174 entomologische berichten 76 (5) 2016

Entomofauna in de gemeente Ede Verslag van de 170e NEV-zomerbijeenkomst

Oscar Franken Matty P. Berg

TREFWOORDEN Faunistiek, Gelderland, geleedpotigen, inventarisatie, Veluwe

Entomologische Berichten 76 (5): 174-195

In het weekend van 5 tot en met 7 juni 2015 is de 170e zomerbijeenkomst van de NEV gehouden. Dit jaar hebben de deelnemers in en om de gemeente Ede maar liefst 59 kilometerhokken geïnventariseerd op geleedpotigen. In totaal zijn er 1275 soorten insecten en andere geleedpotigen gevonden. Er zijn geen nieuwe soorten voor Nederland gevonden, maar er worden wel acht nieuwe soorten voor de provincie Gelderland gemeld. Dit relatief lage aantal nieuwe waarnemingen voor de provincie komt met name doordat de bezochte gebieden al zeer goed op ongewervelden geïnventariseerd zijn.

Introductie Deelnemerslijst In het weekend van 5 tot en met 7 juni 2015 is de 170e zomerbij- B. Aukema, M.P. Berg, L. Blommers, J.J. Boehlé, R. de Boer, eenkomst van de NEV gehouden. Dit jaar hebben de deelnemers T. du Bois, J. Bokelaar, G. Bollen, S. Boon, T. Breeschoten, in en om de gemeente Ede geïnventariseerd, waarbij we met B. Brugge, T. van den Burg, P. Ciliberti, J.G.M. Cuppen, A.J. Dees, 48 entomologen (figuur 1) in groepsaccomodatie De Eiken Stek B. Drost, O. Franken, M. Franssen, C. Gielis, S. Gielis, K. Gigengack, (figuur 2) in Wekerom verbleven. De accommodatie was behalve T. de Goeij, W. Heitmans, J. ten Hoopen, W. van den Hoven, voor de overnachtingen ook uitermate geschikt voor het nut- H. Huijbregts, M. Jansen, R.Ph. Jansen, R. Kleukers, S. Lamberts, tigen van de maaltijden (figuur 2-3) en het nodige uitzoek- en M. Lammers, R. Liefting, A. Littel, F. van Nunen, A. Ooms, determineerwerk. Hoewel het bezochte gebied al relatief goed F. Peetoom, F. Post, J. Prijs, C. van de Sande, L. Sijstermans, J. Smits, op insecten en andere ongewervelden is onderzocht, wisten de R. Sommeijer, A. Span, A. Threels, A. van der Veen, B. Vierbergen, deelnemers toch nog enkele nieuwe soorten voor de provincie O. Vorst, A. Wijker. te vinden. De sectie Thijsse was ook dit jaar weer een uitstekende Gebiedsoverzicht gastheer. Op de eerste avond werd door Jap Smits een overzicht gegeven van de gebieden waar vergunningen voor waren afge- De meeste gebieden die tijdens de zomerbijeenkomst zijn geven, met de bijbehorende geldende voorwaarden. Na afloop bezocht maken onderdeel uit van het zuidelijke deel van van de introductie was het een drukte van belang rond de mee- de Veluwe. Het is een gevarieerd gebied met verschillende gebrachte topografische kaarten om plannen te smeden voor landschaptypen, zoals stuifzanden (Wekeromsche Zand en de inventarisaties van de volgende dag (figuur 4). Het gebied be- Mosselsche Zand), heidevelden (Edesche Heide, Mosselsche stond uit een grote variatie aan biotopen op een zandige bodem. Veld, Planken Wambuis), gemengde bossen (Planken Wam- Interessante locaties waren onder andere het gebied rondom De buis, Roekelsche Bos) en oude landbouwenclaves (De Mossel, Mossel, De Edesche en Ginkelse Heide, in beheer bij Defensie, en Mosselsche Veld, Hindekamp). Het gebied kent hier en daar landbouwenclave De Hindekamp. Op deze gebieden wordt ver- een behoorlijk reliëf door de vorming van stuifduinen en derop in de tekst ingegaan. afzettingen van de gletsjer tijdens de laatste ijstijd. Een Na een flinke onweersbui op vrijdagavond die noodgedwon- algemene beschrijving van de voornaamste gebieden gen veel nachtvlinderaars binnen liet blijven, was het weer de die bezocht zijn wordt hieronder gegeven. In de tekst rest van het weekend overdag goed en zonnig, met temperatu- bij de Coleoptera gaan we verder in op de onderzochte ren van 19 °C in de schaduw. Hierdoor konden de meeste taxa oppervlaktewateren. goed geïnventariseerd worden. ’s Nachts koelde het echter weer snel af, waardoor een relatief klein aantal soorten nachtvlinders Edesche Heide gevonden werd. Voor de entomologen die niet ’s nachts op stap gingen werd er tijdens de avonduren druk aan het uitzoeken en Dit is een uitstrekt heidegebied, relatief open van structuur, met identificeren van monsters gewerkt (figuur 5). weinig opgaande bomen. Hier en daar lopen zandpaden door In dit verslag worden de verschillende bezochte gebieden het gebied en liggen stukjes open zand. Aan de rand van de beschreven, gevolgd door een lijst met de waargenomen soor- heide groeit loofbos (eik en berk). Flinke delen van de Edesche ten per kilometerhok. Om details van de waargenomen soorten heide zijn vergrast, wat wordt geprobeerd tegen te gaan via inzichtelijk te maken zijn symbolen en gebiedscoderingen toe- begrazing met schapen. gevoegd. De betekenis van hiervan wordt in de volgende secties verduidelijkt. entomologische berichten 175 76 (5) 2016

1. De deelnemende entomologen aan de Zomerbijeenkomst 2015. 2. Groepsaccomodatie, de rij voor het avondeten en de dreigende Foto: Gaby Bollen lucht op de eerste avond van de bijeenkomst. Foto: Oscar Franken 1. Participants of the annual summer meeting of the Dutch 2. Our accomodation, with a queue for dinner on the first night of the Entomological Society in 2015. meeting. Above, dark grey skies are accumulating.

De Sysselt De Sysselt is een uitgestrekt golvend boscomplex, met daarin heidevelden en beplante voormalige stuifzanden. Het gebied ligt op een van de hoogste punten van de stuwwal van Wage- ningen-Lunteren. Het bos heeft lang dienst gedaan als hakhout- bos en er is lang met schapen beweid (figuur 6). De Sysselt is intensief op insecten geïnventariseerd.

Wekeromsche Zand Het Wekeromsche Zand bestaat uit een complex van stuifzand, heide, oud bos met voornamelijk grove den, bouwland en enkele vennetjes. Het stuifzand is hier en daar dicht begroeid met 3. Barbecue met prachtig weer op de tweede avond van de bijeen- mossen, korstmossen en buntgraspollen. Om het terrein open komst. Foto: Jap Smits 3. During the second evening we enjoyed a barbecue with perfect te houden wordt er met moeflons begraasd. In het Wekeromsche weather. Zand wordt op grote schaal gekapt om het stuifzand weer een kans te geven.

zin. Al een aantal jaar wordenin de heide jonge bomen gekapt Roekelsche Bos om meer stuivend zand te krijgen. Dit is een gevarieerd bos met verschillende boomsoorten; enkele bomen hebben een respectabele leeftijd. Hier en daar Mosselsche Veld is het bos meer open van structuur met een ondergroei van struiken en grassen. Ook dit is een gebied met heide en oude akkers omgeven door gemengd bos. Dit heideterrein kent aardig wat opslag van jonge berken (figuur 7). Ginkelsche heide De Ginkelsche heide is een groot heidegebied afgewisseld met Planken Wambuis bos. In het gebied liggen een schaapskooi en enkele vliegtuig- veldjes. De heide wordt begraasd met schapen om vergrassing Een uitgestrekt glooiend heide- en bosgebied, dat voorna- tegen te gaan. Grote delen van de heide zijn erg uniform melijk uit grove den bestaat, maar ook uit oud eikenhak- van karakter. Het gebied wordt doorkruist door wandel- en houtbos. Het gebied is recent uitgebreid met enkele oude ruiterpaden. landbouwenclaves, bijvoorbeeld Reijerscamp en Oude Reemst. Via wildpassages en ecoducten zijn geïsoleerde stukken met elkaar verbonden. In het gebied wordt begraasd De Ginkel met paarden en runderen en er komt veel groot wild voor. De Ginkel is rijk aan verschillende biotopen. Het bestaat uit een Door het kappen van jonge bomen wordt geprobeerd om heidegebied met een oude landbouwenclave omringd door stuifzand open te houden en door middel van plaggen wordt bos. Het gebied kent een aaneengesloten zone van poelen en vergrassing tegengegaan. natuurvriendelijke oevers. Hindekamp Mosselsche Zand Dit is een oude landbouwenclave te midden van bossen en Dit gebied is onderdeel van Planken Wambuis. Het is een prachtig heide en vormt het centrale deel van de Ginkel. Het gebied kan stuifzandgebied, met grote oppervlakten kaal zand. In het open uniek genoemd worden omdat het relatief nat is midden op een gebied hebben warmteminnende soorten het goed naar hun verder droge Veluwe. Er komt veel groot wild voor. 176 entomologische berichten 76 (5) 2016

Waarnemingen 4. Na uitleg over de gebieden en beschikbare Het belangrijkste onderdeel van de verslag- vergunningen begonnen legging van de zomerbijeenkomst is een de voorbereidingen aan overzicht van de waargenomen soorten. de hand van topografi- sche kaarten. Foto: Jap De waarnemingen in dit verslag zijn ge- Smits baseerd op gegevens van 27 waarnemers. 4. After an explanation Het overgrote deel van de waarnemingen of the natural areas zijn in het weekend van 5-7 juni gedaan, for which permits were issued, people gathered door enkele waarnemers is echter ook in around the topographi- de week voorafgaand aan de zomerbijeen- cal maps to make plans komst in de gebieden geïnventariseerd. De for the next day. doorgegeven waarnemingen zijn daarom vanaf 1 juni meegenomen in de verslag- legging. In totaal zijn tijdens de bijeen- komst 1275 soorten geleedpotigen waar- genomen, waarvan er geen soorten nieuw voor de Nederlandse fauna zijn gevonden. Wel zijn er acht nieuwe soorten voor de Gelderse fauna te melden. Om deze nieuwe Meu2 AC: 172-456 Meulunteren, Gouds- ken Wambuis, Mosselsche veld vondsten aan te geven is in de soortenlijst berg Har1 AC: 178-461 Harskamp, Oud de volgende codering toegepast: Over AC: 172-459 Overwoud, Ruiten- Willigen GE Nieuwe soort voor de provincie Gelder- beek Renk2 AC: 179-446 Renkum, Quadenoord land. Lun AC: 173-456 Lunteren, Zandgroeve GinZO AC: 179-448 Ginkelse Heide (ZO) Specifiek voor de Coleoptera geldt verder: Hul AC: 174-452 Edensche Bos, Hullen- GinNO AC: 179-449 Ginkelse Heide (NO) ge Voor het eerst sinds 1966 in de provincie berg NGin AC: 179-450 Noord Ginkel Gelderland gevonden. Sys1 AC: 175-448 Ede, De Sysselt, Insec- HinO AC: 179-451 Hindekamp (O) In de ordes zijn de soorten binnen de fami- tenreservaat HinNO AC: 179-452 Hindekamp (NO), lies gerangschikt op alfabetische volgorde. Sys2 AC: 175-449 Ede, De Sysselt Mosselsche Veld Drie AC: 175-453 Driesprong MosZ AC: 179-453 Mosselsche Veld, DrieN AC: 175-454 Driesprong noord Planken Wambuis (figuur 9) Vindplaatsen met coderingen WEK AC: 175-455 5×5 km Hok thv Ede, MosN AC: 179-454 Mosselsche Veld, Waarnemingen zijn samengevoegd op kilo- Bennekom en de Ginkselsche Roekelsche Bos meterhokschaal en vervolgens gecodeerd. heide. RoeN AC: 179-455 Roekelsche Bos (N) Waar mogelijk is voor dubbele coderingen WZaC AC: 175-457 Wekeromsche zand Har2 AC: 179-460 Harskamp (grote gebieden) een specificering van de Centraal Gin1 AC: 180-449 Ginkelsche Zand locatie aangeduid door middel van een WZaN AC: 175-458 Wekeromsche zand (N) Gin2 AC: 180-450 Ginkelsche Zandbosch kompasrichting. Achter deze vindplaats- Stroe AC: 175-466 Stroe (dorp) Wam AC: 180-452 Planken Wambuis, code staat het betreffende kilometerhok, Sys3 AC: 176-448 Ede, De Sysselt, Mosselsche veld, Mossel gebruikmakend van Amersfoortcoör- Maanderbos MoZaW AC: 180-454 Mosselsche Zand (W) dinaten (AC) en vervolgens een korte be- EdeZW AC: 176-450 Edesche Heide (ZW) RoeNO AC: 180-455 Roekelsche Bos (O), schrijving van de locatie. Voor sommige EdeNW AC: 176-452 Edesche Heide (NW) Otterlo groepen is achter de laatste code tussen ValZ AC: 176-454 De Valouwe (Z) MoZaO AC: 181-454 Mosselsche Zand (O) haakjes het aantal gevangen exemplaren ValN AC: 176-455 De Valouwe (N) Ott AC: 181-455 Otterlo, Otterlosche gegeven, en voor enkele groepen zijn ook WZaZO AC: 176-456 Wekerom, Weker- buurtbosch, De Zanding (ZW) de Nederlandse soortnamen toegevoegd. omsche zand (ZO), stortplaats, Zan AC: 182-456 Otterlo, De Zanding In totaal is er in 59 kilometerhokken geïn- Wekeromse Eng (O) (figuur 10) ventariseerd. In figuur 8 is een groot deel Kamp AC: 176-457 Wekerom, Weker- Wolf AC: 183-447 Wolfheze van de geïnventariseerde kilometerhokken omsche zand (O), Ree AC: 183-451 Oude Reemst, helder aangegeven. Enkel de locatie ‘StrW’ Kampeerboerderij Nieuw-Reemsterveld (AC: 176-468) viel ten noorden buiten het Wek AC: 176-458 Wekerom op de kaart weergegeven gebied. Ess AC: 176-461 Essen Volgorde auteurs StrW AC: 176-468 Stroesche Zand (W) Kast AC: 165-453 Kasteel Renswoude HinW AC: 177-451 De Ginkel, Hindekamp Indien er een inleidende tekst bij de waar- Rens AC: 166-453 Renswoude Dorpsrand (W), Kreelse Plas nemingen staat, of specifieke tekst bij Oost RoeZW AC: 177-453 Roekelsche bos (ZW) soorten, staat vermeld wie deze auteurs Daat AC: 166-455 Renswoude, Greb- Renk1 AC: 178-446 Renkum, Bosbeek zijn. Voor de determinaties zijn auteurs belinie, Voormalig werk aan de GinZ AC: 178-448 Ginkelse Heide (Z) opgenomen in de volgorde van de hoe- Daatselaar HinZ AC: 178-450 De Ginkel, Hinde- veelheid determinaties en aangedragen Ned AC: 167-456 Nederwoudsche beek kamp (Z) materiaal binnen het betreffende taxon. Vee1 AC: 168-446 Veenendaal, De Hel HinC AC: 178-451 De Ginkel, Hindekamp Indien er soorten of exemplaren zijn (Zuid) (C), Poelen Vleermuiskelder en aangeleverd voor de lijst (leg.), maar door Vee2 AC: 169-445 Veenendaal, De Grift Heibloemplas iemand anders op naam gebracht, bijvoor- LunNW AC: 169-456 Lunteren, Nederwoudse EdeZO AC: 178-452 Edesche Heide (ZO) beeld in het geval van bijvangst, is deze beek EdeN AC: 178-453 Edesche Heide, persoon opgenomen achter de toevoeging Meu1 AC: 169-458 Meulunteren, Ruiten- Roekelsche bos ‘met bijdrage van…’ de volgorde hier is beek RoeNW AC: 178-454 Roekelsche bos, Plan- alfabetisch op achternaam. entomologische berichten 177 76 (5) 2016

5. In de groepsaccomo- datie was genoeg ruimte om (a & b) monsters uit te zoeken en (b) soorten te determineren (b). Foto’s: Jap Smits 5. The accomodation provided enough space to be able to (a & b) sort, and (b) identify species.

