OnverGETElijk! Dromen en plannen voor de Getestreek OnverGETElijk!

De Getestreek in het zuidoosten van Vlaams-Brabant is één van de minst bebouwde regio’s van de provincie. De Grote en Kleine Gete vormen samen met hun zijbeken de ruggengraat van deze mooie streek. De rivieren zoeken hun zwierige weg door het landbouwlandschap, de natuurgebie- den, de dorpen en steden.

Maar de roep om zichtbaar en voelbaar water wordt groter. Al enkele jaren na elkaar kreunen we onder aanhoudende droogte en hoge zomertemperaturen. De grondwaterstanden staan elk jaar ‘historisch laag’, bomen sterven van de dorst, het vee snakt naar schaduw en de opbrengst van de velden heeft te lijden onder verbranding en droogte. Toch blijven we betonneren en verharden in onze streek.

Daarom startten twaalf partners in 2017 het strategisch project Getestreek: de zes ‘Getegemeen- ten’ en zes bovenlokale partners. Het gaat om Hoegaarden, Tienen, Linter, Landen, Zoutleeuw, Geetbets, en de provincie Vlaams-Brabant, Regionaal Landschap Zuid-Hageland, Natuurpunt, Boe- renbond, Hageland+ en het Bekkensecretariaat Demerbekken.

De partners buigen zich over veel vragen. Hoe zullen we morgen wonen in de Getestreek? Hoe maken we deze streek meer klimaatrobuust? Welke toekomstplannen leggen we op tafel? Het doel van de samenwerking is om de waardevolle open ruimte te versterken en de leefbaarheid van de dorpskernen te vergroten. Daarvoor moet die open ruimte maximaal gevrijwaard worden met een groenblauw dooraderde landbouw die bestand is tegen de klimaatverandering, en met verbonden natuurgebieden met ruimte voor water in de valleien. In de dorpskernen streven we naar kernver- sterking, een hecht dorpsnetwerk, met water en groen, en verbondenheid met de vallei.

Na drie jaar werken kunnen de partners resultaten voorleggen. Projecten werden opgestart en zijn in uitvoering. De studie ‘leefbare dorpen Getestreek’ leverde belangrijke nieuwe inzichten, concrete plannen en projectvoorstellen op om verdere stappen te zetten.

Tijd om te oogsten. In dit krantje vind je een bloemlezing.

Droom en werk mee aan de toekomst van de Getestreek.

Vanuit de provincie geloven we sterk in een gebiedsgerichte aanpak van maatschappelijke en ruimtelijke uitdagingen. Om samen te werken aan de duurzame kwaliteit van de open ruimte, zijn bovengemeentelijke initiatieven een absolute noodzaak. De Getestreek heeft bovendien een speciaal plekje in mijn hart, omdat ik afkomstig ben uit Halle- Booienhoven in Zoutleeuw. Het is dan ook heel mooi om de samenwerking in deze bijzondere streek te zien groeien. Laat ons dit ook in de toekomst behouden en versterken.

Ann Schevenels, gedeputeerde voor ruimtelijke planning Vlaams-Brabant

COLOFON Deze Getekrant is een uitgave van het Strategisch Project Getestreek in opdracht van provincie Vlaams-Brabant en Regionaal Landschap Zuid-Hageland vzw | Oktober 2020 | Redactie en samenstelling: dienst ruimtelijke planning Tiens Broek, vallei van de Grote Gete Vlaams-Brabant en Regionaal Landschap Zuid-Hageland vzw | Eindredactie: Bart Claes | Illustraties: Plusoffice, dienst ruimtelijke planning Vlaams-Brabant | Foto’s: Regionaal Landschap Zuid-Hageland, Pieter-Jan Alles, Lander Loeckx, Pe- ter Maris, Johan Tollet, Marie Vanden Bosch | Grafische vormgeving: communicatiedienst Vlaams-Brabant | Wettelijk depot: D/2020/8495/12 | V.U.: Provincie Vlaams-Brabant, Provincieplein 1, 3010 Leuven | Ond. Nr. 0422.667.404 2 Dat de gemeenten elkaar beter kennen en op elkaar kunnen rekenen, Onze droom vind ik persoonlijk het mooiste resultaat van het project. Het oprichten van een kwaliteitskamer waar de Verpozen en erfgoed ont- Levenskrachtige dorpen in een dekken in het Warandebos omgevingsambtenaren inzichten en M

