Mgsp0706.Pdf
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWION E PRZEZ MINISTRA ŚRO DOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PRZYTYK (706) Warszawa 2010 Autorzy: Halina Wojtyna*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Grażyna Hrybowicz** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska* * – Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsiębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezyńska 39, 03–908 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2010 Spis treści I. Wstęp – (H. Wojtyna)..................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza –(H. Wojtyna)......................... 4 III. Budowa geologiczna – (H. Wojtyna).............................................................. 7 IV. Złoża kopalin – (H. Wojtyna).......................................................................... 10 1. Piaski............................................................................................................ 10 2. Wapienie i margle........................................................................................ 15 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – (H. Wojtyna)......................................... 16 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – (H. Wojtyna).................... 19 VII. Warunki wodne – (H. Wojtyna)...................................................................... 20 1. Wody powierzchniowe................................................................................ 20 2. Wody podziemne......................................................................................... 21 VIII. Geochemia środowiska........................................................................................ 25 1. Gleby –( P. Kwecko)................................................................................ 25 2. Pierwiastki promieniotwórcze – (H. Tomassi-Morawiec)....................... 27 IX. Składowanie odpadów – (G. Hrybowicz).................................................... 30 X. Warunki podłoża budowlanego – (H. Wojtyna)............................................. 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – ( H. Wojtyna).............................................. 35 XII. Zabytki kultury – (H. Wojtyna)....................................................................... 39 XIII. Podsumowanie – (H. Wojtyna, G. Hrybowicz)..................................... 40 XIV. Literatura............................................................................................................. 42 I. Wstęp Arkusz Przytyk Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w roku 2010 w Oddziale Świętokrzyskim Państwowego Instytutu Geologicznego (Plansza A) oraz Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsiębiorstwie Geologicznym „Polgeol” w Warszawie (Plansza B), zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowi- skowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowaną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Przytyk (Truszel, 2004), a plansza B zawiera warstwę informacyjną „Zagrożenia powierzchni ziemi”, opisującą tema- tykę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podłoża bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje o zanieczyszczeniu gleb są użyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa ta adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza treści mapy stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mo- gą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach ekofizjograficznych. Mogą stanowić również ogromną pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospo- darki odpadami. Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowań publikowanych oraz zwiadu terenowego. Materiały niezbędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie, Archiwum 3 Geologicznym Urzędu Marszałkowskiego w Warszawie, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Śro- dowiska w Warszawie, Delegaturze Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Radomiu, Starostwach Powiatowych w Radomiu i Przysusze, Nadleśnictwach: Radom i Przysucha, Urzędach gmin Przytyk,, Zakrzew, Wolanów, Wieniawa, Potworów i Orońsko. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej we wrześniu 2009 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowiskowej Polski (MGśP). Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyj- nych, opracowanych dla komputerowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Przytyk, o powierzchni 319 km2, wyznaczają współrzędne 20º45´- 21º00´ długości geograficznej wschodniej i 51º20´-51º30´ szerokości geograficznej pół- nocnej. Pod względem administracyjnym teren omawianego arkusza położony jest w południo- wej części województwa mazowieckiego. Przeważająca jego część znajduje się na terenie gmin Przytyk, Wolanów, Zakrzew i Jedlińsk w powiecie radomskim. Zachodnia i połud- niowo-zachodnia część obszaru arkusza położona jest w powiecie przysuskim – gmina Po- tworów i Wieniawa. Niewielki południowy fragment arkusza należy do gminy Szydłowiec i Orońsko w powiecie szydłowieckim, zaś północny do gminy Stara Błotnica w powiecie bia- łobrzeskim. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) przez omawiany obszar przebiega granica pomiędzy Niżem Środkowoeuropejskim i Wyżynami Polskimi. Przeważająca część obszaru arkusza położona jest w obrębie Równiny Radomskiej, która jest częścią Wzniesień Południowomazowieckich. Natomiast południowa część arkusza znajduje się w granicach Przedgórza Iłżeckiego wchodzącego w skład Wyżyny Kieleckiej (fig. 1). Na omawianym obszarze, rzędne wysokościowe najczęściej mieszczą się w przedziale 160–180 m n.p.m., tylko w obrębie dolin rzecznych oraz wzniesień i wydm wartości rzędnych odbiegają od wyżej podanych. Najniżej położony punkt znajduje się w północno-wschodniej części arkusza w dolinie Radomki, w rejonie Kobrówki (142,7 m n.p.m.), a najwyższy – na północny wschód od Wolanowa (wzgórze o wysokości 204,7 m n.p.m.). Rzeźba terenu uwarunkowana jest między innymi morfologią podłoża podczwartorzę- dowego i grubością utworów czwartorzędowych. W morfologii omawianego obszaru wyróż- nia się falista powierzchnia denudacyjna wysoczyzny polodowcowej urozmaicona pojedyn- czymi formami akumulacji wodnolodowcowej, wzniesieniami moreny czołowej i ozami. 4 Miejscami występują prawie płaskie równiny erozyjno-akumulacyjne zbudowane z piasków i żwirów urozmaicone pojedynczymi wydmami. Dodatkowym elementem w morfologii tego obszaru są formy antropogeniczne, takie jak wyrobiska poeksploatacyjne, wały i groble. 5 Omawiany obszar rozpościera się we wschodniomałopolskim regionie klimatycznym. Izotermy roku układają się od 7 do 8ºC, izotermy stycznia od -4 do -3ºC, a izotermy lipca od 17 do 18ºC. Suma rocznych opadów waha się od 450 do 550 mm. Najwięcej opadów przypa- da na okres od czerwca do sierpnia. Średnia liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi od 30 do 40. Okres wegetacyjny trwa w tym rejonie około 200 dni(Atlas, 1995). Lasy rozmieszczone są nierównomiernie i zajmują około 15% powierzchni arkusza. Są to lasy będące własnością Skarbu Państwa oraz lasy prywatne. Większe, zwarte kompleksy leśne znajdują się przy zachodniej granicy arkusza, od wsi Dąbrowa po Sokolniki Suche oraz w rejonie Przytyka, Kalenia i Chałupek Łaziskich. Wśród drzewostanu dominują dęby i so- sny. Lasy nadzorowane są przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Radomiu (nad- leśnictwa – Radom i Przysucha). W granicach arkusza nie ma ośrodków miejskich. Występuje osadnictwo typu wiejskie- go. Największymi miejscowościami są wsie gminne: Przytyk, Wolanów i Wieniawa. Zagospodarowanie omawianego terenu ma charakter rolniczy. Gleby dobrej jakości (klasy IIIa, IIIb, IVa) zajmują około 70% powierzchni obszaru arkusza. Sprzyjają one rozwo- jowi rolnictwa, sadownictwa i ogrodnictwa. Przemysł tego regionu oparty jest w głównej mierze na produktach rolnych. Przeważają uprawy zbóż, roślin okopowych i roślin przemysłowych. W produkcji zwierzęcej dominuje trzoda chlewna i bydło. Rejon stanowi bazę surowcową dla przetwórstwa