a b

ARACHNIDA – SPINACHTIGEN TETRAGNATHIDAE – strekspinnen oprolpissebed Armadillidium pulchellum, een Metellina mengei: Gin2 (1) soort die rond de Veluwe maar mondjesmaat Pachygnatha degeeri: Gin1 (2) wordt waargenomen, die vooral in oudere bos- IXODIDA – teken Tetragnatha extensa: Gin1, HinC (3) sen voorkomt en die landelijk gezien tot de Determinatie van J.G.M. Cuppen minder algemene pissebedden behoort. THOMISIDAE – krabspinnen IXODIDAE – schildteken Diaea dorsata: Gin2 (1) ARMADILLIDIIDAE Ixodes ricinus (schapenteek): Gin2 (1) Armadillidium pulchellum: MosN, RoeNW (23) Armadillidium vulgare: Ess, Kast, Meu1, OPILIONES – hooiwagens Vee2 (47) ARANEAE – spinnen Determinaties van J.G.M. Cuppen Determinaties van J.G.M. Cuppen, J. Smits ASELLIDAE en P. van Helsdingen PHALANGIIDAE Asellus aquaticus: HinC, HinW (23) Platybunus pinetorum: Gin2 (2) Proasellus meridianus: HinC (9) ARANEIDAE – kruisspinachtigen Rilaena triangularis: Gin2, HinZ (2) Larinioides cornutus: HinC (2) LIGIIDAE Ligidium hypnorum: Daat, Har2, Vee1 (38) ATYPIDAE – mijnspinnen PSEUDOSCORPIONES – pseudo- Atypus affinis: Wam (2) schorpioenen ONISCIDAE Determinatie van M.P. Berg Oniscus asellus: Daat, Drie, Har2, Kamp, CLUBIONIDAE – zakspinnen Meu1, MosN, Rens, RoeNW, Stroe, Vee1, Clubiona brevipes: HinZ (1) NEOBISIIDAE Vee2 (104) Clubiona stagnatilis: HinC (1) Neobisium carcinoides: Har2 (1) PHILOSCIIDAE LINYPHIIDAE – hangmatspinnen Philoscia muscorum: Daat, Drie, Har2, HinC, ISOPODA – pissebedden Erigone atra: Gin1 (1) Meu1, MosN, Rens, RoeNW, Stroe, Vee1, Erigone dentipalpis: Gin1, HinZ (2) Tekst: M.P. Berg Vee2 (113) Gnathonarium dentatum: HinC (9) Determinaties van M.P. Berg, O. Franken en Neriene furtiva: HinO (1) J.G.M. Cuppen, met bijdragen van S. Boon, PLATYARTHRIDAE R. Liefting en A. Ooms. Platyarthrus hoffmannseggi: Kast, Meu1, LYCOSIDAE – wolfspinnen Vee2 (3) Arctosa leopardus: HinZ (1) In tegenstelling tot de meeste entomologische Pardosa prativaga: Gin1 (1) taxa is de bodemfauna vooral ten zuiden van PORCELLIONIDAE Pirata piraticus: Gin1, HinC, HinW, Ede geïnventariseerd. Hier lag een aantal tot Porcellio scaber: Daat, Drie, Ess, Har1, Har2, HinZ (7) nu toe onbezochte hokken, met een bodem Kamp, Kast, Meu1, MosN, Ned, Rens, Pirata tenuitarsis: HinC (1) bestaande uit zand, klei of veen. Dit heeft RoeNW, Stroe, Vee1, Vee2 (794) Piratula latitans: HinZ (1) zich vertaald in een mooi lijstje soorten, met Porcellio spinicornis: Kamp (5) dertien landpissebedden. Daarnaast zijn in de Porcellionides pruinosus: Kamp (7) OXYOPIDAE – lynxspinnen aanwezige wateren nog eens twee waterpis- Oxyopes heterophthalmus: HinO (1) sebedden waargenomen. Alle soorten waren TRACHELIPODIDAE reeds bekend voor dit gebied. Een leuke waar- Trachelipus rathkii: Vee2 (14) PISAURIDAE – kraamwebspinnen neming werd al gedaan voorafgaand aan de Pisaura mirabilis: Gin2 (1) excursie op zaterdag, in een composthoop TRICHONISCIDAE bij de kampeerboerderij. Hier werd Porcellio- Haplophthalmus danicus: Daat, Kast (16) SALTICIDAE – springspinnen nides pruinosus verzameld, een subtropische Hyloniscus riparius: Vee2 (12) Ballus chalybeius: HinZ (1) soort van komposthopen, oude gebouwen en Trichoniscus pusillus: Daat, Har1, Har2, Heliophanus flavipes: HinC (1) steenslag langs kanalen (Berg et al. 2008). Een Kast, Meu1, Rens, RoeNW, Stroe, Vee1, tweede soort die het noemen waard is, is de Vee2 (271) 178 entomologische berichten 76 (5) 2016

6. Eikenstrubben op een zandwal bij Mossel. Cylindroiulus punctatus: Daat, Har1, Har2, Foto: Jap Smits Kamp, MosN, Rens, RoeNW, Stroe (73) 6. Oak clusters on a Julus scandinavius: Har1, MosN, Rens, sand spit near ‘Mossel’. RoeNW (14)

POLYDESMIDAE Brachydesmus superus: Har1, Vee2 (4) Polydesmus angustus: Har1, Har2, Kamp, MosN, Rens, RoeNW (109) Polydesmus denticulatus: Har2, Meu1, Rens, Stroe (16) Polydesmus inconstans: Drie, Stroe (3)

COLLEMBOLA – springstaarten

Tekst: M.P. Berg Determinaties van M.P. Berg en J.G.M. Cup- pen, met bijdrage van O. Franken. CHILOPODA – duizendpoten CRYPTOPIDAE Tekst: M.P. Berg Cryptops hortensis: Daat, Har1, Har2, Rens, Tijdens het weekend is niet veel op spring- Determinaties van M.P. Berg, met bijdragen Stroe (28) staarten gelet, wat zich vertaalt in een be- van S. Boon, O. Franken, R. Liefting en scheiden soortenlijst met maar negen soorten. A. Ooms. Deze soorten waren reeds voor Gelderland DIPLOPODA – miljoenpoten bekend, met uitzondering van Entomobrya Tijdens het weekend zijn negen soorten dui- Tekst: M.P. Berg muscorum. Deze soort is vooral bekend uit het zendpoten verzameld, alle algemeen in Neder- Determinaties van M.P. Berg, met bijdragen oosten (Achterhoek) en zuiden (heuvelland land voorkomend en alle reeds bekend voor van S. Boon, O. Franken, R. Liefting en van Limburg) van Nederland (EIS-database het gebied (Berg et al. 2008). Cryptops hortensis A. Ooms. Springstaarten). Een flinke populatie werd is een typische bewoner van strooisel, en komt gevonden in een klein loofbosje ten noorden vooral in bossen met een dikke strooisellaag Er zijn dertien soorten miljoenpoten verza- van Wekerom bij de Harskamp, gelegen tussen voor. Geophilus truncorum en Schendyla nemo- meld, een mooi aantal voor een gemiddelde agrarische graslanden. In hetzelfde bosje von- rensis zitten vaak samen in en onder mos op zomerexcursie. Alle soorten waren reeds den we ook Orchesella flavescens, die op meer- vochtige boomschors, of onder loszittende bekend van Gelderland, zijn ook eerder in dere locaties op de Veluwe is gevonden, vooral schors van afgestorven bomen, in de buurt het excursiegebied aangetroffen, en behoren in oudere loofbossen. Cyphoderus albinus is een van de bodem. Lithobius calcaratus en L. cras- tot de meer algemene soorten van ons land leuke soort; deze komt uitsluitend voor in de sipes zijn typische soorten van zandbodems (Berg et al. 2008). Uitzondering hierop is Poly- nesten van mieren, waar hij leeft van afval. en zijn te vinden in heiden, graslanden en desmus inconstans, die in Nederland een relatief open bossen. De meest algemene duizendpoot beperkte verspreiding kent, met de meeste CYPHODERIDAE in ons land is Lithobius forficatus, een echte waarnemingen uit het zuidoosten (Berg et al. Cyphoderus albinus: Kamp, Meu1 (13) generalist. Lithobius melanops is warmtemin- 2008). Van de gevonden miljoenpoten stelt nend en komt vaak samen met L. forficatus deze soort de meest specifieke eisen aan zijn ENTOMOBRYIDAE voor, vaak op en rond gebouwen, bijvoorbeeld milieu: hij heeft een voorkeur voor open, deels GE Entomobrya muscorum: Har2 (7) onder bloempotten of stenenhopen. Van alle gecultiveerde landschappen. De voornaamste Lepidocyrtus cyaneus: Ott (12) Lithobius-soorten is L. microps het meest aan biotoop is vochtig, kalkrijk grasland en weg- Orchesella cincta: Har1, Har2, Kast (14) de bodem gebonden, vooral in de meer rijkere bermen en rijkere loofbossen op zandgrond. Orchesella flavescens: Har2 (2) bodems (Berg et al. 2008). Dit geldt ook voor Tijdens het weekend vonden we exemplaren G. flavus, die vaak onder dezelfde omstandig- van P. inconstans op twee locaties, de drie- HYPOGASTRURIDAE heden voorkomt als L. microps, maar vaak wat sprong langs de weg van Wekerom naar Ede Hypogastrura manubrialis: Ott (200) dieper leeft. en bij Stroe. In beide gevallen werd de soort op zandgrond gevonden. NEANURIDAE GEOPHILIDAE Neanura muscorum: Daat, Vee2 (4) Geophilus flavus: Har1, Vee2 (6) CRASPEDOSOMATIDAE Geophilus truncorum: Har1, Rens, RoeNW, Craspedosoma rawlinsi: Kamp, RoeNW (2) ONYCHIURIDAE Stroe (7) Protaphorura fimata: Meu1 (50) BLANIULIDAE SCHENDYLIDAE Blaniulus guttulatus: Kast (6) PODURIDAE Schendyla nemorensis: Stroe (1) Proteroiulus fuscus: Daat, MosN, Rens, Podura aquatica: HinC, HinW, Kast (1007) RoeNW (15) LITHOBIIDAE ODONATA – libellen en water- Lithobius calcaratus: Ott (1) JULIDAE Lithobius crassipes: RoeNW (6) Allajulus nitidus: Rens (1) juffers Lithobius forficatus: Daat, Drie, Kamp, MosN, Brachyiulus pusillus: Daat, Har1, Har2, Kast, Determinaties van J.G.M. Cuppen, A.J. Dees Rens, RoeNW, Stroe, Vee1 (25) Meu1, Rens, Vee1, Vee2 (40) en R. Kleukers Lithobius melanops: Har2 (1) Cylindroiulus caeruleocinctus: Kamp (2) Lithobius microps: Daat, Drie, Vee2 (5) Cylindroiulus latestriatus: Daat, Har1, Kamp, AESHNIDAE – glazenmakers Meu1, Ned, Rens (36) Anax imperator (grote keizerlibel): HinC (1) entomologische berichten 179 76 (5) 2016

7. Akkers bij Mossel. Foto: Jap Smits 7. Fields near ‘Mossel’.

COENAGRIONIDAE – waterjuffers taties, maar ook enkele zeer vochtige bosper- CERATOPHYLLIDAE Coenagrion puella (azuurwaterjuffer): Gin1, celen. Deze variatie heeft zeker bijgedragen Cf. Megabothris turbidus: RoeNW (3) HinC (5) aan de resultaten. Gedurende het weekend Ischnura elegans (lantaarntje): Gin1, HinC (5) werden relatief weinig soorten gevangen. De HEMIPTERA – snavelinsecten Pyrrhosoma nymphula (vuurjuffer): HinC (3) negen soorten, waarvan enkele in hoog aantal, die werden aangetroffen zijn vrijwel allemaal LIBELLULIDAE – korenbouten vrij algemeen. Daarnaast werden meer dan AUCHENORRHYNCHA – cicaden Libellula quadrimaculata (viervlek): HinC (2) 270 larven verzameld. Dit kan erop duiden dat Orthetrum cancellatum (gewone oeverlibel): het moment van verzamelen te vroeg in het jaar Determinaties van J.G.M. Cuppen, R.Ph. Jan- HinC (1) lag, waardoor ze nog niet verder ontwikkeld sen en B. Drost. Sympetrum fonscolombii (zwervende heide- waren. libel): MosN CERCOPIDAE – schuimcicaden CAECILIUSIDAE Cercopis vulnerata: Kamp, Sys2 (2) Valenzuela flavidus: EdeZW, Hul, Meu2, ORTHOPTERA – sprinkhanen en WZaZO, Wek (152) CICADELLIDAE krekels Valenzuela piceus: EdeZW, Hul, Meu2 (43) Cicadella viridis: HinC (3) Tekst: R. Kleukers Determinaties van R. Kleukers, J. Smits en ECTOPSOCIDAE CIXIIDAE J.G.M. Cuppen. Ectopsocus petersi: EdeZW, Hul, Meu2, Tachycixius pilosus: Gin2, HinO, HinZ (4) WZaZO (17) De meeste sprinkhanen zijn volwassen in de DELPHACIDAE – spoorcicaden periode juli-september. Toch waren er begin ELIPSOCIDAE Javesella obscurella: HinC (1) juni al een paar veldsprinkhanen volwas- Elipsocus hyalinus: EdeZW (1) sen. Verder werd de onlangs ontdekte krekel ULOPIDAE Eumodicogryllus bordigalensis bij station Ede MESOPSOCIDAE Ulopa reticulata: HinZ, Kamp (2) waargenomen. Er is niet speciaal gezocht Mesopsocus immunis: EdeZW, Meu2 (2) naar sprinkhanen en krekels en het lijstje met HETEROPTERA – wantsen waargenomen soorten is dan ook kort. PERIPSOCIDAE Peripsocus subfasciatus: Meu2 (2) Tekst: B. Aukema ACRIDIDAE – echte veldsprinkhanen Determinaties van B. Aukema, J.G.M. Cup- Myrmeleotettix maculatus (knopsprietje): PSOCIDAE – Stofluizen pen, A.J. Dees, B. Drost, A. de Goeij en MosZ, RoeNW, Sys1 Loensia fasciata: EdeZW (1) R.Ph. Jansen met bijdrage van O. Vorst. Omocestus viridulus (wekkertje): MosZ STENOPSOCIDAE De nomenclatuur en volgorde van de taxa zijn GRYLLIDAE – krekels Graphopsocus cruciatus: Hul, Meu2 (3) gebaseerd op de naamlijst van de Nederlandse Eumodicogryllus bordigalensis (spoorkrekel): Stenopsocus immaculatus: EdeZW, Hul, wantsen (zie http://www.eis-nederland/ Sys1 Meu2 (10) werkgroepen/overige-insecten/wantsen). In totaal zijn er tot nog toe 540 (84,4 %) TETTIGONIIDAE – sabelsprinkhanen van de 640 soorten Nederlandse wantsen SIPHONAPTERA – vlooien Leptophyes punctatissima (struiksprinkhaan): in Gelderland waargenomen. Tijdens de Gin2 Tekst: C. Gielis zomerbijeenkomst zijn er 107 soorten want- sen waargenomen, die allemaal al uit de In het Roekelse Bos (RoeNW) werd op 6 juni provincie Gelderland bekend waren (waarne- PSOCOPTERA – stofluizen op een boom een tonderzwam aangetroffen mingenbestand EIS-werkgroep Heteroptera). Tekst en determinaties: C. Gielis met hierop een drietal vlooien (leg. F. van Vermeldenswaardig zijn de vangsten van de Nunen). De determinatie is niet zeker, doch miriden Calocoris roseomaculatus en Amblytylus Voor stofluizen was het gekozen gebied zeer de dieren lijken Megabothris turbidus te zijn. brevicollis en de aradide Aradus betulae (fi- veelbelovend, met droge bos- en heidevege- guur 11). Het aantal voorjaarsmiriden viel 180 entomologische berichten 76 (5) 2016

165 170 175 180 SALDIDAE Chartoscirta cincta: HinC, MosN Saldula saltatoria: HinC 465 TINGIDAE Acalypta parvula: MosN Dictyla convergens: Sys1, HinC, MosN

MICROPHYSIDAE Loricula bipunctata: MosZ Loricula pselaphiformis: HinW, HinZ, MosZ 460 MIRIDAE Deraeocoris lutescens: WZaZO Capsus ater: Kamp, HinC, MosN Calocoris roseomaculatus: MosN. Op 5 juni werden larven gesleept van hazenpootje (Trifolium arvense) op een zandige, grazige akker