e l s informatie uitwisselen over projecten, Geetbets t e groenblauw dooraderd landschap rb e e hun plan van aanpak en visie, of het De Motte als poort k tot de Gete Delta opmaken van een bovengemeentelijk GETEDELTA hemelwaterplan waar er gezamenlijk Open landschap aan de steenweg over oplossingen wordt nagedacht zijn Gebiedsprogramma onverGETElijk! hiervan voorbeelden. Iedereen wordt op Nieuwenhoven In 2017 begonnen de partners plannen te smeden voor de Ge- deze manier expert en mag zijn ervaring testreek. Het werden drie intensieve jaren met overleg, discussie, Velpe Netwerkpunten voor delen. Dit maakt het strategisch project en ideeën om de streek (nog) mooier te maken. Hoe kunnen we korteketenproductie Drieslinter de Getestreek een ‘sterk merk’ maken? Partners met verschillende HET GROENE SPOOR: De Een Vinnepad vanuit participatief, dynamisch en vooral rijk! I jze het hart van de stad interesses en belangen gingen met elkaar in dialoog, zochten een Infrastructuur herinrichten re voor veilig fietsen in prach- nw Maud Davadan, coördinatieteam strategisch project eg draagvlak en werkten een gemeenschappelijke visie uit. Het start- tige natuur, extra ruimte Het Vinne schot van een duurzame en ambitieuze samenwerking op lange voor water en biodiversiteit termijn. Zoutleeuw Grote Gete Ruimte voor water in een natuurlijk overstromingsgebied eg Eén van de resultaten van die samenwerking is het gebied- w en er sprogramma ‘onverGETElijk!’. Dat programma werkt con- Ijz Kumtich e Transitieopgaven crete toekomstprojecten uit voor de maatschappelijke uit- D HET GROENE SPOOR dagingen die zich in de regio stellen: een klimaatrobuust Grote plannen voor De dorpen verbinden Orsmaal: chillen aan waterlandschap, levenskrachtige dorpskernen, een hecht de Gete in Tienen! met elkaar en de vallei het Getestrand Een klimaatrobuust waterlandschap. TIENEN dorpsnetwerk, een integrale fietscultuur, een onverge- 1 Ruimte voor water, met een integraal water- telijke beleving en een duurzame, productieve streek. beleid, levende en zuivere waterlopen, natuur ‘OnverGETElijk!’ is de basis voor het toekomstige Getepark en landbouw die bestand is tegen de klimaat- Jorda – an Fi verandering. streekbeleid en geeft inspiratie voor nieuwe e et en sv ROBUUSTE DORMAAL- M er projecten. bi BEEKVALLEI: nd i k I Wandelen, fietsen en ng e E T e L verkennen langs een Levenskrachtige dorpen. Onze woonker- ie b L Want nieuwe projecten komen er zeker. De n Kleine Gete l A versterkt groenblauw lint e a V 2 n a – nen worden de parels van de vallei, groen- Duurzaam beleven en L E van bron tot monding. verschillende partners vonden elkaar en trokken a m n r T bewegen langs de vallei S d Wange: kronkelend water en meer o blauw dooraderd en gericht op sociale samen- e U een streekdynamiek op gang. Om de bestaande en n natuur nabij de kasteelhoeve D U hang. toekomstige uitdagingen het hoofd te bieden, is het B O van cruciaal belang om die dynamiek onder de streek- R Beemdenvinneroute Hoegaarden Een hecht dorpsnetwerk. Slaapdorpen partners levend te houden. Zo kunnen we verder samen- worden verbonden dorpen, die met elkaar werken, ieder vanuit de eigen competenties en kwaliteiten. 3 én met de steden als één dynamisch systeem Zo kunnen we het gebiedsprogramma ‘onverGETElijk!’ realiseren De Beemden Neerwinden functioneren. en voortwerken aan een (be)leefbare, veerkrachtige en klimaatro- De Ravel Trein en fiets maken de Molenbeekvallei: genieten van een buuste Getestreek. Samen met de boer in regio goed bereikbaar groene long doorheen de stad strijd tegen de droogte Een integrale fietscultuur. We gaan voor een modal shift met een hoogwaardig fiets- LANDEN 4 netwerk en een fietsgericht omgevingsbeleid. Het kan er in de Getestreek soms Hélécine pittig aan toe gaan. We zijn bezig met Een onverGETElijke beleving. Met het la- Kwaliteitsbronnen bel ‘onverGETElijk!’ werken we aan het toe- gevoelige thema’s en soms verschillende waar we willen werken aan waterkwaliteit 5 ristisch-recreatief potentieel. We verbinden de Bufferzones belangen. Iedereen deelt een grote passie dorpen met de vallei, langs trage wegen die meer ruimte voor het water interessantae plekjes ontsluiten en het waar- voor de streek! Maar met de klimaatver- Hermeandering devolle landschap tonen. andering kunnen we er niet meer onder- structuurverbetering van de waterloop Vensters voor ontlinting uit: alleen door samen te werken kunnen open vistas behouden of zelfs herstellen De productieve streek van morgen. Duur- 6 zame landbouw die een stootje van het kli- we tot een krachtige streek komen. M Mobipunten als schakelpunten naar zachte mobiliteit maat kan verdragen, met een koolstofrijke en levende bodem. Marc Wijnants, burgemeester Linter Geetways ontmoetingsplaatsen met het water Koolstofbouwers werken aan klimaatvriendelijke landbouw

4 5 Mee op pad Van droom naar realisatie: concrete plannen en projecten voor de Getestreek

Hieronder vind je enkele concrete projecten 1. Een hemelwaterplan voor van ‘Water-Land-Schap’ die aansluiten bij 1 Klimaatrobuust waterlandschap de Getestreek de transitieopgaven van gebiedsprogramma ‘onverGETElijk!’. Een bovenlokaal hemelwaterplan geeft een ge- detailleerd overzicht van knelpunten zoals de 1. Een hemelwaterplan voor de Ruimte voor water, de versterking van onze biodiversiteit en het herstel ervan, zijn belangrijker dan ooit. Getestreek waterkwaliteit en de droogte- en overstromings- Ook in de Getestreek. De waterlopen vormen er een levensader, maar die ader moet dringend opnieuw risico’s. Het toont ook de oplossingen in een ge- 2. voelbaar en zichtbaar kloppen! De waterkwaliteit moet beter en er is een oplossing nodig voor de droogte- GETEst in Hoegaarden ïntegreerd actieplan voor het hele stroomgebied, met waterinfiltratie, natuurlijke buffering en bron- en overstromingsproblematiek. Dat kan met een integraal waterbeheer, door het verbeteren van waterkwa- 3. Landbouwers koolstofbouwers liteit en rivierecosystemen, het ontwikkelen van robuuste groenblauwe corridors, erosiebestrijding, en een gerichte maatregelen. 4. Kwaliteitsbronnen De Gete, als groenblauwe multifunctionele, natuurinclusieve landbouw. Sinds 17 januari 2019 werken de zes Getegemeen- 5. De Molenbeekvallei in Landen Dat is de ambitie van het landinrichtingsproject Water-Land-Schap.  ten samen aan dit bovenlokaal hemelwaterplan. ader, verbindt de zes gemeentes, Een unicum in Vlaanderen en een voorbeeld voor Bij het vormgeven van die geïntegreerde oplossingen, kijken we ook naar het verleden. Het is belangrijk om zoals het belang van water andere stroomgebieden. Het studietraject voor de te begrijpen hoe het valleilandschap en de huidige waterhuishouding in de Getestreek ontstaan is, om te opmaak van een actieplan loopt tot 2021. De zes de verschillende stakeholders werken aan een duurzame toekomst. gemeenten engageren zich om samen prioriteiten verbindt aan tafel. Hun gedeelde Dit project wordt mee aangestuurd door de Vlaamse Landmaatschappij en wil uitdagingen zoals droogte, te stellen, bovengemeentelijke knelpunten aan te overstromingen, waterkwaliteit en verzilting efficiënt aanpakken. Hoe? Door samenwerking met landbou- pakken en middelen voor terreinrealisaties vrij te engagement willen we versterken wers, een duurzame watervoorraad, een goede waterkwaliteit en de opvang van het teveel aan water in maken. met het hemelwaterplan om zo de bebouwde omgeving én in openruimtegebieden. Water-Land-Schap is een springplank naar een breder actieplan en pilootprojecten. De ontginning van de samen opportuniteiten te creëren. Evert Baetens van Fluvius, die het hemelwaterplan voor de Getevallei gaat terug tot de Getestreek coördineert. Startvergadering Hemelwaterplan in Het Vinne. middeleeuwen. De aanwezige grachten zorgden niet alleen voor het afvoeren van overtollig water, maar werden ook ingezet voor het bevloeien van beemden en grasland. Het project Floodplainscapes Minister Demir trok extra middelen uit om er via Water-Land- legt bloot hoe bewoners schap in veertien landelijke gebieden voor te zorgen dat er meer het valleilandschap hebben water in de grond infiltreert en ons grondwater wordt aangevuld, gevormd en wil deze kennis dat onze natuur minder snel verdroogt, en dat meer water be- inzetten bij een duurzaam schikbaar blijft voor de landbouw. Dit kadert in de Blue Deal van beheer vandaag en morgen. de Vlaamse regering, een investeringsprogramma om de waterbe- Yves Segers, coördinator van het Centrum voor schikbaarheid in Vlaanderen sterk te verhogen. Agrarische Geschiedenis, werkt mee aan het interdisciplinaire onderzoeksproject ‘Floodplainscapes’ dat de historiek van de waterhuishouding in (o.a.) de Getevallei bestudeert.

