deze visie blijft, naast de nieuwe voorliggende In Deel 2 wordt de uitvoeringsstrategie beschreven: via welke structuurvisie, van kracht. De nieuwe visie op het Waardevol strategie kan de visie gerealiseerd worden, via welke weg wordt Landschap is een uitwerking van de visie die in 2008 is geschetst. het beeld bereikt dat in deel 1 op de Stad van Morgen is geschetst. De structuurvisie bestaat uit twee delen: Hoe wordt de stad intens, blijven de dorpen vitaal en behoudt het landschap zijn waarde en krijgt het nieuwe waarde. Voor de Intense Deel 1 beschrijft de toekomstvisie op de Intense Stad, de Vitale Stad, de Vitale Dorpen en het Waardevolle Landschap is een aantal Dorpen en het Waardevol Landschap. In de visie wordt het ruimtelijk opgaven geformuleerd en uitgewerkt. beeld voor Alphen aan den Rijn in 2031 geschetst. De strategie en opgaven monden uit in een aantal inspirerende Het eerste deel start met de positionering van Alphen aan den Rijn: voorbeelden: hoe zou de Stad van Morgen eruit kunnen zien de relaties van Alphen aan den Rijn met haar omgeving worden wanneer deze strategie wordt gevolgd. Het gaat hier nadrukkelijk beschreven. De ligging en positionering van Alphen wordt geduid ook om inspiraties, en niet alleen om projecten waarin de vanuit haar historische ontwikkeling, als onderdeel van de Randstad gemeente het voortouw neemt. Er is dus geen sprake van een en het Groene Hart en vanuit de gewijzigde positie na de fusie met uitvoeringsprogramma. Zoals in deel 1 is beschreven gaat het om Boskoop en Rijnwoude. “ruimte bieden aan”. Bij de inspiraties wordt dan ook met name Vervolgens worden algemene trends en ontwikkelingen die effect beschreven aan welke (particuliere) initiatieven de overheid ruimte wil hebben op de ruimtelijke ontwikkeling beschreven. De historische bieden. en nieuwe positionering van de gemeente en de algemene trends Bij de inspiraties voor de Intense Stad wordt tevens een aantal reeds en ontwikkelingen vormen de basis voor de toekomstvisie op de lopende projecten genoemd, die van cruciaal belang zijn voor de gemeente. ruimtelijke ontwikkeling van Alphen aan den Rijn.

Deel 2 sluit af met een financiële paragraaf.

De Stad van Morgen 7 8 Deel I Visie

De Stad van Morgen 9 10 Visie De Stad van Morgen 11 De Stad van Morgen Intense Stad, Vitale Dorpen, Waardevol Landschap

In 2031 is Alphen aan den Rijn een vitale, duurzame en gezonde Het sterke contrast tussen de intense stedelijkheid in Alphen aan den gemeente; een aantrekkelijke en creatieve gemeente, die Rijn, de kleinschalige, hechte gemeenschappen in de dorpse kernen toekomstperspectief blijft bieden aan haar inwoners, ondernemers en en het exclusieve landelijke wonen in het buitengebied bevestigen maatschappelijke organisaties. Een gemeente die kracht ontleent aan en versterken het beeld van Alphen aan den Rijn als aantrekkelijke haar ligging temidden van het productieve landschap van het Groene woongemeente. De grote diversiteit aan woonmilieus in combinatie Hart en de economische dynamiek van de Randstad. Een gemeente met de aansprekende omgeving en het goede voorzieningenaanbod die zich in deze context onderscheidt door het contrastrijke maken de gemeente een gewilde vestigingslocatie voor uiteenlopende samenspel tussen de intense stedelijkheid van Alphen aan den Rijn, doelgroepen. de bijzondere leefmilieus in haar vitale dorpse kernen en het grote economische en recreatieve potentieel van een waardevol landschap. De combinatie van verschillende energiebronnen heeft voldoende potentie voor een energieneutraal en energieleverend Alphen aan De kracht van de drie-eenheid van stad, dorpen en landschap komt in den Rijn. Zonnepanelen op daken of op grote schaal toegepast in het een aantal onderwerpen tot uitdrukking: buitengebied leveren - ondersteund door windenergie - een groot deel van de electriciteitsbehoefte. Biomassa vanuit de regio wordt in De bio-based economy1 als aanjager voor innovatie in de traditioneel een centrale installatie in de nabijheid van het Alpherium omgezet in sterke sectoren logistiek en land- en tuinbouw is de belangrijkste biogas om als brandstof te dienen. Een deel van de warmtebehoefte economische pijler voor de gemeente. Het ontwikkelen van kennis, wordt gewonnen uit geothermie. In het stedelijk gebied worden vraag nieuwe producten en diensten op deze terreinen, excellente en aanbod aan electriciteit, warmte en koeling aan elkaar gekoppeld onderwijsfaciliteiten en nauwe samenwerking met onderwijs en het en op elkaar afgestemd. In het buitengebied is de agrariër naast boer bedrijfsleven zijn de voedingsbodem voor economische vitaliteit. en beheerder van het landschap ook energieproducent door plaatsing Het cluster biedt verdienmodellen en werkgelegenheid in diverse van kleinschalige, decentrale biovergistinginstallaties, zonnepanelen, sectoren, ook voor hoger opgeleiden. kleinschalige windturbines of het telen van energiegewassen.

1 De Biobased Economy (BBE) is een economie waarin gewassen en reststromen uit de landbouw en voedingsmiddelenindustrie worden ingezet voor niet-voedseltoepassingen. Een economie dus waarin groene grondstoffen ofwel biomassa

worden toegepast als materialen, chemicaliën, transportbrandstoffen en energie (elektriciteit en warmte).

12 Visie Slim inzetten van de verschillende vervoermodaliteiten en Water en groen zijn beeldbepalende elementen die de basis vormen gebruik van hernieuwbare energiebronnen vormen de basis voor voor een duurzame economische en ruimtelijke ontwikkeling en een duurzaam vervoer van personen en goederen. Door een attraktief aantrekkelijke leefomgeving. Binnen de gemeente is er een sterke voetgangersgebied, goed uitgebouwde langzaam-verkeersroutes en fysieke en programmatische relatie tussen stad en buitengebied met gunstig gelegen collectieve voorzieningen vindt het grootste deel attractieve en toegankelijke groen- en waterstructuren. De natuur van de korte-afstandsverplaatsingen binnen de gemeente plaats te van het weidse polderlandschap en de waterpartijen vormen samen voet of per (elektrische) fiets. Alphen aan den Rijn is bereikbaar en met de talrijke, hoogwaardige sport- en recreatievoorzieningen verbonden met de omliggende steden en economische centra via een uitstekende voorwaarden voor een gezonde leefwijze in een goed uitgebouwd netwerk van wegen, spoor en water. De traditioneel attractieve leefomgeving. Zorg- en recreatievoorzieningen in stad, sterke logistieke sector in Alphen aan den Rijn vervult een belangrijke dorpen en buitengebied spelen hierop in door naast begeleiding, rol bij innovatie en verduurzaming van de goederendistributie, vooral beweging en ontspanning ook in te zetten op gezonde, bij via het water of het spoor. Het Alpherium fungeert door de sterke voorkeur lokaal geproduceerde voeding. Op buurtniveau zorgen groei van de binnenvaart als belangrijke achterlandverbinding met de stadslandbouw-projecten voor sociale saamhorigheid, waardering van Rotterdamse haven. Maar ook in de niet-fysieke zin is Alphen aan den en betrokkenheid met de directe leefomgeving. Rijn goed verbonden: Op het gebied van economie en kennis heeft de gemeente een belangrijke rol binnen verschillende netwerken. Data, informatie en diensten zijn voor iedere bewoner beschikbaar via digitale media. De digitale dienstverlening vanuit de gemeente is compleet, toegankelijk en klantgericht.

De Stad van Morgen 13 Intense Stad Het Stadshart is het bruisende regionale winkelcentrum dat inzet op specialistische winkelvoorzieningen en horeca in combinatie met Alphen aan den Rijn is de hoofdstad van het Groene Hart en het stedelijke woonvormen. Thorbeckeplein en Rijnplein zijn met hun natuurlijke centrum van de gemeente. Een centrum met een brede attractieve en levendige uitstraling de ontmoetingsplekken in het mix van wonen, bedrijvigheid en werkgelegenheid, voortgezet en centrum van de stad. middelbaar onderwijs, recreatie en (winkel- en zorg)voorzieningen. Rijnhaven kent door de combinatie van wonen en werken met een De openbare ruimte is hoogwaardig ingericht, gebruiksvriendelijk passantenhaven, leisurefaciliteiten en waterrecreatie een attractieve en sociaal veilig. Langzaam verkeers-, openbaar vervoer- en uitstraling. De passantenhaven is een gewild en druk bezocht recreatieroutes maken hier prominent onderdeel van uit. Alphen aan knooppunt in het nautische netwerk. den Rijn is een intense stad met zorgvuldig ingepaste ruimtelijke De Stationsomgeving is een boeiende plek voor wonen, werken en ontwikkelingen en een diversiteit aan leefstijlen, functies en onderwijs in een hoogstedelijke omgeving. De uitstekende openbaar voorzieningen. De entrees van de stad, de stadsranden en de vervoerverbindingen naar omliggende (grotere) steden maakt dit stedelijke kwaliteit van de vervoersassen benadrukken de zorgvuldige de plek voor regionale (onderwijs)voorzieningen. Bedrijven die met inpassing in het stedelijk weefsel en het contrast met de dorpen en leerwerkplekken de onderwijsfunctie ondersteunen, vinden hier hun het landschap. plek.

De intense stad heeft een regionale functie voor stedelijke voorzieningen. Deze voorzieningen zijn geconcentreerd in de integrale ontwikkelzone, die loopt van Rijnhaven, via het Bospark, de Stationsomgeving en het Stadshart naar het Zegerslootgebied. Deze zone kenmerkt zich door samenhangende stedelijke leefmilieus met een grote diversiteit aan woon-, werk-, winkel-, horeca-, culturele en groenvoorzieningen. De verblijfskwaliteit in dit centrumgebied is hoog doordat het primaat ligt op langzaam verkeer in combinatie met een attractieve, hoogwaardig ingerichte openbare ruimte. Plekken en routes langs de Oude Rijn zijn publieksvriendelijk en aantrekkelijk en voegen hierin unieke kwaliteiten toe. Door concentratie van voorzieningen in de nabijheid van langzaam verkeersroutes verkiest de stadsbewoner de fiets boven het gebruik van de auto.

14 Visie De wijken worden gekenmerkt door een groene en veilige leefomgeving, waarbij iedere wijk een prominente ontmoetingsplek heeft. Hier gelegen sociaal-maatschappelijke, zorg- en winkelvoorzieningen sluiten aan bij de behoeften van gebruikers en zijn goed toegankelijk en/of bereikbaar. De Alphenaar verkiest voor korte afstanden het openbaar vervoer of langzaam verkeer boven het gebruik van de auto. Doorgaande langzaam verkeersroutes naar deze voorzieningen, veelal tegelijkertijd functionerend als recreatieve route tussen het stedelijk centrum en het buitengebied, kennen door de aantrekkelijke inrichting een hoge belevingswaarde. In Alphen Noord fungeert winkelcentrum Herenhof als wijkwinkelcentrum. In de Ridderhof komt men vooral voor de dagelijkse boodschappen. De Euromarkt in Alphen Zuid is vestigingslocatie voor webretailers. De aanwezigheid van voorzieningen, de integratie van kennisintensieve bedrijvigheid in combinatie met een gebruiksvriendelijke en sociaal Het Bospark, Park Rijnstroom en het Zegerslootgebied zorgen veilige openbare ruimte zorgen voor een prettig leefklimaat en maken tenslotte voor de nodige onthaasting en ontspanning in de hectiek sociale netwerken sterk. van alledag. Het Bospark vormt als stedelijk park de natuurlijke De herkenbare randen en entrees van de stad zijn het visitekaartje overgang tussen de Rijnhaven en het Stadshart. Park Rijnstroom voor gebruikers van de stad. Deze plekken geven de stad een eigen is het stedelijk park voor ontspanning en evenementen. Het gezicht en zorgen voor een goede presentatie van en oriëntatie in de Zegerslootgebied is als stedelijk recreatiegebied de plek voor (water) stad. De inrichting van de prominente stedelijke vervoersassen als sport, recreatief verblijf en evenementen. de Eisenhowerlaan/Prins Bernhardlaan, de President Kennedylaan, de Aziëlaan en de Oranje Nassausingel geven blijk van deze zorgvuldige De wijken ten noorden en zuiden van de integrale ontwikkelzone inpassing. Naast een snelle verkeersafwikkeling van het doorgaande zijn levendig en programmatisch afwisselend ingericht. Het autoverkeer in de centrale rijstroken maakt bestemmingsverkeer duurzame woningbestand is gevarieerd en eenvoudig aanpasbaar gebruik van ventwegen. Aangrenzende bebouwing en stedelijke aan veranderende huisvestingseisen, waardoor mensen in alle fasen ontmoetingsplekken maken van deze wegen gecombineerde van hun leven in de wijk kunnen blijven wonen. Ook is er ruimte vervoers- en verblijfsruimtes. voor kleine ondernemers en maatschappelijke organisaties om hun producten en diensten aan te bieden.

De Stad van Morgen 15 Vitale Dorpen Bedrijvigheid met een verkeersaantrekkende werking en/of zwaar vrachtverkeer zijn in de nabijheid van provinciale wegen De authentieke en vitale dorpen zijn bijzondere parels in de geconcentreerd. De inrichting van de dorpskernen nodigt uit tot gemeente. Ruimtelijke ontwikkelingen zijn met respect voor ontmoeting en verblijf. de cultuurhistorie, maat en schaal zorgvuldig ingepast in de verschijningsvorm van de dorpen. Het woningbestand is duurzaam. De ruime kavels bieden mogelijkheden voor flexibele en alternatieve woonvormen, zoals De prachtige ligging in het Groene Hart biedt volop mogelijkheden woongroepen, generatie- of kangoeroewoningen. Tegelijkertijd voor een gezonde levensstijl. Het gebruik van de (elektrische) is er vrijheid voor ruimte-intensieve hobby’s of bedrijvigheid aan fiets past binnen deze gezonde levensstijl. Voorzieningen om de huis. Iedere inwoner heeft digitaal toegang tot data, informatie gezondheid te bevorderen, zoals sport- en welnessvoorzieningen en diensten, waardoor de fysieke nabijheid van voorzieningen van of plekken waar streekeigen, duurzaam geproduceerde ondergeschikt belang is. De aanwezige sociaal-maatschappelijke voedselproducten worden verkocht of genuttigd, zijn als functies en organisaties zijn op een efficiënte wijze georganiseerd. economische dragers in de dorpen en het omliggende buitengebied aanwezig. Ondernemers spelen actief in op deze dragers. De sterke sociale binding van de bewoners, de aantrekkelijke en veilige woonomgeving en het bloeiende verenigingsleven vervolmaken de aantrekkelijkheid van het wonen en leven in de dorpen. Het wonen in de dorpen betekent wonen in een hechte gemeenschap, waarbij het ontmoeten - zowel virtueel als rechtstreeks - van groot belang is.

16 Visie Waardevol Landschap De land- en tuinbouwsector in en rondom Alphen aan den Rijn is de bakermat voor innovatie, duurzame economische groei en De transitie naar een groene economie betekent een herdefiniëring werkgelegenheid. De Greenport Boskoop fungeert hierin in nauwe van de waarde van het landschap rondom Alphen aan den Rijn. Naast samenwerking met onderwijsinstellingen en de overige Greenports duurzaam verbouwde streekproducten worden hier waardevolle, als centrum voor kennisontwikkeling op het gebied van nieuwe natuurlijke grondstoffen voor uiteenlopende toepassingen productietechnieken en gewassen. Daarnaast is de boer ook geproduceerd. Een focus op specifieke, hoogwaardige gewassen energieleverancier door zonnepanelen en kleinschalige windturbines maakt ook kleinschaligere productie mogelijk en rendabel. Hiermee op zijn land of door vergisting van biologische reststromen. De vervalt de noodzaak voor schaalvergroting van landbouwbedrijven warmtevraag voor kassengebieden wordt voornamelijk gedekt door en de daarmee gepaard gaande aantasting van het unieke middel van geothermische bronnen. Omdat het buitengebied garant verkavelingspatroon van het historische slagenlandschap. staat voor inkomsten en werkgelegenheid, ook in de stad, neemt Producten spelen in op de vraag vanuit afzetmarkten in Nederland de bebouwingsdruk af en blijft het open landschap behouden voor of het naburige Europese buitenland, waardoor op transportkosten natuur en agrarisch gebruik. wordt bespaard. De vernatting van delen van het veenweidegebied voorkomt verdere bodemdaling en veenoxidatie. Hiermee wordt een aanzienlijke bijdrage geleverd aan de Rijksdoelstellingen en Europese afspraken op het gebied van CO²-reductie. Agrariers worden in eerste instantie voor het verlies aan landbouwgrond door het Rijk gecompenseerd. De nieuwe natte gebieden worden ingericht als natuurgebieden met een habitat voor specifieke flora en fauna. Watergebonden en/of zilte landbouw biedt alternatieve vormen voor agrarische productie. Naast productielandschap is het Groene Hart ook een gewilde bestemming voor recreanten. De goed op elkaar en op regionale netwerken aangesloten wandel-, fiets-, en vaarroutes maken het gebied goed toegankelijk. Toeristische overstappunten en attractieve bestemmingen waar diensten zoals verblijf, natuur- en milieueducatie, zorg en dagbesteding of lokaal geproduceerde producten worden aangeboden leveren een toegevoegde waarde. Landgoederen zijn populaire verblijfs- en vergaderlocaties.

De Stad van Morgen 17 Trends & Ontwikkelingen Verstedelijking

Het is onmogelijk om een visie voor de komende 20 jaar te Wereldwijd neemt de bevolking die in en rondom grote steden woont ontwikkelen zonder zich bewust te zijn van voorspelde trends en gestaag toe. Sinds 2011 wonen er meer mensen in stedelijk gebied ontwikkelingen en vervolgens in te schatten welke effecten deze voor dan op het platteland en verwacht wordt dat het aantal stedelingen de lokale situatie kunnen hebben. Veranderingen in de samenleving zal stijgen tot 70% in 2040. De meest extreme groei zal plaats vinden als demografische ontwikkelingen, een sterker milieubewustzijn in landen als China of India. In Nederland zullen zich steeds meer en de digitalisering zijn nadrukkelijk van invloed op de ruimtelijke mensen gaan vestigen in de Randstad. Ook in Alphen aan den Rijn verschijningsvorm van de gemeente. zal de toenemende druk op stedelijk gebied in de Randstad voelbaar zijn.

18 Trends & Ontwikkelingen Digitalisering Grondstoffen

De digitale wereld vormt in toenemende mate een vanzelfsprekend Steeds vaker zal afval in de toekomst de grondstof vormen voor onderdeel van de fysieke wereld. Op diverse terreinen zijn beide nieuwe producten door recycling/upcycling. Ook zal in steeds meer werelden steeds meer met elkaar vervlochten. Internetbankieren en producten aardolie zijn vervangen door ‘groene grondstoffen’ –winkelen, klantcontact met overheid of bedrijfsleven, sociale media, op basis van planten en biologische restproducten. De toekomst e-learning, domotica en thuiswerken zijn van grote invloed op het voor de chemische industrie ligt in de biobased economy en dagelijkse leven van mensen. Door de spectaculaire groei van cloud verwerkende bedrijven zullen schakels vormen in de ketens van de computing wordt persoonlijke en bedrijfsmatige informatie altijd en grondstoffenkringloop. Ook in de brandstof- en energieproductie overal beschikbaar. zal biomassa een grotere rol gaan spelen. Voor Alphen aan den Rijn vraagt deze ontwikkeling om een duidelijke visie op het gebruik van het buitengebied. De groeiende behoefte aan waardevolle groene grondstoffen voor de chemische- en farmaindustrie zal tot een waardestijging van het agrarisch buitengebied als productief landschap leiden.