455 in het Mosselse Veld. Een zeldzame soort, die sinds 1980 slechts in negen uurhokken ver- spreid over het land is waargenomen, waarvan twee in Gelderland (Aukema & Hermes 2014). Closterotomus fulvomaculatus: MosZ Liocoris tripustulatus: HinZ Lygus pratensis: HinW, MosN Phytocoris dimidiatus: HinW, MosZ 450 Rhabdomiris striatellus: WZaZO, HinZ Acetropis gimmerthalii: MosN Leptopterna dolabrata: HinZ, MosN Megaloceroea recticornis: Sys1, MosN Notostira elongata: WZaZO Pithanus maerkelii: MosN Stenodema calcarata: Sys1, HinW, HinZ, HinC, MosZ, MosN 445 Stenodema laevigata: HinW, HinZ, HinC, MosN 8. Kaart van de omgeving van de zomerbijeenkomst. De helder zichtbare kilometerhokken Trigonotylus caelestialium: MosN (58) zijn geïnventariseerd. Slechts 1 km-hok mist op de kaart (AC: 176-468). Nummers boven Orthocephalus coriaceus: MosN en aan de zijkant geven de Amersfoort-coördinaten aan. Pachytomella parallela: HinW, HinZ 8. Map of the area that have been sampled. The clear blocks of 1×1 km (58) have been sampled. Only one 1km2 is missing on this map (AC: 176-468). Numbers on top and on the side indicate Dryophilocoris flavoquadrimaculatus: MosN the coordinates following the Dutch grid of Amersfoort-coordinates. Heterocordylus tibialis: Sys2 Orthotylus tenellus: MosN Amblytylus brevicollis: Sys1. Op 7 juni werden een mannetje en een aantal larven gesleept tegen, waardoor de totaallijst beperkt van NOTONECTIDAE van de waardplant vroege haver (Aira praecox) omvang is gebleven. Notonecta glauca: MosN langs het spoor in het insectenreservaat van De Sysselt. Met deze vondst mee is deze soort NEPIDAE PLEIDAE uit slechts tien uurhokken in Nederland Nepa cinerea: HinW, HinC, MosN, Gin1 Plea minutissima: Sys1, HinW, HinC, MosN, bekend: één in zowel Noord-Holland, Utrecht Ranatra linearis: HinW, HinC, MosN Gin1 en Noord-Brabant, drie in Limburg en vier in Gelderland (Aukema & Hermes 2014). De eer- CORIXIDAE HEBRIDAE dere Gelderse vondsten stammen uit Wolfheze Micronecta scholtzi: HinW, HinC, MosN Hebrus ruficeps: HinW, HinZ (1882), Garderen (1939) en Vierhouten (1962). Corixa punctata: HinZ, Gin1 Mogelijk is deze soort algemener dan de wei- Hesperocorixa castanea: HinZ, HinC, Gin1 HYDROMETRIDAE nige vondsten doen vermoeden, omdat het Hesperocorixa linnaei: HinZ, HinC, MosN Hydrometra stagnorum: HinW, HinC, MosN een onopvallende soort is en de waardplant Hesperocorixa sahlbergi: HinZ, HinC moeilijk te bemonsteren. Sigara semistriata: MosN VELIIDAE Amblytylus nasutus: MosN Sigara striata: HinC, MosN Microvelia reticulata: HinC, Gin1 Conostethus roseus: WZaZO, MosN Sigara falleni: HinC, MosN Oncotylus punctipes: Sys1 Sigara scotti: Gin1 GERRIDAE Plesiodema pinetella: MosN Aquarius paludum: HinC Psallus cf betuleti: HinZ, MosZ NAUCORIDAE Gerris argentatus: HinC, Gin1 Psallus perrisi: HinW, HinZ, MosZ, MosN Ilyocoris cimicoides: HinW, HinC, MosN, Gerris gibbifer: MosZ Psallus albicinctus: MosN Gin1 Gerris lacustris: MosZ, Gin1 Psallus varians: HinW, HinZ, MosZ Gerris odontogaster: HinC, MosN Gerris thoracicus: HinC entomologische berichten 181 76 (5) 2016

NABIDAE COREIDAE Om nachtvlinders waar te nemen zijn broeie- Himacerus mirmicoides: HinZ, MosN Coriomeris denticulatus: Sys1 rige, warme en zo goed als droge avonden Himacerus apterus: HinW, HinZ, MosZ, MosN Coreus marginatus: Sys1, HinW, HinC, MosN ideaal. Het zag er vrijdagavond even naar uit Nabis ericetorum: NGin dat in dergelijke perfecte omstandigheden Nabis ferus: WZaZO CYDNIDAE nachtvlinders konden worden waargenomen, Nabis pseudoferus: MosN Legnotus limbosus: HinZ maar niets bleek minder waar. De buien Nabis rugosus: HinZ, MosZ, MosN, Gin2 Legnotus picipes: MosZ, MosN waren hevig en de omstandigheden daar- door ongunstig. Zaterdagnacht bleek beter ANTHOCORIDAE ACANTHOSOMATIDAE geschikt voor het vangen van nachtvlinders Anthocoris nemorum: HinZ, MosN Elasmostethus interstinctus: Sys1, HinZ, MosZ (figuur 13). Temnostethus pusillus: HinZ Elasmucha ferrugata: Sys1, MosZ, MosN De te inventariseren terreinen waren al goed Orius majusculus: MosN Elasmucha grisea: Sys1 onderzocht op de aanwezigheid van nacht- Xylocoris galactinus: Kamp vlinders waardoor er reeds veel bekend was. Xylocoris cursitans: WZaZO SCUTELLERIDAE Tijdens het weekend is er op diverse momenten Eurygaster testudinaria: HinW, HinC, MosN op diverse plaatsen overdag en ook ‘s nachts REDUVIIDAE met behulp van licht, lakens en vallen geïn- Rhynocoris annulatus: EdeN, Gin2 PENTATOMIDAE ventariseerd. Dat leverde ondanks de minder Arma custos: HinZ ideale weersomstandigheden toch 121 verschil- ARADIDAE Picromerus bidens: Sys1 lende nachtvlindersoorten op. Een aantal zeld- Aradus betulae (figuur 11): HinW, MosN. Op Aelia acuminata: Sys2, Kamp, MosN zame tot minder zeldzame macro- en micron- 5 juni in aantal met larven op de nog overeind Aelia klugii: Sys1, HinZ, RoeNW achtvlinders wordt hieronder kort belicht. staande stronk van een dode berk met echte Neottiglossa pusilla: Sys1, MosN De stekelbremkokermot (Coleophora genistae) tonderzwammen (Fomes fomentarius) aan de Palomena prasina: Sys1, HinZ, Gin2 leeft op stekelbrem (Genista anglica) en is over- rand van de Kreelse Plas gevonden. Ook is een Peribalus strictus: Sys2, Kamp dag op het Mosselse veld en op de Planken vrouwtje in het Roekelsche Bos op een dode, Pentatoma rufipes: WZaZO, HinZ, MosN Wambuis gevonden (figuur 14). Voor zover staande beuk met tonderzwammen gevonden Piezodorus lituratus: Kamp, Gin2 nagegaan kan worden zijn dit nieuwe locaties (figuur 12). Deze soort leeft van sappen uit het Sciocoris cursitans: MosZ voor deze soort. Dit geldt ook voor de heide- mycelium en de vruchtlichamen van de ton- lootjeskokermot (Coleophora juncicolella), een derzwam. De soort is in 2011 voor het eerst in soort met gewone struikheide (Calluna vulgaris) TRICHOPTERA – schietmotten Nederland waargenomen, in twee uurhokken als waardplant. Dit is voldoende voor handen in het Noetselerveld in Overijssel (Aukema Determinaties van J.G.M. Cuppen en op de Ginkelsche heide en de omringende 2011) en vervolgens in 2013 in de Eikehout- A.J.Dees gebieden. Tevens zijn op de heide diverse bergen op de Hoge Veluwe. rupsen en zakken van de kleine reuzenzak- LEPTOCERIDAE drager (Canephora hirsuta) gevonden (figuur 15). LYGAEIDAE Oecetis furva: Gin1 (3) De moswortelmot (Infurcitinea argentimaculella) Kleidocerys resedae: Sys1, HinZ, HinC, HinO, Triaenodes bicolor: HinC (1) is een soort die leeft op korstmossen groeiend MosZ, MosN, Gin2 op bomen; hij lijkt minder zeldzaam als wordt Cymus claviculus: Gin1 aangenomen. De soort werd gevonden op EPHEMEROPTERA – haften Cymus melanocephalus: Sys1, WZaZO, HinW, bomen op de Planken Wambuis. Daar werd HinC, MosZ, Gin1 Determinatie van J.G.M. Cuppen ook de tweepuntige lijnbladroller (Phiaris Ischnodemus sabuleti: HinC, MosN bipunctana) gevonden, in de buurt van de Geocoris grylloides: HinZ, MosN CAENIDAE waardplanten rode bosbes (Vaccinium vitis- Heterogaster urticae: WZaZO Caenis robusta: HinC (1) idaea) en blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus). Drymus brunneus: Sys1 Op licht werd op het defensieterrein de ge- Drymus ryeii: MosN lijnde silene-uil (Sideridis reticulata) gevonden MEGALOPTERA – elzenvliegen Drymus sylvaticus: HinW (figuur 16). Dit is een vrij zeldzame soort van Eremocoris plebejus: RoeNW, MosN Determinatie van J.G.M. Cuppen de zandgronden, waar de rups van de onrijpe Ischnocoris angustulus: HinZ zaaddozen van onder andere diverse silenes- Scolopostethus decoratus: Sys2, HinZ, HinC, SIALIDAE oorten leeft. Op dezelfde locatie is ook de zeer MosN Sialis lutaria: Gin1 (1) zeldzame donkere maanpalpmot (Teleiodes Scolopostethus thomsoni: WZaZO, HinW, flavimaculella) gevonden. Ook deze locatie is HinZ, MosN nieuw voor deze soort. MECOPTERA – schorpioenvliegen Aphanus rolandri: WZaZO Macrodema microptera: WZaZO, HinZ Determinatie van J.G.M. Cuppen ADELIDAE – langsprietmotten Trapezonotus desertus: HinZ Nematopogon robertella (naaldboslangspriet- Peritrechus geniculatus: MosZ, MosN PANORPIDAE – schorpioenvliegen mot): EdeZW, Kamp (3) Plinthisus pusillus: MosN Panorpa communis: Gin2 (1) Nemophora degeerella (geelbandlangspriet- Plinthisus brevipennis: HinZ, MosZ, MosN mot): EdeZW, HinZ, Kamp, MosZ, Sys2, Stygnocoris fuligineus: MosN Wam (6) LEPIDOPTERA – VLINDERS

BERYTIDAE Tekst: S. Lamberts en A. Wijker ARCTIIDAE – Beervlinders Berytinus crassipes: MosN Determinaties van: S. Lamberts, A. Wijker, Atolmis rubricollis (zwart beertje): Stroe (1) M.P. Berg, O. Franken, S. Boon, R. Liefting, Diaphora mendica (mendicabeer): EdeN, RHOPALIDAE M. Franssen, R. Kleukers, J. Smits en EdeZW, Kamp, MosZ (10) Rhopalus parumpunctatus: Sys1, HinW, MosN J.G.M. Cuppen, met bijdragen van P. Cili- Eilema sororcula (geel beertje): EdeN, EdeZW, Stictopleurus abutilon: MosN berti en J. ten Hoopen. Kamp, MosZ (37) 182 entomologische berichten 76 (5) 2016

9. Open zandige heide in km-hok ‘MosZ’, waar kevers uit eik en den 10. De Zanding bij Otterlo (code ‘Zan’), open heideveld met zand en zijn geklopt. Foto: Ton de Goeij Calluna vulgaris. Foto: Ad Littel 9. Open heathland and collection site ‘MosZ’, where several Coleoptera 10. Collection site ‘Zan’, with open heathland, sand and Calluna species were beaten from vegetation of oak and pine. vulgaris.

Spilosoma lubricipeda (witte tijger): EdeN, Pseudotelphusa scalella (pronkpalpmot): Macaria alternata (donker klaverblaadje): EdeZW (2) EdeN (3) EdeZW (1) Tyria jacobaeae (sint-jacobsvlinder): EdeZW, Teleiodes flavimaculella (donkere maanpalp- Macaria liturata (gerimpelde spanner): GinZO, Kamp, MosZ (4) mot): EdeN (1) EdeN, EdeZW (7) Teleiodes luculella (maanpalpmot): EdeN, Macaria notata (klaverblaadje): EdeN, Kamp (3) COLEOPHORIDAE – kokermotten MosZ, Wam (4) Odontopera bidentata (getande spanner): Coleophora genistae (stekelbremkokermot): Teleiopsis diffinis: EdeN (1) EdeN, EdeZW, MosZ (4) MosZ, Wam (3) Perconia strigillaria (gestreepte bremspan- Coleophora glaucicolella (bleke ruskokermot): GEOMETRIDAE – spanners ner): EdeN, EdeZW, GinZO, MosZ, Wam (12) GinZO (1) Aethalura punctulata (berkenspikkel- Plagodis dolabraria (lindeknotsvlinder): Coleophora juncicolella (heidelootjeskoker- spanner): EdeN, EdeZW (2) EdeN (2) mot): GinZO (1) Biston betularia (peper-en-zoutvlinder): Scopula floslactata (roomkleurige stip- Coleophora pyrrhulipennella (gestreepte EdeN (1) spanner): EdeN, MosZ (1) heidekokermot): EdeN, Wam (2) Bupalus piniaria (dennenspanner): EdeZW, Thera obeliscata (naaldboomspanner): EdeN, Kamp, Wam (6) Kamp, MosZ (2) CRAMBIDAE – grasmotten Cabera pusaria (witte grijsbandspanner): Thera britannica/variata: EdeN, Kamp (3) Crambus lathoniellus (vroege grasmot): EdeN, EdeN, EdeZW, MosZ (2) Thera obeliscata/britannica/variata: EdeZW, GinZO, MosZ, Wam (7) Campaea margaritaria (appeltak): EdeN, EdeZW (1) Crambus pratella (streepjesgrasmot): EdeN, EdeZW (2) Wam (2) Cepphis advenaria (kleine herculesspanner): HEPIALIDAE – wortelboorders Paratalanta pandalis (lichte golfbandmot): EdeN, Wam (9) Phymatopus hecta (heidewortelboorder): Wam (3) Chlorissa viridata (smaragdgroene zomer- RoeNW (1) Scoparia ambigualis (grijze granietmot): vlinder): EdeN (1) EdeN, EdeZW, MosZ (31) Colostygia pectinataria (kleine groenband- LASIOCAMPIDAE – spinners Scoparia subfusa/ambigualis: EdeZW (1) spanner): EdeN (1) Dendrolimus pini (dennenspinner): Kamp (1) Thisanotia chrysonuchella (duingrasmot): Cyclophora linearia (gele oogspanner): Macrothylacia rubi (veelvraat): GinZO (1) EdeN, GinZO, MosZ, Wam (8) EdeZW (1) Malacosoma castrensis (heideringelrups): Cyclophora punctaria (gestippelde oog- MosZ, Wam (51) DREPANIDAE – eenstaartjes spanner): EdeN, Kamp (2) Thyatira batis (braamvlinder): EdeZW (1) Dysstroma truncata (schimmelspanner): LYCAENIDAE – blauwtjes en vuur- Watsonalla cultraria (Beukeneenstaart): MosZ EdeZW (1) vlinders Ectropis crepuscularia (gewone spikkel- Lycaena phlaeas (kleine vuurvlinder): MosN, ERIOCRANIIDAE – purpermotten spanner): MosZ, Sys2 (2) MosZ Dyseriocrania subpurpurella (eikenpurper- Ematurga atomaria (gewone heispanner): Lycaena tityrus (bruine vuurvlinder): MosZ mot): EdeZW (3) EdeN, EdeZW, GinZO, MosZ, Wam (7) Polyommatus icarus (icarusblauwtje): MosN Eriocrania sparrmannella (late purpermot): Epirrhoe alternata (gewone bandspanner): EdeN (1) Wam (1) LYMANTRIIDAE – donsvlinders Eupithecia centaureata (zwartvlekdwerg- Calliteara pudibunda (meriansborstel): EdeN, GELECHIIDAE – tastermotten spanner): EdeN (2) EdeZW, Kamp, MosZ (33) Bryotropha terrella (oranje mospalpmot): Eupithecia nanata (smalvleugeldwerg- Orgyia antiqua (witvlakvlinder): MosZ (1) Wam (1) spanner): EdeN, MosZ (4) Carpatolechia proximella (smalpalpmot): Hylaea fasciaria (rode dennenspanner): NOCTUIDAE – uilen EdeN (3) EdeN, Kamp (2) Agrotis exclamationis (gewone worteluil): Neofaculta ericetella (heidepalpmot): EdeN, Hypomecis punctinalis (ringspikkelspanner): EdeZW (1) GinZO, Kamp, Wam (5) EdeN, EdeZW, Kamp (6) Apamea remissa (grauwe grasuil): EdeN (1) entomologische berichten 183 76 (5) 2016