6 7 Bloeiende luzerne 2. GETEst in Hoegaarden of ‘zevenjaarsklaver’ 4. Kwaliteitsbronnen

Met het demoproject ‘GETEst in Hoegaarden!’ Met het pilootproject Kwaliteitsbronnen keren we werken we aan een reeks geïntegreerde maatrege- terug naar de bron. Letterlijk dan. De meeste bron- len voor een betere bodem- en waterkwaliteit en WAT IS EEN GRAFT? nen van beken en riviertjes liggen in landbouw- minder erosie op het leemplateau van Outgaarden. gebied. Door samen te werken met landbouwers Samen met landbouwers testen we teelten uit die Een graft is een soort richel op een hellend perceel, vaak willen we via terreiningrepen de brongebieden goed tegen droge omstandigheden kunnen, zoals begroeid met struiken, heggen of zelfs bomen. De afgelo- beter beschermen, de waterkwaliteit verbeteren luzerne of hennep. We gaan op zoek naar boeren pen decennia verdwenen veel graften. Maar nu zijn ze toe en de biodiversiteit verhogen, en tegelijkertijd aan die ‘graften’ willen aanleggen tegen erosie en wer- aan eerherstel. Graften houden immers heel goed aflopend erosiebestrijding doen en de bodemstructuur ver- ken aan de bodemkwaliteit, zodat die bodem het water en modder tegen en vormen dus een goede strategie beteren. We zoeken een viertal brongebieden in de water beter vasthoudt. Op die manier creëren we voor plaatselijke waterinfiltratie. Daarnaast zijn ze vaak een Getestreek die heringericht zullen worden. We stre- een klimaatrobuust landschap, waar gewassen ook baken van biodiversiteit: er zit veel leven in een graft! ven telkens naar een integrale aanpak op maat, zo- in drogere omstandigheden nog groeien en waar dat we verschillende functies kunnen combineren, de straten na een stevige regenbui niet tot modder- zoals erosiebestrijding, klimaatadaptatie en –miti- baantjes evolueren. gatie, biodiversiteitversterking, recreatie, natuur- & milieueducatie en zo meer. Luzerne is een inheems gewas dat van oudsher in deze streken werd geteeld als veevoeder. Het paar- Dorpsbronbeek in Linter Sint-Odolphusbron in Zoutleeuw se bloemetje is ook gekend als ‘zevenjaarsklaver’. De afgelopen jaren herontdekten we de teelt, sa- men met de boeren. Luzerne is prima veevoeder voor koeien paarden, varkens en kippen. Het is een stikstofbindend gewas en daardoor een echte ‘de- toxkuur voor de bodem’. De landbouwer hoeft niet extra te bemesten. Luzerne wortelt bovendien zo diep dat de bodem luchtiger en levendiger wordt 5. De Molenbeekvallei in Landen en meer water kan vasthouden. Het Departement Omgeving, INBO en de Univer- De Molenbeekvallei in Landen is een mooi siteit van Antwerpen brachten het groenblauwe netwerk van de Molenbeekvallei tussen Walsbets voorbeeld waar het lokaal bestuur en Regionaal en Landen in beeld. Een studiegebied als voor- Landschap Zuid-Hageland een gunstig klimaat beeld voor de ontwikkeling van groenblauwe net- werken in Vlaanderen. De partners onderzochten creëren om aan een multifunctionele en duurzame samen met alle betrokkenen hoe het netwerk kan Molenbeek te werken. Tijdens de workshops werd uitbreiden en versterkt worden. Dat leidde tot een inrichtingsvoorstel met verschillende scenario’s die voorgesteld om de natuurkwaliteit te verbeteren, de basis vormen voor de verdere ontwikkeling van meer mogelijkheden te creëren voor zachte het project. recreatie, woonomgeving van lokale bewoners te verbeteren, maar waar er was ook veel openheid om de noden en bezorgdheden van landbouwers mee te nemen in de planning van het project.

Francis Turkelboom, Instituur voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO)

Erosie op een talud, die met aanplanten voorkomen kan worden. 3. Landbouwers koolstofbouwers

