Lokalny Program Rewitalizacji Dla Gminy Lubsko Na Lata 2017 – 2023

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Lubsko na lata 2017 – 2023

Lubsko, lipiec 2017 r.

Projekt „Przygotowanie programu rewitalizacji dla Gminy Lubsko” jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020

Spis treści

Wstęp ...... 3 1. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy ...... 7 1.1 Strategia Rozwoju Gminy Lubsko 2015 – 2020 ...... 8 1.2 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubsko ...... 11 1.3 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Lubsko na lata 2013-2020 ...... 14 2. Identyfikacja stanu kryzysowego w gminie Lubsko ...... 15 2.1. Metodologia badania diagnostycznego ...... 16 2.1.1 Jednostki referencyjne ...... 16

2.1.2 Zakres tematyczny i czasowy diagnozy delimitacyjnej ...... 18

2.2 Sfera społeczna ...... 19 2.2.1 Demografia ...... 20

2.2.2 Pomoc społeczna ...... 31

2.2.3 Zjawisko bezrobocia ...... 45

2.2.4 Zjawisko przestępczości ...... 51

2.2.5 Aktywność społeczna ...... 54

2.3 Sfera gospodarcza ...... 57 2.4 Sfera środowiskowa ...... 60 2.5 Sfera przestrzenno-funkcjonalna ...... 63 2.6 Sfera techniczna ...... 68 3. Obszar zdegradowany w gminie Lubsko ...... 71 4. Obszar rewitalizacji w gminie Lubsko ...... 101 4.1 Wytycznie obszaru rewitalizacji w gminie Lubsko...... 101 4.1.1 Podobszar rewitalizacji Lubsko Centrum ...... 102

4.1.2 Podobszar rewitalizacji: Lutol i Tuchola Żarska ...... 104

4.2 Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji...... 109 4.2.1 Podobszar rewitalizacji Lubsko Centrum ...... 109

4.2.2 Podobszar rewitalizacji Tuchola Żarska ...... 113

4.2.3 Podobszar rewitalizacji Lutol ...... 115

4.2.4 Dokumentacja zdjęciowa obszaru rewitalizacji ...... 117

5. Wizja obszaru rewitalizacji, cele oraz kierunki rewitalizacji ...... 138 6. Lista podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych ...... 145 7. Pozostałe projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne ...... 156 8. Mechanizmy zapewnienia komplementarności ...... 158 9. Indykatywne ramy finansowe ...... 162

10. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych w proces rewitalizacji ...... 164 11. System realizacji programu rewitalizacji oraz monitoring ...... 168 12. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko ...... 175 13. Spis fotografii, map, tabel i wykresów ...... 176

Wstęp

Gmina Lubsko przystępuje do przeprowadzenia rewitalizacji zgodnie z zapisami Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014–2020 Ministra Rozwoju z 2 sierpnia 2016 roku oraz na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 Ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1515, z późn. zm.). Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, zostały wydane na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020 (Dz. U. z 2016 r. poz. 217). Rewitalizacja – to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych). Rewitalizacja jest procesem pozytywnych przemian przestrzeni gminy. Proces pozytywnych przemian wspomagany lub sterowany jest poprzez uporządkowane działania, wzajemnie się uzupełniające – w postaci programu rewitalizacji. Istotą rewitalizacji jest komplementarność podejmowanych działań. Rewitalizacja nie dotyczy bowiem tylko jednego aspektu funkcjonowania przestrzeni gminy. Zakłada się natomiast realizację szeregu przedsięwzięć, które powodować będą przemianę obszarów zdegradowanych, obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe. Kolejną istotną cechą rewitalizacji jest koncentracja terytorialna. Wynika ona z faktu, że negatywne zjawiska w przestrzeni gminy występują w różnym nasileniu oraz skali. Oznacza to konieczność koncentracji sił i środków na tej przestrzeni gminy, w której zdiagnozowano koncentrację negatywnych zjawisk, w szczególności tych o charakterze społecznym. Wytyczne w zakresie rewitalizacji ograniczyły tą przestrzeń do powierzchni nie większej niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkanej przez nie więcej niż 30% mieszkańców gminy. Komplementarność oraz konieczność koncentracji terytorialnej działań rewitalizacyjnych wpływa istotnie na sposób tworzenia oraz realizacji programu rewitalizacji. Zasadniczo program rewitalizacji składa się z dwóch podstawowych części: diagnostycznej oraz operacyjnej. Celem części diagnostycznej jest wskazanie przestrzeni gminy, w której występuje koncentracja problemów (stanów kryzysowych), co skutkuje wyznaczeniem obszaru zdegradowanego, a następnie obszaru rewitalizacji, czyli przestrzeni gminy, na rzecz której realizowany będzie program rewitalizacji. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że obszar zdegradowany, to przestrzeń gminy, w której stwierdzono koncentrację problemów społecznych oraz występowanie pozostałych problemów, w tym gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych oraz technicznych.

Obszar rewitalizacji jest to przestrzeń zlokalizowana na obszarze zdegradowanym, która charakteryzuje się szczególną koncentracją ww. problemów oraz dodatkowo posiada istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, czyli zdolność do kreowania pozytywnych przemian. Sam proces rewitalizacji realizowany jest na rzecz obszarów zamieszkałych, niemniej jednak dopuszcza się włączenie także przestrzeni niezamieszkałych, oczywiście pod pewnymi warunkami. Należy udowodnić możliwość ścisłego powiązania funkcjonalnego tych terenów z zasadniczą częścią obszaru rewitalizacji tak, aby działania możliwe do przeprowadzenia na tych terenach dały się powiązać z celami społecznymi rewitalizacji. Pierwsza część programu –diagnoza, wykonywana jest w oparciu o obiektywne i weryfikowalne mierniki i metody badawcze. Druga część programu rewitalizacji to uporządkowany logicznie zestaw działań, których realizacja zmierzać będzie do kompleksowej pozytywnej przemiany rewitalizowanej przestrzeni (wizja obszaru rewitalizacji). Ten logicznie uporządkowany zestaw działań składa się z celów rewitalizacji oraz poszczególnych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Cześć operacyjna programu rewitalizacji jest ściśle powiązana z pierwszą częścią, czyli diagnozą, nie tylko poprzez zdefiniowanie do realizacji działań, które co do zasady realizowane będą w przestrzeni obszaru rewitalizacji. Istotne jest to, że zaplanowane projekty i przedsięwzięcia stanowią odpowiedź na zdiagnozowane problemy. Co więcej ten zestaw działań charakteryzuje się komplementarnością, co oznacza zachowanie równowagi pomiędzy poszczególnymi typami projektów oraz różnymi celami rewitalizacji. Cześć operacyjna programu rewitalizacji powinna również wskazywać w jaki sposób proces przemian będzie realizowany. System zarządzania programu rewitalizacji został dopasowany do lokalnych uwarunkowań i możliwości. Istotne jest także włączenie w proces realizacji (a wcześniej przygotowania programu rewitalizacji) mieszkańców gminy oraz interesariuszy (uspołecznienie rewitalizacji). Istotną cechą rewitalizacji jest partycypacja społeczna. Rewitalizacja prowadzona jest bowiem na rzecz i wspólnie ze społecznością lokalną, zamieszkującą obszary zdegradowane. Zakłada się włączenie społeczności do procesu „zarządzania” rozwojem przestrzeni zdegradowanych, w tym aktywne uczestnictwo w procesie tworzenia programu rewitalizacji, jak też jego realizacji. Program jest tworzony przez i dla mieszkańców. Konieczne jest poznanie ich opinii, ale również „pozyskanie” ich do procesów pozytywnych przemian, jakie będą zachodzić na obszarach, na których prowadzona będzie rewitalizacja. Można założyć, że rewitalizacja oznacza zupełnie nowe podejście do zarządzania przestrzenią gminy – a uruchomienie procesów partycypacji społecznej, to jeden z nadrzędnych celów rewitalizacji.

Rewitalizacja, z uwagi na swój kompleksowych charakter, wpisuje się w szereg krajowych i regionalnych polityk rozwoju, co zaprezentowano w poniżej tabeli. Tabela 1. Spójność rewitalizacji z założeniami krajowych i regionalnych polityk rozwoju Dokument Założenia Strategia na rzecz Cel szczegółowy I. Trwały wzrost gospodarczy oparty coraz silniej o wiedzę, dane i Odpowiedzialnego doskonałość organizacyjną. Rozwoju do roku Obszar: Reindustrializacja 2020 (z perspektywą Cele: do 2030 r.) • Wzrost zdolności przemysłu do sprostania globalnej konkurencji Kierunki interwencji: • Wspieranie kształcenia zawodowego dla „Przemysłu 4.0” Obszar: Rozwój innowacyjnych firm Cele: • Zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw na rynku krajowym i rynkach

zagranicznych Kierunki interwencji: • Wzmocnienie kapitału ludzkiego i społecznego w narodowym systemie innowacji Obszar: Małe i średnie przedsiębiorstwa Cele: • Nowe formy działania i współpracy Kierunki interwencji: • Wsparcie lokalnych motorów przedsiębiorczości

Cel szczegółowy II – Rozwój społecznie wrażliwy i terytorialnie zrównoważony Obszar: Spójność społeczna Cele: • Redukcja ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz poprawa dostępu do usług świadczonych w odpowiedzi na wyzwania demograficzne • Wzrost i poprawa wykorzystania potencjału kapitału ludzkiego na rynku pracy Kierunki interwencji: • Aktywna polityka prorodzinna • Poprawa dostępności do usług, w tym społecznych i zdrowotnych • Wsparcie grup zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem oraz zapewnienie spójności działań na rzecz integracji społecznej • Rynek pracy zapewniający wykorzystanie potencjału zasobów ludzkich dla rozwoju Polski Obszar: Rozwój zrównoważony terytorialnie Cele: • Zrównoważony rozwój kraju wykorzystujący indywidualne potencjały poszczególnych terytoriów Kierunki interwencji: • Aktywne gospodarczo i przyjazne mieszkańcom miasta Cele: • Podniesienie skuteczności i jakości wdrażania polityk ukierunkowanych terytorialnie Kierunki interwencji: • Wzmocnienie sprawności administracyjnej samorządów terytorialnych oraz ich zdolności do współpracy z partnerami na rzecz rozwoju • Poprawa organizacji świadczenia usług publicznych na poziomie lokalnym • Wzmocnienie współpracy i zintegrowanego podejścia do rozwoju na poziomie lokalnym, regionalnym i ponadregionalnym

Cel szczegółowy III. Skuteczne państwo i instytucje służące wzrostowi oraz włączeniu społecznemu i gospodarczemu Obszar: Prawo w służbie obywatelom i gospodarce Cele: • Inkluzywne i skuteczne instytucje publiczne – dostępne i otwarte dla obywateli oraz przedsiębiorców

• Budowa zintegrowanego systemu planowania rozwoju w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym Kierunki interwencji: • Zwiększenie sprawności funkcjonowania instytucji państwa, w tym administracji • Wzmocnienie strategicznej koordynacji i zarządzania politykami publicznymi • Zwiększenie efektywności programowania rozwoju poprzez zintegrowanie planowania przestrzennego i społeczno-gospodarczego oraz zapewnienie realnej partycypacji społecznej Obszar: E-państwo Cele: • Cyfrowe państwo usługowe Kierunki interwencji: Budowa i rozwój e-administracji – orientacja administracji państwa na usługi cyfrowe Krajowa Polityka Cel 1. Stworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego Miejska 2023 i partnerskiego zarządzania rozwojem na obszarach miejskich, w tym w szczególności na obszarach metropolitalnych.

Cel 2. Wspieranie zrównoważonego rozwoju ośrodków miejskich, w tym przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom niekontrolowanej suburbanizacji.

Cel 3. Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich.

Cel 4. Poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia.

Cel 5. Wspomaganie rozwoju subregionalnych i lokalnych ośrodków miejskich, przede wszystkim na obszarach problemowych polityki regionalnej (w tym na niektórych obszarach wiejskich) poprzez wzmacnianie ich funkcji oraz przeciwdziałanie ich upadkowi ekonomicznemu.

Strategia Cel 1. Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej i Innowacyjności efektywnej gospodarki. i Efektywności Gospodarki Cel 2. Stymulowanie innowacyjności poprzez wzrost efektywności wiedzy „Dynamiczna Polska i pracy. 2020” Strategia Rozwoju Cel 3. Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Kapitału Ludzkiego 2020 Strategia Rozwoju Cel 3. Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Kapitału Społecznego 2020 Cel 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego.

Strategia Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska. Bezpieczeństwo Energetyczne Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia i Środowisko w energię. perspektywa do 2020 roku Cel 3.Poprawa stanu środowiska.

Krajowa Strategia Cel 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów (konkurencyjność).

Rozwoju Regionalnego 2010- Cel 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów 2020: Regiony, problemowych (spójność). Miasta, Obszary wiejskie Cel 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie (sprawność). Koncepcja Cel 2: Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialnej, równoważenie rozwoju kraju Przestrzennego poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla Zagospodarowania rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich Kraju 2030 oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich.

Cel 4: Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski.

Strategia Rozwoju Cel Strategiczny 1: Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka regionalna Województwa Lubuskiego do 2020 Cel Strategiczny 2: Wysoka dostępność transportowa i teleinformatyczna roku Cel Strategiczny 3: Społeczna i terytorialna spójność regionu

Cel Strategiczny 4: Region efektywnie zarządzany

1. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy

1.1 Strategia Rozwoju Gminy Lubsko 2015 – 2020

Główne potrzeby rewitalizacyjne gminy Lubsko zdefiniowane zostały w następujących celach strategicznych, ujętych w Strategii Rozwoju Gminy Lubsko 2015-2020.

Tabela 2. Spójność rewitalizacji z założeniami Strategii Rozwoju Gminy Lubsko 2015 - 2020

Pola operacyjne zdefiniowane w Strategii Rozwoju Gminy Lubsko Potencjalna spójność z założeniami 2015 – 2020 rewitalizacji Obszar strategiczny nr 1 Infrastruktura publiczna i usługi publiczne

1.1 Gospodarka niskoemisyjna i energia odnawialna. Umiarkowana Ograniczenie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł konwencjonalnych na terenie gminy Lubsko przyczyni się do redukcji emisji gazów cieplarnianych, a tym samym do zmniejszenia presji człowieka na środowisko naturalne. 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska i racjonalne gospodarowanie Umiarkowana zasobami środowiska naturalnego. Priorytetem jest rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej oraz budowa przydomowych oczyszczalni ścieków (indywidualnych lub strefowych) w miejscach niedostępnych lub w zabudowie rozproszonej i zagrodowej. 1.3 Infrastruktura i usługi nowoczesnej edukacji. Duża Celem pola operacyjnego jest ograniczenie barier w dostępie do edukacji oraz stworzenie warunków dla nieskrępowanego rozwoju osobowościowego i kompetencyjnego dzieci i młodzieży, prowadzących do wypracowania umiejętności odnajdywania się w otoczeniu oraz zwiększenia szans na zatrudnienie. 1.4 Infrastruktura i usługi ochrony zdrowia, promocja zdrowego stylu Duża życia. W ramach PO wysiłki zostaną skoncentrowane na cywilizacyjnych aspektach ochrony zdrowia, w tym na zagrożeniach epidemiologicznych i demograficznych dla utrzymania dobrego stanu zdrowia obecnych i przyszłych zasobów pracy. Priorytetem rozwoju będzie promowanie i wdrażanie programów profilaktycznych i zdrowego stylu życia. 1.5 Infrastruktura i usługi opieki społecznej. Duża Wsparcie uzyskają inwestycje infrastrukturalne poprawiające jakoś i dostęp do usług opieki społecznej świadczonej na rzecz grup i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. 1.6 Infrastruktura drogowa i towarzysząca oraz spójność Umiarkowana komunikacyjna. Wsparciem zostaną objęte działania zmierzające do poprawy wewnętrznej spójności komunikacyjnej gminy oraz możliwie najpełniejszego włączenia gminy do systemu dróg o znaczeniu regionalnym i krajowym, w tym z skomunikowanie z siecią TEN-T. 1.7 Infrastruktura bezpieczeństwa publicznego. Mała Z uwagi na występowanie na terenie gminy Lubsko oraz powiatu

żarskiego obszarów cennych przyrodniczo i terenów zagrożenia pożarowego i antropologicznego oraz przynależność OSP z terenu gminy do Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego, zaplanowano wsparcie jednostek ratowniczo-gaśniczych. 1.8 Rozwój cyfryzacji i usług cyfrowych. Umiarkowana W Gminie Lubsko, podobnie jak w województwie lubuskim identyfikuje się niski stopień wykorzystania infrastruktury szerokopasmowego Internetu. W tym kontekście samorząd powinien zapewnić infrastrukturę dostępu, m.in. poprzez wsparcie budowy publicznych punktów i sieci dostępu do Internetu oraz digitalizację zasobów, w tym tworzenie rejestrów publicznych dostępnych on-line. Zaplanowano także zwiększenie dostępu obywateli do usług publicznych, przede wszystkim w zakresie e-administracji, e-zdrowia, e-edukacji, e-kultury, e-turystyki poprzez doskonalenie procesów back-office i front-office. 1.9 Rewitalizacja obszarów miejskich i wiejskich i mieszkalnictwo. Duża Poprzez odnowę zdegradowanych obszarów miejskich i wiejskich oraz osiągnięcie akceptowalnych standardów cywilizacyjnych, inwestycje infrastrukturalne utworzą platformę na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i ubóstwu, włączeniu na rynek pracy, rozwoju inicjatyw lokalnych i działalności organizacji trzeciego sektora, w tym na polu kultury. Planuje się wykorzystanie niemieckich wzorców rewitalizacji obszarów wiejskich, w tym efektywne wykorzystanie zasobów substancji budowlanej i przestrzeni oraz przeciwdziałanie umieraniu centrów miejscowości i depopulacji. 1.10 Infrastruktura kultury i sportu oraz działalność kulturalna i Duża tożsamość lokalna. Mieszkańcy gminy Lubsko angażują się w życie kulturalne Gminy, w tym także jako organizatorzy wydarzeń kulturalnych. Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych wpływa na jakość i treść życia społecznego, w tym na relacje społeczne oraz poczucie przywiązania do wartości lokalnych. Wsparciem zostaną objęte działania ukierunkowane na doskonalenie oferty kulturalnej gminy, organizację wydarzeń angażujących społeczność lokalną, promowanie lokalnej działalności artystycznej oraz rozwój współpracy międzygminnej w obszarze kultury. Dla zapewnienia warunków do prowadzenia działalności kulturalnej planowane są inwestycje w gminną infrastrukturę kultury oraz zakup wyposażenia na działalność artystyczną. Obszar strategiczny nr 2 Rozwój lokalny z wykorzystaniem potencjału wewnętrznego

2.1 Turystyka i ekologia Umiarkowana Ocenia się, że zasoby o potencjale turystycznym zlokalizowane na terenie gminy Lubsko predestynują obszar do rozwoju turystyki weekendowej, głównie aktywnej, tj. rowerowej, konnej oraz wodnej, jak również agroturystyki. 2.2 Atrakcyjność inwestycyjna, lokalna przedsiębiorczość i rynek pracy. Umiarkowana Planuje się dalsze uzbrojenie/ dozbrojenie istniejących stref aktywności gospodarczej. Celem pozyskania nowych inwestorów planuje się opracowanie i wdrożenie strategii marketingu gospodarczego promującego gminę jako teren atrakcyjny inwestycyjnie, w tym m.in. uczestnictwo w międzynarodowych targach promujących region (np. International Trade Fair for Property

and Investment). Kluczowe dla rozwoju gminy Lubsko jest skupienie się na wykorzystaniu szans związanych z rozwojem tak zwanych inteligentnych specjalizacji regionu. 2.3 Konkurencyjne rolnictwo. Mała Zaplanowano m.in.: – rozwój doradztwa rolniczego; – wsparcie inwestycyjne gospodarstw rolnych; – wsparcie rozwoju i promocja rolnictwa ekologicznego; – wsparcie tworzenia grup producentów rolnych; – przekwalifikowywanie zawodowe pracujących w rolnictwie; – scalanie gruntów; – wsparcie rozwoju sieci sprzedaży produktów tradycyjnych i regionalnych; – wsparcie dla osób zamierzających odejść z rolnictwa i planujących przekwalifikowanie zawodowe; – optymalizacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej (np. wspieranie działań scalania gruntów). Obszar strategiczny nr 3 Efektywne zarządzanie w samorządzie

3.1 Stymulowanie rozwoju lokalnego oraz inicjatyw lokalnych. Duża Silną społeczną wrażliwość powodzenia wykazują przede wszystkim działania rewitalizacyjne, propagowanie i wdrażanie idei odnowy obszarów wiejskich; promocja i ochrona dziedzictwa; opieka społeczna, promocja zdrowego stylu życia, czy rozwój oferty kulturalnej gminy. Tym samym planowane jest stymulowanie współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi oraz innymi jednostkami z potencjałem rozwojowym, przede wszystkim w obszarze kultury, opieki społecznej, promocji zdrowia i zdrowego trybu życia, aktywizacji osób starszych i wychowania młodzieży. 3.2 Współpraca zewnętrzna i promocja gminy. Mała Strategicznym obszarem zainteresowania Gminy Lubsko jest przynajmniej utrzymanie dotychczasowego poziomu intensywności współpracy zewnętrznej zarówno z partnerami krajowymi, jak i zagranicznymi. Promocja gminy będzie łączyć promocję gospodarczą (w tym szczególnie proinwestycyjną i eksportową) oraz turystyczną, kreując w sposób rzetelny, spójny i jednoznaczny atrakcyjny wizerunek gminy. 3.3 Doskonalenie kadr administracji publicznej. Umiarkowana Kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego, postępująca informatyzacja usług publicznych, wyzwania demograficzne, nowa perspektywa finansowa UE oraz wdrażanie nowoczesnych narzędzi rozwoju lokalnego (innowacyjna edukacja, ekonomia społeczna, budżety obywatelskie) wpływają na konieczność ciągłego podnoszenia kompetencji kadr administracji publicznej.

1.2 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubsko

Zapisy dot. potrzeb rewitalizacyjnych ujęte są również w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubsko.

Tabela 3. Spójność rewitalizacji z założeniami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubsko

Zapisy Studium Wskazanie na potrzebę podjęcia działań rewitalizacyjnych Wśród założeń wiejskich powszechny jest typ ulicówki (Chełm Żarski, Duże Chocimek, Kałek, Raszyn, Ziębikowo, Dąbrowa). Wsie większe otrzymały plan owalnicowy (Dłużek, Grabków, Lutol, Tuchola Żarska). Małą owalnicą jest tylko Lutol. W wyniku rozbudowy i rozbiórek, część historycznych planów wsi uległo zniekształceniu. Ich pierwotny zarys jest wciąż czytelny zwłaszcza na szczegółowych mapach z końca XIX wieku. Jak wykazuje analiza układów przestrzennych, najstarszym i najtrwalszym elementem wsi jest jej rozplanowanie, najczęściej natomiast zmienia się zabudowa, a szczególnie zabudowa zagrodowa. Do najstarszych i najcenniejszych budowli gminy należą budowie sakralne sięgające czasów średniowiecza jak: kościół z XIV wieku w Dłużku i późniejsze w Tucholi Żarskiej z XVI wieku, Chociczu z XVII wieku i w Lutolu z XVIII wieku. Obok XV-wiecznej wieży mieszkalnej w Górzynie, najstarsze budowle świeckie wiążą się z rezydencjami, które wznoszono wraz z zabudowaniami folwarcznymi i parkami. O wartości zespołu wiejskiego stanowi przede wszystkim zabudowa zagrodowa. Większość jej pochodzi z XIX wieku. Pod koniec XIX wieku, a w szczególności na początku XX wieku, w wielu wsiach (Białków, Chocicz, Dąbrowa, Górzyn, Mierków, Mokra, Tuchola Żarska) powstały szkoły, a także domy ludowe (Białków, Chocimek, Dąbrowa, Górzyn, Mierków, Mokra). Obiekty te są objęte ewidencją konserwatorską. Zieleń komponowana znajduje się w stanie znacznie gorszym od stanu zabudowy historycznej. Parki w Dłużku, Lutolu, Osieku czy Tucholi Żarskiej nie pielęgnowane przez lata zatraciły swoją kompozycję z powodu wyrosłych samosiejek albo wycinki drzew. Zniknęło wiele cmentarzy wiejskich wchłoniętych przez las, zaniedbanych lub całkowicie zlikwidowanych. W rankingu dziedzictwa kulturowego gminy prymat przypada miastu Lubsko. Decyduje o tym zachowane rozplanowanie miasta z okresu reformy przestrzennej (l ćwierć XIII wieku), ukształtowany w ciągu stuleci miejski układ przestrzenny, jak i dużej klasy zabytki architektury z kościołem, ratuszem i zespołem zabudowy mieszkalnej. Z zabytkowych budowli wiejskich cenne są kościoły w Chociczu, Dłużku i Tucholi Żarskiej, dwory w Dłużku i Tucholi Żarskiej oraz wieża mieszkalna w Górzynie. Duże wartości kulturowe prezentują zespoły wiejskiej zabudowy mieszkalnej zwłaszcza w miejscowościach, w których zabudowa ta tworzy z zachowanym, pierwotnym rozplanowaniem historyczny układ przestrzenny (Dąbrowa, Górzyn, Grabków, Raszyn). Miasto Lubsko w granicy przebiegającej po zewnętrznej stronie pasa kanału i parku miejskiego od północy i zachodu oraz po zewnętrznym obwodzie ulic: Zielenieckiej i Emilii Plater od strony wschodniej i

południowej oraz dalej linią obejmującą ul. Krakowskie Przedmieście z cmentarzem, stanowi jako zespół zabytek urbanistyczny, który jest wpisany do rejestru zabytków pod nr 74, decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Zielonej Górze w dniu 13 listopada 1957 r. Ochroną także został objęty układ przestrzenny krajobrazu w promieniu 500 m od ww. zespołu urbanistycznego. Działania planistyczne i konserwatorskie pomimo braku długofalowego programu rewaloryzacji śródmieścia Lubska doprowadziły do odtworzenia bloku śródrynkowego, które może świadczyć o wysokiej świadomości władz samorządowych Lubska w zakresie ochrony historycznych walorów architektonicznych miasta. Duża liczba obiektów objęta jest wojewódzką ewidencją konserwatorską. Jak wynika z dokonanych analiz poszczególnych elementów przestrzennych gminy, nie jest to teren zdegradowany przez współczesną cywilizację. W nielicznych jedynie wsiach jak w Dłużku, Górzynie, Tucholi Żarskiej, czy w Osieku wprowadzono współczesną zabudowę nie licząc się z krajobrazem wsi i jej tradycyjną architekturą. W celu niedopuszczenia do powstawania niekontrolowanej lokalizacji niszczących krajobraz wiejski i historyczne układy ruralistyczne wsi, a także niszczących cenną architekturę z jej detalem, należy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego opracowywanych dla poszczególnych wsi wprowadzić szczegółowe zasady kształtowania przestrzeni oraz stref ochrony obszarów wpisanych do rejestru zabytków lub objętych ewidencją konserwatorską.

Warunki rozwoju Polityka dotycząca zagospodarowania przestrzennego gminy uwzględniająca perspektywiczny model funkcjonalny, oparta będzie na realizacji zapisów definiujących warunki rozwoju. Do warunków rozwoju gminy zalicza się w szczególności : - Realizację zasady zrównoważonego rozwoju gminy, - Ochronę dziedzictwa kulturowego i wykorzystania tych dóbr dla rozwoju gminy, - Ochronę i ulepszenie rolniczej przestrzeni produkcyjnej, - Podniesienie zdolności retencyjnej obszaru gminy, - Ochronę lokalnych zasobów przyrody, - Likwidację czynników zagrażających i szkodliwych dla mieszkańców gminy lub środowiska przyrodniczego, - Ograniczenie uciążliwości różnego pochodzenia, - Podnoszenie standardów komunikacyjnych szlaków drogowych, - Rehabilitacje terenów zainwestowanych - dekapitalizowanych, - Przekształcenie funkcjonalne terenów zdegradowanych, - Rozwój infrastruktury technicznej realizowany w oparciu o kompleksowe rozwiązania systemów uwzględniających perspektywiczny model gminy, - Podnoszenie standardów życia mieszkańców, - Rozwój obsługi sektora rolniczego, - Rozwój usług turystyczno - wypoczynkowych,

- Rozwój różnorodnej działalności gospodarczej, zwłaszcza usługowej i wytwórczej wykorzystującej walory lub surowce lokalne.

Kierunki zmian w strukturze przestrzennej: Założenia planistyczne dotyczące obszaru gminy Lubsko: - każda miejscowość wiejska powinna oferować możliwości inwestycyjne, również pozarolnicze, - w obrębie miejscowości: Górzyn, Raszyn, Osiek, Mierków, Ziębikowo, Stara Woda, Małowice, Lutol, Chocicz, Chocimek i Janówko nie wprowadza się ograniczeń ani preferencji inwestycyjnych (z wyjątkiem szczególnie uciążliwych dla środowiska) lub negatywnie wpływających na wartościowe elementy krajobrazu kulturowego oraz zabytków; - w obrębie miejscowości: Dłużek, Chełm Żarski. Tuchola Żarska, Mokra, Białków preferowane są funkcje i inwestycje związane z obsługą rolnictwa i przetwórstwem produktów rolnych, zwłaszcza lokalnego pochodzenia, - w obrębie miejscowości: Kałek, Tymienice, Dąbrowa, Grabków i Gozdno preferowane są funkcje rolnicze i wypoczynkowo- mieszkaniowe, - Pozarolnicza działalność gospodarcza i inwestycyjna może być realizowana jedynie na terenach wyznaczonych do tego celu, posiadających sporządzony aktualny miejscowy plan zagospodarowania terenu, - obszary leśne wymagają ochrony przed lokalnymi zanieczyszczeniami atmosferycznymi i zagrożeniem pożarowym, - wszystkie miejscowości wiejskie będą obsługiwane przez systemy infrastruktury technicznej, zwłaszcza w zakresie zaopatrzenia w dobrej jakości wodę oraz odpowiedni system unieszkodliwiania ścieków sanitarnych, - tereny cmentarne i pocmentarne, a także inne miejsca pochówków należy uznać jako chronione ze względu na poszanowanie zmarłych i wartość kulturową tych miejsc. Tereny te powinny być uporządkowane, ogrodzone i oznaczone; Założenia planistyczne dotyczące miasta Lubsko: W przestrzeni miasta wyróżnia się obszary: - zainwestowane, wymagające rehabilitacji, - zainwestowane, objęte ochroną konserwatorską, wymagające rewaloryzacji i uzupełnień, - zainwestowane, wymagające przekształceń funkcjonalno - przestrzennych (w tym obszary kolejowe oraz opuszczone i nieużytkowane obiekty przemysłowe), - zdegradowane bez przypisanych funkcji wymagające przekształceń, - zalegania złóż surowców kopalnych, - leśne, - parkowe, - cieków, kanałów i akwenów wodnych, - użytkowane rolniczo,

- inne nieużytkowane - przestrzeń miasta wymaga dostosowawczych przekształceń funkcjonalnych, - większość obszarów zainwestowanych wymaga rehabilitacji, - śródmiejski obszar objęty ochroną konserwatorską wymaga kontynuacji działań rewaloryzacyjnych, - rozwój i modernizacja infrastruktury technicznej powinny podnosić atrakcyjność inwestycyjną miasta i efektywność gospodarki gruntami, - układ komunikacyjny wymaga dostosowania go do nowych warunków funkcjonalnych miasta i wymagań dotyczących zmniejszenia uciążliwości dla mieszkańców. - wymagania te spełni realizacja obwodnicy miasta w ciągu ważniejszych dróg wojewódzkich nr 287 i nr 289.