De Stad van Morgen 19 Energietransitie Decentralisatie

De transitie naar een duurzame energiehuishouding is Veel mensen ervaren globalisering en schaalvergroting als onontkoombaar. Toenemende schaarste van goedkoop winbare bedreigend en ingewikkeld. Dit leidt tot een zoektocht naar fossiele brandstoffen en stijgende energieprijzen maken een overzichtelijke omgevingen die men deelt met gelijkgestemden. Klein duurzame energiehuishouding noodzakelijk. De prioriteit ligt op twee wordt het nieuwe groot en de informele economie groeit, geholpen gebieden: energiebesparing en schone energieopwekking (centraal door digitale aanbod- en afzetkanalen. Op allerlei gebieden worden en decentraal). Onderzoek van de TU Delft heeft aangetoond dat grootschalige, centrale en generieke voorzieningen vervangen door de regio zelfvoorzienend kan zijn in de eigen energievraag. Binnen lokale, gespecialiseerde en kleinschaligere initiatieven. Deze staan het grondgebied van Alphen aan den Rijn liggen voldoende kansen kwalitatief, fysiek, inhoudelijk maar ook economisch dichter bij de voor verduurzaming op energiegebied, maar maatregelen zijn niet gebruikers. De energiemarkt, voedselproductie of de zorgsector altijd onomstreden. De ruimtelijke effecten die een toepassing zijn voorbeelden van deze trend. Centrale zorgcomplexen zullen van windenergie met zich mee brengt, zijn overal onderwerp van worden vervangen door kleinschalige woonzorgvoorzieningen in discussie. woonbuurten (extramuralisering).

20 Trends & Ontwikkelingen Vergrijzing Ontgroening

Een andere onomkeerbare trend waar nagenoeg alle landen in heel Tegelijkertijd met de vergrijzing neemt het percentage jongeren West-Europa mee te maken zullen krijgen, is de vergrijzing van de van 0-19 jaar af. Deze ontwikkeling kan ingrijpende gevolgen bevolking. Verwacht wordt dat in 2035 ongeveer een kwart van hebben voor het draagvlak aan voorzieningen als scholen, de Nederlandse bevolking ouder is dan 65 jaar. In Alphen aan den gymzalen, kinderopvang, speeltuinen of kinderboerderijen. Mogelijk Rijn is dat niet anders. De ‘oudere van de toekomst’ zal gemiddeld verdwijnen er scholen, doordat ze niet meer voldoen aan de welvarender, fitter en mobieler zijn dan de ‘oudere van vroeger en gestelde bezettingsnorm of moeten voorzieningen voor meerdere nu’. Ouderen zullen vaker gebruik maken van het recreatieaanbod doelgroepen, functies of organisaties op een locatie gecombineerd in de gemeente en actief deelnemen aan het culturele leven. Er blijft worden. behoefte om elkaar te ontmoeten en mee te doen in de samenleving. Naast de sociaal-economische gevolgen die deze ontwikkeling heeft, zullen ook op ruimtelijk niveau antwoorden gevonden moeten worden.

De Stad van Morgen 21 Werken Mobiliteit / Distributie

Door de vergrijzing zal de beroepsbevolking in de komende Door technologische ontwikkelingen komen er schonere vormen decennia afnemen. Naast een afnemende beroepsbevolking tekent van vervoer, zoals elektrisch rijden. Iets wat ten goede komt aan de zich een ontwikkeling af waarbij wonen en werken steeds minder kwaliteit van de leefomgeving. Het gemak van persoonlijk vervoer ruimtelijk gescheiden zijn. De plek waar gewerkt wordt is niet meer (gaan en staan wanneer je wilt: vrijheid) zal altijd verkozen worden per se het kantoor, maar kan net zo goed thuis of op een andere boven het openbaar vervoer en door betere milieuprestaties alleen (ontmoetings)plek plaats vinden. Kennisintensieve werkgelegenheid maar toenemen. Hierdoor blijft de ruimtevraag van het autogebruik en diensten kunnen ruimtelijk probleemloos geïntegreerd worden in groot. Het goederenvervoer vraagt om een fijnmazig netwerk aan woongebieden. De uitdaging is om een interessante vestigingsplaats regionale distributiecentra die met verschillende vervoersvormen voor bedrijven en zelfstandige ondernemers te blijven. bevoorraad worden.

22 Trends & Ontwikkelingen Winkelen Voedsel

Winkelen via internet zal een steeds groter marktaandeel hebben; De vraag naar voeding zal in de toekomst enorm toenemen door met name voor de niet-dagelijkse boodschappen. Consumenten de groei van de wereldbevolking van 7 miljard mensen nu naar stellen steeds meer eisen aan winkelomgevingen en –belevingen. een verwachte 9 miljard in 2050. Tegelijkertijd neemt door de Om te kunnen overleven moeten winkelcentra continu inspelen klimaatverandering het beschikbare landbouwareaal wereldwijd af. op de veranderende behoefte aan gezelligheid, amusement, De industriële landbouw werkt met grootschalige monoculturen ontspanning en plezier. Innovatieve winkelconcepten en kleinschalige die kwetsbaar zijn voor misoogsten en door middel van grote winkelvoorzieningen met een specialistisch aanbod in combinatie hoeveelheden water, kunstmest en bestrijdingsmiddelen in stand met een omgeving waar mensen graag willen verblijven zijn de gehouden moeten worden. De voedselindustrie is sterk afhankelijk sleutel tot succes. Het gezamenlijk aantrekkelijk maken en houden van olie en gas voor productie, bemesting, oogst, transport, van dynamisch ingerichte winkelgebieden bepaalt het toekomstige verpakken, verhitten en koelen van voedsel. De voedselprijzen economisch functioneren van deze gebieden. zijn hierdoor nauw verbonden met de stijgende prijs van olie. Voedselschaarste en hoge voedselprijzen kunnen tot grote maatschappelijke onrust leiden.

De Stad van Morgen 23 Positionering Historische Ontwikkeling

De Limes was de noordelijke grens van het Romeinse Rijk. Langs Het leven in en rondom het Castellum kenmerkte zich door de deze grens stonden op regelmatige afstand Romeinse vestingen. intensieve wisselwerking van het fort met de landelijke omgeving. Castellum Albaniana, op de plek van het huidige Alphen aan den Rijn, Door de geïsoleerde ligging van het fort werd een sterk beroep maakte onderdeel uit van deze keten aan forten van de Noordzee tot gedaan op de zelfredzaamheid bij het produceren en leveren van aan de Zwarte Zee. Mogelijk functioneerde Castellum Albaniana als producten en diensten en het aanpassings- en innovatievermogen van fort om transporten over een van de belangrijkste transportaders van de hier gestationeerde legereenheid. de Middelandse Zee naar het Noordwesten – de route via de Rhône, De aanwezigheid van het Romeinse leger zorgde voor een enorme Saône en de Rijn - te beveiligen. vraag naar voedsel en materiaal. De plaatselijke bevolking verhoogde de productie van voedsel en materiaal om aan de vraag tegemoet te komen, geholpen door de oogstmachine die door de Romeinen werd geïntroduceerd. Daarnaast voerden de Romeinen veel grotere runderrassen en nieuwe gewassen zoals broodtarwe en rogge in. Ook het ambachtelijke werk veranderde: de productie steeg en het handgemaakte aardewerk maakte plaats voor aardewerk dat op draaischijven wordt gemaakt. Er ontstond een bloeiende handel in etenswaren en luxeproducten. Naast grenspost was Castellum Albaniana in zijn tijd dus ook het handelscentrum van de regio.

Alphen aan den Rijn vertoont ondanks de grote verandering door ruimtelijke ontwikkeling in de loop van de eeuwen verrassend veel gelijkenis met Castellum Albaniana uit het begin van onze jaartelling. Nog steeds is de gemeente onderdeel van een netwerk. Hierin neemt ze op verschillende terreinen een grenspositie in, waardoor wisselende coalities voor de hand liggen en ze per thema voor de meest logische coalitie kan kiezen. Tegelijkertijd is de gemeente nadrukkelijk op zoek naar creatieve inbreng en zelfredzaamheid van haar inwoners en wordt gezocht naar mogelijkheden om innovatie van de logistieke sector en in de land- en tuinbouw vorm te geven. De Limes in Nederland

24 Positionering De opbouw van Alphen aan den Rijn

Naast haar positionering in de Randstad, heeft Alphen aan den Deze benadering maakt inzichtelijk welke potenties van Alphen Rijn ruimtelijke karakteristieken die haar uniek maken. Deze aan den Rijn relevant zijn. De lagenbenadering kent drie lagen: karakteristieken vormen de basis voor de ruimtelijke transformaties ondergrond, netwerk en occupatie. Om tot een keuze te komen voor die in de ambities van de structuurvisie worden verwoord. De transformatie is het belangrijk om te weten dat elke laag een eigen belangrijke karakteristieken worden in de volgende ruimtelijke transformatiesnelheid heeft. analyse genoemd. De analysekaarten zijn gegroepeerd op basis van de lagenbenadering.

Netwerken Lagenbenadering

De Stad van Morgen 25 Ondergrond

Bodem Polders Alphen aan den Rijn is ontstaan langs de Oude Rijn. De Alphen aan den Rijn kent acht polders: de Polder Gnephoek en de overheersende bodemtypologie in Alphen aan den Rijn is “rivier met Polder Vrouwgeest (1) in de noordwesthoek, de Polder Vierambacht oeverwallen” (1). Daarnaast zijn twee andere bodemtypologieën en de Polder Oudshoorn (2) in het noorden, de Polder Nieuwkoop aanwezig, namelijk de droogmakerij (3) en de veenweide (2). De (3), de Zuid- en Noordeinderpolder aan de oostkant inclusief verschillende typen ondergrond zijn bepalend voor het uiteindelijke de drooggemaakte polder ten westen van Aarlanderveen (4), en gebruik van de grond, en daarmee van belang voor een aantal van de tenslotte Polder Steekt (5/6) en het Zaanse Rietveld (7) in het in deze visie geformuleerde thema’s en opgaven. zuiden. De polders zijn gezamenlijk ongeveer 4000 ha groot. Het grootste deel van de polders wordt als landbouwgrond gebruikt. In de structuurvisie buitengebied, die in 2008 is vastgesteld, zijn de kenmerken van de polders beschreven, en zijn per polder ambities bepaald.

Bodemtypologieën Polderstructuur

26 Positionering Water Groenstructuur Alphen aan den Rijn is gesitueerd binnen een rijk netwerk van water. Alphen aan den Rijn is een groene gemeente. De stad kent een De Oude Rijn is beeldbepalend voor de stad. De Heimanswetering en aantal openbare parken, recreatiegebieden, groene lanen en kleinere het Aarkanaal, de Dijksloot, de Kromme Aar, de Molenwetering en groengebieden. De dorpen Aarlanderveen en Zwammerdam liggen in de Alphense Wetering zijn van belang in het Alphense waternetwerk. het groene buitengebied. Met name de dorpen zijn goed verbonden De watergangen in het buitengebied, de Ziende, de Grote Weteringen met het buitengebied. De stad is minder goed verbonden met en de Ringvaart completeren het unieke waternetwerk. Door de het groen om de stad. Verbinden van de interne groenstructuur ruimtelijke ontwikkelingen van Alphen aan den Rijn in de afgelopen is uitgangspunt van de visie, evenals het realiseren van betere decennia zijn onderdelen van het netwerk verbroken of verborgen. verbindingen tussen de stad en het buitengebied. De visie neemt het waternetwerk als een van de belangrijke uitgangspunten voor de verdere ontwikkeling van Alphen aan den Rijn.

Waterstructuur Groenstructuur

De Stad van Morgen 27 Infrastructureel netwerk

Verbindingen Randen en poorten Alphen aan den Rijn ligt midden in het Groene Hart. De gemeente Randen en poorten zijn onderdeel van het infrastructurele netwerk. is goed bereikbaar vanuit de grote steden. Het infrastructurele De randen van de stad en van de dorpen worden doorsneden door netwerk van de gemeente bestaat uit wegen, spoor en water. Een infrastructuur. Op die plekken ontstaat een poort, de in- en uitgang goede bereikbaarheid is van groot belang voor het transport van van de stad of het dorp. Markante plekken in een stad of dorp, mensen en goederen. Daarom is een optimalisatie van spoor en vergelijkbaar met poorten, zijn ook de plekken waar je de stad of wegen noodzakelijk. De verbinding met de haven van Rotterdam, de het dorp voor het eerst ervaart als je aankomt, het Stationsplein, de greenports Westland-Oostland-Boskoop-Aalsmeer en de mainport Rijnhaven en de pleinen in de dorpen. Schiphol is van groot belang voor snel en betrouwbaar vrachtverkeer. De randen van de stad en de dorpen zijn gevarieerd; van hard tot De overslagterminal Alpherium (OTA) is hierin een belangrijke zacht, van poreus tot dicht. Het is belangrijk dat deze randen de schakel. gewenste overgang naar het buitengebied markeren. Het belang van randen en poorten komt tot uitdrukking in de visie.

Hoofdinfrastructuur Stadsranden

28 Positionering Occupatie

Wonen en werk Openbare ruimte Uit de opbouw van de stad is te lezen hoe de stad is gegroeid in de Alphen aan den Rijn kent verschillende openbare ruimtes en afgelopen decennia. Elk fragment van de stad heeft zijn specifieke sferen. Plekken langs de Oude Rijn, langs de Weteringen, in het kenmerken. Het oude centrum kent een bepaalde sfeer, evenals Zegerslootgebied, het Bospark en het Rijnplein hebben allen hun de linten langs de Oude Rijn, de uitbreidingen van de stad tussen kwaliteit en functie. Afstemming en verbinding van deze openbare 1900 en 1940, de stadsuitbreiding tussen 1970 en 1985 en de ruimtes is van belang, en is daarom uitgangspunt voor de visie. laatste uitbreiding met Kerk en Zanen. Het dorp Aarlanderveen is herkenbaar als lint en Zwammerdam als dorpskern. Elk fragment van de gemeente heeft zijn kenmerken, kwaliteiten, mindere kanten en potenties. De visie speelt daarop in.

Wijkenopbouw Openbare ruimtestructuur

De Stad van Morgen 29 Alphen aan den Rijn als onderdeel van de Randstad

De Randstad wordt binnen Europa als één van de vitale peri-urbane zones2 beschouwd. De bijzondere kwaliteit van de Randstad binnen Europa is de wisselwerking tussen het Groene Hart en de stedelijke gebieden, waaronder de vier grootste Nederlandse steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) rondom dit groene centrum. Het Groene Hart als productielandschap binnen deze afzetmarkt speelt hierin een essentiële rol. Naast voedselvoorziening is het Groene Hart bij uitstek een gebied voor de opwekking van duurzame energie en het produceren van grondstoffen voor de biobased economy. De Randstad omvat dus meer dan de Noord- en Zuidvleugel. Voor het verstevigen van haar internationale concurrentiepositie is de Randstad aangewezen op de wisselwerking tussen de grote steden en het aangrenzende landelijke gebied met kleinere stedelijke kernen, waaronder onze gemeente. Om de aantrekkelijkheid van de Randstad te behouden en te versterken, is het van belang om te investeren in de onderlinge samenhang tussen de steden en het landschap, die ieder door hun unieke kwaliteiten een bijdrage leveren aan het ruimtelijke en economische systeem van de Randstad als geheel.

De aantrekkelijkheid van de Randstad als vestigingsplaats voor mensen en bedrijven, de hier geconcentreerde rijksinvesteringen in infrastructuur en economie en een minder restrictieve woonlocatiebeleid zullen tot een aanzienlijke bevolkingstoename in de stedelijke gebieden van de Randstad leiden. Door de geografisch gunstige en landschappelijk attractieve ligging tussen de vier grote steden én in het Groene Hart is de gemeente nadrukkelijk in beeld als zoeklocatie voor woningbouwontwikkeling en bedrijvigheid. Positie van Alphen aan den Rijn in de Randstad

2 Peri-urbaan gebied: Landelijk gebied binnen de dagelijkse invloedsfeer v/d steden

30 Positionering Alphen aan den Rijn in relatie tot het Groene Hart

De wisselwerking tussen het compact-stedelijke en het groen- landelijke gebied zorgt voor een unieke ruimtelijke identiteit en kwaliteit binnen het Groene Hart en hiermee binnen het stedelijk systeem van de Randstad als geheel. De gemeente ligt zodoende op een interessant kruispunt. Enerzijds tussen de Noord- en Zuidvleugel van de Randstad, waarmee de gemeente via weg-, spoor- en waterwegen goed verbonden is. Anderzijds op het kruispunt van recreatieve vaar- wandel- en fietsroutes en midden in het agrarische productielandschap van het Groene Hart. Om deze agro-economische potentie te versterken, wordt nadrukkelijk gezocht naar alternatieve manieren van waardecreatie in dit deel van het Groene Hart. Door de productie van gewassen voor energie, grondstoffen en eiwitten krijgt het landschap een ander gezicht.

Vanuit de gebiedseigen kwaliteiten wordt gekeken op welke manier ontwikkelingen bijdragen aan de waardecreatie in het landschap. Het Groene Hart wordt zodoende op verschillende manieren beleefd, gebruikt en vormgegeven: als waardevol cultuurhistorisch landschap, recreatiegebied en productief landschap. Vanwege dit unieke locatiekenmerk als gemeente op het snijvlak van uiteenlopende onderwerpen gaat de gemeente wisselende coalities aan om optimaal uitvoering te kunnen geven aan de verschillende facetten van de ruimtelijke ontwikkeling.

Positie van Alphen aan den Rijn in het Groene Hart

De Stad van Morgen 31 Positionering na de fusie met Boskoop en Rijnwoude

Na de fusie met buurgemeenten Boskoop en Rijnwoude is Alphen aan den Rijn een gemeente met een oppervlakte van 132,5 km2 grondgebied en ruim 100.000 inwoners.

Met deze wijziging krijgt de gemeente een invloedrijke en sterke positie binnen de regio. Als hoofdstad van het Groene Hart neemt zij een voortrekkersrol in de regio en straalt deze ook uit. Lef, creativiteit en innovatie zijn hierbij sleutelbegrippen.

De gemeente kent een ruimtelijke verschijningsvorm van een stedelijke kern, die van regionale betekenis is, een aantal vitale dorpen en een aanzienlijk oppervlak aan waardevol landelijk gebied. Vooral de toename van het oppervlak van het landelijk gebied is daarbij opvallend.

Met ca. 102 km2 agrarisch bestemd gebied heeft de nieuwe gemeente het hoogste aantal landbouwgrond per hoofd van de bevolking in de Randstad (0,10 ha/inwoner). Vanuit dit gegeven kan de gemeente zich naast de klassieke sectoren nadrukkelijk positioneren als belangrijke speler in de productie van grondstoffen voor biobased economy en duurzame energieopwekking. Kortom: een duurzame gemeente met een groot economisch belang in het buitengebied.

Grondgebied van de gemeente Alphen aan den Rijn na de herindeling 01.01.2014

32 Positionering De Stad van Morgen 33 34 Positionering Deel II Uitvoeringsstrategie

De Stad van Morgen 35 Duurzaamheid

“In 2031 is Alphen aan den Rijn een vitale, duurzame en gezonde Deze voorwaarden kunnen worden vertaald in de drie kernbegrippen: gemeente. Een gemeente die toekomstperspectief biedt aan haar inwoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en andere • People (mens); gebruikers van de stad.” • Planet (natuur); • Prosperity (welvaart).

De centrale opgave ligt in de duurzame vormgeving van de intense De realisatie van een goede balans tussen deze “3 P’s” is de algemeen stad, de relatie tussen de stad met het alom aanwezige water aanvaarde definitie voor een duurzame samenleving. Het fysieke en en het (agrarische, cultuur- en productie)landschap, inclusief de geestelijke welbevinden van de mens, de kwaliteit en kwantiteit van de aanwezige dorpen. Het bewaren, versterken en/of blootleggen van de natuur en een gezonde economische en maatschappelijke ontwikkeling specifieke kwaliteiten in deze gebieden en het scheppen van fysieke, gaan hierbij hand in hand en niet ten koste van één of beide andere economische en sociale verbanden hiertussen vormen de basis voor een factoren. In een ideale situatie versterken deze elkaar zelfs. Hiervoor duurzame, vitale en gezonde leefomgeving. Duurzaamheid is op een is een voortdurend veranderingsproces nodig waarbij de nadruk niet vanzelfsprekende wijze geïntegreerd in alle facetten van de ruimtelijke zozeer ligt op het definiëren van een specifiek te behalen resultaat ontwikkeling. Belangrijke vraagstukken op het gebied van klimaat, maar op een brede maatschappelijke bewustwording over nut en energie, voedsel en grondstoffen maken een integrale duurzame noodzaak van de in te zetten verandering. Het feit dat duurzaamheid benadering noodzakelijk. Tegelijkertijd biedt het vereiste transitieproces inmiddels een economisch dwingende factor is geworden helpt daarbij ook kansen voor nieuwe economische dragers en het ontwikkelen van om de noodzakelijke dialoog tussen overheid, bedrijfsleven, onderwijs, een gezonde, duurzame samenleving. maatschappelijke organisaties en burgers in gang te zetten.