Door op een andere manier aan landbouw te doen, toevoegen, houtkanten en heggen aanplanten … kunnen landbouwers de waterbergingscapaciteit Met dit project pakken we ook erosie aan door van de gronden verhogen en de water- en bodem- kleine landschapselementen (‘KLE’) aan te leggen. kwaliteit verbeteren. Uit studies blijkt dat goed aangelegde heggen en Belangrijk daarbij is te weten hoeveel koolstof er in houtkanten tot 90% van het afspoelend erosiema- de bodem zit. Door CO2 vast te leggen in de bodem teriaal (bodemdeeltjes) kunnen tegenhouden. Door - in de vorm van organische stof - dragen boeren ervoor te zorgen dat de grond niet wegspoelt, hou bij aan de oplossing van het klimaatprobleem. Een je ook de koolstof ter plaatse, én leg je bijkomend bodem met veel organische stof kan meer water koolstof vast in de bodem via de wortels en in de vasthouden, waardoor deze weerbaarder is tegen planten zelf. Liefst planten we gemengde hagen, Ik inventariseer alle percelen droogte en hevige regenval. Experten van de Bo- heggen of houtkanten aan op taluds of hellende demkundige Dienst van België werken met het pro- percelen. van de deelnemende landbouwers. ject Koolstofbouwers aan een heuse koolstofboek- Ook de gemeentebesturen helpen door op ge- Zo detecteer ik kansen om houding voor landbouwbedrijven. De boekhouding schikte plaatsen in bredere wegbermen kleine land- legt vast hoeveel koolstof er in welke percelen bijkomende landschapselementen schapselementen aan te planten. wordt vastgelegd. aan te planten. Dan probeer ik de Combinaties met de maatregelen van de erosieco- Op basis van de koolstofboekhouding wordt een ördinatoren in het kader van het Erosiebesluit wor- landbouwers te overtuigen om koolstofplan opgemaakt met maatregelen om de den onderzocht op hun haalbaarheid. mee te doen. CO2-opname van de bodem te verbeteren. Zoals minder diep of niet ploegen, aangepaste gewasrota- Een project met steun van het Vlaamse departe- Egbert Asselman, projectcoördinator bij tie, gewasresten inwerken, houtsnippers of compost ment Omgeving. Regionaal Landschap Zuid-Hageland Tijdens een participatief traject met inwoners en geïnteresseerden werden verschillende mogelijke scenario’s voor de Molenbeekvallei onderzocht.

8 9 De stad Landen wil hier nu graag mee aan de slag om in samenwerking met de landbouwers en an- dere betrokken partners dit gebied ten zuiden van Landen klimaatrobuust en biodivers in te richten. De komende jaren integreren we de Molenbeek- vallei in een veel groter groenblauw netwerk, van de bron van de Zevenbronnenbeek over de Molen- beek en de Dormaalbeek tot aan de monding van de Dormaalbeek in de Kleine Gete.

2 Levenskrachtige dorpen van de Getestreek

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de dorpen in Resultaat: Dorpsbundels als basis de Getestreek sterk en leefbaar blijven? En tege- voor actie door de gemeenten lijkertijd rekening houden met de uitdagingen op vlak van voorzieningen en bereikbaarheid? Waar is In de dorpsbundels staan concrete voorstellen verdichting op zijn plaats? Op welke manier kunnen voor de herinrichting van de dorpskernen van de we aan kwalitatieve verdichting doen en ook reke- Getestreek. De voorstellen hebben als doel de ning houden met de klimaatverandering? woonkwaliteit en de centrumfunctie te verbeteren, de link tussen het dorp en de vallei te versterken, en Vragen waar de gemeenten van de Getestreek een het dorp als klimaatbuffer een rol te laten spelen. antwoord op zoeken. Om zo te komen tot een net- De maatregelen zijn opgebouwd rond vier the- werk van levendige en sterke dorpen, die de streeki- ma’s: mobiliteit, landschap en klimaat, bouwen in dentiteit en het landelijke karakter koesteren. Met het dorp, en verbonden dorpen. Ook geïntegreer- het project ‘Leefbare Dorpen Getestreek’ werken de projecten die verschillende thema’s over ge- De samenwerkingsverbanden we aan een overkoepelende visie die de Getedor- meentegrenzen heen aanpakken, komen aan bod. die voortvloeien uit het pen verbindt. Hoe staan ze samen sterker? Welk beleid is daarvoor nodig? De resultaten van het De middelen en de timing worden bepaald door strategisch project zijn een project zijn samengevat in dorpsbundels en in een andere ruimtelijke ontwikkelingen, zoals de geplan- manier om de verworven kennis strategie voor een kwaliteitsvolle kernversterking. de heraanleg van een straat of plein, rioleringswer- ken, vergunningsaanvragen en zo meer. en inzichten met elkaar delen om o.m. de continuïteit en Een strategie voor kwaliteitsvolle interne expertise binnen het verdichting beleidsdomein ‘Omgeving’ te Het uitgangspunt van verdichting, uitbreiding en ontwikkeling van woonkernen, is dat de verzekeren en te verruimen. open ruimte maximaal gevrijwaard wordt en Johan Thomas, diensthoofd Omgeving van Zoutleeuw dat de omgevingskwaliteit en leefbaarheid van de dorpskern vergroot. De Getegemeenten werken daarvoor samen aan een beleidskader en een inrichtingsvisie op maat van elke kern. Die vi- sie vormt de leidraad voor toekomstige projecten en het afleveren van vergunningen. De gemeenten leggen voor elke zone – het dorpshart, de kern …- de randvoorwaarden vast die zorgen voor de leef- kwaliteit. Zoals trage verbindingen, publiek groen, voorzieningen ... Wordt vervolgd!

Natuurlijke robuuste Dormaalbeek: dromen van een groenblauw lint van bron tot monding. De komende jaren engageren de partners zich om samen hun schouders te zetten onder de realisatie van dit groenblauw netwerk.

Dorpsbundel van Halle-Booienhoven

10 11 Brondorp, flankdorp of valleidorp? Historisch zijn langs de hoofdstructuur van de Ge- Zo kan er in de brondorpen worden gewerkt aan gelen op maat brengen het dorp dichter bij de val- tevallei verschillende dorpen ontstaan. We onder- de herintegratie van de bronnen in het dorpsweef- lei. Ze verhogen ook de natuurwaarden, versterken DE LINTEN VAN LINTER: scheiden flankdorpen, valleidorpen en brondorpen, sel. In flankdorpen bieden - bijvoorbeeld - klimaats- de waterwerking en gaan hittestress en concentra- die elk hun eigen wateruitdagingen hebben. Deze traten een oplossing rond waterafstroming, infiltra- ties van fijn stof tegen. ORSMAAL ALS FLANKDORP uitdagingen komen voort uit de positionering van tie en droogte, hitte, mobiliteit en gezondheid. In In hartje Orsmaal dromen we van een heus de dorpen ten opzichte van de vallei, en vragen om valleidorpen kunnen parken en groene ruimtes een specifieke oplossingen per dorpstypes. waterbergingsfunctie vervullen. Dergelijke maatre- ‘Getestrand’: een groene oase aan de oevers van de Kleine Gete met natuurlijke oevers, misschien een rustieke hoogstam- boomgaard en wie weet, een aanlegplaats Het landschap vertelt… voor kano’s? …hoe dorpen en water met elkaar verbonden zijn