1.3 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Lubsko na lata 2013-2020

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Lubsko nalata 2014-2020 jest wieloletnim dokumentem programowym. Celem Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Lubsko jest poprawa spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej, aby społeczeństwo - rozumiane jako zbiór swobodnie działających jednostek, rodzin i wolnych organizacji obywatelskich - było zdolne w największym możliwym zakresie, bez stałej ingerencji instytucji państwowych i samorządowych, rozwiązywać pojawiające się przed nim problemy i zagrożenia. Instytucje państwowe i samorządowe winny pełnić wobec jednostek, rodzin i organizacji społecznych rolę jedynie pomocniczą. Do najczęstszych powodów przyznawania pomocy społecznej należy: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego, alkoholizm, narkomania, itp. Wśród rodzin objętych pomocą społeczną występuje najczęściej kilka połączonych ze sobą dysfunkcji. Ubóstwo jest głównym problemem przyznawania pomocy społecznej przez Miejsko – Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Ponadto osoby dotknięte długotrwałą choroba czy też niepełnosprawnością borykają się z wieloma problemami, a przede wszystkim brakiem środków finansowych na leczenie oraz rehabilitację. Stan fizyczny i psychiczny powoduje trwałe lub okresowe utrudnienia, ograniczenia, bądź uniemożliwia pełnienie ról społecznych. Działania strategii skierowane są głównie do środowisk pozostających na marginesie życia społecznego oraz mieszkańców gminy Lubsko, znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej oraz wykluczonych społecznie lub zagrożonych tym zjawiskiem. W Strategii ujęto następujące cele: CEL STRATEGICZNY Profesjonalna i kompleksowa pomoc w rozwiązywaniu problemów społecznych. Głównym celem pomocy społecznej jest wykształcenie umiejętności społecznych w takim zakresie, aby osoby korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej potrafiły samodzielnie rozwiązywać problemy życiowe swoje i swoich rodzin. CELE OPERACYJNE

- wsparcie rodzin i osób, u których stwierdzono ubóstwo, - wsparcie i aktywizacja osób starszych i niepełnosprawnych, - pomoc osobom bezdomnym i opuszczającym zakłady karne, - pomoc w zakresie zapobiegania kryzysom w rodzinie, - pomoc w zakresie wspierania rodzin, - integracja społeczna osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka.

Należy założyć, że zestaw działań, jakie przewidziano do realizacji w ramach Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Lubsko na lata 2013-2020, będzie w dużym stopniu przyczyniać się do realizacji założeń programu rewitalizacji. Istotna różnica polega na tym, że Strategia skupia się na przestrzeni całej gminy – zaś program rewitalizacji zawęża pole działań do przestrzeni rewitalizacji.

2. Identyfikacja stanu kryzysowego w gminie Lubsko

Głównym celem prezentowanej diagnozy jest:

1. Identyfikacja lokalnych problemów rozwojowych, występujących na obszarze gminy – tzw. czynników i zjawisk kryzysowych. 2. Określenie skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych, które bezpośrednio nawiązują do zidentyfikowanych problemów rozwojowych. 3. Dostarczenie obiektywnych przesłanek do wyznaczenia obszaru zdegradowanego na terenie gminy, docelowo do wyznaczenia obszaru rewitalizacji, który objęty zostanie wsparciem w ramach opracowanego Lokalnego Programu Rewitalizacji. 4. Dostarczenie przesłanek do sformułowania projektów rewitalizacyjnych, eliminujących zidentyfikowane problemy rozwojowe. Prezentowana diagnoza składa się z dwóch elementów:

• I – Diagnozy delimitacyjnej zjawisk kryzysowych występujących w gminie. Diagnoza delimitacyjna identyfikuje miejsca występowania negatywnych zjawisk w strukturze przestrzennej gminy. Diagnoza ma charakter objawowy – wskazuje charakter i miejsca występowania problemów rozwojowych. Podstawą wyznaczenia obszaru zdegradowanego jest przede wszystkim stwierdzenie występowania negatywnych zjawisk społecznych, co stanowi warunek niezbędny, lecz nie jedyny w delimitacji obszaru zdegradowanego. Obok zjawisk społecznych muszą bowiem jednocześnie występować negatywne zjawiska w co najmniej jednej dodatkowej sferze podlegającej analizie tj.: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej. Struktura tej części diagnozy spójna jest z zasadami wynikającymi z Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 opracowanymi przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju i spójna z wymaganiami i wytycznymi przyjętymi przez Instytucję Zarządzającą Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Lubuskiego. • II - Diagnoza pogłębiona(szczegółowa)na obszarze wyznaczonym do rewitalizacji, która dostarcza wiedzy na temat ukrytych źródeł występujących problemów rozwojowych. Dwuetapowe podejście diagnostyczne pozwala w pełniejszy sposób na zidentyfikowanie kluczowych negatywnych zjawisk, określenie przyczyn ich występowania, a także na wskazanie potencjałów rozwojowych i konkretnych potrzeb rewitalizacyjnych analizowanego obszaru. Takie podejście daje większą gwarancję trwałości i powodzenia realizacji celów programu rewitalizacji.

2.1. Metodologia badania diagnostycznego

2.1.1 Jednostki referencyjne

Podstawowym założeniem diagnozy delimitacyjnej, służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego w Gminie Lubsko jest nadanie kontekstu przestrzennego danym ilościowym, opisującym badane zjawiska we wszystkich powyżej wskazanych sferach funkcjonowania gminy. W celu precyzyjnego wyznaczenia obszarów kryzysowych występujących na terenie gminy istotne jest, aby dane ilościowe opisujące badane zjawiska odnosiły się do jak najmniejszych jednostek przestrzennych, dla których możliwe jest pozyskanie materiału źródłowego. Na podstawie dokonanej przez Zespół Ekspercki (autorzy dokumentu) analizy funkcjonalno – przestrzennej miasta (zarówno pod względem struktury i formy zabudowy), oraz możliwości organizacyjnych samorządu lokalnego w zakresie dostępności i charakteru danych ilościowych za jednostki referencyjne w badaniu delimitacyjnym przyjęte zostały ulice w miejscowości Lubsko oraz poszczególne miejscowości wiejskie (sołectwa). Jednostki referencyjne są to jednostki przestrzenne, w skład których wchodzą wszystkie punkty adresowe, zlokalizowane w ramach każdej ulicy lub sołectwa na terenie gminy. Zastosowanie takiej metodologii badawczej stanowi swoisty kompromis pomiędzy dokładnością wykonanych analiz, a dostępnością danych, pochodzących w przeważającym stopniu z jednostek administracji publicznej. Co ważne, przyjęte jednostki referencyjne, pokrywają wyłącznie tereny zabudowane, co automatycznie rozwiązuje pojawiający się niejednokrotnie problem występowania zjawisk kryzysowych na terenach niezabudowanych. Niniejsze podejście metodologiczne w sposób obiektywny i precyzyjny wskazuje na występowanie w przestrzeni gminy negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych, środowiskowych, funkcjonalno- przestrzennych i technicznych, ograniczając element uznaniowości (subiektywizmu) w procesie delimitacji.

Rysunek 1. Relacje pomiędzy dokładnością analiz przestrzennych, a dostępnością danych ilościowych

Źródło: Rudnicka M. (2016). Diagnoza i delimitacja obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji: źródła danych, ich gromadzenie i interpretacja – aspekty praktyczne. Materiał publikowany na stornie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego www.rpo.malopolska.pl/rewitalizacja

Statystyka publiczna, pochodząca np. z Banku Danych Lokalnych GUS, odnosząca się jedynie do poziomu całej gminy jest niewystarczająca na potrzeby delimitacji obszarów zdegradowanych w procesie rewitalizacji. Dane o charakterze ogólnogminnym służą w tym kontekście jedynie wskazaniu ogólnego tła dla zjawisk występujących w analizowanych sferach funkcjonowania gminy Lubsko. Ma to każdorazowo wyraz we wstępach do poszczególnych rozdziałów diagnozy.

2.1.2 Zakres tematyczny i czasowy diagnozy delimitacyjnej

Analiza zjawisk społecznych oraz pozostałych, określonych przez Wytyczne, odniesiona została możliwe w jak największym stopniu do wyznaczonych w gminie jednostek referencyjnych. Identyfikacja miejsc występowania negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno – funkcjonalnych i technicznych nastąpiła w oparciu o możliwe dostępne, obiektywne i weryfikowalne mierniki i metody badawcze, które najkorzystniej uwzględniają lokalną specyfikę. Kluczową kwestią jest odniesienie każdego analizowanego zjawiska do wyznaczonych obszarów referencyjnych. Szczegółowe zestawienie wykorzystanych w diagnozie danych prezentuje tabela 4. Wszystkie dane wykorzystane na potrzeby prezentowanej diagnozy pochodzą z 2015 roku.

Tabela 4. Dane wykorzystane do delimitacji negatywnych zjawisk w gminie Lubsko

Obszar problemowy Wykorzystany miernik Źródło danych Jaki problem wskaźnik mierzy? SFERA SPOŁECZNA Demografia 1. Dynamika zmian liczby ludności Urząd Miejski Depopulacja w latach 2010-2015 - % zmian w Lubsku (wzrost/ spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) 2. Wskaźnik obciążenia Urząd Miejski Starzenie się demograficznego - liczba osób w w Lubsku społeczeństwa wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki delimitacyjnej Pomoc społeczna 3. Liczba osób korzystających z Miejsko- Ogólna skala pomocy pomocy społecznej na 100 Gminny społecznej kierowanej mieszkańców jednostki Ośrodek do mieszkańców gminy delimitacyjnej Pomocy Społecznej 4. Liczba osób korzystających z Miejsko- Ubóstwo pomocy społecznej ze względu na Gminny ubóstwo na 100 mieszkańców Ośrodek jednostki delimitacyjnej Pomocy Społecznej 5. Liczba osób korzystających z Miejsko- Niepełnosprawność pomocy społecznej ze względu na Gminny niepełnosprawność na 100 Ośrodek mieszkańców jednostki Pomocy delimitacyjnej Społecznej 6. Liczba osób korzystających z Miejsko- Długotrwała lub ciężka pomocy społecznej ze względu na Gminny choroba długotrwałą lub ciężką chorobę na Ośrodek 100 mieszkańców jednostki Pomocy delimitacyjnej Społecznej 7. Liczba „Niebieskich Kart” na 100 Miejsko- Przemoc w rodzinie mieszkańców jednostki Gminny delimitacyjnej Ośrodek Pomocy Społecznej

Bezrobocie 8. Liczba osób bezrobotnych na Powiatowy Bezrobocie w ludności 100 mieszkańców jednostki Urząd Pracy w w wieku produkcyjnym delimitacyjnej Żarach 9. Liczba osób długotrwale Powiatowy Bezrobocie długotrwałe bezrobotnych na 100 osób w Urząd Pracy w wieku produkcyjnym jednostki Żarach delimitacyjnej Bezpieczeństwo 10. Liczba przestępstw na 100 Policja Przestępczość mieszkańców jednostki delimitacyjnej Aktywność społeczna 11. Frekwencja wyborcza w PKW Aktywność obywatelska wyborach samorządowych w 2014 roku SFERA GOSPODARCZA Podmioty gospodarcze 12. Podmioty gospodarcze Urząd Miejski Niska aktywność prowadzone przez osoby fizyczne w Lubsku gospodarcza w 2015 roku na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej SFERA ŚRODOWISKOWA Zanieczyszczenie 13. Pokrycia azbestowe w 2015 Urząd Miejski Występowanie pokryć środowiska roku na 100 mieszkańców w Lubsku azbestowych jednostki delimitacyjnej SFERA FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNA Dostęp do 14. Liczba osób korzystających z Urząd Miejski Niski udział podstawowych usług bibliotek publicznych na 100 w Lubsku mieszkańców w ofercie lub ich niska jakość mieszkańców jednostki kultury delimitacyjnej Niewystarczające 15. Dostęp do sieci kanalizacyjnej Urząd Miejski Brak dostępu do sieci wyposażenia w (odsetek mieszkańców bez w Lubsku kanalizacyjnej infrastrukturę dostępu do sieci kanalizacyjnej w techniczną lub jej zły jednostce delimitacyjnej) stan techniczny SFERA TECHNICZNA Degradacja stanu 16. Budynki wymagające Urząd Miejski Degradacja obiektów technicznego obiektów remontów na 100 mieszkańców w w Lubsku budowlanych, w tym o budowlanych, w tym o jednostce delimitacyjnej przeznaczeniu przeznaczeniu mieszkaniowym mieszkaniowym Źródło: Opracowanie własne

2.2 Sfera społeczna

2.2.1 Demografia

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności gminy Lubsko na koniec 2015 roku wyniosła 18968 osób, co stanowiło 19,3% populacji całego powiatu żarskiego oraz niespełna 2% ludności województwa lubuskiego. Miasto Lubsko, będące siedzibą władz gminy zamieszkuje 14 355 osób (dane GUS na koniec 2015 roku), co stanowi 75,5% populacji całej gminy. Pozostałe 4 633 osoby zamieszkuje obszary wiejskie w 18 sołectwach gminy. W porównaniu z 2010 rokiem liczba mieszkańców gminy zmniejszyła się o ponad 700 osób (w 2010 roku liczba ludności wynosiła 19 698 osób). Jak wskazują dane zaprezentowane na rysunku 2, sytuacja demograficzna dotycząca zmiany liczby ludności w gminie Lubsko na przestrzeni ostatnich 10 lat, mimo nieznacznego spadku liczby mieszkańców, jest relatywnie stabilna.

Rysunek 2. Liczba ludności gminy Lubsko w latach 2005 – 2015

25 000

19 335 19 312 19 340 19 344 19 408 19 361 20 000 19 292 19 256 19 170 19 074 18 968

14 737 14 718 14 729 14 745 14 659 14 797 14 731 14 646 14 554 14 451 14 335 15 000

10 000

4 598 4 594 4 611 4 599 4 633 4 611 4 630 4 610 4 616 4 623 4 633 5 000

0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Gmina Lubsko Lubsko - miasto Lubsko - obszar wiejski

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

Jak wynika ze szczegółowych danych ewidencji ludności gminy Lubsko, spadek liczby ludności dotyczył głównie miasta Lubsko. W latach 2010-2015 miasto opuściło 704 osoby, co stanowiło niespełna 4% populacji całej gminy oraz 5% populacji miasta. W strukturze demograficznej gminy Lubsko nieznacznie przeważają kobiety, które w 2015 roku stanowiły 51% całej populacji gminy. Na obszarach wiejskich udział kobiet w populacji wyniósł natomiast 49,6%. Współczynnik feminizacji, opisujący liczbę kobiet przypadających na 100 mężczyzn od 2010 roku utrzymuje się na stałym poziomie 104. Dla miasta Lubska współczynnik feminizacji w 2015 roku wyniósł 106 natomiast, na obszarach wiejskich gminy 99. Gmina Lubsko posiada względnie młodą strukturę demograficzną, o czym świadczy dominująca liczba osób w wieku 25 – 44 lat, zaprezentowana na rysunku 3. Zauważalna jest również przewaga kobiet nad liczbą mężczyzn, szczególnie w przedziale wiekowym powyżej 60 roku życia.

Rysunek 3. Liczba ludności w gminie Lubsko według grup wiekowych i płci w 2015 roku

1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0

Ogółem Mężczyźni Kobiety

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

W gminie Lubsko notowany jest ujemny przyrost naturalny. Jak wskazują dane zawarte w tabeli 5, od 2005 roku występuje przewaga zgonów nad urodzeniami żywymi. Wyraźnie zmniejszający się przyrost naturalny uwidacznia się w szczególności od 2012 roku.

Tabela 5. Ruch naturalny w gminie Lubsko w latach 2005-2015

Lata Kategoria 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Urodzenia żywe 187 193 219 220 207 213 191 188 183 175 152 Zgony ogółem 204 231 216 216 223 218 199 228 219 213 234 Przyrost naturalny -17 -38 3 4 -16 -5 -8 -40 -36 -38 -82 Przyrost naturalny miasto -19 -44 -2 -15 -40 -8 -26 -58 -36 -51 -89 Przyrost naturalny wieś 2 6 5 19 24 3 18 18 0 13 7 Źródło: Opracowanie na podstawie BDL GUS

Obszary wiejskie gminy Lubsko w przeciwieństwie do miasta charakteryzują się dodatnim przyrostem naturalnych, który w 2015 roku wyniósł 7 osób. Dodatnie wartości przyrostu naturalnego na obszarach wiejskich widoczne są od 2005 roku. Dane w tym zakresie dla miasta Lubsko są potwierdzeniem negatywnych zjawisk demograficznych, które jak wskazuje prognoza demograficzna GUS do 2030 roku mogą ulec pogłębieniu. Analiza struktury ludności gminy Lubsko według ekonomicznych grup wieku w latach 2010-2015, wskazuje na postępujące negatywne tendencje w rozwoju demograficznym gminy. Dotyczą one w szczególności spadającego udziału mieszkańców gminy w wieku produkcyjnym – stanowiących podstawę rozwoju społeczno-gospodarczego gminy oraz spadku udziału osób w wieku przedprodukcyjnym, które w niedługim czasie osiągną wiek produkcyjny. Równocześnie wzrasta w sposób wyraźny udział mieszkańców gminy w wieku poprodukcyjnym. Wzrost ten w latach 2010 - 2015 wyniósł aż 5,5%. Proces starzenia się społeczeństwa następuje relatywnie wolno, jednak tendencje w tym zakresie są wyraźne, co przedstawione zostało na rysunku 4.

Rysunek 4. Struktura mieszkańców gminy Lubsko według ekonomicznych grup wieku

70,0 65,4 65,4 65,5 65,4 65,4 65,1 65,3 65,0 64,7 64,0 63,4 60,0

50,0

40,0

30,0 21,5 20,8 20,5 20,3 19,9 19,4 19,0 18,6 18,3 18,117,9 17,718,9 20,0 15,7 16,4 17,0 13,4 13,9 14,1 14,2 14,7 15,2 10,0

0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

wiek przedprodukcyjnym wiek prodprodukcyjny wiek poprodprodukcyjny

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

Szczególnie negatywnym zjawiskiem w kontekście struktury demograficznej całej gminy Lubsko jest wyraźnie spadający udział ludności w wieku produkcyjnym. Na przestrzeni ostatnich pięciu lat udział tej grupy zmniejszył się o niespełna 4%. W tym kontekście odmiennie kształtuje się sytuacja demograficzna na obszarach wiejskich gminy. W sołectwach gminy Lubsko od 10 lat obserwuje się przyrost mieszkańców w wieku produkcyjnym. Ma to bezpośredni związek z migracją mieszkańców miasta Lubska na tereny wiejskie. Szczegółowe dane w tym zakresie przedstawia rysunek 5. Najmłodszą strukturą demograficzną charakteryzują się zatem obszary wiejskie gminy Lubsko. Potwierdzeniem tego jest zaprezentowany w tabeli 3 wskaźnik obciążenia demograficznego, definiowany jako udział ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Dane dla całej gminy są niemal identyczne jak w przypadku województwa lubuskiego oraz powiatu żarskiego.

Tabela 6. Wskaźnik obciążenia demograficznego w gminie Lubsko na tle danych dla województwa lubuskiego i powiatu żarskiego

Lata Jednostka 2010 2011 2012 2013 2014 2015 LUBUSKIE 23,0 24,1 25,3 26,7 28,2 29,7 Powiat żarski 22,9 23,7 24,9 26,1 27,5 29,0 Lubsko 23,2 24,0 25,2 26,4 27,9 29,8 Lubsko - miasto 24,3 25,3 26,6 28,0 29,8 32,2 Lubsko - obszar wiejski 19,7 20,0 20,9 21,4 22,2 22,9 Źródło: BDL GUS

Rysunek 5. Struktura mieszkańców obszarów wiejskich gminy Lubsko według ekonomicznych grup wieku 70,0 65,3 65,5 65,6 65,8 65,6 65,6 63,1 64,1 64,4 64,7 64,8 60,0

50,0

40,0

30,0 24,3 23,0 23,0 22,5 22,1 21,9 21,4 20,7 20,1 19,8 19,4 20,0 14,6 15,0 12,6 12,9 12,6 12,7 13,1 12,8 13,1 13,7 14,1 10,0

0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

wiek przedprodukcyjnym wiek prodprodukcyjny wiek poprodprodukcyjny

Źródło: BDL GUS

Na negatywne tendencje w rozwoju demograficznym gminy Lubsko wpływ mają zasadniczo dwa zjawiska: ujemny przyrost naturalny oraz ujemne saldo migracji. W gminie Lubsko obserwuje się zróżnicowanie przestrzenne przyrostu naturalnego. Jak wskazują dane w tabeli 7 ujemne wartości salda migracji dotyczą zarówno migracji o charakterze krajowym jak i zagranicznym. Drugim niekorzystnym zjawiskiem demograficznym obserwowanym w gminie Lubsko, jest zjawisko migracji. Od 2005 roku liczba wymeldowań przewyższa liczbę nowych zameldowań w gminie, co w ostateczności jest przyczyną ujemnego salda migracji, które w 2014 roku wyniosło -76 osób. Ujemne saldo migracji dotyczy jednakowo obszarów wiejskich jak również miasta Lubska. Należy zauważyć, iż to właśnie negatywne tendencje demograficzne uwidaczniają się w mieście Lubsko.

Tabela 7. Najważniejsze dane dotyczące zjawiska migracji gminie Lubsko w latach 2005-2014

Lata Kategoria 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Zameldowania ogółem 196 273 264 190 145 201 223 190 226 221 Wymeldowania ogółem 251 259 294 258 245 257 262 294 316 297 Saldo migracji -55 14 -30 -68 -100 -56 -39 -104 -90 -76 Saldo migracji na 1000 osób -2,8 0,7 -1,6 -3,5 -5,2 -2,9 -2,0 -5,4 -4,7 -4,0 Saldo migracji zagranicznych na 1000 osób 0,46 -0,21 -1,24 -0,93 -1,30 -1,44 -1,24 -0,67 -1,83 -0,94 Źródło: BDL GUS

Redystrybucja ludności w gminie Lubsko wynika bezpośrednio z jej struktury przestrzennej i funkcjonalnej. Koncentracja liczby ludności występuje w szczególności na obszarze miasta Lubsko. Mowa tu głównie o osiedlach wielorodzinnych, zlokalizowanych w rejonie ulic: Norwida, XX-lecia PRL, Leopolda

Staffa, Sucharskiego, Hubalczyków, a także w rejonie ulic Przemysłowej i Sybiraków. Również gęstość zaludnienia w tych częściach miasta jest najwyższa, na co wpływ ma charakter występującej tu zabudowy mieszkaniowej, wielorodzinnej. Ponadto w mieście Lubsko znacząca liczba mieszkańców zamieszkuje północą część miasta, w rejonie ulic Emilii Plater, Krakowskiego Przedmieścia oraz skrzyżowań ulic Warszawskiej i Gdańskiej. Na obszarach wiejskich gminy, sołectwami o największej liczbie ludności są: Górzyn (939 mieszkańców), Tuchola Żarska (526 mieszkańców), Chocicz (366 mieszkańców), Białków (320) i Dłużek (297) i Lutol (296). Rozmieszczenie ludności w strukturze przestrzennej Gminy Lubsko prezentuje mapa 1. Istotnym zjawiskiem demograficznym, za pomocą którego możliwe jest dokonanie oceny potencjału demograficznego obszarów zamieszkałych gminy, jest dynamika zmian ludności, określająca procentowe zmiany liczby ludności. Szczegółowe dane dotyczące tego zjawiska w latach 2010 - 2015 przedstawia mapa 2. Negatywnymi tendencjami w zakresie utraty mieszkańców charakteryzuje się obszar centralny miasta Lubsko, a w szczególności rejon ulic: Zamkowej, Chrobrego, Traugutta, Gazowej, Nadrzecznej. Dynamika zmian ludności w tych częściach miasta przybiera wartości najniższe w całej gminie, wynosząc od -19% do -60%. Dodatni wskaźnik dynamiki zmian ludności występuje w nielicznych miejscach na terenie gminy, głównie na obszarach poza ścisłym centrum. Są to podmiejskie osiedla domów jednorodzinnych, powstające zasadniczo na terenach niezabudowanych. Na obszarach wiejskich gminy Lubsko sytuacja w zakresie zmian liczby ludności jest znaczenie korzystniejsza niż na terenie miasta. Jedynie w sołectwie Chocimek na przestrzeni ostatnich pięciu lat odnotowany został wyraźny spadek liczby ludności na poziomie -27%. Niezmiernie ważnym miernikiem obrazującym aktualną strukturę demograficzną gminy, jest wskaźnik obciążenia demograficznego, definiowany jako udział mieszkańców w wieku poprodukcyjnym na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Jak wskazane zostało na mapie 3, najwyższe wartości wskaźnika obciążenia demograficznego występują na terenie miasta Lubsko, w jego centralnej i zachodniej części. Dotyczy to głównie rejonów ulic: XX-lecia PRL (odcinek zachodni) wraz z ulicami przyległymi, a także obszaru starego miasta z ulicą Zamkową, Nadrzeczną i Kopernika.

Mapa 1. Liczba ludności w gminie Lubsko w 2015 roku

Mapa 2. Dynamika zmian ludności w gminie Lubsko w latach 2010-2015

Mapa 3.Obciążenie demograficzne w gminie Lubsko w 2015 roku

2.2.2 Pomoc społeczna

Diagnoza w sferze pomocy społecznej oparta została o dane pochodzące z Miejsko – Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubsku, które w przeciwieństwie do danych Głównego Urzędu Statystycznego są przypisanie do konkretnych lokalizacji w strukturze przestrzennej całej gminy. W gminie Lubsko łączna liczba osób korzystających z usług pomocy społecznej w 2015 roku, wyniosła 2 400 osób, co stanowi 12,6 % wszystkich mieszkańców gminy. Jak wskazują dane BDL GUS, liczba beneficjentów pomocy społecznej od kilku lat utrzymuje się na względnie stałym poziomie, oscylującym w granicach 2 200 - 2300 osób.

Tabela 8. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w gminie Lubsko w latach 2010-2015

Lata Kategoria 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Liczba osób 2 897 2 793 2 718 2 788 2 452 2 400 Źródło: BDL GUS

Najczęstszym powodem udzielania pomocy społecznej potrzebującym mieszkańcom gminy Lubsko, jest ubóstwo. Z tego powodu, w 2015 roku, pomocą społeczną objęte zostało 2 074 osoby. Drugim w kolejności powodem udzielania pomocy jest bezrobocie (694 beneficjentów). Z powodu niepełnosprawności Miejsko – Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubsku, udzielił wsparcia 577 osobom w całej gminie. Problemy alkoholowe oraz przemoc w rodzinie, to zjawiska z założenia trudno identyfikowalne przez instytucje pomocy społecznej. Posiadają one często ukryty charakter, przez co dotarcie do osób potrzebujących jest znacznie utrudnione. Z powodów problemów alkoholowych, w gminie wsparciem objętych zostało 192 osoby. Na terenie gminy Lubsko w 2015 roku założonych zostało 74 „Niebieskie Karty”.

Rysunek 6. Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w gminie Lubsko według głównych powodów przyznania pomocy w 2015 roku

2500 2074 2000

1500

1000 694 577 562 500 192 84 0

Źródło: Miejsko – Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubsku

W celu identyfikacji miejsc szczególnej koncentracji osób korzystających z pomocy społecznej na terenie gminy Lubsko kolejno na mapach 4 – 9, zaprezentowane zostały najważniejsze wskaźniki obrazujące analizowane zjawiska. Najliczniejszą grupę beneficjentów pomocy społecznej w gminie, stanowią osoby ubogie i bezrobotne. Jak wynika z mapy 5 i mapy 6, najwyższy udział osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na ubóstwo i bezrobocie, występuje w centralnej części miasta, w obrębie historycznej części starego miasta, a także w rejonie ulicy Bohaterów, Traugutta i Kilińskiego. Widoczne są również ulice 3 Maja oraz Artyleryjska, jako miejsce zwiększonego udziału osób otrzymujących wsparcie z tytułu bezrobocia. Problemy alkoholowe pojawiają się również poza ścisłym centrum miasta Lubsko w rejonach ulic: Walki Młodych, Kolejowej, 3 Maja oraz Poznańskiej (Mapa 8) oraz w sołectwach Grabków, Lutol oraz Osiek.

Mapa 4. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców gminy Lubsko w 2015 roku

Mapa 5. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu ubóstwa na 100 mieszkańców gminy Lubsko w 2015 roku

Mapa 6. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu niepełnosprawności na 100 mieszkańców gminy Lubsko w 2015 roku

Mapa 7. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców gminy Lubsko w 2015 roku

Mapa 8. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na alkoholizm na 100 mieszkańców w gminie Lubsko w 2015 roku

Mapa 9. Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców w gminie Lubsko w 2015 roku

2.2.3 Zjawisko bezrobocia

W celu wykazania ogólnych tendencji w zakresie bezrobocia w całej gminie Lubsko, zaprezentowane zostały dane pochodzące z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Szczegółowe dane pozyskane z ewidencji Powiatowego Urzędu Pracy w Żarach, posłużyły natomiast do wykazania miejsc szczególnej koncentracji osób bezrobotnych, w podziale na dwie kategorie: odsetek osób bezrobotnych ogółem oraz odsetek osób długotrwale bezrobotnych. Liczba bezrobotnych mieszkańców gminy Lubsko w 2015 roku wyniosła 1 682osoby, z czego 48,2% stanowiły kobiety. Jak wskazują dane BDL GUS, w latach 2010-2015, liczba zarejestrowanych bezrobotnych zmniejszyła się równo o 700 osób (329 kobiet oraz 371 mężczyzn).

Rysunek 7. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w gminie Lubsko w podziale na płeć w latach 2010-2015

1 800 1 682 1 569 1 600 1 553 1 600

1 400 1 303

1 200 982 1 000 870 812 829 806763 771 770783 800 637666 600 499483 400

200

0 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Ogółem Mężczyźni Kobiety

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

Udział osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Żarach, w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, w 2015 roku wyniósł 8,2%. Jest to wartość znacząco wyższa od danych dla powiatu żarskiego (5,2%), a także wyższa od danych dla całego województwa lubuskiego (6,1%). Analizując dane zaprezentowane na rysunku 8, dostrzec można, iż udział bezrobotnych w grupie osób w wieku produkcyjnym od 2010 roku, ulegał systematycznemu spadkowi i dotyczył zarówno grupy kobiet, jak i mężczyzn.