Een duurzame samenleving: Gemeentelijke duurzaamheidsdoelstellingen zijn ook terug te vinden in de in het Startdocument genoemde bouwstenen. De uiteindelijke keuze • Voorkomt uitputting van natuurlijke grondstoffen en zet in op het voor de thema’s Intense Stad, Vitale Dorpen en Waardevol Landschap en sluiten van kringlopen; de manier waarop deze zijn uitgewerkt, hebben als doel het realiseren • Voorkomt vervuiling van bodem, water en lucht; van een duurzame samenleving, rekening houdend met algemene • Zet zich in voor het behoud van biodiversiteit en ecosystemen; sociaal-maatschappelijke, economische en ecologische ontwikkelingen. • Biedt ieder individu de kans voor een waardig bestaan en persoonlijk welzijn.

36 Uitvoeringsstrategie Pijlers in de uitwerking van deze doelstelling zijn: Bebouwde en onbebouwde omgeving

• Grondstoffen; In de gebouwde omgeving is een enorme winst op het gebied van • De bebouwde en onbebouwde omgeving; duurzaamheid te behalen. Door een in 2012 in Alphen aan den Rijn • Verkeer, mobiliteit en logistiek; uitgevoerde meting zijn de warmteverliezen per gebouw in kaart • Economische ontwikkeling; gebracht. Deze zijn voornamelijk te wijten aan een gebrekkige • Voedsel; isolatie. Door particuliere woningeigenaren, woningcorporaties en • Persoonlijke ontwikkeling en welzijn; ondernemers te stimuleren en te verleiden om hun vastgoed te

• Duurzame energievoorziening. verduurzamen kunnen het energieverbruik en de CO2-uitstoot sterk worden teruggebracht. Bij nieuwbouwprojecten stuurt de gemeente er op aan om deze klimaatneutraal te realiseren. De gemeentelijke Grondstoffen organisatie zelf investeert in het verduurzamen van het eigen vastgoed. Afval wordt gezien als grondstof. Door in te zetten op een Door intensivering van de bebouwing in bestaand stedelijk gebied hoogwaardige verwerking kan meer waarde uit reststoffen worden hebben meer mensen op korte afstand toegang tot dagelijkse gehaald en kan bescherming van het milieu worden gecombineerd voorzieningen die lopend of per fiets bereikbaar zijn. Ook neemt met economische winst. De doelstelling is het sluiten van de bebouwingsdruk op het groene buitengebied af waardoor het kringlopen voor grondstoffen. Onderdelen van dit beleid zijn de beschikbaar blijft als natuurgebied, productie- of recreatielandschap. ontwikkeling van het nieuwe afvalbrengstation Ecopark, gescheiden Wanneer echter uit regionale behoefte blijkt dat Alphen aan den afvalinzameling en de bevordering van productie en verwerking van Rijn een wenselijke plek is voor een woningbouwontwikkeling, is groene grondstoffen. Bij de Alphense afvalwaterzuiveringsinstallaties uitbreiding aan de westkant van de gemeente in de Oude Rijnzone liggen kansen voor een economisch rendabele terugwinning van mogelijk en logisch. Evenals de wijk Ecolonia in de jaren 90 van de de meststoffen stikstof en fosfor. In het agrarische buitengebied vorige eeuw zal een ontwikkeling ook hier een voorbeeldrol op het kunnen natuurlijke grondstoffen voor de chemische, farmaceutische gebied van duurzame woningbouw vervullen. en cosmetische industrie of voor duurzame bouwmaterialen worden geproduceerd. Ook met de teelt van eiwit- of energiegewassen kan in het Alphense buitengebied duurzame waarde worden gecreëerd.

De Stad van Morgen 37 Verkeer, mobiliteit en logistiek Economische ontwikkeling en innovatie

Het gemeentelijk beleid is er op gericht om het autoverkeer In de circulaire economie (biobased economy) zijn kringlopen zonder bestemming om het centrum heen te geleiden. Uitbreiding gesloten, zijn fossiele grondstoffen vervangen door natuurlijke en verfraaiing van het voetgangersgebied zorgt voor een prettig grondstoffen en is de energievoorziening gebaseerd op hernieuwbare verblijf in het centrumgebied. Tegelijkertijd wordt het gebruik bronnen. De transitie van “petro” naar “agro”, van “gas” naar “gras”, van de (elektrische) fiets voor korte afstanden gestimuleerd door biedt voor de gemeente vanwege ligging, logistiek en beschikbaar meer, aantrekkelijkere en snellere fietsroutes aan te leggen en hier landbouwareaal grote kansen voor een duurzame en innovatieve voldoende, goede parkeervoorzieningen inclusief oplaadpunten aan economische ontwikkeling. Door intensieve samenwerking tussen te koppelen. Ook het groen-blauwe raamwerk van open ruimtes in overheid, onderwijs en ondernemers worden nieuwe verdienmodellen de stad vormt een netwerk van attractieve langzaam-verkeersroutes ontwikkeld voor de biobased economy in Alphen aan den Rijn. die intensiever gebruikt kunnen worden door publieke voorzieningen Dit om zowel in de stad als in het buitengebied een vruchtbaar en in de nabijheid hiervan te situeren. Door het aanleggen van een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor duurzame bedrijvigheid te (decentraal gevoed) netwerk van oplaadpunten voor elektrische creëren. voertuigen wordt het gebruik hiervan aangemoedigd. Deze gecombineerde maatregelen zorgen voor minder luchtvervuiling en minder geluidsoverlast in het stedelijke gebied en daarmee voor een Voedsel aangenamer en gezonder verblijfsklimaat. Openbaar vervoer is frequent, hoogwaardig, toegankelijk en Alphen aan den Rijn zet in op het versterken van de regionale goed bereikbaar. De watergangen van de Oude Rijn, Gouwe en voedselvoorziening door het optimaliseren van de stedelijke Heimanswetering worden aan dit netwerk toegevoegd. Op lokaal distributie, aandacht voor voeding, gezondheid en biodiversiteit, schaalniveau liggen er mogelijkheden voor personenvervoer educatieve activiteiten voor scholen, het versterken van de relatie door middel van watertaxi’s en distributie van goederen of afval tussen stad en buitengebied, tussen consument en producent en over het water. Op een hoger schaalniveau kan door (uitbouw door het stimuleren van stadslandbouwinitiatieven in samenwerking van) de aanwezige overslagterminal een groot aandeel van het met burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Als (boven-)regionale goederentransport via de weg effectief worden partner in het Stedennetwerk Stadslandbouw wordt informatie met overgebracht naar de binnenvaart. Schonere, groene brandstoffen andere overheden, ondernemers en organisaties uitgewisseld over zullen ook in deze sector tot een verduurzaming leiden. ontwikkelingen, initiatieven en samenwerkingsmogelijkheden op het thema voedsel.

38 Uitvoeringsstrategie Persoonlijke ontwikkeling en welzijn Duurzame energievoorziening

Een belangrijke vestigingsfactor voor Alphen aan den Rijn is de In de Energievisie die in 2012 door de TU Delft in opdracht van de prettige leefomgeving door de vele hoogwaardige groengebieden. Omgevingsdienst West-Holland is uitgevoerd, zijn de kansen voor Deze bieden de mogelijkheid voor buitenrecreatie, beweging Alphen aan den Rijn als zelfvoorzienende danwel energieleverende en sport. Het beleid is er op gericht om deze gebieden met gemeente aangegeven. Het opbrengstpotentieel van hernieuwbare elkaar te verbinden, beter toegankelijk en attraktiever te maken energiebronnen overtreft ruimschoots de vraag naar electriciteit, en hierdoor het gebruik ervan te intensiveren. Overlast door brandstof en warmte. Geconcludeerd wordt dat door een mix van luchtvervuiling of geluid wordt zo veel mogelijk teruggedrongen zonne-, wind- en waterenergie, geothermie, warmte-koude opslag, en lokaal beperkt. Daarnaast wordt het al jaren succesvolle en biomassa duurzaamheidsdoelstellingen op het gebied van participatiebeleid verbreed met het actief ondersteunen van energievoorziening en CO2-reductie technisch haalbaar zijn. Met buurtgerichte stadslandbouwinitiatieven of het, al dan niet de juiste focus en gerichte inzet van middelen kan de gemeente op op basis van tijdelijkheid, mogelijk maken van alternatieve termijn zelfs geld verdienen aan energie. Decentrale, kleinschaligere invulling van braakliggend terrein of leegstaand vastgoed. energieproductie is onderdeel van het transitieproces naar een Bestemmingsplantechnisch worden instrumenten ontwikkeld die duurzame energievoorziening. De ontwikkeling van een smart grid3 ruimte bieden voor private initiatieven die de levenskwaliteit op maakt een effectief gebruik van de verschillende energiestromen buurt-, wijk- en stadsniveauniveau bevorderen. Een voorbeeld mogelijk door vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. hiervoor is het toestaan van kleinschalige, decentrale (zorg-) Het economische potentieel op energiegebied maakt het ook voorzieningen in woongebieden die het mensen met een voor private investeerders financieel aantrekkelijk om hierin zorgbehoefte mogelijk maakt om langer en makkelijker in hun te participeren. Coöperatieve initiatieven kunnen daarbij een vertrouwde woonomgeving te kunnen blijven functioneren. Ook belangrijke rol vervullen en zullen daarom door de gemeente worden de digitale beschikbaarheid van data en informatie draagt bij aan gefaciliteerd. duurzaamheid en levenskwaliteit. Te denken valt aan toepassingen in zorg-op-afstand, bij e-learning, bij mantelzorg, in het toerisme of voor het nieuwe werken. De noodzaak voor fysieke verplaatsing of nieuwbouw (van b.v. onderwijsgebouwen of kantoren) neemt hierdoor af.

3 Smart Grids zijn infrastructuren voor electriciteit, gas en warmte, waaraan ICT-systemen zijn toegevoegd voor het meten van energiestromen met toepassingen voor het aansturen en regelen van consumptie en productie van energie.

De Stad van Morgen 39 Uitvoeringsstrategie Intense Stad

“Alphen aan den Rijn is een intense stad met zorgvuldig ingepaste ruimtelijke ontwikkelingen en een diversiteit aan leefstijlen, functies en voorzieningen.”

De keuze voor de intense stad betekent een intensiever gebruik van In de woongebieden ten noorden en zuiden van de integrale de ruimte in Alphen aan den Rijn. Er wordt nadrukkelijk gezocht ontwikkelzone is het toekomstbestendig maken van deze gebieden naar mogelijkheden om binnenstedelijke verdichting vorm te de grootste opgave. Dit betekent dat wordt ingezet op het geven. Prioriteit van ontwikkelingslocaties gaat uit naar locaties bevorderen van een gevarieerd en duurzaam woningbestand, het waar ruimtelijk, sociaal en economisch het grootste rendement te mogelijk maken van kleinschalige bedrijvigheid en dienstverlening verwachten valt. in de wijken en het realiseren van een schone, sociaal veilige Intensivering van het stedelijk gebied wordt niet gerealiseerd door woonomgeving met toegankelijke sociaal-maatschappelijke, zorg- en het volbouwen van de groene ruimten in de stad, maar door naast winkelvoorzieningen. nieuwbouw samen met betrokken eigenaren en gebruikers creatief Intensivering van het stedelijk gebied komt ook tot uitdrukking in de om te gaan met leegstand, renovatie, herstructurering, transformatie ruimte die de gemeente biedt voor tijdelijke invulling van leegstaand en herprogrammering waar mogelijk en wenselijk. vastgoed en braakliggende terreinen in de stad. Door deze gebouwen of terreinen een tijdelijke bestemming te geven, bijvoorbeeld In de integrale ontwikkelzone is de uitdaging om een aantrekkelijk als speelplek, groene ontmoetingsplek of broedplaats wordt de centrumgebied te realiseren dat bestaat uit gevarieerde stedelijke leefbaarheid en sociale veiligheid in deze gebieden vergroot. leefmilieus met een brede mix aan woon-, werk- winkel-, horeca- en Het versterken van het intens-stedelijke leefmilieu betekent dat culturele voorzieningen. Doelstelling is om leefmilieus toe te voegen de entrees en randen van de stad de visitekaartjes van de stad die op dit moment nog niet in de gemeente aanwezig zijn, maar waar worden. Goed ontworpen toegangsroutes bevorderen tegelijkertijd gelet op de trends en ontwikkelingen wel (toekomstige) behoefte de oriëntatie in de stad. Stadsranden leveren een belangrijke aan is. Hierdoor wordt de stad interessanter als vestigingsplaats bijdrage in de wisselwerking tussen stedelijk en landelijk gebied. voor doelgroepen die in de huidige bevolkingssamenstelling nog Hierbij gaat het over het realiseren van zowel fysieke als ook onvoldoende vertegenwoordigd zijn. programmatische verbindingen, bijvoorbeeld door het verbeteren van de oversteekbaarheid van de randwegen of het toevoegen van functies die de stadsbewoner naar het buitengebied trekken.

40 Uitvoeringsstrategie Intense Stad Prominente doorgaande wegen kennen een duidelijke ontwerpopgave. De meest belangrijke uitdaging voor de infrastructuur in de intense stad is het minimaliseren van de nadelige gevolgen van het autogebruik op de leefbaarheid, bereikbaarheid, verkeersveiligheid en ruimtelijke kwaliteit in de stad. Daarom wordt gezocht naar mogelijkheden om voorrang voor fietsers en openbaar vervoer te verlenen bij verkeersregelinstallaties; het verbeteren van de inrichting rondom scholen voor het langzaam verkeer; de realisatie van gratis en goede (en bewaakte) fietsenstallingen. Voor de intense stad is de aanwezigheid van een kwalitatief hoogwaardige, gebruiksvriendelijke en sociaal veilig ingerichte openbare ruimte evident, in het bijzonder rondom de hoofdvervoersassen.

De opgaven voor de intense stad worden vertaald in:

• De realisatie van de integrale ontwikkelzone; • Het toekomstbestendig maken van wijken in Alphen Noord en Zuid; • Het verbeteren van stedelijke kwaliteit van de vervoersassen en het ontwerpen van stadsranden; • De realisatie van een kwalitatief hoogwaardige, gebruiksvriendelijke en sociaal veilig ingerichte openbare ruimte.

De Stad van Morgen 41 Realisatie van de integrale ontwikkelzone

“Deze voorzieningen zijn geconcentreerd in de integrale In Rijnhaven-Oost tracht de gemeente een transformatie op gang ontwikkelzone, die loopt van Rijnhaven, via het Bospark, de te brengen door investeringen in de openbare ruimte als de aanleg Stationsomgeving en het Stadshart naar het Zegerslootgebied. Deze van een steiger in de haven, het aanpassen van de infrastructuur zone kenmerkt zich door samenhangende stedelijke leefmilieus met en het inperken van milieuhinderzones, waardoor ontwikkelingen een grote diversiteit aan woon-, werk-, winkel-, horeca-, culturele en mogelijk worden gemaakt. Het definitief stedelijk maken van Alphen groenvoorzieningen.” aan den Rijn betekent dat de binnenstedelijke ontwikkellocaties Stadshart, Stationsomgeving en Rijnhaven-Oost in nauwe samenhang De gemeente investeert actief in de integrale ontwikkelzone. De ontwikkeld worden tot duurzame en gevarieerde intens-stedelijke gemeentelijke investeringen nodigen andere partijen uit om samen leefmilieus. De aard en positionering van deze ontwikkellocaties een aantrekkelijk en gevarieerd centrumgebied te realiseren. Daarom bieden mogelijkheden om nieuwe leefmilieus te ontwikkelen die in de levert de gemeente een belangrijke financiële bijdrage aan de gemeente ondervertegenwoordigd zijn en waar gelet op de interesse ontwikkeling van het Stadshart. In de Stationsomgeving versnelt het voor Alphen aan den Rijn als vestigingsplaats wel vraag naar is; opkopen van vastgoed de wenselijke ontwikkeling van het gebied. met name vanuit stedelijk georiënteerde, veelal hoogopgeleide

Centrale projecten en hoofdverkeersstructuur

42 Uitvoeringsstrategie Intense Stad huishoudens en vanuit kennisintensieve bedrijvigheid. Deze Om de stedelijke voorzieningen, die zich in het centrumgebied aantrekkingskracht heeft tegelijkertijd een positieve weerslag op concentreren toegankelijk te maken, is het noodzakelijk om een aantal winkels, horeca en het culturele aanbod. fysieke verbindingen binnen deze zone te verbeteren. Te denken valt De gemeente tracht de gewenste samenhang tussen de locaties te aan de route tussen het centrum en de Stationsomgeving of richting bereiken door de unieke kwaliteitskenmerken van de verschillende Avifauna en Rijnhaven Oost. In de integrale ontwikkelzone maken gebieden uit te nutten. Het Stadshart als regionaal winkelcentrum richt auto’s plaats voor een voetgangersvriendelijke en op langzaam verkeer zich op een gevarieerd programma van wonen, werken, winkelen en gerichte openbare ruimte, die door gebruikers als prettig wordt horeca. Starters, alleenstaanden, stedelijk georiënteerde gezinnen en ervaren. In de Ontwerp Structuurvisie Verkeer en Vervoer worden senioren zullen zich door dit milieu aangetrokken voelen. De ligging maatregelen genoemd die erop gericht zijn om de leefbaarheid, van Nieuwe Sloot zorgt ervoor dat deze locatie interessant is voor bereikbaarheid, verkeersveiligheid en ruimtelijke kwaliteit in het mensen die de nabijheid van het centrum prefereren, maar niet midden centrumgebied te verhogen. De afwikkeling van het interne verkeer in de stad willen wonen. De nadruk zal liggen op de ontwikkeling verloopt via een binnenring. De wegen in het gebied binnen de van een leefmilieu met bijzondere aandacht voor service en zorg. De Stadsring krijgen meer functie voor het verblijven en het ontsluiten realisatie van stedelijke woningtypologieën in de Stationsomgeving van directe bestemmingen in het gebied. Het fietsen langs deze routes in combinatie met werkgelegenheid, onderwijsfaciliteiten en goede wordt aangenamer en sneller. Het bij elke verplaatsing opnieuw bewust verbindingen met de rest van de Randstad, maakt dit gebied vooral overwegen van de fiets en het openbaar vervoer als vervoerswijze is interessant voor studenten en starters, maar ook voor stedelijk hierbij erg belangrijk. Alleen dan kan de bereikbaarheid, de ruimtelijke georiënteerde alleenstaanden. De transformatie van Rijnhaven- kwaliteit en een gezond leefmilieu worden gegarandeerd. Oost zal resulteren in een gemengd stedelijk milieu. De combinatie van werken, wonen en recreatie maken Rijnhaven-Oost interessant Daarnaast is het noodzakelijk om het verkeer meer en eerder naar bijvoorbeeld voor mensen met een bedrijf aan huis en/of met affiniteit de randen van de stad te leiden. In het kader van deze opgave wordt voor watersport. Door de realisatie van een passantenhaven en nieuwe een buitenring voor extern verkeer om Alphen heen gerealiseerd. Het uitgaansgelegenheden in combinatie met het bestaande hotel en externe verkeer uit de bedrijventerreinen (west) en woonwijken zuid vogelpark zal het gebied ook voor bezoekers van Alphen aan den Rijn wordt zodoende niet opnieuw de stad in geleid, maar maakt gebruik een trekpleister zijn. van de rondweg.