BRONDORP Vallei vrijwaren als DE VERBORGEN SINT-PIETERSBRON HAKENDOVER, EEN DORP RIJK AAN natuurlijke en recreatieve Brondorpen zijn historisch ge- landschapsstructuur TRADITIES EN LEGENDES groeid rond een bron en situeren Nog geen 50 jaren geleden kwamen mensen Brondorp zich op de hogere plateaus van naar de Sint-Pietersbron in Walsbets om Wie kent de bouwlegende van de kerk van de Getestreek. Het zijn compac- drinkbaar water halen. de Goddelijke Zaligmaker en de drie maag- te dorpen die vaak omgeven zijn den nog? De ‘Dertienmaal’ en de Paarden- door landbouwgebied. Door hun Om het plekje vandaag te vinden, moet je processie? De spikboom en de helende hoge ligging hebben ze meestal tussen de huizen een klein en slingerend minder wateroverlast. bron? padje volgen…tot aan de groene amfithe- De Salvatorbron was al in de vroege middel- aterbron! eeuwen een heilige plek waar men op bede- Samen met de landbouwers werken we in de vaart kwam om in het water te baden en Compactheid van Getestreek aan een betere waterkwaliteit het brondorp behouden Bronpark: herbronnen. gemeenschapsplek van het dorp met het project ‘Kwaliteitsbronnen’ en we Hakendover is dus ongetwijfeld van ouds- dromen ervan om ook de Sint-Pietersbron her een brondorp! Ruimte voor natuurlijke te kunnen aanpakken! waterbuffering en infiltratie

FLANKDORP Flankdorpen zijn historisch ge- groeid op de flank van de vallei. Ze ondervinden regelmatig water- Landschappelijke structuur vallei ruimte geven in het dorp overlast omdat het dorp met zijn lintstructuur de natuurlijke water- ZOUTLEEUW ALS VALLEIDORP werking verstoort. De zijtakken Het historisch centrum van Zoutleeuw be- van de hoofdrivier zijn vaak inge- buisd met lokale wateroverlast tot vindt zich aan de samenvloeiing van twee gevolg. waterlopen, de Kleine Gete en de Dormaal-

Zichtrelaties tussen dorp beek. Een kans om aan waterberging en en vallei versterken natuurversterking te doen om de stads- Flankdorp kern te behoeden voor overstromingenl

Beektuin: Stroomopwaarts ruimte voor water in waterbufferingspark dorpscentrum

WONDERLIJK WARANDEBOS GROENBLAUWE VINGERS IN HOEGAARDEN Het dorp van Rummen heeft zich ontwik- keld op de flanken van de Getedelta, waar In Hoegaarden creëren we een groenblau- de Melsterbeek en de Gete samenvloeien. we dooradering van de dorpskern waar VALLEIDORP Als getuige van de rijke geschiedenis van jong en oud kunnen genieten in het groen. Hoegaarden is een valleidorp, en de groene De valleidorpen zijn uitgegroeid de Getevallei, blijft het Warandebos en zijn tot grotere dorpen of steden in de ligging aan de rand Rummen ons verwonde- vingers die we in dit project verder ontwik- Getestreek. De blauwgroene struc- ren met zijn unieke en bloeiende vegetatie: kelen verbinden de vallei van de Grote Gete Valleidorp tuur van de vallei wordt op deze met het project ‘Wonderlijk warandebos’ en de Mene met de gezellige dorpskern. Op plekken ingeklemd of soms zelf in- zorgen we voor het vrijwaren en het duur- de hoger gelegen leemplateaus werken we gebuisd. Het valleidorp vormt dus een bottleneck voor het water. En zaam ontwikkelen van het broekbos als samen met landbouwers aan een betere Valleiwandeling: vallei als blauw-groene water dat niet snel genoeg infil- groene oase in de vallei. waterinfiltratie en een klimaatrobuuste structuur vrijwaren treert veroorzaakt overlast. landbouw.