Rysunek 8. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w gminie Lubsko w liczbie ludności w wieku produkcyjnym (na tle województwa lubuskiego i powiatu żarskiego)

14,0 13,2 12,4 12,8 12,5 12,0 10,7 10,0 9,1 9,1 9,19,1 9,1 8,8 8,8 8,7 8,2 8,0 7,26,9 6,1 6,0 5,2

4,0

2,0

0,0 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Woj.. Lubuskie Powiat żarski Gmina Lubsko

Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

W strukturze bezrobotnych w gminie Lubsko znaczną grupę stanowią osoby długotrwale bezrobotne, stanowiące 35% wszystkich osób pozostających bez pracy w gminie. Jak wynika z mapy 10, koncentracja osób bezrobotnych współwystępuje z miejscem zamieszkania beneficjentów pomocy społecznej w gminie Lubsko. Najwyższa liczba osób bezrobotnych, w przeliczeniu na 100 mieszańców, występuje w ścisłym centrum miasta Lubsko oraz w rejonie ulic Sybiraków, Powstańców Wielkopolskich, Gdańskiej i Warszawskiej. Podobny jest również rozkład przestrzenny osób długotrwale bezrobotnych (mapa 11). Dodatkowo wskaźniki długotrwałego bezrobocia wskazują na koncentrację problemu w rejonie ulic: 3 Maja, Sybiraków oraz Dojazdowej. Na obszarach wiejskich problem rejestrowanego długotrwałego bezrobocia nie jest tak wyraźny, jak w przypadku miasta Lubsko. Do sołectw, gdzie odsetek osób długotrwale bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym jest najwyższy, zaliczyć należy: Osiek (10,2%), Chocimek (8,51%), Dąbrowa (7,41%).

Mapa 10. Liczba osób bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w gminie Lubsko

Mapa 11. Liczba osób długotrwale bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w gminie Lubsko

2.2.4 Zjawisko przestępczości

Zjawisko przestępczości w gminie Lubsko, koncentruje się na terenie miasta Lubsko. Na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Żarach, zaprezentowanych na mapie 12, dostrzec można koncentrację zjawiska przestępczości w rejonie ulic: Bohaterów, Kanałowej, Zamkowej, Gazowej, Tkackiej, Alei Wojska Polskiego, a także wzdłuż ulicy Przemysłowej. Udział przestępstw ogółem na 100 mieszkańców ulicy, wahał się w tych przypadkach od 5-12,5. Jedynym sołectwem o podwyższonym poziomie przestępczości jest Chełm Żarski, gdzie analizowany wskaźnik wyniósł 3,8.

Mapa 12. Liczba przestępstw ogółem na 100 mieszkańców w gminie Lubsko

2.2.5 Aktywność społeczna

Jednym z mierników aktywności społecznej mieszkańców wspólnoty samorządowej jest aktywność wyborcza, czyli udział w wyborach i referendach oraz uczestnictwo w innych lokalnych inicjatywach wyborczych. Aktywność wyborcza najprościej mierzona jest w samorządzie terytorialnym poprzez frekwencję wyborczą. Jej poziom odzwierciedla bezpośrednio aktywność i zaangażowane w rozwój wspólnoty, a także świadczy o poziomie szeroko rozumianej świadomości społecznej i odpowiedzialności za dobro wspólne. Na podstawie danych pochodzących z Państwowej Komisji Wyborczej, dotyczących frekwencji w wyborcach samorządowych w 2014 roku, możliwe jest wskazanie obszarów w gminie Lubsko o najniższej i najwyższej frekwencji wyborczej. Ogólna frekwencja dla całej gminy Lubsko w wyborach samorządowych w 2014 roku, wyniosła 38,9%. Jest to wartości niższa niż w całym powiecie żarskim (45,28%) oraz województwie lubuskim (44,63%). Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku w gminie Lubsko była aż o 8,3% niższa od frekwencji ogólnokrajowej, wynoszącej 47,21%. Frekwencja wyborcza jest zróżnicowana przestrzennie w szczególności na obszarze miasta Lubsko. Okręgi wyborcze o najniższej i najwyższej frekwencji na terenie gminy zawiera tabela 9, natomiast przestrzenne różnicowanie frekwencji wyborczej prezentuje mapa 13.

Tabela 9. Wykaz ulic o najniżej oraz najwyższej frekwencji wyborczej w gminie Lubsko w wyborach samorządowych w 2014 roku

Frekwencja Wykaz ulic Okręg wyborczy Artyleryjska, Budowlanych, Bociania, Brzoskwiniowa, Ceramiczna, Chmielna, Czołgowa, , Dojazdowa, Gliniana, Głowackiego, Kolejowa, Kosmonautów, 43,51% Kreślarzy, Kwiatowa, Letniskowa, Lotnicza, Lubelska, Łanowa, 1 Maja, 3 Maja, 4 Ogrodowa, Piwna, Polna, Ptasia, Radosna, Winna, Wiosny Ludów, Włókniarzy, Zielna, Złota, Żabia, Żelazna Botaniczna, Budziszyńska, Geodetów, Hoża, Jaskółcza, Kręta, Lisia, Łąkowa, 43,51% Łużycka, Osiedle Łużyckie, Piastowska, Pomiarowa, Pomorska, Robotnicza, 5 Rolnicza, Słowiańska, Wesoła, Wilcza Grobla, Gronowa, Jagodowa, Jana Kochanowskiego, Jana Raka, Janusza Korczaka, Jarzębinowa, Jaśminowa, Kielecka, Krzywa, Leśna, Łabędzia, Mała, 43,21% Młodzieżowa, Morelowa, Orzechowa, Piaskowa, Przechodnia, Rajska, 6 Słowackiego, Słowicza, Strzelecka, Śląska, Tenisowa, Walki Młodych, Wiśniowa, Wincentego Witosa, Wspólna, Żurawia Aleja Niepodległości, Chopina, Chrobrego, Dąbrowskiego, Emilii Plater, 3 31,15% Gazowa, Grunwaldzka, Konopnickiej, Kopernika, Kościuszki, Nadrzeczna, Plac Wolności, Popławskiego, Reja, Strażacka, Tkacka, Zieleniecka Czwartaków, Jasna, Jodłowa, Kosynierów, Krótka, Krucza, Letnia, Moniuszki, Podmokła, Pokoju, Poznańska, Racławicka, Szpitalna, Warszawska, 1 34,36% Winogronowa Aleja Pułaskiego, Dębowa, Farbiarska, Gdańska, Kanałowa, Krakowskie Przedmieście, Krasińskiego, Mickiewicza, Paderewskiego, Sienkiewicza, 2 Zamkowa 35,34% Miejscowości: Białków, Chocimek, Mokra, Stara Woda, Tuchola Żarska , 15 przysiółki: Małowice, Nowiniec Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza, Urząd Miasta i Gminy w Lubsku

Mapa 13. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku w gminie Lubsko

2.3 Sfera gospodarcza

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2015 roku, w gminie Lubsko funkcjonowało 1 706 podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON. Stanowiły one 18% wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w powiecie żarskim. W latach 2010 – 2015 liczba funkcjonujących podmiotów gospodarczych wzrosła o 60 firm, z czego o 32 powstało na terenach wiejskich gminy. Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w gminie Lubsko jest relatywnie stała, zarówno w mieście, jak i 18 sołectwach gminy. W 2015 roku wynosiła ona 1 020 osób, natomiast w 2010 roku 1 052 osoby.

Tabela 10. Podmioty gospodarcze w gminie Lubsko w latach 2012-2015– wybrane wskaźniki

Lata Kategoria 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Podmioty wpisane do rejestru na 1000 ludności 86 86 88 89 89 90 Podmioty na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym 98 98 100 100 101 102 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 1000 ludności 46 49 51 54 53 52 Źródło: BDL GUS

Najwięcej podmiotów gospodarczych prowadzonych przez osoby fizyczne w gminie Lubsko, zlokalizowanych jest w mieście Lubsko na ulicach: Przemysłowej (61), XX-lecia PRL (60), Krakowskim Przedmieściu (57), Norwida (28), Poznańskiej (26) i Emilii Plater (24). Ponadto w sołectwie Górzyn w 2015 roku, zarejestrowanych było 49 pomiotów, najwięcej spośród wszystkich sołectw w gminie. Wskaźnikiem opisującym stan przedsiębiorczości i lokalnej gospodarki na terenie miasta i gminy Lubsko, jest odsetek podmiotów gospodarczych prowadzonych przez osoby fizyczne. Średnia wartość tego wskaźnika dla całej gminy w 2015 roku wyniosła 8,27 podmiotów.

Mapa 14. Podmioty gospodarcze prowadzone przez osoby fizyczne w gminie Lubsko w 2015 roku

2.4 Sfera środowiskowa

Inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest, jest podstawowym warunkiem do przeprowadzenia działań związanych z usuwaniem wyrobów azbestowych. Na terenie gminy Lubsko, inwentaryzacja została przeprowadzona w 2013 i 2016 roku, w oparciu o ankiety dotyczące oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów azbestowych oraz o informacje o wyrobach zawierających azbest. Inwentaryzacją objęte były domy zabudowy jednorodzinnej, wielorodzinnej (bloki), obiekty użyteczności publicznej, organizacje oraz podmioty gospodarcze. Ankiety zawierające informacje dotyczące występowania azbestu na terenie posesji tj. miejsca występowania (ulicy i numeru domu), rodzaju wyrobu azbestowego oraz stanu oraz stopnia uszkodzenia wyrobów azbestowych, wypełniane były przez wyspecjalizowanych ankieterów z firmy IGO Sp. z o.o. Sp. k. w Katowicach, którzy przeprowadzili aktualizację inwentaryzacji na terenie Gminy. Jak wynika z inwentaryzacji prowadzonej w gminie Lubsko, ilość wyrobów zawierających azbest wynosi 508,65 Mg. Największe nagromadzenie wyrobów zawierających azbest występuje w starszych obiektach mieszkalnych oraz inwentarskich stanowiących własność mieszkańców. Są to przede wszystkim pokrycia dachowe tj. płyty azbestowo-cementowe faliste i płaskie. Na terenach posesji mieszkańców znajduje się również azbest składowany. Największy udział w ogólnej ilości wyrobów zawierających azbest, występujących na terenie gminy Lubsko, znajdują się w miejscowości Mierków (35,49%), w m. Lubsko (13,23%) oraz w m. Dłużek (12,53%). Z kolei najmniej wyrobów azbestowych, zanotowano w m. Dąbrowa, tj. 0,14%. To właśnie zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna na obszarach wiejskich gminy, charakteryzuje się występowaniem azbestu w postaci pokrycia dachowego (płyty faliste i płyty płaskie – „karo”). Dachy azbestowe spotyka się na budynkach mieszkalnych oraz na budynkach inwentarskich. Zgodnie z Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla gminy Lubsko, na terenie miasta Lubsko, zlokalizowanych jest 31 z 60 obiektów, z których usunięciu wyrobów azbestowych przypisany został I stopień pilności w zakresie utylizacji.

Mapa 15. Pokrycia azbestowe w gminie Lubsko w 2015 roku

2.5 Sfera przestrzenno-funkcjonalna

Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Lubsku im. Leona Kruczkowskiego, jest samorządową instytucją kultury, utworzoną na mocy Uchwały Nr VIII/55/03 Rady Miejskiej w Lubsku. Siedziba Biblioteki zlokalizowana jest w Lubsku, przy Al. Wojska Polskiego 2. Struktura organizacyjna Biblioteki obejmuje: 1) Dział gromadzenia i opracowywania zbiorów; 2) Dział udostępniania zbiorów, w skład którego wchodzą: - wypożyczalnia dla dorosłych, - czytelnia ogólna, - czytelnia muzyczna, - odział dla dzieci; 3) Filię Nr 1 w Lubsku zlokalizowana w Lubsku ul. XX-Lecia; 4) Filię w Górzynie zlokalizowana w Górzynie; 5) Filie w Białkowie zlokalizowana w Białkowie 20; 6) Filię w Mierkowie zlokalizowana w Mierkowie. Wskaźnik liczby osób korzystających z bibliotek publicznych na 100 mieszkańców, wskazuje, że problem braku dostępu do oferty bibliotek lub niskie zainteresowanie ofertą, dotyczy przede wszystkim wybranych przestrzeni wiejskich gminy. Wysokie wskaźniki uczestnictwa w ofercie bibliotek, dotyczą tych miejscowości, w których zlokalizowane są filie bibliotek.

Wybrane przestrzenie gminy Lubsko, pozbawione są dostępu do sieci kanalizacyjnej. Problem ten dotyczy przede wszystkim obszarów wiejskich gminy Lubsko. Dostęp do sieci kanalizacyjnej w gminie Lubsko, zaprezentowany został na mapie 17.

Mapa 16. Liczba osób korzystających z bibliotek publicznych na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej

Mapa 17. Dostęp do sieci kanalizacyjnej w gminie Lubsko w 2015 roku

2.6 Sfera techniczna

Miasto Lubsko należy do najstarszych miast na ternie Dolnych Łużyc, kształtujących się już w XI wieku. Struktura funkcjonalno – przestrzenna miasta, jest wynikiem historycznego rozwoju całego regionu Łużyc. Niewątpliwie uwarunkowania historyczne widoczne są w aktualnej strukturze miasta. Obecny układ urbanistyczny Lubska, wykształcony w średniowieczu, tworzą szereg budowli zabytkowych o bezspornych wartościach kulturowych. Składnikiem zabytkowej struktury jest trzynastowieczne rozplanowanie miasta ze śladami wcześniejszego układu, a także obiekty architektoniczne z gotyckim kościołem, zamkiem, basztą z systemu obronnego i renesansowym ratuszem. Stanowią one najważniejsze dziedzictwo i kapitał historyczny mogący być jednym z ważnych czynników rozwoju miasta i gminy. Na podstawie dokonanej analizy stanu technicznego i funkcjonalnego budynków (zarówno tych o wysokich walorach zabytkowych, jak również obiektów współczesnych) zauważyć należy, iż istnieją bardzo duże deficyty w tym zakresie. Szczególna koncentracja nieruchomości wymagających prac remontowych ma miejsce w ścisłym, historycznym centrum miasta Lubsko. To właśnie okolice rynku stanowią miejsce występowania najcenniejszych obiektów, tworzących wizytówkę gminy, a jednocześnie miejsce, gdzie potrzeby modernizacyjne i remontowe przybierają największą skalę. Na mapie nr 16, wskazane zostały zinwentaryzowane obiekty wymagające remontów i modernizacji, będące: 1/ własnością samorządu lokalnego, 2/ w zarządzie Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o. w Lubsku oraz 3/ w zarządzenie Biura Zarządzania Nieruchomościami „LOCUM” oraz wspólnoty mieszkaniowej, zarządzane przez zarządcę ALFA Nieruchomości Żagań. Szczegóły dotyczące dokładnych lokalizacji obiektów, będących własnością gminy, zawarte zostały w poniższej tabeli.

Tabela 11. Wykaz budynków w złej kondycji technicznej - przewidziane do remontu, stanowiące własność gminy.

Lokalizacja obiektu Problemy techniczne obiektu – zakres prac Ul .Chrobrego 1 elewacja, zawilgocenie ścian zewnętrznych budynku Ul. Chrobrego 11 dach, elewacja, zły stan konstrukcji budynku Ul. Chrobrego 17 Ul. Dworcowa 3-5 zawilgocenie ścian i podłóg Ul. Emilii Plater 12 remont całego budynku Ul. Emilii Plater 24 dach, zawilgocenie ścian zewnętrznych Ul. Emilii Plater 44 elewacja Ul. Kilińskiego 3 elewacja Ul. Lubelska 2 remont całego budynku Ul. Mickiewicza 10 remont całego budynku Ul. Poznańska 7 dach, elewacja Ul. Walki Młodych 4 dach, elewacja Ul. Zamkowa 1 dach, elewacja Nowiniec 64 remont całego budynku Górzyn 99 zawilgocenie ścian zewnętrznych, dach Chocicz 56 remont budynku Źródło: UMiG Lubsko

Mapa 18. Budynki wymagające remontów w mieście Lubsku (stan na 2016 rok)

3. Obszar zdegradowany w gminie Lubsko

Obszar zdegradowany to przestrzeń gminy, którą charakteryzuje koncentracja problemów społecznych. Na tym obszarze konieczne jest także stwierdzenie występowania problemów innych niż społeczne, np. gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych. Procedura wytyczania obszaru zdegradowanego w gminie Lubsko, związana była z następującymi krokami: 1. WSKAZANIE OBSZARU KONCENTRACJI PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH. 2. WSKAZANIE OBSZARU WYSTĘPOWANIA PROBLEMÓW INNYCH NIŻ SPOŁECZNE. 3. WYTYCZENIE OBSZARU ZDEGRADOWANEGO WRAZ Z UZASADNIENIEM.

KROK 1 – WSKAZANIE OBSZARU KONCENTRACJI PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH W pierwszym kroku – przy wytyczaniu obszaru zdegradowanego w gminie Lubsko, poszukiwano obszaru koncentracji problemów społecznych. Obszar ten został wyznaczony na podstawie wartości syntetycznego wskaźnika sumy znormalizowanych 11 wskaźników sfery społecznej.

Tabela 12. Wskaźniki sfery społecznej wykorzystane do obliczenia syntetycznego wskaźnika opisującego koncentrację problemów społecznych

Wskaźniki sfery społecznej wykorzystane do obliczenia Problem mierzony przez wskaźnik syntetycznego wskaźnika opisującego koncentrację problemów społecznych 1. Dynamika zmian liczby ludności w latach 2010-2015 - % zmian Depopulacja (wzrost/ spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) 2. Wskaźnik obciążenia demograficznego - liczba osób w wieku Starzenie się społeczeństwa poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki delimitacyjnej 3. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 100 Ogólna skala pomocy społecznej mieszkańców jednostki delimitacyjnej kierowanej do mieszkańców gminy 4. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na Ubóstwo ubóstwo na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej 5. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na Niepełnosprawność niepełnosprawność na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej 6. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na Długotrwała lub ciężka choroba długotrwałą lub ciężką chorobę na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej

7. Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców jednostki Przemoc w rodzinie delimitacyjnej 8. Liczba osób bezrobotnych na 100 mieszkańców jednostki Bezrobocie w ludności w wieku delimitacyjnej produkcyjnym 9. Liczba osób długotrwale bezrobotnych na 100 osób w wieku Bezrobocie długotrwałe produkcyjnym jednostki delimitacyjnej

10. Liczba przestępstw na 100 mieszkańców jednostki Przestępczość delimitacyjnej 11. Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 Aktywność obywatelska roku

Istotnym elementem metodologicznym procesu delimitacji obszaru koncentracji problemów społecznych w gminie Lubsko, było odniesienie występujących zjawisk do średnich wartości dla całej gminy. Takie podejście wyklucza wskazanie obszarów, gdzie skala negatywnych zjawisk jest mało istotna z punktu widzenia całej gminy i przyszłych działań rewitalizacyjnych. W celu opracowania mapy syntetycznej negatywnych zjawisk społecznych występujących na obszarze gminy, wybrano ww. 11 wskaźników opisujących zjawiska społeczne (inaczej: zmiennych), a następnie wartości obliczone, zostały poddane normalizacji w jedną porównywalną statystycznie miarę. W tym celu wykorzystano wzór na standaryzację: 푥 − 휇 푍 = 휎 Gdzie: Z - wynik testu Z (wartość zestandaryzowana zmiennej) x - obserwowana wartość zmiennej μ - średnia σ - odchylenie standardowe W kolejnym kroku dodano wartości znormalizowane każdego z 11 wybranych wskaźników – uzyskując syntetyczny wskaźnik określający koncentrację problemów społecznych. Wartości mniejsze od zera zostały usunięte, natomiast pozostałe wartości zwizualizowano w postaci mapy 18.

Obszarami o koncentracji problemów społecznych w gminie Lubsko są:

• Lubsko – centralna część miasta, obejmująca historyczne centrum miasta, zdominowane przez zabudowę wielorodzinną z przełomu XIX i XX wieku, Uwaga: Podział delimitacyjny miasta Lubsko na ulice, wymuszał konieczność poszukiwania „zwartości przestrzeni”, w której koncentrują się poszczególne problemy. Wytyczając obszar koncentracji problemów społecznych, starano się wytyczyć granice tego obszaru w taki sposób, aby objąć zasięgiem największą liczbę jednostek delimitacyjnych (ulic), dla których stwierdzono najwyższe wartości wskaźnika sumy znormalizowanych 11 wskaźników sfery społecznej, przy jednoczesnym zachowaniu zwartości przestrzenno-funkcjonalnej.

• Wsie: Lutol, Tuchola Żarska ze względu na wysokie wartości syntetycznego wskaźnika, jak również znaczną skalę negatywnych zjawisk, mając na uwadze liczbę ludności zamieszkującą te miejscowości. Uwaga: wysoką wartość syntetycznego wskaźnika odnotowano również w miejscowościach: Nowiniec (46 mieszkańców), Małowice (76 mieszkańców), Janowice (16 mieszkańców), jednak ze względu na niedużą skalę tych zjawisk – zrezygnowano ze wskazania tych miejscowości, jako przestrzeni zdegradowanych.

Tabela 13. Wskaźnik syntetyczny określający koncentrację problemów społecznych w gminie Lubsko

Tabela 14. Wskaźniki degradacji społecznej, wykorzystane przy wyznaczeniu obszaru zdegradowanego1

% zmian (wzrost/ (wzrost/ zmian %

2015 2015

yjnej

liczba osób w wieku wieku w osób liczba

występuje

yntetycznego

ostki delimitacyjnej delimitacyjnej ostki

nie występuje) nie

–

ób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku ób

Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja

delimitacyjnej delimitacyjnej delimitacyjnej

Ludność (os.) 2015 r. 2015 (os.) Ludność

jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki

normalizacja (odwrócona) normalizacja

otrwale bezrobotnych na 100 osób w wieku wieku w osób 100 na bezrobotnych otrwale

Stan kryzysowy (1 kryzysowy Stan

Nazwa jednostki delimitac jednostki Nazwa

Suma wskaźnika s wskaźnika Suma

pusta komórka komórka pusta

obę na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 obę

produkcyjnym jednostki delimitacyjnej jednostki produkcyjnym

100 mieszkańców jedn mieszkańców 100

spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) jednostki mieszkańców liczby spadek

Liczba osób dług osób Liczba

Wskaźnik obciążenia demograficznego demograficznego obciążenia Wskaźnik na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

poprodukcyjnym na 100 os 100 na poprodukcyjnym

Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 roku roku w 2014 samorządowych wyborach w wyborcza Frekwencja

lub ciężką chor ciężką lub

Liczba przestępstw na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 przestępstw Liczba

niepełnosprawność na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na niepełnosprawność

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na Kart” „Niebieskich Liczba

Dynamika zmian liczby ludności w latach 2010 latach w ludności liczby zmian Dynamika

Liczba osób bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku osób 100 na bezrobotnych osób Liczba

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej ze względu na ubóstwo na na ubóstwo na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej ze względu na długotrwałą długotrwałą na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

Dojazdowa 83 -25,58 0,00 13,04 14,00 -0,04 43,75 2,55 12,50 2,38 12,50 1,70 0,00 -0,32 17,39 1,46 13,04 1,88 0,00 -0,32 43,51 0,91 10,21 1,00

Farbiarska 287 0,00 0,09 50,00 0,86 4,00 -0,43 44,44 2,60 11,11 2,04 11,11 1,45 0,00 -0,32 33,33 16,67 2,57 0,00 -0,32 34,36 8,52 1,00

Cicha 45 -9,84 0,39 20,00 -0,36 20,00 0,20 36,36 1,98 10,91 1,99 12,73 1,74 5,45 20,00 1,84 8,57 1,03 0,00 -0,32 35,71 8,49 1,00

Krasińskiego 5 0,00 0,09 35,71 0,28 22,00 0,28 80,77 19,23 19,23 2,93 0,00 -0,32 21,43 2,05 14,29 2,12 0,00 -0,32 34,36 7,10 1,00

Nadrzeczna 21 -35,00 0,00 83,33 2,22 3,00 -0,47 7,69 -0,21 15,38 15,38 2,23 0,00 -0,32 16,67 1,36 16,67 2,57 0,00 -0,32 31,15 7,04 1,00

Zamkowa 48 0,00 0,09 87,85 2,40 23,00 0,32 9,48 -0,08 10,43 1,87 11,85 1,58 0,47 0,16 5,61 -0,24 1,87 -0,23 2,37 1,09 34,36 6,95 1,00

Plac Lucjana Grzei 51 -21,43 0,00 0,00 12,00 -0,12 45,45 2,68 9,09 1,53 4,55 0,24 0,00 -0,32 35,29 29,41 4,55 2,38 41,83 0,54 6,93 1,00

Popławskiego 251 -10,92 0,42 27,27 -0,07 28,00 0,52 23,58 1,01 6,60 0,92 7,55 0,79 0,94 0,64 10,61 0,48 4,55 0,27 2,83 1,36 31,15 6,34 1,00

Brzozowa 320 6,25 -0,11 9,09 5,00 -0,39 29,41 1,45 0,00 11,76 1,57 0,00 -0,32 18,18 1,58 18,18 2,85 0,00 -0,32 35,71 6,30 1,00

Kopernika 29 -8,56 0,35 23,42 -0,22 51,00 1,43 24,56 1,08 5,26 0,58 6,43 0,59 0,58 0,27 6,31 -0,14 3,60 0,09 4,09 2,11 31,15 6,14 1,00

Zielna 39 23,08 -0,62 33,33 0,18 7,00 -0,31 43,75 2,55 12,50 2,38 12,50 1,70 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 6,14 1,00

Kilińskiego 193 -1,30 0,12 29,32 0,02 52,00 1,47 20,18 0,74 8,33 1,35 7,46 0,77 0,44 0,12 0,75 6,02 0,55 0,88 0,20 41,86 0,54 5,90 1,00

Mickiewicza 67 -11,97 0,45 16,67 -0,50 47,00 1,27 24,80 1,10 8,00 1,26 7,20 0,73 0,80 0,49 13,33 0,88 5,56 0,46 0,00 -0,32 34,36 5,82 1,00

Emilii Plater 17 0,00 0,09 20,83 -0,33 88,00 2,90 22,91 0,95 4,04 0,28 3,50 0,05 0,54 0,23 13,33 0,88 7,08 0,75 0,27 -0,16 31,15 5,63 1,00

Dworzec Towarowy 366 -4,00 0,21 57,14 1,15 3,00 -0,47 12,50 0,16 4,17 0,31 4,17 0,17 0,00 -0,32 21,43 2,05 14,29 2,12 0,00 -0,32 41,86 0,54 5,58 1,00

Dworzec Południowy 97 -11,76 0,45 9,09 7,00 -0,31 46,67 2,77 6,67 0,93 6,67 0,63 6,67 9,09 0,26 9,09 1,13 0,00 -0,32 35,71 5,54 1,00

Tuchola Żarska 39 2,14 0,02 21,26 -0,31 104,00 3,53 15,78 0,41 3,80 0,22 3,42 0,03 1,14 0,84 10,18 0,42 0,00 0,95 0,24 35,34 5,41 1,00

Poznańska 100 -6,44 0,28 30,53 0,07 79,00 2,54 15,11 0,36 3,56 0,16 3,11 -0,02 1,33 1,04 11,23 0,57 4,56 0,27 0,44 -0,06 34,36 5,21 1,00

1Uwaga: kolorem wyróżniono jednostki delimitacyjne w miejscowości Lubsko, które tworzą zwartą przestrzeń centrum miasta oraz miejscowości Lutol i Tuchola Żarska

% zmian (wzrost/ (wzrost/ zmian %

2015 2015

yjnej

liczba osób w wieku wieku w osób liczba

występuje

yntetycznego

ostki delimitacyjnej delimitacyjnej ostki

nie występuje) nie

–

ób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku ób

Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja

delimitacyjnej delimitacyjnej delimitacyjnej

Ludność (os.) 2015 r. 2015 (os.) Ludność

jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki

normalizacja (odwrócona) normalizacja

otrwale bezrobotnych na 100 osób w wieku wieku w osób 100 na bezrobotnych otrwale

Stan kryzysowy (1 kryzysowy Stan

Nazwa jednostki delimitac jednostki Nazwa

Suma wskaźnika s wskaźnika Suma

pusta komórka komórka pusta

obę na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 obę

produkcyjnym jednostki delimitacyjnej jednostki produkcyjnym

100 mieszkańców jedn mieszkańców 100

spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) jednostki mieszkańców liczby spadek

Liczba osób dług osób Liczba

Wskaźnik obciążenia demograficznego demograficznego obciążenia Wskaźnik na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

poprodukcyjnym na 100 os 100 na poprodukcyjnym

Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 roku roku w 2014 samorządowych wyborach w wyborcza Frekwencja

lub ciężką chor ciężką lub

Liczba przestępstw na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 przestępstw Liczba

niepełnosprawność na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na niepełnosprawność

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na Kart” „Niebieskich Liczba

Dynamika zmian liczby ludności w latach 2010 latach w ludności liczby zmian Dynamika

Liczba osób bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku osób 100 na bezrobotnych osób Liczba

Bohaterów 172 -9,81 0,39 32,48 0,15 41,00 1,03 17,62 0,55 4,66 0,43 4,66 0,26 0,00 -0,32 5,98 -0,19 4,27 0,22 4,15 2,14 41,83 0,54 5,20 1,00

22 Lipca 1073 -7,12 0,30 30,43 0,06 54,00 1,55 14,63 0,32 6,97 1,01 6,62 0,62 0,70 0,39 10,33 0,44 1,09 -0,38 1,05 0,30 41,83 0,54 5,15 1,00

Kościuszki 55 -1,10 0,12 16,39 16,00 0,04 17,78 0,56 2,22 -0,17 2,22 -0,19 2,22 1,95 18,03 1,56 6,56 0,65 1,11 0,34 31,15 4,86 1,00

Sybiraków 24 -5,88 0,27 31,66 0,11 61,00 1,83 18,44 0,61 3,13 0,05 3,75 0,09 0,63 0,31 12,06 0,69 6,53 0,65 0,94 0,24 35,71 4,85 1,00

Jasieńska 9 -11,43 0,44 44,44 0,63 2,00 6,45 -0,31 0,00 0,00 0,00 -0,32 27,78 2,97 5,56 0,46 0,00 -0,32 41,86 0,54 4,09 1,00

Małowice 15 -2,56 0,16 10,20 30,00 0,60 39,47 2,22 5,26 0,58 5,26 0,37 0,00 -0,32 12,24 0,72 0,00 0,00 -0,32 35,34 4,01 1,00

Śląska 58 -13,46 0,50 22,58 -0,26 1,00 2,22 2,22 -0,17 0,00 0,00 -0,32 19,35 1,75 12,90 1,85 0,00 -0,32 43,21 0,85 3,87 1,00

Lutol 32 7,34 -0,14 19,89 -0,37 60,00 1,79 18,71 0,63 3,60 0,17 3,24 0,00 0,72 0,41 10,75 0,50 0,00 0,36 -0,11 42,69 0,73 3,62 1,00

Mała 79 33,33 -0,94 25,00 -0,16 1,00 12,50 0,16 12,50 2,38 12,50 1,70 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 3,34 1,00

Przemysłowa 939 -6,17 0,27 20,68 -0,34 87,00 2,86 9,02 -0,11 2,71 -0,05 2,32 -0,17 0,26 -0,06 7,40 0,02 3,98 0,17 1,80 0,75 35,71 3,34 1,00

Konopnickiej 229 0,00 0,09 13,33 7,00 -0,31 31,82 1,64 0,00 0,00 0,00 -0,32 20,00 1,84 6,67 0,67 0,00 -0,32 31,15 3,27 1,00

Żarska 8 -6,25 0,28 87,50 2,39 10,00 -0,20 1,90 2,86 -0,01 4,76 0,28 0,95 0,65 6,25 -0,15 2,08 -0,19 0,00 -0,32 41,86 0,54 3,26 1,00

Walki Młodych 120 0,31 0,08 37,11 0,33 48,00 1,31 10,80 0,03 4,01 0,27 4,01 0,14 0,93 0,62 6,19 -0,16 2,58 -0,10 0,31 -0,14 43,21 0,85 3,23 1,00

