SIMONIS&BUUNK KUNSTHANDEL

Wintersalon 2004 19e eeuw ‘Margaretha’ Cornelia Johanna Wilhelmina Henriëtta Roosenboom Den Haag 1843-1896 Voorburg Roze rozen, doek 39,7 x 30 cm, gesigneerd.

Omslag: Barend Cornelis Koekkoek Landelijk vermaak buiten de stadsmuren (detail) zie pag. 6 SIMONIS&BUUNK Romantici EEN KEUR AAN KUNST Impressionisten

Haagse School

Larense School

Amsterdamse School Wintersalon 2004 19e eeuw

donderdag 18 november t/m zaterdag 4 december

SIMONIS & BUUNK KUNSTHANDEL BV SIMONIS & BUUNK COLLECTIE BV SIMONIS & BUUNK COLLECTIE III CV RESTAURATIEATELIER J.M. SIMONIS – SINDS 1927 REGISTER TAXATEUR SCHILDERIJEN

Een collectie schilderijen en aquarellen uit de periode 1780 tot 1940 van vooraanstaande, voornamelijk Hollandse romantici en impressionisten, waaronder schilders van de Haagse School, de Larense en de Amsterdamse School

Voor prijzen: zie www.simonis-buunk.nl

Openingstijden expositie: dinsdag t/m zondag van 11-17 uur

Gesloten op maandagen en tevens op 2 en 3, 16 en 17 november

Notaris Fischerstraat 30, 6711 BD Ede telefoon: 0318 652888 fax: 0318 611130 Buiten exposities om geopend dinsdag t/m zaterdag van 11-17 uur en op afspraak www.simonis-buunk.nl [email protected]

3 Ter inleiding

Zelf kunst kopen is een boek dat omstreeks het verschijnen van jonge specialisten. (Het veelgebruikte begrip ‘expert’ vind ik deze catalogi in de winkel zal liggen. Toen ik de blauwdruk ervan persoonlijk te veel onfeilbaarheid uitstralen.) Vanwege deze door- onder ogen kreeg zorgde die meteen voor de nodige hilariteit. Er stroom heeft men vaak niet permanent de noodzakelijke kennis in borrelden direct een paar titels van boeken bij me op, die in de huis, hoezeer daar ook naar gestreefd wordt. Voor een gedegen toekomst ook maar het licht moesten gaan zien: ‘Uw hersenoperatie kennisopbouw is – naast een aanzienlijk talent – zeker meer dan in een handomdraai’ of ‘Bouw uw eigen raket en ga naar de tien jaar ‘kijken en keuren’ nodig. Daarenboven komt het werk van maan’. Vele ‘doe-het-zelf’-kunstkopers zullen – anders dan de titel de specialisten de laatste decennia meer en meer in het gedrang: doet vermoeden – na het lezen van dit nieuwe boek niet meer was vroeger ‘de dienende taak’ om de te veilen collecties ‘bestens’ geïnspireerd zijn om op eigen kompas te varen, want het is één te verkopen het uitgangspunt van het beleid, tegenwoordig zijn en al waarschuwing: ‘welkom in de jungle’, zo wordt de publicatie het de harde financiële targets waaraan voldaan moeten worden. ingeleid, geschreven door dezelfde sympathieke auteurs die vorig Omdat omzetten moeten worden gehaald, worden, bij een gebrek jaar een opzienbarend boek het licht deden zien, waarin wordt aan aanbod, de limieten (de ondergrensprijs waarbeneden niet beweerd dat slechts 80% van het veilingaanbod authentiek is. Dit mag worden verkocht) van de kunstwerken vaak te hoog gesteld, zorgde voor de nodige commotie en vele veilingbedrijven haastten hetgeen weer het veilingkarakter frustreert en kunstmatig maakt. zich te verklaren dat het bij hen wel meeviel. Hoewel in het boek De afdelingen financiën en marketing zijn het hart van het bedrijf het een en ander nogal ongenuanceerd werd gebracht, gaf het geworden en naar hun eisen moeten de specialisten zich meer en mijns inziens toch een goed signaal af; er werd hierdoor een steen meer richten. Een vooruitgang? Allesbehalve! Nu financiële targets in de vijver geworpen, die de juiste reacties teweegbracht. Vanuit belangrijker worden dan kunstzinnige en historische merites van de de Federatie TMV, de brancheorganisatie van Register-Taxateurs, te verkopen collecties gaat men kunstwerken meer en meer zien -Makelaars en -Veilinghouders, kwamen daarna belangrijke thema’s als ‘effecten’, als ‘beleggingsobjecten’. Misschien is het wel een ter tafel. Zo is de consumentenkoop, de wettelijke garantieregeling uitvloeisel van de snelle tijd waarin we leven: kunst kopen om de bij de particuliere koop van een roerende zaak, ook voor de hele prijs, ‘hap-snap en geniet’. Daar is kunst echter helemaal niet voor kunst- en antiekbranche dwingend recht geworden. En er is, min bedoeld. Kunst koop je toch vanuit je hart. Kunstverkopers zouden of meer naar aanleiding van het boek, een begin gemaakt met de dat meer moeten respecteren en zich minder moeten laten leiden uniformering van de veilingvoorwaarden, die landelijk nogal wat door moderne marketing. (De ‘kijknacht’ voor de collectie van verschillen vertonen. Zo worden hier en daar nog garanties voor- Boudewijn Büch vond ik overigens wel een hele mooie vondst!) gespiegeld die in werkelijkheid weinig tot niets voorstellen. In de Nu lijkt het vaak alsof er geen tijd meer is voor een meditatief algemene boodschap die in beide boeken wordt afgegeven kan ik moment, zelfs niet bij het kopen van kunst. En juist dát moet een mij wel vinden. Met 27 jaar ervaring, het jaarlijks aankopen van inspirerende bezigheid zijn, waarbij de liefhebber blind moet zo’n 700 schilderijen – waarvoor je een veelvoud ervan moet kunnen varen op de specialist. Die betrouwbaarheid hoog in het beoordelen – en een paar duizend expertises en taxaties, leer ik vaandel heeft. Die een jarenlange, harde garantie vanzelfsprekend nog élke dag (en houd ik mezelf voor: als je in dit vak denkt het vindt en bovendien het voornoemde beginsel van ‘justus pretium’ allemaal al te weten, wordt het de hoogste tijd om met pensioen aanhangt. te gaan …). Regelmatig duiken er verrassingen op, die ook ik niet direct weet te duiden. Vergelijk ons beroep maar met dat van een Rest me u een nieuwtje te vertellen: de Gemeente Ede heeft ons medisch specialist: een oneindig leerproces. Hoe kán dan een de koop van het Notaris Fischer Huis gegund, een historisch particulier de risico’s in ons metier omzeilen? Na een cursus of gebouw van omstreeks 1800, recht tegenover ons pand ‘19e eeuw’. het lezen van 100 bladzijden? Een goed kunsthandelaar geeft de Een uitstekende bestemming voor dit rijksmonument, voor ons en zekerheid die geen bemiddelaar of veilingbedrijf kan geven: een voor u: vertrouwd kunst kopen in een écht oud-notarishuis. Er valt harde garantie van 20 jaar; ‘levenslang’ noem ik dat. En dat bete- nog veel aan te restaureren, maar we nemen de tijd. Zoals dat kent niet alleen garantie op echtheid. Ook die op ‘justus pretium’ hoort met kunst- en cultuurbezit. Het Notaris Fischer Huis zal in de is van belang – de juiste prijs voor de geleverde waar(de). En verder komende jaren veel 19e-eeuwse kunst te gast krijgen. En heel veel de garantie op goede conservering en op een ‘conservatieve’ res- liefhebbers. tauratie, waarbij terughoudendheid in het restauratieproces voorop staat. Kortom, indien u, buiten een specialist om, zelf een kostbaar Van harte heten wij u welkom op de komende Salon, in de twee kunstobject koopt, bewandelt u eenzelfde weg als iemand die zijn vertrouwde panden: ‘de 19e eeuw’ en ‘de 20e eeuw’, waar ook neurologische klachten zelf diagnosticeert met behulp van een dit jaar weer veel te kijk en te koop is. En waar harde garantie op medisch handboek. authenticiteit – in de meest ruime zin – hand in hand gaat met een sterke aversie tegen de vele kwaliteitsconcessies die onze En de grote veilinghuizen dan? Daar werken toch experts? tijd-is-geld-samenleving lijkt op te dringen. Uiteraard is daar veel meer kennis in huis dan bij een kleiner veilingbedrijf en ze hebben natuurlijk een bepaalde garantie en Met hartelijke groet en tot ziens, vooral een naam hoog te houden. Maar een veilinghuis heeft ongewild ook te maken met een relatief snelle doorstroom van Frank Buunk. 4 Wouterus Verschuur

Paarden bij de trog

Wouterus Verschuur (1841-1936), Willem Nakken (1835-1926) zijn voorkeur voor een wit paard, in de Amsterdam 1812-1874 Vorden en Otto Eerelman (1839-1926), naam als voorstelling oplichtend door een lichtbundel Paarden bij de trog, paneel 27,3 x 40,2 cm, paardenschilder. Verschuur wordt gezien juist op zijn glanzende huid. Het gebruik gesigneerd. als de beste van zijn tijd in dit genre. Hij van een sterk licht-donkercontrast was een was een meester in het natuurgetrouw typisch romantisch en door Verschuur veel Het paard speelde tot in de 20e eeuw een weergeven van een paard, onafhankelijk toegepast beeldelement. De relatie tussen belangrijke rol in het dagelijks leven: als van diens ras of functie: rijpaarden, werk- mens en dier speelt een belangrijke rol. vervoermiddel, last- of trekdier, voor de paarden, een slanke, hoogbenige Engelse Dikwijls is er een boerenknecht, staljongen, jacht of de rensport. Het paardenportret volbloed of een zware, bonkige ardenner: smid of berijder bij het paard aanwezig, en – in brons of op doek – was dan ook een hij beheerste de stofuitdrukking, de weer- is er sprake van een duidelijke wisselwerking gewaardeerd genre in de beeldende kunst. gave van de anatomie, de houdingen en tussen man en paard. In de 19e eeuw maakten Wouterus zelfs het karakter van elk ros tot in de Verschuur, en later zijn zoon Wouter perfectie. Verschuurs schilderijen vertonen

5 Barend Cornelis Koekkoek

Landelijk vermaak buiten de stadsmuren

Barend Cornelis Koekkoek Koekkoek nog maar 27 of 28 jaar was. van beeldelementen. Het koloriet is koeler Middelburg 1803-1862 Kleef (Duitsland) Uitzonderlijk, omdat er zo veel zich verpo- dan in latere jaren, met veel heldere groenen Landelijk vermaak buiten de stadsmuren, doek zende figuren op te zien zijn. Meestal en blauwen. Een compositie als deze, met 56,3 x 74 cm, gesigneerd en gedateerd 1831. stoffeert Koekkoek zijn landschappen met een weg die naar het middenplan toe Herkomst: coll. Fürst zu Wied, Neuwied, wat landvolk dat werkt of onderweg is met sterk versmalt en een doorkijk die naar de Duitsland, nr. 13; W.H. Patterson Fine Art Ltd., vee, waarbij de dieren vaak talrijker zijn verte leidt, is kenmerkend voor zijn werk Londen, jaren ’60; part. coll. Groot-Brittannië. dan de mensen. Het vertier reserveert hij uit de vroege jaren dertig. Ondanks zijn Lit.: F. Gorissen, B.C. Koekkoek 1803-1862. doorgaans voor zijn winters, met ijsvermaak jonge leeftijd was Koekkoek in 1831 in Werkverzeichnis der Gemälde, Düsseldorf 1962, op bevroren waters. Daar zijn de figuren Nederland al een gearriveerd kunstenaar. nr. 31/56-1. vaak ook talrijker dan in zijn zomers: Meerdere onderscheidingen waren hem schaatsers, wandelaars en houtsprokkelaars. reeds ten deel gevallen. De eerste belang- Een vroeg en uitzonderlijk werk van Koekkoeks vroege landschappen kenmerken rijke kreeg hij op 7 december 1829: de Barend Cornelis Koekkoek, dit kapitale zich – net als dit schilderij – door openheid gouden medaille van de Amsterdamse Landelijk vermaak buiten de stadsmuren en ruimtelijkheid, met een overzichtelijke kunstenaarssociëteit ‘Felix Meritis’. uit 1831. Vroeg, want geschilderd toen beeldopbouw en een geordende plaatsing