Beleidskader Leefbare Dorpen Getestreek 50

12 13 R SR ALS RUGGENGRAAT Nieuwe ‘Geetways’ en opstap- Intergemeentelijk plan plekken: de Motte in Geetbets, voor veilige kruispunten VOOR DE de samenvloeiing in Budingen, VLL V S Nieuwe ‘Geetways’ en opstap- Intergemeentelijk plan R SR ALS RUGGENGRAAT de Citadel in Zoutleeuw... plekken: de Motte in Geetbets, voor veilige kruispunten VOOR DE VLL V S de samenvloeiing in Budingen, de Citadel in Zoutleeuw... Een volwaardig netwerk met Geetbets ALS RUGGENGRAATtracés geënt opNieuwe zowel recreatief‘Geetways’ en opstap- Intergemeentelijk plan R SR als functioneel gebruik, fietsen ALS RUGGENGRAATEen volwaardigplekken: netwerk demetNieuwe Motte in‘Geetways’ Geetbets, en opstap-voor veiligeIntergemeentelijk kruispunten plan R SR op lange of middenlange afstand Geetbets VOOR DE VLL V S tracés geënt opde zowel samenvloeiing recreatiefplekken: in deBudingen, Motte in Geetbets, voor veilige kruispunten Het Getepark in Tienen, van VOOR DE VLL V Sals functioneel gebruik,de Citadel fietsen inde Zoutleeuw... samenvloeiing in Budingen, Moutmolen tot in Grimde en Bdinen op lange of middenlange afstandde Citadel in Zoutleeuw... verder langs de vallei Het Getepark in Tienen, van ALS RUGGENGRAATEen volwaardigNieuwe netwerk ‘Geetways’ met en opstap- Intergemeentelijk plan De fiets op! R SRMoutmolen tot in Grimde en BdinenGeetbets 3 Tienen en Kumtich als stedelijke/ tracés geëntEen opplekken: volwaardigzowelDL recreatief de netwerkMotte in metGeetbets, voor veilige kruispunten verder langs de vallei Geetbets VOORhoogdynamische DE VLLkernen op het V S als functioneeleerlintertracés gebruik,de geëntsamenvloeiing fietsen op zowel in recreatief Budingen, hoogwaardige openbaarvervoer- de Citadel in Zoutleeuw... Tienen en Kumtich als stedelijke/ plinterop lange of alsmiddenlange functioneelDL afstand gebruik, fietsen Als inwoners meer fietsen, verhoogt de leefbaar- netwerk... HetLevensrijke Getepark in Tienen, van op lange of middenlange afstand heid in de dorpen. De Getestreek heeft een enorm hoogdynamische kernen op het eerlinter L MoutmolenwaterlopenHet tot Geteparkin Grimde inen Tienen, van Bdinen potentieel: door de vallei loopt er al een aangena- hoogwaardige openbaarvervoer- Een volwaardig netwerk met me fietsverbinding op de oude spoorwegbedding verder langsMoutmolen de vallei tot in Grimdeplinter en GeetbetsBdinen netwerk... Levensrijke van Geetbets en Zoutleeuw tot in Hoegaarden. verder langs de vallei tracés geënt op zowel recreatief Bufferzone L waterlopen Deze ‘IJzerenweg’ kan in de toekomst fungeren als Tienen en Kumtich als stedelijke/ als functioneel gebruik,DL fietsen Den Bruel bovenlokale structuur waar het fietsnetwerk van de Bijzonder profiel hoogdynamischeTienen kernen en Kumtich op het als stedelijke/ op langeoersoeerlinter of middenlange afstandDL Getestreek aan ophangt. door bijzondere Bufferzone hoogwaardigehoogdynamische openbaarvervoer- kernen op Hethet Getepark in Tienen, van eerlinter Fietsen heeft veel voordelen. Het draagt bij aan de En Hoegaarden, Drieslinter en Moutmolen tot in Grimde en plinter natuur BdinenDen Bruel gezondheid van jong en oud en is goedkoper dan Zoutleeuwnetwerk... alshoogwaardige regionale woon- openbaarvervoer- Levensrijke plinteroerso Bijzonder profiel L het openbaar vervoer. Minder auto’s betekent meer verder langs de vallei kernen op eennetwerk... hoogwaardige waterlopenLevensrijke door bijzondere L ruimte voor groen. De buurt is veiliger voor fiet- En Hoegaarden, Drieslinter en waterlopen sers, wandelaars, spelende kinderen en ouderen. fietscorridor. DLnatuur ZoutleeuwTienen en Kumtich als regionale als stedelijke/ woon- Publieke ruimte aan Fietsroute Bufferzone Bovendien kan fietsen de bereikbaarheid van de eerlinter dorpen op zeer korte termijn verbeteren. Met een kernenhoogdynamische op een hoogwaardige kernen op het het water: Stadsrand- Tienen—Landen Den Bruel Bufferzone uitgebouwde fietscultuur hebben gemeenten hun hoogwaardige openbaarvervoer- bos, Getestrand, Bijzonder profiel fietscorridor. Publieke ruimte aan plinter Fietsrouteoerso Den Bruel mobiliteit zelf in handen. netwerk... Viander,Levensrijke Getepark door bijzondereBijzonder profiel het water: Stadsrand- Tienen—Landenoerso L Ondanks al deze voordelen nemen de inwoners van GDEn Hoegaarden, Drieslinter en waterlopen natuur door bijzondere de Getetreek zelfs voor korte afstanden nog vaak Zoutleeuw alsEn regionaleHoegaarden, woon- Drieslinter en bos, Getestrand, natuur de auto. De komende jaren willen de partners dan kernen op eenZoutleeuw hoogwaardige als regionale woon-Viander, Getepark Bufferzone ook werken aan het verbeteren van fietspaden en GD infrastructuur. Denk aan de (her)aanleg van woon- fietscorridor.kernen op een hoogwaardige Publieke ruimte aan Fietsroute Den Bruel Bijzonder profiel en fietsstraten, dorpserven, doortochtstraten, fiets- fietscorridor. het water: Stadsrand-Publieke ruimte aan Tienenoerso—LandenFietsroute parkings, autovrije omgevingen … De partners en- door bijzondere bos, Getestrand,het water: Stadsrand- Tienen—Landen gageren zich dat ze maximaal gebruikmaken van En Hoegaarden, Drieslinter en natuur bestaande wegen en streven naar ontharding. Een Zoutleeuw als regionale woon- Viander, Geteparkbos, Getestrand, hoogwaardige fietsweg is een groene fietsweg! GD Viander, Getepark kernen op GDeen hoogwaardige De Getegemeenten startten onlangs met de op- fietscorridor. timalisatie van de IJzerenweg als fietsweg. De fo- Publieke ruimte aan Fietsroute cus ligt op de inrichting van de kruispunten om e Ravel etehet water:in de StadStadsrand- iens Later-Tienen—Landenrote etevallei eertsheuvel et Vinne de veiligheid te verhogen op korte termijn. Met Broek broeken het tweede strategisch project voor de Getestreek Focus op beleving, Focusbos, Getestrand,op beleving Natuur, beleving, Focus op beleving, (goedkeuring gekend begin 2021) willen de part- enatuurontwikkeling Ravel etepubliekeViander, in de ruimte Getepark Stad natuur-iens Waterhuis-Later- waterhuishouding,rote etevallei natuurontwikkeling,eertsheuvel et publieke Vinne GD ners de optimalisatie van de fietsroute naar een en waterberging ruimte voor water ontwikkelingBroek houdingbroeken klimaatstraten, ontlinting ruimte, ruimte voor water hoger niveau tillen en belangrijke landschappelijke Focus op beleving, Focus op beleving Natuur, beleving, Focus op beleving, opgaven integreren (waterbuffering, beschermen natuurontwikkeling publieke ruimte natuur- Waterhuis- waterhuishouding, natuurontwikkeling, publieke van belangrijke plant- en diersoorten, versterken uuraam landbouw in en rond de vallei van biodiversiteit en lokale landbouw, kwaliteitsvol- en waterberging ruimte voor water ontwikkeling houding klimaatstraten, ontlinting ruimte, ruimte voor water le publieke ruimte langsheen de route ...). Dit is een Focuse Ravel op groenblauwe dooradering in landbouwgebieden,ete in de Stad extensieveiens en natuurinclusieveLater- landbouwpraktijken,rote etevallei sponswerking eertsheuvelvan het landschap, et korteketennetwerk Vinne droombeeld waarop alle doelstellingen voor natuur e Ravel ete in de StadBroek iensbroeken Later- rote etevallei eertsheuvel et Vinne en biodiversiteit zijn opgenomen. uuraamFocus op beleving, landbouw in en rond de valleiFocus op beleving Natuur, beleving, Focus op beleving, Broek broeken Focusnatuurontwikkeling op groenblauweFocus op beleving, dooradering in landbouwgebieden,publieke ruimteFocus extensieve op belevingnatuur- en natuurinclusieveWaterhuis- landbouwpraktijken,waterhuishouding,Natuur, sponswerking beleving, natuurontwikkeling,van het landschap,Focus op korteketennetwerk publieke beleving, en waterbergingnatuurontwikkeling ruimte voorpublieke water ruimteontwikkelingnatuur-houding Waterhuis-klimaatstraten,waterhuishouding, ontlinting ruimte, ruimtenatuurontwikkeling, voor water publieke en waterberging ruimte voor water ontwikkeling houding klimaatstraten, ontlinting ruimte, ruimte voor water euuraam Ravel landbouw in en rond de valleiete in de Stad iens Later- rote etevallei eertsheuvel et Vinne uuraam landbouw in en rond de vallei Broek broeken Focus op groenblauwebeleving, dooradering in landbouwgebieden,Focus op beleving extensieve en natuurinclusieve landbouwpraktijken,Natuur, beleving,Verbonden sponswerking dorpen Focus vanen collectieve het op landschap, beleving, korteketennetwerkdeelde voorzieningen tussen de dorpen Geetbets, natuurontwikkelingFocus op groenblauwe dooraderingpublieke in landbouwgebieden, ruimte natuur- extensieve enWaterhuis- natuurinclusievewaterhuishouding, landbouwpraktijken,dorpsmobiliteit sponswerkingnatuurontwikkeling, van het landschap, Rummenpublieke en Grazen korteketennetwerk mogelijk zijn. De sportinfra- structuur in Rummen kan als hefboom dienen om en waterberging ruimte voor water ontwikkeling houding klimaatstraten,De functie ontlinting van het dorpruimte, veranderde ruimte drastisch voormet waterde dorpskern op te waarderen en kwalitatief in de komst van de auto en de toegenomen mobiliteit te richten. In Geetbets kunnen de administratieve van de bewoners. Winkels en diensten verdwenen uuraam landbouw in en rond de vallei voorzieningen, het woonzorgcentrum en de super- naar grotere kernen en steden. Dus moeten we op markt de hoekpunten van de herontwikkeling van zoek naar een nieuw dorpsmodel, waar kernen Focus op groenblauwe dooradering in landbouwgebieden, extensieve en natuurinclusieve landbouwpraktijken, sponswerking van het landschap, korteketennetwerkhet dorpshart van Geetbets worden. Het is hier dus opnieuw een specifieke functie krijgen in een net- ook essentieel om beide dorpen op duurzame wijze werk. Niet elk dorp moet daarbij alle voorzieningen met elkaar te verbinden. bieden. Het ene dorp kan bijvoorbeeld een uitge- breid sportcentrum hebben, terwijl een ander dorp meer administratieve functies heeft. Multimodale mobiliteitshubs op strategische plek- ken - zoals haltes van openbaar vervoer bij winkels, dienstencentra, afhaalpunten voor pakketten en zo meer – kunnen de mobiliteit van de dorpsbewo- ners vergroten. We kijken ook naar gedeelde mo- biliteit, zoals deelwagens of een dorpsbus die kan ingezet worden voor scholen en senioren. Binnen het project ‘G’Bets 2.0’ wordt gekeken welke ge- 2020 2050