Krucza 58 0,00 0,09 0,00 1,00 10,00 -0,04 10,00 1,76 0,00 0,00 -0,32 11,11 0,55 11,11 1,52 0,00 -0,32 34,36 3,23 1,00

Jodłowa 297 18,18 -0,47 14,29 4,00 -0,43 30,77 1,56 0,00 0,00 0,00 -0,32 14,29 1,01 14,29 2,12 0,00 -0,32 34,36 3,13 1,00

Cypriana Norwida 10 -7,34 0,31 67,59 1,58 61,00 1,83 4,85 -0,43 1,49 -0,35 1,21 -0,37 0,28 -0,04 6,63 -0,09 3,50 0,07 0,28 -0,16 41,83 0,54 2,88 1,00

Parkowa 53 0,00 0,09 100,00 2,90 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,83 0,54 2,87 1,00

Aleksandra Fredry 236 -16,67 0,00 100,00 2,90 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,83 0,54 2,79 1,00

Traugutta 1 -60,00 0,00 100,00 2,90 1,00 0,00 0,00 50,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,83 0,54 2,79 1,00

Osiedle Łużyckie 24 19,23 -0,50 29,41 0,02 2,00 6,45 -0,31 0,00 0,00 0,00 -0,32 17,65 1,50 11,76 1,64 0,00 -0,32 43,51 0,91 2,61 1,00

Chopina 63 -7,62 0,32 27,69 -0,05 13,00 -0,08 13,40 0,23 5,15 0,56 5,15 0,35 0,00 -0,32 12,31 0,73 6,15 0,58 1,03 0,29 31,15 2,60 1,00

Chocicz 233 1,10 0,05 17,20 -0,48 53,00 1,51 13,66 0,25 1,09 -0,45 1,37 -0,34 0,55 0,23 12,40 0,74 0,00 1,09 0,33 42,69 0,73 2,57 1,00

Gdańska 152 -9,49 0,38 25,50 -0,14 38,00 0,92 15,72 0,40 3,93 0,25 5,68 0,45 0,44 0,12 9,40 0,31 4,03 0,17 0,00 -0,32 34,36 2,53 1,00

% zmian (wzrost/ (wzrost/ zmian %

2015 2015

yjnej

liczba osób w wieku wieku w osób liczba

występuje

yntetycznego

ostki delimitacyjnej delimitacyjnej ostki

nie występuje) nie

–

ób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku ób

Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja

delimitacyjnej delimitacyjnej delimitacyjnej

Ludność (os.) 2015 r. 2015 (os.) Ludność

jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki

normalizacja (odwrócona) normalizacja

otrwale bezrobotnych na 100 osób w wieku wieku w osób 100 na bezrobotnych otrwale

Stan kryzysowy (1 kryzysowy Stan

Nazwa jednostki delimitac jednostki Nazwa

Suma wskaźnika s wskaźnika Suma

pusta komórka komórka pusta

obę na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 obę

produkcyjnym jednostki delimitacyjnej jednostki produkcyjnym

100 mieszkańców jedn mieszkańców 100

spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) jednostki mieszkańców liczby spadek

Liczba osób dług osób Liczba

Wskaźnik obciążenia demograficznego demograficznego obciążenia Wskaźnik na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

poprodukcyjnym na 100 os 100 na poprodukcyjnym

Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 roku roku w 2014 samorządowych wyborach w wyborcza Frekwencja

lub ciężką chor ciężką lub

Liczba przestępstw na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 przestępstw Liczba

niepełnosprawność na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na niepełnosprawność

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na Kart” „Niebieskich Liczba

Dynamika zmian liczby ludności w latach 2010 latach w ludności liczby zmian Dynamika

Liczba osób bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku osób 100 na bezrobotnych osób Liczba

Krakowskie Przedmieście 23 -4,73 0,23 23,11 -0,24 167,00 19,04 0,66 6,24 0,83 6,40 0,58 0,32 0,00 8,76 0,21 5,11 0,38 0,32 -0,13 34,36 2,52 1,00

Plac Wolności 389 -16,40 0,00 37,76 0,36 25,00 0,40 15,82 0,41 0,63 0,63 -0,48 0,00 -0,32 11,22 0,57 7,14 0,76 1,90 0,81 31,15 2,51 1,00

Reja 13 -4,39 0,22 27,27 -0,07 18,00 0,12 15,31 0,37 7,65 1,18 7,65 0,81 0,00 -0,32 5,79 -0,22 3,31 0,04 1,02 0,28 31,15 2,42 1,00

Słowiańska 10 -5,00 0,24 80,00 2,08 1,00 2,63 2,63 -0,07 2,63 -0,11 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 2,41 1,00

1 Maja 16 0,00 0,09 24,14 -0,19 18,00 0,12 21,69 0,86 6,02 0,77 6,02 0,51 0,00 -0,32 6,90 -0,06 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 2,37 1,00

Winogronowa 171 0,09 100,00 2,90 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 34,36 2,34 1,00

Mierków 96 -5,73 0,26 20,40 -0,35 49,00 1,35 16,55 0,47 3,04 0,03 2,36 -0,16 0,34 0,02 11,44 0,60 0,00 0,68 0,08 36,41 2,31 1,00

Henryka Sucharskiego 140 -3,71 0,20 43,78 0,61 19,00 0,16 3,34 2,06 -0,21 2,06 -0,22 0,77 0,46 8,58 0,19 4,29 0,22 1,03 0,29 41,86 0,54 2,25 1,00

Chełm Żarski 22 -9,20 0,37 23,21 -0,23 11,00 -0,16 13,92 0,27 2,53 -0,10 1,27 -0,36 0,00 -0,32 12,50 0,75 0,00 3,80 1,94 36,41 2,16 1,00

Budziszyńska 31 2,63 0,00 75,00 1,88 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 2,15 1,00

Raszyn 293 -8,42 0,34 35,45 0,27 19,00 0,16 8,11 -0,18 2,70 -0,05 2,70 -0,10 1,08 0,78 13,64 0,92 0,00 0,54 0,00 36,41 2,14 1,00

Kanałowa 31 -52,38 0,00 14,29 6,00 -0,35 60,00 20,00 20,00 0,00 -0,32 14,29 1,01 14,29 2,12 0,00 -0,32 34,36 2,13 1,00

Lubuska 18 -36,36 0,00 83,33 2,22 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,83 0,54 2,11 1,00

Zapolskiej 19 25,00 -0,68 100,00 2,90 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,83 0,54 2,11 1,00

Aleja Wojska Polskiego 22 -1,92 0,14 18,18 -0,44 5,00 -0,39 11,76 0,10 3,92 0,25 3,92 0,13 0,00 -0,32 0,00 0,00 3,92 2,01 41,83 0,54 2,01 1,00

Janowice 371 23,08 -0,62 7,69 6,00 -0,35 0,00 18,75 18,75 2,85 0,00 -0,32 7,69 0,06 0,00 0,00 -0,32 42,69 0,73 2,01 1,00

Leopolda Staffa 4 -4,87 0,23 78,32 2,02 24,00 0,36 6,48 -0,30 1,37 -0,39 2,39 -0,15 0,00 -0,32 2,10 2,80 -0,06 0,68 0,08 41,86 0,54 2,01 1,00

Jana Kochanowskiego 45 0,00 0,09 66,67 1,54 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 1,82 1,00

Górzyn 228 2,85 0,00 21,14 -0,32 79,00 2,54 8,31 -0,16 2,56 -0,09 1,70 -0,28 0,00 -0,32 6,68 -0,09 0,00 0,21 -0,20 42,69 0,73 1,81 1,00

Grabków 10 -0,84 0,11 22,07 -0,28 28,00 0,52 10,59 0,01 1,69 -0,30 2,97 -0,05 0,85 0,54 12,41 0,74 0,00 0,00 -0,32 42,69 0,73 1,70 1,00

Robotnicza 171 3,45 -0,02 37,65 0,36 43,00 1,11 7,04 -0,26 1,30 -0,40 1,48 -0,32 0,19 -0,13 8,95 0,24 3,40 0,05 0,74 0,12 43,51 0,91 1,66 1,00

Żelazna 8 -7,95 0,33 19,61 -0,38 5,00 -0,39 6,17 -0,33 4,94 0,50 4,94 0,31 1,23 0,94 7,84 0,08 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 1,65 1,00

Chocimek 90 -27,96 0,00 12,77 17,00 0,08 25,37 1,14 2,99 0,02 2,99 -0,05 0,00 -0,32 14,89 1,10 0,00 0,00 -0,32 35,34 1,65 1,00

% zmian (wzrost/ (wzrost/ zmian %

2015 2015

yjnej

liczba osób w wieku wieku w osób liczba

występuje

yntetycznego

ostki delimitacyjnej delimitacyjnej ostki

nie występuje) nie

–

ób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku ób

Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja

delimitacyjnej delimitacyjnej delimitacyjnej

Ludność (os.) 2015 r. 2015 (os.) Ludność

jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki

normalizacja (odwrócona) normalizacja

otrwale bezrobotnych na 100 osób w wieku wieku w osób 100 na bezrobotnych otrwale

Stan kryzysowy (1 kryzysowy Stan

Nazwa jednostki delimitac jednostki Nazwa

Suma wskaźnika s wskaźnika Suma

pusta komórka komórka pusta

obę na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 obę

produkcyjnym jednostki delimitacyjnej jednostki produkcyjnym

100 mieszkańców jedn mieszkańców 100

spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) jednostki mieszkańców liczby spadek

Liczba osób dług osób Liczba

Wskaźnik obciążenia demograficznego demograficznego obciążenia Wskaźnik na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

poprodukcyjnym na 100 os 100 na poprodukcyjnym

Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 roku roku w 2014 samorządowych wyborach w wyborcza Frekwencja

lub ciężką chor ciężką lub

Liczba przestępstw na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 przestępstw Liczba

niepełnosprawność na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na niepełnosprawność

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na Kart” „Niebieskich Liczba

Dynamika zmian liczby ludności w latach 2010 latach w ludności liczby zmian Dynamika

Liczba osób bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku osób 100 na bezrobotnych osób Liczba

Tenisowa 13 -11,11 0,43 14,29 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 14,29 1,01 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 1,64 1,00

Aleja Pułaskiego 31 -12,50 0,47 41,67 0,52 2,00 9,52 -0,07 0,00 0,00 0,00 -0,32 16,67 1,36 0,00 0,00 -0,32 34,36 1,63 1,00

Kolejowa 64 -3,18 0,18 15,32 19,00 0,16 11,18 0,06 2,63 -0,07 1,32 -0,35 0,66 0,35 7,21 -0,01 2,70 -0,08 1,32 0,46 43,51 0,91 1,61 1,00

Warszawska 258 -4,35 0,22 24,15 -0,19 60,00 1,79 10,86 0,03 3,54 0,15 3,03 -0,04 0,25 -0,07 4,53 -0,40 1,89 -0,23 1,01 0,28 34,36 1,54

Jarzębinowa 26 3,33 -0,02 4,35 3,00 -0,47 9,68 -0,06 0,00 0,00 0,00 -0,32 13,04 0,83 8,70 1,06 0,00 -0,32 43,21 0,85 1,54

Jana Raka 27 -16,67 0,00 60,00 1,27 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 1,47

Wesoła 76 -4,11 0,21 27,50 -0,06 9,00 -0,23 12,86 0,18 0,00 2,86 -0,07 0,00 -0,32 12,50 0,75 5,00 0,36 0,00 -0,32 43,51 0,91 1,41

Tymienice 125 -3,70 0,20 25,86 -0,12 18,00 0,12 11,54 0,08 5,77 0,71 3,85 0,11 0,00 -0,32 8,62 0,19 0,00 0,00 -0,32 42,69 0,73 1,38

Gozdno 42 -10,77 0,42 39,39 0,43 10,00 -0,20 17,24 0,52 5,17 0,56 1,72 -0,28 0,00 -0,32 6,06 -0,18 0,00 0,00 -0,32 42,69 0,73 1,36

Sienkiewicza 65 -4,17 0,21 17,02 -0,48 13,00 -0,08 18,84 0,64 4,35 0,36 4,35 0,20 0,00 -0,32 10,64 0,49 6,38 0,62 0,00 -0,32 34,36 1,31

Szkolna 8 -23,08 0,00 4,35 11,00 -0,16 22,00 0,88 0,00 2,00 -0,23 0,00 -0,32 13,04 0,83 0,00 0,00 -0,32 41,86 0,54 1,23

Urocza 109 0,00 0,09 63,64 1,42 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 6,06 -0,18 3,03 -0,02 0,00 -0,32 41,86 0,54 1,21

Zieleniecka 19 43,75 -1,26 15,38 15,00 0,00 52,17 8,70 1,44 8,70 1,00 4,35 30,77 23,08 8,70 31,15 1,19

Stolarska 49 2,94 -0,01 17,81 -0,45 19,00 0,16 16,19 0,44 5,71 0,70 6,67 0,63 0,00 -0,32 8,22 0,14 4,11 0,19 0,00 -0,32 35,71 1,15

Pomorska 14 -25,00 0,00 50,00 0,86 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 1,13

Strzelecka 14 19,44 -0,51 29,63 0,03 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 2,33 1,06 43,21 0,85 1,10

XX-Lecia PRL 32 -8,13 0,33 38,46 0,39 138,00 10,80 0,03 3,26 0,09 2,33 -0,17 0,37 0,06 6,18 -0,16 1,96 -0,22 0,84 0,18 41,86 0,54 1,07

Młodzieżowa 22 -7,32 0,31 11,54 4,00 -0,43 10,53 0,01 0,00 0,00 0,00 -0,32 7,69 0,06 7,69 0,87 0,00 -0,32 43,21 0,85 1,01

Gazowa 38 -19,05 0,00 50,00 0,86 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 10,00 0,39 0,00 11,76 31,15 0,93

Grunwaldzka 3 12,77 -0,31 5,13 7,00 -0,31 7,55 -0,22 7,55 1,15 7,55 0,79 0,00 -0,32 7,69 0,06 5,13 0,38 0,00 -0,32 31,15 0,89

Dłużek 46 0,00 0,09 30,81 0,08 25,00 0,40 6,40 -0,31 2,69 -0,06 3,03 -0,04 0,34 0,02 10,27 0,43 0,00 1,01 0,28 36,41 0,89

Tkacka 121 -27,03 0,00 21,05 -0,32 2,00 3,70 3,70 0,20 7,41 0,77 0,00 -0,32 10,53 0,47 5,26 0,41 0,00 -0,32 31,15 0,87

Boczna 296 4,76 -0,06 53,85 1,02 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,83 0,54 0,85

% zmian (wzrost/ (wzrost/ zmian %

2015 2015

yjnej

liczba osób w wieku wieku w osób liczba

występuje

yntetycznego

ostki delimitacyjnej delimitacyjnej ostki

nie występuje) nie

–

ób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku ób

Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja

delimitacyjnej delimitacyjnej delimitacyjnej

Ludność (os.) 2015 r. 2015 (os.) Ludność

jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki

normalizacja (odwrócona) normalizacja

otrwale bezrobotnych na 100 osób w wieku wieku w osób 100 na bezrobotnych otrwale

Stan kryzysowy (1 kryzysowy Stan

Nazwa jednostki delimitac jednostki Nazwa

Suma wskaźnika s wskaźnika Suma

pusta komórka komórka pusta

obę na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 obę

produkcyjnym jednostki delimitacyjnej jednostki produkcyjnym

100 mieszkańców jedn mieszkańców 100

spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) jednostki mieszkańców liczby spadek

Liczba osób dług osób Liczba

Wskaźnik obciążenia demograficznego demograficznego obciążenia Wskaźnik na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

poprodukcyjnym na 100 os 100 na poprodukcyjnym

Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 roku roku w 2014 samorządowych wyborach w wyborcza Frekwencja

lub ciężką chor ciężką lub

Liczba przestępstw na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 przestępstw Liczba

niepełnosprawność na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na niepełnosprawność

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na Kart” „Niebieskich Liczba

Dynamika zmian liczby ludności w latach 2010 latach w ludności liczby zmian Dynamika

Liczba osób bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku osób 100 na bezrobotnych osób Liczba

Winna 51 2,50 0,01 13,79 1,00 2,44 0,00 0,00 0,00 -0,32 10,34 0,44 3,45 0,06 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,78

Kosmonautów 625 18,42 -0,48 12,50 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 9,38 0,30 6,25 0,59 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,68

Artyleryjska 8 60,00 -1,75 22,22 -0,27 14,00 -0,04 29,17 1,43 6,25 0,83 4,17 0,17 0,00 -0,32 3,70 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,64

Gareja 278 10,71 -0,24 35,29 0,26 7,00 -0,31 22,58 0,93 0,00 0,00 0,00 -0,32 11,76 0,65 0,00 0,00 -0,32 36,41 0,63

Hoża 26 4,35 -0,05 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 10,00 0,39 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,61

Żurawia 69 -6,38 0,28 42,31 0,55 6,00 -0,35 13,64 0,24 2,27 -0,16 2,27 -0,18 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,58

Jaskółcza 31 7,69 -0,15 30,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 10,00 0,39 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,55

Dąbrowa 49 0,58 0,07 24,07 -0,20 16,00 0,04 9,30 -0,09 2,33 -0,15 2,33 -0,17 0,00 -0,32 13,89 0,96 0,00 0,00 -0,32 42,69 0,73 0,55

Kwiatowa 50 -10,00 0,39 9,09 1,00 3,70 3,70 0,20 3,70 0,09 0,00 -0,32 4,55 -0,40 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,54

Kielecka 43 -7,89 0,33 34,94 0,25 13,00 -0,08 6,43 -0,31 0,00 2,14 -0,20 0,00 -0,32 1,20 4,82 0,32 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,51

Żagańska 16 1,49 0,04 59,46 1,25 5,00 -0,39 7,35 -0,24 0,00 2,94 -0,05 0,00 -0,32 2,70 0,00 0,00 -0,32 41,86 0,54 0,50

Stara Woda 139 5,11 -0,07 34,55 0,23 22,00 0,28 11,35 0,07 2,70 -0,05 1,62 -0,30 0,00 -0,32 7,27 0,00 0,00 1,62 0,64 35,34 0,48

Wspólna 12 0,00 0,09 33,33 0,18 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,47

Słowicza 24 36,36 -1,03 0,00 1,00 6,67 -0,29 6,67 0,93 6,67 0,63 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,44

Kręta 106 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,35

Lisia 43 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,35

Jagodowa 4 3,23 -0,01 24,00 -0,20 0,00 0,00 0,00 0,00 6,25 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,31

Grobla 30 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,28

Wiśniowa 185 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,28

Powstańców Wielkopolskich 15 -2,27 0,15 17,24 -0,48 11,00 -0,16 25,58 1,16 2,33 -0,15 2,33 -0,17 0,00 -0,32 6,90 -0,06 3,45 0,06 0,00 -0,32 41,86 0,54 0,27

Moniuszki 75 -4,72 0,23 34,18 0,21 2,00 1,65 1,65 -0,31 0,00 0,83 0,52 2,53 2,53 -0,11 0,00 -0,32 34,36 0,22

Złota 158 4,35 -0,05 12,50 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,22

Piaskowa 6 300,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,20

% zmian (wzrost/ (wzrost/ zmian %

2015 2015

yjnej

liczba osób w wieku wieku w osób liczba

występuje

yntetycznego

ostki delimitacyjnej delimitacyjnej ostki

nie występuje) nie

–

ób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku ób

Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja

delimitacyjnej delimitacyjnej delimitacyjnej

Ludność (os.) 2015 r. 2015 (os.) Ludność

jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki

normalizacja (odwrócona) normalizacja

otrwale bezrobotnych na 100 osób w wieku wieku w osób 100 na bezrobotnych otrwale

Stan kryzysowy (1 kryzysowy Stan

Nazwa jednostki delimitac jednostki Nazwa

Suma wskaźnika s wskaźnika Suma

pusta komórka komórka pusta

obę na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 obę

produkcyjnym jednostki delimitacyjnej jednostki produkcyjnym

100 mieszkańców jedn mieszkańców 100

spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) jednostki mieszkańców liczby spadek

Liczba osób dług osób Liczba

Wskaźnik obciążenia demograficznego demograficznego obciążenia Wskaźnik na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

poprodukcyjnym na 100 os 100 na poprodukcyjnym

Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 roku roku w 2014 samorządowych wyborach w wyborcza Frekwencja

lub ciężką chor ciężką lub

Liczba przestępstw na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 przestępstw Liczba

niepełnosprawność na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na niepełnosprawność

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na Kart” „Niebieskich Liczba

Dynamika zmian liczby ludności w latach 2010 latach w ludności liczby zmian Dynamika

Liczba osób bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku osób 100 na bezrobotnych osób Liczba

Chrobrego 776 -24,81 0,00 24,24 -0,19 10,00 -0,20 9,00 -0,11 4,00 0,27 4,00 0,14 1,00 0,70 4,55 -0,40 4,55 0,27 0,00 -0,32 31,15 0,16

Plac Vlotho 38 0,00 0,09 33,33 0,18 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,86 0,54 0,16

Gliniana 4 5,45 -0,08 28,57 -0,01 4,00 -0,43 6,90 -0,27 1,72 -0,30 1,72 -0,28 0,00 -0,32 8,57 0,19 8,57 1,03 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,11

Dębowa 396 -11,11 0,43 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 12,50 34,36 0,10

Osiek 45 -2,80 0,17 22,45 -0,26 21,00 0,24 15,11 0,36 3,60 0,17 3,60 0,07 0,00 -0,32 1,02 0,00 0,00 -0,32 36,41 0,09

Lubelska 70 -10,91 0,42 44,44 0,63 3,00 -0,47 6,12 -0,33 2,04 -0,22 2,04 -0,22 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,08

Morelowa 5 -6,06 0,27 0,00 1,00 3,23 3,23 0,08 3,23 0,00 0,00 -0,32 4,00 -0,48 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,07

Piwna 2 10,34 -0,23 11,54 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 0,03

Słowackiego 45 -2,38 0,16 33,77 0,20 3,00 -0,47 0,81 1,63 -0,32 0,81 -0,44 0,00 -0,32 7,79 0,07 6,49 0,64 0,00 -0,32 43,21 0,85 0,03

Wincentego Witosa 185 1,08 0,05 7,04 7,00 -0,31 5,32 -0,39 2,13 -0,20 2,13 -0,20 0,00 -0,32 5,63 -0,24 5,63 0,48 1,06 0,31 43,21 0,85 0,02

Nowa 196 4,08 -0,04 38,71 0,40 7,00 -0,31 13,73 0,25 1,96 -0,24 1,96 -0,23 3,92 6,45 -0,12 6,45 0,63 0,00 -0,32 35,71 0,01

Rajska 540 3,45 -0,02 0,00 4,00 -0,43 13,33 0,22 0,00 3,33 0,02 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 -0,02

Nowiniec 22 100,00 -2,98 30,77 0,08 11,00 -0,16 21,74 0,86 17,39 15,22 2,20 0,00 -0,32 11,54 0,62 0,00 0,00 -0,32 35,34 -0,03

Geodetów 41 -9,77 0,38 17,50 -0,47 8,00 -0,27 6,67 -0,29 0,83 0,83 -0,44 0,83 0,53 3,75 2,50 -0,12 0,00 -0,32 43,51 0,91 -0,08

Działkowa 105 -26,92 0,00 142,86 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,86 0,54 -0,10

Jaśminowa 123 4,55 -0,05 11,11 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 5,56 -0,25 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 -0,10

Białków 526 -3,61 0,20 20,75 -0,33 28,00 0,52 6,56 -0,30 1,25 -0,41 1,56 -0,31 0,94 0,63 7,08 -0,03 0,00 0,31 -0,14 35,34 -0,17

3 Maja 288 55,17 -1,61 42,31 0,55 1,00 2,22 0,00 0,00 0,00 -0,32 11,54 0,62 30,77 0,00 -0,32 43,51 0,91 -0,18

Kałek 8 1,61 0,04 23,68 -0,21 13,00 -0,08 7,94 -0,19 3,17 0,06 3,17 -0,01 0,00 -0,32 7,89 0,09 0,00 0,00 -0,32 42,69 0,73 -0,22

Włókniarzy 2 -1,85 0,14 11,36 1,00 1,89 1,89 -0,26 0,00 0,00 -0,32 4,55 -0,40 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 -0,24

Transportowa 42 -16,67 0,00 25,00 -0,16 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,86 0,54 -0,26

Piastowska 39 11,36 -0,26 20,00 -0,36 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 -0,36

Janusza Korczaka 7 -5,52 0,25 33,66 0,19 16,00 0,04 9,36 -0,08 0,58 0,58 -0,49 0,00 -0,32 3,96 -0,48 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 -0,36

% zmian (wzrost/ (wzrost/ zmian %

2015 2015

yjnej

liczba osób w wieku wieku w osób liczba

występuje

yntetycznego

ostki delimitacyjnej delimitacyjnej ostki

nie występuje) nie

–

ób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku ób

Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja

delimitacyjnej delimitacyjnej delimitacyjnej

Ludność (os.) 2015 r. 2015 (os.) Ludność

jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki

normalizacja (odwrócona) normalizacja

otrwale bezrobotnych na 100 osób w wieku wieku w osób 100 na bezrobotnych otrwale

Stan kryzysowy (1 kryzysowy Stan

Nazwa jednostki delimitac jednostki Nazwa

Suma wskaźnika s wskaźnika Suma

pusta komórka komórka pusta

obę na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 obę

produkcyjnym jednostki delimitacyjnej jednostki produkcyjnym

100 mieszkańców jedn mieszkańców 100

spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) jednostki mieszkańców liczby spadek

Liczba osób dług osób Liczba

Wskaźnik obciążenia demograficznego demograficznego obciążenia Wskaźnik na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

poprodukcyjnym na 100 os 100 na poprodukcyjnym

Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 roku roku w 2014 samorządowych wyborach w wyborcza Frekwencja

lub ciężką chor ciężką lub

Liczba przestępstw na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 przestępstw Liczba

niepełnosprawność na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na niepełnosprawność

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na Kart” „Niebieskich Liczba

Dynamika zmian liczby ludności w latach 2010 latach w ludności liczby zmian Dynamika

Liczba osób bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku osób 100 na bezrobotnych osób Liczba

Łabędzia 6 -6,18 0,27 25,43 -0,14 8,00 -0,27 2,71 1,94 -0,24 2,33 -0,17 0,00 -0,32 5,78 -0,22 4,05 0,18 0,00 -0,32 43,21 0,85 -0,39

Ogrodowa 202 13,04 -0,31 20,00 -0,36 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 -0,41

Mokra 211 -8,45 0,34 12,24 5,00 -0,39 7,69 -0,21 3,08 0,04 1,54 -0,31 0,00 -0,32 12,24 0,72 0,00 0,00 -0,32 35,34 -0,46

Głowackiego 68 -12,20 0,46 29,44 0,02 9,00 -0,23 3,13 1,04 -0,47 1,74 -0,27 0,00 -0,32 5,08 -0,32 3,55 0,08 0,00 -0,32 43,51 0,91 -0,46

Przechodnia 94 -2,50 0,16 18,52 -0,42 2,00 5,13 -0,41 0,00 0,00 0,00 -0,32 3,70 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 -0,47

Pokoju 16 -8,60 0,35 46,77 0,73 8,00 -0,27 2,97 1,98 -0,23 1,49 -0,32 0,50 0,18 4,03 -0,47 0,81 -0,44 0,50 -0,03 34,36 -0,50

Botaniczna 24 -8,73 0,35 26,51 -0,10 19,00 0,16 7,17 -0,25 1,20 -0,43 1,59 -0,30 0,00 -0,32 7,23 -0,01 1,81 -0,25 0,00 -0,32 43,51 0,91 -0,55

Krótka 55 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 34,36 -0,56

Podmokła 324 0,00 0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 34,36 -0,56

Letnia 450 15,79 -0,40 7,14 3,00 -0,47 13,64 0,24 4,55 0,40 4,55 0,24 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 34,36 -0,63

Dąbrowskiego 53 0,00 0,09 25,00 -0,16 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 31,15 -0,72

Łąkowa 44 -9,92 0,39 18,06 -0,44 4,00 -0,43 2,75 2,75 -0,04 2,75 -0,09 0,00 -0,32 6,94 -0,05 1,39 -0,33 0,00 -0,32 43,51 0,91 -0,72

Krzywa 17 66,67 -1,96 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 14,29 1,01 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 -0,75

Jasna 320 12,50 -0,30 8,33 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 8,33 0,15 0,00 0,00 -0,32 34,36 -0,79

Tarnów 2 2,27 0,02 24,24 -0,19 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 3,03 0,00 0,00 -0,32 36,41 -0,82

Aleja Niepodległości 165 -17,02 0,00 9,09 1,00 2,56 2,56 -0,09 2,56 -0,12 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 31,15 -0,86

Szpitalna 104 7,14 -0,13 31,11 0,09 11,00 -0,16 14,67 0,32 2,67 -0,06 2,67 -0,10 0,00 -0,32 2,22 2,22 -0,17 0,00 -0,32 34,36 -0,86

Klonowa 1074 0,00 0,09 22,58 -0,26 1,00 0,00 0,00 1,04 -0,40 0,00 -0,32 1,61 1,61 -0,28 1,04 0,30 35,71 -0,89

T. Zana 105 -2,33 0,16 17,24 -0,48 2,00 4,76 -0,44 0,00 0,00 0,00 -0,32 6,90 -0,06 0,00 0,00 -0,32 41,83 0,54 -0,92

Dworcowa 27 11,76 -0,28 7,14 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 7,14 -0,02 0,00 0,00 -0,32 35,71 -0,94

Lipowa 15 1,59 0,04 28,21 -0,03 6,00 -0,35 0,00 1,56 -0,34 1,56 -0,31 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,86 0,54 -1,09

Ziębikowo 81 -2,78 0,17 23,19 -0,23 11,00 -0,16 10,48 0,00 0,95 -0,49 0,95 -0,42 0,00 -0,32 11,59 0,62 0,00 0,00 -0,32 36,41 -1,15

Hubalczyków 23 -14,02 0,00 37,76 0,36 10,00 -0,20 4,29 -0,47 0,86 0,86 -0,44 0,00 -0,32 2,10 1,40 -0,32 0,00 -0,32 41,86 0,54 -1,17

% zmian (wzrost/ (wzrost/ zmian %

2015 2015

yjnej

liczba osób w wieku wieku w osób liczba

występuje

yntetycznego

ostki delimitacyjnej delimitacyjnej ostki

nie występuje) nie

–

ób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku ób

Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja Normalizacja

delimitacyjnej delimitacyjnej delimitacyjnej

Ludność (os.) 2015 r. 2015 (os.) Ludność

jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki

normalizacja (odwrócona) normalizacja

otrwale bezrobotnych na 100 osób w wieku wieku w osób 100 na bezrobotnych otrwale

Stan kryzysowy (1 kryzysowy Stan

Nazwa jednostki delimitac jednostki Nazwa

Suma wskaźnika s wskaźnika Suma

pusta komórka komórka pusta

obę na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 obę

produkcyjnym jednostki delimitacyjnej jednostki produkcyjnym

100 mieszkańców jedn mieszkańców 100

spadek liczby mieszkańców jednostki delimitacyjnej) jednostki mieszkańców liczby spadek

Liczba osób dług osób Liczba

Wskaźnik obciążenia demograficznego demograficznego obciążenia Wskaźnik na względu ze społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

poprodukcyjnym na 100 os 100 na poprodukcyjnym

Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2014 roku roku w 2014 samorządowych wyborach w wyborcza Frekwencja

lub ciężką chor ciężką lub

Liczba przestępstw na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców na 100 przestępstw Liczba

niepełnosprawność na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na niepełnosprawność

Liczba osób korzystająca z pomocy społecznej na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na społecznej z pomocy korzystająca osób Liczba

Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na Kart” „Niebieskich Liczba

Dynamika zmian liczby ludności w latach 2010 latach w ludności liczby zmian Dynamika

Liczba osób bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym jednostki jednostki produkcyjnym w wieku osób 100 na bezrobotnych osób Liczba

Wiosny Ludów 105 3,13 -0,01 25,24 -0,15 5,00 -0,39 3,03 1,21 -0,42 0,61 -0,48 0,00 -0,32 5,83 -0,21 2,91 -0,04 0,00 -0,32 43,51 0,91 -1,44

Paderewskiego 32 68,00 -2,00 33,33 0,18 1,00 2,38 2,38 -0,13 2,38 -0,16 0,00 -0,32 14,81 1,09 3,70 0,11 0,00 -0,32 34,36 -1,55

Budowlanych 10 52,63 -1,53 21,05 -0,32 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,51 0,91 -1,58

Gronowa 31 100,00 -2,98 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 43,21 0,85 -2,78

Podgórna 6 100,00 -2,98 0,00 4,00 -0,43 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,32 0,00 0,00 0,00 -0,32 41,83 0,54 -3,52

KROK 2. WSKAZANIE WYSTĘPOWANIA PROBLEMÓW INNYCH NIŻ SPOŁECZNE Przy wytyczeniu obszaru zdegradowanego, istotne jest poszukiwanie negatywnych zjawisk pozaspołecznych, występujących na obszarach koncentracji problemów społecznych. Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, można wyznaczyć jako obszar zdegradowany, w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk:

• gospodarczych – w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw, lub • środowiskowych – w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub • przestrzenno-funkcjonalnych – w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych, lub • technicznych – w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska2.