6 Barend Cornelis Koekkoek

Boslandschap met boerenhutten en kudde bij een schaapskooi

Barend Cornelis Koekkoek rijker aan beeldelementen, zoals burchten, zogenaamde ‘Kleefse Romantiek’ uitdroegen. Middelburg 1803-1862 Kleef (Duitsland) kapelletjes, bosschage en stoffage. Ook Zijn invloed deed zich niet alleen gelden in Boslandschap met boerenhutten en kudde bij wordt zijn palet krachtiger en donkerder. zijn directe omgeving. Koekkoeks schilder- een schaapskooi, paneel 39,5 x 50 cm, Naast panoramische landschappen ontwikkelt kunstige opvattingen raakten wijdverbreid gesigneerd en gedateerd 1851. Koekkoek gesloten, dichtbegroeide bos- door zijn boek ‘Herinneringen en mede- Verso: lakzegel van de schilder. gezichten met enorme bomen. Met name deelingen van eenen landschapschilder’ Herkomst: Goupil’s (kunsthandel Goupil & Cie.), de solitaire, oeroude eik speelt hierin een (1841). Het staat vol raadgevingen hoe te New York; Galerie Heinemann, München, belangrijke rol. Deze staat vrijwel steeds komen tot de ideale landschapschilderkunst. Duitsland, inv.nr. 10217; part. bezit Oost-Duitsland. voor een belangrijk romantisch thema Werken naar de natuur is volgens hem in Koekkoeks geïdealiseerde landschap- daartoe de sleutel, want ‘De natuur is de Twintig jaar later ziet het leven van Barend schilderkunst: de nietigheid van de mens volmaaktste schilderij, daarom moeten wij Cornelis Koekkoek er heel anders uit. Hij is ten opzichte van de grootsheid van de zoo veel studiën naar haar maken als inmiddels een internationaal gevierd schilder natuur. Koekkoek had grote invloed op de mogelijk is’. wanneer hij bovenstaand boslandschap schilderkunst van zijn tijd. Zijn ‘Zeichen- schildert. Te zien is dat zijn kunst is veranderd: Collegium’ telde vele leerlingen, die zich in vanaf de jaren dertig wordt de compositie zijn geest wijdden aan het landschap en de

7 Jacob Jan Coenraad Spohler

IJsvermaak

Jacob Jan Coenraad Spohler A. Scheen een lovende tentoonstellingskritiek Amsterdam 1837-1923 uit 1843 over een ijsgezicht van een nog IJsvermaak, paneel 21,4 x 16 cm, gesigneerd. jonge J.J. Spohler, dat duidelijk veel indruk had gemaakt: ‘Een stuk dat stout, krachtig Op het atelier van de beroemde historie- en breed was aangelegd: Het ijs was vlak schilder Jan Willem Pieneman werd en doorschijnend, de lucht heerlijk en het Jan Jacob Spohler (zie pag. 9) tot schilder geheel, ook wegens de stoffeering, een opgeleid. Geleidelijk aan legde hij zich toe uitmuntend tafereel van groote ordonnan- op het schilderen van gedetailleerde tie, zooals wij van hem nog geen enkel Hollandse landschappen: kalme zomerse stuk gezien hadden.’ Spohlers reputatie als riviergezichten met zeil- en roeiboten en ijsgezichtschilder was hiermee gevestigd. bezige figuurtjes, en koude wintergezich- Spohlers werk was in zijn tijd erg gewild ten met spiegelend ijs, kale bomen, schaat- en hij streed vaak met collega-schilders als sers, en vaak ijspret rond een koek-en- F.M. Kruseman en Charles Leickert om het zopie. Zijn zoons Jacob Jan Coenraad en verwerven van opdrachten. Jacob Jan Johannes Franciscus traden in de voetsporen Coenraad kreeg les van zijn vader en toonde van hun vader en maakten eveneens naam zich een volgzaam leerling door zich ook als schilder. In het kunstblad ‘Die te specialiseren in het landschap, zowel Constghesellen’ van november 1947 zomer- als wintergezichten, maar vooral citeert de befaamde kunsthandelaar Pieter ijsvermaken met vele figuren.

Jacob Jan Coenraad Spohler Jacob Jan Coenraad Spohler

Schaatsers op een stadsgracht Zomers riviergezicht met een windmolen

Jacob Jan Coenraad Spohler Jacob Jan Coenraad Spohler Amsterdam 1837-1923 Amsterdam 1837-1923 Schaatsers op een stadsgracht, paneel Zomers riviergezicht met een windmolen, 22,2 x 17,1 cm, gesigneerd met initialen, paneel 22,3 x 17,2 cm, gesigneerd met initialen. pendant van nevenstaand zomerlandschap. Herkomst: part. bezit Groot-Brittannië. Herkomst: part. bezit Groot-Brittannië. 8 Jan Jacob Spohler

Figuren op het ijs bij een koek-en-zopie

Jan Jacob Spohler Nederhorst den Berg 1811-1866 Amsterdam Figuren op het ijs bij een koek-en-zopie, doek 52,2 x 69,6 cm, gesigneerd.

Jacob Jan Coenraad Spohler

Zomers riviergezicht met molens

Jacob Jan Coenraad Spohler Amsterdam 1837-1923 Zomers riviergezicht met molens, doek 71,3 x 86,6 cm, gesigneerd. Lit.: Pieter A. Scheen, Honderd Jaren Nederlandsche Schilder- en Teekenkunst: de Romantiek met Voor- en Natijd (1750-1850), Den Haag 1946, afb. 355.

9 Johannes Franciscus Spohler

Stadsgracht met kade en ophaalbrug

Johannes Franciscus Spohler Rotterdam 1853-1894 Amsterdam Stadsgracht met kade en ophaalbrug, paneel 15,8 x 20,6 cm, gesigneerd. Herkomst: part. bezit Groot-Brittannië.

Johannes Franciscus Spohler Johannes Franciscus Spohler

Winters straatje in Delft Hollands grachtje met figuren

Johannes Franciscus Spohler Johannes Franciscus Spohler Rotterdam 1853-1894 Amsterdam Rotterdam 1853-1894 Amsterdam Winters straatje in Delft, paneel 27,1 x 21,3 cm, Hollands grachtje met figuren, paneel 20,5 x 15,9 gesigneerd. cm, gesigneerd. Herkomst: part. bezit Groot-Brittannië. 10 Johannes Franciscus Spohler

De Zuiderhavendijk te Enkhuizen

Johannes Franciscus Spohler dan zijn vader en broer. Hij legde zich toe als daarbuiten. Voor bovenstaande voor- Rotterdam 1853-1894 Amsterdam op het schilderen van Oud-Hollandse stads- stelling nam Spohler Cornelis Springers De Zuiderhavendijk te Enkhuizen, doek 70 x 90 en dorpsgezichten met figuren, in plaats ‘De Zuiderhavendijk, Enkhuizen’ uit 1868 cm, gesigneerd. van zomerlandschappen en ijsgezichten. (collectie Rijksmuseum, Amsterdam) als Johannes Franciscus’ oeuvre is geïnspireerd voorbeeld, een schilderij dat Springer zelf Zijn vader Jan Jacob overleed toen Johannes op dat van de grootmeester op dit gebied, overigens nog een keer herhaalde. Bekend Franciscus Spohler nog maar dertien jaar Cornelis Springer: straatjes met oude is dat J.F. Spohler ook werkte naar schilde- oud was, zodat hij – anders dan zijn 16 huizen, bevolkt met publiek van allerlei rijen van Jan Weissenbruch en Willem jaar oudere broer Jacob Jan Coenraad – pluimage, drukdoende met allerhande Koekkoek, maar deze ‘vertaalde’ in zijn waarschijnlijk geen les van hem heeft gehad. bezigheden. Spohler haakte daarmee in op eigen stijl. Wellicht is deze afwezigheid van vaderlijke de heersende smaak in zijn tijd: het histori- schildersinvloed ook de reden geweest dat serende Hollandse stadsgezicht was in de Johannes Franciscus een ander genre koos 19e eeuw erg geliefd, zowel in eigen land

11 Cornelis Christiaan Dommelshuizen

Schepen bij de haveningang van IJmuiden

Cornelis Christiaan Dommelshuizen door contacten met Engelse kunsthandelaren deze voorstelling schilderde was hij echter Utrecht 1842-1928 Den Haag in de Verenigde Staten terecht kwam is zeer actueel, omdat IJmuiden nog maar Schepen bij de haveningang van IJmuiden, doek niet bekend. Dommelshuizen was gespe- kort bestond en het Noordzeekanaal, de 76,9 x 127 cm, gesigneerd en gedateerd 1880. cialiseerd in het schilderen van marines en ‘nieuwe route naar Amsterdam’, net gereed Herkomst: part. bezit Groot-Brittannië. stadsgezichten. Al op jonge leeftijd kwam was. In de periode 1865-1878 werd tussen zijn grote talent tot uiting. Waarschijnlijk de Noordzeekust en Amsterdam het bijna Cornelis Christiaan Dommelshuizen was in 1861 trokken Cornelis Christiaan en 24 kilometer lange Noordzeekanaal aan- een globetrotter. Hij woonde en werkte zijn broer Pieter Cornelis, eveneens een gelegd. Hierdoor kreeg de hoofdstad een niet alleen in zijn geboorteland Nederland, getalenteerd en succesvol schilder, naar directe verbinding met de zee en ontstond maar ook in België, Frankrijk en Groot- Engeland, waar ze veel succes oogstten. bij het sluizencomplex in de duinen de Brittannië. Om inspiratie op te doen en zijn Cornelis Christiaan schilderde veelal histo- nieuwe plaats IJmuiden. schilderijen aan de man te brengen stak hij riserende Amsterdamse stadsgezichten in zelfs de Atlantische Oceaan over. Of hij een 17e-eeuwse setting. Toen hij in 1880

12 Jacob Eduard van Heemskerck van Beest

Zeilschepen op de rede van Batavia

Jacob Eduard van Heemskerck van Beest met schepen en wrakken. Zijn marines zijn schilderijen. Hier verbeeldde hij een Kampen 1828-1894 Den Haag roepen de schilderijen in herinnering van aantal Nederlandse oorlogsschepen – zo te Zeilschepen op de rede van Batavia, doek beroemde 17e-eeuwse voorgangers als zien fregatten – van het Oost-Indisch 56,3 x 107,8 cm, gesigneerd. Willem van der Velde en Ludolf Backhuysen. eskader, waarvan sommige met stoom- Herkomst: part. bezit Duitsland. Daarnaast schilderde hij ook eigentijdse vermogen. Daaromheen varen twee zeegezichten, waarbij diverse reizen door inheemse vlerkprauwen en aan de horizon Oorspronkelijk zeeofficier, koos Jacob van ons land, onder andere langs de Zuiderzee- is een vloot jonken te zien. Deze voor- Heemskerck van Beest op 25-jarige leeftijd kusten, hem een keur aan schildermotieven stelling is waarschijnlijk aan zijn fantasie voor het schildersvak. Hij vestigde zich in opleverden. Uit het hierboven afgebeelde ontsproten. Van Heemskerck van Beest Utrecht, waar hij in de leer ging bij de werk blijkt dat ook zijn overzeese reizen heeft namelijk tussen ongeveer 1850 en landschap- en veeschilder Dirk van Lokhorst. een bron van inspiratie waren. Als zee- 1853 in Indië gediend, maar de hier afge- In tegenstelling tot wat gebruikelijk was officier ging Van Heemskerck van Beest beelde stoomschepen voeren pas vanaf specialiseerde Van Heemskerck van Beest onder meer op de grote vaart naar de Oost. 1858-’60 naar de Oost. zich niet in het genre van zijn leermeester, Zijn artistieke aanleg resulteerde in die tijd maar koos hij als onderwerp datgene wat in tekeningen met Oost-Aziatische onder- hem het meest interesseerde: zeegezichten werpen, die hij later weer gebruikte voor

13 ‘Charles’ Henri Joseph Leickert

Figuren op het ijs aan de rand van een Hollands stadje

‘Charles’ Henri Joseph Leickert en bepalen mede de sfeer van het tafereel. gezichten, landschappen en ijsgezichten en Brussel 1816-1907 Mainz (Duitsland) Het weer zal spoedig omslaan en de is een weerspiegeling van zijn veelzijdig- Figuren op het ijs aan de rand van een Hollands wandelaars en schaatsers de warme heid en talent. Een frontale en symmetrische stadje, doek 59,7 x 71,4 cm, gesigneerd. beschutting van hun huizen doen opzoeken. compositie als deze, met rivier en kerk in Charles Leickert wist perfect de koude en het midden en een nagenoeg visueel even- Als een lint van ijs slingert een bevroren soms gure sfeer van de winter te verbeelden. wicht tussen beide zijden van het beeld- rivier zich langs een stadje door het land- Wanneer hij op 11-jarige leeftijd wordt vlak, is zeldzaam binnen het oeuvre van schap. Nu spiegelglad en een bron van ingeschreven bij de Haagsche Teeken- Leickert: bijna altijd is de voorstelling ijsvermaak, is de stroom in de zomer een academie betekent dit het begin van een diagonaal opgebouwd, met links of rechts levensader voor de wijde omgeving en op lange en succesvolle schildersloopbaan, een iets hoger liggend gebouw als blik- zondagen de plek om te spelevaren. Wild waarin hij uitgroeit tot een van de meest vanger, vaak een molen, een toren of een uitwaaierende wolken en dreigend grijs gewaardeerde schilders van de Hollandse paar huizen. aan de horizon voorspellen niet veel goeds romantiek. Leickerts oeuvre omvat stads-

14 ‘Charles’ Henri Joseph Leickert

Landschap met schaatsers bij zonsondergang

‘Charles’ Henri Joseph Leickert Brussel 1816-1907 Mainz (Duitsland) Landschap met schaatsers bij zonsondergang, doek 43,5 x 57,6 cm, met resten van signatuur. Herkomst: part. bezit Oostenrijk.

