Şanlıurfa'da Enbiyâ Kıssaları
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
A. Selami YILDIZ ŞANLIURFA'DA . " ENBIYA KISSALARI �Rf Hz. Adem Kıssas ı ve Şanlıurfa �Rf Hz. Nuh Kıssası ve Şanl ıurfa �Rf Hz. İbrahim Kıssası ve Şanl ıu ıfa �Rf Hz. Lut Kıssası ve Şanl ıurfa �Rf Hz. İshak Kıssası ve Şanl ıurfa �Rf Hz. Ya'kub Kıssas ı ve Şanl ıuıfa �Rf Hz. Yusuf Kıssası ve Şanl ıurfa �Rf Hz. Eyyub Kıssas ı ve Şanl ıurfa � Hz. Elyeba Kıssası ve Şanl ıurfa � Hz. Şu 'ayb Kıssas ı ve Şanl ıurfa � Hz. Musa Kıssası ve Şanl ıurfa � Hz. İsa Kıssas ı ve Şanl ıu ıfa ŞURKAV YAYlNLARI: 23 ŞANLIURFA İLİ KÜLTÜR, EGİTİM, SANAT VE ARAŞTIRMA VAKFI YAYlNLARI: 23 ISBN 975-7394-21-1 Birinci Baskı Nisan 2000 Disgi ve Mizampaj Nurgül YILDIZ Kapak Gravür Dr. Burhan VURAL XIX yy'da Halil'ür-Rahman Gölü ve Rızvaniye Camii Yayın Hakkı Yazı ve fotoğraflar dipnot veya bağlaç usulü kaynak gösterilmeden kullanılamaz Baskı TŞOF PLAKA MATBAACILIK TİC. ve SAN. A.Ş. Tel: (3 12) 267 08 97 n Merhum babam İbrahim Halil YILDIZ'ın aziz hatırasına. lll ŞURKAV ŞANLIURFA İLİ KÜLTÜR EGİTİM SANAT VE ARAŞTIRMA VAKFI 25 Aralık 1990 tarihinde Şanlıurfa Valiliği öncülüğünde kurulan Vakıf; Şanlıwfa ilinin tarihini, kültür ve san 'at eserlerini ortaya çıkararak yaşatmak; bu maksat doğrultusurıda konferans, sempozyum, panel, kongre, seminer, sergi, anma günleri ve benzeri faaliyetler düzenlemek, iştirak etmek, maddi ve manevi katkılarda bulunmak; korunmaya değer kültürel tabiat ve san 'at varlıklarını korumak ve tamtımını sağlamak; bunwı için gerekli restorasyon ve çevre düzenlemeleri yapmak, projeler hazırlamak; Şanlıurfa ilinin tarihi ve kültürel değerlerinin tanıtılması için gerekli araştırma, derleme ve inceleme çalışmaları yapmak, bu alanda yapılan çalışmaları desteklemek amaçlarılll taşımaktadır. ŞURKAV, Vakıflar Genel Müdürlüğünce 1997 yılında tesbit edilen en başarılı üç vakftan biri olmuştur. IV İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ...............................VI I TAKDİM ..................................... .IX ÖNSÖZ ........................................X I.GİRİŞ .........................................1 A. ŞANLIURFA BÖLGESİ TARİHİ ..................I I. İslam Fetihleri Öncesi Şanlıurfa .................I 2. İslam Fetihlerinden Günümüze Kadar Şanlıurfa .....5 B. ENBİY A KISSALARI ......................... I O 1. Kısas-ı Enbiyalar ...........................I 3 2. Kıssa-i Yusuf Konulu Eserler ........ ........14 3. Tarih Kitapları .. ........... ... .. .... ... ...15 Il . ŞANLIURFA'DA ENBİYA KISSALARI ...........17 A. HZ.ADEM .................................17 I. Hz. Adem Kıssası ve Şanlıurfa .................I 7 2. Hz.Adem Kıssası ile İlgili Kur'an-ı Kerim'de Zikredilen Bazı yetlerin Me'alleri .................I 9 B.HZ. NÜH ............... ....................21 I. Hz.Nuh Kıssasının Tufan'a Kadar Olan Kısmının Özeti ..............................22 2. Hz.Nuh'un Gemisinin Tufandan Sonra Cudl Dağında Karaya Oturması ve Şanlıurfa ....................22 3. Hz.Nuh Kıssası İle İlgili Kur'an-ı Kerim'de Zikredilen Bazı yetlerin Me'alleri .... .............24 C. HZ. İBRAHiM ...............................27 1.Hz. İbrahim'in Bazı Vasıfları ...................27 2. Hz.İbrahim 'in Şanlıurfa'da Doğduğuna ve Yaşadığına Dair Bazı Rivayetler ..................3 I 3. Hz.