Tabela 15. Wskaźniki strefy pozaspołecznej wykorzystane w procesie wyznaczenia obszaru zdegradowanego

Wskaźniki sfery społecznej wykorzystane do wskazania stanów Problem mierzony przez wskaźnik kryzysowych w sferach poza społecznych SFERA GOSPODARCZA 12. Podmioty gospodarcze prowadzone przez osoby fizyczne w Niska aktywność gospodarcza 2015 roku na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej SFERA ŚRODOWISKOWA 13. Pokrycia azbestowe w 2015 roku na 100 mieszkańców Występowanie pokryć azbestowych jednostki delimitacyjnej SFERA FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNA 14. Liczba osób korzystających z bibliotek publicznych na 100 Niski dostęp do usług lub ich niska mieszkańców jednostki delimitacyjnej jakość oferty kulturalnej

15. Dostęp do sieci kanalizacyjnej sanitarnej Niewystarczające wyposażenia w infrastrukturę techniczną lub jej zły stan techniczny– brak dostępu do sieci kanalizacyjnej SFERA TECHNICZNA 16. Budynki wymagające remontów na 100 mieszkańców Degradacja stanu technicznego jednostki delimitacyjnej obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym

2 Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020

Poniżej w tabeli zestawiono ze sobą w odniesieniu do poszczególnych jednostek delimitacyjnych – koncentrację problemów społecznych, opisaną za pomocą syntetycznego wskaźnika oraz informację nt. pozostałych pozaspołecznych problemów występujących w tych przestrzeniach.

W przypadku ww. wskaźników za stan kryzysowy uznano zjawisko, dla którego wskaźnik w wybranej jednostce delimitacyjnej przekroczył wartość średnią notowaną w przestrzeni gminy. Praktycznie w każdej z analizowanych jednostek delimitacyjnych (sołectwa, ulice w Lubsku) stwierdzono występowanie negatywnych zjawisk pozaspołecznych.

Tabela 16. Wartości wskaźników pozaspołecznych wykorzystane w procesie wyznaczania obszaru zdegradowanego. W kolumnach stan kryzysowy 1 oznacza występowanie stanu, a pusta komórka brak

występowania stanu kryzysowego.

an kryzysowy an

Stan kryzysowy Stan kryzysowy Stan St kryzysowy Stan kryzysowy Stan

2015 roku na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na roku 2015

jednostki delimitacyjnej jednostki

Suma punktów kryzysowych Sumapunktów

Nazwa jednostki delimitacyjnej jednostki Nazwa

mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców delimitacyjnej jednostki mieszkańców

Budynki wymagające remontów na 100 100 na remontów wymagające Budynki

Pokrycia azbestowe w 2015 roku na 100 100 na roku 2015 w azbestowe Pokrycia

Dostęp do sieci kanalizacyjnej sanitarnej kanalizacyjnej sieci do Dostęp

fizyczne w w fizyczne

na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na

Wskaźnik syntetyczny problemów społecznych problemów syntetyczny Wskaźnik

Podmioty gospodarcze prowadzone przez osoby osoby przez prowadzone gospodarcze Podmioty Liczba osób korzystających z bibliotek publicznych publicznych bibliotek z korzystających osób Liczba Dojazdowa 10,21 0,00 1 5225,00 1 6,25 1 TAK 3,13 1 4 Farbiarska 8,52 50,00 0,00 0 1 TAK 0,00 1 Cicha 8,49 0,00 1 0,00 7,27 1 TAK 0,00 2 Krasińskiego 7,10 0,00 1 0,00 0 1 TAK 7,69 1 3 Nadrzeczna 7,04 0,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Zamkowa 6,95 10,28 2141,23 1 5,21 1 TAK 1,42 1 3 Plac Lucjana Grzei 6,93 23,53 0,00 4,55 1 TAK 0,00 1 Popławskiego 6,34 22,73 0,00 20,75 TAK 1,89 1 1 Brzozowa 6,30 9,09 1 323,53 11,76 TAK 0,00 1 Kopernika 6,14 20,72 0,00 7,6 1 TAK 4,68 1 2 Zielna 6,14 11,11 8250,00 1 18,75 TAK 0,00 1 Kilińskiego 5,90 4,51 1 598,25 12,28 TAK 0,88 1 2 Mickiewicza 5,82 6,67 1 0,00 5,6 1 TAK 5,60 1 3 Emilii Plater 5,63 10,00 49,33 12,94 TAK 1,62 1 1 Dworzec Towarowy 5,58 0,00 1 0,00 8,33 1 NIE 1 0,00 3 Dworzec Południowy 5,54 9,09 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Tuchola Żarska 5,41 3,89 1 5388,97 1 3,23 1 TAK 0,19 3 Poznańska 5,21 9,12 1 298,44 10,44 1 TAK 1,11 1 3 Bohaterów 5,20 17,95 243,52 14,51 TAK 1,55 1 1 22 Lipca 5,15 7,07 1 0,00 22,22 TAK 0,00 1 Kościuszki 4,86 14,75 0,00 10 1 TAK 1,11 1 2 Sybiraków 4,85 5,03 1 0,00 8,13 1 TAK 0,31 2 Jasieńska 4,09 16,67 0,00 45,16 TAK 0,00 0 Małowice 4,01 6,12 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2

an kryzysowy an

Stan kryzysowy Stan kryzysowy Stan St kryzysowy Stan kryzysowy Stan

2015 roku na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na roku 2015

jednostki delimitacyjnej jednostki

Suma punktów kryzysowych Sumapunktów

Nazwa jednostki delimitacyjnej jednostki Nazwa

mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców delimitacyjnej jednostki mieszkańców

Budynki wymagające remontów na 100 100 na remontów wymagające Budynki

Pokrycia azbestowe w 2015 roku na 100 100 na roku 2015 w azbestowe Pokrycia

Dostęp do sieci kanalizacyjnej sanitarnej kanalizacyjnej sieci do Dostęp

fizyczne w w fizyczne

na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na

Wskaźnik syntetyczny problemów społecznych problemów syntetyczny Wskaźnik

Podmioty gospodarcze prowadzone przez osoby osoby przez prowadzone gospodarcze Podmioty Liczba osób korzystających z bibliotek publicznych publicznych bibliotek z korzystających osób Liczba Śląska 3,87 12,90 0,00 13,33 TAK 0,00 0 Lutol 3,62 3,76 1 20861,87 1 8,99 1 TAK 0,00 3 Mała 3,34 0,00 1 0,00 0 1 NIE 1 0,00 3 Przemysłowa 3,34 11,57 443,69 0 1 TAK 1,93 1 2 Konopnickiej 3,27 0,00 1 0,00 18,18 TAK 0,00 1 Żarska 3,26 6,25 1 0,00 16,19 TAK 0,00 1 Walki Młodych 3,23 7,73 1 0,00 9,26 1 TAK 0,31 2 Krucza 3,23 11,11 0,00 0 1 NIE 1 0,00 2 Jodłowa 3,13 14,29 0,00 15,38 TAK 0,00 0 Cypriana Norwida 2,88 5,16 1 0,00 11,09 1 TAK 0,00 2 Parkowa 2,87 0,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Aleksandra Fredry 2,79 100,00 0,00 11,21 1 TAK 0,00 1 Traugutta 2,79 0,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Osiedle Łużyckie 2,61 0,00 1 0,00 9,68 1 TAK 0,00 3 Chopina 2,60 15,38 0,00 6,19 1 TAK 1,03 1 2 Chocicz 2,57 4,40 1 3636,61 1 6,01 1 NIE 1 0,55 4 Gdańska 2,53 6,71 1 1558,08 1 34,8 TAK 0,00 2 Krakowskie Przedmieście 2,52 13,87 117,12 10,72 1 TAK 3,20 1 2 Plac Wolności 2,51 14,29 878,48 25,32 TAK 5,06 1 1 Reja 2,42 14,88 505,10 13,78 TAK 1,02 1 1 Słowiańska 2,41 25,00 0,00 7,89 1 TAK 0,00 1 1 Maja 2,37 20,69 1213,25 19,28 TAK 1,20 1 1 Winogronowa 2,34 0,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Mierków 2,31 6,47 1 61955,07 1 6,11 1 NIE 1 0,00 4 Henryka Sucharskiego 2,25 4,72 1 0,00 7,71 1 TAK 0,00 2 Chełm Żarski 2,16 0,00 1 1067,09 18,99 NIE 1 0,00 2 Budziszyńska 2,15 20,00 0,00 12,82 TAK 0,00 0 Raszyn 2,14 3,64 1 4985,41 1 20,54 NIE 1 0,00 3 Kanałowa 2,13 57,14 0,00 10 1 TAK 0,00 1 Lubuska 2,11 0,00 1 0,00 35,71 TAK 0,00 1 Zapolskiej 2,11 33,33 0,00 13,33 NIE 1 0,00 1 Aleja Wojska Polskiego 2,01 0,00 1 0,00 9,8 1 TAK 1,96 1 3 Janowice 2,01 15,38 0,00 0 1 NIE 1 0,00 2 Leopolda Staffa 2,01 9,79 1 0,00 14,68 TAK 0,00 1 Jana Kochanowskiego 1,82 0,00 1 0,00 4,48 1 TAK 0,00 2 Górzyn 1,81 7,79 1 1285,41 41,96 TAK 0,21 1 Grabków 1,70 4,83 1 7417,80 1 6,9 1 NIE 1 0,00 4 Robotnicza 1,66 6,17 1 275,37 9,81 1 TAK 0,00 2 Żelazna 1,65 15,69 1601,23 1 8,57 1 TAK 0,00 2

an kryzysowy an

Stan kryzysowy Stan kryzysowy Stan St kryzysowy Stan kryzysowy Stan

2015 roku na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na roku 2015

jednostki delimitacyjnej jednostki

Suma punktów kryzysowych Sumapunktów

Nazwa jednostki delimitacyjnej jednostki Nazwa

mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców delimitacyjnej jednostki mieszkańców

Budynki wymagające remontów na 100 100 na remontów wymagające Budynki

Pokrycia azbestowe w 2015 roku na 100 100 na roku 2015 w azbestowe Pokrycia

Dostęp do sieci kanalizacyjnej sanitarnej kanalizacyjnej sieci do Dostęp

fizyczne w w fizyczne

na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na

Wskaźnik syntetyczny problemów społecznych problemów syntetyczny Wskaźnik

Podmioty gospodarcze prowadzone przez osoby osoby przez prowadzone gospodarcze Podmioty Liczba osób korzystających z bibliotek publicznych publicznych bibliotek z korzystających osób Liczba Chocimek 1,65 4,26 1 3513,43 1 33,33 NIE 1 1,49 1 5 Tenisowa 1,64 28,57 0,00 0 1 TAK 0,00 1 Aleja Pułaskiego 1,63 0,00 1 0,00 23,81 TAK 0,00 1 Kolejowa 1,61 5,41 1 0,00 8,55 1 TAK 1,32 1 3 Warszawska 1,54 8,30 1 1453,03 7,58 1 TAK 0,00 2 Jarzębinowa 1,54 21,74 145,16 6,45 1 TAK 0,00 1 Jana Raka 1,47 20,00 0,00 10 1 TAK 0,00 1 Wesoła 1,41 10,00 157,14 11,11 1 TAK 0,00 1 Tymienice 1,38 1,72 1 9903,85 1 5,77 1 NIE 1 0,00 4 Gozdno 1,36 6,06 1 0,00 0 1 NIE 1 0,00 3 Sienkiewicza 1,31 17,02 0,00 11,59 1 TAK 4,35 1 2 Szkolna 1,23 4,35 1 0,00 14 TAK 0,00 1 Urocza 1,21 6,06 1 0,00 9,09 1 TAK 0,00 2 Zieleniecka 1,19 0,00 1 1626,09 1 13,04 NIE 1 0,00 3 Stolarska 1,15 8,22 1 0,00 5,71 1 TAK 0,00 2 Pomorska 1,13 0,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Strzelecka 1,10 25,93 0,00 9,3 1 TAK 0,00 1 XX-Lecia PRL 1,07 7,54 1 470,11 13,41 TAK 0,28 1 Młodzieżowa 1,01 11,54 0,00 0 1 TAK 0,00 1 Gazowa 0,93 30,00 0,00 0 1 TAK 0,00 1 Grunwaldzka 0,89 17,95 0,00 9,43 1 TAK 0,00 1 Dłużek 0,89 9,19 1 21456,57 1 6,4 1 NIE 1 0,00 4 Tkacka 0,87 5,26 1 0,00 11,11 1 TAK 7,41 1 3 Boczna 0,85 7,69 1 5000,00 1 9,09 1 TAK 0,00 3 Winna 0,78 17,24 3487,80 1 14,63 TAK 0,00 1 Kosmonautów 0,68 6,25 1 0,00 6,67 1 TAK 0,00 2 Artyleryjska 0,64 7,41 1 0,00 12,5 TAK 0,00 1 Gareja 0,63 0,00 1 0,00 0 1 NIE 1 0,00 3 Hoża 0,61 5,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Żurawia 0,58 11,54 0,00 6,82 1 TAK 0,00 1 Jaskółcza 0,55 0,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Dąbrowa 0,55 2,78 1 399,42 7,35 1 NIE 1 0,00 3 Kwiatowa 0,54 13,64 0,00 11,11 1 TAK 0,00 1 Kielecka 0,51 9,64 1 191,43 7,14 1 TAK 0,00 2 Żagańska 0,50 21,62 2588,24 1 1,16 1 TAK 0,00 2 Stara Woda 0,48 12,73 6996,76 1 4,86 1 TAK 0,54 2 Wspólna 0,47 0,00 1 0,00 116,67 TAK 0,00 1 Słowicza 0,44 0,00 1 0,00 6,67 1 TAK 0,00 2 Kręta 0,35 0,00 1 0,00 50 TAK 0,00 1

an kryzysowy an

Stan kryzysowy Stan kryzysowy Stan St kryzysowy Stan kryzysowy Stan

2015 roku na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na roku 2015

jednostki delimitacyjnej jednostki

Suma punktów kryzysowych Sumapunktów

Nazwa jednostki delimitacyjnej jednostki Nazwa

mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców delimitacyjnej jednostki mieszkańców

Budynki wymagające remontów na 100 100 na remontów wymagające Budynki

Pokrycia azbestowe w 2015 roku na 100 100 na roku 2015 w azbestowe Pokrycia

Dostęp do sieci kanalizacyjnej sanitarnej kanalizacyjnej sieci do Dostęp

fizyczne w w fizyczne

na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na

Wskaźnik syntetyczny problemów społecznych problemów syntetyczny Wskaźnik

Podmioty gospodarcze prowadzone przez osoby osoby przez prowadzone gospodarcze Podmioty Liczba osób korzystających z bibliotek publicznych publicznych bibliotek z korzystających osób Liczba Lisia 0,35 0,00 1 0,00 25 NIE 1 0,00 2 Jagodowa 0,31 16,00 0,00 3,13 1 TAK 0,00 1 Grobla 0,28 0,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Wiśniowa 0,28 0,00 1 0,00 42,86 TAK 0,00 1 Powstańców Wielkopolskich 0,27 17,24 0,00 13,95 TAK 0,00 0 Moniuszki 0,22 8,86 1 1480,99 11,57 1 TAK 0,00 1 Złota 0,22 6,25 1 0,00 0 1 NIE 1 0,00 3 Piaskowa 0,20 10,00 0,00 6,25 1 TAK 0,00 1 Chrobrego 0,16 7,58 1 388,00 8 1 TAK 3,00 1 3 Plac Vlotho 0,16 33,33 0,00 0 1 TAK 0,00 1 Gliniana 0,11 5,71 1 8874,14 1 10,34 1 TAK 0,00 3 Dębowa 0,10 0,00 1 0,00 25 TAK 0,00 1 Osiek 0,09 3,06 1 2843,88 1 9,35 1 NIE 1 0,00 1 Lubelska 0,08 7,41 1 0,00 6,12 1 TAK 2,04 1 3 Morelowa 0,07 8,00 1 0,00 9,68 1 TAK 0,00 2 Piwna 0,03 11,54 0,00 9,38 1 TAK 0,00 1 Słowackiego 0,03 15,58 0,00 7,32 1 TAK 0,00 1 Wincentego Witosa 0,02 2,82 1 0,00 15,96 TAK 0,00 1 Nowa 0,01 12,90 0,00 11,76 TAK 0,00 0 Rajska -0,02 0,00 1 0,00 3,33 1 TAK 0,00 2 Nowiniec -0,03 0,00 1 0,00 0 1 NIE 1 2,17 1 4 Geodetów -0,08 7,50 1 0,00 9,17 1 TAK 0,00 2 Działkowa -0,10 14,29 12989,47 1 21,05 TAK 0,00 1 Jaśminowa -0,10 27,78 0,00 8,7 1 TAK 0,00 1 Białków -0,17 6,60 1 4824,06 1 75,63 TAK 0,31 2 3 Maja -0,18 50,00 2848,89 1 9,76 1 TAK 0,00 2 Kałek -0,22 2,63 1 0,00 3,17 1 NIE 1 0,00 3 Włókniarzy -0,24 2,27 1 5528,30 1 11,32 1 TAK 0,00 3 Transportowa -0,26 0,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2 Piastowska -0,36 0,00 1 0,00 8,16 1 TAK 0,00 2 Janusza Korczaka -0,36 4,95 1 0,00 5,85 1 TAK 0,00 2 Łabędzia -0,39 2,89 1 0,00 4,65 1 TAK 0,00 2 Ogrodowa -0,41 20,00 0,00 19,23 TAK 0,00 0 Mokra -0,46 4,08 1 8384,62 1 6,15 1 NIE 1 0,00 4 Głowackiego -0,46 7,11 1 0,00 14,93 TAK 0,00 1 Przechodnia -0,47 7,41 1 282,05 7,69 1 TAK 0,00 2 Pokoju -0,50 7,26 1 0,00 11,88 TAK 0,00 1 Botaniczna -0,55 4,82 1 0,00 10,76 1 TAK 0,00 2 Krótka -0,56 0,00 1 0,00 0 1 TAK 0,00 2

an kryzysowy an

Stan kryzysowy Stan kryzysowy Stan St kryzysowy Stan kryzysowy Stan

2015 roku na 100 mieszkańców mieszkańców 100 na roku 2015

jednostki delimitacyjnej jednostki

Suma punktów kryzysowych Sumapunktów

Nazwa jednostki delimitacyjnej jednostki Nazwa

mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców delimitacyjnej jednostki mieszkańców

Budynki wymagające remontów na 100 100 na remontów wymagające Budynki

Pokrycia azbestowe w 2015 roku na 100 100 na roku 2015 w azbestowe Pokrycia

Dostęp do sieci kanalizacyjnej sanitarnej kanalizacyjnej sieci do Dostęp

fizyczne w w fizyczne

na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej jednostki mieszkańców 100 na

Wskaźnik syntetyczny problemów społecznych problemów syntetyczny Wskaźnik

Podmioty gospodarcze prowadzone przez osoby osoby przez prowadzone gospodarcze Podmioty Liczba osób korzystających z bibliotek publicznych publicznych bibliotek z korzystających osób Liczba Podmokła -0,56 25,00 0,00 0 1 TAK 0,00 1 Letnia -0,63 0,00 1 0,00 4,55 1 TAK 0,00 2 Dąbrowskiego -0,72 0,00 1 0,00 54,17 TAK 0,00 1 Łąkowa -0,72 5,56 1 0,00 12,84 TAK 0,00 1 Krzywa -0,75 14,29 0,00 20 TAK 0,00 0 Jasna -0,79 0,00 1 0,00 5,56 1 TAK 0,00 2 Tarnów -0,82 6,06 1 0,00 0 1 NIE 1 0,00 3 Aleja Niepodległości -0,86 0,00 1 0,00 20,51 TAK 2,56 1 2 Szpitalna -0,86 20,00 733,33 6,67 1 TAK 0,00 1 Klonowa -0,89 3,23 1 0,00 7,29 1 TAK 0,00 2 T. Zana -0,92 0,00 1 0,00 4,76 1 TAK 0,00 2 Dworcowa -0,94 14,29 0,00 5,26 1 TAK 10,53 1 2 Lipowa -1,09 15,38 0,00 14,16 TAK 0,00 0 Ziębikowo -1,15 2,90 1 10335,24 1 20 NIE 1 0,00 3 Hubalczyków -1,17 5,59 1 0,00 23,44 TAK 0,00 1 Wiosny Ludów -1,44 5,83 1 2137,58 1 8,48 1 TAK 0,00 3 Paderewskiego -1,55 11,11 1271,43 4,76 1 TAK 0,00 1 Budowlanych -1,58 31,58 0,00 3,39 1 TAK 3,45 1 2 Gronowa -2,78 0,00 1 0,00 25 TAK 0,00 1 Podgórna -3,52 0,00 1 0,00 41,67 TAK 0,00 1

KROK 3. WYTYCZENIE OBSZARU ZDEGRADOWANEGO Wskazując obszar zdegradowany w gminie Lubsko, poszukiwano przestrzeni koncentracji problemów społecznych, na których współwystępują problemy pozaspołeczne, np. gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne. Obszar z największą koncentracją negatywnych zjawisk społecznych wyznaczony został na podstawie obliczonych wartości wskaźnika syntetycznego. Podział delimitacyjny miasta Lubsko na ulice, wymuszał ponadto konieczność poszukiwania „zwartości przestrzeni”, w której koncentrują się poszczególne problemy. Wskazując obszar koncentracji problemów społecznych, starano się wytyczyć granice tego obszaru w taki sposób, aby objąć zasięgiem największą liczbę jednostek delimitacyjnych, dla których stwierdzono najwyższe wartości wskaźnika sumy znormalizowanych 11 wskaźników sfery społecznej, przy jednoczesnym zachowaniu zwartości przestrzenno-funkcjonalnej.

Obszarami o koncentracji problemów społecznych w gminie Lubsko są:

• Lubsko – centralna część miasta, obejmująca historyczne centrum miasta, zdominowane przez zabudowę wielorodzinną z przełomu XIX i XX wieku, ze względu na koncentrację dużej liczby jednostek delimitacyjnych (ulic), w których stwierdzono wysoką wartość syntetycznego wskaźnika, jak również zwartość i jednolitość struktur przestrzenno-funkcjonalnych, • Wsie: Lutol, Tuchola Żarska ze względu na wysokie wartości syntetyczny wskaźnik, jak również znaczną skalę negatywnych zjawisk, mając na uwadze liczbę ludności zamieszkującą te miejscowości.

Na ww. obszarach koncentracji problemów społecznych stwierdzono występowanie problemów innych niż społeczne:

• w przypadku Lubska istotnym problemem, który współwystępuje w przestrzeni koncentrującej problemy społeczne, jest przede wszystkim degradacja stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, • w przypadku miejscowości Tuchola Żarska oraz Lutol, oprócz koncentracji problemów społecznych, stwierdzono bardzo niską aktywność gospodarczą mieszkańców, duże ilości materiałów zawierających azbest oraz niski udział mieszkańców w ofercie kulturalnej.

Wymóg występowania negatywnych zjawisk społecznych, jako niezbędny dla wyznaczenia obszaru zdegradowanego (a w jego ramach obszaru rewitalizacji), w sposób jasny wskazuje, że obszarem zdegradowanym musi być obszar co do zasady zamieszkały. Wynika to z samej definicji rewitalizacji, która stanowi kompleksowy proces odnowy adresowany w zasadniczej części negatywnym zjawiskom społecznym. Dopuszcza jednak, w drodze wyjątku, dołączenie do wstępnie określonego obszaru rewitalizacji terenów niezamieszkałych – jeżeli występują na nich negatywne zjawiska właściwe dla obszaru zdegradowanego, inne niż zjawiska społeczne. Uznanie ich za element obszaru rewitalizacji jest jednak możliwe wyłącznie w przypadku, gdy już na wczesnym etapie rewitalizacji można stwierdzić, że planowane tam działania przyczynią się do przeciwdziałania negatywnym zjawiskom społecznym na obszarze rewitalizacji.3 Należy zatem udowodnić możliwość ścisłego powiązania funkcjonalnego tych terenów z zasadniczą częścią obszaru rewitalizacji tak, aby działania możliwe do przeprowadzenia na tych terenach dały się powiązać z celami społecznymi rewitalizacji. Można ogólnie stwierdzić, że twierdzenie takie będzie trudne do udowodnienia w sytuacji, gdy obszar niezamieszkały położony jest w znacznej odległości od obszaru rewitalizacji, a dodatkowo nie wskazano żadnej wizji transformacji tego obszaru. Mając na uwadze powyższe – w gminie Lubsko poszukiwano przede wszystkim przestrzeni niezamieszkałych, które można uznać za zdegradowane, występujące w sąsiedztwie obszarów zamieszkałych, w których koncentrują się problemy społeczne. Takie warunki spełniają następujące przestrzenie:

• Parki Miejski w Lubsku, położony we wschodniej części miasta. Park przylega bezpośrednio do przestrzeni śródmiejskiej centrum miasta. Jest to duża przestrzeń zieleni, w dużym stopniu zaniedbana i zdewastowana. Brak jest wytyczonych i utwardzonych ścieżek pieszych i rowerowych, małej infrastruktury, oświetlenia. Gmina Lubsko cyklicznie organizuje społeczne akcje sprzątania parku, w których uczestniczą mieszkańcy miasta. Przewiduje się dalszą rewitalizację parku jako przestrzeni aktywności społecznej mieszkańców obszaru zdegradowanego.

3 Ustawa o rewitalizacji – praktyczny komentarz

• Budynek Dworca Kolejowego, położony przy ul. Dworcowej w Lubsku. Dworzec kolejowy zbudowany został w 1846 roku, na trasie Kolei Dolnośląsko - Marchijskiej i jest najstarszym dworcem kolejowym w województwie lubuskim. Jest obiektem zabytkowym. Obecnie budynek jest zdewastowany i ulega dalszej degradacji technicznej. Gmina Lubsko rozważa wykorzystanie obiektu do celów zwiększania aktywności społecznej i kulturalnej mieszkańców obszaru zdegradowanego.

Mając na uwadze powyższe, za obszar zdegradowany, należy uznać centralną przestrzeń miasta Lubsko, w której stwierdzono koncentrację problemów społecznych, w szczególności współwystępujących z degradacją stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, powiększoną o przestrzeń Parku Miejskiego oraz obiektu Dworca Kolejowego przy ul. Dworcowej.

Obszar zdegradowany obejmuje swoim zasięgiem również obszary wiejskiej, tj. przestrzenie zamieszkałe sołectw Tuchola Żarska oraz Lutol, gdzie oprócz koncentracji problemów społecznych, stwierdzono niską aktywność gospodarczą mieszkańców, duże ilości materiałów zawierających azbest oraz niski udział mieszkańców w ofercie kulturalnej.

Tabela 17. Obszar zdegradowany w gminie Lubsko

Lp. Jednostka Liczba Wskaźnik sumy Uzasadnienie wskazania Niska Występowanie Niski dostęp Brak dostępu Degradacja delimitacyjna mieszkańców znormalizowanych jednostki delimitacyjnej jako aktywność pokryć do usług lub do sieci stanu 11 wskaźników przestrzeni zdegradowanej gospodarcza azbestowych ich niska kanalizacyjnej technicznego społecznych jakość oferty obiektów (wartość średnia kulturalnej budowlanych dla gminy = 1,6) I. LUBSKO – liczba mieszkańców 3789 1 Krasińskiego 26 7,10 Koncentracja problemów społecznych 2 Nadrzeczna 13 7,04 Koncentracja problemów społecznych 3 Zamkowa 211 6,95 Koncentracja problemów społecznych 4 Plac Lucjana Grzei 22 6,93 Koncentracja problemów społecznych 5 Popławskiego 106 6,34 Koncentracja problemów społecznych 6 Kopernika 171 6,14 Koncentracja problemów społecznych 7 Kilińskiego 228 5,90 Koncentracja problemów społecznych 8 Mickiewicza 125 5,82 Koncentracja problemów społecznych 9 Emilii Plater 371 5,63 Koncentracja problemów społecznych 10 Bohaterów 193 5,20 Koncentracja problemów społecznych 11 22 Lipca 287 5,15 Koncentracja problemów społecznych 12 Kościuszki 90 4,86 Koncentracja problemów społecznych 13 Sybiraków (do 179 4,85 Koncentracja problemów skrzyżowania z społecznych Nową) 14 Przemysłowa (do 202 3,34 Koncentracja problemów skrzyżowania z społecznych Nową) 15 Konopnickiej 22 3,27 Koncentracja problemów

społecznych 16 Parkowa 2 2,87 Koncentracja problemów społecznych 17 Traugutta 2 2,79 Koncentracja problemów społecznych 18 Krakowskie 625 2,52 Koncentracja problemów Przedmieście społecznych 19 Reja 196 2,42 Koncentracja problemów społecznych 20 Kanałowa 10 2,13 Koncentracja problemów społecznych 21 Aleja Wojska 51 2,01 Koncentracja problemów Polskiego społecznych 22 Aleja Pułaskiego 21 1,63 Koncentracja problemów społecznych 23 Sienkiewicza 69 1,31 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego 24 Szkolna 50 1,23 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego 25 Zieleniecka 23 1,19 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego 26 XX Lecia PRL (do 193 1,07 Spójność przestrzenna obszaru skrzyżowania z zdegradowanego Bohaterów) 27 Gazowa 17 0,93 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego 28 Grunwaldzka 53 0,89 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego 29 Tkacka 27 0,87 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego 30 Boczna 22 0,85 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego 31 Chrobrego 100 0,16 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego 32 Dąbrowskiego 24 -0,72 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego 33 Aleja 39 -0,86 Spójność przestrzenna obszaru Niepodległości zdegradowanego 34 Dworcowa 19 -094 Spójność przestrzenna obszaru zdegradowanego,

występowanie obiektu Dworca Kolejowego II. Tuchola Żarska 1 Tuchola Żarska 526 5,41 Koncentracja problemów społecznych III. Lutol 1 Lutol 278 3,62 Koncentracja problemów społecznych Obszar zdegradowany w gminie Lubsko Razem obszar 4593 (24,26% zdegradowany ludności gminy)

W celu zobrazowania granic obszaru zdegradowanego na tle lokalizacji koncentracji problemów społecznych, obliczone wartości wskaźnika syntetycznego, podzielone zostały na 4 równe przedziały (klas) przedstawione w tabeli poniżej:

Tabela 18. Klasy przedziałów wartości wskaźnika syntetycznego, wyznaczające obszar zdegradowany Klasa Przedziały wartości wskaźnika Oznaczenie na mapie syntetycznego I -3,5 do -0,1 II -0,1 do 3,3 średnia (1,60) III 3,3 do 6,8 Szczególna koncentracja problemów IV 6,8 do 10,2 społecznych Źródło: Opracowanie własne

Ponadto na mapie granice obszaru zdegradowanego, ukazano na tle problemu degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym w miejscowości Lubsko.