‘Charles’ Henri Joseph Leickert

Zomers rivierlandschap

‘Charles’ Henri Joseph Leickert Brussel 1816-1907 Mainz (Duitsland) Zomers rivierlandschap, doek 64,7 x 100,6 cm, gesigneerd en gedateerd ’79.

15 Arnoldus Bloemers

Stilleven met bloemen, fruit en groente

Arnoldus Bloemers Amsterdam 1792-1844 Stilleven met bloemen, fruit en groente, doek 65 x 54 cm, gesigneerd met monogram en gedateerd 1836. Herkomst: veiling Math. Lempertz’sche Kunstversteigerung, Keulen, Duitsland, 29 nov. 1909, lotnr. 17; Kunsthandel Pieter A. Scheen, Den Haag, 1956/1957; coll. C. van Blijenburgh, Hilversum, 1958; Galerie Abels, Keulen, Duitsland, 1960; part. bezit Duitsland. Lit.: Weltkunst 7 (1960), afb. pag. 31; Pieter A. Scheen, Lexicon Nederlandse beeldende kunste- naars 1750-1950, Den Haag 1969, deel A-L, afb. 202.

Arnoldus Bloemers was gespecialiseerd in lathyrus, dahlia’s, bosviooltjes, haagwinde, aangename voordracht en frischheid van het schilderen van stillevens met bloemen, granaatappel, ananas, druiven, pruimen en kleuren, maar ook door de zorg, welke aan vruchten en dood wild in de trant van Jan pepers. Al in Bloemers’ eigen tijd was er deszelfs uitvoering besteed is. (…) De van Huysum en Jan van Os. De schilder veel waardering voor zijn stillevens. schilderijen van dezen meester, vruchten had een liefhebberij in het kweken van J. Immerzeel schrijft in zijn kunstenaars- en dood wild voorstellende, zijn zeer bloemen, waardoor hij deze ‘modellen’ lexicon (1855) over hem: ‘Deze in zijn vak gezocht; de uitvoering en waarheid, waar- ruimschoots voorhanden had. Met name zoo verdienstelijke kunstenaar, bekleedt mee hij de natuur weet weder te geven, door het verfijnde penseelgebruik en de een’ hoogen rang onder zijne tijdgenooten, zijn lichte toets en vleijend penseel, deden grote natuurgetrouwheid wordt zijn werk wier talent, even als het zijne, zich uit- hem op de Haagsche tentoonstelling van hoog aangeslagen. Hier schilderde hij een sluitend bepaalt tot het schilderen van 1841, eene zilveren medaille verwerven.’ kleurrijke en curieuze combinatie van bloemen, vruchten en dood wild. Zijn bloemen, fruit en groente, zoals papaver, werk behaagt niet alleen door de losse en

16 Herman Frederik Carel ten Kate

De muziekkamer

Herman Frederik Carel ten Kate Den Haag 1822-1891 De muziekkamer, paneel 65,3 x 98,1 cm, gesigneerd. Herkomst: coll. D. van de Wijnpersse, tot 1871; veiling Goupil & Cie., Den Haag, nalatenschaps- veiling coll. D. van de Wijnpersse, 1 mrt. 1871, lotnr. 67; coll. E. Suermondt, Rotterdam, tot 1885; veiling Frederik Muller & Co., Amsterdam, nalatenschapsveiling coll. E. Suermondt, 28 april 1885, lotnr. 8 (met afb.); veiling Boussod, Valadon & Cie., Den Haag, 13 nov. 1894, lotnr. 44 (met afb.); Kunsthandel Pieter A. Scheen, Den Haag, 1953; part. bezit Groot-Brittannië.

Helen Augusta ‘Hélène’ Hamburger

Stilleven van bloemen, fruit en koperen tazza

Helen Augusta ‘Hélène’ Hamburger St. Mary Newington (Groot-Brittannië) 1836- 1919 Amsterdam Stilleven van bloemen, fruit en koperen tazza, paneel 44,1 x 60,4 cm, gesigneerd met initialen en gedateerd 1862.

17 Petrus van Schendel

Avondmarkt

Petrus van Schendel Gerard van Honthorst (1590-1656). Deze meester op dit gebied. Naast historie- Terheijden 1806-1870 Brussel navolger van de Italiaanse schilder stukken en portretten schilderde hij vooral Avondmarkt, paneel 39 x 33 cm, met resten van Caravaggio (1571-1610) nam de dramatische tafereeltjes bij kaars-, lamp-, toorts- en/of signatuur. licht-donkercontrasten en het realisme van maanlicht. Deze werden zeer gewaardeerd: Verso: lakzegel van een voormalige eigenaar. zijn inspirator over en werd vooral bekend Van Schendel maakte er in heel Europa Herkomst: part. bezit België. door zijn voorstellingen van nachtelijke naam mee en in Frankrijk leverden ze hem Geregistreerd bij het archief Petrus van Schendel, scènes met figuren bij kaarslicht. Via zijn zelfs de bijnaam ’Monsieur Chandelle’ op. dr. Jan de Meere, België, nr. O15. leermeester Rembrandt (1606-1669), die Nog altijd zijn voorstellingen van kaarslicht- hem het schilderen van licht-donkereffecten scènes gewild: ‘het kaarsje dat de duisternis Petrus van Schendel was gespecialiseerd in bijbracht, werd Gerard Dou (1613-1675) doorbreekt en geleidelijk openbaart wat er kaarslicht- en maanlichtscènes, een genre degene die het onderwerp populair maakte. gebeurt’, zoals kunsthistoricus Henk van dat erg geliefd was in de 19e eeuw. Het De minutieus uitgevoerde ‘kaerslichten’ Os eens schreef, heeft nog niets van zijn schilderen van kaarslichteffecten kende in van deze Leidse fijnschilder waren tot in toverkracht verloren. Nederland een lange traditie, te beginnen de 19e eeuw voor schilders een bron van met de 17e-eeuwse Utrechtse caravaggist inspiratie. Petrus van Schendel was een

18 Alexander Hugo Bakker Korff George Gillis Haanen Constant P. Boon

Les poissons Chinois De avondles Een ontluikende romance

George Gillis Haanen Utrecht 1807-1879 Bilsen (D) of 1881 Aken (D) De avondles, doek 60,3 x 92 cm, gesigneerd en gedateerd 1853. Herkomst: veiling Dorotheum, Wenen, 18 mrt. 1954, lotnr. 42 (met afb.); coll. J.A.J.L.G. Rademakers, België, 2004. Constant P. Boon Alexander Hugo Bakker Korff Lit.: F. von Boetticher, Malerwerke des neun- Antwerpen (België) 1830-1882 Den Haag 1824-1882 Leiden. Les poissons zehnten Jahrhunderts. Beitrag zur Kunstgeschichte, Een ontluikende romance, paneel 62,1 x 52,5 cm, Chinois, paneel 14,9 x 12 cm, gesigneerd en Leipzig 1891, Bd. I.1, pag. 462, nr. 32 (als gesigneerd en gedateerd ‘AN 57’. gedateerd ’79. Verso op verzegeld etiket: ‘Väterl. Unterricht’). Herkomst: part. bezit Groot-Brittannië. gedateerde authenticiteitsverklaring van de Tent.: Oostenrijk, Ausstellung der Neuer schilder. Herkomst: part. bezit Groot-Brittannië. Österreichischen Kunstverein, 1853.

Victor Ravet Herman Frederik Carel ten Kate Pieter Gerardus Sjamaar

Proost! Een bezoek aan de heer des huizes Groenteverkoopster bij kaarslicht en zijn echtgenote

Herman Frederik Carel ten Kate Den Haag 1822-1891 Een bezoek aan de heer des huizes en zijn echtgenote, paneel 59 x 85,5 cm, gesigneerd. Verso: lakzegel en houtstempel. Herkomst: veiling Leo Schidlof’s Kunstauktions- haus, Wenen, 17 dec. 1924, lotnr. 34 (met afb.); part. bezit Oostenrijk. Victor Ravet Brussel 1840-1895 (plaats van overlijden onbekend) Pieter Gerardus Sjamaar Proost!, paneel 37,6 x 28,6 cm, gesigneerd. Den Haag 1819-1876. Groenteverkoopster bij kaarslicht, paneel 20,9 x 15,6 cm, gesigneerd. 19 Johannes Anthonie Balthasar Stroebel

Het Burgerweeshuis van Amsterdam

Johannes Anthonie Balthasar Stroebel Amsterdam, elk vanuit hun eigen artistieke Hollandse’ sfeerbeelden. Een 17e-eeuwse Den Haag 1821-1905 Leiden visie. Stroebels voorstelling doet denken verbeelding van het Burgerweeshuis was Het Burgerweeshuis van Amsterdam, doek aan 17e-eeuwse interieurtaferelen, door feitelijk ook mogelijk, want het bestond 42,2 x 34,5 cm, gesigneerd en gedateerd ’62. het gebouw, het doorkijkje, de zwartwitte sinds 1520. Vanaf dat jaar werden wezen Tent.: Amsterdam, Koninklijke Akademie van tegelvloeren en de historische kledij van de van de Amsterdamse kleine burgerij en Beeldende Kunsten, Tentoonstelling van schilder- figuren. Oud-Hollandse interieurs met arbeiders opgevangen in dit door het en andere werken van levende kunstenaars, figuren zoals bovenstaand schilderij waren stadsbestuur beschermde tehuis. Het sept. 1862, cat.nr. 453; Rotterdam, Academie zijn specialiteit, waarbij hij zich liet inspireren Burgerweeshuis, met aparte afdelingen van beeldende kunsten en technische weten- door het werk van de 17e-eeuwse schilder voor jongens en meisjes, is door de eeuwen schappen, Tentoonstelling van Schilder- en Pieter de Hoogh. Stroebel speelde daarmee heen op meerdere locaties aan de Kalver- Kunstwerken, 1862, cat.nr. 408. in op de mode van zijn tijd, waarin de straat gevestigd geweest. Het langst, van Gouden Eeuw, de glorietijd uit de vader- 1580 tot 1960, bevond het zich in het Twee schilders, één onderwerp: de roman- landse geschiedenis, verheerlijkt werd. In gebouw waarin sinds 1975 het Amsterdams ticus Johannes Stroebel en de impressionist de schilderkunst leidde dit in uiteenlopende Historisch Museum gehuisvest is. Nicolaas van der Waay schilderden beiden genres als stadsgezichten, marines, bloem- een interieurscène in het Burgerweeshuis in stillevens en interieurstukken tot ‘typisch

20 Nicolaas van der Waay

In den vroegen ochtend

Nicolaas van der Waay poorten van het weeshuis beter in het De jongens werden leerjongen bij een Amsterdam 1855-1936 oog gehouden worden. In 1919 werd het ambachtsman, de meisjes deden huishoude- In den vroegen ochtend, doek 80,5 x 68 cm, kostuum afgeschaft, omdat het, ook al lijk werk als naaien en breien. Hiermee gesigneerd. door het inmiddels gedateerde model, toch hadden ze een grotere kans om zich na het Annotatie verso op etiket: ‘N. van der Waay, een zeker stigma oplegde. Nicolaas van verlaten van het weeshuis, op 20-jarige no.2 “In den vroegen ochtend”’. der Waay, hoogleraar aan de Amsterdamse leeftijd, te redden in de maatschappij. Van Rijksacademie en een bekwaam schilder der Waay koos een bijna intiem moment Dat het om het hoofdstedelijke van stadsgezichten en figuurstukken, uit het dagelijkse leven van de meisjes Burgerweeshuis gaat is af te leiden uit portretteerde de weeshuismeisjes vroeg in zoals dat er in zijn tijd uitgezien zal hebben. het rood-zwarte kostuum dat de meisjes de ochtend, terwijl ze aardappels schillen. Het is een van de vele taferelen die de dragen. Door dit opvallend gekleurde Deze voorbereiding voor de warme maaltijd Amsterdamse kunstenaar heeft geschilderd uniform waren de kinderen herkenbaar als had naast een praktisch karakter ook een van deze weeskinderen, die zo’n vertrouwd beschermelingen van de stad Amsterdam. opvoedkundig doel: de kinderen leerden beeld waren in zijn stad. Bovendien konden ze hierin buiten de naast lezen, schrijven en rekenen een vak.