14 15 4 Een onverGETElijke beleving met GEETways

De Getevallei is een groene long. Tussen de verschil- De Gete in en rond Tienen lende natuurgebieden is er een wandelnetwerk uit- gebouwd van ondertussen meer dan 500 km, dat ook door het belevingsvolle landbouwland loopt. Het Getelandschap zit vol variatie: nabij de bronnen zijn de waterlopen nauw en vind je veel historische bosgebieden, meer stroomafwaarts gaat de Gete meer meanderen en zien we een breed maar ge- fragmenteerd landschap. De band met het water is nooit ver weg.

‘GEETways’ en instapplekken: schakels tussen dorp en vallei Een stadsrandbos Een GEETway is een unieke plek in de Getestreek die je tot in de vallei leidt en het water dichtbij de voor Tienen: mensen brengt. Denk bijvoorbeeld aan de Beem- groene long De Gete in de stad: den in Landen. De Getevallei telt een aantal hoog- het water mag weer waardige biologisch waardevolle gebieden met Plannen voor unieke fauna en flora. Natuurgebieden als de Grote zichtbaar worden Ge(k)te en Het Vinne hebben de afgelopen jaren een Getepark hun eigen identiteit gevormd. Sommige gemeen- als GEETway naar © Multiple ten richtten poorten en instapplekken in. de vallei De dorpen liggen in en naast de natte vallei van de Getestreek. De afgelopen decennia evolueerden ze Tienen werkt aan een stadsrandbos tussen de ring en de naar woondorpen, waarbij de relatie met dit unieke stad, een belevingspool voor de inwoners en bezoekers landschap is verwaterd. De opgave is om de dorpen van de Getestreek. De biodiversiteit in de Getevallei wordt weer te verbinden met de vallei om zo het recre- er versterkt, en het bos biedt ook ruimte voor waterber- atieve potentieel van de vallei te benutten zonder Zoutleeuw is een stad in de vallei. De historische zone van de citadel aan de samenvloeiing van de Dormaalbeek en ging en groene waterzuivering. het landschap te belasten. Dat komt niet alleen het de Kleine Gete vormt een interessante instapplek naar de vallei. Het is een strategische groenzone, vlakbij de stad water- en landschapsverhaal ten goede, maar het en langs de fietsroute de IJzerenweg. Het project biedt een uitgelezen kans om historisch erfgoed te ontsluiten en de Het bos ligt op 1 km van het station, nabij de Ravel Na- verhoogt ook de leefbaarheid in de dorpen. citadel weer zichtbaar te maken in het landschap. men-Tienen die ook een fietsverbinding vormt naar Hoe- gaarden. Dit project past in de visie van de stad Tienen en de VMM Inspiratie uit Wommersom: het om de Gete als waterloop door de stad te versterken Kareeltje, een dorpstuin aan de (“Strategische ontwikkelingsvisie voor de Gete binnen rand van de vallei biedt meer afbakeningslijn Klein Stedelijk gebied Tienen”). Het stads- natuur in de buurt aan! randbos trekt deze visie door van stad tot vallei en de open ruimte ten zuidoosten van Tienen. Op langere termijn wil Tienen ook werk maken van een Getepark ten westen van Aanplant stadsrandbos 2018 het centrum. Op deze manier wordt de vallei in zijn geheel aangepakt, buiten en binnen het stedelijk gebied.