SPHINGIDAE – pijlstaarten Deilephila porcellus (klein avondrood): EdeN, EdeZW (2)

TINEIDAE – echte motten Infurcitinea argentimaculella (moswortelmot): Wam (6) Triaxomera parasitella (zwammenmot): GinZO (1)

TISCHERIIDAE – vlekmineermotten Tischeria ekebladella (gewone eikenvlekmot): EdeN (1)

TORTRICIDAE – bladrollers Aethes smeathmanniana (kommabladroller): EdeZW (1) Ancylis mitterbacheriana (oranje haakblad- 11. Aradus betulae, vrouwtje. Foto: Theodoor Heijerman roller): EdeN, EdeZW, MosZ (6) 11. Female Aradus betulae. Capua vulgana (meibladroller): EdeN (8) Cydia fagiglandana (beukenspiegelmot): EdeN, MosZ (2) Eucosma campoliliana (ijsmot): EdeN (1) Autographa gamma (gamma-uil): EdeN, Pararge aegeria (bont zandoogje): DrieN, Eupoecilia angustana (gewoon smalsnuitje): EdeZW, MosZ, Wam (5) HinNO, RoeNW (3) EdeN (1) Charanyca trigrammica (drielijnuil): EdeN, Vanessa atalanta (atalanta): MosN, Notocelia cynosbatella (hermelijnbladroller): EdeZW, MosZ (8) RoeNW (1) Kamp (1) Diarsia rubi (gewone breedvleugeluil): Vanessa cardui (distelvlinder): HinC, MosN, Olethreutes arcuella (geisha): EdeN, EdeZW, EdeZW, Kamp (2) MosZ (1) Sys2, Wam (5) Dypterygia scabriuscula (vogelwiekje): Orthotaenia undulana (grote brandnetelblad- EdeZW, MosZ (4) OECOPHORIDAE – sikkelmotten roller): EdeN, Wam (4) Euclidia mi (mi-vlinder): Wam (2) Denisia stipella (vaal stamgastje): EdeN, Pammene germmana (haakjesdwergbladrol- Lacanobia w-latinum (brede-w-uil): EdeN, MosZ (1) ler): EdeZW (1) MosZ (1) Endrosis sarcitrella (witkopmot): Kamp (1) Phiaris bipunctana (tweepuntige lijnbladrol- Leucania comma (komma-uil): EdeZW (1) Eratophyes amasiella (oosterse schone): ler): Wam (2) Lycophotia porphyrea (granietuil): EdeN, GinZO (1) Rhyacionia pinivorana (grijze dennenlotboor- EdeZW (2) Pleurota bicostella (gemsmot): EdeN, GinZO, der): Kamp (1) Mamestra brassicae (kooluil): Kamp (1) MosZ (9) Strophedra weirana (beukenbladroller): Moma alpium (gevlekte groenuil): EdeN (1) EdeN, MosZ (1) Ochropleura plecta (haarbos): Kamp (2) PIERIDAE – witjes Pachetra sagittigera (gevlekte pijluil): EdeN, Gonepteryx rhamni (citroenvlinder): MosN, DERMAPTERA – OORWORMEN Kamp, MosZ (8) RoeNW (2) Phlogophora meticulosa (agaatvlinder): Determinaties van R. Kleukers, J.G.M. Cup- MosZ PLUTELLIDAE – koolmotten pen en R.Ph. Jansen. Sideridis reticulata (gelijnde silene-uil): Plutella xylostella (koolmotje): EdeN, EdeN (1) MosZ (5) FORFICULIDAE Forficula auricularia: HinZ (1) NOLIDAE – visstaartjes PSYCHIDAE – zakjesdragers Pseudoips prasinana (zilveren groenuil): Canephora hirsuta (kleine reuzenzakdrager): LABIDURIDAE MosN (1) MosZ, Wam (4) Labidura riparia: MoZaW, WZaZO (1) (fi- Proutia betulina (sierlijke zakdrager): Wam (1) guur 17) NOTODONTIDAE – tandspinners Psyche casta (gewone zakdrager): EdeN, Drymonia dodonaea (gestreepte tandvlinder): GinZO, MosZ, Sys2, Wam (5) COLEOPTERA – KEVERS EdeN, MosZ (4) Taleporia tubulosa (sigaarzakdrager): MosZ, Notodonta dromedarius (dromedaris): Sys2, Wam (4) Tekst en samenstelling: O. Vorst en EdeN (1) J.G.M. Cuppen. Peridea anceps (eikentandvlinder): EdeN, PYRALIDAE – snuitmotten EdeZW, Kamp (4) Matilella fusca (grijze heidelichtmot): Determinaties van: R.Ph. Jansen, J.C. van Phalera bucephala (wapendrager): EdeN, Wam (1) de Sande, B. Drost, F. van Nunen, O. Vorst, EdeZW, Kamp, MosZ (5) Phycitodes maritima (smalle weidemot): J.G.M. Cuppen, A.J. Dees, A. Littel, A. de Ptilodon capucina (kroonvogeltje): EdeZW (1) EdeN (2) Goeij, Th. Breeschoten, A.J. Threels en P. Ciliberti, met bijdragen van O. Franken, NYMPHALIDAE – schoenlappers, SATURNIIDAE – nachtpauwogen C. Gielis en S. Lamberts. parelmoervlinders en zandoogjes Saturnia pavonia (nachtpauwoog): EdeN, Coenonympha pamphilus (hooibeestje): Wam (32) Tijdens deze zomerbijeenkomst zijn door MosZ, Wam (1) twaalf deelnemers in totaal 795 soorten 184 entomologische berichten 76 (5) 2016

torren dat werd waargenomen: 24 soorten. Met 30% van de Nederlandse soorten is dit een zeer respectabel aantal, zij het niet zo vreemd voor een gebied dat voor een groot deel uit bos bestaat. De jaarrondbegrazing met koeien en paarden alsmede de aanwezigheid van wilde zwijnen zorgen voor een aanzienlijke mest- productie waarop een rijke mestbewonende keverfauna aanwezig bleek, waaronder naast veel verschillende soorten kortschildkevers ook 23 soorten mestbewonende bladspriet- kevers s.l.. Bij de laatste groep zaten ook zeld- zaamheden als Aphodius scrofa, een zuidelijke soort met een voorkeur voor droge, warme terreinen en A. brevis, die zich ontwikkelt in uitgedroogde koeienkeutels. Tijdens de zomerbijeenkomst is specifiek aandacht besteed aan de waterkevers van Vlinderdas en Noord-Ginkel. Buiten deze 12. Dood staand hout trekt veel insecten, en dus ook entomologen aan. Deze staande beuk in twee gebieden zijn er nauwelijks waterkevers ‘MosN’ werd dan ook grondig bemonsterd. Onder andere Aradus betulae is van deze boom ver- waargenomen en het betrof het uitsluitend zameld. Foto: Oscar Franken zeer algemene soorten. In de volgende secties 12. Dead standing trees are attracting many insects, and as a result entomologists. This Beech tree in area ‘MosN’ was extensively sampled. Aradus betulae was one of the species found on this tree. worden de bemonsterde poelen individueel besproken. De poel in de Noord-Ginkel (Gin1, AC: 180,25- 449,84) is aangelegd omstreeks 2005 in een kevers gemeld (figuur 18). Eind 2007 waren deze (her)ontdekte soorten werd al wel eerder matig schraal, kruidenrijk grasland dat exten- er uit de provincie Gelderland, waar alle door voor Gelderland gemeld sinds de uitgave van sief begraasd wordt door Spaanse runderen ons in 2015 bezochte terreinen lagen, 3212 de Catalogus van de Nederlandse kevers. Men van de rassen Sayaguesa en Tudanca. De soorten kevers bekend (Vorst 2010). Gelder- kan zich afvragen of al deze (her)ontdekte poel heeft een oppervlakte van 350 m2 en een land is daarmee na Limburg de soortenrijkste soorten werkelijk tot voor kort ontbraken of diepte van ca. 60 cm. De bodem bestaat uit provincie, althans wat kevers betreft. De dat zij tot nog toe over het hoofd werden een dunne laag geelbruin algenrijk slib op iets waargenomen soorten vormen bijna 25% gezien. Dit laatste lijkt in de meest gevallen de lemig bruingeel zand met enig fijn grind. Het van de Gelderse keverfauna. Voor een enkel waarschijnlijkste verklaring, zeker waar het water is helder en stilstaand en wordt uitslui- weekend is dit een aanzienlijk aantal, maar gaat om herontdekte soorten die al wel recent tend gevoed door regenwater. De vegetatie bij een dergelijke onderzoeksintensiteit in uit meerdere provincies bekend waren, zoals langs de randen is redelijk ontwikkeld, met een gunstige periode van het jaar niet geheel de loopkever Amara kulti, de kortschildkevers Glyceria fluitans en Juncus effusus als dominante onverwacht. Zo werden tijdens de voorgaande Phloeostiba plana en Atheta euryptera, en de soorten, terwijl op open zandige gedeelten fre- zomerbijeenkomst 538 soorten waargenomen weekschilden Rhagonycha gallica en Malthodes quent Peplis portula kan worden aangetroffen. in Drenthe (Franken & Berg 2015), 28% van de marginatus. Van de zeven nieuwe soorten De waterplantenvegetatie bestaat in de drijf- uit die provincie bekende soorten. Het aantal zullen de kortschild Acrotona benicki en de laag voornamelijk uit Potamogeton natans, van 795 waargenomen soorten is opvallend schorskever Xyleborus bodoanus in elk geval de emerse laag uit weinig Elodea nuttallii. De hoog voor terreinen die op het eerste gezicht werkelijk tot voor kort afwezig zijn geweest, vegetatie in de poel is een indicatie voor een niet opvallend soortenrijk lijken te zijn. Als omdat het hier, net als bij de bovenvermelde matige voedselrijkdom en matige productie. de inventarisatie zich beperkt zou hebben Diplocoelus fagi, nieuwkomers betreft, die pas In deze poel zijn 42 soorten waterkevers tot de typisch Veluwse biotopen als bossen, respectievelijk in 2007 en 1998 voor het eerst aangetroffen. Dit zijn voor een groot gedeelte heiden en zandverstuivingen, zou het aantal in Nederland zijn waargenomen. algemene soorten die een grote verspreiding waargenomen soorten aanzienlijk lager zijn Tot de meest opmerkelijke soorten die werden kennen in Nederlandse poelen en sloten. uitgevallen. Immers dergelijke gebieden zijn waargenomen behoren het kniptorretje Pioniersoorten, de eerste kolonisatoren na het relatief eenvormig, droog, voedselarm en voor- Adrastus limbatus, dat verzameld werd op het graven van een poel, zijn al bijna verdwenen, zien van een weinig soortenrijke vegetatie. Het talud van de spoorweginsnijding nabij Ede, maar kennen wel enkele relatief zeldzame lijkt aannemelijk dat de tot natuurterrein om- de oliekever Meloe brevicollis en het haantje soorten als de waterroofkever Hygrotus con- gevormde voormalige landbouwgronden met Cryptocephalus bipunctatus. Van de zes uit ons fluens en de pieptor Hygrobia hermanni, die een hun kruidenrijke grazige vegetaties, ruigten en land bekende soorten van het genus Meloe hoorbaar geluid produceert bij aanraking. Ook gegraven poelen aanzienlijk hebben bijgedragen waren M. violaceus en M. proscarabaeus de enige het drietal spinnende waterkevers Helophorus aan de totale soortenrijkdom. Zo werden meer twee die de laatste decennia nog werden nubilus, Georissus crenulatus (in Nederland dan 146 soorten fytofagen uit de families van waargenomen. De soorten van dit genus, die vrijwel alleen in duinpoelen) en Chaetarthria de haantjes en snuitkevers s.l. gemeld. voor hun ontwikkeling afhankelijk zijn van similis zijn minder algemeen; deze drie soorten In onderstaande lijst zijn zeven soorten op- wilde bijen, zijn alle (zeer) sterk in aantal ach- leven langs de randen van de poel op open genomen die in de kevercatalogus nog niet teruit gegaan. Voor M. brevicollis, die voorheen weinig begroeide, zandige oevers. Het water in uit Gelderland gemeld zijn, waarvan er een, uit negen provincies gemeld werd, is dit de de poel is zeker niet erg zuur, daar zuurindi- Diplocoelus fagi, een soort uit de familie der eerste bekende waarneming sinds 1971. Moge- catoren onder de kevers vrijwel ontbreken. Het houtskoolzwamkevers, pas sinds 2007 uit lijk wordt de soort over het hoofd gezien, want beheer van deze poel zou kunnen bestaan uit Nederland bekend is (Colijn et al. 2015). Daar- hoewel het om relatief grote kevers gaat is de het jaarlijks verwijderen van de waterplanten naast zijn zestien soorten voor het eerst sinds determinatie van oliekevers niet eenvoudig. uit een klein deel van de plas (25%), uiteraard 1966 in deze provincie gezien. Een aantal van Opvallend is ook het relatief grote aantal bok- in een wisselschema. Opslag van wilgen en entomologische berichten 185 76 (5) 2016