21 Johan Barthold Jongkind

Hollands winterlandschap

Johan Barthold Jongkind Jongkind, febr.-mrt. 1976. kunstig? Wellicht leverde dit onderwerp Lattrop 1819-1891 La Côte-Saint-André Wordt opgenomen in de te verschijnen Catalogue hem een andere uitdaging dan zijn (Frankrijk) Critique van het Comité Jongkind, Parijs/Den Haag. havengezichten, zomerlandschappen en Hollands winterlandschap, doek 24,6 x 32,4 cm, maanlichtscènes. Het zou de compositori- gesigneerd en gedateerd 1878. Met dit Hollandse ijsgezicht keert Johan sche en stilistische vernieuwing van een Herkomst: Paul Detrimont, Parijs; kunsthandel Barthold Jongkind terug naar zijn oorsprong. ‘belegen’ onderwerp kunnen zijn die hem Felix Gérard Fils, Parijs, inv.nr. 1299; Galerie Zo zag zijn vaderland, waarnaar hij na zijn in verleiding bracht. Of misschien werd hij Schmit, Parijs; coll. B. Meijer, Wassenaar, vertrek naar Parijs in 1846 nog slechts zes wel getroffen door het wit van sneeuw en inv.nr. 305. keer zou terugkeren, er ’s winters immers ijs, zonovergoten onder een strakblauwe Lit.: tent.cat. Parijs, Galerie Schmit, Exposition uit. Bovendien is dit hét onderwerp waar- lucht, met schelle kleur- en lichteffecten. Jongkind, 1966, cat.nr. 54 (met afb.); V. Hefting, mee zijn leermeester Andreas Schelfhout Maar natuurlijk zal de markt eveneens een Jongkind: sa vie, son oeuvre, son époque, Parijs roem vergaarde. Wintervoorstellingen vor- rol hebben gespeeld: in Frankrijk was men 1975, pag. 274, cat.nr. 698 (met afb.); tent.cat. men slechts een klein deel van zijn oeuvre. zeer gesteld op Jongkinds schilderijen met Parijs, Galerie Schmit, Exposition Jongkind, Daarvan zijn er maar enkele in Frankrijk Hollandse onderwerpen, zoals molens, 1976, cat.nr. 32; A. Stein, S. Brame, gesitueerd, voornamelijk in Parijs. Kennelijk havens en schaatsers. Met zijn tintelende, F. Lorenceau, J. Sinizergues, Catalogue critique vond Jongkind dit een typisch Hollands alles-in-alles oplossende toets en het zin- de l’Oeuvre de Jongkind, Volume 1: Peintures, onderwerp. En is schaatsen – hoewel ook derende palet verbond Jongkind in zijn Parijs 2003, pag. 297, cat.nr. 799 (met afb.). in andere noordelijke landen in trek – ook Hollandse schilderijen het motief en de Tent.: Parijs, Galerie Schmit, Exposition Jongkind, niet een echt Nederlands volksvermaak? dampigheid uit het noorden met het mei-juni 1966; Parijs, Galerie Schmit, Exposition Wat bood een ‘winter’ Jongkind schilder- rayonante zuidelijke licht. 22 Marie-Joséphine ‘Joséphine’ Fesser-Borrhée

Wasvrouw bij een sluisje

Marie-Joséphine ‘Joséphine’ Fesser-Borrhée Namen (België) 1819-1891 La Côte-Saint-André (Frankrijk) Wasvrouw bij een sluisje, doek 26,2 x 41,8 cm, gesigneerd en gedateerd ’88.

Johan Barthold Jongkind

Langs de rivier

Johan Barthold Jongkind Lattrop 1819-1891 La Côte-Saint-André (Frankrijk) Langs de rivier, doek 24,6 x 32,5 cm, gesigneerd en gedateerd 1868. Herkomst: veiling Hôtel Drouot, Parijs, nalaten- schapsveiling J.B. Jongkind, 7-8 dec. 1891, lotnr. 38; Percy Turner; Paul Maze; The Independent Gallery, Londen; O’Hana Gallery, Londen, 1957; part. coll. Verenigde Staten. Lit.: tent.cat. Londen, O’Hana Gallery, French Masters of the 19th and 20th Century, 1957, cat.nr. 26; V. Hefting, Jongkind: sa vie, son oeuvre, son époque, Parijs 1975, pag. 199, cat.nr. 453 (met afb.); A. Stein, S. Brame, F. Lorenceau, J. Sinizergues, Catalogue critique de l’Oeuvre de Jongkind, Volume 1: Peintures, Parijs 2003, pag. 205, cat.nr. 476 (met afb. in kleur). Tent.: Londen, O’Hana Gallery, Exhibition of French Masters of the 19th and 20th Century, juni-sept. 1957.

23 Jacobus Hendricus ‘Jacob’ Maris

Het strand bij Scheveningen

Jacobus Hendricus ‘Jacob’ Maris strandjutters naar bruikbare aangespoelde vervolgens in de eeuw erna te herleven bij Den Haag 1837-1899 Karlsbad (Duitsland) waar, zochten schelpenvissers in ondiep romantische schilders als J.C. Schotel en Het strand bij Scheveningen, doek 22 x 35,8 cm, water naar kokkels en mosselen en … Andreas Schelfhout, en later bij Haagse gesigneerd en gedateerd 1871. wachtten vrouwen met hun kroost in angst Scholers als Jacob Maris, Weissenbruch en Herkomst: The French Gallery, Londen, 1910; en onzekerheid op de terugkeer van de Mesdag, die met hun schetsboek naar het Kunsthandel Pieter A. Scheen, Den Haag, 1986. vloot. Want de zee was naast bron van strand van Scheveningen en Katwijk trokken. Tent.: Londen, The French Gallery, Selected bestaan ook een vijand, die bij ongunstig Het strand bij Scheveningen van Jacob Pictures by James Maris, Anton Mauve, tij en storm kon veranderen in een kolkende, Maris toont hoe het traditionele strandge- H. Fantin Latour, 1910, nr. 42 als ‘Shore at soms dodelijke watermassa. Reeds in de zicht zich in de 19e eeuw ontwikkelde tot Scheveningen’. 17e eeuw was het strandgezicht een afzon- het destijds zo populaire vissersgenre (zie derlijk genre in de Hollandse schilderkunst. ook pag. 27). Maris stelt niet de naderende Het eindeloze Noordzeestrand – decor Kunstenaars als Simon de Vlieger en vloot centraal, maar de spelende vissers- voor vissers, schepen, wandelaars en zon- Adriaen van de Velde legden de bedrijvig- kinderen. Paradoxaal is dat Het strand bij aanbidders – heeft schilders door de eeuwen heid van vissers bij hun schepen meerdere Scheveningen in Maris’ oeuvre juist de heen geïnspireerd tot het maken van keren vast. Het strand, de duinen en de overgang van het genre naar het vaak prachtige strandgezichten. Tot ver in de zee vormden daarbij meestal het belang- bijna mensloze landschap markeert: vóór 19e eeuw was het strand vooral het rijkste onderwerp: de mens is in deze voor- 1871 was hij voornamelijk figuurschilder, domein van vissers (zie ook pag. 45). stellingen aanwezig, maar vormt vaak niet daarna zou hij zich ontwikkelen tot een Hier lagen hun schepen als ze niet op zee het hoofdmotief. In de 18e eeuw taande der invloedrijkste landschapschilders van waren, vond de visafslag plaats, speurden de belangstelling voor dit onderwerp, om de Haagse School.

24 ‘Eugène’ Louis Boudin

Laag water bij Scheveningen

‘Eugène’ Louis Boudin Al in de 16e eeuw, maar vooral vanaf Hollandse licht. Deze gelijkgestemde Honfleur (Frankrijk) 1824-1898 Deauville het laatste kwart van de 18e eeuw, was kunstenaars, beiden voorlopers van het (Frankrijk) Holland een geliefde reisbestemming van impressionisme, leerden elkaar kennen in Laag water bij Scheveningen, doek 59,7 x 94,5 buitenlandse kunstenaars: het vlakke, van 1862 en er ontstond een hechte vriend- cm, gesigneerd en gedateerd ‘Scheveningen ’75’. water doorsneden landschap en de pitto- schap. Ze maakten vele schildertochten Herkomst: coll. Gabriël Cognacq, Parijs; Galerie reske steden, zo anders dan die in hun langs de Normandische kust, gericht op Bernheim-Jeune, Parijs; Galerie Vallotton, eigen land, spraken zeer tot hun verbeelding. het vastleggen van vluchtige natuur- Lausanne, Zwitserland; Pierre Dubied, Neuchâtel, De kust was een favoriet reisdoel: men verschijnselen als wisselingen in licht, lucht Zwitserland; Lock Galleries, New York; kunst- wilde de zee zien en het leven van de en atmosfeer en de daardoor veranderende handel Wildenstein & Co., New York; part. coll. vissers gadeslaan. Ook de Franse Eugène kleurnuances in de natuur. In 1873 zou Verenigde Staten; part. coll. Monte Carlo, Monaco. Boudin bezocht Nederland, zoals het Boudin het Hollandse landschap voor het Lit.: Georges Jean-Aubry, Eugène Boudin d’après bovenstaande Scheveningse strandtafereel eerst in werkelijkheid zien. Hij bezocht les lettres et les documents inédits, Neuchâtel toont. Deze vermaarde schilder van haven-, Rotterdam, Den Haag en Scheveningen, 1968, afb. pag. 206; Robert Schmit, Eugène kust- en strandgezichten in zijn geboorte- plaatsen waarnaar hij nog diverse malen Boudin 1824-1898, Parijs 1973, vol. I, pag. 379, streek Normandië was een van de eerste zou terugkeren, voor het laatst in 1890. cat.nr. 1088 (met afb.). Franse landschapschilders die direct naar de natuur, ‘en plein air’, werkte. Het was Dit schilderij werd in september 2004 aangekocht Jongkind die Boudin verleidde tot een door museum Sammlung Kunst der Westküste, bezoek aan Nederland, door zijn schilde- Duitsland. rijen en zijn lofzang op het beroemde

25 ‘Elchanon’ Leonardus Verveer

De wijze raad

‘Elchanon’ Leonardus Verveer Den Haag 1826-1900 De wijze raad, doek 68,9 x 91,7 cm, gesigneerd en gedateerd 1877. Herkomst: part. bezit Philadelphia, Verenigde Staten.

David Adolph Constant Artz

Vissersgezin in het duin

David Adolph Constant Artz Den Haag 1837-1890 Vissersgezin in het duin, potlood en aquarel 58 x 82,5 cm, gesigneerd. Herkomst: part. bezit Groot-Brittannië.