İbrahim Kıssası ve Şanlıurfa ...............37 4. Hz. İbrahim'in Harran'dan Hicretinden Sonraki Hayatı ................. ......... .... 6 I 5. Şanlıurfa Falklor'unda Hz. İbrahim ile İlgili Bazı Rivayetler ...... ..... ........... ........72 V . D. HZ. LÜT ..... .... ............. ...... .. 77 I. Hz.Lut Kıssası ve Şanlıurfa . .. .... .. .......77 2. Hz. Lut'un Harran'dan Hicretinden Sonraki Hayatı. .................... .... ..78 3. Hz. Lut Kıssası ile İlgili Kur'an-ı Kerim'de Zikredilen Bazı yetlerin Me'alleri . ...............79 E. HZ.İS HAK . · ........................ ....81 F. HZ. YA' KÜB ................... .......... 83 G.HZ. YÜSUF ..... ... ........... .... ........86 H.HZ. EYYÜB .. .... ...... ..... ... ............88 1.Hz. Eyyub'un Nesebi . ...... ... ... ........ 88 2. Hz. Eyyfıb Kıssası ve Şanlıurfa .............. 88 3. Şanlıurfa Folklorunda Hz. Eyyub ile İlgili Bazı Aniatılar ....................................91 İ. HZ. ŞU'AYB ................................95 I. Hz. Şu'ayb Kıssası ve Şanlıurfa ... .... .....95 2. Şu'ayb Kıssası ile İlgili Kur 'an-ı Kerlmde Zikredilen Bazı Ayetleri n Me' alleri ...............97 J. HZ. MÜSA ....... ..........................99 I. Hz. Musa Kıssası ve Şanlıurfa . ...............99 2. Hz. Musa Kıssası ile İlgili Kur'an-ı Kerim'de Zikredilen Bazı yetlerin Me'alleri . ...............10 0 K. HZ. İSA .... ......... ... ................ ...10 3 III.SO NUÇ VE ÖNERiLER .. .... ... .......... ...105 IV. KAYNAKLAR ... ........ ....... .. .... ..... 115 A. YAZILI KAYNA KLAR .......................11 5 B. KAYNAK KİŞİLER ..........................11 7 V. SU MMARY .................. ... ..... ...... .120 VI KISALTMALAR A.S. (a.s.) : Aleyhi 's-selam AKDTYK. : Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu b. : Baskı C. : Cilt C. C. : Celle Celal u hO Çev. : Çeviren Doç. : Doçent Dr. : Doktor Enst. : Enstitüsü Foto. : Fotoğraf H. : Hicrl HZ.,(Hz.) : Hazret-i i.ü. : İstanbul Üniversitesi K.B. : Kültür Bakanlığı km. : Kilometre M. :Miladı M.E.B. : Milli Eğitim Bakanlığı No: : Numara M.Ö. : Milattan Önce M.S. : Milattan Sonra Prof. : Profesör (r.a.) : Radıya'llahu Anh s. : Sayfa (s.a.v.) : Salle'llahu Aleyhi Ve Sellem ŞURKAV : Şanlıurfa İli Kültür, Eğitim, Sanat ve Araştırma Vakfı ş.y. : Şehir yok TBMM. : Türkiye Büyük Millet Meclisi TDEA. : Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi TDV. : Türkiye Diyanet Vakfı Te re . :Tercüme t.y. : Tarih yok vb. : ve benzeri Yard. :Yardımcı Yay. : Yayınları yy. :Yüzyıl VII TAKDİM Şanlıurfa, farklı inançlar ve bu inançlada bağlantılı kültürlerin yüzyıllar boyu harman olduğu, savrulduğu, kıvamına erişip öz'lerde durulduğu, sergilendiği bir Şehir. Başta Peygamberlerin atası; Müslümanların, Hıristiyanların, MOsevilerin hep birlikte benimsediği Hz. ibrahim (a.s.), Makamı ve hayatına ait canlı hatıralarının önemli bir bölümü ile burada. Sabr'ın timsali Hz. EyyOb (a.s.) çileyi burada çekmiş, "herşey bitti" sanılırken, mucizevi şifayı burada bulmuş .. Her iki Peygamber'e ait muhtelif makamlar ve mekanlar bugün Devlet Bütçesinden ayrılan meblağ ile "İnanç Turizmi" çalışmaları kapsamında kudsiyeline layık hale getirilmekte, bu yerler çeşitli diniere mensup insanların ziyaretgahı