De Stad van Morgen 43 Toekomstbestendig maken van de wijken in Alphen Noord en Zuid

“De wijken ten noorden en zuiden van de integrale ontwikkelzone Het is noodzakelijk om de huidige veelal monofunctionele zijn zo opgebouwd dat mensen in alle fasen van hun leven in de wijk woongebieden in de wijken ten noorden en zuiden van de integrale kunnen blijven wonen.” ontwikkelzone zo te renoveren of zelfs te herstructureren dat deze eenvoudiger kunnen inspelen op veranderende eisen ten aanzien van woningen, werkplekken, bereikbaarheid van voorzieningen en de mogelijkheid om elkaar te ontmoeten. De opgave in wijken ten noorden van de integrale ontwikkelzone (zoals delen van de Stromenbuurt, Planetenbuurt, Edelstenenbuurt, Preludeweg, Zeeheldenbuurt, Bomenbuurt, Bospark en de Lijsterlaan) ligt in de verduurzaming van de woningvoorraad. Enerzijds kan dit door het verhogen van de (energetische) kwaliteit van de woningen zelf maar ook door aanpassingen van de woonomgeving waardoor deze wijken beter voldoen aan veranderende woonwensen.

Woonwijken Alphen Noord en Alphen Zuid

44 Uitvoeringsstrategie Intense Stad In de relatief jonge wijken ten zuiden van de integrale ontwikkelzone Om karakteristieke gebouwen op beeldbepalende locaties in de is het mogelijk maken van aanpassingen in of aan de woningen buurt of wijk te behouden is het noodzakelijk dat creatief wordt de belangrijkste opgave. Voor beide wijken geldt dat het prettige omgegaan met leegstand en (her)gebruik van leegstaande gebouwen. leefklimaat wordt bevorderd door het toestaan van kennisintensieve Karakteristieke gebouwen op dergelijke locaties functioneren immers bedrijvigheid en diensten in de wijken; de aanwezigheid van als fysieke bakens van de geschiedenis van een plek. Te denken toegankelijke sociaal-maatschappelijke, zorg- en winkelvoorzieningen valt aan vrijkomende schoollocaties ten gevolge van ontgroening, en een groene, sociaal veilige openbare ruimte met veel ruimte voor leegstaande winkelvoorzieningen door het toenemend aantal langzaam verkeer. De gemeente zet in op een efficiënte organisatie aankopen via internet en leegstaande welzijnsaccommodaties van sociaal-maatschappelijke en zorgvoorzieningen (waaronder door de efficiëntere inzet van gemeentelijk vastgoed voor deze dagbesteding). Tevens zorgt de gemeente ervoor dat de openbare activiteiten. Het zoeken naar logische combinaties van functies biedt ruimte sociaal veilig en attractief is ingericht. Burgerinitiatieven die een uitkomst om leegstand in prominente gebouwen in een buurt hier een bijdrage aan leveren zoals buurtmoestuinen, speelplekken of of wijk te voorkomen en wordt door de gemeente ondersteund en participatie in onderhoud en beheer worden door de gemeente aktief gestimuleerd. Zo kan een (brede) school overdag gebruik maken van gefaciliteerd en ondersteund. een gebouw, terwijl het ’s avonds gebruikt wordt voor welzijns- of Beide woongebieden maken de komende decennia een transitie sportactiviteiten. Om deze opgave te realiseren, nodigt de gemeente door van gezinswijken naar wijken, die in toenemende mate ook eigenaren van dit vastgoed nadrukkelijk uit om deze opgave samen door senioren worden bewoond. Deze veranderende samenstelling met de gemeente -als vormgever van de onbebouwde omgeving- op van de bevolking leidt tot een wijziging in gebruik van zowel de te pakken. (Een combinatie van) functies en organisaties, die door bebouwde als onbebouwde omgeving. In de bebouwde omgeving is hun ontmoetingsfunctie een meerwaarde hebben voor die buurt of het –naast de mogelijkheid om woningen aan te passen of anderszins wijk, genieten de voorkeur. De gemeente levert haar bijdrage door aantrekkelijk te maken- vooral van belang dat voorzieningen voldoende flexibiliteit in bestemmingsplannen toe te staan, zodat toegankelijk en bereikbaar zijn. De hiervoor noodzakelijke functiewijzigingen die een kwalitatieve bijdrage leveren eenvoudig aanpassingen kunnen zowel fysiek als ook digitaal van aard zijn. Het kunnen worden doorgevoerd. aanbod van sociaal-maatschappelijke, winkel -en zorgvoorzieningen zal meer decentraal worden georganiseerd maar is bij voorkeur geclusterd rondom prominente ontmoetingsplekken in de wijken.

De Stad van Morgen 45 Verbeteren van stadsranden en stedelijke kwaliteit van de vervoersassen

“De entrees van de stad, de stadsranden en de stedelijke kwaliteit Het kiezen voor de stedelijke kern Alphen aan den Rijn houdt in van de vervoersassen benadrukken de zorgvuldige inpassing in het dat de stadsranden, in combinatie met de entrees van de stad een stedelijk weefsel en het contrast met de dorpen en het landschap.” prominente rol spelen bij de uitstraling van de intense stad. Juist deze plekken bieden mogelijkheden om de relatie tussen stad en landschap nadrukkelijk vorm te geven en de ruimtelijke (beeld)kwaliteit van deze locaties beter te benutten. Deze entrees of stadspoorten, die functioneren als scharnierpunt tussen Alphen aan den Rijn en de omgeving, zijn door hun herkenbare identiteit belangrijke schakels in een route of netwerk. De ruimtelijke kwaliteit en aansprekende vormgeving van deze stadspoorten en de manier waarop deze functioneren binnen de route of het stedelijk netwerk bepalen de aantrekkingskracht van de gemeente voor bewoners, ondernemers, instellingen en andere gebruikers van het gebied.

Stadsranden, poorten en opgaves ruimtelijke kwaliteit

46 Uitvoeringsstrategie Intense Stad De gemeente onderkent het belang van herkenbare entrees en wegprofielen met bebouwing op gepaste afstand van de weg en een stadsranden. De aanleg van de Maximabrug biedt bijvoorbeeld strikte functiescheiding tussen vervoer en verblijf. Ontwikkelingen een goede kans voor het ontstaan van een nieuwe entree van de op bouwkundig en verkeerstechnisch niveau die de overlast door stad. Door de aanleg van deze brug komen de oeverlocaties –als geluid en luchtvervuiling beperken, maken deze scheiding in de stadsrand- vervolgens nadrukkelijk in beeld voor ontwikkeling. Op toekomst minder noodzakelijk. Dit biedt mogelijkheden om langs de middellange termijn sluit de brug aan op de nieuwe ongelijkvloerse hoofdroutes als de Eisenhowerlaan/Prins Bernhardlaan, de President spoorwegkruising en de ongelijkvloerse kruising met de N11. Op lange Kennedylaan, de Aziëlaan en de Oranje Nassausingel de bebouwing termijn wordt een verbinding met de Burgemeester Bruins Slotsingel te verdichten en functies toe te voegen. Hierdoor wordt de focus en/of een rondweg naar de N207 gerealiseerd. verlegd van uitsluitend vervoer naar een gecombineerde vervoers- en verblijfsfunctie, die de stad compacter maakt en de capaciteit van de Het opwaarderen van de openbare ruimte van de Molenwetering als wegen beter benut. entree aan de zuidwestzijde van de stad laat het mes aan twee kanten snijden. Enerzijds vormt het gebied het visitekaartje van de stad voor Naast het verbeteren van de stedelijke kwaliteit van de vervoersassen de duizenden treinreizigers, die er dagelijks langskomen. Anderzijds in de stad kan ook de verbinding van Alphen aan den Rijn met levert een goed ingerichte openbare ruimte meerwaarde op voor de omliggende steden en economische centra via weg-, water en uitstraling van de bedrijven op dit terrein, wordt het gebied veiliger en spoorverbindingen geoptimaliseerd worden. Het verbeteren van deze wordt het meer en actiever gebruikt. verbindingen zorgt voor een aantrekkelijker vestigingsklimaat voor De geluidswal bij Kerk en Zanen is de zuidelijke stadsrand van de stad. mensen, bedrijven en organisaties. Het gunstige locatiekenmerk van Het realiseren van eetbaar groen of zonnepanelen op deze wal geeft de Stationsomgeving kan bijvoorbeeld worden uitgenut als belangrijke op een beeldende wijze uitdrukking aan de duurzaamheidsambitie schakel in het spoornetwerk tussen Utrecht en Leiden (met een van de gemeente. Hetzelfde geldt voor de zuidoostzijde waar het overstap naar Den Haag en Amsterdam/Haarlem) en via Gouda naar nog te ontwikkelen bedrijventerrein Steekterpoort in combinatie met Rotterdam. Daarbij leidt de toenemende betekenis van de binnenvaart het containeroverslagterminal Alpherium dé plek voor de biobased voor een versterkt gebruik van het water als vervoersmodaliteit. Met industrie van het Groene Hart kan gaan worden. het Alpherium heeft Alphen aan den Rijn een sterke troef in handen met betrekking tot de verduurzaming van de logistieke sector. Het In het verlengde van het creëren van goede entrees van de stad is Alpherium fungeert door de sterke groei van de binnenvaart als het verbeteren van de stedelijke kwaliteit van een aantal prominente belangrijke achterlandverbinding met de Rotterdamse haven, waardoor vervoersassen noodzakelijk. Door de enorme groei die Alphen aan grootschalige distributie van goederen vooral plaatsvindt via het water. den Rijn heeft meegemaakt en de tijd waarin dat gebeurde, wordt Daarnaast blijft vervoer over het spoor een belangrijke modaliteit voor de verkeersstructuur van de stad gedomineerd door ruim opgezette een duurzame logistieke sector.

De Stad van Morgen 47 Hoogwaardige, gebruiksvriendelijke en sociaal veilig ingerichte openbare ruimte

“De openbare ruimte is hoogwaardig ingericht, gebruiksvriendelijk Een belangrijke optimalisatie-opgave van de groen- en waterstructuren en sociaal veilig. Langzaam verkeers-, openbaar vervoer- en bevindt zich in de integrale ontwikkelzone, die loopt van de Gnephoek, recreatieroutes maken hier prominent onderdeel van uit.” via Rijnhaven, het Bospark, het Burgemeester Visserpark, de Stationsomgeving en het Stadshart naar het Zegerslootgebied. De Oude Een belangrijke opgave voor de gemeente is een hoogwaardige, sociaal Rijn is als belangrijke beeldbepalende kwaliteit onlosmakelijk verbonden veilige en gebruiksvriendelijke inrichting van de openbare ruimte. met ontwikkeling van projecten als Rijnhaven, Avifauna, Stadshart, Onderdeel van deze opgave is het optimaliseren van het groen/ Nieuwe Sloot en Steekterpoort. In deze zone investeert de gemeente blauwe raamwerk dat gevormd wordt door de aanwezige groen- en samen met betrokken partijen nadrukkelijk in het aantrekkelijk en waterstructuren. Enerzijds gebeurt dit door deze goed met elkaar te toegankelijk maken van de openbare ruimte. Het uitvoeren van de verbinden, zichtbaarder en toegankelijker te maken, anderzijds door gemeentelijke verwervingsstrategie voor de oeverlocaties draagt extra verblijfskwaliteiten aan dit raamwerk toe te voegen en ruimte bij aan het herstellen van contactplekken aan het water en de te bieden aan stadslandbouw, festivals en (sport-)evenementen of toegankelijkheid van de oeverzone, waardoor goede langzaamverkeers- markten die voor meer levendigheid in de stad zorgen. en recreatieroutes én stedelijke verblijfsplekken aan het water ontstaan.

Openbaar groen en missende schakels

48 Uitvoeringsstrategie Intense Stad In Rijnhaven zorgen de aanleg van de passantenhaven, publieke kades Het Zegerslootgebied ontwikkelt zich tot een esthetisch aansprekend en daaraan gerelateerde functies voor een verrijking van het recreatie- en functioneel divers recreatiegebied. Op lokaal niveau wordt het en uitgaansaanbod in de gemeente. Avifauna, Nieuwe Sloot en het Zegerslootgebied actiever benut als het recreatieve hart van de stad, bedrijventerrein Steekterpoort zijn op het water georiënteerd. Het voor (water)sport, evenementen, recreatief verblijf en ontspannen Omloopkanaal wordt in de plannen van het Stadshart meer betrokken wonen. Het opwaarderen van het Zegerslootgebied wordt bereikt door door de aanleg van een kade aan de Oude Rijn en de Kromme Aar. Het het recreatief gebruik te verbeteren, het gericht toevoegen van functies Thorbeckeplein krijgt terrassen aan het water en ontwikkelt zich tot aan het gebied en het wegnemen van obstakels om de bevaarbaarheid bruisend stedelijk plein. De wekelijkse streekmarkt trekt een breed voor pleziervaartuigen mogelijk te maken. Het Bospark ontwikkelt zich publiek en draagt bij aan de attractiviteit en levendigheid van het tot attractief stadspark en groen plein van het centrumgebied. Park centrum. Het versterken van de waterkruispunten van de Oude Rijn Rijnstroom versterkt haar positie als stedelijk park met ruimte voor met het Aarkanaal en de Heimanswetering zorgen voor een impuls van kunst, ontspanning en evenementen. de waterrecreatie. In Alphen Noord en Zuid is de opgave om via aanwezige groenzones Naast het benutten van het water als beeldbepalend element voor zoals de Dijksloot/het Dijkslootpad en de Alphense- en Molenwetering de verblijfskwaliteit van de openbare ruimte zorgt het verbinden en doorgaande routes tussen (het centrum van) de stad Alphen aan den vormgeven van groene gebieden voor attractieve langzaamverkeers- Rijn en het buitengebied te realiseren. Een aantrekkelijke vormgeving en recreatieroutes. Voorbeelden zijn de verbinding tussen het van deze gebieden, onder andere door het beter zichtbaar, herkenbaar Bospark en het Burgemeester Visserpark of de voortzetting van en begaanbaar maken van de oevers, paden en het groen en het kiezen de groene, ruimtelijke kwaliteit van de Kromme Aar tot aan de van materiaalgebruik en inrichting met een hoge belevingswaarde, Anne Frankkade. Een goede verbinding tussen het Bospark en het wordt de kwaliteit en sociale veiligheid van deze verbindingen Burgemeester Visserpark vergt een goede oversteekbaarheid van de verhoogd. Tegelijkertijd kan een kwaliteitsslag gemaakt worden door Prins Bernhardlaan. Om het Zegerslootgebied goed met het centrum de aangrenzende bebouwing zoveel mogelijk te oriënteren op deze te verbinden, is een verbetering van de oversteekbaarheid van de gebieden. Op deze manier wordt het aantrekkelijk om vanuit het Oranje Nassausingel en de President Kennedylaan noodzakelijk. Een stedelijk gebied via deze routes gebruik te maken van het recreatie- voetgangersbrug over het Aarkanaal vormt de verbindende schakel aanbod in het buitengebied. tussen stad (Burgemeester Bruins Slotsingel) en het buitengebied Ook stadslandbouw draagt bij aan een gebruiksvriendelijke openbare (Nieuwkoopseweg). Deze brug zorgt voor het beter toegankelijk maken ruimte. Bij reconstructies kunnen zonder meerkosten gewone planten van het Zegerslootgebied, de realisatie van een goede verbinding worden vervangen door eetbaar groen. Moes- of schooltuinen kunnen tussen Aarlanderveen en Alphen aan den Rijn en een extra (langzaam een prominente rol vervullen in de bevordering van sociale interactie in verkeers)route vanuit het glastuinbouwgebied naar het centrum van een attractieve leefomgeving. Alphen.

De Stad van Morgen 49 50 Uitvoeringsstrategie Intense Stad Projecten en inspiratie Intense Stad

Deze structuurvisie wil met name uitnodigen, ruimte bieden en faciliteren. Door het bieden van (beleids)ruimte krijgt de Intense Stad kans zich te ontwikkelen. De overheid neemt haar verantwoordelijk met name in die gebieden waar dat noodzakelijk is: de integrale ontwikkelzone, het infrastructurele netwerk en (delen van) de openbare ruimte. In die gebieden is de gemeente leidend en neemt initiatief. In de integrale ontwikkelzone is een aantal projecten opgenomen die op dit moment al lopen, en waarvoor al budget is vrijgemaakt, zoals de Rijnhaven, het Stadhart en de Stationsomgeving. De overige genoemde mogelijke ontwikkelingen zijn bedoeld als inspirerende voorbeelden, die een beeld geven welke ontwikkelingen mogelijk zijn binnen de in Deel 1 beschreven visie.

De Stad van Morgen 51 Projecten integrale ontwikkelzone

52 Uitvoeringsprojecten Intense Stad | Integrale ontwikkelzone Rijnhaven Oost

Door hernieuwd gebruik van de haven legt Alphen een robuuste verbinding tussen de stad en het water. Watersporters én omliggende bedrijven veroorzaken een ‘reuring’ die de inwoners en gebruikers van het gebied aanspreekt. Er wordt namelijk nog meer gewoond op Rijnhaven-oost. Het is uniek wonen en het meest divers Alphense woonmilieu dat bestaat. Bewoners delen het speelveld met ondernemers, watersporters en bezoekers. Je houdt van, werkt of woont bij de haven, dit vraagt om tolerantie. Rond de Rijnhaven is er plaats voor nieuwe concepten in het werken, wonen, leren en de vrijetijdsbesteding. Innovatieve projecten zoals de ontwikkeling van ‘solids’ een ‘kas voor de stad’, ‘seats2meet’, ‘creative cargo’, kunnen worden overwogen op basis van particulier initiatief. Het proces van herstructureren kent een geleidelijk verloop, oud en nieuw zullen naast elkaar bestaan en er is daardoor ook ruimte voor tijdelijk gebruik.

De Stad van Morgen 53 Stationsomgeving

Voor een grote en diverse groep mensen fungeert de Stationsomgeving dagelijks als poort van en naar de stad Alphen aan den Rijn. De ruimtelijke kwaliteit van deze plekken heeft dus grote invloed op de beleving en de beeldvorming over Alphen. Alleen al daarom is deze locatie van groot belang voor de stad. De goede bereikbaarheid maakt de stationsomgeving een interessante plek voor diverse functies zoals kantoren (bedrijfsverzamelgebouwen/ seats2meet), wonen (studenten/forenzen), horeca of onderwijsinstellingen met regionaal draagvlak. Deze diversiteit vraagt om een ruimtelijke kwaliteit en gebouwtypologie die deze verschillende doelgroepen kan bedienen. De door de Amsterdamse corporatie Stadgenoot ontwikkelde “Solids” zijn hier een mooi voorbeeld voor. Een Solid is een duurzaam en flexibel gebouw waarin gewoond, gewinkeld, gewerkt en gerecreëerd kan worden. Solids zijn flexibel indeelbaar en ruim gedimensioneerd waardoor zij geschikt voor verschillende functies zijn en ook op de lange termijn hun waarde behouden. Deze flexibiliteit wordt in bestemmingsplannen geboden. De Stationsomgeving is een van de binnenstedelijke ontwikkelingslocaties voor een dergelijk gebouwconcept.

54 Uitvoeringsprojecten Intense Stad | Integrale ontwikkelzone Stadshart

De komende jaren zal hard gewerkt worden aan de verdere ontwikkeling van het Stadshart. Publiekstrekkers als het cultuurhuis en het gerenoveerde winkelcentrum op de Lage Zijde zijn onderdeel van de plannen voor het gebied. Daarnaast zullen er meer woningen worden gerealiseerd waardoor het stadscentrum niet alleen een bestemming voor bezoekers wordt maar ook een interessante en levendige woonomgeving. Van groot belang is hierbij ook de kwaliteit van de publieke ruimte. Daarom wordt er naar gestreefd om het centrum zoveel mogelijk voor langzaam verkeer in te richten. Als verbindend element tussen het centrum en het recreatiegebied rondom de Zegerplas speelt de Kromme Aar en de oeverzone aan weerszijden hier een belangrijke rol. Maar ook ter plekke van de monding in de Oude Rijn en het aangrenzende Thorbeckeplein zal naar een hoogwaardig afwerkingsniveau en interessante functiemenging toegewerkt worden. De realisatie van een Markthal is hierbij een van de mogelijkheden.