26 Jozef Israels

Breistertje op een duintop

Jozef Israels Hollandse kunstenaars vissersvrouwen uit een van de eersten die van het vissersgenre Groningen 1824-1911 Den Haag Scheveningen, Zandvoort en Marken bij zijn specialisme maakte. Hoewel hij ook Breistertje op een duintop, paneel 44,2 x 36,1 cm, de verkoop of afslag van vis, maar ook andere onderwerpen schilderde, zoals gesigneerd. de uitvarende of binnenlopende vloot en portretten, bijbelse taferelen en joodse Verso: verzegeld etiket van de voormalige interieurscènes. Op enkele tragische taferelen voorstellingen, wijdde Israels zich vooral eigenaar ‘Baron Jules de…., Bruxelles’ (Baron na vieren ook in de decennia daarna in het aan de geromantiseerde verbeelding van Jules Ludger Dominique Ghislain de Saint-Genois vissersgenre ‘onschuldige’ en huiselijke het eenvoudige vissersleven. Van zijn drama- (1813-1867)?). scènes de boventoon. Er is pas weer sprake tische vissersscènes zijn ‘Langs moeders Herkomst: part. bezit Canada. van enige dramatiek als Elchanon Verveer graf’ (1856, coll. Stedelijk Museum, omstreeks 1850 het thema van de wach- Amsterdam) en ‘De schipbreukeling’ Het vissersleven was een populair thema in tende vissersvrouw oppakt in beladen (1861, coll. National Gallery, Londen) het de 19e-eeuwse schilderkunst. Als verhalend voorstellingen van een moeder met kinderen, bekendst. Daarnaast schilderde hij talloze genre ontstond het aan het einde van de in onzekerheid of haar man weer heelhuids lieflijke tafereeltjes, zoals dit Breistertje 18e eeuw in Engeland. Nederland volgde al terugkeert van zee. Jozef Israels, coryfee op een duintop en ‘Kinderen der zee’ (zie snel. Vanaf de jaren twintig schilderen van de Haagse School, was in Holland pag. 35).

27 Willem Roelofs Cornelis Vreedenburgh Willem Roelofs

Boerin op polderweg Vroege ochtend langs de vaart Plassen bij Noorden in de lente

Willem Roelofs Cornelis Vreedenburgh Willem Roelofs Amsterdam 1822-1897 Berchem (België) Woerden 1880-1946 Laren (N.H.) Amsterdam 1822-1897 Berchem (België) Boerin op polderweg, aquarel 33,1 x 49,4 cm, Vroege ochtend langs de vaart, doek Plassen bij Noorden in de lente, doek op paneel gesigneerd. 38,4 x 61,3 cm, gesigneerd en gedateerd ’07. 28,3 x 45,1 cm, gesigneerd. Herkomst: coll. mr. F.A.J. van Lanschot. Annotatie verso: ‘Etang à Noorden Printemps’.

Paul Joseph Constantin Gabriël Anthonij ‘Anton’ Mauve Paul Joseph Constantin Gabriël

Polderlandschap met visser Boer met schuit bij een melkbocht Molen bij Abcoude

Paul Joseph Constantin Gabriël Anthonij ‘Anton’ Mauve Paul Joseph Constantin Gabriël Amsterdam 1828-1903 Scheveningen Zaandam 1838-1888 Arnhem Amsterdam 1828-1903 Scheveningen Polderlandschap met visser, aquarel Boer met schuit bij een melkbocht, doek Molen bij Abcoude, krijt en aquarel 30,5 x 45,5 cm, dubbel gesigneerd. 40,5 x 64 cm, gesigneerd. 36,5 x 63,5 cm, gesigneerd. Herkomst: kunsthandel Obach & Company, Herkomst: Kunsthandel E.J. van Wisselingh & Co., Londen; part. bezit Groot-Brittannië. Amsterdam, 1901; Simonis&Buunk Kunsthandel, Ede, 1989; part. coll. Duitsland. Tent.: Amsterdam, Kunsthandel E.J. van Wisselingh & Co., Tentoonstelling van schilderijen door P.J.C. Gabriël, mei-juni 1901, nr. 39.

28 Willem Roelofs

Langs de vaart

Willem Roelofs School speelde in Holland een belangrijke sfeer van het Hollandse landschap. Vooral Amsterdam 1822-1897 Berchem (België) rol bij de overgang van de romantische geliefd waren de plassen en vaarten, groene Langs de vaart, doek 46,5 x 72,8 cm, naar de impressionistische landschapschilder- weiden en akkers, en de zee en het strand gesigneerd. kunst. Roelofs, die behalve kunstenaar ook onder indrukwekkende wolkenluchten. entomoloog was, bracht de vernieuwende Langs de Vaart is daarom een sprekend De hiervoor beschreven Jozef Israels had landschapsverbeelding van de schilders van voorbeeld. Roelofs woonde vanaf 1847 een grote bewondering voor Willem Barbizon naar Nederland. In navolging van veertig jaar in Brussel, maar bracht vrijwel Roelofs. Israels zei eens over hem: ‘Een deze Franse ‘paysagistes’ werkten de iedere zomer in zijn vaderland door om in hééle kerel, hoor, die Roelofs, een buiten- Haagse Schoolschilders bij voorkeur niet buitenstudies het landschap en de ‘zeld- gewoon man, merkwaardig veelzijdig, een meer in het atelier, maar buiten, om, zoals zaam mooie groenen’ van de Vechtstreek degelijk, knap, hoogst persoonlijk artiest Roelofs het uitdrukte, ‘de rijke weelde der en het waterrijke hart van Holland vast te en tegelijk een geleerde van belang; natuur met volle, frische ongemeten teugen leggen. iemand, die over alles praten kon, amusant in te drinken.’ Wat hen voor ogen stond en geestig.’ Deze inspirator van de Haagse was een eerlijke, directe weergave van de

29 Hendrik Johannes ‘J.H.’ Weissenbruch

Landschap met molens

Hendrik Johannes ‘J.H.’ Weissenbruch een zomers Hollands duinlandschap te een zachte gloed omzoomd en aan de Den Haag 1824-1903 suggereren. De molens – de een dichtbij, horizon schittert het glanzende licht op Landschap met molens, doek 103 x 130 cm, de ander ver weg – creëren de ruimte, de duintoppen. De kalme, verstilde sfeer gesigneerd en gedateerd 1902. de heldere lucht en het licht bepalen wordt alleen doorbroken door het geratel Herkomst: kunsthandel Frans Buffa en Zonen, de atmosfeer in het schilderij. De zon is van een paard en wagen. Dit enkele jaren Amsterdam; coll. Henry Reinhardt; coll. onzichtbaar aanwezig: tegenlicht geeft de geleden herontdekte schilderij, indruk- Frank G. Logan, Chicago, Verenigde Staten; donkere silhouetten van de molens goud- wekkend van formaat en van een on- veiling Kender Gallery, Frank G. Logan Collection gerande contouren, de wolken zijn met vergankelijke schoonheid, wordt gerekend Chicago/New York, febr. 1945, lotnr. 162 tot Weissenbruchs belangrijkste werken. (met afb.). Het is een van zijn laatste grote doeken Lit.: tent.cat. Manchester, Groot-Brittannië, en getuigt van zijn gerijpte stijl: met een The Whitworth Art Gallery, Mondriaan and sobere compositie, eenvoudige vormen en The Hague School, 1980, afb. pag. 11; tent.cat. een ingetogen kleurenpalet verbeeldde hij Florence, Italië, Istituto Universitario Olandese de atmosferische stemming van de natuur. di Storia dell’Arte, Milaan, Italië, Galleria d’Arte Lange tijd, tot ongeveer 1880, schilderde Moderna, Parijs, Institut Néerlandais, Mondrian Weissenbruch veel details in zijn land- et l’Ecole de La Haye, 1981/1982, afb. pag. 17. schappen, maar geleidelijk trad de vereen- voudiging in: het wisselende effect van Twee robuuste molens en een uitgestrekt wolken en licht op het landschap was hemelsblauw met een paar bijna opgeloste J.H. Weissenbruch in zijn atelier, met op de ezel uiteindelijk Weissenbruchs eigenlijke wolkjes: veel meer had Weissenbruch niet het hierboven afgebeelde schilderij Landschap onderwerp. nodig om de onbegrensde weidsheid van met molens. 30 Hendrik Johannes ‘J.H.’ Weissenbruch

Polderlandschap met molen

Hendrik Johannes ‘J.H.’ Weissenbruch Den Haag 1824-1903 Polderlandschap met molen, aquarel 14,9 x 23 cm, gesigneerd; verso: landschap met paard en wagen (schets), aquarel. Herkomst: veiling Oldenzeel, Den Haag, 20 sept. 1916, lotnr. 168 (met afb.); Kunsthandel J.H. de Bois, Haarlem, 1916; veiling Frederik Muller & Co., Amsterdam; kunsthandel D. Sala en Zonen, Leiden.

Hendrik Johannes ‘J.H.’ Weissenbruch

Molen in weids landschap

Hendrik Johannes ‘J.H.’ Weissenbruch Den Haag 1824-1903 Molen in weids landschap, aquarel 22,2 x 36,3 cm, gesigneerd. Herkomst: Kunsthandel Pieter A. Scheen, Den Haag; Kunsthandel Borzo, Den Bosch, 1973; Simonis&Buunk Kunsthandel, Ede, 2000; part. coll. Nederland. Lit.: tent.cat. Den Bosch, Kunsthandel Borzo, Schilderijen en aquarellen van Nederlandse en Franse impressionisten, 1973, cat.nr. 64 (met afb.); W. Laanstra, Johan Hendrik Weissenbruch 1824-1903, Amsterdam 1992, pag. 146, cat.nr. OA/22-2 (met afb.); vergelijk E.B. Greenshields, The subjective view of landscape painting, Montreal 1904, afb. pag. 31; vergelijk Pieter A. Scheen, Lexicon Nederlandse beeldende kunste- naars 1750-1950, Den Haag 1970, deel M-Z, afb. 297. Tent.: Den Bosch, Kunsthandel Borzo, Schilderijen en aquarellen van Nederlandse en Franse impressionisten, sept.-okt. 1973.

31 Jacobus Hendricus ‘Jacob’ Maris

Gezicht op Schiedam

Jacobus Hendricus ‘Jacob’ Maris Den Haag 1837-1899 Karlsbad (Duitsland) Gezicht op Schiedam, paneel 24,3 x 28,1 cm, gesigneerd. Herkomst: coll. Sandeman, 1878; veiling Christie’s (plaats onbekend), 26 mrt. 1912, lotnr. 58; Barbizon House, Londen, 1929; Hazlitt Gallery, Londen, 1950; R.L. Prian; kunsthandel Sir Jack Baer & Co., Londen. Tent.: Glasgow, Glasgow Loan Exhibition in aid of Royal Infirmary, 1878, nr. 10.

Johan Frederik Cornelis Scherrewitz

Bomschuit en schelpenkar op het strand van Katwijk

Johan Frederik Cornelis Scherrewitz Amsterdam 1868-1951 Hilversum Bomschuit en schelpenkar op het strand van Katwijk, doek 66 x 56 cm, gesigneerd. Herkomst: The French Gallery, Londen, inv.nr. 2766; part. bezit Canada.

32 Hendrik Willem Mesdag

Het uitvaren van de vloot, Scheveningen

Hendrik Willem Mesdag Nederland, ontworsteld aan het water en hij het Scheveningse vissersleven in de Groningen 1831-1915 Den Haag met scheepvaart en visserij als belangrijke laatste drie decennia van de 19e eeuw Het uitvaren van de vloot, Scheveningen, doek inkomstenbron, was de zee voor velen een en de eerste jaren van de 20e eeuw. Het 138,7 x 178,6 cm, gesigneerd en gedateerd 1890. belangrijk element in het dagelijks leven. Panorama uit 1881 vormde voor Mesdag Herkomst: Kunsthandel Pieter A. Scheen, Van oudsher vormde het zilte nat dan ook een hoogtepunt: het grootste doek dat hij Den Haag, ca. 1950. een geliefd schildermotief, door vele ooit heeft geschilderd en voor hem een Lit.: J. Poort, Hendrik Willem Mesdag 1831-1915. kunstenaars vastgelegd, en – in weerwil unieke kans om ‘zijn’ Scheveningen voor Oeuvrecatalogus, Wassenaar 1986, cat.nr. van zijn ‘claim’ – óók gedurende Mesdags het nageslacht vast te leggen. De vissers- 1891.4 (met afb.). leven. Met volle overgave wijdde Mesdag vloot in de branding of op volle zee, de zich aan de verbeelding van de zee, in alle bomschuiten en het vissersvolk op het ‘De zee is van mijn!’ Met deze gevleugelde schakeringen. Tijdens de huldiging op zijn strand: alles figureerde in zijn grootse uitspraak liet Hendrik Willem Mesdag er zeventigste verjaardag zei hij over zijn impressies van de zee, de kust, de lucht geen twijfel over bestaan welke schilder grote passie: ‘Maanden van mijn leven en de schepen. volgens hem het alleenrecht had op de heb ik haar aangestaard, met nooit zee. Niet dat andere marineschilders hem verflauwende liefde en nooit verminderde dat monopolie gunden. In een land als belangstelling.’ En mét de zee verbeeldde

33 Hans von Bartels

In de duinen

Hans von Bartels Hamburg (Duitsland) 1856-1913 München (Duitsland) In de duinen, aquarel en gouache 94,5 x 142,5 cm, gesigneerd en gedateerd ’93. Herkomst: coll. Rudolf M. Kolroser, Duitsland, 1938; part. bezit Duitsland.