veenmos in de rietkraag gevonden, waar- onder enkele soorten, zoals Hydroporus tristis, H. neglectus en Helochares punctatus, die ken- merkend zijn voor zure wateren. De bulk aan keversoorten betreft algemene soorten van matig voedselarme, stilstaande wateren. Poel 1 vleermuiskelder (HinC, AC: 178,32- 451,35) en poel 2 vleermuiskelder (HinC, AC: 178,44-451,36) liggen dichtbij elkaar en hebben elk een oppervlakte van ca. 450 m2 en een diepte van iets meer dan 50 cm. De bodem bestaat uit geel en bruin zand met een dun sliblaagje. Beide poelen hebben een redelijk ontwikkelde oevervegetatie met dominantie van Glyceria fluitans en verder Typha latifolia, Iris pseudacorus en Alisma plantago-aquatica. In de oevers groeit plaatselijk Equisetum fluviatile (een kwelindicator), Peplis portula en Ranunculus flammula. Drijvende en emerse waterplanten 13. Nachtvlinders worden vaak aangetrokken met felle lampen en een wit doek. Hier een zijn nauwelijks aanwezig. In poel 1 werden 36 opstelling en entomologen aan het werk in gebied ‘EdeZW’. Foto: Oscar Franken soorten waterkevers waargenomen, in poel 2 13. A common way to attract night-active butterflies is by using a bright light and white sheet. zelfs 55 soorten, wat uitzonderlijk veel is bij This picture shows entomologists working with this method in area ‘EdeZW’. een eenmalige bemonstering. Qua soorten- samenstelling lijken de poelen veel op elkaar, met vooral algemene soorten van stilstaande ander struikgewas, voor zover niet opgegeten door sloten die voedselrijk water van de wateren. Zuurindicatoren komen in heel door runderen, zou in elk geval verwijderd landbouwgronden afvoeren. De afwatering geringe aantallen voor in poel 1 (Hydroporus moeten worden. Een onbeschaduwde poel is verloopt van west naar oost, waar het water in umbrosus, H. pubescens, Helochares punctatus) en ook gunstig voor de aanwezige kikkers, padden de Heibloemplas en een verder richting oost iets meer in poel 2 (naast voornoemde soorten en salamanders. Het vertrappen van oevers lopende sloot wegzijgt in de bodem. De afvoer- ook Hydroporus tristis en Hygrotus decoratus). en oevervegetatie door de runderen was in sloten vallen in de zomer en het begin van Van de zeldzamere soorten zijn Rhantus grapii 2015 niet erg groot, maar zou ook niet hoger de herfst vaak droog. Aan de noordzijde van en Hydrophilus piceus (uitsluitend larven) in moeten worden. De hoeveelheid geproduceerde de sloot liggen bij de vleermuiskelder in een beide poelen aangetroffen, Hydrovatus cuspida- mest direct langs de oever en in het water afgeschraapt, natuurontwikkeld, bloemrijk en tus uitsluitend in poel 1, en Agabus unguicularis was wel aan de hoge kant, wat op de langere matig schraal grasland twee rond 2005 gegra- en Helophorus nanus uitsluitend in poel 2. Voor termijn aanleiding kan zijn tot een hogere ven ondiepe poelen: poel 1 vleermuiskelder en het beheer van de poelen wordt geadviseerd voedselrijkdom en productie van water- en poel 2 vleermuiskelder. Beide poelen staan in om jaarlijks ca. 30% van de vegetatie te ver- oeverplanten. open verbinding met de voedselrijke afvoer- wijderen. Opslag van struiken en bomen dient De Hindekamp is van oudsher een landbouw- sloot. Hetzelfde geldt voor twee poelen meer tijdig te worden verwijderd om zware bescha- enclave omsloten door heide en bossen. Na naar het oosten langs de Heidebloemallee: duwing te voorkomen. Een strook grond van de ijstijden lag een vochtig gebied met een poel 1 Heibloemplas en poel 2 Heibloemplas. ca. 5 meter breed (of meer) van de agrarische slechte afwatering en wateroverlast in de Bij deze poelen zijn de noordoostelijke oevers percelen aan de zuidrand van poelen en de wintermaanden tussen de stuwwal van Ede- natuurontwikkelde graslanden waarbij bij tussenliggende sloot zou vanwege inspoelen Wageningen en die van Oud-Reemst. In vroeger poel 2 de oostzijde begroeid is met een elzen/ van voedselrijk water het beste aangekocht tijden was er een bovengrondse afwatering in wilgenstruweel. De afvoersloot werd slechts kunnen worden dan wel een aangepast beheer zuidelijke richting door het Renkumse beek- op één plek bemonsterd tussen poel 1 en poel moeten krijgen. Indien dit niet mogelijk is zou dal. Door grondwaterdaling en aanleg van het 2 Heibloemplas. In onderstaande tekst geven isolatie, het afdammen van de poelen van de dijklichaam van de A15 stroomt er nu geen de Amersfoortcoördinaten weer ter hoogte van sloot, een optie kunnen zijn. oppervlaktewater meer door deze nog wel in welke plek bemonsterd werd. Poel 1 Heibloemplas (HinC, AC: 178,76-451,07) het landschap zichtbare oude beekloop. Rond De Kreelse Plas (HinW, AC: 177,7-451,3), de en poel 2 Heibloemplas (HinC, AC: 178,83- 1991 is door de gemeente Ede een subsidie grootste (ca 1,5 ha) en diepste (>1 m) plas van 451,04) hebben ongeveer dezelfde dimensie beschikbaar gesteld om in samenwerking met Vlinderdas, ligt in een berkenbroekbos. Vanaf als de poelen bij de vleermuiskelder. Bij poel de agrarische bedrijven een inrichtings- en 1952 tot 1996 was het de belangrijkste vis- 1 zijn geen aantekeningen gemaakt over beheerplan op te stellen voor het ontwikkelen vijver van de gemeente Ede. In die periode is morfologie en vegetatie. In poel 1 werden van natuur, natuurvriendelijke landbouw en de plas drie keer uitgediept. Na het opzeggen 44 soorten waterkevers gevonden die meest het behoud van landschappelijk waardevolle van de pacht in 1996 vormt natuur de belang- kenmerkend zijn voor stilstaande, matig elementen: het plan Vlinderdas. Vanaf 1998 is rijkste functie. De plas is goed toegankelijk via voedselrijke wateren, daarnaast, ook weer begonnen met de uitvoer. De grootste veran- een pad rondom de plas, dat gedeeltelijk over in lage aantallen, zuurminnende soorten als deringen hebben plaatsgevonden in de periode een vlonder loopt. De vegetatie bestaat langs Hydroprus tristis, H. umbrosus, H. pubescens, 2003 tot met 2007, maar veranderingen vinden de oever uit een smalle rietkraag met hier en Hygrotus decoratus en Helochares punctatus. Van nog altijd plaats. daar wat Sphagnum, en in het water weinig de zeldzame Hydrochus ignicollis is hier één Momenteel liggen in Vlinderdas drie grotere, Nuphar lutea. Er zijn 28 soorten waterkevers exemplaar verzameld. Poel 2 Heibloemplas oude plassen: de Kreelse Plas in het westen, de waargenomen, waarvan de waterroofkever heeft helder, stilstaand water met een wei- plas van Gent in het midden en de Heibloem- Rhantus grapii de zeldzaamste is en Cybister nig slibrijke zandige bodem. De emergente plas in het oosten. Dit zijn relatief diepe lateralimarginalis de grootste. De waterkevers, vegetatie in deze poel heeft een bedekkings- wateren. De plassen zijn onderling verbonden in lage aantallen, werden vooral tussen het percentage van 15% en is vrij soortenrijk; 186 entomologische berichten 76 (5) 2016

Het is echter een van de zeldzaamste soorten en de laatste Nederlandse waarneming dateert van 1930 (Cuppen & Drost 2010). Waarschijnlijker is dat de waarnemingen uit 2008 betrekking heb- ben op Gyrinus substriatus, welke in 2015 alleen in de poel op de Noord-Ginkel werd gezien. In Vlinderdas en Noord-Ginkel werden teza- men 91 soorten waterkevers waargenomen, een respectabel aantal voor een eenmalige bemonstering van slechts acht oppervlakte- wateren. Met gemiddeld 40 soorten water- kevers in Vlinderdas en 42 soorten in de poel Noord-Ginkel mogen deze oppervlaktewateren beslist keverrijk genoemd worden. Het meren- deel van de soorten komt algemeen voor in Nederland in stilstaande, matig voedselrijke tot voedselrijke wateren. Soorten van zure wateren, welke in Veluwse oppervlaktewateren vaak dominant zijn, waren in Vlinderdas en Noord-Ginkel weinig aanwezig en nergens algemeen. Slechts de Heipoel werd in grotere 14. De stekelbremkokermot (Coleophora genistae). Foto: Sandra Lamberts aantallen door meerdere zuurminnende soor- 14. Petty-whin case-bearer (Coleophora genistae). ten bewoond. Indien in de toekomst de toevoer van relatief voedselrijk water uit de aangren- zende landbouwpercelen afneemt, door aan- leg van bufferstroken langs de afvoersloten en minder voorkomende soorten zijn bijvoor- is een bufferstrook die niet agrarisch wordt het verminderde gebruik van mest, dan zal de beeld Ranunculus lingua, Hydrocotyle vulgaris, beheerd wenselijk. waterkwaliteit in goede zin veranderen en kan Juncus acutiflorus, Apium inundatum, Stellaria Het laatste monsterpunt, de Heipoel (HinC, zich een nog diversere levensgemeenschap palustris en Lysimachia vulgaris. Drijvende AC: 178,78-451,05) ligt geïsoleerd ten opzichte ontwikkelen. waterplanten als Persicaria amphibia zijn van de overige wateren in Vlinderdas. Het is nauwelijks aanwezig, terwijl ondergedoken een semipermanente poel op de overgang van De systematiek en naamgeving in de soorten- planten ontbreken. De keversoortensamen- heide naar landbouwenclave. De poel ligtin lijst volgt Vorst (2010). stelling lijkt veel op die van poel 1 en was een natuurlijke laagte en heeft twee diepere met 29 soorten wat minder soortenrijk. Eén plekken waar meestal het gehele jaar water GYRINIDAE – schrijvertjes mannetje van de ruighaarkever Dryops auricu- staat. De poel heeft een oppervlakte van 350 m2 Gyrinus substriatus: Gin1 latus was hier de meest bijzondere soort; deze en een diepte van maximaal 50 cm. Het water wordt veelal gevonden in kleisloten met een is helder en stilstaand. De bodem bestaat uit HALIPLIDAE – watertreders laagveenkarakter. Hetzelfde beheer als bij de sterk doorworteld lichtbruin zand met een Peltodytes caesus: Gin1, HinC poelen vleermuiskelder 1 en 2 wordt ook hier dun laagje bruin slib. De poel wordt licht be- Haliplus lineatocollis: HinC aanbevolen, namelijk isolatie van een van de schaduwd door opslag van Betula, Salix cinerea Haliplus ruficollis: Gin1, HinW poelen en daarnaast weer de aanleg van een en Quercus robur. De vegetatie in de poel wordt Haliplus heydeni: HinW bufferstrook tussen poelen en aangrenzend gedomineerd door een Agrostis-soort, met een landbouwgebied. geringe bedekking van onder andere Typha NOTERIDAE – diksprietwaterkevers De semipermanente verbindingssloot tussen latifolia, Glyceria maxima, G. fluitans en Hydrocotyle Noterus clavicornis: Gin1, HinC, HinW poel 1 en poel 2 Heibloemplas is 3-4 meter vulgaris. In de Heipoel zijn 41 soorten water- Noterus crassicornis: HinC, HinW, Sys1 breed met een diepte van maximaal 35 cm. kevers waargenomen, waarbij zuurindicatoren Het water is helder en stilstaand. De bodem zowel kwalitatief als kwantitatief het best ver- PAELOBIIDAE – pieptorren bestaat uit sterk doorworteld zand met een tegenwoordigd waren met soorten als Agabus Hygrobia hermanni: Gin1, HinC dun laagje donkerbruin slib. De emergente labiatus, Berosus luridus, B. signaticollis, Helochares vegetatie is goed ontwikkeld en wordt sterk punctatus, Hydrochus brevis, Hydroporus mela- DYTISCIDAE – waterroofkevers gedomineerd door Glyceria fluitans, Lycopus narius, H. neglectus, H. pubescens en H. tristis. Liopterus haemorrhoidalis: Gin1, HinC, HinZ europaeus, Mentha aquatica, Lysimachia vulgaris Van alle onderzochte wateren heeft deze poel Laccophilus minutus: Gin1, HinC en Alisma plantago-aquatica heeft een geringere een waterkeverfauna die het meest lijkt op die Hydrovatus cuspidatus: HinC abundantie. De sloot is voedselrijk. In deze van een typisch Veluws ven. Voor het beheer Hydroglyphus geminus: Gin1, HinC, HinW, sloot werden 37 soorten waterkevers verza- kan een jaarlijks schoonmaak van een deel Sys1 meld, waarbij zuurindicatoren nagenoeg vol- van de poel worden aanbevolen. Het uitdiepen Hygrotus impressopunctatus: Gin1, HinC, ledig ontbraken. Minder algemene soorten in van een van de twee kuilen in de poel wordt HinZ deze sloot waren Agabus unguicularis, Rhantus aangeraden om algehele langdurige droog- Hygrotus confluens: Gin1 grapii, Helophorus nanus, Hydrochara caraboides stand in de zomer en herfst te voorkomen. Hygrotus versicolor: HinC en Hydrophilus piceus, die ook al werden aan- De enige gepubliceerde waterkever voor Vlin- Hygrotus inaequalis: Gin1, HinC getroffen in een of meerdere van bovenge- derdas is Gyrinus natator (Linnaeus) die in 2008 Hygrotus decoratus: HinC noemde poelen. De zeldzame Hydrochus brevis, werd aangetroffen in de Heipoel en de poelen bij Hyphydrus ovatus: Gin1, HinC een langgerekte spinnende waterkever, is een de Heibloemplas (Bax et al. 2009). In populaire Hydroporus angustatus: Gin1, HinC, HinW, bewoner van zandige en venige oevers van veldgidsen wordt dit schrijvertje vaak als de HinZ vennen. Tussen sloot en landbouwpercelen algemeenste soort van deze familie beschouwd. Hydroporus umbrosus: HinC entomologische berichten 187 76 (5) 2016

Calathus melanocephalus: HinZ, MosZ, RoeNW Calathus cinctus: MosN ge Amara kulti: HinC, WZaZO Amara communis: HinC, RoeZW Amara lunicollis: MosZ Amara familiaris: MoZaW, RoeZW Amara bifrons: Wam Harpalus rufipes: HinC Harpalus affinis: HinNO Harpalus distinguendus: Wam Harpalus laevipes: RoeNW Harpalus tardus: HinNO, HinW, HinZ, MoZaW, MosZ, RoeNW, Wam Harpalus anxius: Zan Stenolophus teutonus: HinC Stenolophus mixtus: HinC, HinZ, Sys1 Acupalpus flavicollis: Gin1, HinC, WZaZO Acupalpus brunnipes: HinC, HinZ Acupalpus parvulus: HinC Bradycellus ruficollis: HinZ 15. De kleine reuzenzakdrager (Canephora hirsuta). Foto: Sandra Lamberts Bradycellus harpalinus: HinC, HinZ 15. The hairy sweep (Canephora hirsuta). Oodes helopioides: HinC, HinZ, Sys1 Demetrias atricapillus: WZaZO Demetrias imperialis: HinC Paradromius linearis: EdeN, RoeZW, ValN Hydroporus tristis: Gin1, HinC, HinW, HinZ Cicindela hybrida: MosZ, WZaZO Dromius quadrimaculatus: HinC, RoeZW Hydroporus gyllenhalii: HinZ Cicindela campestris: MosZ Syntomus foveatus: EdeNW, Gin2, Sys1, Hydroporus palustris: HinC, HinW, HinZ, Elaphrus cupreus: HinC, HinW WZaC, Zan Sys1 Elaphrus riparius: HinC Syntomus truncatellus: HinC, MosZ, RoeZW, Hydroporus erythrocephalus: HinC, HinZ Dyschirius thoracicus: Gin1 Sys1 Hydroporus planus: Gin1, HinC, HinZ Dyschirius politus: HinC Hydroporus pubescens: HinC, HinZ Dyschirius aeneus: HinC HYDROPHILIDAE – spinnende water- Hydroporus nigrita: HinW, HinZ, Sys1 Dyschirius globosus: HinC, HinZ, WZaZO kevers Hydroporus memnonius: HinC, HinZ Trechus quadristriatus: Gin1 Helophorus nubilus: Gin1 Hydroporus melanarius: HinZ Trechus obtusus: HinC Helophorus grandis: Gin1, HinZ Hydroporus neglectus: HinW, HinZ Bembidion lampros: Lun, WZaZO Helophorus aequalis: Gin1, HinC, HinW, HinZ, Agabus bipustulatus: Gin1, HinC, HinW, Bembidion properans: EdeNW, HinC, HinNO RoeZW, Sys1 HinZ, Sys1 Bembidion obliquum: HinC, Sys1 Helophorus brevipalpis: Gin1, HinC, HinW, Agabus sturmii: Gin1, HinC, HinZ Bembidion bruxellense: EdeNW HinZ, Sys1, WZaZO Agabus unguicularis: HinC Bembidion femoratum: Gin1 Helophorus nanus: HinC Agabus labiatus: HinZ Bembidion illigeri: EdeNW, Gin1, WZaZO Helophorus strigifrons: HinC Ilybius chalconatus: Gin1 Bembidion assimile: HinZ Helophorus obscurus: Gin1, HinC, HinZ Ilybius ater: HinC Bembidion doris: HinZ Helophorus minutus: Gin1, HinC, Sys1 Ilybius fuliginosus: HinC Bembidion articulatum: Gin1, HinC, WZaZO Helophorus griseus: HinC Ilybius quadriguttatus: HinC, Sys1 Bembidion lunulatum: HinC Georissus crenulatus: Gin1 Rhantus grapii: HinC, HinW Poecilus lepidus: Lun, ValN, WZaC Hydrochus ignicollis: Sys1 Rhantus suturalis: Gin1, HinC, HinZ Poecilus versicolor: HinZ Hydrochus crenatus: HinC, HinW, HinZ, Sys1 Rhantus exsoletus: HinC Pterostichus strenuus: WZaZO Hydrochus brevis: HinC, HinZ Colymbetes fuscus: Gin1 Pterostichus diligens: HinW, HinZ Hydrochus angustatus: HinZ, Sys1 Hydaticus seminiger: HinC Pterostichus vernalis: RoeZW Spercheus emarginatus: HinC Graphoderus cinereus: Gin1, HinC Pterostichus minor: HinC, HinW, HinZ, Berosus signaticollis: HinZ Dytiscus marginalis: HinC RoeZW, Sys1 Berosus luridus: HinZ Cybister lateralimarginalis: HinC, HinW Pterostichus oblongopunctatus: RoeN Chaetarthria simillima: HinC, WZaZO Abax parallelepipedus: EdeN, HinW, MoZaW, Chaetarthria similis: Gin1 CARABIDAE – loopkevers MosZ, RoeN, WZaC Anacaena globulus: HinW, HinZ Carabus violaceus purpurascens: MoZaW Oxypselaphus obscurus: HinC, HinZ Anacaena limbata: Gin1, HinC, HinZ, Sys1 Carabus problematicus: MoZaW, MosZ, RoeN Limodromus assimilis: RoeZW Anacaena lutescens: Gin1, HinC, HinW, HinZ Carabus nemoralis: WZaZO Agonum sexpunctatum: HinC Laccobius bipunctatus: WZaZO Nebria brevicollis: HinW, MoZaW, MosN, Agonum marginatum: HinC, HinW Laccobius minutus: Gin1, HinC, Sys1 MosZ, WZaZO Agonum muelleri: HinC, Sys1 Helochares lividus: Gin1, HinC, HinW, HinZ Notiophilus aquaticus: Zan Agonum viduum: HinC Helochares punctatus: Gin1, HinC, HinW, Notiophilus palustris: WZaZO Agonum fuliginosum: HinZ HinZ, Sys1 Notiophilus germinyi: Zan Agonum thoreyi: HinC Enochrus ochropterus: Gin1, HinC Notiophilus substriatus: RoeNW Calathus fuscipes: MosN, ValN Enochrus quadripunctatus: HinC, HinW, Notiophilus biguttatus: MosN, WZaC Calathus erratus: WZaZO Sys1 188 entomologische berichten 76 (5) 2016