De Stad van Morgen 55 Alpherium / bedrijventerrein Steekterpoort

De containerterminal van Alphen aan den Rijn is een beeldmerk en uitdrukking van de sterke economische functie die de stad heeft voor de regio. Samen met de windmolens langs de N11 en de zendmast op Rijnhaven zijn de containerkranen van veraf zichtbaar en beeldbepalend wanneer men de stad vanuit het zuiden nadert. In de verdere ontwikkeling van het geplande bedrijventerrein Steekterpoort kan Alphen aan den Rijn zich presenteren als belangrijk economisch centrum van de regio en voorloper in de ontwikkeling van een duurzame logistieke sector. Daarom is het van belang om voor Steekterpoort een helder profiel te omschrijven voor het type bedrijven die zich hier bij voorkeur mogen vestigen om een bijdrage te leveren aan deze doelstelling. Ook een kwalitatief hoogwaardige architectonische uitstraling is vooral op de zichtlocaties langs de N11 wenselijk. De uitbouw van het Alpherium voor bulkgoederen die via de binnenvaart worden aangevoerd maakt de profilering op een toekomstgeoriënteerde bedrijvigheid in de Biobased Economy mogelijk.

56 Uitvoeringsprojecten Intense Stad | Integrale ontwikkelzone Zegerslootgebied

Het Zegerslootgebied is voor veel Alphense burgers een belangrijke plek in de stad. Functies als de sportvelden, het strandje, de waterskibaan of de kinderboerderij zijn dé plek voor groenrecreatie dichtbij. Door het gebied nog toegankelijker te maken en nieuwe functies toe te voegen, zowel aan de randen van het gebied als ook direct aan het water, wordt het gebied nog aantrekkelijker en interessant voor een groter en gevarieerder publiek. Met het oog op de doelstellingen voor intensivering van de bebouwing binnen de stadsgrenzen van Alphen aan den Rijn is het van groot belang om de bewoners een esthetisch aansprekend en functioneel divers groengebied te kunnen bieden.Aan de noordkant liggen er mogelijkheden om de natuur en biodiversiteit te benadrukken en te versterken. Naast de inrichting van het gebied is een goede bereikbaarheid, vooral voor het langzaam verkeer, van groot belang. Aandachtspunten zijn hierin de oversteekbaarheid van de Oranje Nassausingel en de President Kennedylaan.

De Stad van Morgen 57 Verbinding Bospark / Burgemeester Visserpark

De Prins Bernhardlaan en de bijbehorende bomenlaan vormt een barrière tussen het Bospark en het Burgemeester Visserpark met het Oude Raadhuis. De ambitie is om de verbinding van het Bospark en het Burgemeester Visserpark te versterken door de Prins Bernhardlaan af te waarderen en de langzaamverkeersverbindingen te versterken. In 2012-2013 komt de herinrichting van het Burgemeester Visserpark tot uitvoering. Binnen het ontwerp van dit park wordt een eerste stap gezet om de verbinding met het Bospark te versterken. Zo worden er bijvoorbeeld voor het Oude Raadhuis een aantal bomen verplant en worden de groengebieden aan de noord- en zuidkant van het Oude Raadhuis heringericht, passend in sfeer van het Bospark. Naast het uitgangspunt om de historische lijnen zo veel mogelijk in ere te herstellen, wordt tevens een kwaliteitsslag in materialisering gedaan. De oorspronkelijke ruimtelijke structuur wordt versterkt en het is een eerste aanzet om beide parken weer tot één groot park te ontwikkelen.

58 Uitvoeringsprojecten Intense Stad | Integrale ontwikkelzone Langzaam verkeersroute naar Avifauna Herinrichting Kerkstraat / Paradijslaan

In de transformatie van Rijnhaven Oost wordt ook de aanhechting Er wordt veel belang gehecht aan een logische en attractieve van Avifauna betrokken. Door een informele route aan de zuid- en verbinding tussen het centrum en de Stationsomgeving via westzijde van Avifauna te realiseren en deze via de Baronie te laten Stationsstraat, Kerkstraat en Paradijslaan volgen. Het is de ambitie aantakken aan het Bospark en Burgemeester Visserpark wordt een om de Paradijslaan te betrekken bij het centrum door een attractieve logische verbinding gemaakt tussen een belangrijk attractiepark van route langs de enige gracht van Alphen aan den Rijn te voeren. Alphen aan den Rijn en het centrumgebied. Door deze langzaam Auto’s zullen grotendeels van het straatbeeld verdwijnen en zullen verkeersroute worden Avifauna, het havengebied en het centrum plaats maken voor een promenade langs het water. Bovendien wordt beter met elkaar verbonden. Hierdoor wordt het makkelijker en een extra (groen)verbinding gemaakt door het doortrekken van het aantrekkelijker om een bezoek aan deze plekken te combineren. Bonifaciusparkje. Hierdoor wordt een informele entree gemaakt van het Stadshart.

De Stad van Morgen 59 Inspiratie stadsranden en vervoersassen

60 Inspiratie Intense Stad | Stadsranden Toerit Maximabrug

De komende jaren ligt hier een enorme ruimtelijk-infrastructurele kans om een nieuwe stadsrand en -entree te ontwerpen. Op de korte termijn wordt de Maximabrug aangelegd. Deze verbetert de verkeerssituatie in Koudekerk en ontsluit de geplande woningen in Rijnpark en het bedrijventerrein Hoogewaard beter. Om vervolgens op de middellange termijn via een nieuwe ongelijkvloers spoorwegkruising en ongelijkvloerse kruising met de N11 te worden verbonden. Tenslotte wordt de brug op de lange termijn verbonden met de doorgetrokken Burgemeester Bruins Slotsingel en/of de rondweg naar de N207. Dit lost, in combinatie met andere maatregelen uit de Structuurvisie Verkeer en Vervoer, de verkeers- en leefbaarheidsproblematiek in Alphen a/d Rijn op. Essentieel hierbij is de afstemming met de ruimtelijke ontwikkelingen die de komende jaren op Hoorn-West gaan plaatsvinden. De infrastructurele ontwikkelingen maken deel uit van het cluster Rijnwoude-Oost/ Alphen-West in het programma Transformatievisie Oude Rijnzone.

De Stad van Morgen 61 Herstructurering oevers Gnephoek en de Hoorn

In de transformatievisie Oude Rijnzone is de oeverzone van de Oude Rijn bij de Gnephoek aangeduid als herstructurerings- of ontwikkelingsgebied. Uitstraling en functie van de oevers worden nu nog gedomineerd door - al dan niet watergebonden - bedrijvigheid. Met de aanleg van de Maximabrug en het voltooien van de binnenring worden deze gebieden beter ontsloten en aangehaakt op het stedelijk gebied van Alphen aan den Rijn. Hierdoor komen de oeverzones nadrukkelijker in beeld als locatie voor woningbouwontwikkeling en publieke functies. De ruimtelijke kwaliteit van het water en de openheid van het weidse polderlandschap in combinatie met de nabijheid van het brede aanbod aan voorzieningen in het centrum van de stad zijn sterke vestigingsfactoren. Als er binnen de gemeente in de toekomst behoefte ontstaat voor grootschalige uitbreiding in het buitengebied is de oeverzone van de Gnephoek daarom de meest aangewezen plek.

62 Inspiratie Intense Stad | Stadsranden Transformatie bedrijventerrein Heimanswetering

Bedrijventerrein Heimanswetering - omgeven door woongebieden, grenzend aan het water van de wetering met schitterende vergezichten over de polder Gnephoek en ingeklemd tussen de twee groene hoofdontsluitingsroutes door Alphen Noord - biedt kansrijke uitgangspunten om de relatie tussen stad en ommeland te versterken en de ruimtelijke kwaliteit van de locatie beter te benutten. Op korte termijn kan kwaliteitswinst geboekt worden door een publieksvriendelijkere en aantrekkelijkere vormgeving van de contactplekken aan het water in het verlengde van de Burgemeester Bruins Slotsingel en het Dijkslootpad. In het vervolg zal de prioriteit vooral liggen bij het toegankelijk maken van de oeverzone en het benutten van de daar aanwezige kwaliteiten. Net als bij de transformatie van Rijnhaven Oost zal ook hier worden ingezet op een organische ontwikkeling op basis van de Spontane Stad gedachte.

De Stad van Morgen 63 Alpherium / bedrijventerrein Steekterpoort Inrichting en functie geluidswal Kerk en Zanen

De containerterminal van Alphen aan den Rijn is beeldmerk en De zuid-oostelijke stadsrand van Alphen aan den Rijn bestaat uit uitdrukking van de sterke economische functie die logistiek heeft in verschillende gebieden: stadsentrees, bedrijfsgebouwen, sportvelden de regio. Samen met de windmolens langs de N11 en de zendmast en de geluidswal. De uiteenlopende sferen dragen er toe bij dat de op Rijnhaven zijn de containerkranen van veraf beeldbepalend. zuidelijke stadsrand een vrij rommelige uitstraling heeft. De ambitie In de verdere uitontwikkeling van het geplande bedrijventerrein van de zuidelijke stadsrand is om deze een rol te laten spelen in de Steekterpoort kan Alphen aan den Rijn zich presenteren als belangrijk presentatie en identiteit van Alphen aan den Rijn. Basisuitgangspunt economisch centrum van de regio en voorloper in de ontwikkeling bij het nieuwe ontwerp is dat de stadsrand een statement vormt van een duurzame logistieke sector. Daarom is het van belang om en de onderscheidende sferen met elkaar verbindt. Het groen zou voor Steekterpoort een helder profiel te omschrijven voor het type een toegevoegde betekenis kunnen krijgen door eetbaar groen aan bedrijven die zich hier bij voorkeur mogen vestigen en een bijdrage te planten. De plaatsing van zonnepanelen op de wal onderstreept leveren aan deze doelstelling. Ook een kwalitatief hoogwaardige de ambities van Alphen aan den Rijn als voortrekker bij de architectonische uitstraling is vooral op de zichtlocaties langs de N11 energietransitie op indrukwekkende wijze. wenselijk.

64 Inspiratie Intense Stad | Stadsranden Inrichting randen bedrijventerrein Molenwetering Profilering en bebouwing Oranje Nassausingel

Bedrijventerrein Molenwetering wordt zowel aan de noordkant als ook Alhoewel de Oranje Nassausingel binnen de ring en de contouren aan de zuidkant omzoomd door brede groenstroken. De ruimtelijke van de stad ligt is de uitstraling die van een stadsrand. Door de kwaliteit van deze groenzone’s loopt echter sterk uiteen. Ook wordt profilering aan te passen naar een meer binnenstedelijke situatie de potentiele waarde hiervan onvoldoende benut omdat het beeld wordt beter gebruik gemaakt van de vervoerscapaciteit van de weg voor grote delen wordt gedomineerd door de achterkanten van de en kan het recreatiegebied rondom de Zegerplas beter worden aangrenzende bedrijfshallen. Dit is met name aan de noordkant aangehaakt bij het overige stedelijke gebied. De ligging op de van de Molenwetering onwenselijk. Op deze plek kan de gemeente grens tussen het stadscentrum en het uitgestrekte recreatiegebied zich, net als bij de geluidswal langs de N11, op een positieve in combinatie met de goede bereikbaarheid aan een van de manier presenteren aan de duizenden treinreizigers die er dagelijks hoofdontsluitingsroutes van Alphen aan den Rijn maken het gebied langskomen. Een aantrekkelijke groeninrichting van het gebied bijzonder geschikt voor intensivering van bebouwing en functies. heeft daarnaast ook een meerwaarde voor de werknemers van de Ook de sportvelden zouden hierdoor intensiever gebruikt kunnen naastgelegen bedrijventerreinen Molenwetering en Rijnhaven. worden of onderdeel van een groene route kunnen worden tussen het centrum en de Zegerplas.

De Stad van Morgen 65 Profilering en bebouwing Eisenhowerlaan Profiel President Kennedylaan

Door de enorme groei die Alphen aan den Rijn heeft meegemaakt en De President Kennedylaan is een belangrijke vervoersas binnen de de tijd waarin dit gebeurde wordt de verkeersstructuur van de stad gemeente Alphen aan den Rijn. Aan deze vervoersas is tevens de gedomineerd door ruim opgezette wegprofielen, met bebouwing hoofdgroenstructuur op stadsniveau gekoppeld. Dit biedt de kans op gepaste afstand van de weg en een stricte functiescheiding om hier langzaam verkeersroutes op aan te laten sluiten en zo het van vervoer en verblijf. Ontwikkelingen op bouwkundig en gebruik van de fiets te stimuleren. verkeerstechnisch niveau die de overlast door geluid en luchtvervuiling beperken maken deze scheiding minder noodzakelijk. Dit biedt de mogelijkheid om langs de hoofdroutes de bebouwing te verdichten en functies toe te voegen. Hierdoor wordt de focus verlegd van uitsluitend vervoer naar een gecombineerde vervoers- en verblijfsfunctie die de stad compacter maakt en de capaciteit van de wegen beter benut. De Eisenhowerlaan wordt getransformeerd tot een stedelijke boulevard.

66 Inspiratie Intense Stad | Vervoersassen Profilering en bebouwing Azielaan

Door de geplande bebouwing in de Stationsomgeving kan de Aziëlaan een levendige stadstraat worden die qua uitstraling en gebruik ver uitstijgt boven de functie die de weg heeft als ontsluitingsroute van de wijk Kerk en Zanen.

De Stad van Morgen 67 Inspiratie openbare ruimte

68 Inspiratie Intense Stad | Openbare ruimte Nautisch centrum Rijnhaven Oost Thorbeckeplein aan de Oude Rijn

Rijnhaven Oost is dé plek in Alphen aan den Rijn waar de uitwerking De grootschalige centrumontwikkeling van de Lage Zijde biedt van een sterkere relatie tussen stad en de Oude Rijn het best tot kansen om het Thorbeckeplein te openen naar het water. Een uitdrukking komt. Op deze plek krijgen de meeste bezoekers, toegankelijke kade met terrassen trekt publiek ook na sluitingstijd die met de boot in Alphen aan den Rijn komen, een eerste indruk van de winkels en verhoogt hiermee de attractiviteit en levendigheid van de stad. Rijnhaven heeft daarom een belangrijke poortfunctie van het centrum. Daarnaast fungeert deze plek ook als opstappunt en is een visitekaartje voor de stad. Maar ook voor de Alphense voor de eerder genoemde watertaxi en voor de bevoorrading van de bevolking zelf zijn de publieke kades en de daaraan gerelateerde aangrenzende winkels en de markt door middel van een fluisterboot. functies een aantrekkelijke verrijking van het aanbod aan In de ontwikkeling meegenomen is ook de herinrichting van de Anne recreatie- en uitgaansfaciliteiten. Een jachthaven is de katalysator Frankkade en de monding van de Kromme Aar in de Oude Rijn als voor de ontwikkeling van verdere - watergebonden - activiteiten begin- en eindpunt van de langzaam verkeersroute tussen binnenstad en bedrijvigheid. Te denken valt hierbij aan een kleinschalige en de Zegerplas. Het nutsgebouw midden op het Thorbeckeplein scheepswerf, de Alphense vismarkt, een tijdelijk, drijvend podium wordt gerestaureerd en architectonisch passend uitgebreid. voor concerten of de thuishaven van de watertaxi-vloot.

De Stad van Morgen 69 Kromme Aar in de Lage Zijde

De meest aantrekkelijke verbinding tussen het stadshart op de Lage Zijde en het recreatiegebied rond de Zegerplas verloopt via de ruime, groene kades van de Kromme Aar. Deze verbinding maakt onderdeel uit van de ontwikkelingsas van Rijnhaven Oost – Baronie – Bospark – Visserpark – Stadshart – Zegerslootgebied waar de gemeente in samenwerking met betrokken partijen versterkt investeert in de ruimtelijke kwaliteit. De herontwikkeling van het gebied rondom het Thorbeckeplein biedt kansen om in het centrum langs de oevers van de Kromme Aar een specifieke sfeer en identiteit te creëren. Hoofddoelstelling is het aantrekkelijk en toegankelijk maken van de kades bij de monding in de Oude Rijn en in het Stadshart. Voor het gedeelte richting de Zegerplas is het van belang om de ruimtelijke kwaliteit van de brede natuurlijke oevers te waarborgen en de oversteekbaarheid voor langzaam verkeer bij de Oranje Nassausingel te verbeteren.

70 Inspiratie Intense Stad | Openbare ruimte Fietsbrug Aarkanaal

In samenwerking met de Provincie Zuid Holland is een plan opgesteld voor een fietsbrug over het Aarkanaal en de N207. Deze brug vormt een belangrijke schakel binnen het netwerk van groen- blauwe verbindingsassen in Alphen aan den Rijn, in dit geval de oost-west verbinding tussen de Gnephoek en de drooggemaakte polder ten westen van Aarlanderveen. De brug vult het gat tussen de Burgemeester Bruins Slotsingel - een van de hoofdontsluitingsroutes van Ridderveld - en de Nieuwkoopseweg. Hiermee levert de brug een bijdrage aan diverse ambities die in de visie zijn geformuleerd: betere verbindingen tussen stad en buitengebied, het aan elkaar koppelen van groengebieden, toegankelijker maken van het Zegerslootgebied, het realiseren van goede verbindingen tussen de dorpse kernen en de stad Alphen aan den Rijn en het terugdringen van korte ritten met de auto. Ook de verdere ontwikkeling / transformatie van het glastuinbouwgebied is gebaat bij een goede en directe verbinding met de binnenstad van Alphen aan den Rijn.

De Stad van Morgen 71 Verbinding Rijnhaven - Gnephoek Vaarverbinding pocketparken

In de Transformatievisie Oude Rijnzone is de oeverzone bij de De oevers van de Oude Rijn zijn bij uitstek de plek waar de Alphense Gnephoek aangeduid als herontwikkelingslocatie. Een goede identiteit het meest tot uitdrukking komt. Hier komen de mensen bij ontsluiting van dit gebied is hiervoor essentieel. Met de toekomstige elkaar, hier uit zich de levendigheid en diversiteit van de stad. Grote realisatie van de Maximabrug en het completeren van de binnenring delen van de oevers zijn geprivatiseerd maar op meerdere plekken in is een goede bereikbaarheid met de auto gegarandeerd. Dit zijn de stad kan de direkte relatie met het water worden versterkt. Door echter zeer kostbare projecten voor de lange termijn. Op korte aanlegsteigers voor een watertaxi zijn deze publieke ruimtes beter termijn kan het gebied via een langzaam verkeersverbinding met elkaar verbonden. Personenvervoer over het water biedt een aansluiten bij de ontwikkelingen rondom Rijnhaven Oost. Een fiets- interessant en aantrekkelijk alternatief voor toeristen en bewoners. en voetgangersbrug is een van de mogelijkheden. Eenvoudiger te Door de centrale ligging van de Oude Rijn midden in de stad kunnen realiseren is een pontje of watertaxi. een groot aantal publieke functies op deze manier worden ontsloten.

72 Inspiratie Intense Stad | Openbare ruimte Pocketparken langs de Rijnoevers

De oevers van de Oude Rijn zijn bij uitstek de plek waar de Alphense identiteit het meest tot uitdrukking komt. Hier komen de mensen bij elkaar, het Rijnplein is daar het beste voorbeeld van. Ondanks het feit dat grote delen van de oevers geprivatiseerd zijn bestaat op meerdere plekken in de stad de mogelijkheid om de direkte relatie met het water te versterken. Mogelijke locaties zijn te vinden bij de Paltrokmolen, Vredebest, Raadhuisstraat, Swaenswijkbrug, Curacaostraat, Voorstraat, Varossieaupalet, Hooftstraat, Oudshoornseweg, Emmalaan, Hoorn en bij de Rijndijk. Door deze pocketparken publieksvriendelijk en aantrekkelijk in te richten kunnen zij een belangrijke rol innemen in de positieve beleving van het publieke domein. Het toevoegen van een tijdelijke of mobiele horecavoorziening kan dit effect nog versterken.