David Adolph Constant Artz

Hoog en droog

David Adolph Constant Artz Den Haag 1837-1890 Hoog en droog, doek 45,5 x 30 cm, gesigneerd. Herkomst: part. bezit Schotland.

34 Jozef Israels

Kinderen der zee

Jozef Israels en wee van de vissersbevolking lijkt voor onderwerp, dat ook door andere schilders Groningen 1824-1911 Den Haag Israels een belangrijke reden te zijn geweest is opgepakt, onder meer door Israels’ Kinderen der zee, doek 91,5 x 132,1 cm, om te kiezen voor het vissersgenre, evenals belangrijkste leerling D.A.C. Artz (zie hier- gesigneerd en te dateren ca. 1863. de al gebleken populariteit van het onder- naast). In het buitenland waren Israels’ strand- Herkomst: part. bezit Verenigde Staten. werp. Kinderen der Zee is ontstaan rond voorstellingen met spelende kinderen aan- Lit.: The Connoisseur, okt. 1911 (met afb.); 1863. Het is een van Israels’ eerste vankelijk vooral gewild in Groot-Brittannië, Dieuwertje Dekkers, Jozef Israëls (1824-1911), schilderijen van spelende kinderen aan het mede door de verwantschap met het werk Zwolle 1999, pag. 156-158, cat.nr. 17a (met afb.). strand, zijn zogenaamde ‘kinderen-der-zee’- van William Collins. Later volgden verza- voorstellingen, die later, met name vanaf melaars uit de Verenigde Staten, en aan Een verblijf in Zandvoort in 1855 markeert de jaren zeventig, zo in trek waren. Hij het einde van de 19e eeuw werd het Jozef Israels’ omschakeling van de historie- werd hiertoe geïnspireerd door het werk grootste deel van deze schilderijen gereser- schilderkunst naar het vissersgenre. Kort van de Engelse schilder William Collins veerd voor de Amerikaanse markt. Ook daarvoor was hij tot de conclusie gekomen (1788-1847), die gespecialiseerd was in Kinderen der zee is in de Verenigde Staten dat het historiestuk geen toekomst meer strandtaferelen met kinderen. Het motief beland, vanwaar wij het verwierven. had, en dat hij zich moest toeleggen op van het meisje met een klein kind op haar een ander genre. De aanblik van het wel rug werd later een zelfstandig en geliefd

35 Lodewijk Franciscus Hendrik ‘Louis’ Apol

Trekslee in het Haagse Bos

Lodewijk Franciscus Hendrik ‘Louis’ Apol Nova Zembla mee te varen op de ‘Willem vaart’ als huwelijksgeschenk. In tegenstelling Den Haag 1850-1936 Barentsz’ met beide handen aan. De talloze tot zijn leermeester J.F. Hoppenbrouwers Trekslee in het Haagse Bos, doek 42,5 x 61 cm, schetsen die hij maakte gedurende deze of andere ‘winterschilders’ liet Apol in zijn gesigneerd. reis, die hachelijke momenten kende, sneeuwgezichten menselijke figuren achter- Herkomst: coll. gemeente Roosendaal, zouden hem de rest van zijn carrière een wege of beperkte hij zich tot een enkele 1949-2004. overvloed aan motieven voor zijn schilde- wandelaar, sleerijder of sprokkelaar, al dan rijen leveren. Een andere opvarende van niet met paard en wagen. Apol hield van Sneeuw, sneeuw en nog eens sneeuw: de Willem Barentsz was de scheepsjongen de sereniteit van de natuur en richtte zich Louis Apol schilderde niets liever. Afgaand Klaas Mantel. Kennelijk zijn Apol en hij op de verbeelding van de landschappelijke op zijn oeuvre tenminste, dat grotendeels gedurende die poolexpeditie bevriend stemming die hij aantrof. Hij schilderde uit wintergezichten bestaat. Zijn liefde geraakt en hebben ze elkaar nadien niet vaak de besneeuwde en verstilde bossen voor sneeuw en ijs voerde hem zelfs naar uit het oog verloren. In elk geval kreeg rond Bloemendaal, Velp of Den Haag. het hoge Noorden: in 1880 greep hij een Mantel in 1930, vijftig jaar later, van de uitnodiging om met een expeditie naar schilder het hiernaast afgebeelde ‘Winterse

36 Lodewijk Franciscus Hendrik ‘Louis’ Apol

Winterse vaart

Lodewijk Franciscus Hendrik ‘Louis’ Apol Den Haag 1850-1936 Winterse vaart, schildersboard 20 x 26,3 cm, gesigneerd recto en verso. Annotatie verso: ‘Aan Klaas Mantel ter gelegenheid van zijn huwelijk met Elisabeth Krook, 8 mei 1930, Louis Apol’. Herkomst: Klaas Mantel, 1930; Kunsthandel Pieter A. Scheen, Den Haag, 1971. Lit.: tent.cat. Den Haag, Kunsthandel Pieter A. Scheen, Zomertentoonstelling Haagse School, 1971, cat.nr. 2 (met afb.). Tent.: Den Haag, Kunsthandel Pieter A. Scheen, Zomertentoonstelling Haagse School, aug. 1971.

‘Louis’ Willem van Soest

Boerderij in winters landschap

‘Louis’ Willem van Soest Poerworedjo (Ned. Indië) 1867-1948 Den Haag Boerderij in winters landschap, doek 60 x 80 cm, gesigneerd.

37 Johannes Christiaan Karel Klinkenberg

De Montelbaanstoren te Amsterdam

Johannes Christiaan Karel Klinkenberg den ze zo’n onafscheidelijk trio dat ze in Amsterdam was daarbij een van zijn Den Haag 1852-1924 kunstenaarskringen vaak werden aangeduid geliefdste reisbestemmingen en ‘leverancier’ De Montelbaanstoren te Amsterdam, als het ‘klaverblad’. Vanaf de beginjaren van schildermotieven. De Montelbaanstoren doek 80 x 99,9 cm, gesigneerd. van hun schildersbestaan trokken Apol en aan de Oude Schans is door Klinkenberg Herkomst: kunsthandel W.M. Stam, Den Haag. Klinkenberg er samen op uit om in de meerdere malen verbeeld. Gebouwd in Lit.: vergelijk W. Laanstra, Johannes Christiaan natuur studies te maken. Artistiek gezien 1516 is deze toren van oorsprong een Karel Klinkenberg (1852-1924): ‘‘de meester scheidden zich later echter hun wegen: verdedigingswerk, opgetrokken toen het van het zonnige stadsgezicht’’, Laren 2000, Apol specialiseerde zich in het winterland- middeleeuwse Amsterdam oostwaarts pag. 113, cat.nr. O/38,5-11. schap, Klinkenberg in het historische stads- werd uitgebreid. In 1606 verloor de gezicht. Zonnige stadstaferelen schilderde Montelbaanstoren zijn verdedigingsfunctie. Een schilder met wie de hiervoor beschreven Klinkenberg, met oude monumentenpanden Er werd toen een houten sierbekroning in Louis Apol een nauwe band had was en een gracht of binnenhaven als vaste renaissancestijl op geplaatst, ontworpen J.C.K. Klinkenberg. Ze leerden elkaar elementen in zijn voorstellingen. In het door stadsbouwmeester Hendrick de kennen op de Haagse Tekenacademie en gehele land bezocht hij waterrijke histori- Keyser. zouden hun leven lang bevriend blijven. sche steden om er schetsen te maken voor Met Jacob van Rossum du Chattel vorm- zijn schilderijen. De grachtengordel van 38 ‘Willem’ Arnold Witsen

De Montelbaanstoren aan de Oude Schans bij zomer

‘Willem’ Arnold Witsen Eindhoven, Museum Kempenland, Verborgen G.H. Breitner. Vanaf deze plek had Witsen Amsterdam 1860-1923 kostelijkheden in de regio. Een keuze uit een magnifiek uitzicht op de toren. De De Montelbaanstoren aan de Oude Schans bij particulier bezit, april-mei 1986; Dordrecht, betrekking van dit atelier markeerde het zomer, doek 80 x 101 cm, gesigneerd en te Dordrechts Museum, Willem Witsen 1860-1923 moment waarop Witsen zich ging wijden dateren ca. 1913. – Stemmingen, aug.-nov. 2003. aan het verstilde stadsgezicht, hét thema Herkomst: veiling S.J. Mak van Waay, waarmee zijn naam verbonden is. Amsterdam, 13 febr. 1934, lotnr. 147 (met afb.); De oorsprong van de naam ‘Montelbaans- Amsterdam, de stad waar hij geboren veiling Paul Brandt, Amsterdam, 25 okt. 1966, toren’ is onderwerp van discussie. Een werd, zijn kunstopleiding volgde en het lotnr. 288 (met afb.); veiling Sotheby Mak van mogelijke verklaring luidt dat er een lijn- grootste deel van zijn leven woonde, was Waay, Amsterdam, 15 nov. 1976, lotnr. 172 baan in de buurt van de toren heeft voor Witsen een bron van inspiratie. De (met afb.); Kunsthandel Wending, Amsterdam, gelegen, toebehorend aan een zekere Montelbaanstoren was een geliefd onder- 1979; coll. Meentwijck, Bussum, 2004. Monkel of Montel. Een andere veronder- werp, dat gedurende zijn hele carrière Lit.: tent.cat. Amsterdam, Kunsthandel Wending, stelling is dat op dezelfde plek ooit een steeds weer terugkwam in zijn werk, in Najaarstentoonstelling, 1979, afb. pag. 33; huis ‘Montelbaan’ heeft gestaan, omdat verschillende stijlen en gedaantes. Hier tent.cat. Eindhoven, Museum Kempenland, een gevelsteen deze naam vermeldt. De heeft Witsen de toren ‘getopt’ geschilderd, Verborgen kostelijkheden in de regio. Een keuze toren heeft als bijnaam ‘Malle Jaap’, omdat een voor deze schilder kenmerkende uit particulier bezit, 1986, pag. 48, afb. 105; de klokken ooit op de meest ongewone ‘afgesneden’ compositie waarin zijn Jenny Reynaerts e.a., Willem Witsen 1860-1923: uren spontaan gingen luiden. Voor Willem belangstelling voor fotografie – hij was schilderijen, tekeningen, prenten, foto’s, Bussum Witsen was de Montelbaanstoren een net als Breitner een bekwaam fotograaf – 2003, afb. in kleur pag. 104. trouwe buur: schuin aan de overzijde, op te bespeuren is. Tent.: Amsterdam, Kunsthandel Wending, Oude Schans nr. 5, huurde hij in 1887 het Najaarstentoonstelling, sept.-nov. 1979; voormalige atelier van zijn schildervriend