SCYDMAENIDAE – valse knotskevers Stenichnus scutellaris: HinNO, RoeNW

SILPHIDAE – aaskevers Silpha carinata: RoeNW. Deze aaskever is al- gemeen op de Veluwe en de Utrechtse Heu- velrug, daarbuiten zijn nauwelijks waarne- mingen bekend. Silpha obscura: RoeNW Silpha tristis: HinC Phosphuga atrata: RoeNW Nicrophorus vespilloides: MosZ

STAPHYLINIDAE – kortschildkevers GE Phyllodrepa koltzei: MosN, RoeNW, WZaZO Omalium rivulare: RoeNW, RoeZW ge Phloeostiba plana: RoeZW Anthobium unicolor: EdeN, HinW 16. De gelijnde silene-uil (Sideridis reticulata). Foto: Sandra Lamberts Olophrum piceum: RoeNW 16. The bordered gothic (Sideridis reticulata). Metopsia clypeata: MoZaW, RoeNW Megarthrus prosseni: HinNO, MosN Proteinus laevigatus: Sys1 Bibloporus bicolor: MosN Enochrus testaceus: Gin1, HinC, HinW, HinZ Plegaderus dissectus: MosN Bibloporus minutus: MosN Enochrus affinis: Gin1, HinC, HinZ Saprinus aeneus: HinNO, MosZ Euplectus piceus: RoeNW Enochrus coarctatus: Gin1, HinC, HinW, HinZ Gnathoncus buyssoni: MoZaW, RoeZW Bryaxis curtisii: RoeNW, ValZ. Een zeldzame Cymbiodyta marginellus: HinC Carcinops pumilio: Kamp soort waarvan buiten Limburg weinig vond- Hydrobius fuscipes: HinC, HinW, HinZ, Sys1 Paromalus parallelepipedus: MosZ, WZaZO sten bekend zijn. Hydrochara caraboides: HinC Onthophilus striatus: HinNO, MosN, RoeNW, Brachygluta fossulata: HinC Hydrophilus piceus: Gin1, HinC, HinW RoeZW Fagniezia impressa: HinC Coelostoma orbiculare: HinC, HinW, HinZ, Margarinotus ventralis: HinNO, MosN, MosZ, Tyrus mucronatus: MosN. Een soort van Sys1, WZaZO RoeNW, WZaZO groter dood hout die zich gestaag uitbreidt. Cercyon ustulatus: Gin1 Hister unicolor: HinNO, MosN, RoeZW, Wam Phloeocharis subtilissima: HinNO, MosN, Cercyon castaneipennis: Gin2, HinNO, MosN Hister bissexstriatus: StrW RoeNW, Sys1 Cercyon impressus: Gin2, HinNO, MosN, Mycetoporus clavicornis: HinC, HinZ RoeZW HYDRAENIDAE – waterkruipers Sepedophilus littoreus: HinC Cercyon haemorrhoidalis: HinNO, MosN, Hydraena testacea: HinC, HinZ Sepedophilus testaceus: HinC, MosN RoeNW Limnebius aluta: HinC, HinW, HinZ Sepedophilus marshami: MosN Cercyon melanocephalus: HinNO, MosN, Ochthebius minimus: HinC, Sys1 Sepedophilus nigripennis: Kamp, MoZaW RoeNW, WZaZO Sepedophilus bipunctatus: MosN Cercyon lateralis: HinNO, Kamp, MosN, PTILIIDAE – veervleugelkevers Tachyporus solutus: HinZ RoeNW, WZaZO Ptenidium fuscicorne: HinZ Tachyporus dispar: MosZ, WZaZO Cercyon unipunctatus: Kamp Ptenidium pusillum: Kamp, RoeZW Tachyporus atriceps: RoeZW Cercyon quisquilius: Kamp, WZaN Ptenidium nitidum: HinNO, MosN, RoeNW Tachyporus transversalis: HinC Cercyon nigriceps: Kamp Ptiliola kunzei: HinNO Tachinus lignorum: HinNO, MosN, WZaZO Cercyon terminatus: Kamp Ptiliolum fuscum: HinNO, MosN, RoeZW Tachinus humeralis: MosN, RoeNW Cercyon pygmaeus: Gin2, GinNO, HinNO, Ptinella aptera: RoeNW Tachinus rufipes: HinC, Sys1 MosN, RoeNW, WZaN Baeocrara variolosa: MosN. Een zeldzame Tachinus marginellus: HinNO, MosN, RoeNW Cercyon convexiusculus: HinC, HinZ soort van mest en rottend organisch Tachinus corticinus: MosZ Cercyon sternalis: HinC materiaal in bossen. Cilea silphoides: Kamp, WZaN Cercyon analis: HinC, Kamp, RoeZW, Acrotrichis grandicollis: HinNO, Kamp, MosN, Habrocerus capillaricornis: HinW WZaN RoeZW Aleochara intricata: HinNO, MosN, RoeZW Megasternum concinnum: HinNO, HinZ, Acrotrichis sericans: Kamp, RoeNW Aleochara lanuginosa: MosN MosN, RoeNW, RoeZW, Wam Acrotrichis dispar: HinNO, MosN Tinotus morion: HinNO, RoeNW, RoeZW Cryptopleurum minutum: HinNO, Kamp, Acrotrichis intermedia: MosN, MosZ Oxypoda opaca: MosN MosN, RoeNW, WZaN, Wam Acrotrichis fascicularis: MosN Ischnoglossa prolixa: HinZ Cryptopleurum crenatum: HinNO GE Thiasophila inquilina: RoeNW. Een bewoner Sphaeridium bipustulatum: Gin2, HinNO, LEIODIDAE – truffelkevers van de nesten van Lasius fuliginosus. MosN, MosZ, RoeNW Leiodes bicolor: Lun Haploglossa villosula: MosN Sphaeridium marginatum: RoeNW, WZaN Anisotoma humeralis: MosN, RoeZW Thinonoma atra: HinC Sphaeridium scarabaeoides: HinNO, RoeNW, ge Anisotoma castanea: MosN Brachyusa concolor: WZaN RoeZW Agathidium varians: RoeNW Philhygra elongatula: Sys1 Sphaeridium lunatum: HinNO, MosN, RoeNW Agathidium laevigatum: HinC Philhygra malleus: HinC Nargus anisotomoides: RoeNW ge Atheta inquinula: MosN. Deze kleinste Ne- HISTERIDAE – spiegelkevers derlandse Atheta-soort is een zeldzame mest- Plegaderus caesus: MosN, RoeNW bewoner. Breidt zich vanuit het zuiden uit. entomologische berichten 189 76 (5) 2016

Philonthus albipes: HinNO, MosN, MosZ, Wam Philonthus laminatus: Sys1 Philonthus tenuicornis: HinZ, MosN Philonthus cognatus: Sys1 Philonthus decorus: HinZ Philonthus nitidus: HinNO Philonthus cruentatus: HinNO Philonthus varians: Gin2, HinNO, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, Wam GE Philonthus confinis: HinNO, MosN. Een mestbewoner met een voorkeur voor open terreinen. Lijkt minder zeldzaam dan voorheen. Philonthus splendens: HinNO, MosN Philonthus quisquiliarius: Gin1, HinC, HinZ, MosZ, Sys1 Philonthus sanguinolentus: HinNO, MosN, 17. Labidura riparia. Foto: Roy Kleukers MosZ, RoeZW, Wam Philonthus rectangulus: Kamp, MosN, WZaN Philonthus longicornis: Kamp, WZaN Philonthus parvicornis: HinNO, MosN, Atheta sordidula: HinNO, MosN, RoeZW RoeNW, RoeZW, WZaC RoeNW, RoeZW Atheta laticollis: Kamp, Sys1 Carpelimus corticinus: Gin1, HinW Bisnius fimetarius: MosN Atheta sodalis: RoeZW Bledius gallicus: Sys1 Gabrius splendidulus: EdeN, MosN Atheta gagatina: Kamp Oxytelus sculptus: Kamp Gabrius piliger: HinNO, MosN Atheta macrocera: HinNO Anotylus rugosus: Sys1 Tasgius melanarius: MoZaW Atheta ischnocera: MosN Anotylus inustus: RoeZW Platydracus chalcocephalus: Gin2, MosN, Atheta longicornis: Kamp, MosN, RoeZW Anotylus sculpturatus: MosN RoeN, RoeNW. Deze fraaie kortschild is een Atheta nigripes: MosN Anotylus tetracarinatus: HinNO, MosN, typische bewoner van het Veluwemassief en Atheta laevana: MosN RoeZW, Sys1 de Utrechtse Heuvelrug. Atheta atramentaria: HinNO, Kamp, MosN, Platystethus arenarius: HinNO, MosN Ontholestes murinus: HinNO, MosN, WZaN RoeNW, RoeZW, WZaN, WZaZO Stenus juno: HinC, HinW Quedius lateralis: MosN Atheta aeneicollis: EdeN, Kamp Stenus clavicornis: HinC, HinZ, Kamp, Quedius picipes: HinZ ge Atheta euryptera: RoeZW RoeZW, WZaN, WZaZO Quedius semiaeneus: HinZ Atheta coriaria: HinC, WZaN Stenus boops: HinC Quedius semiobscurus: MosZ Dinaraea aequata: EdeN, RoeNW Stenus incrassatus: HinC, Sys1 Quedius persimilis: MosN, MosZ Acrotona aterrima: MosN Stenus crassus: WZaN Othius subuliformis: HinC, MosZ, RoeZW GE Acrotona benicki: HinNO. Deze mest- Stenus brunnipes: HinC Leptacinus pusillus: Kamp bewoner is een recente immigrant. De Stenus latifrons: HinC Nudobius lentus: WZaZO eerste vondsten stammen uit 2007. Stenus fulvicornis: HinC Gyrohypnus fracticornis: HinNO, MosN Acrotona parvula: RoeZW Stenus solutus: HinC Xantholinus longiventris: Sys1 Acrotona fungi: HinC, Kamp Stenus cicindeloides: Gin1, HinC, HinW, HinZ, Coprothassa melanaria: HinNO. Een mest- WZaZO LUCANIDAE – vliegende herten bewoner met een voorkeur voor xerotherme Stenus fornicatus: Gin1, HinC Platycerus caraboides: MosN, MosZ, RoeNW terreinen. Stenus binotatus: Gin1, HinC, Sys1 Amischa nigrofusca: MosZ Stenus bifoveolatus: Gin1, HinC GEOTRUPIDAE – mesttorren Drusilla canaliculata: HinZ, ValZ Stenus impressus: EdeN, HinZ, MoZaW, Geotrupes spiniger: MosN, MosZ Zyras collaris: RoeZW RoeNW, RoeZW Geotrupes stercorarius: HinNO Zyras limbatus: HinC Paederus fuscipes: HinC Geotrupes stercorosus: Gin2, MoZaW, MosN, Gyrophaena affinis: RoeNW Paederus riparius: HinC MosZ, RoeN, RoeNW, WZaZO, Wam Gyrophaena strictula: RoeNW Astenus gracilis: MosN, MosZ, RoeZW Geotrupes vernalis: Gin2, HinNO, MosN, Bolitochara obliqua: HinZ, MosN, WZaZO ge Rugilus angustatus: HinC MosZ, RoeNW Leptusa ruficollis: HinC Rugilus rufipes: MosN Anomognathus cuspidatus: HinNO Rugilus orbiculatus: RoeNW SCARABAEIDAE – bladsprietkevers Placusa atrata: HinZ Rugilus erichsonii: HinC, HinNO, RoeZW, Aphodius erraticus: HinNO Autalia rivularis: HinNO, Kamp, MosN, Sys1, WZaZO Aphodius fossor: Gin2, HinNO, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW Sunius melanocephalus: MosZ RoeNW, WZaZO Holobus apicatus: MosN. Deze kleine soort Lithocharis nigriceps: WZaN Aphodius haemorrhoidalis: HinNO, RoeNW wordt weinig waargenomen. Scopaeus laevigatus: Sys1 Aphodius brevis: HinNO, MosZ Myllaena intermedia: Gin1, HinC Tetartopeus terminatus: HinC, HinZ Aphodius depressus: Gin2, HinNO, MosN Scaphium immaculatum: RoeNW. Een Lathrobium brunnipes: Sys1 Aphodius pusillus: Gin2, HinNO, WZaZO zeldzame soort. Lathrobium fovulum: HinZ Aphodius coenosus: MosN, WZaZO, Wam Scaphidium quadrimaculatum: HinZ, RoeNW, Lathrobium longulum: WZaZO Aphodius conspurcatus: MosZ RoeZW Ochthephilum fracticorne: WZaZO, Wam Aphodius distinctus: HinNO, WZaZO Scaphisoma agaricinum: Kamp, MosN, Erichsonius cinerascens: HinZ Aphodius sphacelatus: HinNO, WZaZO 190 entomologische berichten 76 (5) 2016

18. Coleopterologen hebben een scala aan vangsttechnieken. Hier zien we een combinatie van klopscherm met zuig- exhauster. Foto: Oscar Franken 18. Some common techniques employed by coleopterologists are the use of a beating tray and a pooter.

ge Aphodius scrofa: HinNO BUPRESTIDAE – prachtkevers Ectinus aterrimus: MosN, MosZ, RoeNW, Aphodius fimetarius: HinNO, MosZ Agrilus laticornis: RoeZW Sys1, WZaZO Aphodius foetens: HinNO, MosN, MosZ, Agrilus angustulus: HinC, HinZ, Sys1 Dalopius marginatus: HinW, HinZ, MoZaW, RoeNW, RoeZW Agrilus sulcicollis: Sys1 MosZ, RoeNW, RoeZW, Sys1, ValN, WZaZO Aphodius ater: HinNO, MosN, RoeNW, ge Adrastus limbatus: Sys1 WZaZO BYRRHIDAE – pilkevers Adrastus pallens: HinC Aphodius rufus: HinNO Simplocaria semistriata: HinC Adrastus rachifer: WZaZO Aphodius granarius: GinNO, HinNO, Kamp, Cytilus sericeus: HinNO Cardiophorus asellus: WZaZO MosN, MosZ, Wam Dicronychus cinereus: HinC, HinNO, HinZ, Oxyomus sylvestris: Kamp DRYOPIDAE – ruighaarkevers Sys1, ValN, WZaC, WZaZO Onthophagus joannae: Gin2, HinNO, MosN, Wam Dryops ernesti: HinC Hemicrepidius niger: EdeNW, RoeNW Onthophagus similis: Gin2, HinNO, MosN, Dryops luridus: Gin1, HinC, HinW, HinZ Athous haemorrhoidalis: EdeN, Gin2, HinZ, MosZ, RoeNW, WZaZO, Wam Dryops auriculatus: HinC Kamp, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, Sys1, Onthophagus coenobita: HinNO, MosN, Wam WZaZO Melolontha melolontha: StrW, EdeN, EdeZW, HETEROCERIDAE – oevergraafkevers Athous subfuscus: EdeN, Gin2, HinW, HinZ, MosN, RoeNW, Wam Heterocerus marginatus: Gin1 MoZaW, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, ValN, Phyllopertha horticola: StrW, Gin1, HinNO, Heterocerus fenestratus: Gin1 WZaZO HinZ, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, ValN, Denticollis linearis: HinZ, MosN Wam EUCNEMIDAE – schijnkniptorren Cidnopus pilosus: MosN. Buiten Limburg een Cetonia aurata: MosZ, RoeNW Melasis buprestoides: RoeZW zeldzame verschijning. Cidnopus aeruginosus: MosZ, RoeNW, WZaZO CLAMBIDAE – dwergkogeltjes THROSCIDAE – dwergkniptorren Limonius minutus: HinC, HinZ, Sys1, ValN, Clambus pubescens: Kamp, RoeZW Trixagus dermestoides: Gin2, MosN, MosZ, WZaZO RoeNW, RoeZW, Sys1, WZaN, WZaZO Prosternon tessellatum: EdeN, HinZ, Kamp, SCIRTIDAE – moerasweekschilden MosN, MosZ, RoeNW, ValN, WZaZO Microcara testacea: HinZ ELATERIDAE – kniptorren Selatosomus aeneus: RoeNW, RoeZW, Cyphon coarctatus: HinC, HinW, HinZ, Sys1 Agrypnus murinus: EdeN, EdeNW, HinZ, WZaZO Cyphon ochraceus: HinC, HinZ MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, Sys1, ValN, Cyphon variabilis: HinC, HinZ WZaZO CANTHARIDAE – soldaatjes Cyphon laevipennis: HinC Ampedus balteatus: HinW, MosZ, RoeNW, Cantharis fusca: HinZ, MosN, MosZ, RoeNW Cyphon pubescens: HinC, HinW RoeZW, WZaZO Cantharis rustica: ValZ Cyphon padi: HinW, WZaZO Ampedus sanguineus: RoeZW Cantharis pellucida: HinZ, MoZaW, RoeNW, Prionocyphon serricornis: RoeNW. De larven Ampedus elongatulus: EdeN, HinC, MosN, Sys1, WZaZO van deze soort ontwikkelen zich in met MosZ, RoeNW, RoeZW Cantharis flavilabris: HinC water gevulde boomholten. Bij gericht zoe- Sericus brunneus: HinZ, MosN, WZaZO Cantharis obscura: HinNO ken naar de larven blijkt de soort minder Melanotus villosus: RoeNW, RoeZW, Cantharis nigricans: EdeN, HinZ, MosN, zeldzaam dan op grond van de schaarse ValN RoeNW, WZaZO waarnemingen van imago’s verwacht zou Agriotes pallidulus: HinC, HinZ, Kamp, Cantharis decipiens: RoeNW worden. Ook hier betreft het de vondst van RoeNW, Sys1 Cantharis livida: HinC, Kamp, WZaZO larven, ditmaal in een holte van een beuk op Agriotes acuminatus: Sys1, Wam Cantharis cryptica: EdeN, HinC, HinZ, twee meter hoogte (figuur 19). Agriotes lineatus: HinC, RoeZW RoeNW, RoeZW, Sys1 Agriotes obscurus: HinW, RoeZW Cantharis pallida: HinC Agriotes sputator: RoeNW Rhagonycha nigriventris: MoZaW entomologische berichten 191 76 (5) 2016