Mapa 19. Granice obszaru zdegradowanego na tle wartości syntetycznego wskaźnika określającego koncentrację problemów społecznych

Mapa 20. Granice obszaru zdegradowanego na tle problemu degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym w miejscowości Lubsko

Obszary zdegradowane w gminie Lubsko charakteryzują się następującymi wskaźnikami:

Tabela 19. Dane wyjściowe oraz wskaźniki opisujące skalę i natężenie zjawisk na obszarach zdegradowanych

Dane wyjściowe oraz wskaźniki opisujące OZ Lubsko OZ Tuchola OZ Lutol Gmina skalę i natężenie zjawisk (dane dla 2015 r.) Żarska Lubsko Liczba osób w wieku przedprodukcyjnym 734 121 55 3429 2015 Liczb osób w wieku produkcyjnym 2015 2396 334 186 11935 Liczba osób w wieku poprodukcyjnym 2015 659 71 37 3565 Liczba mieszkańców 2015 3789 526 278 18929 Dynamika zmian liczby ludności w latach -6,48% +2,13% +7,33% -2,76% 2010-2015 - % zmian (wzrost/ spadek liczby mieszkańców) Wskaźnik obciążenia demograficznego - 27,50 21,26 19,89 29,87 liczba osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Liczba osób korzystających z pomocy 784 104 60 1700 społecznej Liczba osób korzystających z pomocy 20,69 19,77 21,58 8,98 społecznej na 100 mieszkańców Liczba osób korzystających z pomocy 666 83 52 1480 społecznej ze względu na ubóstwo Liczba osób korzystających z pomocy 17,58 15,78 18,71 7,82 społecznej ze względu na ubóstwo na 100 mieszkańców Liczba osób korzystających z pomocy 212 20 10 382 społecznej ze względu na niepełnosprawność Liczba osób korzystających z pomocy 5,60 3,80 3,60 2,02 społecznej ze względu na niepełnosprawność na 100 mieszkańców Liczba osób korzystających z pomocy 214 18 9 364 społecznej ze względu na długotrwałą lub ciężką chorobę Liczba osób korzystających z pomocy 5,65 3,42 3,24 1,92 społecznej ze względu na długotrwałą lub ciężką chorobę na 100 mieszkańców Liczba osób korzystających z pomocy 62 5 11 137 społecznej ze względu na alkoholizm Liczba osób korzystających z pomocy 1,64 0,95 3,96 0,72 społecznej ze względu na alkoholizm na 100 mieszkańców Liczba "Niebieskich Kart" 17 6 2 59 Liczba „Niebieskich Kart” na 100 0,45 1,14 0,72 0,31 mieszkańców Liczba osób bezrobotnych 214 20 34 754 Liczba osób bezrobotnych na 100 5,65 3,80 12,23 3,98 mieszkańców Liczba osób długotrwale bezrobotnych 112 0 0 224

Liczba osób długotrwale bezrobotnych na 2,96 0,00 0,00 1,18 100 osób w wieku produkcyjnym Liczba przestępstw 48 5 1 82 Liczba przestępstw na 100 mieszkańców 1,27 0,95 0,36 0,43 Frekwencja wyborcza w wyborach 31,15% 35,34% 42,69% 38,90% samorządowych w 2014 roku Podmioty gospodarcze prowadzone przez 270 25 17 2133 osoby fizyczne w 2015 roku Podmioty gospodarcze prowadzone przez 7,13 4,75 6,12 11,27 osoby fizyczne w 2015 roku na 100 mieszkańców Pokrycia azbestowe w 2015 roku (kg) 11823 28346 57996 509643 Pokrycia azbestowe w 2015 roku (kg) na 100 312,03 5388,97 20861,87 2692,39 mieszkańców Liczba osób korzystających z bibliotek 425 25 17 2133 publicznych Liczba osób korzystających z bibliotek 11,22 4,75 6,12 11,27 publicznych na 100 mieszkańców Dostęp do sieci kanalizacyjnej (odsetek 0% 0% 0% 12,52% mieszkańców bez dostępu do sieci kanalizacyjnej) Budynki wymagające remontów 89 0 0 120 Budynki wymagające remontów na 100 2,35 0,00 0,00 0,63 mieszkańców w jednostce delimitacyjnej

Obszar zdegradowany Lubsko, charakteryzuje się występowaniem następujących negatywnych zjawisk, dla których wartości wskaźników je opisujących notują wartości przekraczające średnią gminną:

• depopulacja, • uzależnienie od pomocy społecznej, • ubóstwo, • niepełnosprawność, • długotrwała lub ciężka choroba, • alkoholizm, • przemoc w rodzinie, • bezrobocie, w tym bezrobocie długotrwałe, • przestępczość, • niska aktywność społeczna, • niski poziom przedsiębiorczości, • umiarkowany poziom uczestnictwa w ofercie kulturalnej (korzystający z bibliotek), pomimo lokalizacji biblioteki na tym obszarze, • degradacja obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym (bardzo duża skala tego zjawiska). Obszar zdegradowany Tuchola Żarska, charakteryzuje się występowaniem następujących negatywnych zjawisk, dla których wartości wskaźników je opisujących notują wartości przekraczające średnią gminną:

• uzależnienie od pomocy społecznej, • ubóstwo, • niepełnosprawność, • długotrwała lub ciężka choroba,

• alkoholizm, • przemoc w rodzinie, • przestępczość, • niska aktywność społeczna, • niski poziom przedsiębiorczości, • występowanie azbestu, • niski poziom uczestnictwa w ofercie kulturalnej (korzystający z bibliotek). Obszar zdegradowany Lutol, charakteryzuje się występowaniem następujących negatywnych zjawisk, dla których wartości wskaźników je opisujących notują wartości przekraczające średnią gminną:

• uzależnienie od pomocy społecznej, • ubóstwo, • niepełnosprawność, • długotrwała lub ciężka choroba, • alkoholizm, • przemoc w rodzinie, • bezrobocie, • niski poziom przedsiębiorczości, • występowanie azbestu (szczególna skala tego zjawiska), • niski poziom uczestnictwa w ofercie kulturalnej (korzystający z bibliotek).

100

4. Obszar rewitalizacji w gminie Lubsko

4.1 Wytycznie obszaru rewitalizacji w gminie Lubsko

Po przeprowadzeniu analiz prowadzących do wyznaczenia obszaru zdegradowanego, niezbędne jest wyznaczenie (w ramach tego obszaru) obszaru rewitalizacji. Obszar rewitalizacji, jest to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji:

• nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy,

• oraz zamieszkanych przez więcej niż 30% mieszkańców. Określenie, która część obszaru zdegradowanego stanowić będzie obszar rewitalizacji następuje w oparciu o dwie przesłanki. Pierwszą z nich jest stwierdzenie szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, współwystępujących z innymi problemami. Do wniosku tego można dojść za pomocą metod badawczych służących wyznaczeniu obszaru zdegradowanego (porównanie wartości mierników, ich koncentracji terytorialnej). Drugą z przesłanek, jest uznanie danego obszaru, jako istotnego dla rozwoju gminy. To bardzo szeroka przesłanka, która pozwala gminie na zachowanie marginesu uznaniowości we wskazaniu, która część obszaru zdegradowanego poddana ma zostać rewitalizacji. Znaczenie dla rozwoju gminy oceniać można na różne sposoby, przede wszystkim istotność danego obszaru powinna jednak wynikać z gminnych dokumentów strategicznych, być w nich wskazana jako obszar szczególnej troski władz publicznych, obszar na którym skupiać się będzie życie społeczno-gospodarcze w gminie. Do oceny istotności obszaru można posłużyć się przykładowo analizami urbanistycznymi, które wskażą obszar wpisujący się w zasady ogólne planowania przestrzennego, takie jak np. zasada miasta zwartego, zasada niskoemisyjności.4 W gminie Lubsko obszar zdegradowany obejmuje:

• centralną przestrzeń miasta Lubsko, w której stwierdzono koncentrację problemów społecznych, w szczególności współwystępujących z degradacją stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, powiększoną o przestrzeń Parku Miejskiego oraz obiektu Dworca Kolejowego przy ul. Dworcowej, • przestrzenie zamieszkałe sołectw Tuchola Żarska oraz Lutol, gdzie oprócz koncentracji problemów społecznych, stwierdzono niską aktywność gospodarczą mieszkańców, duże ilości materiałów zawierających azbest oraz niski udział mieszkańców w ofercie kulturalnej. Obszar zdegradowany zamieszkany był wg danych z 2015 roku przez 4593 osoby, co stanowiło 24,26% mieszkańców gminy oraz zajmował powierzchnię 182,33 ha, co stanowiło 1,1% powierzchni gminy.

4Źródło: Ustawa o rewitalizacji - praktyczny komentarz, Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa Departament Polityki Przestrzennej, Warszawa 2016

Tabela 20. Podstawowa charakterystyka obszaru rewitalizacji w gminie Lubsko

Liczba ludności zamieszkująca Powierzchnia obszaru rewitalizacji obszar rewitalizacji

4593 osób 182,33 ha

Udział mieszkańców obszaru rewitalizacji Udział powierzchni obszaru rewitalizacji w liczbie mieszkańców gminy Lubsko w łącznej powierzchni gminy Lubsko

24,26% 1,1%

Mając na uwadze, że na obszarze zdegradowanym mieszkało mniej niż 30% ludności gminy oraz zajmuje on w skali całej gminy niedużą powierzchnię – zasadne jest wskazanie całego obszaru rewitalizacji jako przestrzeni, na której Gmina zamierza prowadzić rewitalizację. Istotne jest również to, że obszar zdegradowany obejmuje trzy zwarte i spójne pod względem przestrzenno-funkcjonalnym obszary: tj. centrum Lubska oraz wsie Tuchola Żarka i Lutol. Na tych obszarach stwierdzono szczególną koncentrację problemów, w szczególności problemów społecznych. Tym samym obszar rewitalizacji w gminie Lubsko, składa się z trzech osobnych podobszarów rewitalizacji, tj. centrum Lubska oraz wsi Tuchola Żarska oraz Lutol.

4.1.1 Podobszar rewitalizacji Lubsko Centrum

Podobszar rewitalizacji obejmuje powierzchnię 101,5 ha, co stanowi 0,6% powierzchni całej gminy Lubsko. Wg danych z 2015 roku, przestrzeń zamieszkana była przez 3789 osób, co stanowiło 20,01% ludności gminy. W skład podobszaru rewitalizacji w mieście Lubsko, wchodzą następujące ulice:

Tabela 21. Zakres ulic tworzących podobszar rewitalizacji w Lubsku

Lp. Nazwa ulicy wchodzącej w skład OR Liczba mieszkańców (2015) 1 Krasińskiego 26 2 Nadrzeczna 13 3 Zamkowa 211 4 Plac Lucjana Grzei 22 5 Popławskiego 106 6 Kopernika 171 7 Kilińskiego 228 8 Mickiewicza 125 9 Emilii Plater 371 10 Bohaterów 193 11 22 Lipca 287 12 Kościuszki 90 13 Sybiraków (do skrzyżowania z Nową) 179 14 Przemysłowa (do skrzyżowania z Nową) 202 15 Konopnickiej 22 16 Parkowa 2 17 Traugutta 2 18 Krakowskie Przedmieście 625

102

19 Reja 196 20 Kanałowa 10 21 Aleja Wojska Polskiego 51 22 Aleja Piłsudskiego 21 23 Sienkiewicza 69 24 Szkolna 50 25 Zieleniecka 23 26 XX Lecia PRL (do skrzyżowania z 193 Bohaterów) 27 Gazowa 17 28 Grunwaldzka 53 29 Tkacka 27 30 Boczna 22 31 Chrobrego 100 32 Dąbrowskiego 24 33 Aleja Niepodległości 39 34 Dworcowa 19

Tabela 22. Podstawowa charakterystyka podobszaru rewitalizacji centrum Lubska

Liczba ludności zamieszkująca Powierzchnia obszaru rewitalizacji obszar rewitalizacji

3789 osób 101,5 ha

Udział mieszkańców obszaru rewitalizacji Udział powierzchni obszaru rewitalizacji w liczbie mieszkańców gminy Lubsko w łącznej powierzchni gminy Lubsko

20,01% 0,6%

Obszar rewitalizacji w mieście Lubsko, obejmuje w przeważającej części ścisłe centrum miasta. Jest to miejsce najistotniejsze z punktu widzenia rozwoju społeczno – gospodarczego nie tylko miasta, ale całej gminy. Jest to obszar, gdzie koncentrują się najważniejsze kategorie usług dla społeczności lokalnej. Centrum obszaru rewitalizacji stanowi stare miasto z historycznie ukształtowanym rynkiem, w ramach którego występuje szczególe nagromadzenia cennych kulturowo obiektów (m.in. budynki mieszkalne objęte opieką konserwatorską). Główną przesłanką wyznaczenia podobszaru rewitalizacji w centrum Lubska, jest występowanie na tym terenie problemów społecznych, które współwystępują z problemami gospodarczymi, przestrzenno- funkcjonalnymi oraz technicznymi. Podobszar rewitalizacji Lubsko, charakteryzuje się występowaniem następujących negatywnych zjawisk, dla których wartości wskaźników je opisujących notują wartości przekraczające średnią gminną:

• depopulacja, • uzależnienie od pomocy społecznej, • ubóstwo, • niepełnosprawność, • długotrwała lub ciężka choroba, • alkoholizm,

103

• przemoc w rodzinie, • bezrobocie, w tym bezrobocie długotrwałe, • przestępczość, • niska aktywność społeczna, • niski poziom przedsiębiorczości, • umiarkowany poziom uczestnictwa w ofercie kulturalnej (korzystający z bibliotek), pomimo lokalizacji biblioteki na tym obszarze, • degradacja obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym (bardzo duża skala tego zjawiska). Najistotniejszym zdiagnozowanym zjawiskiem ze sfery pozaspołecznej, wzmacniającym stan kryzysowy, jest silna degradacja substancji budowlanej. Na obszarze rewitalizacji występuje najwyższy wskaźnik liczby budynków w złym stanie technicznym, wymagających remontów i modernizacji.

4.1.2 Podobszar rewitalizacji: Lutol i Tuchola Żarska

Poza obszarem centrum miasta Lubsko, najwyższy wskaźnik koncentracji problemów społecznych charakteryzuje dwa sołectwa: Lutol i Tucholę Żarską. Granice obszarów rewitalizacji na terenach wiejskich gminy Lubsko pokrywają się z obszarem zabudowy. Obydwa obszary wiejskie gminy, w przeciwieństwie do podobszaru rewitalizacji w mieście Lubsko, są relatywnie młode demograficznie oraz cechują się dodatnią dynamiką zmiany ludności. Zarówno Lutol, jak i Tuchola Żarska to obszary szczególnej koncentracji osób korzystających z pomocy społecznej. Główną przesłanką wyznaczenia obszaru rewitalizacji w Tucholi Żarskiej oraz Lutolu, jest występowanie na tym terenie problemów społecznych, które współwystępują z problemami gospodarczymi, środowiskowymi oraz przestrzenno-funkcjonalnymi. Podobszar rewitalizacji Tuchola Żarska, charakteryzuje się występowaniem następujących negatywnych zjawisk, dla których wartości wskaźników je opisujących notują wartości przekraczające średnią gminną:

• uzależnienie od pomocy społecznej, • ubóstwo, • niepełnosprawność, • długotrwała lub ciężka choroba, • alkoholizm, • przemoc w rodzinie, • przestępczość, • niska aktywność społeczna, • niski poziom przedsiębiorczości, • występowanie azbestu, • niski poziom uczestnictwa w ofercie kulturalnej (korzystający z bibliotek).

Tabela 23. Podstawowa charakterystyka obszaru rewitalizacji w Tuchola

Liczba ludności zamieszkująca Powierzchnia obszaru rewitalizacji obszar zdegradowany 526 osób 48,49 ha Udział mieszkańców obszaru OR w liczbie mieszkańców Udział powierzchni OR w łącznej powierzchni gminy gminy Lubsko Lubsko 2,8% 0,3%

104

Podobszar rewitalizacji Lutol, charakteryzuje się występowaniem następujących negatywnych zjawisk, dla których wartości wskaźników je opisujących notują wartości przekraczające średnią gminną:

Skala i wartości poszczególnych wskaźników opisujących problemy społeczne, ujęto w tabeli 19. Dane wyjściowe oraz wskaźniki opisujące skalę i natężenie zjawisk na obszarach zdegradowanych (obszar rewitalizacji obejmuje 100% obszaru zdegradowanego).

Tabela 24. Podstawowa charakterystyka podobszaru rewitalizacji Lutol

Liczba ludności zamieszkująca Powierzchnia obszaru rewitalizacji obszar zdegradowany 278 osób 32,94 ha

Udział mieszkańców obszaru OR w liczbie mieszkańców Udział powierzchni OR w łącznej powierzchni gminy gminy Lubsko Lubsko 1,5% 0,2%

105

Mapa 21. Obszar rewitalizacji w gminie Lubsko – podobszar Lubsko centrum

Mapa 22. Obszar rewitalizacji w gminie Lubsko – podobszar Tuchola Żarska

Mapa 23. Obszar rewitalizacji w gminie Lubsko – podobszar Lutol

4.2 Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji.

Wyznaczenie obszaru rewitalizacji w gminie Lubsko, jest istotnym punktem w procesie tworzenia programu rewitalizacji. Obszar rewitalizacji jest to przestrzeń gminy, w której (a właściwie na rzecz której) realizowany będzie program rewitalizacji. Aby móc zaplanować właściwy zestaw działań rewitalizacyjnych, konieczne jest pogłębienie wiedzy nt. problemów występujących w rewitalizowanej przestrzeni. Służy temu pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji, którą oparto o dane typu desk-reserch, badania jakościowe z udziałem mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz z liderami lokalnymi. Poniżej zaprezentowano wyniki poszczególnych prac badawczych realizowanych, w celu pogłębienia wiedzy nt. obszaru rewitalizacji.

4.2.1 Podobszar rewitalizacji Lubsko Centrum

Główną przesłanką wyznaczenia podobszaru rewitalizacji w centrum Lubska, jest występowanie na tym terenie problemów społecznych, które współwystępują z problemami gospodarczymi, przestrzenno- funkcjonalnymi oraz technicznymi. Podobszar rewitalizacji Lubsko, charakteryzuje się występowaniem następujących negatywnych zjawisk, dla których wartości wskaźników je opisujących notują wartości przekraczające średnią gminną:

• depopulacja, • uzależnienie od pomocy społecznej, • ubóstwo, • niepełnosprawność, • długotrwała lub ciężka choroba, • alkoholizm, • przemoc w rodzinie, • bezrobocie, w tym bezrobocie długotrwałe, • przestępczość, • niska aktywność społeczna, • niski poziom przedsiębiorczości, • umiarkowany poziom uczestnictwa w ofercie kulturalnej (korzystający z bibliotek), pomimo lokalizacji biblioteki na tym obszarze, • degradacja obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym (bardzo duża skala tego zjawiska). Najistotniejszym zdiagnozowanym zjawiskiem ze sfery pozaspołecznej, wzmacniającym stan kryzysowy na zdegradowanym społecznie obszarze w Lubsku, jest silna degradacja substancji budowlanej. Na obszarze rewitalizacji występuje najwyższy wskaźnik liczby budynków w złym stanie technicznym, wymagających remontów i modernizacji.

Przyczyn koncentracji ww. problemów w przestrzeni centrum Lubska jest kilka. Uwarunkowania historyczne związane z funkcją mieszkaniową centrum miasta, a jednocześnie niski stan techniczny obiektów mieszkaniowych – spowodowały, że w tej części miasta zlokalizowane jest duża liczba lokali socjalnych i komunalnych. Obiekty mieszkalne o niskim standardzie technicznym zdominowane są przez kamienice z XIX i początku XX wieku, w dużym stopniu niedoinwestowane. Taki stan rzeczy powodował ucieczkę mieszkańców, nie tylko w poszukiwaniu pracy poza obszar gminy, ale również poszukiwanie lepszych warunków do mieszkania, np. w zabudowie jednorodzinnej w granicach gminy. Na przeprowadzkę nie stać było mieszkańców najmniej zamożnych, co pogłębiało problem koncentracji problemów społecznych.

Problemy społeczne w gminie Lubsko pogłębiły się na skutek przemian społecznych i gospodarczych z lat 90-tych XX wieku. Duża skala bezrobocia doprowadziła mieszkańców centrum Lubska do trudnej sytuacji materialnej. Obecna skala problemów została niejako oddziedziczona po okresie kryzysu na rynku pracy. Duża liczba mieszkańców nadal korzysta z pomocy społecznej pomimo zdecydowanej poprawy na rynku pracy w ciągu ostatnich lat. Istotnym wyzwaniem przyszłości będzie przeciwdziałanie dziedziczeniu problemów. Wraz z problemami bezrobocia, ubóstwa, alkoholizmu – w tej przestrzeni gminy widoczny jest niski udział mieszkańców w życiu społecznym i kulturalnym.

Na etapie opracowania diagnozy przeprowadzono szereg spotkań z mieszkańcami i Interesariuszami rewitalizacji w gminie Lubsko5. Poniżej, w formie syntetycznej, zestawiono najważniejsze opinie i wnioski, które pogłębiają wiedzę nt. problemów występujących na podobszarze rewitalizacji w centrum Lubska.

Tabela 25. Opinie mieszkańców oraz interesariuszy rewitalizacji nt. problemów występujących w centrum Lubska.

Lp. Charakter problemów Opinie mieszkańców oraz interesariuszy rewitalizacji 1 Problemy społeczne • Charakter świadomości mieszkańców – wielu z nich nie chce się kształcić, by zdobyć jakiekolwiek kwalifikacje, wielu też nie chce podejmować pracy zawodowej. Powoduje to problem dla przedsiębiorców, by znaleźć pracowników. Najważniejszym działaniem, jakie należy podjąć jest aktywizacja mieszkańców, przeciwdziałanie marazmowi poprzez zmianę ich świadomości. • Niski poziom wykształcenia mieszkańców, brak wiedzy i brak świadomości odnośnie wielu spraw. Konieczne jest uświadamianie mieszkańców, m.in. odnośnie przepisów przeciwpożarowych, takich jak konieczność czyszczenia kominów, kwestia wypalanie traw czy umożliwianie dostępu straży pożarnej do posesji (obecnie wiele dróg wewnętrznych jest blokowanych). • Niskie potrzeby edukacyjne mieszkańców – brak świadomości potrzeby edukacji i zdobywania kwalifikacji zawodowych. Konieczne są działania aktywizujące mieszkańców. • Aktywizacja młodzieży, zagospodarowanie jej czasu i uaktywnienie jej potencjału. Siły powinny być zatem skierowane na działania dla młodzieży. • Problemem miasta jest wyludnianie się centrum.

2 Problemy gospodarcze • Konieczne jest uświadamianie mieszkańców także w innych kwestiach, w szczególności zachęcanie ich do podejmowania pacy, gdyż obecnie wielu osobom z powodu programu 500+ nie opłaca się podejmować pracy. • Istnieje problem z pozyskaniem pracy, brakuje dużych zakładów pracy. Jednocześnie lubski rynek pracy nie jest konkurencyjny względem stawek oferowanych po niemieckiej stronie granicy. • Brak parkingów oraz duża liczba ulic jednokierunkowych

5 Spotkania odbyły się w dniach: 27.02.2017 (przedstawiciele wspólnot mieszkaniowych i zarządcy nieruchomości, 27.02.2017 (powiatowe instytucje publiczne), 27.02.2017 (gminne instytucje publiczne), 28.02.2017 (przedstawiciele instytucji oświaty), 28.02.2017 (organizacje pozarządowe), 01.03.2017 (przedsiębiorcy), 01.03.2017 (mieszkańcy) a co ze spotkaniami w dniach: 27,03-29,03.2017 r., 10.04-12.04.2017 r. oraz 08.05-09.05.2017 r. i 11.05.2017 r.

110

zniechęcają mieszkańców Lubska oraz sąsiednich miejscowości do wjeżdżania do centrum i dokonywania tam zakupów, przez co wybierają oni markety z dużymi parkingami zlokalizowane na północ i na południe od centrum.

3 Problemy środowiskowe - 4 Problemy przestrzenno- • Należy zwiększyć liczbę imprez organizowanych w funkcjonalne centrum miasta. Obecnie większość imprez wyprowadzana jest z centrum miasta, co nie jest dobrym rozwiązaniem. „Martwe” centrum Lubska to główny problem miasta. • Prowadzenie działań modernizacyjnych jest utrudnione przez rozproszenie struktury własności nieruchomości w centrum miasta. Problemem jest też fakt, że wiele pustostanów i obiektów wymagających remontu jest własnością prywatną, a właściciele nie są zainteresowani zmianą obecnego stanu rzeczy. • Odnowienie zabytków, promocja miasta i gminy pod kątem turystyki, większe wykorzystanie olbrzymiego waloru Lubska jakim jest zalew Karaś położony w bliskim sąsiedztwie centrum miasta. • Niedostatek miejsc parkingowych w centrum Lubska. • Brak funkcjonowania szkolnictwa zawodowego dla dorosłych. Uniemożliwia to zdobycie kwalifikacji i pogłębia marazm.

5 Problemy techniczne • Nawierzchnia ulicy XX-lecia PRL jest w b. złym stanie. Jest to spowodowane towarowym transportem tranzytowym przebiegającym tą ulicą. • Ulica Grunwaldzka charakteryzuje się złym stanem nawierzchni oraz złym stanem chodnika. • Należy wyremontować elewacje kamienic.

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników spotkań z mieszkańcami

Za najistotniejsze do rozwiązania problemy podobszaru rewitalizacji w Lubsku należy uznać: 1. Silnie skoncentrowane problemy społeczne, w tym bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, alkoholizm, problemy demograficzne, w tym ubytek mieszkańców, starzenie się społeczeństwa, niepełnosprawność i długotrwała lub ciężka choroba. Szczególną uwagę należy zwrócić na kwestie edukacji oraz pobudzania potrzeby edukacji społeczności obszaru rewitalizacji. Szczególną grupą odbiorców rewitalizacji powinna być młodzież oraz dzieci – mając na uwadze przeciwdziałanie dziedziczeniu problemów. 2. Niska aktywność społeczna, zarówno w odniesieniu do życia publicznego, jak również udziału w życiu społeczno-kulturalnym. Niska aktywność społeczna, to także niska świadomość potrzeb, w tym również brak aspiracji. Niski poziom uczestnictwa mieszkańców w życiu społecznym, utrudnia prowadzenie działań rewitalizacyjnych – w tym również na rzecz poprawy jakości przestrzeni do zamieszkania. Rewitalizacja przestrzenno-funkcjonalna centrum Lubska, mając na względzie to, że duża część obiektów mieszkalnych oraz przestrzeni wspólnych stanowi własność prywatną – nie będzie skuteczna, jeśli nie zbuduje się nici porozumienia z mieszkańcami i nie włączy się w ten proces wspólnot mieszkaniowych.

111

3. Niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców, pomimo koncentracji działalności gospodarczych w tej części przestrzeni gminy Lubsko. Prowadzenie działalności gospodarczej na obszarze rewitalizacji utrudnia szereg czynników. Są to m. in. konkurencja innych przestrzeni miasta, brak rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, w tym niska estetyka przestrzeni śródmiejskich zniechęcają do przebywania, niedostatek miejsc parkingowych oraz konkurencja niemieckiego rynku pracy w stosunku do pracowników. 4. Duża skala degradacji obiektów mieszkalnych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym. Przyczyny tego stanu związane są z lokalizacją dużej liczby mieszkań komunalnych i socjalnych o niskim standardzie oraz duże zainteresowanie takimi lokalami mieszkańców miasta. Oznacza to, że zamieszkanie w lokalach o niskim standardzie jest niejako pożądane i znacznie utrudnia rozwiązanie tego problemu. Ponadto duża część obiektów mieszkalnych będących własnością prywatną zamieszkała, jest przez mieszkańców o niskich dochodach – tym samym właściciele i wspólnoty mieszkaniowe nie decydują się na podjęcie działań remontowych lub z nimi zwlekają i przeprowadzają je w przypadku ostatecznej konieczności. Niski standard mieszkań oraz niski stan techniczny budynków współwystępują z niskim stanem przestrzeni podwórek oraz przestrzeni pomiędzy obiektami mieszkalnymi. 5. Degradacja obiektów o przeznaczeniu publicznym, w tym zabytkowego obiektu dworca kolejowego. Centrum Lubska to przestrzeń o wysokich walorach kulturowych – w dużym stopniu zdegradowanych. Obiekty zabytkowe oraz charakter zabudowy są atutem przestrzeni miejskiej – wymagają jednak podjęcia działań modernizacyjnych, które przyczynią się do poprawy estetyki, jakości przestrzeni oraz wykorzystania obiektów zabytkowych do celów społeczno- gospodarczych. 6. Dewastacja i brak zagospodarowania przestrzeni publicznych, w tym teren parku miejskiego. Przestrzeń śródmiejska Lubska charakteryzuje się występowaniem licznych niezagospodarowanych lub zdewastowanych przestrzeni publicznych (skwerów, podwórek). Widoczne są braki zieleni, zły stan chodników, braki małej infrastruktury. Niedostatek przestrzeni publicznych, w tym terenów zieleni mógłby zostać zrekompensowany poprzez udostępnienie mieszkańcom centrum miasta przestrzeni parku miejskiego. Obecnie teren parku poddawany jest częściowym działaniom porządkowym (m.in. coroczne sprzątanie parku), jednak wymaga on zdecydowanie większych nakładów pracy (m. in. wytyczenie ścieżek, utworzenie małej infrastruktury, oświetlenie, monitoring). Na czym można zbudować pomysł na rewitalizację centrum Lubska: 1. Uwarunkowaniach historycznych – poprzez wzmocnienie atrakcyjności zamieszkania w centrum miasta o wysokich walorach przestrzennych, estetycznych, funkcjonalnych, kulturowych. 2. Poprawie stanu technicznego obiektów mieszkalnych. 3. Aktywizacji zawodowej oraz społecznej mieszkańców, poprzez działania skierowane bezpośrednio do mieszkańców. 4. Wykorzystując potencjał instytucjonalny – w tym pomocy społecznej, kultury, rekreacji, administracyjno-organizacyjny (gmina). 5. Wykorzystując potencjał obywatelski, w szczególności organizacji pozarządowych, społeczników i liderów społecznych. 6. Mając na względzie zachodzące korzystne zmiany na rynku pracy – widoczne od 2-3 lat w zmniejszającej się liczbie bezrobotnych oraz wzroście płac. 7. Przy wsparciu lokalnej przedsiębiorczości, szczególnie widocznej na OR (handel, usługi).