olmaktadır. Peygamberler Şehri Urfa'dan başta adı geçen iki Peygamber olmak üzere; burada doğmuş, burada Hakkın elçiliği görevini üstlenmiş, yahut başka yerlerde iken burası ile temas kurmuş ve ilgisini eksiltınemiş çok sayıda Peygamber vardır. Hatib'ül Enbiya Hz. Şuayb (a.s.), damadı Hz. Musa (a.s.)'nın hayatlarının Urfa ile bağlantısı unutulmaz anılar taşır. Harran Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Elemanlarından A. Selamİ Yıldız ' ın hazırlamış olduğu elinizde bulunan "Şanlıurfa Enbiya Kıssaları" isimli Eserde adını zikr'ettiklerimizle birlikte bir düzine miktarında Peygamberin ilimizle ilişkilerini okuyacaksınız. Enbiya Kıssalarının Filistin'e, Mekke ve Medine'ye uzanan bölümlerini ayet, hadis ve nesiller boyu Halk'a mal olmuş maddi ve manevi falklor bilgileri ışığında görmüş olacaksınız. Bu bilgilerle bugün "İnanç Turizmi"nde önemli bir yer tutan "Hicaz-Kudüs-Şanlıurfa" üçgeninin mahiyetini daha iyi değerlendirme imkanını bulacaksınız. 14 asır öncesine kadar Peygamberlerden alınan mesajlar ve değişik kültürlerin feyz'i ile önemli uygarlıkların beşiği haline gelen Şanlıurfa'da, bugün ayrıca GAP ile çağdaş güzellikleri yaşama iştiyakı vardır. Halk, Devletimizin ve Milletimizin bünyesine uygun şekilde "Muasır medeniyet seviyesiyle bütünleşme" çabası içerisindedir. Bu konumda Şanlıurfa, çeşitli değerleri yanında "İnanç Turizmi"ne katkısı yönünden önemli potansiyeli bulunan Şehirlerden biri olma vasfına da haizdir. "Şanhurfa'da Enbiya Kıssaları" isimli Kitabı ile yararlı bir çalışma yapan A. Selamİ Yıldız'ı kutlar, yeni çalışmalarında başarılar diler, Eserin yayınlanmasında emeği geçeniere teşekkür ederim. Şahabettin HARPUT Şanlıurfa Valisi ŞURKAV Başkanı IX ÖNSÜZ Şanlıurfa oldukça eski bir tarihi geçmişe sahiptir. Ünlü tarihçi Ebul Farac'a göre Nuh tufanından sonra kurulan ilk şehi rlerden biridir. Tarih araştırmacıları ve arkeologlar Şanlıuıfa bölgesi üzerinde yaptıkları araştırmalarda ve kazılarda bu bölgenin tarihini M.Ö. 8500 yıllarına kadar götürebilmektedirler. Şanlıurfa, tarihin gelişen süreci içerisinde, bir çok uygarlığa beşiklik etmiş bir şehir olarak özelde ülke coğrafyasında, genel olarak da dünya coğrafyasında müstesna bir yere sahiptir. Maddi ve manevi alandaki kültürlerin oluşumunda, gelişiminde ve yaşatılmasında önemli bir mekan olmuştur. İ şte bu kültür öğeleri "Folklor" araştırmacılarının ilgi odağı haline gelmiştir. Şanlıurfa, bir çok peygamberi bağrından çıkarmış, bir çok peygamberin uğrak yeri olmuş ve bu yüce insanlara ev sahipliği yapmış bir şehirdir. Bu özelliğinden dolayı "Peygamberler Şehri" diğer bir anlatımla "Enbiyalar Şehri" olarak bilinmekte ve anılmaktadır. Bu anlamda halka mal olmuş ve anonimleşmiş halk bilgileri ile, bu peygamberlere izafe edilen bir çok makam dikkate şayandır. İ şte bu çalışmanın amacı, halka mal olmuş maddi ve manevi alandaki kültürel ürünleri araştırmak, incelemek, sınıflandırmak ve son aşamada da bir birleşime vardırarak, bölgesel kültürden ulusal kültüre, hatta evrensel kültüre katkıda bulunarak ilgili bilimlerin faydasına sunmaktır. Enbiya kıssaları, tarihin derinliklerinden süzülerek günümüze kadar, gerek yazılı gerek sözlü kaynaklada gelebilen, her biri başlı başına bir tarih ve içerdiği mesajlar itibariyle de