De Stad van Morgen 73 Dijkslootpad / Herenhof Park Nieuwe Sloot - Zegerplas

Het Dijkslootpad is een van de twee groene assen die door de Nieuwe Sloot is een van de laatste binnenstedelijke ontwikkelings- woongebieden in het noorden van Alphen aan den Rijn loopt. Deze en verdichtings locaties van Alphen aan den Rijn. Door de ligging route verbindt de Gnephoek/Heimanswetering met het buitengebied tussen Ridderveld en het centrum heeft dit gebied een belangrijke bij de Ridderbuurt. Voor het grootste gedeelte is deze as barrierevrij verbindingsfunctie tussen de woonwijken in het noorden van en alleen toegankelijk voor langzaam verkeer waardoor het een Alphen aan den Rijn en het centrum. Tegelijkertijd fungeert Park bijzonder aantrekkelijke wijkontsluitingsroute is. Rondom het Nieuwe Sloot als langzaamverkeersroute naar de Oude Rijn en Herenhof versmalt en versteent het Dijkslootpad. het recreatiegebied rondom de Zegerplas. Het ontwerp voor de De gemeente vindt het belangrijk om bij toekomstige ontwikkelingen ontwikkeling van Nieuwe Sloot houdt rekening met deze belangrijke de bebouwing te oriënteren op de bijzonder aantrekkelijke groene verbindende functie die bijdraagt aan het beeld van Alphen aan den ruimte van het Dijkslootpad. Rijn als attraktieve, groene woongemeente. Ook in het verdere verloop van deze route liggen maatschappelijke functies zoals scholen en opvangfaciliteiten die beter op het Dijkslootpad kunnen worden aangesloten.

74 Inspiratie Intense Stad | Openbare ruimte Zaanse Rietveld / kruising N11 Kruising Molenwetering / N11

De Alphense Wetering is een van de twee groene assen door Kerk De Molenwetering is een van de twee groene assen door Kerk en en Zanen die de stad op een aantrekkelijke manier verbindt met Zanen die de stad op een aantrekkelijke manier verbindt met het het buitengebied. Vanuit de Stationsomgeving komt men via het buitengebied. Via deze as komt men uit bij het Spoorkverlaat, een Europapark en deze route op het Rietveldsepad en het Zaanse natuurgebied bestaande uit bosjes op de grens van de stad en Rietveld. Dit natuurgebied is de poort naar het mooie Rietveld en Hazerswoude-dorp. het Land van Wijk en Wouden, het gebied tussen Zoetermeer, Leiden en Alphen dat een fijnmazig routenetwerk kent van wandel- en fietspaden. Een duidelijkere signalering en aantrekkelijke vormgeving verhogen kwaliteit en sociale veiligheid van deze verbinding.

De Stad van Morgen 75 Inspiratie stadslandbouw

76 Inspiratie Intense Stad | Stadslandbouw Eetbaar groen in de openbare ruimte

Ondanks het feit dat het merendeel van de stadslandbouwprojecten burgerinitiatieven zijn kan ook de gemeente binnen haar werkgebied een bijdrage leveren. Bij reconstructies van openbaar gebied kunnen zonder meerkosten gewone planten worden vervangen door eetbaar groen. Een bosrand met hazelnoten, lambertsnoten, gele kornoelje, vlierbessen en frambozen is onderhoudsarm maar produceert daarnaast ook smakelijke producten voor de gebruikers van het gebied. Hetzelfde geldt ook voor parken. Tamme kastanjes, walnoten, hazelnoten of frambozen, jostabessen en bramen in de ondergroei maken van een park naast een leuke plek om te verblijven ook een plek om lekker te genieten. Naast de aanplant van eetbaar groen maakt communicatie over waar en wanneer geoogst kan worden onderdeel uit van de gemeentelijke informatievoorziening.

De Stad van Morgen 77 Stadsboerderij

Een stadsboerderij heeft op meerdere vlakken positieve effecten voor de stad. Op het raakvlak tussen stad en ommeland fungeert een stadsboerderij als bruggenhoofd of uitvalsbasis voor recreatie in het buitengebied en creeert betrokkenheid bij stadsbewoners voor gezonde voeding en levenswijze. Inrichting en beheer van de openbare ruimte zijn voor de gemeente op een aantrekkelijke en kostenbesparende wijze georganiseerd. Het duurzaam produceren van voedsel op kleine schaal in de directe nabijheid van de stad - en dus de consument - beperkt de noodzaak voor transport, koeling en verpakking van voeding en biedt een vers en smaakvol alternatief voor producten die normaliter via de supermarkten worden betrokken. De stadsboerderij vormt hiermee een onderdeel van een groeiend netwerk van lokaal producerende bedrijven en individuen die de kracht en weerbaarheid van de lokale economie versterken en werkgelegenheid bieden - ook voor mensen die op de reguliere arbeidsmarkt niet terecht kunnen.

78 Inspiratie Intense Stad | Stadslandbouw Schooltuinen

Schooltuinieren is een sterk educatief middel, omdat het kennis koppelt aan beleving of zintuiglijke ervaringen. Met schooltuinwerk doen kinderen kennis op van planten, voedsel en natuurlijke processen. Het belevingsaspect bij deze praktische vorm van natuuronderwijs komt sterk aan bod, omdat kinderen leren door te doen, zelf te ontdekken en te onderzoeken. Bovendien maken kinderen het groeiproces van begin tot eind mee en ondervinden ze welke factoren hierbij een rol spelen zoals bijvoorbeeld vogels, onkruid, regen, wind en zon. Een gunstig effect van schooltuinwerk is dat kinderen door schooltuinieren beter omgaan en zorg dragen voor hun leefomgeving. Daarnaast worden ook andere doelen bereikt die in het onderwijs van belang zijn zoals meer zelfkennis, leren samenwerken en de sociale omgang met anderen om tot een gezamenlijk resultaat te komen. Met schooltuinwerk kan bij de opvoeding van kinderen aandacht worden besteed aan actuele, maatschappelijke thema’s als natuur, voeding en gezondheid.

De Stad van Morgen 79 Eetbaar Bos / Eetbaar Park

Forest gardening is een benadering van tuinieren die gebaseerd is op vormen van landbouw in bosachtige omgeving in de tropen. Deze bostuinbouw werkt met soms wel 7 lagen van beplanting, van hoog naar laag. In het algemeen is de tuin zo ontworpen dat hij zichzelf in stand houdt, zodat - als de tuin eenmaal functioneert - onderhoud minimaal is. Kenmerkend voor forest gardens is dat ze gericht zijn op een optimale verhouding tussen (zo min mogelijk) werk en (maximale) opbrengst, die naast voedsel ook medicinale planten en materialen als bamboe kan omvatten. De potentie voor Alphen ligt in de toepassing van bosrandtuinen in openbaar en semi-openbaar groen in en rond de stad. De bosrandtuin als ecosysteem biedt een alternatief model voor beheer van openbaar groen. De bosrandtuin als beheersvorm koppelt een divers beeld door alle seizoenen en ecologische rijkdom aan beperkt onderhoudswerk dat ook eetbare producten oplevert. In het beheer kunnen zowel gemeentelijke diensten als bewoners een rol spelen.

80 Inspiratie Intense Stad | Stadslandbouw Tijdelijke invulling van braakliggend terrein

Op een aantal plekken in het stadsgebied liggen bouwgronden braak, zowel in woongebieden als ook op bedrijventerreinen. Veelal gaat dit ten koste van de woonkwaliteit en de sociale veiligheid van een gebied. Door deze terreinen tijdelijk een functie te geven voor spel, verblijf of ontmoeting kan juist hier een toegevoegde waarde worden gecreëerd. In de meeste gevallen wordt de openbare groene ruimte in de wijk vergroot waardoor er mogelijkheden ontstaan voor de inrichting van informele speelplekken of stadslandbouwinitiatieven. Op de lange termijn blijft de mogelijkheid bestaan om de tijdelijk ingevulde plekken alsnog in te vullen met de oorspronkelijke bestemming.

De Stad van Morgen 81 82 Positionering Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen

De Stad van Morgen 83 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen Deze ontwikkelingen kunnen zowel ruimtelijk, sociaal als economisch van aard zijn. De ruimtelijke component komt tot uitdrukking in “De authentieke en vitale dorpen zijn met hun unieke karakter het waarborgen van de kleinschalige bebouwing, het inzetten op en eigen identiteit bijzondere parels in de gemeente. Ruimtelijke dorpse en landelijke leefmilieus, het sociaal aantrekkelijk inrichten ontwikkelingen zijn met respect voor de cultuurhistorie, maat en van de openbare ruimte en een goede organisatie van verkeer- en schaal zorgvuldig ingepast in de verschijningsvorm van de dorpen.” vervoersvraagstukken. De sociale component betreft het behoud van de hechte De dorpen ontwikkelen zich tot duurzame en vitale dorpsbinding, instandhouding van het sociale leven bij verenigingen leefgemeenschappen; binnen de context van de geschetste en kerken en de hieraan verbonden evenementen en activiteiten. ontwikkelingen als vergrijzing, ontgroening, een toenemende De economische component wordt bepaald door het bieden van behoefte aan mobiliteit, een gezonde levensstijl, energietransitie, ruimte aan ondernemerschap, werkgelegenheid en detailhandel en milieubewustzijn en technologische ontwikkelingen. Om het wonen, het stimuleren van recreatie als waardedrager. De vitaliteit van of leven en ondernemen in de dorpen aantrekkelijk te houden en leefbaarheid in de dorpen wordt bepaald door (een combinatie van) de authenticiteit van de dorpen te bewaren wordt bij ruimtelijke deze factoren, waarbij het begrip leefbaarheid door iedere gebruiker ontwikkelingen nadrukkelijk rekening gehouden met deze trends. op een persoonlijke manier kan worden geïnterpreteerd. Aangezien niet altijd duidelijk is hoe trends uiteindelijk vorm krijgen, is flexibiliteit het uitgangspunt. Zowel qua bebouwing, bijvoorbeeld door een flexibele inrichting van woningen en voorzieningen, als qua organisatie zoals het werken met flexibele bestemmingsplannen.

De centrale opgave is om de unieke kwaliteiten van de dorpen bloot te leggen en te versterken. Behoud en verbetering van bestaande en het toevoegen van nieuwe, aantrekkelijke (leef)kwaliteiten versterken het unieke karakter van de dorpen. Er wordt getracht zoveel mogelijk in te zetten op specialisatie van de dorpen, waarbij ze door hun specifieke karakter een nadrukkelijke toegevoegde waarde voor de totale gemeente hebben. Dit geldt zowel ten opzichte van elkaar als ten opzichte van het stedelijk gebied. Ontwikkelingen die de specifieke identiteit van de dorpen kenmerken, worden gestimuleerd en gefaciliteerd. Aarlanderveen

84 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen Om de noodzaak van voorzieningen, zowel op het terrein van De centrale opgave om de dorpen vitaal te houden, wordt uitgewerkt wonen, winkels, medische, sociale en/of sportvoorzieningen in: op gemeenteniveau goed af te wegen, wordt gewerkt met een • Het versterken van de ruimtelijke identiteit van de dorpen; ontwikkelingskader voor dorpsontwikkeling. Dit kader houdt in dat • Het ontwikkelen van aantrekkelijke en duurzame woonkwaliteit; allereerst wordt gekeken of de ruimtevraag een bijdrage levert aan • Het benutten van de aanwezige ondernemersgeest; de vitaliteit van het dorp; rekening houdend met de beschreven • Het toegankelijk en bereikbaar zijn van voorzieningen. kwaliteiten van dat dorp. Indien de ruimtevraag wordt gehonoreerd, wordt vervolgens gekeken of deze kan worden ingepast in de bestaande bebouwing. Wanneer dit niet mogelijk blijkt, wordt de mogelijkheid van herstructurering of transformatie van een bestaande locatie bekeken. Pas wanneer de gewenste ruimtevraag niet binnen deze mogelijkheden kan worden opgelost, wordt gezocht naar mogelijkheden op nieuwe locaties.

Zwammerdam

De Stad van Morgen 85 Ruimtelijke kwaliteit van de dorpen De uitdaging voor de dorpen blijft om ruimtelijke en maatschappelijke wensen zoals woningbouw, een multifunctionele accommodatie “De authentieke en vitale dorpen zijn bijzondere parels in de of zorgconcepten zorgvuldig af te wegen in relatie tot de gemeente. (…) Ruimtelijke ontwikkelingen zijn met respect schaalgrootte en identiteit van het dorp; rekening houdend met de voor de cultuurhistorie, maat en schaal zorgvuldig ingepast in aanwezige cultuurhistorie van het gebied. Het ontwikkelkader voor de verschijningsvorm van de dorpen. (…) De inrichting van de dorpsontwikkeling vormt de leidraad om gewenste ruimtevragen dorpskernen nodigt uit tot ontmoeting en verblijf.” zorgvuldig in te passen.

Aarlanderveen is een authentiek lintdorp met een landschappelijk karakter; omgeven door het groen van het waardevol landschap. In de dorpsbebouwing bevindt zich een aantal monumentale panden. Op diverse plekken in het lint zijn prachtige doorzichten naar het landschap aanwezig. Beide elementen dragen in belangrijke mate bij aan de karakteristieke uitstraling van Aarlanderveen.

Dorpskern Zwammerdam Lintbebouwing Aarlanderveen

86 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen Bestaande bedrijvigheid met een hoge verkeersaantrekkende werking Deze sociale contacten kunnen plaats vinden zowel rondom de of met zwaar verkeer vinden een plek op een locatie in de nabijheid van dorpspleinen in Aarlanderveen of Zwammerdam maar ook in een de provinciale weg. Op deze manier hoeft zwaar verkeer niet meer door accommodatie met een sociaal-maatschappelijke functie. Functies en de dorpskern te rijden. Deze ontwikkeling draagt bij aan de verbetering uitstraling van deze ontmoetingsplekken sluiten aan op de schaal van van de leefkwaliteit in de dorpskern. Tegelijkertijd biedt de vrijkomende en beleving in het dorp. Het verenigingsleven floreert door de inzet van ruimte op de locatie van het verplaatste bedrijf mogelijkheden om aan de vele vrijwilligers. Zij worden gestimuleerd om zelf of in co-productie andere ruimtelijke en maatschappelijke wensen, die de vitaliteit van het activiteiten te organiseren. dorp versterken, tegemoet te komen. Zwammerdam kent een bewogen geschiedenis en was in de Romeinse De inrichting van de openbare ruimte heeft een hoge belevingswaarde. tijd, evenals Alphen aan den Rijn, één van de castella (Pullum Nigrum) Het creëren van een aantrekkelijk dorpshart, de vormgeving van langs de Limes. In het dorp zijn op diverse plekken zichtbare ontmoetingsplekken, de aanwezigheid van (cultuur en/of horeca) verwijzingen naat dit Romeins verleden. Het meest tastbare bewijs is de voorzieningen of bedrijvigheid die het ontmoeten stimuleren alsook de archeologische vindplaats van het voormalig Castellum Nigrum Pullum, kwaliteit van het straatmeubilair kunnen de interactie tussen mensen in de zuidwestelijke hoek van landgoed de Hooge Burch. Op deze plek bevorderen. zijn de contouren van het voormalig castellum zichtbaar gemaakt. Het plan “Sensus” streeft verdere zichtbaarheid na door de realisatie van een zogenaamde belevingspoort op deze locatie. In samenhang met de uitwerking van het stedenbouwkundig plan van de Hooge Burch/Ipse de Bruggen wordt deze ingezette koers met respect voor de cultuurhistorie verwijzing zorgvuldig ingepast. Het dorp ontwikkelt zich tot dorpskern met een duidelijke oriëntatie op de zorgdienstverlening.

Het stedenbouwkundig plan van de Hooge Burch/Ipse de Bruggen biedt tevens ruimte om de personeelswoningen in de zone langs de Spoorlaan te vervangen door voor het dorp interessante woningtypologieën. Deze mogelijke herstructureringsopgave draagt bij aan de versterking van de woonfunctie in Zwammerdam.

De Stad van Morgen 87 Aantrekkelijke en duurzame woonkwaliteit

“Het woningbestand is duurzaam. De ruime kavels bieden Om de woningvoorraad in de dorpen ook in de toekomst mogelijkheden voor flexibele en alternatieve woonvormen, zoals aantrekkelijk te houden, is het van belang dat bij de verouderde woongroepen, generatie- of kangoeroewoningen. (…) De sterke sociale woningen een kwaliteitsslag wordt gemaakt. Het verminderen van binding van de bewoners, de aantrekkelijke en veilige woonomgeving energiegebruik door te investeren in dak- en gevelisolatie dubbel en het bloeiende verenigingsleven maken het wonen en leven in de glas draagt bij aan de gewenste verduurzaming. Het gebruik van dorpen aantrekkelijk. Het wonen in de dorpen betekent tegelijkertijd duurzame materialen bij woningrenovatie draagt tevens bij aan het wonen in een hechte gemeenschap, waarbij het ontmoeten -zowel ontstaan van een duurzaam woningbestand. virtueel als rechtstreeks- zeer belangrijk is.”

Wijkenopbouw Zwammerdam Wijkenopbouw Aarlanderveen

88 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen Bij nieuwbouwwoningen is naast het minimaliseren van De landelijke trend van vergrijzing treedt ook op in de dorpen. energiegebruik en het gebruik van duurzame materialen nadrukkelijk Er wordt gezocht naar flexibele woonvormen en woonconcepten aandacht voor flexibele woonvormen, die voor verschillende om wonen en zorg met elkaar te combineren, zodat mensen met doelgroepen aantrekkelijk zijn. Van seniorenwoningen die ook een zorgbehoefte toch zo lang als wenselijk in de eigen woning geschikt zijn voor startende huishoudens tot woonwerkwoningen kunnen blijven wonen. Realisatie van alternatieve woonvormen die op termijn omgezet kunnen worden naar “gewone” woningen. als woongroepen, generatie- of kangoeroewoningen, het gebruik Het woningaanbod kan op deze manier eenvoudig inspelen op maken van technologie (domotica, breedband) of het leveren van de snel veranderende woningbehoefte. Dit vereist flexibiliteit in zorgdiensten in de eigen woning, zowel door zorgkantoren als het bestemmingsplan. Het stimuleren van vormen van particulier door mantelzorg of burenhulp dragen hieraan bij. Ook is een trend opdrachtgeverschap maakt een eigen woning financieel bereikbaar zichtbaar van welvarende (aankomend) senioren, die gezamenlijk ook voor minder draagkrachtigen zoals jongeren en starters. De een groot huis kopen en als woongroep de kwalitatief hoogwaardige dorpen blijven aantrekkelijk voor diverse doelgroepen waardoor de privézorg zelf organiseren. sociale gemeenschap in de dorpen intact blijft. Zwammerdam heeft door de reeds aanwezige zorgvoorzieningen de potentie om zich te specialiseren in wonen met zorg. De herstructurering van de verouderde seniorenwoningen aan de Buitendorpstraat tot zorgvuldig ingepaste zorggeschikte appartementen en eengezinswoningen in het huursegment is hier een goed voorbeeld van. Maar ook de uitvoering van het Masterplan van de Hooge Burch/Ipse de Bruggen zorgt voor een transformatie van het zorgvastgoed naar zorgwoningen. Naast woningen voor bewoners en personeel worden er ook gerelateerde voorzieningen voor verzorging, dagactiviteiten, werk, recreatie en de inrichting van de openbare ruimte gerealiseerd. Met deze ontwikkeling ontstaat een woonklimaat, dat voldoet aan de kwalitatieve vraag van de doelgroep, die hier woont en gebruik van maakt.

De Stad van Morgen 89 Benutten van de aanwezige ondernemersgeest

“Voorzieningen om de gezondheid te bevorderen, zoals sport- en Het toenemend besef van het belang van een gezonde levensstijl welnessvoorzieningen of plekken waar streekeigen, duurzaam zorgt ervoor dat het voor ondernemers interessant is om geproduceerde voedselproducten worden verkocht of genuttigd, op deze ontwikkeling in te spelen. De authentieke dorpen zijn als economische dragers volop in de dorpen en het omliggende bieden een geschikte achtergrond voor wellness-, recreatie- of buitengebied aanwezig. Ondernemers spelen actief in op deze zorgvoorzieningen. Te denken valt aan het stimuleren van de verkoop dragers. (…) Tegelijkertijd is er ruimte voor (…) bedrijvigheid aan van streekeigen producten, zowel op het eigen erf, op boerenmarkten huis.” als in horecagelegenheden. Maar ook het besef om een pas-op-de- plaats te maken in de drukte van alledag. De ligging in het open landschap van het Groene Hart trekt mensen die op zoek zijn naar rust, bezinning en authenticiteit, inclusief de mogelijkheden die het biedt om te recreëren, te sporten of uit te rusten.

