Piotr Kobierski, Roman Ryś
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Przegląd Przyrodniczy XXVII, 1 (2016): 3-30 Piotr Kobierski, Roman Ryś ROZMIESZCZENIE GATUNKÓW NAMULISKOWYCH Z KLASY ISOËTO-NANOJUNCETEA NA OBSZARZE POWIATU ŻARSKIEGO DISTRIBUTION OF SILT SPECIES OF THE CLASS ISOËTO-NANOJUNCETEA IN THE DISTRICT OF ŻARY ABSTRAKT: W artykule opisano rozmieszczenie 30 wybranych gatunków namuliskowych z klasy Iso- ëto-Nanojuncetea na obszarze powiatu żarskiego. Stanowiska poszczególnych taksonów zamieszczono na mapie powiatu w siatce kwadratów ATPOL o boku 2,5 km. Mapy opracowano na podstawie danych z literatury, zielnika GLM oraz własnych badań terenowych przeprowadzonych w latach 2008–2015. SŁOWA KLUCZOWE: gatunki zagrożone, siedliska antropogeniczne, stawy rybne, pola uprawne ABSTRACT: The article describes distribution of 30 selected silt species of the class Isoëto-Nanojun- cetea in the district of Żary. Localities of individual taxa are presented on the district map as 2.5 km ATPOL squares. The maps are based on the data from literature, the GLM herbarium and author’s own field research carried out in the years 2008–2015. KEY WORDS: endangered species, anthropogenic habitats, fish ponds, arable fields Wstęp wodnymi do związku Radiolion linoidis (Rivas Goday 1961) Pietsch 1965 (Popiela Gatunki namuliskowe z klasy Isoëto- 1997, Matuszkiewicz 2007) (fot. 2). Wiele Nanojuncetea należą do drobnych terofitów gatunków namuliskowych osiąga w Polsce pojawiających się efemerycznie najczęściej wschodnie granice europejskiego zasięgu i na dnach osuszonych stawów rybnych, na należy do rzadkich składników flory (Popie- brzegach rzek i starorzeczy, na wilgotnych, la 2005). Badania nad rozmieszczeniem ga- piaszczystych polach i ugorach oraz w mo- tunków namuliskowych w Polsce prowadziła krych depresjach śródpolnych. Charaktery- Popiela (1996, 1998a, 1998b, 1999a, 1999b, zują się krótkim cyklem rozwojowym, który 2001, 2005). Na obszarze powiatu żarskiego, trwa zaledwie kilka tygodni. Zbiorowiska który dawniej wchodził w skład wschodnich z ich udziałem powstające na odsłoniętym Łużyc Dolnych (Östlich Niederlausitz), sy- przez krótki czas dnie zbiorników wodnych stematyczne obserwacje gatunków namuli- zaliczane są do związku Elatini-Eleochari- skowych w okolicach Lubska, Brodów, Żar tion ovatae Pietsch 1965 (fot. 1) natomiast i Trzebiela prowadzono już od połowy XIX zbiorowiska niezwiązane ze zbiornikami w. Pierwsza informacja o notowaniu roślin Przegląd Przyrodniczy XXVII, 1 (2016) Fot. 1. Siedlisko gatunków ze związku Elatini-Eleocharition ovatae – osuszony staw rybny w Miłowi- cach z Elatine sp. (fot. P. Kobierski, 31.07.2009). Photo 1. Habitat of Elatini-Eleocharition ovatae species – drained fish pond in Miłowice with Elatine sp. (photo by P. Kobierski, 31.07.2009). namuliskowych pochodzi z książki „Flora informacje o gatunkach namuliskowych z Lusatica”, w której podano stanowiska Carex powiatu żarskiego pochodzą z połowy lat bohemica i Illecebrum verticillatum z Jasienia sześćdziesiątych XX w., a dotyczą Elatine (Rabenhorst 1839). Najwcześniejsze zbiory hexandra (Czubiński 1961) oraz Montia fon- zielnikowe liczą 160 lat, a dotyczą Cyperus tana subsp. chondrosperma (Ciaciura 1965). flavescens – okaz został zebrany w 1856 r. ze Na obszarze powiatu żarskiego systematycz- stawu w Niwicy koło Trzebiela (leg. Rabe- ne poszukiwania rzadkich i zagrożonych nau H, v. 1856 GLM). Lokalne zbiory ziel- gatunków oraz zbiorowisk namułkowych z nikowe były gromadzone między innymi w klasy Isoëto-Nanojuncetea rozpoczęto do- herbarium w Görlitz (GLM), a informacje piero pod koniec XX i w XXI w. (Popiela o stanowiskach w regionie, zamieszczane w 1996, Rosadziński 2007, Popiela et al. 2009, zeszytach Towarzystwa Botanicznego Bran- Kobierski i Ryś 2011, 2014a, 2014b, 2015). denburgii (Verhandlungen des Botanischen Vereins für die Provinz Brandenburg). Do najbardziej aktywnych, lokalnych badaczy Teren badań i metody i pasjonatów miejscowej flory należeli: P. Decker, C. Baenitz, K. Warnstorf., O. La- Według podziału fizycznogeograficznego demann i K. Struve. Pierwsze, współczesne Polski (Kondracki 2002), badany obszar leży Kobierski P., Ryś R. – Rozmieszczenie gatunków namuliskowych z klasy Isoëto-Nanojuncetea ... Fot. 2. Siedlisko gatunków ze związku Radiolion linoidis – pole uprawne w Górzynie z Ranunculus sardous (fot. P. Kobierski, 03.06.2012). Photo 2. Habitat of Radiolion linoidis species – arable field in Górzyn with Ranunculus sardous (photo by P. Kobierski, 03.06.2012). w obrębie trzech podprowincji: Niziny Środ- skich. Dobrze rozwinięta jest sieć hydrogra- kowopolskie (mezoregion Obniżenie No- ficzna, którą tworzy głównie Nysa Łużycka wosolskie, Wzniesienia Żarskie i Wzgórza wraz z jej prawobrzeżnymi dopływami Lub- Dalkowskie), Niziny Sasko-Łużyckie (me- szą i Skrodą. W północnej części powiatu na zoregion Kotlina Zasiecka, Wał Mużakowski Wzniesieniach Gubińskich znajdują się dwa i Bory Dolnośląskie) i Pojezierza Południo- jeziora polodowcowe – Brodzkie i Suchodół. wo-bałtyckie (mezoregion Wzniesienia Gu- Liczne są stawy rybne oraz zbiorniki wodne, bińskie) (ryc. 1). Główne rysy rzeźby powia- które powstały w wyniku eksploatacji żwi- tu żarskiego zostały ukształtowane przez lą- rów, piasków, iłów oraz węgla brunatnego. dolód skandynawski w plejstocenie, podczas Mapy rozmieszczenia gatunków opra- zlodowacenia Warty (część południowa) i cowano na podstawie danych z literatury Wisły (część północna). Charakterystyczne (Rabenhorst 1839, Ascherson 1860, 1862, dla tego obszaru są znaczne różnice wyso- 1864, 1866, 1899, Baenitz 1861, Weise 1866, kości dochodzące do 170 m. Najwyżej poło- Warnstorf 1868, 1875, 1883, Struve 1875, żone są Wzniesienia Żarskie (Żarska Góra Fiek 1881, Schube 1907, 1908, Decker 1911, 226,9 m n.p.m.), najniżej położony punkt 1924, 1928, 1937, Lademan 1938, Serwatka 56 m n.p.m. znajduje się w okolicy Jałowic 1964, Ciaciura 1965, Anioł-Kwiatkowska w dolinie Lubszy na Wzniesieniach Gubiń- 1988, Popiela 1996, 1998a, Sotek et al. 2003, Przegląd Przyrodniczy XXVII, 1 (2016) Ryc. 1. Podział powiatu żarskiego na mezoregiony (opracowanie własne na podstawie Kondracki (2002) w modyfikacji Solona et al. (2014). Fig. 1. Division of Żary District into mesoregions (author’s study based on Kondracki (2002) with Solon et al. (2014) modification). Kobierski P., Ryś R. – Rozmieszczenie gatunków namuliskowych z klasy Isoëto-Nanojuncetea ... Ciaciura