19. Stilstaand water in Rhagonycha lignosa: EdeN, HinZ, MosN, een boomholte blijkt RoeNW, RoeZW, WZaZO een prima milieu te ge Rhagonycha gallica: Kamp, RoeNW, Sys1 zijn om larven van ge Malthodes marginatus: HinC Prionocyphon serricornis te verzamelen in gebied ‘RoeNW’. Foto: Oscar DERODONTIDAE – tandhalskevers Franken Laricobius erichsonii: WZaZO. Zeldzame be- 19. Standing water in tree cavities appears woner van naaldbossen. to be a good place to collect larvea of DERMESTIDAE – spektorren Prionocyphon serricornis. Ctesias serra: MosN These larvae were col- lected in area ‘RoeNW’. Anthrenus pimpinellae: HinC

ANOBIIDAE – klopkevers Ptinus rufipes: RoeNW, Sys1 Xestobium plumbeum: MosN Xestobium rufovillosum: MosZ Ernobius mollis: ValN

CLERIDAE – mierkevers Thanasimus formicarius: RoeNW

MELYRIDAE – bloemweekschilden Dasytes caeruleus: RoeZW, WZaZO Dasytes plumbeus: HinC, HinW, HinZ, RoeNW, RoeZW, Sys1 Dasytes aeratus: HinNO, MosN, RoeNW, WZaZO Dolichosoma lineare: HinNO, HinZ, MosN, MosZ, RoeZW, Sys1, WZaZO Malachius bipustulatus: HinC, HinZ, MosN, MosZ, RoeZW, Sys1 Cerapheles terminatus: HinC SILVANIDAE – spitshalskevers BIPHYLLIDAE – houtskoolzwamkevers SPHINDIDAE – slijmzwamkevers Uleiota planata: EdeN, HinNO, MosN, RoeZW, GE Diplocoelus fagi: MosN Aspidiphorus orbiculatus: HinZ WZaZO Silvanus unidentatus: MosN CERYLONIDAE – dwerghoutkevers KATERETIDAE – bastaardglanskevers Cerylon histeroides: MosN, RoeNW Kateretes pedicularius: Sys1 PHALACRIDAE – glanzende bloem- Cerylon ferrugineum: HinNO, MosN, Kateretes rufilabris: HinC kevers RoeNW Brachypterus urticae: HinC, HinW, HinZ, Olibrus millefolii: HinNO, Kamp, Sys1, ValN MosZ, WZaZO Olibrus corticalis: HinNO, Kamp COCCINELLIDAE – lieveheersbeestjes Brachypterus glaber: HinC, Sys1, WZaZO Olibrus affinis: EdeN, HinNO, Kamp, MosN, Coccidula scutellata: HinC, HinZ Brachypterolus pulicarius: HinC, MosN, MosZ, Sys1, ValN, Zan Coccidula rufa: HinC RoeZW Olibrus liquidus: HinZ, Kamp, MosZ, RoeNW, Rhyzobius litura: HinZ, WZaZO RoeZW, Sys1 Rhyzobius chrysomeloides: EdeN, RoeNW, NITIDULIDAE – glanskevers Stilbus testaceus: Sys1 RoeZW, ValN Epuraea pygmaea: RoeZW Scymnus suturalis: WZaZO Epuraea aestiva: RoeNW CRYPTOPHAGIDAE – harige schim- Hyperaspis campestris: EdeN, Gin2, MoZaW Meligethes flavimanus: Sys1 melkevers Platynaspis luteorubra: Sys1. Een schaarse Meligethes aeneus: HinC Telmatophilus typhae: HinZ soort die weinig wordt waargenomen. Meligethes morosus: HinC Micrambe woodroffei: Gin2 Chilocorus bipustulatus: MosN Meligethes obscurus: Sys1 Cryptophagus dentatus: HinW, MosN, Chilocorus renipustulatus: EdeN, MoZaW, Meligethes carinulatus: Sys1 RoeNW RoeNW Cychramus luteus: ValZ, WZaZO Cryptophagus lycoperdi: EdeN Exochomus quadripustulatus: HinZ, MosZ, Pocadius ferrugineus: MosN, RoeNW, RoeZW Atomaria fuscata: HinC RoeNW, RoeZW, ValN, WZaZO Glischrochilus quadrisignatus: MosZ Atomaria lewisi: HinC, Kamp, Sys1, WZaN Aphidecta obliterata: HinW, ValN Ephistemus globulus: HinC, Sys1 Anisosticta novemdecimpunctata: HinC, HinW, MONOTOMIDAE – kerkhofkevers HinZ, Sys1 Rhizophagus dispar: MosN, RoeNW EROTYLIDAE – prachtzwamkevers Adalia decempunctata: ValN Rhizophagus bipustulatus: HinNO, HinW, Tritoma bipustulata: MosN, MosZ, RoeNW Adalia bipunctata: WZaZO Kamp, RoeNW Triplax russica: HinC, HinZ, MosN, RoeZW Coccinella hieroglyphica: HinZ Monotoma picipes: Kamp, MosN, RoeZW, Coccinella septempunctata: Gin2, WZaZO WZaN BYTURIDAE – frambozenkevers Coccinella quinquepunctata: MosZ ge Monotoma brevicollis: HinNO, Kamp Byturus tomentosus: HinZ, MosN, Sys1 Harmonia quadripunctata: MosZ, WZaZO Monotoma longicollis: Kamp Byturus ochraceus: NGin, Sys1 Harmonia axyridis: RoeZW, Sys1 192 entomologische berichten 76 (5) 2016

SALPINGIDAE – platsnuitkevers Lissodema denticolle: HinZ Vincenzellus ruficollis: RoeZW Salpingus planirostris: EdeN, MoZaW, RoeZW

ANTHICIDAE – snoerhalskevers Notoxus monoceros: EdeN, HinC, HinNO, HinZ, MosN, WZaZO Omonadus floralis: GinNO, Kamp, Sys1, WZaN Omonadus formicarius: Kamp, WZaN

ADERIDAE – schijnsnoerhalskevers Anidorus nigrinus: RoeNW, RoeZW

SCRAPTIIDAE – bloemspartelkevers Anaspis fasciata: HinC, HinZ, RoeNW, 20. Raphidia ophiopsis. Foto: Sandra Lamberts RoeZW, Sys1 GE Anaspis lurida: HinZ, RoeZW, ValZ Anaspis frontalis: Gin2, HinC, HinW, HinZ, Kamp, RoeNW, RoeZW, Sys1, WZaZO Myrrha octodecimguttata: WZaZO MELANDRYIDAE – zwamspartel- Anaspis maculata: HinNO, HinW, HinZ, Calvia decemguttata: EdeN, RoeZW, WZaZO kevers MoZaW, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, Sys1, Propylea quatuordecimpunctata: StrW, EdeN, Orchesia undulata: MosN, RoeZW WZaZO HinC, HinZ, Kamp, RoeZW, Sys1, ValN, Melandrya caraboides: MosN Anaspis thoracica: MosN, RoeNW WZaZO Anaspis regimbarti: HinC, HinNO, HinZ, Myzia oblongoguttata: WZaZO MORDELLIDAE – spartelkevers MosN, RoeNW, RoeZW Anatis ocellata: HinZ, RoeNW Tomoxia bucephala: MosN Anaspis rufilabris: HinC, HinZ, RoeNW Halyzia sedecimguttata: Gin2, Meu2, RoeNW, Mordella holomelaena: HinC Anaspis flava: HinC, MosN, WZaZO WZaZO Mordellistena pumila: HinC, Sys1 Psyllobora vigintiduopunctata: Gin2, HinC, Mordellistena acuticollis: HinC, WZaZO CERAMBYCIDAE – boktorren HinZ, MosZ, RoeZW, Sys1, WZaZO Mordellochroa abdominalis: HinC, HinW, HinZ Asemum striatum: Sys3, ValZ Tytthaspis sedecimpunctata: HinZ, Sys1 Arhopalus rusticus: RoeZW ZOPHERIDAE – somberkevers Tetropium castaneum: RoeZW CORYLOPHIDAE – molmkogeltjes Synchita humeralis: EdeN, MoZaW, MosN, Rhagium bifasciatum: MosZ, RoeZW Sericoderus lateralis: Kamp, Sys1 RoeZW Rhagium inquisitor: ValZ Orthoperus corticalis: MosN Bitoma crenata: HinNO, Kamp, MosN, RoeZW Cortodera humeralis: RoeNW Grammoptera ruficornis: EdeN, HinC, RoeNW, LATRIDIIDAE – schimmelkevers TENEBRIONIDAE – zwartlijven ValZ, WEK Latridius hirtus: MosN Lagria hirta: EdeN, RoeZW Pseudovadonia livida: Sys1 Enicmus rugosus: MosN Lagria atripes: EdeN, Gin1, Gin2, Kamp, Pachytodes cerambyciformis: WEK Enicmus transversus: HinC, Kamp MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, Sys1, ValN Stenurella melanura: RoeNW, RoeZW, Sys1, Stephostethus lardarius: HinZ Bolitophagus reticulatus: HinW, HinZ, Kamp, Sys3 Cartodere bifasciata: Kamp, Sys1 MosN, RoeNW Stenurella nigra: HinC, HinZ, Sys1, Sys3, Cartodere nodifer: Kamp, MosN, RoeNW Nalassus laevioctostriatus: EdeN, HinZ, ValN, WZaZO Cortinicara gibbosa: Gin2, HinC, MoZaW, Kamp, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, ValN, Obrium brunneum: RoeZW RoeNW, RoeZW, Sys1, WZaZO WZaZO Molorchus minor: RoeZW Isomira murina: WZaZO Pyrrhidium sanguineum: RoeZW MYCETOPHAGIDAE – boomzwam- Crypticus quisquilius: WZaZO Phymatodes testaceus: WZaN kevers Corticeus unicolor: HinW, Kamp, WZaZO Poecilium alni: HinC, HinZ, MoZaW, ValZ Litargus connexus: HinNO, HinW, MosN Scaphidema metallicum: RoeNW, RoeZW Clytus arietis: Gin2, HinW, Kamp, Sys1, ValZ, Mycetophagus quadripustulatus: MosN Alphitophagus bifasciatus: WZaN WEK, WZaZO Mycetophagus multipunctatus: MosN Diaperis boleti: HinW, RoeNW, WZaZO Pogonocherus hispidulus: EdeN, RoeZW, ValZ. Buiten de Noord-Veluwe een zeldzame CIIDAE – houtzwamkevers OEDEMERIDAE – schijnboktorren soort. Cis castaneus: MosN, RoeNW ge Oedemera nobilis: Sys1, Stroe Pogonocherus hispidus: HinNO, RoeZW Cis micans: HinC, MosN, MosZ, RoeNW, Oedemera lurida: EdeN, HinC, HinNO, HinW, Leiopus nebulosus: EdeN, RoeNW, RoeZW RoeZW MosN, Over, RoeNW, RoeZW, Sys1, ValN, Acanthocinus aedilis: RoeZW Cis villosulus: MosN WZaZO Agapanthia villosoviridescens: HinC, WEK, Cis boleti: MosN, RoeNW, RoeZW WZaZO Cis punctulatus: RoeZW MELOIDAE – oliekevers Saperda populnea: RoeNW, Sys1 Sulcacis nitidus: MosN, RoeNW ge Meloe brevicollis: MosZ Tetrops praeustus: HinC, HinZ, RoeNW, Sulcacis fronticornis: EdeN, MosN, RoeNW RoeZW, Sys1, Sys3 Ennearthron cornutum: MosN, RoeNW PYROCHROIDAE – vuurkevers Octotemnus glabriculus: MosN, RoeNW Pyrochroa coccinea: HinNO, HinZ entomologische berichten 193 76 (5) 2016