39 Arnold Marc Gorter

Maanlicht

Arnold Marc Gorter wijdde aan de verbeelding van het land- op de Salon in Parijs. Gorter zond zijn Ambt Almelo 1866-1933 Amsterdam schap. In navolging van de door hem schilderijen geregeld in voor deze befaamde Maanlicht, doek 103 x 138,5 cm, gesigneerd. zo bewonderde schilders van de Haagse kunstmanifestatie en was in Frankrijk daar- Herkomst: coll. J.P.M. Glerum, Amsterdam, School – met name Mauve en de gebroe- door een gewaardeerd schilder geworden. inv.nr. G4769; Galerij R. Lenten, Epse, 1977; ders Maris – maakte Gorter voornamelijk Het was op de Salon van 1900 dat hij de part. bezit. impressionistische landschaptaferelen. eerste van zijn vele onderscheidingen kreeg. Lit.: tent.cat. Epse, Galerij R. Lenten, Najaars- Voor zijn opleiding trok de kunstenaar in Een heidelandschap dat hij vier jaar later in- tentoonstelling romantici en impressionisten, 1884 naar Amsterdam, waar hij zich na stuurde werd aangekocht voor het Parijse 1977, afb. in kleur pag. 6. de academietijd blijvend vestigde. Door Musée du Luxembourg en maakt sinds Tent.: Parijs, Salon, 1933; Epse, Galerij R. Lenten, zijn jarenlange voorzitterschap van ‘Arti et 1979 deel uit van de collectie van het Najaarstentoonstelling romantici en impressio- Amicitiae’ kreeg Gorter landelijke bekend- Louvre. In 1923 was Gorters ster zo hoog nisten, nov.-dec. 1977. heid bij kunstliefhebbers. Regelmatige gerezen dat hij werd benoemd tot ‘Membre deelname aan buitenlandse tentoonstellingen Correspondant de l’Institut de France’, een Een intense liefde en bewondering voor wekte ook internationaal belangstelling onderscheiding die maar zelden aan buiten- de natuur en een aangeboren schilder- voor zijn werk, met name in Frankrijk landse kunstenaars is uitgereikt. talent, beide van moeder op zoon over- en de Verenigde Staten. Bovenstaande gegaan, leidden ertoe dat Gorter zijn leven maanlichtscène werd in 1933 geëxposeerd

40 Arnold Marc Gorter

Voorjaar

Arnold Marc Gorter naamste inspiratiebron, maar schilder- Achterhoekse Vorden. In 1918-’19 kocht Ambt Almelo 1866-1933 Amsterdam motieven vond hij ook elders in Nederland, Gorter dichtbij het laatstgenoemde dorp Voorjaar, doek 115 x 154,7 cm, gesigneerd. aan de Mediterranée en in Noorwegen. een stuk land, waarop hij in 1926 een huis Het laatste land bezocht hij met koningin met atelier liet bouwen, de ‘Oude Voorde’. Gorter wilde de verstilde sfeer in de natuur Wilhelmina, met wie hij een bijzonder Het bosrijke gebied met de Vordense Beek gestalte geven, bij wisselende lichtval en contact had. In 1920 logeerde Gorter op rond dit buitenhuis figureerde vanaf die kleuren der seizoenen. De schilder had Het Loo en twee jaar daarna maakte hij in tijd in tal van zijn schilderijen. daarbij voorkeur voor het landschap in gezelschap van de vorstin een lange scheeps- lentetooi of herfsttijd, waarbij bloesem- reis naar Noorwegen, waar ze diverse en berkenbomen veelvuldig voorkomen. schilderexcursies ondernamen. Voor zijn Het bovenstaande schilderij is hiervan een buitenstudies keerde Gorter regelmatig wonderschoon voorbeeld: een beeldvullende terug naar het oosten van Nederland, fruitboom, omwolkt door sneeuwwitte waarbij in het begin zijn ouderlijk huis in bloesem, onder een teerblauwe, licht- Ambt Almelo als pied-à-terre diende, en bewolkte hemel bij een boerderij. De later vooral hotel Carelshaven in Delden, natuur in zijn geboortestreek Twente en hotel Dinkeloord in Denekamp en hotel in de Achterhoek vormde Gorters voor- ‘Het Wapen van Gelderland’ in het

41 ‘Johannes Evert’ Hendrik Akkeringa

Theetuin

‘Johannes Evert’ Hendrik Akkeringa impressionist Johannes Evert Akkeringa, kleuters, of in een theetuin in rieten stoelen Buitenzorg (Ned. Indië) 1861-1942 Amersfoort bekend geworden om zijn weergaloos tussen het groen. Wat opvalt in zijn schilde- Theetuin, paneel 17,4 x 24,6 cm, gesigneerd. mooie bloemstillevens en duin- en strand- rijen is het spel van licht en schaduw, het gezichten met vissersvrouwen en kinderen. feilloze kleurgevoel en de vrije, maar In Nederland wordt in juli en augustus Het zijn vrijwel zonder uitzondering blij- delicate penseelvoering. Dit zorgt voor een de zomer gevierd. Er wordt gezeild en moedige taferelen, de vrouwen vredig ongewoon mooie weergave van zomerse gezwommen, men gaat naar de duinen en werkend, de kinderen spelend in het zand stemming. We voelen haast de warmte, het strand en luiert op terrasjes. Dat is nu onder een blauwe lucht met hoge bewolking. en horen, boven het geroezemoes van de zo, en dat was in de 19e eeuw niet anders. Als Hagenaar wijdde Akkeringa zich zo nu stemmen uit, het beschaafde gerinkel van Toen verlokte dit vermaak menig schilder en dan ook aan het schilderen van het glazen en kopjes. om de sfeer van de zomer op het doek vermaak van de gegoede klasse: dames in vast te leggen. Onder hen de Haagse de duinen met een kindermeisje en spelende

42 Paul Kapell

Parkconcert

Paul Kapell Ostrowo (Polen) 1876-1943 Stuttgart (Duitsland) Parkconcert, doek 62,5 x 76,6 cm, gesigneerd. Herkomst: part. bezit Duitsland.

Evert Moll

Verpozen op het terras

Evert Moll Voorburg 1878-1955 Den Haag Verpozen op het terras, schildersboard op paneel 26,6 x 35,3 cm. Tent.: IJsselstein, Stadsmuseum IJsselstein, Charmante Zomers. Verpozen in de 19de en vroeg 20ste eeuw, mei-aug. 2004.

43 ‘Isaac’ Lazerus Israels

Liggend naakt (Sjaantje van Ingen)

‘Isaac’ Lazerus Israels naakt verbeeldden – lichamelijk, sensueel, gedaan, zoo verrukkelijk licht, blank en Amsterdam 1865-1934 Den Haag de ene keer intiem en teder, dan weer onzwaar, met fijne gratie. (…) De stijl van Liggend naakt (Sjaantje van Ingen), doek brutaal en uitdagend – was in hun tijd beheerschte genieting, waar het zieleleven 40,3 x 64,6 cm, gesigneerd. voor velen confronterend, gewend als men bewust buiten is gehouden. (…) Isaac weet Herkomst: coll. Nijgh, Rotterdam. nog was aan de geïdealiseerde schoonheid een naakt rank en stil, als een bloemenlijf Lit.: Die Constghesellen 2 (1946), afb. op omslag; van godinnen, bronnimfen en kuise baad- neer te leggen op een bed in een verzorgde vergelijk Schilderijen van het Rijksmuseum sters. De ‘vleeswording’ van de vrouw in kamer.’ Wellicht dat Hammacher hierbij Kröller-Müller, Otterlo 1970, afb. pag. 154; ver- de schilderkunst begon in 1866 met het een ‘lezend naakt’ in de collectie van ‘zijn’ gelijk E. Veldpape, Isaac Israels: Chroniqueur van toen zeer choquerende ‘L’Origine du museum voor ogen had, waarvan boven- het vlietende leven, Otterlo 1999, pag. 114-115 monde’ van Gustave Courbet. De naakte staand schilderij een meer uitgewerkte (met afb.). vrouw werd niet meer in allegorische voor- versie is. Schijnbaar nonchalant ligt het stellingen verpakt, maar als zinnelijk wezen model met een boek op een met een laken Het vrouwelijk naakt werd voor Isaac verbeeld. A.M. Hammacher, kunstcriticus bedekte divan, zich ongetwijfeld zeer bewust Israels een schildermotief door Breitner. Ze en van 1948 tot 1963 directeur van het van de blik van de schilder; zijn penseel leerden elkaar kennen op de Amsterdamse Kröller-Müller Museum, beschreef Israels’ heeft haar lichaam zacht gemodelleerd, Rijksacademie en waren sindsdien goed schildering van het naakt aldus: ‘Isaac met haar rode mond als fel accent in een bevriend. De wijze waarop beiden het heeft dat op een welhaast fransche wijze zee van zacht roze, beige en wit.

44 ‘Isaac’ Lazerus Israels

Ezeltje rijden

‘Isaac’ Lazerus Israels mondaine strandleven in de decennia rond Licht en luchtig verbeeldde hij flanerend Amsterdam 1865-1934 Den Haag 1900. De opkomst van de badcultuur in en koketterend publiek op de boulevard Ezeltje rijden, board 46,1 x 56,1 cm, gesigneerd. de tweede helft van de 19e eeuw had het of de pier, dames in strandstoelen en kinderen Herkomst: coll. mevr. De Wed. B. Bussemaker- strand een heel andere aanblik gegeven op ezeltjes of spelend in het zand. Wellicht Schröder, Den Haag, 1916; part. coll. Den Haag; dan daarvoor, en dat werd ook zichtbaar beïnvloed door het zilveren zonlicht langs Kunsthandel Ivo Bouwman, Den Haag, febr. in de schilderkunst (zie ook pag. 24). de Noordzeekust koos Israels voor boven- 1994. Vissers en schepen maakten ruimte voor staand tafereel van een chique ezelrijdster Lit.: G.H. Marius, ‘Isaac Israëls’, Onze Kunst, flaneurs en badgasten, en het strand werd een palet van lichte kleuren. Koel wit en jrg. 15, dl. XXIX (1916), afb. pag. 148; gestoffeerd met badkoetsen, rieten stoelen zachtblauw met een vleug roze voor haar Maarten Jager, ‘Veel ‘schaars’ antiek op kunst- en stalletjes in plaats van schelpenkarren, kleding, het zeewater en de lucht heeft hij beurzen’, De Telegraaf, 13 okt. 1989 (met afb.). visgerei en aangespoelde jutterswaar. afgezet tegen het warme grijsbruin van het Isaac Israels, levensgenieter en kosmo- ezeltje en het strand. Het gloedvolle roze Een vrolijk beeld uit vervlogen tijden, voor poliet, hield van de mondaine sfeer in en oranjebruin voor haar gezicht, haren en sommigen nog een dierbare jeugdherinnering: Scheveningen-Bad. Hij plantte op de handen vormen de sterkste kleuraccenten ezeltje rijden op het strand. Het was een boulevard zijn ezel neer en schilderde in het geheel. populair zomervermaak, dat hoorde bij het schijnbaar ongedwongen wat zijn oog trof.

45 Pieter Florentius Nicolaas Jacobus ‘Floris’ Arntzenius

Herfstboeket in een gemberpot

Pieter Florentius Nicolaas Jacobus ‘Floris’ Arntzenius Soerabaja (Ned. Indië) 1864-1925 Den Haag Herfstboeket in een gemberpot, doek 50,4 x 38,9 cm. Herkomst: een huwelijkscadeau van de schilder aan de ouders van de vorige eigenaar. Lit.: Dolf Welling, Floris Arntzenius, Den Haag, 1992, afb. in kleur pag. 71; Françoise Everts, ‘Floris Arntzenius herondekt’, Tableau 1 (1992), afb. in kleur pag. 94. Tent.: Den Haag, Kunsthandel P.B. van Voorst van Beest, Floris Arntzenius. Overzichts- tentoonstelling, sept.-nov. 1992.