et al. 2007, Rosadziński 2007, Po- niowych w Polsce (Zarzycki i Szeląg 2006), piela et al. 2009, 2014c, 2014d, 2014e, 2014f, CzK – Polska czerwona księga roślin (Kaź- Kobierski i Ryś 2011, 2014a, 2014b, 2015, mierczakowa et al. 2014), CzLw – Nowa Popiela i Łysko 2014a, 2014b), zielnika GLM czerwona lista polskiej flory obszarów pod- oraz własnych badań terenowych przepro- mokłych (Kopeć i Michalska-Hejduk 2012), wadzonych w latach 2008–2015. Rozmiesz- Lit – dane z literatury i zielnika GLM, npbl. czenie wybranych gatunków przedstawiono – materiały niepublikowane, Ochr – gatunek metodą kartogramu, w siatce kwadratów chroniony, OW – obserwacje własne, PP – ATPOL (Zając 1978), którą podzielono na ochrona częściowa, SP – ochrona całkowita, mniejsze kwadraty o boku 2,5 km. Zastoso- Wlkp. – Czerwona lista roślin naczyniowych wano następującą numerację kwadratów: Wielkopolski (Jackowiak et al. 2007). 00 01 02 03 Carex bohemica Schreb. – turzyca cibo- rowata (ryc. 2) 10 11 12 13 Zagr.: CzL – V, CzLw – VU, Wlkp. – EN. 20 21 22 23 OW: AD81 – stawy w Niwicy (Kobierski i Ryś 2010 npbl.). AD82 – stawy na zachód 30 31 32 33 od Grotowa (Kobierski i Ryś 2013, 2014 npbl.). AD812 – stawy Miłowice: przed W wykazie stanowisk historycznych, młynem po prawej stronie drogi (Ryś 2009- w przypadku braku polskich nazw włas- 2013 npbl.), za młynem (Ryś 2009 npbl.). nych, podano je w oryginalnym niemieckim AD81 – żwirownia w Żarach (Ryś 2014- brzmieniu. Jeżeli niemożliwa była lokaliza- 2015 npbl.). AD821 – stawy w Rościcach cja stanowiska w konkretnym kwadracie, (Kobierski i Ryś 2011, obserwacje z 2009 i wymieniono je tylko w wykazie stanowisk. 2011 r.). AD822 – stawy Miłowice: Płochy Nazewnictwo gatunków przyjęto za Mir- (Kobierski i Ryś 2011; obserwacje w latach kiem et al. (2002), a syntaksonów za Matusz- 2009-2014), Kąpielny (Ryś 2009 npbl.), staw kiewiczem (2007). Kategorie zagrożenia ga- przed młynem po lewej stronie drogi (Ryś tunków podano za: Zarzycki i Szeląg (2006), 2009-2013 npbl.). AD82 – staw w lesie Jackowiak et al. (2007), Kopeć i Michalska na zachód od Olbrachtowa (Ryś 2009-2014 - Hejduk (2012) i Kaźmierczakowa et al. npbl.). AD812 – stawy w Marszowie (Ko- (2014). bierski i Ryś 2011, obserwacje z 2009 r.). AD901 – brzeg Nysy Łużyckiej w Łęknicy Objaśnienia sygnatur (Kobierski i Ryś 2014 npbl.). AD910 – staw na kartogramach: w Mielnie koło Staszowa (Kobierski i Ryś stanowiska obserwowane do 1899 r. 2011, obserwacje z 2009 r.). stanowiska obserwowane Lit.: AD1 – jezioro Brodzkie (Decker w latach 1900 – 1949 1911). AD2 – stawy w Brodach (leg. C. stanowiska obserwowane Baenitz 1859 GLM, Baenitz 1861, Decker w latach 1950 – 1999 1911, Lademann 1938, Rosadziński 2007, stanowiska obserwowane Popiela et al. 2009). AD01 – stawy za Lisią w latach 2000 – 2015 Górą (Warnstorf 1868, 1875). AD – Jasień (Rabenhorst 1839). AD802 – Strzeszowice (Ascherson 1860, 1864). AD81 – Niwica Wykaz stanowisk (Ascherson 1860, 1864, Baenitz 1861) leg. E. Richter 1906 GLM). AD82 – stawy na za- Przyjęte skróty: Zagr. - kategorie zagro- chód od Grotowa (Fiek 1881). żenia, CzL – Czerwona lista roślin naczy- Przegląd Przyrodniczy XXVII, 1 (2016) Centaurium pulchellum (Sw.) Druce npbl.). AD01 – pola w Górzynie