Lokale economie Zwammerdam Lokale economie Aarlanderveen

90 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen Deze behoefte om te onthaasten komt vooral van stedelingen. De aanwezigheid van de veelal dienstverlenende bedrijvigheid De behoefte kan bijvoorbeeld worden gefaciliteerd in sport- biedt kansen om deze ontwikkeling verder te concretiseren. en welnessvoorzieningen of een bed- en breakfast met Bestemmingsplannen maken het mogelijk om dienstverlenende welnessmogelijkheden. De recreatieve potentie kan verder worden bedrijvigheid in woningen toe te staan. De wandel,- fiets- en benut door het versterken van fietsroutes, onder andere door kanoroutes van de Oude Rijn naar de aftakking van de Ziende de realisatie van de fietsbrug over het Aarkanaal of het verder en een koppeling met het Ziendepark, dat wordt omgevormd tot toegankelijk maken van het landschap door de realisatie van Toeristisch Overstap Punt (TOP) gecombineerd met het creëren van wandelpaden. Ook het kamperen bij de boer is een manier om de verblijfsplekken langs het water geven Zwammerdam een recreatieve drukte van alledag te ontvluchten. en toeristische impuls. Van belang is om het recreatienetwerk van wandel-, fiets- en vaarroutes duidelijk onder de aandacht te brengen bij potentiële gebruikers. De gemeente zet in op een goede gebruikskwaliteit van dit netwerk, onder andere door een goede bewegwijzering en hoogwaardige vormgeving van de paden. Deze ontwikkeling geeft spin-off voor de horeca in Zwammerdam.

Naast de ontwikkeling om de gezonde levensstijl te stimuleren, is het met name in Aarlanderveen van belang om de noodzakelijke schaalvergroting van agrarische ondernemers/bedrijven in gezamenlijkheid vorm te geven, zodat op deze manier een concurrerende bedrijfsvoering kan worden gegarandeerd. De mentaliteit van aanpakken is belangrijk om deze opgave te laten slagen. De promotie, productie en verkoop van streekeigen voedselproducten is onderdeel van deze opgave.

De Stad van Morgen 91 Toegankelijk en bereikbaar maken van voorzieningen

“Iedere inwoner heeft snel en onbeperkt toegang tot data, informatie Het toegankelijk en bereikbaar maken van voorzieningen kan en diensten, waardoor de fysieke nabijheid van voorzieningen van op verschillende manieren plaatsvinden. Toegankelijkheid en ondergeschikt belang is. De aanwezige sociaal-maatschappelijike bereikbaarheid van voorzieningen betekent niet per definitie dat deze functies en organisaties zijn op een efficiënte wijze georganiseerd.” voorzieningen fysiek aanwezig zijn in het dorp. Er wordt gekozen voor medische, sociale en/of onderwijsvoorzieningen die passen bij de identiteit van het dorp en in verhouding staan tot de schaalgrootte en demografische ontwikkelingen van het dorp.

Indien een bepaalde voorziening niet wenselijk of mogelijk is in het dorp, is het van belang om deze voorziening op een andere manier wel bereikbaar of toegankelijk te maken. Dit kan plaatsvinden via de digitale snelweg, maar ook doordat diensten naar de gebruiker toe worden gebracht.

Toegankelijkheid Zwammerdam Toegankelijkheid Aarlanderveen

92 Uitvoeringsstrategie Vitale Dorpen Voor voorzieningen die wel in het dorp aanwezig zijn, is het Dit kan zowel door flexibiliteit in de inrichting van de bebouwing belangrijk dat deze bereikbaar zijn voor verschillende doelgroepen. (fysieke kant), maar ook door samenvoegen van functies Een voorbeeld vormen de maatschappelijke en recreatieve (multifunctionaliteit) en samenwerking tussen organisaties (sociale voorzieningen op het terrein van landgoed Hooge Burch. Doordat kant). het terrein vrij toegankelijk is, kan iedereen gebruik maken van In dit kader is het van belang om te onderzoeken welke gebouwen deze voorzieningen. De mogelijkheid om van dit aanbod gebruik te nieuw gebruik vereisen of welke functies of organisaties kunnen kunnen maken, is van groot belang voor de vitaliteit in het dorp. Er worden samengevoegd. De ontwikkeling van het Integraal worden immers voorzieningen aangeboden die het draagvlak van de Kind Centrum (IKC) in Aarlanderveen of het onderzoeken van oorspronkelijke gebruikers overstijgen. De aantrekkelijkheid van het de mogelijkheden om een multifunctionele accommodatie in dorp wordt hiermee bevorderd. Zwammerdam te realiseren zijn hier goede voorbeelden van. Om Naast medegebruik is het noodzakelijk dat gebouwen zo ontworpen divers gebruik in gebouwen mogelijk te maken, is het noodzakelijk zijn dat ze eenvoudig in kunnen spelen op ontwikkelingen en om flexibiliteit in bestemmingsplannen in te bouwen. veranderende functieeisen.

De Stad van Morgen 93 94 Positionering Inspiratie Vitale Dorpen

Deze structuurvisie wil met name uitnodigen, ruimte bieden en faciliteren. Door het bieden van (beleids)ruimte krijgen de dorpen kans zich te ontwikkelen. De gemeente neemt haar verantwoordelijk met name in die gebieden waar dat noodzakelijk is: de openbare ruimte en de ruimtelijke ordening. De genoemde mogelijke ontwikkelingen zijn bedoeld als inspirerende voorbeelden, die een beeld geven welke ontwikkelingen mogelijk zijn binnen de in Deel 1 beschreven visie.

De Stad van Morgen 95 Voorzieningen Flexibele Woonvormen

De digitale toegankelijkheid van voorzieningen en diensten maakt Om het wonen in de dorpen aantrekkelijk te houden, is het de fysieke aanwezigheid van voorzieningen in veel gevallen noodzakelijk om woningen dusdanig aan te passen of te realiseren ondergeschikt. De sterke sociale binding in dorpse gemeenschappen dat er voldoende flexibiliteit in de woningen aanwezig is, zodat maakt de aanwezigheid van een ontmoetingsplek van essentieel deze eenvoudig aangepast kunnen worden aan veranderende belang. Het is daarom belangrijk dat in ieder dorp een mogelijkheid woonwensen of gebruik. De realisatie van zogenoemde kangoeroe- of is om elkaar te ontmoeten. Dit kan zowel in een gebouw als in de generatiewoningen zorgt ervoor dat de zorgbehoevende in het dorp openbare ruimte plaatsvinden. kan blijven wonen en zodoende onderdeel uit blijft maken van de Demografische ontwikkelingen leiden tot een afname van het dorpse samenleving. Tegelijkertijd bieden deze woningen ruimte voor draagvlak aan voorzieningen. Het zoeken naar een efficiënte een beroep of (ruimtevragende) hobby aan huis. organisatie van sociaal-maatschappelijke functies, die tevens kunnen fungeren als ontmoetingsplek in het dorp is noodzakelijk.

96 Inspiratie Vitale Dorpen Verblijfsvriendelijke dorpskernen Streekeigen producten

Bestaande bedrijvigheid met een hoge verkeersaantrekkende werking Verkoop van streekeigen producten op het eigen erf, boerenmarkten of met zwaar verkeer vinden een plek op een locatie in de nabijheid van of in horecagelegenheden in de gemeente draagt bij aan de provinciale weg. Op deze manier hoeft zwaar verkeer niet meer door bewustwording van een gezonde voedselvoorziening van inwoners. de dorpskern te rijden. De combinatie van duurzaam veilig ingerichte wegen, nadruk op langzaam verkeer en een hoogwaardig ingerichte openbare ruimte zorgen voor een prettig leef- en verblijfsklimaat in de dorpskernen.

De Stad van Morgen 97 98 Positionering Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap

De Stad van Morgen 99 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap

“ De transitie naar een groene economie betekent een herdefiniëring Een algemene leidraad is het bewustzijn voor effecten die een van de waarde van het landschap rondom Alphen aan den Rijn. bepaalde ontwikkeling heeft op het milieu. Daarnaast zijn per polder Naast gezonde, duurzaam verbouwde streekproducten worden specifieke ruimtelijke, sociale en economische eigenschappen hier waardevolle, natuurlijke grondstoffen voor uiteenlopende geanalyseerd en daaraan verbonden doelen gesteld. Ontwikkelingen toepassingen geproduceerd.” in het buitengebied die dienend zijn aan deze doelen worden in de structuurvisie mogelijk gemaakt. De gemeente roept bewoners en Voor de gemeente Alphen aan den Rijn is het buitengebied van bedrijven nadrukkelijk op te participeren en eigen creatieve ideeën grote waarde. In het verleden is die waarde vooral tot uitdrukking in te brengen om te komen tot een gezonde en aantrekkelijke gekomen in het uitgeven van gronden voor woningbouwontwikkeling. leefomgeving. Redenerend vanuit de huidige en toekomstige opgaves is een Kansen voor het uitnutten van het waardevol landschap liggen in de: voortzetting van deze praktijk geen vanzelfsprekendheid. Ten Innovatie in de landbouw: eerste, omdat de stad Alphen aan den Rijn zich in haar toekomstige • productie van grondstoffen voor de biobased economy ontwikkeling in principe richt op het intensiveren van de • watergebonden landbouw bebouwing binnen de bestaande contouren. Ten tweede, omdat • teelt van eiwit- en energiegewassen maatschappelijke en economische trends en ontwikkelingen zoals Klassieke landbouw multifunctionele landbouw, klimaatdoelstellingen, hernieuwbare • versterkte productie van streekeigen, biologisch voedsel energiebronnen, de biobased economy of duurzaam en regionaal Energieproductie geproduceerd voedsel de basis vormen voor alternatieve • ruimte voor zonnepanelen en/of windturbines, biomassa verdienmodellen voor het buitengebied. Een groot deel van deze Natuurbeheer onderwerpen zijn pas sinds kort in de belangstelling komen te staan. • vernatting van veenweidegebieden Om die reden zijn er ook slechts beperkt concrete projecten te Multifunctionele landbouw benoemen. Desalniettemin zet Alphen aan den Rijn voor behoud en • zorgboerderij, boerencamping, landwinkel e.d. ontwikkeling van het buitengebied in op deze toekomstgeoriënteerde • diensten met betrekking tot gezondheid en zorg alternatieve manieren van waardecreatie in het agrarisch landschap. Buitenrecreatie De uitdaging bestaat hierbij in het optimaal benutten en versterken • uitbouw van het recreatieve aanbod en routenetwerk van het aanwezige economische potentieel. Ruimtelijke kwaliteit: De Structuurvisie Buitengebied die in 2008 door de Raad is • landelijk wonen, vastgesteld biedt beleidsmatig ruimte voor dergelijke ontwikkelingen. • vergezichten

100 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap De Stad van Morgen 101 Innovatie in de landbouwsector Productie van grondstoffen voor de biobased economy

” De land- en tuinbouwsector in en rondom Alphen aan den Rijn De bio-based economy is een economie waarin bedrijven – nationaal is bakermat voor innovatie, duurzame economische groei en en internationaal – non-food toepassingen vervaardigen uit groene werkgelegenheid.” grondstoffen oftewel biomassa. Het gaat om toepassingen als transportbrandstoffen, chemicaliën, (bouw-)materialen en energie (elektriciteit en warmte). De biobased economy is een zeer toekomstgerichte sector met grote innovatie en groeimogelijkheden. De positie van Alphen aan den Rijn in de regio als hoofdstad van het Watergebonden landbouw Groene Hart wordt mede bepaald door de wijze waarop de gemeente hierop weet in te spelen. Tot nu toe wordt in Nederland aquaponics slechts op kleine schaal toegepast. Aquaponics is een natuurlijke en milieuvriendelijke manier van voedselproductie zonder daarbij het water te moeten verschonen of chemische meststoffen toe te passen. In de natte gebieden van het veenweidelandschap zijn er mogelijkheden om dit systeem op grotere schaal toe te passen. Ook dry-hydroponics is een schone, efficiente en duurzame manier om op grote schaal cyclische gewassen te telen zoals sla, kruiden en zomerbloemen. Vooral voor het glastuinbouwgebied aan de Oostkanaalweg kan dit systeem een economische impuls betekenen. Het kweken van algen staat in de belangstelling voor de productie van grondstoffen voor de voedingsmiddelenindustrie (zowel diervoeders als voor menselijke consumptie), chemische industrie, medische toepassingen en energievoorziening. Daarnaast zijn algen effectief in te zetten voor het reinigen van afval en oppervlaktewater. Om te kunnen voortbestaan is het belangrijk dat de Greenport Boskoop investeert in innovatie. De kracht ligt in de unieke ligging in een waterrijk gebied. Gewassenteelt op water en veen is hier de belangrijkste opdracht.

102 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap Teelt van eiwit- en energiegewassen Klassieke landbouw

Om minder afhankelijk te worden van geïmporteerde soja uit Zuid Versterkte productie van streekeigen, biologisch voedsel Amerika zal de vraag naar Europese teelt van eiwitgewassen in de toekomst toenemen. Door productie van inheemse gewassen zoals De belangrijkste functie van het agrarisch landschap rondom Alphen erwten of lupine, maar ook door proeven met Europese soja zullen aan den Rijn is de productie van voedsel. Naast de productie van vlees deze op termijn concurrerend worden ten opzichte van de mondiale en zuivelproducten uit de veehouderij worden in de droogmakerijen markt. Onderzoek moet uitwijzen in hoeverre de bodemsamenstelling Vierambacht en Nieuwkoop ook graan en groenten verbouwd. van de droogmakerijen geschikt is voor een rendabele teelt van Nu worden deze producten nog veelal buiten de regio of zelfs dergelijke gewassen. Energiegewassen zoals koolzaad, olifantengras, buiten Nederland afgezet. En dat terwijl de lokale vraag naar lokaal wilgen, mais of purgeernoot worden verwerkt tot biobrandstoffen. geproduceerde producten sinds jaren toeneemt en er op korte afstand Door de toenemende schaarste aan makkelijk winbare fossiele een afzetmarkt met zeven miljoen consumenten ligt. brandstoffen zijn deze gewassen een kansrijke optie voor rendabele Door ook vanuit de overheid meer aandacht te besteden aan lokaal of productie. regionaal geproduceerd voedsel wordt de verkoop binnen de eigen regio versterkt. Hierdoor worden producenten gestimuleerd om voor de lokale markt te produceren met als positieve neveneffecten een gevarieerder soortenaanbod, versere producten en kortere transportwegen. Door de keten tussen producent en consument te verkorten en tussenschakels overbodig te maken krijgt de boer een betere prijs voor zijn producten en kan hij concurrerend blijven ondernemen. Bij de promotie van streekproducten kan worden gedacht aan: • Organiseren van streekmarkten of door evenementen zoals de verkiezing van het Groene Hart-product van het jaar; • Ontwikkelen van lespakketten voor scholen; • Stimuleren van de verkoop van streekproducten in lokale supermarkten; • Opzetten van website met lokale producenten voor online verkoop; • Ontwikkeling van een markthal in Alphen aan den Rijn.

De Stad van Morgen 103 Energieproductie

Ruimte voor zonne- en/of windenergie, biomassa

Het buitengebied kan ook een belangrijke rol vervullen in de productie van duurzame energie. In het gebied zijn kansen voor zonne- en windenergie, biomassa en geothermie. Vooral in de nattere veenweidegebieden die voor akkerbouw minder geschikt zijn liggen kansen voor alternatieve verdienmodellen. Uit de door de TU Delft en de Omgevingsdienst opgestelde Energievisie Holland Rijnland (01/2012) blijkt dat door slimme toepassing van een combinatie van energieconcepten het buitengebied van Alphen voor een substantieel deel kan bijdragen in de energiebehoefte van de stad. Kansen voor het buitengebied liggen vooral in het stimuleren van zonnecellen op daken van boerderijen en stallen maar ook grootschaligere toepassing op zonne-akkers behoren tot de mogelijkheden. Het plaatsen van zonnecellen op boerenschuren in combinatie met het saneren van asbest in de dakbedekking wordt met rijksmiddelen ondersteund. Ook een versterkte verwerking van biomassa biedt kansen. Met name het Bentwoud en de Greenport Boskoop kunnen hiervoor een belangrijke toeleverancier worden. De verdere ontwikkeling van (decentrale) biovergistingsinstallaties in en rondom Alphen aan den Rijn zorgt voor een directe en transportextensieve afnamecapaciteit.

104 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap Natuurbeheer Ruimtelijke kwaliteit

Vernatting van veenweidegebieden De agrarische functie van het buitengebied staat aan de basis voor de kenmerkende openheid van het slagenlandschap rondom Alphen Bij het beschermen en in standhouden van het landschap van het aan den Rijn. Bij de gemeente wordt daarom ook zeer kritisch Groene Hart gaat het primair om de bescherming van het veen. gekeken naar initiatieven die het agrarische gebruik negatief kunnen Alleen door de bescherming van het veen blijft het waardevolle beïnvloeden. Desalniettemin zijn voor het buitengebied doelstellingen veenweidelandschap in stand en blijven de kenmerken van het geformuleerd waarbinnen bijvoorbeeld ook mogelijkheden voor slagenlandschap zichtbaar. In de veenweiden van het Groene Hart landelijk wonen vallen. De openheid van het buitengebied wordt volgt het waterpeil de bodemdaling. Met het tegengaan van de door vergezichten benadrukt. De gemeente ondersteunt particuliere bodemdaling wordt dus een enorme bijdrage geleverd aan het initiatieven die de openheid van het landschap en vergezichten behoud van het karakteristieke cultuurlandschap. Dit levert tevens bevorderen, voornamelijk langs de Steekterweg, zichten naar polder een enorme bijdrage aan de vermindering van de CO2-uitstoot in Steekt, de drooggemaakte polder ten westen van Aarlanderveen, de Nederland. Veengebieden in Nederland stoten circa 10 megaton CO2 Zuid- en Noordeinderpolder en het Zaanse Rietveld. per jaar uit. Dat is zo’n 3 tot 5 % van de Nederlandse CO2-uitstoot.

Tot nu toe zijn voor inklinkend veen de verdienmogelijkheden bij vermindering van CO2-uitstoot nog niet in beeld. Door aanspraak te maken op subsidiegelden van Europa en het Rijk kunnen natuurbehoud en het terugdringen van de CO2-uitstoot op een slimme manier gecombineerd worden. Ook hoeft de vernatting van het veen gebruik als landbouwgrond niet per definitie uit te sluiten. Wel zal naar andere vormen van landbouw en op de nieuwe situatie toegesneden gewassen moeten worden gezocht.

De Stad van Morgen 105 Multifunctionele landbouw

Multifunctionele landbouw is het verzamelbegrip voor functies Naast de zorg als neventak op een agrarisch bedrijf zijn er ook die een verbreding van activiteiten op en van agrarische bedrijven initiatieven voor de vestiging van woon-/zorgfuncties op voormalige omschrijven. Te denken valt aan natuur en milieueducatie, agrarische bedrijfscomplexen in het buitengebied. Hier is meestal plattelandsrecreatie, landwinkel of natuurbeheer. Multifunctionele geen sprake meer van een zorgboerderij maar van een zorginstelling. landbouw is een sterk groeiende sector die inspeelt op de Beleidsmatig biedt de Structuurvisie Buitengebied ruimte voor toenemende vraag van consumenten naar rust, ruimte, zorg, dergelijke initiatieven, mits deze een bijdrage leveren aan de recreatie en lokaal, smakelijk en gezond eten. Boerenbedrijven in het ruimtelijke kwaliteit van de specifieke locatie. buitengebied met een gevarieerd aanbod aan activiteiten maken het platteland aantrekkelijker als recreatiegebied - vooral als hiermee wordt aangehaakt op knooppunten van fiets- en wandelroutes. Ook boerderijen in de directe nabijheid van de stad Alphen aan den Rijn zijn bij uitstek geschikt om hun diensten en productenpalet uit te breiden. Door hun goede bereikbaarheid en specifieke aanbod bieden zij een interessant alternatief en meerwaarde voor de stedelijke consument.