Floris Arntzenius werd beroemd om zijn pot gezet en vormen zo een expressief bijna verwelkt boeket. Het is moeilijk Haagse stadsgezichten en Scheveningse geheel. De wijze waarop Arntzenius dit vast te stellen welke bloemen en planten strandtaferelen. Daarnaast was hij een boeket heeft samengesteld en geschilderd Arntzenius in bovenstaand stilleven heeft gewaardeerd portrettist en schilderde hij doet denken aan de bloemstukken van afgebeeld. Waarschijnlijk heeft hij hier ook graag stillevens. In zijn boeketten hanteert Floris Verster. Die worden gekenmerkt geen plantkundige precisie beoogd. Dit in Arntzenius een levendiger kleurgebruik dan door een ongekunstelde, soms exuberante tegenstelling tot zijn 17e-eeuwse collega’s, in zijn ‘Haagse straatjes’, die veelal gedempt compositie. Verster gebruikte hiervoor voor wie de botanische juistheid en sym- van toon zijn. Dit schilderij toont een gekweekte sierbloemen, maar liever schil- bolische betekenis van de afgebeelde bonte verzameling bloemen en herfsttakken. derde hij alledaagse en wilde soorten als bloemen juist essentieel waren. Arntzenius Goudgele bladeren en witte, oranjehartige bosviooltjes en papavers. Soms verwerkte moet zelf zeer tevreden zijn geweest over bloemen domineren, met kleine bessen als hij ook onkruid of grote boombladeren, die dit schilderij, omdat hij het heeft weg- felrode accenten. Schijnbaar willekeurig hem troffen door kleur en vorm. Typerend gegeven als huwelijksgeschenk. zijn de takken in de eenvoudige gember- voor Verster is zijn voorliefde voor een

46 George Hendrik Breitner

Stilleven van rozen

George Hendrik Breitner G.H. Breitner als grootmeester der Amsterdamsche en gepassioneerd geschilderd met snelle Rotterdam 1857-1923 Amsterdam School, juli-sept. 1925; Brussel, Palais des toetsen en vervloeiende kleurvlakken. In Stilleven van rozen, zwart krijt en aquarel Beaux-Arts, Rétrospective de l’oeuvre de een bed van krachtige, donkere kleuren 26,3 x 37,6 cm. Breitner, jan. 1932; Amsterdam, Gemeente lichten de tere, witte rozen bijna stralend Annotatie verso op etiket: ‘Ondergetekende Musea van Amsterdam, G.H. Breitner, nr. 140; op. Breitner had in de tijd waarin hij dit J. Voerman verklaart dat nevensgaande water- Laren, Singer Museum, G.H. Breitner, aquarellen schilderde nauwe contacten met de verf teekening 241/2 x 351/2 cm voorstellende en tekeningen, april-juni 1983. Tachtigers. Het motto van deze groep rozen stilleven van de hand is van: G.H. Breitner schrijvers en schilders werd door grondlegger van wien hij hem omstreeks 1888 persoonlijk ten ‘Ik heb enige gelukkige bloemstudies Willem Kloos kernachtig verwoord: ‘Kunst geschenke heeft gekregen. J. Voerman’. gemaakt. Ik zal daar enige tijd mee door- is de allerindividueelste expressie van de Herkomst: geschenk van de kunstenaar aan de gaan. ik geloof wel dat ik daarin iets goeds allerindividueelste emotie’ en ‘Kunst is schilder Jan Voerman sr., ca. 1888; kunsthandel zal leveren. Mijn stillevens ten minste zijn passie’. Het kunstwerk was de uitdrukking Frans Buffa & Zonen, Amsterdam, inv.nr. 2027; altijd het beste geweest wat ik ooit gemaakt van een gevoel of indruk van de kunste- mevrouw A.C. van Ommen van Guylik, Laren; heb.’ Dit schreef Breitner in de zomer van naar en het accent lag op de picturale erven Van Ommen van Guylik; mevrouw 1883 aan zijn mecenas A.P. Stolk. De kwaliteiten van een werk, op het spel van Ch.M. de Roy van Zuydewijn-Stuyt. kunstenaar stond in dat jaar nog maar aan kleur, lijn en vorm. Die kunstopvatting lijkt Lit.: tent.cat. Amsterdam, Rijksmuseum/Stedelijk het begin van een buitengewoon rijke zich in deze aquarel te manifesteren. Museum, (Historische tentoonstelling van de stad carrière, die – in tegenstelling tot Breitners Amsterdam) Eeretentoonstelling van werken van jeugdige aspiraties – maar weinig stillevens G.H. Breitner als grootmeester der Amsterdamsche heeft opgeleverd. De Amsterdamse impres- School, 1925, cat.nr. 3266; tent.cat. Brussel, sionist werd vooral bekend om zijn schilde- Palais des Beaux-Arts, Rétrospective de l’oeuvre rijen van het alledaagse stadsleven in de de Breitner, 1932, cat.nr. 66; tent.cat. Laren, hoofdstad. In de jaren 1876-’80 studeerde Singer Museum, G.H. Breitner, aquarellen en Breitner er aan de Rijksacademie, gelijk- tekeningen, 1983, pag. 24, cat.nr. 41. tijdig met Jan Voerman sr., aan wie hij Tent.: Amsterdam, Rijksmuseum/Stedelijk omstreeks 1888 dit fascinerende bloem- Museum, (Historische tentoonstelling van de stad stilleven schonk. De aquarel is ongewoon Amsterdam) Eeretentoonstelling van werken van gedurfd van opzet en uitwerking, impulsief 47 ‘Isaac’ Lazerus Israels

Amazone in Hyde Park

‘Isaac’ Lazerus Israels omdat hij geen vergunning meer kreeg om rivier in zijn schetsboek vastlegde. Toen Amsterdam 1865-1934 Den Haag op straat te werken. Hij zou er tot 1924 hij door de oorlog niet meer buiten kon Amazone in Hyde Park, doek 64 x 76 cm, echter nog een aantal malen terugkeren. werken, zocht hij zijn heil in dansscholen gesigneerd en te dateren ca. 1913-1914. In de jaren 1913-’14 trok Israels door de en sportzalen, waar hij balletmeisjes of Herkomst: coll. Alvarez Correa, Parijs (vriend van straten van Londen om het stadsleven vast boksers in actie zag en schilderde. Net als de schilder). te leggen, ook vanaf het bovendek van de in Amsterdam en Parijs was het park ook bekende dubbeldekkers. De drukte bij in Londen een van Israels’ meest geliefde In het voorjaar van 1913 verhuisde Isaac Piccadilly Circus en in Regent Street heeft schilderstekken. Met name Hyde Park Israels van Parijs naar Londen. Israels hij meerdere malen met zijn zo kenmer- bezocht hij vaak, waarbij de brede Rotten woonde en werkte anderhalf jaar in de kende schetsmatige penseelstreek als een Row favoriet was. Hier schilderde hij Britse hoofdstad; zijn atelier zou hij echter vluchtige impressie op doek of papier taferelen zoals het bovenstaande: elegante langer aanhouden, waarschijnlijk nog tot gezet. Ook schilderde hij op de oevers van amazones en ruiters te paard, gadegeslagen 1924. De uitbraak van de Eerste Wereldoorlog de Theems, waar hij meisjes bereid vond te door andere parkbezoekers. deed hem besluiten te vertrekken, mede poseren en de bedrijvigheid op en langs de

48 Pieter Florentius Nicolaas Jacobus ‘Floris’ Arntzenius

Huurkoetsen in de sneeuw

Pieter Florentius Nicolaas Jacobus ‘Floris’ Arntzenius Soerabaja (Ned. Indië) 1864-1925 Den Haag Huurkoetsen in de sneeuw, paneel 38,7 x 59,4 cm, gesigneerd en te dateren ca. 1895. Herkomst: coll. J.M.P.J. Verstegen, Den Haag. Lit.: tent.cat. Den Haag, Haags Gemeentemuseum, Laren, Singer Museum, Floris Arntzenius 1864-1925. Het Haagse leven van gisteren, 1969, cat.nr. 23. Tent.: Den Haag, Haags Gemeentemuseum, juli-sept. 1969, Laren, Singer Museum, okt.-nov. 1969, Floris Arntzenius 1864-1925. Het Haagse leven van gisteren.

Wilhelmus Hendrikus Petrus Johannes ‘Willem’ de Zwart

Inspannen van de paarden

Wilhelmus Hendrikus Petrus Johannes ‘Willem’ de Zwart Den Haag 1862-1931 Inspannen van de paarden, aquarel 31,2 x 52,4 cm, gesigneerd. Herkomst: coll. H.W. Mesdag, Den Haag, tot 1916; part. coll. Verenigde Staten.

49 George Jan Hendrik ‘Geo’ Poggenbeek

Marktdag op de Nieuwmarkt, Amsterdam

George Jan Hendrik ‘Geo’ Poggenbeek Amsterdam 1853-1903 Marktdag op de Nieuwmarkt, Amsterdam, doek 53,9 x 76,6 cm, gesigneerd. Annotatie op spieraam: ‘Nieuwe Markt te Amsterdam’. Herkomst: veiling J.J. Biesing, Den Haag, 7 mei 1908, lotnr. 334 (met afb.). Lit.: Ph. Zilcken, ‘Geo Poggenbeek’, Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift XVI (1898), afb. t.o. pag. 1; Ph. Zilcken, Geo Poggenbeek, Het Schildersboek 4 (1900), afb. t.o. pag. 163.

Eugène Galien-Laloue

Boulevard Saint-Germain, Parijs

Eugène Galien-Laloue Parijs 1854-1941 Chérence (Frankrijk) Boulevard Saint-Germain, Parijs, aquarel en gouache, 27 x 46 cm, gesigneerd.

50 Marie François Firmin-Girard

La Fête Place Pigalle, Parijs

Marie François Firmin-Girard Een typisch stukje Parijs, met de vrolijke historische voorstellingen. Maar nadat hij Poncin (Frankrijk) 1838-1921 Montluçon drukte van moeders met kinderen, kooplui in 1861 verhuisd was naar de Boulevard de (Frankrijk) en flanerende wandelaars rond de stoom- Clichy werd hij gegrepen door het levendige La Fête Place Pigalle, Parijs, doek 72,6 x 103 cm, carrousel op de Place Pigalle. De schilder, straatbeeld van de Franse hoofdstad. Met gesigneerd en te dateren 1908-1911. Marie François Firmin-Girard, was een van zijn kleurige doeken van het geanimeerde Herkomst: Richard Green Galleries, Londen, de onbetwiste meesters van het Parijse leven op de Parijse straten en pleinen inv.nr. RH 586; part. coll. Baltimore, Verenigde stadsgezicht gedurende de Belle Époque. maakte hij al snel furore. Hij exposeerde Staten; coll. Masco Corporation, Detroit, Geboren in 1838 in Poncin, legde hij al regelmatig met succes op de Parijse Salons Verenigde Staten. gauw een uitzonderlijk tekentalent aan de en werd in 1896 benoemd tot ridder van Lit.: Paul Girard, Firmin-Girard par son petit-fils, dag, dat resulteerde in lessen van Charles het Légion d’Honneur. Volgens zijn klein- Orléans 1998, pag. 26 en 39, nr. 111 (met afb.). Gleyre en uiteindelijk in zijn toelating tot zoon Paul Girard was La Fête Place Pigalle, de prestigieuze École des Beaux-Arts in Parijs het meest bewonderde schilderij van Parijs. Aanvankelijk schilderde hij voor- deze Franse meester. namelijk portretten, en mythologische en

51 Ignace ‘Henri’ Jean Théodore Fantin-Latour

Odaliske

Ignace ‘Henri’ Jean Théodore Fantin-Latour artistiek gezien niet een van hen: in de tijd paste Fantin-Latour toe in zijn latere, Grenoble (Frankrijk) 1836-1904 Buré (Frankrijk) waarin deze avant-garde met grote felheid vaag-symbolistische fantasievoorstellingen, Odaliske, doek op paneel 11,5 x 16,2 cm, haar vernieuwende kunstideeën verdedigde die zijn passie voor muziek onthullen, met gesigneerd en te dateren 1904. creëerde Fantin-Latour zijn eigen, meer name voor die van Wagner en Berlioz. Herkomst: coll. Gustave Tempelaere, Parijs; verstilde stijl. Anders dan de impressionisten Hieruit zouden vele voorstellingen van madame Salviotti, Parijs. had hij ook nauwelijks belangstelling voor vrouwelijke naakten voortvloeien: baigneuses, Lit.: Mme. Fantin-Latour, Catalogue de l’Oeuvre het landschap of de stad: hij schilderde nimfen en – zoals hierboven – odalisken. Complet de Fantin-Latour, Parijs 1911, pag. 217, prachtige portretten en was vooral befaamd Deze allegorische taferelen hebben met cat.nr. 2044. om zijn bloemstillevens, die in Engeland zijn litho’s grote invloed gehad op het Wordt opgenomen in de Catalogue Raisonné des zeer geliefd waren en zijn. Fameus zijn werk van toekomstige symbolisten als Peintures et Pastels de Henri Fantin-Latour, in Fantin-Latours groepsportretten van con- Odilon Redon en Gustave Moreau, en voorbereiding bij Galerie Brame & Lorençeau, temporaine schilders en schrijvers als bezitten, zoals een kunstcriticus eens Parijs. Baudelaire, Manet, Renoir, Monet en Zola. schreef, ‘… die eigenaardige wazige toon, Fantin-Latours portretten en stillevens zijn die een kenmerk is van Fantin-Latour en Henri Fantin-Latour stond midden in het veelal realistisch geschilderd, waarbij hij die waarschijnlijk voortkomt uit de eer- culturele leven van Parijs en was nauw met name voor zijn stillevens voortdurend biedige, wat tere liefde, waarmee hij zijn bevriend met de eerste generatie impres- nieuwe composities en kleurschema’s ont- objecten bekijkt.’ sionisten. Ondanks dit contact was hij wikkelde. Een soms magisch kleurgebruik

52