112

4.2.2 Podobszar rewitalizacji Tuchola Żarska

Główną przesłanką wyznaczenia obszaru rewitalizacji w Tucholi Żarskiej jest występowanie na tym terenie problemów społecznych, które współwystępują z problemami gospodarczymi, środowiskowymi oraz przestrzenno-funkcjonalnymi. Podobszar rewitalizacji Tuchola Żarska, charakteryzuje się występowaniem następujących negatywnych zjawisk, dla których wartości wskaźników je opisujących, notują wartości przekraczające średnią gminną:

Tuchola Żarska jest średniej wielkości wsią, w której do lat 90-tych XX-wieku funkcjonował PGR (obecnie prywatne gospodarstwo rolne). Cechą charakterystyczną miejscowości, jest podział na dwie części północną i południową – oddalonych od siebie o około 800 m i połączonych dość ruchliwą drogą. Problemy integracji przestrzennej obu części wsi, związane są z brakiem chodnika w ciągu tej drogi oraz lokalizacją infrastruktury społecznej. W północnej części wsi zlokalizowana jest świetlica wiejska oraz przystanek PKS na trasie Lubsko-Nowogród Bobrzański. Część północna zdominowana jest przez zabudowę jednorodzinną, widoczne są także nowe inwestycje mieszkaniowe. W części południowej Tucholi Żarskiej, znajduje się osiedle bloków po byłym PGR, kościół, obiekty gospodarcze po byłym PGR oraz dwie publiczne przestrzenie – niewielki skwer wraz z placem zabaw w centrum miejscowości oraz boisko sportowe za blokami. Problemy przestrzenno-funkcjonalne wsi związane są z umiarkowanym stanem technicznym świetlicy wiejskiej. Brak jest m. in. ogrzewania tego obiektu, co utrudnia jego wykorzystanie w okresie zimowym. Brak jest również zagospodarowania przestrzeni wokół świetlicy. Ponadto przestrzenie publiczne w części południowej charakteryzują się niedostatecznym zagospodarowaniem. Nawierzchnia boiska sportowego jest w złym stanie, brak jest miejsca do odpoczynku i integracji społecznej. Obiekt boiska sąsiaduje bezpośrednio z miejscem przeznaczonym na segregację odpadów.

Tabela 26. Opinie mieszkańców oraz interesariuszy rewitalizacji nt. problemów występujących w Tucholi Żarskiej

Lp. Charakter problemów Opinie mieszkańców oraz interesariuszy rewitalizacji 1 Problemy społeczne • Konieczna jest praca społeczna nad mieszkańcami. • Tuchola Żarska to wieś po-PGR-owska, charakteryzuje się dużym bezrobociem – niezbędna jest aktywizacja mieszkańców i zachęcanie ich do pracy. W Tucholi obecne są też problemy wychowawcze z uczniami oraz podziały społeczne związane z geograficznym podziałem sołectwa na Tucholę Małą i Tucholę Dużą. • Mentalność roszczeniowa, brak chęci angażowania się mieszkańców w sprawy publiczne i społeczne.

2 Problemy gospodarcze -

113

3 Problemy środowiskowe • Źle uregulowano rozmieszczenie pojemników na odpady. Powinny one znajdować się innej lokalizacji (obecnie przy boisko sportowym).

4 Problemy przestrzenno- • W sołectwie funkcjonuje świetlica dla mieszkańców, choć funkcjonalne działa tylko wakacyjnie wakacje. • Duży ruch komunikacyjny, co wpływa na niskie poczucie bezpieczeństwa mieszkańców. • Słabe skomunikowanie wsi z miejscami pracy, komunikacją publiczną. • Brak miejsca spotkań dla młodzieży. Ponadto świetlica wiejska nie ma należytego ogrzewania, co praktycznie wykluczą ją z funkcjonowania zimą. • Problemy z integracją wsi ze względu na odległość dwóch części wsi oraz brak chodników (utrudnia to wykorzystanie infrastruktury społecznej, w szczególności przez dzieci, młodzież oraz osoby starsze). • Brak monitoringu wybranych miejsc w miejscowości oraz notowanie kradzieży.

5 Problemy techniczne - Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników spotkań z mieszkańcami

Za najistotniejsze do rozwiązania problemy podobszaru rewitalizacji w Tucholi Żarskiej należy uznać: 1. Silnie skoncentrowane problemy społeczne – w tym ubóstwo, alkoholizm, uzależnienie od pomocy społecznej. Konieczna jest aktywizacja społeczna mieszkańców, w tym pobudzanie potrzeb edukacyjnych. Podobnie jak w Lubsku – nacisk działań powinien być położony na dzieci i młodzież. 2. Niska aktywność społeczna, zarówno w odniesieniu do życia publicznego, jak również udziału w życiu społeczno-kulturalnym. W przypadku Tucholi Żarskiej, niski poziom uczestnictwa mieszkańców w życiu społecznym, utrudnia także prowadzenie działań rewitalizacyjnych – przede wszystkim w odniesieniu do zagospodarowania części wspólnych oraz publicznych przestrzeni, w której przebywają mieszkańcy. Istotne jest budowanie odpowiedzialności za sprawy wspólne. 3. Niedostateczne rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne, w tym uniemożliwiające pełniejsze wykorzystanie posiadanych zasobów infrastruktury społecznej oraz integrację społeczną wsi. Mieszkańcy na spotkaniach podkreślają potrzebę budowy chodnika łączącego obie części wsi, co umożliwiłoby korzystanie ze świetlicy wiejskiej, terenów rekreacji, bezpieczny dostęp do kościoła oraz przemieszczenie się mieszkańców w obrębie wsi, m. in. z wykorzystaniem roweru lub pieszo. 4. Zły stan infrastruktury społecznej oraz przestrzeni publicznych. Konieczna jest poprawa stanu technicznego obiektu świetlicy wiejskiej. By obiekt mógł być wykorzystywany przez cały rok, należałoby wykonać ogrzewanie. Zagospodarowanie przestrzeni wokół świetlicy, przyczyniłoby się do stworzenia idealnego miejsca, na organizację imprez plenerowych. Pozytywny wpływ na integrację społeczną posiadać będzie również zagospodarowanie przestrzeni publicznych, w tym modernizacja obiektu boiska sportowego (obecne boisko, jest w złym stanie, jednak korzysta z niego regularnie kilkanaście osób), utworzenie miejsca spotkań mieszkańców oraz zagospodarowanie terenu placu zabaw oraz monitoring.

114

Na czym można zbudować pomysł na rewitalizację Tucholi Żarskiej: 1. Istniejącej infrastrukturze społecznej, w tym świetlicy wiejskiej oraz świetlicy spółdzielczej w południowej części Tucholi Żarskiej, jak też istniejących przestrzeniach publicznych służących integracji społecznej (boisko, plac zabaw). 2. Aktywności społecznej oraz liderach społecznych. We wsi działa stowarzyszenie, które realizowało już przedsięwzięcia na rzecz wsi. Jednym z aktywnych liderów społeczności jest sołtys. Wieś dysponuje ponadto budżetem sołeckim. Widoczna jest aktywność sportowa wśród młodzieży oraz dzieci. Młodzież samoorganizuje się w celach aktywności fizycznej oraz dba o utrzymanie czystości oraz funkcjonalności obiektu boiska sportowego.

4.2.3 Podobszar rewitalizacji Lutol

Główną przesłanką wyznaczenia obszaru rewitalizacji w Lutolu, jest występowanie na tym terenie problemów społecznych, które współwystępują z problemami gospodarczymi, środowiskowymi oraz przestrzenno-funkcjonalnymi. Podobszar rewitalizacji Lutol, charakteryzuje się występowaniem następujących negatywnych zjawisk, dla których wartości wskaźników je opisujących notują wartości przekraczające średnią gminną:

Lutol to nieduża wieś położona około 5 km na północny-wschód od centrum Lubska. Jest wsią po PGR. Oprócz zabudowy jednorodzinnej we wsi znajdują się bloki wielorodzinne. Zabudowa wsi jest dość zwarta, a wieś ma charakter bardzo „kompaktowy”. W związku z tym, dostępność zlokalizowanej we wsi infrastruktury społecznej dla mieszkańców, jest bardzo dobra. W centrum wsi zlokalizowany jest kościół. Wieś posiada dobrze wyposażony obiekt świetlicy wiejskiej z dużą salą, pozwalającą na organizację imprez angażujących większą liczbę osób. Problemem wsi są braki oraz zły stan chodników i niedostatek oświetlenia. Lutol połączony jest z Lubskiem wąską i będącą w złym stanie technicznym drogą. We wsi znajduje się dość ruchliwe skrzyżowanie. Z drogi prowadzącej przez Lutol, korzystają pojazdy wysoko tonażowe. Mieszkańcy wsi zwracają uwagę na brak miejsca plenerowego, w którym mogą być organizowane przedsięwzięcia integracyjne oraz kulturalne. W złym stanie jest obiekt boiska sportowego. Ponadto na jego terenie, zlokalizowany jest słup wysokiego napięcia, co uniemożliwia jego wykorzystanie. Problemem wsi jest występowanie bardzo dużej ilości azbestu. Jest to związane z obecnością obiektów gospodarczych po byłym PGR. Ponadto w centrum wsi, w niewielkiej odległości od bloków znajduje się nieuporządkowany teren, na którym zlokalizowane jest dzikie składowisko opadów, głównie gruzu. Teren jest własnością państwową. Przestrzenie publiczne miejscowości, w tym skwer w centrum wsi oraz otoczenie kościoła charakteryzuje się niską estetyką. Brak jest uporządkowania tych miejsc, brakuje zadbanych trawników, zieleni oraz chodników.

115

Tabela 27. Opinie mieszkańców oraz interesariuszy rewitalizacji nt. problemów występujących w Lutolu

Lp. Charakter problemów Opinie mieszkańców oraz interesariuszy rewitalizacji 1 Problemy społeczne • Stowarzyszenie przyjaciół Lutola, zawiesiło swoją działalność, a osoby prowadzące stowarzyszenie nie mają czasu na wznowienie działalności stowarzyszenia. • Problem alkoholowy (potwierdzony danymi OPS) – obawy mieszkańców dot. bezpieczeństwa.

2 Problemy gospodarcze - 3 Problemy środowiskowe • Duże ilości azbestu oraz dzikie wysypisko śmieci.

4 Problemy przestrzenno- • Brak miejsca plenerowego do organizacji imprez oraz funkcjonalne integracji społecznej. • Brak boiska sportowego, choć są plany jego utworzenia z funduszu sołeckiego. • Braki chodników na drodze biegnącej przez Lutol (jest to droga powiatowa). • Brak komunikacji publicznej (jeździ tylko autobus szkolny). • Braki w oświetleniu (przy cmentarzu). 5 Problemy techniczne - Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników spotkań z mieszkańcami

Za najistotniejsze do rozwiązania problemy podobszaru rewitalizacji w Lutolu należy uznać: 1. Silnie skoncentrowane problemy społeczne – w tym ubóstwo, alkoholizm, uzależnienie od pomocy społecznej. Podobnie jak w Tucholi Żarskiej, konieczna jest aktywizacja społeczna mieszkańców, w tym pobudzanie potrzeb edukacyjnych. Nacisk działań powinien być położony na dzieci i młodzież. 2. Umiarkowana aktywność społeczna, zarówno w odniesieniu do życia publicznego, jak również udziału w życiu społeczno-kulturalnym. Należy zaznaczyć, że spotkania rewitalizacyjne w Lutolu angażowały liczniejszą społeczność niż na pozostałych obszarach. Niemniej jednak uczestnicy spotkań podkreślali, że sprawami publicznymi miejscowości interesuje się ograniczona liczba mieszkańców. Negatywnie na aktywność społeczną wpłynęło zawieszenie działalności organizacji pozarządowej. 3. Niedostateczne rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne. Mieszkańcy na spotkaniach podkreślają potrzebę inwestycji w chodniki, modernizację oraz rozwój oświetlenia, a także poprawę estetyki miejsc publicznych (skwer w centrum oraz teren przy kościele). 4. Brak lub zły stan infrastruktury społecznej oraz przestrzeni publicznych integrujących społeczność wsi. Obiekt boiska sportowego ze względu na lokalizację na jego terenie słupa energetycznego, praktycznie wyklucza jego wykorzystanie. Konieczne jest zagospodarowanie innej przestrzeni na boisko sportowe. Ponadto brakuje przestrzeni, w której można organizować imprezy oraz spotkania integracyjne w plenerze. 5. Występowanie odpadów azbestowych oraz dzikiego składowiska odpadów praktycznie w centrum wsi. Na czym można zbudować pomysł na rewitalizację wsi Lutol: 1. Na istniejącej infrastrukturze społecznej, w szczególności funkcjonalnej i dobrze wyposażonej świetlicy wiejskiej. 2. Dobrze wykorzystanym funduszu sołeckim. 3. Aktywnych mieszkańcach (50 mieszkańców uczestnicy w imprezach wiejskich, a 20 osób aktywnie działa na rzecz wsi). Daje to możliwość sformalizowania działania na rzecz wsi, np. poprzez aktywizację działalności stowarzyszenia. Barierą jest brak wiedzy nt. prowadzenia działalności

116

społecznej oraz organizacji pozarządowej. Konieczne jest wyłonienie oraz wsparcie liderów społeczności. 4. Atutem wsi jest jej „kompaktowy charakter”. Lutol to nieduża wieś, w której wszyscy się znają.

4.2.4 Dokumentacja zdjęciowa obszaru rewitalizacji

Podobszar rewitalizacji Lubsko

Fot. 1. Obiekt Lubskiego Domu Kultury

117

Fot. 2. Teren zielony przy Lubskim Domu Kultury

Fot. 3. Elewacja budynków przy ul. XX-lecia PRL

118

Fot. 4. Przebieg drogi wojewódzkiej nr 287 w ciągu ulicy XX-lecia PRL oraz Sybiraków

Fot. 5. Duże natężenie ruchu na ulicy Reja

119

Fot. 6. Zabudowa w okolicy dworca PKS (ulica Reja/Nadrzeczna)

Fot. 7. Wjazd na Dworzec PKS w Lubsku, parking Powiatowej Straży Pożarnej

120

Fot. 8. Kamienice przy ulicy Zamkowej

Fot. 9. Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Lubsku

121

Fot. 10. Ul. Kościuszki w Lubsku

Fot. 11. Ul. Kościuszki w Lubsku

Fot. 12. Plac Wolności w Lubsku

122

Fot. 13. Plac Wolności w Lubsku

123

Fot. 14. Kamienice przy ulicy Chopina w Lubsku

Fot. 15. Ul. Chopina w Lubsku

124

Fot. 16. Ul. Emilii Plater w Lubsku

125

Podobszar Tuchola Żarska

Fot. 17. Droga Lubsko-Nowogród Bobrzański w Tucholi Żarskiej

Fot. 18. Teren przy świetlicy wiejskiej w Tucholi Żarskiej

126

Fot. 19. Świetlica wiejska w Tucholi Żarskiej

Fot. 20. Droga biegnąca przez północną część Tucholi Żarskiej

127

Fot. 21. Zabudowa wielorodzinna w południowej części Tucholi Żarskiej

Fot. 22. Obiekt boiska sportowego w Tucholi Żarskiej

128

Fot. 23. Obiekt boiska sportowego w Tucholi Żarskiej

Fot. 24. Niezagospodarowana przestrzeń w sąsiedztwie boiska sportowego w Tucholi Żarskiej

129

Fot. 25. Plac zabaw w Tucholi Żarskiej

Fot. 26. Pałac w Tucholi Żarskiej

130

Fot. 27. Droga w południowej części Tucholi Żarskiej biegnąca do kilku posesji

Fot. 28. Centrum południowej części Tucholi Żarskiej

131

Fot. 29. Droga łącząca południową oraz północną część Tucholi Żarskiej

Podobszar Lutol

Fot. 30. Świetlica wiejska w Lutolu

132

Fot. 31. Zabudowa gospodarcza w Lutolu

Fot. 32. Widok ogólny na wieś

133

Fot. 33. Przestrzeń przy kościele w Lutolu

Fot. 34. Centralna część wsi Lutol

134

Fot. 35. Budynki wielorodzinne w Lutolu

Fot. 36. Opuszczona i zdewastowana zabudowa jednorodzinna w Lutolu

135

Fot. 37. Dzikie wysypisko świeci w obrębie wsi

Fot. 38. Boisko sportowe w Lutolu

136

Fot. 39. Teren przeznaczony na lokalizację nowego obiektu boiska w Lutolu

137

5. Wizja obszaru rewitalizacji, cele oraz kierunki rewitalizacji

Wizja obszaru rewitalizacji, jest pierwszym elementem struktury operacyjnej programu rewitalizacji. Program rewitalizacji jest dokumentem porządkującym sposób działania na rzecz wychodzenia ze stanów kryzysowych obszaru zdegradowanego. W przedmiotowym dokumencie, datą docelową realizacji ujętych w nim projektów i przedsięwzięć, jest 2023 rok. Taka perspektywa czasowa wskazuje na to, że wizję obszaru rewitalizacji należałoby określić właśnie dla tego roku. Z drugiej strony podkreśla się, że rewitalizacja jest procesem wieloletnim, a jego komplementarność polega między innymi na spójności realizowanych przedsięwzięć w czasie, np. w odniesieniu do poprzednich programów rewitalizacji, realizowanych w latach 2007 – 2013.

Wizja obszaru rewitalizacji określona została dla poszczególnych podobszarów rewitalizacji.

WIZJA PRZEMIAN NA PODOBSZARZE REWITALIZACJI LUBSKO CENTRUM

Centrum miasta stanie się atrakcyjną przestrzenią mieszkaniową oraz usługową – zamieszkaną przez aktywną społeczność. Zasadnicza przemiana podobszaru rewitalizacji związana będzie z poprawą warunków mieszkaniowych, w tym przede wszystkim estetyki oraz stanu technicznego obiektów mieszkalnych. Ze względu dużą skalę degradacji substancji mieszkaniowej, proces przemiany zostanie zainicjowany do roku 2023 i będzie kontynuowany po tym czasie – tworząc docelowo około 2030 roku przestrzeń w większości zrewitalizowaną. Istotne w procesie przemian w sferze technicznej, będzie włączenie podmiotów prywatnych do działań modernizacyjnych i remontowych substancji mieszkaniowej. W tym celu Gmina Lubsko stworzy mechanizmy wsparcia i zachęt dla podmiotów prywatnych, w tym wspólnot – w celu podjęcia wysiłków na rzecz poprawy stanu technicznego obiektów mieszkalnych. Obok obiektów mieszkalnych, prowadzone będą systematycznie działania na rzecz porządkowania przestrzeni publicznych. Proces ten prowadzony będzie we współpracy z mieszkańcami, tj. kierunek i sposób zagospodarowania danej przestrzeni będzie konsultowany z mieszkańcami danej części obszaru rewitalizacji. Porządkowanie przestrzeni publicznych będzie działaniem komplementarnym do poprawy stanu technicznego i estetki obiektów mieszkalnych – tworząc razem atrakcyjną przestrzeń do życia. Istotnym elementem porządkowania przestrzeni publicznych, będzie rewitalizacja Parku Miejskiego, tj. dużego terenu zieleni, przyległego bezpośrednio do przestrzeni mieszkaniowej. Powstanie w ten sposób powiązana funkcjonalnie przestrzeń do wypoczynku i rekreacji. Działania na rzecz rewitalizacji Parku Miejskiego, prowadzone będą przy aktywnym udziale mieszkańców obszaru rewitalizacji, w formie corocznej akcji sprzątania parku. Trzecią istotną przemianą obszaru rewitalizacji, będzie zauważalne zwiększenie aktywności społecznej, co pozwoli docelowo na realizację efektywniejszej polityki rozwoju przestrzennego oraz infrastrukturalnego obszaru rewitalizacji, poprzez włączenie mieszkańców w procesy decyzyjne oraz zaangażowanie ich w działania rewitalizacyjne (np. wspólnoty mieszkaniowe). Zwiększenie aktywności społecznej, pozwoli również na prowadzenie efektywniejszej polityki pomocy społecznej, prowadzonej zarówno przez instytucje publiczne, w tym pomocy społecznej, kultury, rekreacji i sportu, administracji, jak również organizacje pozarządowe oraz liderów społeczności. Zwiększenie aktywności społecznej realizowane

138

będzie poprzez wielowymiarowe działania. Zaliczyć do nich należy akcje informacyjne i konsultacyjne, związane z realizowanymi przedsięwzięciami planistycznymi, inwestycyjnymi (np. zagospodarowanie przestrzeni publicznych, sprzątanie parku, wsparcie dla właścicieli obiektów mieszkalnych na remonty i modernizacje) – realizowane bezpośrednio na obszarze rewitalizacji. Istotnym partnerem zwiększania aktywności społecznej, będą organizacje pozarządowe oraz lokalni liderzy. Realizacja działań na rzecz zwiększania aktywności społecznej, realizowana będzie za pośrednictwem takich narzędzi jak: roczny program współpracy Gminy Lubsko z organizacjami pozarządowymi, budżet obywatelski, szkoła liderów lokalnych, doradztwo dla organizacji pozarządowych – wzmacniające ich potencjał organizacyjny. Zwiększenie aktywności społecznej związane będzie także z zaangażowaniem do działania na rzecz pozytywnych przemian osób najmłodszych, poprzez działania realizowane we współpracy z placówkami oświatowymi i edukacyjnymi. Aktywność społeczna budowana będzie także w środowisku seniorów oraz na rzecz osób wykluczonych społecznie, w szczególności osób niepełnosprawnych, bezdomnych oraz bezrobotnych. W tym celu, wzmacniany będzie m. in. potencjał organizacyjny instytucji oraz organizacji społecznych działających na rzecz pomocy społecznej, m. in. poprzez utworzenie noclegowni dla osób bezdomnych oraz świetlicy środowiskowej dla dzieci z problemami w nauce. Z wyżej opisanej wizji przemian centrum Lubska klarują się trzy istotne wyzwania rewitalizacji (cele), które stanowią odpowiedź na zdiagnozowane problemy.

Tabela 28. Cele rewitalizacji w Lubsku

Wyzwania (cele rewitalizacji) Na jakie problemy odpowiadają? Na czym zostanie oparta realizacja? (potencjały obszaru rewitalizacji) 1. Poprawa warunków Duża skala degradacji obiektów Uwarunkowania historyczne – mieszkaniowych. mieszkalnych, w tym o wzmocnienie atrakcyjności przeznaczeniu mieszkaniowym. zamieszkania w centrum miasta o wysokich walorach przestrzennych, estetycznych, funkcjonalnych, kulturowych.

2. Uporządkowanie i Dewastacja i brak Potencjał instytucjonalny – w zagospodarowanie przestrzeni zagospodarowania przestrzeni tym pomocy społecznej, kultury, publicznych. publicznych, w tym terenu parku rekreacji, administracyjno- miejskiego. Przestrzeń organizacyjny (gmina). śródmiejska Lubska charakteryzuje się Potencjał obywatelski, w występowaniem licznych szczególności organizacji niezagospodarowanych lub pozarządowych, społeczników i zdewastowanych przestrzeni liderów społecznych. publicznych (skwerów, podwórek). Widoczne są braki Wsparcie lokalnej zieleni, zły stan chodników, braki przedsiębiorczości, szczególnie małej infrastruktury. widocznej na OR (handel, usługi) – dla których zwiększenie Degradacja obiektów o atrakcyjności przestrzeni przeznaczeniu publicznym, w śródmiejskiej oznaczać będzie tym zabytkowego obiektu wzrost dochodów. dworca kolejowego.

3. Integracja oraz zwiększanie Niska aktywność społeczna, Potencjał instytucjonalny – w aktywności społecznej. zarówno w odniesieniu do życia tym pomocy społecznej, kultury, publicznego, jak również udziału rekreacji, administracyjno- w życiu społeczno-kulturalnym. organizacyjny (gmina).

139

Silnie skoncentrowane problemy Potencjał obywatelski, w społeczne, w tym bezrobocie, szczególności organizacji ubóstwo, przestępczość, pozarządowych, społeczników i alkoholizm, problemy liderów społecznych. demograficzne, w tym ubytek mieszkańców, starzenie się Korzystne zmiany na rynku pracy społeczeństwa, – widoczne od 2-3 lat niepełnosprawność i długotrwała w zmniejszającej się liczbie lub ciężka choroba. bezrobotnych oraz wzroście płac.

Niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców, pomimo koncentracji działalności gospodarczych w tej części przestrzeni gminy Lubsko.

WIZJA PRZEMIAN NA PODOBSZARZE REWITALIZACJI TUCHOLA ŻARSKA

Tuchola Żarska stanie się aktywną i zintegrowaną wspólnotą lokalną – oferującą na miejscu możliwość aktywnego spędzania czasu, dostęp do kultury i edukacji. Najistotniejsze wyzwanie dla Tucholi Żarskiej, to podniesienie aktywności społecznej oraz integracja społeczna. Pobudzanie aktywności społecznej będzie pierwszym elementem pozytywnych przemian społecznych. Budowany kapitał społeczny wpływać będzie na przeciwdziałanie dalszym problemom społecznym. Aktywność społeczna wpłynie bowiem na większe zaangażowania mieszkańców w działania na rzecz rozwoju wsi, tym również na takie aspekty jak rozwój kultury, sportu, edukacji, w szczególności osób najmłodszych – co przyczyni się do przeciwdziałania dziedziczeniu problemów oraz pobudzanie chęci samodoskonalenia oraz nauki. Na obszarze rewitalizacji rozwijane będą narzędzia samopomocy oraz wsparcia rozwoju wsi poprzez aktywizację i wzmocnienie potencjału organizacji społecznych (szkoła liderów lokalnych gminy Lubsko, wsparcie doradcze dla członków organizacji społecznych działających na OR). Aktywność społeczna dotyczyć będzie także udziału mieszkańców w wydarzeniach informacyjnych oraz współuczestnictwo w planowaniu działań na rzecz wsi (np. tworzenie boiska sportowego, zagospodarowanie placu zabaw, modernizacja świetlicy wiejskiej). Integracja społeczności Tucholi Żarskiej wspierana będzie poprzez działania infrastrukturalne oraz organizacyjne realizowane przez Gminę Lubsko, sołectwo oraz samych mieszkańców. W sferze infrastrukturalnej – zrealizowana zostanie budowa chodnika wraz z oświetleniem, łącząca północną oraz południową cześć wsi. Umożliwi to efektywniejsze korzystanie z zasobów całej wsi, m. in. ze świetlicy wiejskiej w północnej części oraz obiektu boiska w południowej części. Integracji społecznej mieszkańców wsi służyć będzie także zmodernizowana infrastruktura społeczna. Kluczowym obiektem będzie świetlica wiejska, wyposażona w nowoczesny i efektywny system ogrzewania, co umożliwi jej wykorzystanie przez cały rok. Świetlica wiejska będzie miejscem realizacji szeregu przedsięwzięć integracyjnych oraz edukacyjnych na rzecz mieszkańców, stanie się swoistym klubem wiejskim, wykorzystywanym przez różne grupy społeczne, w tym seniorów, młodzież i dzieci. Zagospodarowany zostanie także teren przy świetlicy wiejskiej, co umożliwi realizację przedsięwzięć plenerowych. Inwestycje w infrastrukturę społeczną

140

związane będą także z boiskiem sportowym w południowej części wsi – co umożliwi rozwijanie pasji i zainteresowań sportowych oraz integrację, w szczególności młodych mieszkańców wsi. Obok boiska sportowego zagospodarowana zostanie także przestrzeń publiczna do celów spotkań mieszkańców wsi, powstanie tam nowy plac zabaw. Z wyżej opisanej wizji przemian Tucholi Żarskiej, klarują się dwa istotne wyzwania rewitalizacji (cele), które stanowią odpowiedź na zdiagnozowane problemy.

Tabela 29. Cele rewitalizacji w Tucholi Żarskiej

Wyzwania (cele rewitalizacji) Na jakie problemy odpowiadają? Na czym zostanie oparta realizacja? (potencjały obszaru rewitalizacji) 1. Uporządkowanie i Zły stan infrastruktury społecznej Istniejąca infrastruktura zagospodarowanie przestrzeni oraz przestrzeni publicznych. społeczna, w tym świetlica publicznych. wiejska oraz świetlica spółdzielcza w południowej części Tucholi jak też istniejące przestrzenie publiczne służące integracji społecznej (boisko, plac zabaw).

2. Integracja oraz zwiększanie Silnie skoncentrowane problemy Aktywność społeczna oraz liderzy aktywności społecznej. społeczne – w tym ubóstwo, społeczni. We wsi działa alkoholizm, uzależnienie od stowarzyszenie, które pomocy społecznej. Konieczna realizowało już przedsięwzięcia jest aktywizacja społeczna na rzecz wsi. Jednym z mieszkańców, w tym pobudzanie aktywnych liderów społeczności potrzeb edukacyjnych. jest sołtys, wieś dysponuje ponadto budżetem sołeckim. Niska aktywność społeczna, Widoczna jest aktywność zarówno w odniesieniu do życia sportowa wśród młodzieży oraz publicznego, jak również udziału dzieci. Młodzież samoorganizuje w życiu społeczno-kulturalnym. się w celach aktywności fizycznej oraz dba o utrzymanie czystości Niedostateczne rozwiązania oraz funkcjonalności obiektu funkcjonalno-przestrzenne, w boiska sportowego. tym uniemożliwiające pełniejsze wykorzystanie posiadanych zasobów infrastruktury społecznej oraz integrację społeczną wsi.

WIZJA PRZEMIAN NA PODOBSZARZE REWITALIZACJI TUCHOLA LUTOL

Lutol stanie się niedużą, zintegrowaną wspólnotą lokalną – oferującą na miejscu możliwość aktywnego spędzania czasu, dostęp do kultury i edukacji. Atutem wsi jest jej „kompaktowy charakter”. Lutol to nieduża wieś, w której wszyscy się znają. Oznacza to, że działania rewitalizacyjne mają szansę „przyciągnąć” znaczną część społeczności wsi – co zwiększyłoby efektywność realizowanych działań rewitalizacyjnych. Podobnie jak w Tucholi Żarskiej, pobudzanie aktywności społecznej, będzie pierwszym elementem pozytywnych przemian społecznych.

141

Budowany kapitał społeczny wpływać będzie na przeciwdziałanie dalszym problemom społecznym. Na obszarze rewitalizacji rozwijane będą narzędzia samopomocy oraz wsparcia rozwoju wsi poprzez aktywizację i wzmocnienie potencjału organizacji społecznych. Mieszkańcy wsi uczestniczyć będą w projekcie szkoły liderów lokalnych gminy Lubsko oraz korzystać będą ze wsparcie doradczego dla członków organizacji społecznych działających na OR. Istotnym narzędziem integracji społeczności będą różnego rodzaju przedsięwzięcia, w tym imprezy plenerowe, okolicznościowe, przedsięwzięcia edukacyjne i animacyjne. Uzupełnieniem działań realizowanych bezpośrednio z mieszkańcami, będą przedsięwzięcia o charakterze infrastrukturalnym. Poprawi się funkcjonalność wsi, m. in. poprzez remonty i modernizacje chodników, oświetlenia, zagospodarowanie przestrzeni publicznych oraz utworzenie boiska sportowego. Dzięki powstaniu boiska sportowego możliwa będzie realizacja przedsięwzięć plenerowych, integrujących społeczność wsi. Uporządkowany zostanie także teren, na którym znajduje się wysypisko śmieci, głównie gruzu. Wpłynie to pozytywnie na obraz wsi, w tym jego estetykę. Z wyżej opisanej wizji przemian Lutolu, klarują się dwa istotne wyzwania rewitalizacji (cele), które stanowią odpowiedź na zdiagnozowane problemy.