Diensten met betrekking tot gezondheid en zorg

Vooral in de zorg zal in de komende jaren gezocht moeten worden naar alternatieve manieren om op een (kosten-)effectieve manier aan de toenemende vraag te kunnen beantwoorden. De positieve effecten van een groene leefomgeving op zowel fysieke en psychische gesteldheid van mensen zijn wetenschappelijk onderzocht en aangetoond. Succesvolle voorbeelden zijn agrarische kinderopvang, zorglandbouw, sociale werkplaatsen en de verslavingszorg. Naast curatieve maatregelen zijn ook de preventieve effecten van een groene leefomgeving interessant in het kader van de kostenbeheersing van de zorguitgaven.

106 Uitvoeringsstrategie Waardevol Landschap Versterken recreatief potentieel

Uitbouw van het recreatieve aanbod en routenetwerk Een breder aanbod aan diensten en voorzieningen in het buitengebied voegt doelbestemmingen toe die aktief gebruik van het In het LOP (Landschapsontwikkelingplan Rijn-en Veenstreek) zijn buitengebied stimuleren. Zo maken oplaadpunten voor elektrische projecten geformuleerd die het recreatieve netwerk van wandel, fietsen standaard onderdeel uit van het verbrede dienstenaanbod van fiets- en vaarroutes versterken. Voortzetting van het programma de agrarier. na 2013 is van belang om regionaal te kunnen blijven werken Hetzelfde geldt voor het Bentwoud dat in de toekomst een aan een fijnmazig fiets- en wandelpaden netwerk. Langs deze belangrijke regionale functie zal vervullen voor recreatie. Het gebied routes worden in samenwerking met de regio minimaal een vijftal zal daarom niet alleen esthetisch aansprekend en toegankelijk knooppunten aangewezen en ontwikkeld waardoor recreatie in het moeten zijn maar ook door commerciële activiteiten voor een breed buitengebied toegankelijker en attraktiever wordt gemaakt. Binnen publiek aantrekkelijk moeten zijn. Te denken valt aan horeca, een deze doelstelling valt ook het creëren van opstappunten voor bostuin in combinatie met een natuur en milieueducatiecentrum, waterrecreatie. vergaderfaciliteiten en mogelijkheden voor georganiseerde Door een combinatie met de ontwikkelingen op Rijnhaven Oost, bij de activiteiten. Zegerplas en langs de Oude Rijn wordt het recreatieve potentieel van waterrecreatie beter benut en uitgebouwd. De verbinding tussen stad en buitengebied kan op een aantal plekken worden verbeterd. Door de harde grens die de infrastructuur rondom de stad Alphen aan den Rijn vormt is het buitengebied niet overal even toegankelijk. Naar het zuiden toe is de ontsluiting richting Boskoop en Hazerswoude Dorp goed. De mooie polders rondom Aarlanderveen kunnen door middel van een brug over het Aarkanaal beter ontsloten worden voor recreatieve doeleinden. Aan de noordkant kan een verbinding van het Windepad met het regionale recreatieve padennetwerk de aantrekkelijkheid verhogen. Rondom de stad Alphen aan den Rijn zijn er diverse locaties aan te wijzen waar door een specifieke invulling, bijvoorbeeld door middel van een stadsboerderij, de stedelijke bewoner verleid wordt om vaker het buitengebied op te zoeken.

De Stad van Morgen 107 108 Positionering Inspiratie Waardevol Landschap

Deze structuurvisie wil met name uitnodigen, ruimte bieden en faciliteren. Door het bieden van (beleids)ruimte krijgt het landschap kans zich te ontwikkelen. De gemeente neemt haar verantwoordelijk met name in die gebieden waar dat mogelijk is: met name op de onderwerpen energie, natuur en ruimtelijke ordening. De genoemde mogelijke ontwikkelingen zijn bedoeld als inspirerende voorbeelden, die een beeld geven welke ontwikkelingen mogelijk zijn binnen de in Deel 1 beschreven visie.

De Stad van Morgen 109 Inspiratie klassieke landbouw

110 Inspiratie Waardevol Landschap Duurzame landbouw Schaalvergroting landbouwbedrijven Stadsboerderij

De toekomst van de Nederlandse Naast de focus op kleinschalige, biologische Op het grensvlak tussen stad en buitengebied landbouw, voorop de zuivelindustrie, voedselproductie voor de regionale markt fungeert een stadsboerderij als trekker voor krimpt naar productie voor interne en nabij blijven landbouwproducten een belangrijk stedelingen om actief gebruik te maken van gelegen markten. In die afzetgebieden is Nederlands exportproduct. Om op de het buitengebied. Daarnaast wordt hier in de duurzaamheid een belangrijke economische globale markt te kunnen concurreren nabijheid van, eventueel in samenwerking waarde. Door directe afzet van hun producten is schaalvergroting voor sommige met, de afnemer op kleinschalige wijze in de regio wordt de keten korter, vallen boerenbedrijven onontkomelijk. Functies duurzaam voedsel geproduceerd. schakels weg en kan de boer een betere prijs die een voortzetting en uitbreiding van een voor zijn producten krijgen. In de stad wordt renderend boerenbedrijf beperken worden in deze trend door het organiseren en mogelijk het buitengebied niet toegestaan. maken van streekmarkten en verkooppunten gestimuleerd.

De Stad van Morgen 111 Inspiratie innovatie in de landbouw

112 Inspiratie Waardevol Landschap Watergebonden landbouw

Voor een herwaardering van het landschap doet de gemeente een beroep op het ondernemerschap van de tuinders en boeren in het buitengebied. De middelen, die de overheid tot zijn beschikking heeft worden ingezet om innovatie in de landbouwsector te stimuleren en mogelijk te maken. In samenwerking met agrariers, onderwijsinstellingen, de publieke sector en het bedrijfsleven ontwikkelt de gemeente alternatieve verdienmodellen voor het landschap met het oog op een sterke, groene economie. Watergebonden landbouw zoals zilte teelt, algenkweek of aquaponics speelt op een slimme manier in op de wateropgave van het Groene Hart. De producerende en logistieke sector binnen de regio is een potentieel grote afzetmarkt. Vooral de natte veenweidegebieden rondom Boskoop zijn als mogelijke locaties in beeld.

De Stad van Morgen 113 Grondstoffen biobased economy

Voor de biobased economy is er een toenemende behoefte aan plantaardige grondstoffen voor biobased plastics, de cosmetische industrie, de pharmacie, bouwmaterialen, biocomposieten en brandstoffen. Het gaat hierbij om een breed scala aan gewassen. Voor een aantal daarvan bieden de droogmakerijen rondom Alphen aan den Rijn goede groeiomstandigheden en kunnen tot een meerwaarde van de agrarische productie leiden.

114 Inspiratie Waardevol Landschap Teelt van eiwit- en energiegewassen

Nieuwe gewassen bieden mogelijkheden voor regionale akkerbouwproducten, niet alleen als basis van een duurzame veehouderij maar ook als grondstof voor industriële verwerking. Vooral gewassen als Veldboon en Gele Erwt hebben veel potentie als eiwitbron. Deder, een alternatief gewas voor koolzaad levert naast een hoge eiwitproductie ook een hoogwaardige olie die speciaal geschikt is voor de productie van vliegtuigkerosine. Ook is er een toenemend interesse is voor glutenvrije graanvervangers als Quinoa, Sorghum en Amaranth. Voor de veeindustrie kan Lupine een grote bijdrage leveren bij de verduurzaming van de veehouderij en de afhankelijkheid van (veelal genetisch gemodificeerde) soja-importen uit Zuid-Amerika beperken.

De Stad van Morgen 115 Inspiratie energielandschap

116 Inspiratie Waardevol Landschap Windenergie

De TU Delft heeft in opdracht van de Omgevingsdienst West Holland een Energievisie opgesteld waarin het energetische potentieel van de regio rondom Alphen aan den Rijn in kaart is gebracht. Algemene strekking is dat in de gemeente qua potentie een ruime overcapaciteit aanwezig is met betrekking tot warmte, brandstoffen en electriciteit. Windmolens maken deel uit van het palet aan mogelijke energiebronnen. Vanwege de visuele impact op het landschap is een goede ruimtelijke inpassing wenselijk. Plaatsing langs de infrastructurele assen (N11 / N207) in het landschap rondom Alphen aan den Rijn beperkt de overlast voor direct omwonenden, biedt een orientatiepunt in het landschap en benadrukt de lineariteit van de assen. Veelal zijn windmolens onderwerp van collectief-particuliere initiatieven. De gemeente draagt binnen haar mogelijkheden bij aan het mogelijk maken van deze initiatieven.

NL Architects , “Power Plants” / “Power Flower”

De Stad van Morgen 117 Energiegewassen

De vraag naar biobrandstoffen zal de komende jaren alleen maar toenemen. Deder, een alternatief gewas voor koolzaad levert naast een hoge eiwitproductie ook een hoogwaardige olie die speciaal geschikt is voor de productie van vliegtuigkerosine. Olifantengras is een snel groeiende grassoort die bijna volledig biologisch geteeld kan worden. De meest rendabele vorm voor energieteelt zal in de toekomst waarschijnlijk liggen in de grootschalige toepassing van microalgen. Het grootste voordeel van algenkweek is dat deze niet ten koste gaat van gewasproductie voor menselijke consumptie. Daarnaast ligt er een groot potentieel in het vergisten van mest uit de veeteelt en groenafval uit bermbeheer en openbare groengebieden.

118 Inspiratie Waardevol Landschap Geothermie

In de energievisie van de TU Delft wordt voor de regio met betrekking tot energiewinning uit geothermische bronnen een clustering van de gemeenten Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem en Rijnwoude voorgesteld. Vooral op het gebied van warmteenergie wordt hier een hotspot gezien. Afhankelijk van het gebruik, bijvoorbeeld door middel van directe warmtelevering aan kassen, is geothermie een rendabel en snel te realiseren energiebron zonder ingrijpende aanpassingen aan de bovengrondse infrastructur. Bij gebruik van aardwarmte in gebouwen en woonwijken zijn meestal complexe aanpassingen aan deze systemen nodig en zullen eerder op lange termijn kunnen worden toegepast.

De Stad van Morgen 119 Energiebuffer

Het hoogteverschil tussen de polders dat op sommige plaatsen tot wel 3 meter bedraagt kan gebruikt worden als “accu” voor groen opgewekte energie. Polder Gnephoek zou als water- en energiebuffer kunnen dienen. Maar ook het stromende water van de Oude Rijn, Gouwe of Heimanswetering biedt mogelijkheden voor waterkracht.

120 Inspiratie Waardevol Landschap Grootschalige zonne-energie

Op plekken in het landschap waar traditionele landbouw of alternatieve vormen van gewassenteelt niet renderend zijn kan de opwekking van zonne-energie op grote schaal een uitkomst bieden. Vooral in de veengebieden zijn er zones aan te wijzen waar de ondergrond niet draagkrachtig genoeg is om rundvee te laten grazen of te nat voor agrarische productie.

De Stad van Morgen 121 Inspiratie natuurbeheer

122 Inspiratie Waardevol Landschap Natuurlijk oeverbeheer Vernatting Veenweidegebied Natuur en milieueducatie

Vanwege de invloed van zowel land als water Bij het beschermen en in standhouden van NME activiteiten kunnen heel direct bijdragen is de oeverzone van nature een systeem het landschap van het Groene Hart gaat het aan het realiseren van gemeentelijke met een grote verscheidenheid aan flora primair om de bescherming van het veen. duurzaamheidsdoelen. Wanneer je nu je en fauna. Planten dienen als voedsel, maar Met de vernatting van het veenweidegebied inwoners, jong en oud, inzicht geeft in én ook als schuilgelegenheid voor veel dieren, wordt een enorme bijdrage geleverd aan leert over de waarde van hun natuur en waaronder insecten, vissen en vogels. De de vermindering van de CO2-uitstoot in milieu, creëer je voor later een bevolking die ecologische invloed van de oever reikt Nederland. Veengebieden in Nederland stoten zich actief inzet voor hun eigen omgeving, die daarmee veel verder dan alleen de grens zo’n 10 megaton CO2 per jaar uit. Dat is zo’n het waard vindt daarvoor in actie te komen en tussen land en water. De oever biedt goede 3 tot 5 % van de Nederlandse CO2-uitstoot. die samenleving en leefomgeving met elkaar migratiemogelijkheden voor planten en dieren Voor het verlies aan landbouwgrond worden verbindt. en is als zodanig uitermate geschikt als de boeren gecompenseerd door het Rijk. ecologische verbindingszone.Tenslotte kan de natuurvriendelijke oever bijdragen aan een gezond, helder watersysteem.

De Stad van Morgen 123 Inspiratie multifunctionele landbouw

124 Inspiratie Waardevol Landschap Multifunctionele landbouw

Multifunctionele landbouw gaat over landbouwbedrijven die er activiteiten bij doen die op een agrarisch bedrijf thuis horen, of er gemakkelijk passen. De gemeente heeft in de Structuurvisie Buitengebied per (deel)gebied bepaalt wat de economische, maatschappelijke en ruimtelijke doelen zijn, met aanwijzingen op het niveau van erf en gebouw. Verbreding van activiteiten op agrarische bedrijven wordt toegestaan mits deze activiteiten een bijdrage leveren bij het behalen ven deze doelen en het agrarisch gebruik van het buitengebied niet belemmeren.

Zorgboerderij Landwinkel Agrarische kinderopvang

De Stad van Morgen 125 Inspiratie recreatief potentieel

126 Inspiratie Waardevol Landschap Landgoed Recreatief netwerk Toeristisch Overstap Punt (TOP)

Landgoederen zijn openbaar toegankelijke In het landschap rondom Alphen aan Van belang zijn hierin de toeristische plekken in het buitengebied waar (particulier) den Rijn bevinden zich een groot aantal overstappunten als uitgangspunt en woningbezit wordt gecombineerd met een recreatieve routes: wandelpaden, fietsroutes, informatieplek. publieke, recreatieve functie. ruiterpaden, schaats- en vaarroutes. Een Deze voorzieningen versterken de uitbouw van dit routenetwerk, gepaard aantrekkelijkheid van het buitengebied. gaande met het toevoegen van recreatieve Daarnaast gaat de ontwikkeling van een functies op strategische plekken verhoogt landgoed In de meeste gevallen ook gepaard de aantrekkelijkheid van het buitengebied. met inrichting en beheer van natuurgebieden Naast de officiele routes zijn er ook waardoor ook de landschappelijke en informele boerenlandpaden die het netwerk ecologische waarde van het landschap wordt completeren. verhoogd. De aantrekkelijkheid van het landschap en de rust maken landgoederen ook gewilde vergaderlocaties en achtergrond voor feestelijke bijeenkomsten.

De Stad van Morgen 127 128 Positionering Financiële paragraaf

De Stad van Morgen 129 Investeringen in de intense stad, vitale dorpen en een waardevol landschap

Met de ruimtelijke structuurvisie zet Alphen aan den Rijn in op Kostenverhaal bij bouwplannen een intense stad, vitale dorpen en een waardevol landschap. Drie In samenwerking met initiatiefnemers wordt beoordeeld welke thema’s met elk eigen opgaven en kansen. Opgaven en kansen die kosten een project kan dragen. De gemeente zet er op in om met via projecten tot nieuwe (ruimtelijke) ontwikkelingen zullen leiden. De initiatiefnemers voorafgaand aan een bestemmingsplanwijziging tot structuurvisie is gericht op het ontlokken van initiatieven voor nieuwe overeenstemming te komen over de verdeling van kosten. In deze projecten. Gemeente Alphen aan den Rijn weegt per project af welke overeenkomst worden in ieder geval afspraken gemaakt over de rol haar het beste past. Dit kan zijn om tot projecten te inspireren, kosten die binnen een project worden gemaakt. mogelijk te maken (faciliteren), of projecten zelf te realiseren. Daarnaast wordt per casus bekeken of vanuit het project een In de zogenaamde Integrale Ontwikkelzone zijn met name projecten bijdrage geleverd kan worden aan bovenplanse kosten, de kosten opgenomen waarvoor reeds budget beschikbaar is. In deze zone van bovenwijkse voorzieningen en een bijdrage aan ruimtelijke heeft de gemeente de regie op het ontwikkelproces. Daarnaast heeft ontwikkelingen. De structuurvisie vormt de basis voor het verhaal van de gemeente een leidende rol in infrastructurele projecten en overige bovenplanse kosten. Om deze basis actueel te houden, worden de projecten in de openbare ruimte. projecten periodiek ge-update.

De gemeente kan er ook in de toekomst voor kiezen om zelf te Bovenwijkse voorzieningen investeren in projecten. Financieel uitgangspunt hierbij is dat de Bovenwijkse voorzieningen zijn infrastructurele werken en kosten die het gevolg zijn van een bouwplan worden verhaald op andere voorzieningen die een functie hebben voor meerdere de partij waar de opbrengsten van het plan vallen. De kosten die exploitatiegebieden. Zij moeten worden aangelegd vanwege de niet vanuit bouwplannen gedekt kunnen worden zal de gemeente effecten die projecten kunnen hebben op hun (wijdere) omgeving. vanuit algemene middelen en subsidies dekken. Per project moet Het gaat hierbij om de aanleg van wegen en paden, parkeerplaatsen, worden bezien in welk mate kosten verhaald kunnen worden op rioleringssystemen, groenstructuren en watersystemen. Op basis van ontwikkelende partijen. deze structuurvisie kan een fonds bovenwijks worden ingesteld. Dit fonds kan worden gevuld door verplichte bijdragen van ontwikkelaars die projecten binnen de gemeente realiseren. Bovenwijkse kosten worden naar rato van profijt toebedeeld aan alle gebieden die baat hebben bij de voorziening.

130 Uitvoeringsstrategie Financiële Paragraaf Bovenplanse kosten en bijdrage ruimtelijke ontwikkeling

Een structuurvisie biedt op basis van de Wet ruimtelijke ordening nog twee mogelijkheden voor het verhalen van kosten: de “bijdragen aan bovenplanse kosten” en de “bijdrage ruimtelijke ontwikkeling” Bij bovenplanse kosten gaat het om de zogenoemde bijdragen in ruimtelijke ontwikkelingen. Dit is een financiële vergoeding aan de gemeente in de vorm van een fondsbijdrage voor in een vastgestelde structuurvisie vastgelegde ruimtelijke ontwikkelingen. Bepalingen over deze bijdrage kunnen op basis van vrijwilligheid worden opgenomen in een anterieure overeenkomst. Bij een aantal voorzieningen is sprake van een mogelijke toerekening aan exploitatiegebieden.

De ‘bijdrage ruimtelijke ontwikkeling’ zijn bijdragen aan kosten die Alphen aan den Rijn maakt om de kwaliteiten van de intense stad, de vitale dorpen of de waardevolle landschappen te versterken. Voor deze bijdrage stelt de wetgever niet de eis van profijt, toerekenbaarheid en proportionaliteit. De ‘bijdrage ruimtelijke ontwikkeling’ is op vrijwillige basis. Voorafgaand aan een bestemmingsplanwijziging zal op basis van een haalbaarheidsstudie worden berekend óf en hoeveel er vanuit een project bijgedragen kan worden aan ruimtelijke ontwikkelingen.

De Stad van Morgen 131

Colofon

Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling Stadhuisplein 1 - Postbus 13 2400 AA Alphen aan den Rijn T 14 0172 F 0172 - 465 485 E [email protected]

Projectleider: Peter Commissaris

Projectteam: © 2013, Gemeente Alphen aan den Rijn Luis Beccan Davila Uitgegeven in eigen beheer Joyce Dullaart Michel Hagoort Aan de inhoud (tekst en kaartbeelden) is veel zorg besteed. Toch kan het zo zijn dat informatie Josine Overbeek onvolledig of niet helemaal correct wordt weergegeven. Aan de informatie in de notitie kunnen Sven Thorissen geen rechten worden ontleend.

Foto bladzijde 34: Ruud van Dijk (www.rvd-fotografie.nl) Foto’s bladzijdes 8, 98: Jan van Rijn overige foto’s: Google, Stockfoto kaartmateriaal en illustraties: De gemeente Alphen aan den Rijn heeft getracht om het auteursrecht van de beelden en Urbanworks illustraties in deze uitgave te respecteren. Van sommige foto’s kon de auteur niet achterhaald bureau voor architectuur & stedenbouw worden. Indien u meent dat bij bepaalde beelden het auteursrecht is geschonden, neem dan @: [email protected] contact op met de gemeente Alphen aan den Rijn. http://www.urbanworks.nl