MEGALOPODIDAE – halstand- ge Cryptocephalus vittatus: HinC Phyllobius pyri: EdeN, HinC, HinNO, HinZ, haantjes Cryptocephalus ocellatus: Sys1 MosN, MosZ, Sys1, ValN Zeugophora subspinosa: RoeNW, Sys1 Cryptocephalus labiatus: Sys1 Parascythopus intrusus: WZaZO. Deze exoot werd geklopt van Thuja op een boom- CHRYSOMELIDAE – haantjes ANTHRIBIDAE – boksnuitkevers kwekerij. Voorheen bekend onder de naam Bruchidius villosus: HinC, Sys1 Platystomos albinus: MosN, MosZ P. exsulans. Donacia semicuprea: Gin1, HinC, HinW Polydrusus cervinus: EdeN, HinC, HinZ, Donacia marginata: HinW ATTELABIDAE – bladrolkevers MoZaW, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, Donacia thalassina: Gin1, HinC Temnocerus nanus: HinC, Kamp, Sys1 Sys1, ValN Donacia vulgaris: HinC, HinZ Temnocerus longiceps: RoeZW Polydrusus formosus: HinC, Sys1, ValN Crioceris asparagi: MosN Neocoenorrhinus germanicus: HinC, MosZ, Brachyderes incanus: EdeN, Sys1, WZaZO Oulema obscura: HinC, RoeZW Sys1, WZaZO Strophosoma melanogrammum: EdeN, Gin2, Oulema melanopus: RoeNW, RoeZW Neocoenorrhinus pauxillus: HinC, HinZ, HinC, HinZ, MosZ, RoeNW, RoeZW, ValN, Oulema duftschmidi: HinZ, RoeNW Kamp, Sys1 WZaZO Hispa atra: Kamp, RoeZW, ValN, WZaZO Involvulus cupreus: HinC, RoeNW, Sys1 Strophosoma capitatum: Gin2, HinW, HinZ, Cassida flaveola: HinC Byctiscus betulae: RoeNW Kamp, RoeNW, RoeZW, Sys1, WZaZO Cassida stigmatica: MosZ, WZaZO Strophosoma sus: RoeZW, WZaZO Cassida denticollis: MosZ BRENTIDAE – spitsmuisjes Philopedon plagiatus: HinC, MosN, MosZ, Chrysolina polita: HinC Omphalapion hookerorum: HinC RoeZW, Sys1 Chrysolina oricalcia: HinW, HinZ Ceratapion onopordi: HinC, Sys1 Chlorophanus viridis: HinC, ValN Chrysolina hyperici: HinNO, MosN, RoeZW, Ceratapion gibbirostre: HinC Sitona cambricus: WZaZO Sys1, ValN, WZaZO Aspidapion aeneum: WZaZO Sitona regensteinensis: Kamp, Sys1 ge Colaphellus sophiae: MosN. Een zeldzame Melanapion minimum: MosN, RoeZW, Hypera meles: HinNO cultuurvolger. Sys1 Hypera plantaginis: HinC, Sys1 Gastrophysa viridula: ValZ Taeniapion urticarium: HinZ Larinus turbinatus: HinC, ValN Phaedon cochleariae: HinC Pseudapion rufirostre: HinC Hylobius abietis: MoZaW, MosZ, RoeN, Phaedon armoraciae: HinC, Sys1 Exapion fuscirostre: Kamp RoeZW, WZaZO Prasocuris marginella: HinW Protapion fulvipes: Gin2, HinC, HinNO, HinZ, Trachodes hispidus: MoZaW, RoeNW Chrysomela populi: RoeNW ValN Magdalis ruficornis: HinC, HinZ, RoeNW, Gonioctena decemnotata: RoeNW Protapion nigritarse: HinNO, MosZ, Sys1 Sys1 Gonioctena olivacea: Sys1 Protapion apricans: HinNO Magdalis flavicornis: HinZ, MosN, RoeZW, Phratora vulgatissima: HinW, Kamp, Sys1 Protapion assimile: HinC ValN Phratora laticollis: HinC, RoeNW Protapion dissimile: HinNO, Sys1 Magdalis cerasi: HinW, MosZ, RoeNW, Phratora vitellinae: RoeNW Pseudoperapion brevirostre: ValN RoeZW, Sys1, WZaZO Lochmaea caprea: EdeN, HinZ, Zan Perapion violaceum: HinC, HinW, HinZ, MosZ, Magdalis nitida: ValN Lochmaea suturalis: HinO, HinZ, Kamp, Sys1, WZaZO Magdalis memnonia: HinC MosZ, RoeNW, RoeZW, Sys1, WZaZO Perapion marchicum: HinNO, HinO, MosN, Magdalis linearis: WZaZO Galeruca tanaceti: HinC MosZ, RoeZW, ValN Magdalis duplicata: MosZ Agelastica alni: EdeN, HinC, HinNO, HinZ, Perapion curtirostre: HinC, HinNO, HinO, Mononychus punctumalbum: HinC, HinW MosN, RoeZW, Sys1, ValN, WZaZO HinW, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, Sys1, Pelenomus quadrituberculatus: HinC Luperus longicornis: EdeN, MosZ, RoeZW, ValN Pelenomus olssoni: HinC WZaZO Apion haematodes: EdeN, HinNO, MosN, Rhinoncus perpendicularis: HinC, WZaZO Luperus flavipes: HinZ MosZ, RoeZW, ValN Rhinoncus inconspectus: WZaZO Phyllotreta undulata: HinZ Apion rubens: RoeZW, Sys1 Rhinoncus pericarpius: HinC, HinW, RoeZW Phyllotreta dilatata: HinC Betulapion simile: RoeZW, Sys1 Rhinoncus castor: HinNO, HinZ, MosZ Aphthona nonstriata: HinC, HinW, Sys1 Stenopterapion tenue: Sys1 Poophagus sisymbrii: HinC Longitarsus suturellus: HinW, WZaZO Ischnopterapion loti: HinC Tapeinotus sellatus: HinC Longitarsus dorsalis: HinC, HinNO, MosZ, Ischnopterapion virens: MosZ Coeliodes transversealbofasciatus: RoeNW RoeZW, WZaZO Oxystoma craccae: HinNO Micrelus ericae: HinC, HinO, HinZ, Kamp, Altica oleracea: HinC, HinNO, HinZ, MosZ Oxystoma pomonae: HinNO MosN, Sys1, WZaZO Lythraria salicariae: Sys1 Eutrichapion viciae: HinC Ceutorhynchus erysimi: Kamp, MosN, MosZ, Neocrepidodera ferruginea: HinNO, MosN, RoeNW, RoeZW, Sys1 MosZ, RoeZW, Sys1 CURCULIONIDAE – snuitkevers Ceutorhynchus sulcicollis: MosZ Crepidodera fulvicornis: HinW Otiorhynchus singularis: RoeNW, Sys1, ValZ Ceutorhynchus atomus: MosN, RoeZW, Sys1 Crepidodera aurata: HinC, HinZ Otiorhynchus ovatus: WZaZO Ceutorhynchus constrictus: HinNO Mantura chrysanthemi: HinC, HinNO, Otiorhynchus crataegi: WZaN Ceutorhynchus alliariae: HinNO Kamp, MosN, MosZ, RoeZW, Sys1, ValN, Caenopsis fissirostris: MosN, MosZ, RoeZW Ceutorhynchus obstrictus: WZaZO WZaZO Trachyphloeus bifoveolatus: MosZ, RoeNW Ceutorhynchus typhae: HinC, MosN, MosZ, Chaetocnema concinna: HinZ Phyllobius virideaeris: HinC, HinNO, HinO, RoeZW, Sys1, WZaZO Chaetocnema hortensis: MosN, WZaZO HinZ, MosN, MosZ, RoeNW, RoeZW, Sys1, Ceutorhynchus pumilio: MosZ Psylliodes affinis: HinW, HinZ ValN, WZaZO Glocianus distinctus: Sys1 Psylliodes chalcomera: HinW Phyllobius pomaceus: RoeZW Datonychus melanostictus: HinC Psylliodes dulcamarae: HinC Phyllobius maculicornis: HinC, HinZ, RoeNW, Microplontus millefolii: MosZ, WZaZO ge Cryptocephalus bipunctatus: EdeN RoeZW, ValN Trichosirocalus troglodytes: HinC, HinNO, Cryptocephalus nitidus: WZaZO Phyllobius argentatus: HinNO, HinZ, MosZ, Kamp, MosN, MosZ, RoeZW, WZaZO Cryptocephalus moraei: HinNO, Sys1, ValN RoeNW, ValN Nedyus quadrimaculatus: HinC, HinW, HinZ, 194 entomologische berichten 76 (5) 2016

DOLICHOPODIDAE – slankpoot- vliegen Dolichopus linearis: HinC (1)

MUSCIDAE – echte vliegen Coenosia tigrina: HinNO, HinW, Ott, Ree, Wolf (38) Hebecnema umbratica: HinW (1) Helina evecta: HinNO, Renk1 (7) Helina impuncta: HinNO, MosZ, Ott, Sys2 (8) Helina latitarsis: HinNO (1) Helina reversio: HinNO, Ott, Sys2, Wolf (4) Hydrotaea aenescens: Ree (2) Hydrotaea armipes: Ree (2) Hydrotaea cyrtoneurina: HinW, Ree (12) Hydrotaea similis: Ree (12) Hydrotaea spec.: Ree (1) Musca autumnalis: HinNO, MosZ (2) Muscina levida: HinW (1) 21. Een mierennest wordt uitgeplozen bij de schaapskooi op de Edesche Heide (‘Wam’). Foto: Phaonia palpata: HinW, Wolf (2) Jap Smits Phaonia tuguriorum: HinW (2) 21. An ant colony is being sampled near the sheepfold on the ‘Edesche Heide’ in area ‘Wam’. Polietes lardarius: Renk1, Renk2 (2) Polietes meridionalis: HinW (2)

PSYCHODIDAE – motmuggen MosZ, RoeZW, Sys1, WZaZO Van de verzamelde muggen (verzameld als Psychoda albipennis: Kamp Limnobaris dolorosa: Sys1 larven) is Chaoborus obscuripes de enige ‘kwali- Psychoda phalaenoides: Vee2 Dorytomus taeniatus: HinC tatief hoogwaardige soort’ (soms in grote aan- Satchelliella trivialis: Daat, LunNW Anoplus roboris: Sys1, WZaZO tallen aanwezig in vennen op zandgrond met Cionus tuberculosus: HinW, HinZ, MosZ, weinig detritus en slib). De zweefvlieg Criorhina SYRPHIDAE – zweefvliegen RoeZW floccosa is vrij zeldzaam aanwezig in oude Brachypalpoides lentus: RoeNO (3) Anthonomus bituberculatus: WZaZO loofbossen in Zuid-Limburg en op zandgronden Cheilosia albitarsis: MosZ (1) Anthonomus rubi: Sys1 in zuidelijk Nederland. De larven van deze Cheilosia pagana: HinC (2) Anthonomus rectirostris: HinZ, RoeNW, Sys1 soort werden gevonden in rottende plekken Chrysotoxum cautum: HinC (1) Brachonyx pineti: Gin2, RoeNW van stam en wortel van een aantal loofboom Chrysotoxum festivum: GinZ (1) Curculio glandium: EdeN, HinNO, Sys1, ValN soorten. Voor de Muscidae waren de belang- Criorhina floccosa: HinZ (1) Archarius salicivorus: RoeZW rijkste vondsten de vrij zeldzame Hydrotaea Didea intermedia: EdeZO (1) Tychius picirostris: HinNO, MosN, MosZ, similis en een nog niet formeel gemelde Epistrophe eligans: MosZ (5) RoeZW, ValN Hydrotaea-soort (in de waarnemingen op- Episyrphus balteatus: HinC, RoeNW (5) Tychius pusillus: Sys1 genomen als Hydrotaea spec.) op een sterk Eristalis intricaria: HinC (4) Mecinus pyraster: HinNO, MosN riekende dode vos in een berm. Deze soort Eristalis pertinax: HinC (2) Mecinus pascuorum: HinC, WZaZO werd al eerder op aas gevonden op de Veluwe, Eristalis tenax: HinC (4) Gymnetron veronicae: HinC bij Giethoorn (Ov) en Ter Apel (Gr), en op mest Eupeodes corollae: GinZ (1) Rhinusa antirrhini: MosN in Kapellebrug (Ze). Helophilus pendulus: HinC, MosZ (6) Miarus campanulae: Sys1 Helophilus trivittatus: HinC (3) Orchestes pilosus: HinC ASILIDAE – roofvliegen Melanostoma mellinum: GinZ (1) Orchestes fagi: ValZ, WZaZO Laphria flava: MosZ Melanostoma scalare: GinZ (2) Rhamphus pulicarius: HinC, Sys1 Myathropa florea: EdeZO, GinZ, HinC (9) Tournotaris bimaculata: WZaZO CHAOBORIDAE – pluimmuggen Parasyrphus punctulatus: EdeZO (1) Notaris acridula: HinC, HinW, HinZ Chaoborus crystallinus: HinZ (1) Platycheirus angustatus: MosZ (2) Stenopelmus rufinasus: HinC, HinW Chaoborus flavicans: Gin1, Daat (1) Platycheirus clypeatus: GinZ (2) Scolytus intricatus: MoZaW Chaoborus obscuripes: Gin1 (1) Pyrophaena rosarum: EdeZO (1) Taphrorychus bicolor: HinNO, MosN Rhingia campestris: HinC (4) Taphrorychus villifrons: RoeNW CHIRONOMIDAE – dansmuggen Sphaerophoria scripta: HinC (7) Xyleborus saxesenii: Kamp Dicrotendipes nervosus: Vee2 Syritta pipiens: HinC (1) Xyleborus germanus: HinZ Dicrotendipes pulsus: Daat Syrphus ribesii: EdeZO, HinC, MoZaW, GE Xyleborus bodoanus: MosN Microtendipes diffinis: Vee2 MosZ (8) Trypodendron domesticum: HinNO Procladius choreus: Vee2 Syrphus torvus: EdeZO (1) Psectrotanypus varius: Gin1, HinC (3) Syrphus vitripennis: HinC (1) Kloosia pusilla: Vee2 Tropidia scita: HinC (1) DIPTERA – vliegen en muggen Xenochironomus xenolabilis: Vee2 Xylota segnis: GinZ (1) Tekst: J. Prijs Xylota sylvarum: HinC, MoZaO (2) Determinaties van J. Prijs, W. van den Hoven, DIXIDAE – meniscusmuggen J.G.M. Cuppen, P. Ciliberti, R. Kleukers, Dixella aestivalis: Gin1, HinC, HinZ (20) R.Ph. Jansen en A.J. Dees. Dixella amphibia: Gin1, HinC (3)

entomologische berichten 195 76 (5) 2016

RHAPHIDIOPTERA – kameel- APIDAE – bijen en hommels Myrmica scabrinodis: Wam (1) halsvliegen Bombus pascuorum: MosN, RoeNO Tetramorium caespitum: Wam (1) Waarnemingen van R. Ph. Jansen, met Bombus pratorum: MosN, RoeNO determinaties van W. Hogenes VESPIDAE – plooivleugelwespen FORMICIDAE – mieren (figuur 21) Vespa crabro: Wam (1) RAPHIDIIDAE – kameelhalsvliegen Formica fusca: HinZ (15) Raphidia ophiopsis: WZaZO (1) (figuur 20) Formica polyctena: HinO (1) DIPRIONIDAE – dennenbladwespen Xanthostigma xanthostigma: MosN (1) Formica pratensis: Wam (1) Diprion pini: Kamp (1) Formica rufibarbis: Wam (2) Lasius brunneus: HinC (9) HYMENOPTERA – vliesvleugeligen Lasius flavus: Wam (1) Determinaties van J. Smits, R. Kleukers en Lasius fuliginosus: RoeNW (2) A. Littel met een bijdrage van O. Franken, Leptothorax acervorum: HinC, HinNO (5) O. Vorst en F. van Nunen. Leptothorax nylanderi: HinZ (1)

Dankwoord het tot stand komen van deze soortenlijst onmogelijk zonder Graag willen we via deze weg de Sectie Thijsse, en in het bijzonder de doorgegeven waarnemingen en extra informatie. We willen Jap Smits en Jan ten Hoopen, bedanken voor de uitstekende dan ook alle deelnemers die waarnemingen hebben doorgegeven, organisatie van het weekend, alsmede voor het regelen van en de auteurs van de informatie over verschillende taxono- de vergunningen. Uiteraard ook onze hartelijke dank aan de mische groepen, hier hartelijk voor bedanken. Ook willen beheerders van de gebieden waarvoor we vergunningen hadden we Mark Lammers bedanken voor het registreren van de (Defensie, Natuurmonumenten en gemeente Ede). Uiteraard is aanmeldingen.

Literatuur KNNV Wageningen e.o., Wageningen. (Coleoptera) Vorst O (ed). Monografieën Aukema B 2011. Nieuwe en interessante Berg MP, Soesbergen M, Tempelman D & Wijn- van de Nederlandse Entomologische Nederlandse wantsen V (Hemiptera: hoven H. 2008. Verspreidingsatlas Neder- vereniging 11: 35. Heteroptera). Nederlandse Faunistische landse landpissebedden, duizendpoten en Franken O & Berg MP 2015. Entomofauna van Mededelingen 36: 1-7. miljoenpoten (Isopoda, Chilopoda, Diplo- het Drents-Friese Wold, verslag van de Aukema B & Hermes DJ 2014. Verspreidings- poda). EIS-Nederland & Vrije Universiteit- 169e NEV-Zomerbijeenkomst. Entomolo- atlas Nederlandse wantsen (Hemiptera: Afdeling Dierecologie. gische Berichten 75: 154-175. Heteroptera). Deel III: Cimicomorpha II Colijn, EO, Th Heijerman, RPh Jansen, F van Vorst O (ed) 2010. Catalogus van de Neder- (Miridae): 1-296. EIS Kenniscentrum Nunen & CJPM van de Sande 2015. Diplocoe- landse kevers (Coleoptera). Monografieën Insecten en andere ongewervelden. lus fagi nieuw voor de fauna van Nederland van de Nederlandse Entomologische Ver- Bax GM, Bosch WJ, Van Rijswijk CC & Sanders (Coleoptera: Biphyllidae). Nederlandse eniging 11. Nederlandse Entomologische GM (eds) 2009. Inventarisatie van Vlinder- Faunistische Mededelingen 44: 37-46. Vereniging. das in 2007 en 2008. Natuurontwikkeling Cuppen JGM & Drost MBP 2010. Gyrinidae. in landbouwenclave de Hindekamp. In: Catalogus van de Nederlandse kevers Geaccepteerd: 6 september 2016

Summary Entomological fauna of Ede and its surrounding area. Report of the 170th summer meeting of the Netherlands Entomological Society During the weekend of 5-7 July 2015 the 170th annual summer meeting of the Netherlands Entomological Society took place in the area surrounding the municipalities Ede and Wekerom in the province of Gelderland. The area was visited by 48 entomologists, who together identified 1275 arthropod species. None of these were new for the Netherlands. Eight species had not been previously recorded in Gelderland. The relatively low number of new species compared to that found during summer meetings in other years can be explained by this area of the Netherlands being well explored in the past.

Oscar Franken & Matty P. Berg Vrije Universiteit / Afdeling Ecologische Wetenschappen / Dierecologie De Boelelaan 1085 1081 HV Amsterdam [email protected]