Venetiaans Tienen

De Golden Geet, hangbrug over de Grote Gete in Drieslinter als onder- deel van het avonturenpad in het natuur­reservaat ‘De Grote Ge(k)te’.

Droombeeld voor het stadsrandbos van Tienen met natuurlijke oevers, speelaanleidingen, en ruimte voor water, mens en natuur.

16 17 Strategisch Project Het project in cijfers Getestreek een proces van co-creatie

Particpatie 27.951 ha In een project met zoveel partners is de gedra- genheid van de visie, de beslissingen en de ac- Zomeren ties van cruciaal belang. Het aantal uren overleg dat in het kader van dit project gevoerd werd, is dan ook niet meer te tellen. Jong en oud konden 78.930 oppervlakte > 1000 ha 48 km aan de meebouwen aan de visie voor de Getestreek, geen actie zal worden uitgevoerd zonder dat zij inwoners Getestreek in natuurbeheer Getes Gete bottom up bedacht of afgetoetst werd.

Zomeren aan de Gete Het bruisende evenement ‘Zomeren aan de Gete’ zette de Kleine Gete op een toffe en wetenschap- pelijke manier in de kijker op een knappe locatie. Op 23 juni 2019 konden de inwoners deelnemen aan workshops over water en natuur, genieten van theater, een bezoekje brengen aan de historische hoeve van Ezemaal, een natuur- en erfgoedrijke meer dan wandeling langs het water maken, of met een vlot 1030 liter of kano de rivier bedwingen. 5397 liter Getedraak 45 Het was een heel warme bloed, zweet (bier met lokale participatie­ dag dus ik was blij dat we en tranen honing en meidoorn) momenten met een zelfgebouwd vlot een stukje op de Kleine Gete konden varen! Met de planten die ik in de natuur verzamelde, heb ik speciale afdrukken op stof gemaakt, die ik op mijn kamer ga ophangen. Juno, 10 jaar 10 biologisch 1,7 miljoen € extra subsidies Getedagen 451 Op de Getedagen konden betrokkenen en geïnteresseerden mee nadenken aan de Getestreek over de toekomst van de Getestreek. De transitieopgaven voor de streek kregen hier vorm en inhoud. ’s Ochtends kwam de ‘Gete-academie’ bijeen, de landbouwbedrijven in de Getestreek toegekend ambtenaren en beleidsmakers van de zes gemeenten. Zij werden gevolgd door de ‘G-30’, een groep van 30 enthousiastelingen vanuit het middenveld of elders, waarna de dag afgesloten werd met een ‘Getecafé’ voor alle geïnteresseerden. Input werd verzameld aan werktafels, discussies volgden op presentaties,… wie dat wil, kon haar zeg doen tijdens dit project.

De Getedraak werd ter gelegenheid van het strategisch project gebrouwen en tijdens participatieve momenten geschonken.

18 19 De toekomst Het eerste strategisch project Getestreek bracht gemeenten en partners samen en trok een streekdynamiek op gang. Maar dat is slechts het begin. Door het gebiedspro- gramma te onderschrijven, engageren de partners om de acties uit het programma verder uit te werken. Met een volgend strategisch project hopen we verder te werken aan twee geïntegreer- de en landschappelijke hefboomprojecten: Het Groene Spoor en De Robuuste Natuur- lijke Dormaalbeekvallei. Het Groene Spoor verzoent de versterking van de bestaande fietsinfrastructuur (IJze- renweg en Ravel) met de versterking van omgeving, natuur en landschap. Het strate- gisch project zorgt voor een sector- en ge- meentegrensoverschrijdend traject en een aanpak op maat om de visies rond fietscom- fort, biodiversiteit en landschap op elkaar af DROMEN EN PLANNEN te stemmen. Pas dan leidt de samenwerking tot resultaten op het terrein. VOOR DE GETESTREEK

De Robuuste Natuurlijke Dormaalbeekvallei We creëren ruimte voor water, (van bron tot monding) wil een voorbeeld- met focus op integraal waterbeleid van bron tot monding, project worden van een groenblauw net- levende en zuivere waterlopen, grootschalige natuur en werk, een verbonden beleefbare vallei met klimaatrobuuste landbouw die milieu en biodiversiteit ruimte voor landbouw, natuur en water tot beschermt om onze streek veerkrachtig te maken. in de dorpskernen. Onze woonkernen worden de parels van de streek, groenblauw dooraderd en gericht op sociale cohesie.

Slaapdorpen worden verbonden dorpen, die met elkaar én met de steden als één dynamisch systeem functioneren.

We maken de modal shift waar met een hoogwaardig fietsnetwerk en een fietsgericht omgevingsbeleid zonder netto extra verharding in de streek.

We verbinden de dorpen met de vallei, trage wegen ontsluiten belevingsvolle plekjes en tonen het waardevolle landschap.

We werken aan een klimaatslimme en groenblauw dooraderde landbouw, met een koolstofrijke en levende bodem, een goede waterkwaliteit en een korte keten afzet, een landbouw die klaar is voor de toekomst.

Om onze ambities met deze onverGETElijke streek waar te maken, zorgen we voor een sterke gebiedscoalitie waar openheid en luisterbereidheid ervoor zorgen dat verschillende standpunten elkaar kunnen vinden in een gemeenschappelijk doel.

Heb jij ideeën of vragen? Laat het ons dan zeker weten! Het team van project Getestreek bestaat uit: Maud Davadan, Tom De Bruyn en Kristien Justaert [email protected]

Volg onze projecten via facebook: www.facebook.com/projectgetestreek en www.facebook.com/onverGETElijk

Het strategisch project voor de Getestreek is een samenwerking tussen de Provincie Vlaams-Brabant, het Regionaal Landschap Zuid-Hageland, de gemeenten Tienen, Landen, Zoutleeuw, Hoegaarden, Linter, Geetbets, Natuurpunt, Boerenbond, Hageland+ en CIW-Demerbekken. STRATEGISCH PROJECT GETESTREEK Het project krijgt steun van de Vlaamse overheid.