Tabela 30. Cele rewitalizacji w Lutolu

Wyzwania (cele rewitalizacji) Na jakie problemy odpowiadają? Na czym zostanie oparta realizacja? (potencjały obszaru rewitalizacji) 1. Uporządkowanie i Niedostateczne rozwiązania Atutem wsi jest jej „kompaktowy zagospodarowanie przestrzeni funkcjonalno-przestrzenne. charakter”. Lutol to nieduża publicznych. wieś, w której wszyscy się znają – Brak lub zły stan infrastruktury co ułatwia komunikację oraz społecznej oraz przestrzeni wspólne rozwiązywanie publicznych integrujących problemów. Poszczególne społeczność wsi. problemy danej części wsi np. wysypisko śmieci dotykają Występowanie odpadów praktycznie wszystkich azbestowych oraz dzikiego mieszkańców. składowiska odpadów praktycznie w centrum wsi.

2. Integracja oraz zwiększanie Silnie skoncentrowane problemy Istniejąca infrastruktura aktywności społecznej. społeczne – w tym ubóstwo, społeczna, w szczególności alkoholizm, uzależnienie od funkcjonalna i dobrze pomocy społecznej. wyposażona świetlica wiejska.

Umiarkowana aktywność Dobrze wykorzystywany fundusz społeczna, zarówno w sołecki. odniesieniu do życia publicznego, jak również udziału w życiu Aktywni mieszkańcy(50 społeczno-kulturalnym. mieszkańców uczestnicy w imprezach wiejskich, a 20 osób aktywnie działa na rzecz wsi).

Mając na uwadze powyżej zdefiniowane wizje poszczególnych podobszarów rewitalizacji oraz cele rewitalizacji – zbudowana została struktura operacyjna programu rewitalizacji. Cele rewitalizacji odpowiadają głównym problemom obszaru rewitalizacji i są specyficzne dla poszczególnych podobszarów

142

rewitalizacji. Rozwinięciem celów rewitalizacji są kierunki działań – które precyzują jaki projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne będą realizowane.

Cele główne rewitalizacji to:

1. Poprawa warunków mieszkaniowych. 2. Uporządkowanie i zagospodarowanie przestrzeni publicznych. 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej.

Poniżej w formie tabeli przedstawiono powiązanie celów rewitalizacji z poszczególnymi podobszarami rewitalizacji.

Tabela 31. Cele rewitalizacji na poszczególnych podobszarach rewitalizacji

Cele rewitalizacji Podobszar Podobszar Podobszar rewitalizacji rewitalizacji Tuchola rewitalizacji Lutol centrum Lubska Żarka 1. Poprawa warunków Tak - - mieszkaniowych. 2. Uporządkowanie i Tak Tak Tak zagospodarowanie przestrzeni publicznych. 3. Integracja oraz zwiększanie Tak Tak Tak aktywności społecznej.

Schemat celów głównych został rozwinięty o kierunki działań rewitalizacyjnych, specyficznych dla poszczególnych podobszarów rewitalizacji.

Tabela 32. Kierunki rewitalizacji

Cele rewitalizacji Kierunki działań rewitalizacyjnych

Cel 1. Poprawa warunków KIERUNKI DZIAŁAŃ: mieszkaniowych • Podnoszenie stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym. • Poprawa estetyki i funkcjonalności przestrzeni mieszkalnych. • Poprawa stanu technicznego infrastruktury sieciowej.

Cel 2. Uporządkowanie i KIERUNKI DZIAŁAŃ: zagospodarowanie przestrzeni publicznych. • Zachowanie obiektów zabytkowych. • Poprawa stanu przestrzeni publicznych oraz wspólnych. • Ochrona środowiska, w tym likwidacja składowych odpadów oraz azbestu. • Porządkowanie terenów zieleni miejskiej oraz

143

wiejskiej, • Tworzenie miejsc integracji społecznej. • Tworzenie miejsc spędzania czasu wolnego dla dzieci, młodzieży oraz osób starszych, np. boisk, placów zabaw. • Tworzenie miejsc gdzie mogą być realizowane przedsięwzięcia plenerowe integrujące mieszkańców.

Cel 3. Integracja oraz zwiększanie KIERUNKI DZIAŁAŃ: aktywności społecznej. • Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz zmniejszanie skali negatywnych zjawisk społecznych. • Zwiększanie aktywności społecznej. • Poprawa bezpieczeństwa publicznego. • Tworzenie oferty na rzecz starzejącego się społeczeństwa. • Integracja społeczna osób niepełnosprawnych. • Integracja społeczna oraz wsparcie osób bezdomnych. • Pobudzanie potrzeb edukacji i dalszego kształcenia się. • Kształcenie liderów lokalnych. • Wsparcie działalności oraz potencjału organizacji pozarządowych. • Prowadzenie działań aktywizujących oraz angażujących społeczności lokalne bezpośrednio na obszarach rewitalizacji. • Włączanie mieszkańców w działania na rzecz zagospodarowania przestrzeni publicznych.

144

6. Lista podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych

Projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne stanowią ostatnie ogniwo struktury operacyjnej programu rewitalizacji. Poszczególne projekty i przedsięwzięcia przypisane zostały do celów rewitalizacji, nawiązując bezpośrednio do oczekiwanych kierunków działań rewitalizacyjnych. Wytyczne w zakresie rewitalizacji wskazują na konieczność dość precyzyjnego określenia poszczególnych zamierzeń rewitalizacyjnych. Zdecydowano się te zamierzenia zaprezentować w jednolity sposób, za pomocą kart projektów. Program rewitalizacji przygotowany jest przez Gminę, jednak w celu zwiększenia skuteczności prowadzonych działań, zakłada się również udział innych podmiotów, także prywatnych (np. przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe, etc.). Wytyczne w zakresie rewitalizacji wskazują, że program rewitalizacji powinien zawierać informacje o planowanych działań rewitalizacyjnych, w tym:

• identyfikację podstawowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, tj. takich, bez których realizacja celów programu rewitalizacji nie będzie możliwa i obszar rewitalizacji nie będzie w stanie wyjść z kryzysowej sytuacji. Na tej liście każdy projekt/przedsięwzięcie rewitalizacyjne powinno zawierać co najmniej: nazwę i wskazanie podmiotów go realizujących, zakres realizowanych zadań, lokalizację (miejsce przeprowadzenia danego projektu), szacowaną wartość, prognozowane rezultaty wraz ze sposobem ich oceny i zmierzenia w odniesieniu do celów rewitalizacji;

• charakterystykę (zbiorczy opis) innych, uzupełniających rodzajów przedsięwzięć rewitalizacyjnych, tj. takich, które ze względu na mniejszą skalę oddziaływania trudno zidentyfikować indywidualnie, a są oczekiwane ze względu na realizację celów programu rewitalizacji. Mając na uwadze powyższe, poszczególne projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne przypisane zostały do dwóch list:

• Listy podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych – obejmujących najważniejsze projekty, które zostały dość precyzyjnie zdefiniowane, zawierające m. in. takie elementy jak: opis przedmiotu projektu, szacunkowa wartości, oczekiwane rezultaty, sposób ich pomiaru, podmiot realizujący, oczekiwane źródła finansowania, jak też terminy realizacji,

• Listy pozostałych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych – obejmującej pozostałe pomysły, których nie udało się dość szczegółowo rozplanować na etapie tworzenia programu rewitalizacji, choćby ze względu na odległy termin realizacji, brak dostatecznej wiedzy nt. sposobu realizacji, etc., a także projekty o mniejszej skali oddziaływania.

Poszczególne projekty przypisane zostały do celów rewitalizacji.

145

Układ poszczególnych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych przedstawia się następująco.

Tabela 33. Cele rewitalizacji oraz podstawowe projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne

Podstawowe projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne Cele rewitalizacji

Podobszar rewitalizacji Lubsko centrum

Projekt nr 1. Rewitalizacja przestrzeni śródmiejskiej Lubska – • Cel 1. Poprawa warunków ulice Emilii Plater, Chopina, Plac Wolności, Pułaskiego mieszkaniowych. • Cel 2. Uporządkowanie i zagospodarowanie przestrzeni publicznych. • Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Projekt nr 2. Rewitalizacja Parku Miejskiego w Lubsku • Cel 2. Uporządkowanie i zagospodarowanie przestrzeni publicznych. • Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Projekt nr 3. Świetlica środowiskowa w Lubsku • Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej.

Projekt nr 4. Utworzenie i działalność noclegowni w Lubsku • Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej.

Podobszar rewitalizacji Tuchola Żarska

Projekt nr 5. Poprawa funkcjonalności, estetyki przestrzeni wsi • Cel 2. Uporządkowanie i Tuchola Żarska oraz zwiększenie aktywności społecznej zagospodarowanie przestrzeni mieszkańców. publicznych. • Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Projekt nr 6. Integracja przestrzenna wsi Tuchola Żarska • Cel 3. Integracja oraz zwiększanie poprzez budowę chodnika oraz oświetlenia. aktywności społecznej.

Podobszar rewitalizacji Lutol

Projekt nr 7. Poprawa funkcjonalności, estetyki przestrzeni wsi • Cel 2. Uporządkowanie i Lutol oraz zwiększenie aktywności społecznej mieszkańców. zagospodarowanie przestrzeni publicznych. • Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Podobszar rewitalizacji Lubsko centrum, Tuchola Żarska, Lutol

Projekt nr 8. Szkoła liderów lokalnych • Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej.

146

PROJEKT NR 1 Rewitalizacja przestrzeni śródmiejskiej Lubska – ulice Emilii Plater, Chopina, Plac Wolności, Pułaskiego

OPIS PROJEKTU

Cele projektu Cel nadrzędny: Cel 1. Poprawa warunków mieszkaniowych. Cele uzupełniające: Cel 2. Uporządkowanie i zagospodarowanie przestrzeni publicznych. Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Zakres realizowanego Powiązanie z problemami: projektu/ realizowanych • Degradacja stanu technicznego obiektów mieszkalnych, zły stan elewacji zadań tynków, miejsca pokątnego spożywania alkoholu, duża liczba osób starszych, duża liczba rodzin wielodzietnych, brak miejsc spędzania wolnego czasu w przestrzeni zamieszkania,

Przedmiot projektu obejmuje realizację komplementarnych przedsięwzięć, które oprócz poprawy warunków mieszkaniowych, obejmować będą stworzenie przestrzeni spędzania wolnego czasu oraz organizację zajęć edukacyjnych i animacyjnych dla dzieci.

Projekt obejmuje:

• Cz.1 Remonty elewacji i tynków obiektów mieszkalnych stanowiących własność PGKiM Sp. z o.o oraz Gminy Lubsko przy ulicy Emilii Plater, Chopina, Placu Wolności oraz Pułaskiego, • Cz.2 Stworzenie miejsca do wypoczynku poprzez zagospodarowanie przestrzeni wspólnych oraz publicznych, • Cz. 3 Animację i edukację dzieci i seniorów.

Lokalizacja projektu/ Ulice Emilii Plater, Chopina, Plac Wolności, Pułaskiego w Lubsku miejsce prowadzenia przedsięwzięcia

Podmiot(y) realizujące Gmina Lubsko, PGKiM Sp. z o.o., wspólnoty mieszkaniowe, organizacje projekt/przedsięwzięcie pozarządowe

PROGNOZOWANE REZULTATY WRAZ ZE SPOSOBEM ICH OCENY I ZMIERZENIAW ODNIESIENIU DO CELÓW PROGRAMU REWITALIZACJI (MAX. 500 ZNAKÓW)

Prognozowane rezultaty • Poprawa stanu technicznego oraz estetyki przestrzeni mieszkaniowych w obrębie ulic Emilii Plater, Chopina, Plac Wolności, Pułaskiego w Lubsku. • Stworzenie przestrzeni publicznej umożliwiającej spędzanie wolnego czasu. • Stworzenie oferty zajęć dla 30 dzieci oraz 30 seniorów zamieszkujących obszar rewitalizacji zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Sposób oceny i miary • Obiekty mieszkalne o poprawionym stanie technicznych – 18 obiektów (protokoły odbioru robót budowlanych). • Nowe przestrzenie publiczne umożliwiające spędzanie wolnego czasu – 1 przestrzeń (protokół odbioru robót budowlanych). • Liczba dzieci uczestniczących w ciągu roku w zajęciach – 30 dzieci, 30 seniorów (lista dzieci).

147

Przewidywany termin realizacji Szacowana wartość projektu/ Przewidywane źródło projektu przedsięwzięcia finansowania

2018 – 2023 6 mln zł 1. Remonty elewacji i tynków – 4,8 mln zł, w tym Gmina Lubsko 20%, PGKiM Sp. z o.o., wspólnoty mieszkaniowe 80%. 2. Przestrzenie publiczne – 600 tys., w tym RPO 80%, Gmina Lubsko 20%. 3. Animacja i edukacja dzieci oraz seniorów – 600 tys., w tym EFS 95%, Gmina Lubsko 5%.

PROJEKT NR 2 Rewitalizacja Parku Miejskiego w Lubsku

OPIS PROJEKTU

Cele rewitalizacji: Cel nadrzędny: Cel 2. Uporządkowanie i zagospodarowanie przestrzeni publicznych. Cele uzupełniające: Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Zakres realizowanego Powiązanie z problemami: projektu/ realizowanych • Park Miejski jest ważną przestrzenią publiczną na obszarze rewitalizacji, w zadań dużym stopniu teren parku jest zdegradowany i niedostępny dla mieszkańców obszaru rewitalizacji. Park jest miejscem pokątnego spożywania alkoholu. • Dewastacja pierwotnych założeń parku.

Przedmiot projektu obejmuje przywrócenie walorów kulturowych, historycznych, przyrodniczych, rekreacyjnych. Projekt polegać będzie na kompleksowej rewitalizacji parku w części należącej do gminy, tj. od ul. Traugutta do rzeki Lubsza.

Prace rewitalizacyjne związane będą z montażem oświetlenia, tworzeniem ścieżek, monitoringu, tworzeniem małej infrastruktury, w tym miejsc odpoczynku, ławeczek, śmietników.

W parku realizowane będą działania animacyjne, edukacyjne (m.in. edukacji ekologicznej) oraz integracyjne (coroczna akcja sprzątania parku) dla mieszkańców obszaru rewitalizacji.

Lokalizacja projektu/ Park Miejski w Lubsku miejsce prowadzenia przedsięwzięcia

Podmiot(y) realizujące Gmina Lubsko, organizacja pozarządowe, mieszkańcy obszaru rewitalizacji projekt/przedsięwzięcie

PROGNOZOWANE REZULTATY WRAZ ZE SPOSOBEM ICH OCENY I ZMIERZENIAW ODNIESIENIU DO CELÓW PROGRAMU REWITALIZACJI (MAX. 500 ZNAKÓW)

148

Prognozowane rezultaty Kompleksowa rewitalizacja przestrzeni parku w części należącej do Gminy Lubsko. Integracja społeczności obszaru rewitalizacji w ramach działań animacyjnych oraz integracyjnych. Podnoszenie wiedzy z zakresu ekologii oraz przyrody mieszkańców obszaru rewitalizacji. Sposób oceny i miary Protokół obioru robót budowalnych w odniesieniu do rewitalizacji parku. Liczba uczestników działań animacyjnych i integracyjnych w przestrzeni parku – 100 osób/rok (listy obecności). Liczba uczestników przedsięwzięć edukacyjnych – 100 osób/rok (listy uczestników). Przewidywany termin realizacji Szacowana wartość projektu/ Przewidywane źródło projektu przedsięwzięcia finansowania

2018 – 2020 – rewitalizacja parku 4,16 mln zł Rewitalizacja parku - 4,1 mln zł, 2018 – 2023 – działania w tym POIŚ 80%, Gmina Lubsko edukacyjne, animacyjne oraz 20% integracyjne Działania edukacyjne, animacyjne oraz integracyjne – 60 tys. zł – Gmina Lubsko

PROJEKT NR 3 Świetlica środowiskowa w Lubsku

OPIS PROJEKTU

Cele projektu Cel nadrzędny: Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Zakres realizowanego Powiązanie z problemami: projektu/ realizowanych • Koncentracja problemów społecznych, w tym ubóstwa oraz niska zadań aktywność społeczna na obszarze rewitalizacji w Lubsku

Przedmiot projektu obejmuje:

Utworzenie świetlicy środowiskowej w Lubsku oraz jej działalność przy ul. Niepodległości w Lubsku. O obecnej chwili brak jest takiego obiektu w przestrzeni obszaru rewitalizacji. Projekt będzie miał za zadanie aktywizację dzieci i młodzieży oraz zagospodarowanie czasu wolnego. W ramach projektu zaadaptowany zostanie lokal przy ulicy Niepodległości w Lubsku. Świetlica będzie miała charakter terapeutyczny. Po zakończeniu finansowania działalności świetlicy ze środków EFS Gmina finansować będzie działalność świetlicy ze środków własnych. W ramach działalności świetlicy planuje się wspieranie rozwoju wolontariatu oraz współpracę z organizacjami pozarządowymi.

Lokalizacja projektu/ Ul. Niepodległości w Lubsku miejsce prowadzenia przedsięwzięcia

Podmiot(y) realizujące Gmina Lubsko, organizacje pozarządowe projekt/przedsięwzięcie

PROGNOZOWANE REZULTATY WRAZ ZE SPOSOBEM ICH OCENY I ZMIERZENIAW ODNIESIENIU DO CELÓW PROGRAMU REWITALIZACJI

Prognozowane rezultaty Powstanie lokal świetlicy

149

Około 20 dzieci na rok uzyska wsparcie terapeutyczne

Sposób oceny i miary Lokal świetlicy – protokół odbioru robót budowlanych Lista dzieci uczestnicząca w zajęciach

Przewidywany termin realizacji Szacowana wartość projektu/ Przewidywane źródło projektu przedsięwzięcia finansowania

2018-2023, w tym: utworzenie 300 tys. zł Utworzenie świetlicy – 100 tys. zł świetlicy – 2018, działalność – w tym Gmina Lubsko 20%, RPO świetlicy 2019 – 2022 – 80% Działalność świetlicy 200 tys. zł – EFS 95%, Gmina Lubsko 5% Po roku 2022 działalność świetlicy 100% gminy Lubsko

PROJEKT NR 4 Utworzenie i działalność noclegowni w Lubsku

OPIS PROJEKTU

Cele projektu Cel nadrzędny: Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Zakres realizowanego Powiązanie z problemami: projektu/ realizowanych • Zjawisko bezdomności (oficjalnie 18 osób, które korzystały z oferty), które zadań jest widoczne w szczególny sposób na obszarze rewitalizacji (w tej części miasta przebywają osoby bezdomne). • Zlikwidowano dotychczasowe noclegownie ze względu na zmianę sposobu użytkowania obiektu.

Przedmiot projektu obejmuje:

Utworzenie i działalność noclegowni dla osób bezdomnych na obszarze rewitalizacji. W ramach projektu zaadaptowany zostanie lokal przy ul. Emilii Plater wraz podwórkiem. Zadanie polegać będzie na adaptacji i zmianie sposobu użytkowania obiektu i przestrzeni przyległej do obiektu i stworzenie noclegowni na 30 osób.

Drugą częścią projektu będzie działalność noclegowani, ukierunkowana na aktywizację zawodową osób bezdomnych (bezrobocie to główna przyczyna bezdomności w Lubsku) – m. in. poprzez utworzenie spółdzielni socjalnej.

Lokalizacja projektu/ Ul. Emilii Plater w Lubsku miejsce prowadzenia przedsięwzięcia

Podmiot(y) realizujące Gmina Lubsko, spółdzielnia socjalna projekt/przedsięwzięcie

PROGNOZOWANE REZULTATY WRAZ ZE SPOSOBEM ICH OCENY I ZMIERZENIAW ODNIESIENIU DO CELÓW PROGRAMU REWITALIZACJI

Prognozowane rezultaty Utworzenie noclegowni w Lubsku dla 18 osób.

150

Działalność noclegowni, w tym działalność spółdzielni socjalnej. Wyciągnięcie z bezdomności poprzez aktywizację zawodową 18 osób.

Sposób oceny i miary Powstanie obiektu noclegowni – protokół robót budowlanych. Utworzenie spółdzielni socjalnej – dane rejestrowe KRS. Liczba osób, która uzyskała zatrudnienie – 18 osób (lista osób).

Przewidywany termin realizacji Szacowana wartość projektu/ Przewidywane źródło projektu przedsięwzięcia finansowania

Utworzenie noclegowni – 2018 1,3 mln zł Utworzenie noclegowni – 500 Działalność noclegowni – 2019 – tys., w tym 55% dotacja BGK, 2022 45% Gmina Lubsko Działalność noclegowni, w tym utworzenie spółdzielni socjalnej – 800 tys. w tym 95% EFS, 5% Gmina Lubsko Po 2022 roku działalność noclegowni 100% Gmina Lubsko

PROJEKT NR 5 Poprawa funkcjonalności, estetyki przestrzeni wsi Tuchola Żarska oraz zwiększenie aktywności społecznej mieszkańców

OPIS PROJEKTU

Cele rewitalizacji: Cel nadrzędny: Cel 2. Uporządkowanie i zagospodarowanie przestrzeni publicznych. Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Zakres realizowanego Powiązanie z problemami: projektu/ realizowanych • Zły stan infrastruktury społecznej, przestrzeni publicznych. zadań • Silnie skoncentrowane problemy społeczne – w tym ubóstwo, alkoholizm, uzależnienie od pomocy społecznej. • Niska aktywność społeczna, zarówno w odniesieniu do życia publicznego, jak również udziału w życiu społeczno-kulturalnym.

Przedmiot projektu obejmuje:

W sferze przestrzenno-funkcjonalnej:

• Modernizacja świetlicy wiejskiej w zakresie ogrzewania, zakup sprzętu audiowizualnego oraz wyposażenia świetlicy – zwiększającą jej ofertę oraz czas wykorzystania przez mieszkańców, w tym dzieci, młodzieży, dorosłych, seniorów. • Zagospodarowanie przestrzeni wokół świetlicy wiejskiej oraz boiska na plac zabaw oraz miejsce integracji społecznej (miejsce realizacji przedsięwzięć plenerowych). Budowa altany i miejsca na grill w sąsiedztwie boiska oraz w okolicy świetlicy wiejskiej. • Modernizacja obiektu boiska sportowego oraz zakup sprzętu do prowadzenia zajęć sportowych. • Utworzenie placu zabaw w południowej części Tucholi Żarskiej, w tym utworzenie siłowni zewnętrznej. • Uporządkowanie gospodarki odpadami na terenie osiedla w Tucholi

151

Żarskiej (wybetonowanie placu pod kontenerami na śmieci). • Monitoring miejsc publicznych (ze względu na notowane kradzieże oraz spożywanie alkoholu w miejscach publicznych).

W sferze społecznej:

• Organizacja zajęć kulturalnych, edukacyjnych i animacyjnych na bazie świetlicy wiejskiej w Tucholi Żarskiej (zgłoszone potrzeby: taniec, język niemiecki, zdrowe gotowanie, edukacja dzieci).

Lokalizacja projektu/ Tuchola Żarska miejsce prowadzenia przedsięwzięcia

Podmiot(y) realizujące Gmina Lubsko, sołectwo Tuchola Żarska, organizacje pozarządowe, Lubski Dom projekt/przedsięwzięcie Kultury, mieszkańcy

PROGNOZOWANE REZULTATY WRAZ ZE SPOSOBEM ICH OCENY I ZMIERZENIAW ODNIESIENIU DO CELÓW PROGRAMU REWITALIZACJI (MAX. 500 ZNAKÓW)

Prognozowane rezultaty Poprawa zagospodarowania i estetyki miejscowości. Zwiększenie liczby osób korzystających z oferty świetlicy wiejskiej. Podnoszenie wiedzy mieszkańców, w tym pobudzenie potrzeb edukacji. Integracja społeczna mieszkańców. Sposób oceny i miary W odniesieniu do infrastruktury społecznej oraz przestrzeni publicznych – protokoły robót budowlanych (dot. świetlicy, placów zabaw, boiska). W odniesieniu do celów społecznych – wzrost liczby osób uczestniczących w imprezach integrujących mieszkańców (pomiar dokonywany co roku). Przewidywany termin realizacji Szacowana wartość projektu/ Przewidywane źródło projektu przedsięwzięcia finansowania

2018 – 2019 – inwestycje w sferę 400 tys. zł Inwestycje w sferę przestrzenno- przestrzenno-funkcjonalną funkcjonalną – 200 tys. zł, w tym 2018 -2023 – prowadzenie działań 80% RPO, 20% Gmina Lubsko. kulturalnych, edukacyjnych i Prowadzenie kulturalnych, animacyjnych edukacyjnych i animacyjnych – 200 tys., w tym EFS 50%, Gmina Lubsko 10%, 40% - pozostałe zewnętrzne źródła, np. FIO

PROJEKT NR 6

Integracja przestrzenna wsi Tuchola Żarska poprzez budowę chodnika oraz oświetlenia

OPIS PROJEKTU

Cele projektu Cel nadrzędny: Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Zakres realizowanego Powiązanie z problemami: projektu/ realizowanych • Północna oraz południa cześć wsi Tuchola Żarka oddalone są od siebie zadań drogą o długości około 800 m. W ciągu drogi brak jest chodnika oraz oświetlenia, co utrudnia wykorzystanie potencjałów wsi przez mieszkańców, w tym świetlicy wiejskiej oraz boiska sportowego.

Przedmiot projektu obejmuje budowę chodnika łączącego północną oraz

152

południową część wsi w ciągu drogi oraz oświetlenia ulicznego.

Lokalizacja projektu/ Tuchola Żarska miejsce prowadzenia przedsięwzięcia

Podmiot(y) realizujące Gmina Lubsko projekt/przedsięwzięcie

PROGNOZOWANE REZULTATY WRAZ ZE SPOSOBEM ICH OCENY I ZMIERZENIAW ODNIESIENIU DO CELÓW PROGRAMU REWITALIZACJI

Prognozowane rezultaty Integracja przestrzenna oraz społeczna wsi, w tym zwiększenie udziału mieszkańców w ofercie wsi oraz zwiększenie liczby osób uczestniczących w działalności świetlicy i osób korzystających z boiska sportowego.

Sposób oceny i miary Chodnik – długość 800 m wraz z oświetleniem ulicznym – protokół odbioru robót budowlanych. Liczba osób uczestniczących w działalności świetlicy – lista osób (porównanie danych liczby osób uczestniczących w wydarzeniem z okresu sprzed inwestycji i po jej zrealizowaniu. Liczba osób korzystająca z boiska sportowego – porównanie danych, liczby osób korzystających z okresu sprzed inwestycji i po jej zrealizowaniu. Przewidywany termin realizacji Szacowana wartość projektu/ Przewidywane źródło projektu przedsięwzięcia finansowania

2019-2020 1 mln zł Gmina Lubsko – 100%

PROJEKT NR 7 Poprawa funkcjonalności, estetyki przestrzeni wsi Lutol oraz zwiększenie aktywności społecznej mieszkańców

OPIS PROJEKTU

Cele rewitalizacji: Cel nadrzędny: Cel 2. Uporządkowanie i zagospodarowanie przestrzeni publicznych. Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Zakres realizowanego Powiązanie z problemami: projektu/ realizowanych • Silnie skoncentrowane problemy społeczne – w tym ubóstwo, alkoholizm, zadań uzależnienie od pomocy społecznej. • Umiarkowana aktywność społeczna, zarówno w odniesieniu do życia publicznego, jak również udziału w życiu społeczno-kulturalnym. • Niedostateczne rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne. • Brak lub zły stan infrastruktury społecznej oraz przestrzeni publicznych integrujących społeczność wsi. • Występowanie odpadów azbestowych oraz dzikiego składowiska odpadów praktycznie w centrum wsi.

Przedmiot projektu obejmuje:

153

W sferze przestrzenno-funkcjonalnej:

• Doposażenie obiektu świetlicy wiejskiej – doposażenie kuchni w celu zwiększenia jakości oferty świetlicy, • Zagospodarowanie przestrzeni publicznych poprzez utworzenie siłowni zewnętrznej oraz utworzenie boiska sportowego wraz zapleczem socjalnym i toaletą, • Oświetlenie wewnętrznych dróg gminnych, • Modernizacja i rozbudowa chodników, • Likwidacja dzikiego składowiska odpadów.

W sferze społecznej:

• Działania edukacyjne i integracyjne na rzecz społeczności Lutola, • Dzieci i seniorzy – cykl spotkań z ciekawymi ludźmi, wycieczki edukacyjne, spotkania animacyjne – pobudzające potrzebę edukacji.

Lokalizacja projektu/ Lutol miejsce prowadzenia przedsięwzięcia

Podmiot(y) realizujące Gmina Lubsko, sołectwo Lutol, organizacje pozarządowe, Lubski Dom Kultury, projekt/przedsięwzięcie mieszkańcy

PROGNOZOWANE REZULTATY WRAZ ZE SPOSOBEM ICH OCENY I ZMIERZENIAW ODNIESIENIU DO CELÓW PROGRAMU REWITALIZACJI (MAX. 500 ZNAKÓW)

Prognozowane rezultaty Poprawa zagospodarowania i estetyki miejscowości. Zwiększenie liczby osób korzystających z oferty świetlicy wiejskiej. Podnoszenie wiedzy mieszkańców, w tym pobudzenie potrzeb edukacji. Integracja społeczna mieszkańców. Sposób oceny i miary W odniesieniu do infrastruktury społecznej oraz przestrzeni publicznych – protokoły robót budowlanych (dot. boiska, siłowni zewnętrznej). W odniesieniu do celów społecznych – wzrost liczby osób uczestniczących w imprezach integrujących mieszkańców (pomiar dokonywany co roku). Przewidywany termin realizacji Szacowana wartość projektu/ Przewidywane źródło projektu przedsięwzięcia finansowania

2018 – 2019 – inwestycje w sferę 400 tys. zł Inwestycje w sferę przestrzenno- przestrzenno-funkcjonalną funkcjonalną – 200 tys. zł, w tym 2018 -2023 – prowadzenie 80% RPO, 20% Gmina Lubsko. kulturalnych, edukacyjnych i Prowadzenie kulturalnych, animacyjnych edukacyjnych i animacyjnych – 200 tys., w tym EFS 50%, Gmina Lubsko 10%, 40% - pozostałe zewnętrzne źródła, np. FIO

154

PROJEKT NR 8

Szkoła liderów lokalnych

OPIS PROJEKTU

Cele rewitalizacji: Cel nadrzędny: Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej. Zakres realizowanego Powiązanie z problemami: projektu/ realizowanych • Niska aktywność społeczna, zarówno w odniesieniu do życia publicznego, zadań jak również udziału w życiu społeczno-kulturalnym.

Przedmiot projektu obejmuje:

Prowadzenie działań edukacyjnych i animacyjnych z mieszkańcami obszarów rewitalizacji, mających na celu wyłonienie oraz wykształcenie liderów społeczności lokalnych oraz pobudzenie wolontariatu.

W odniesieniu do poszczególnych podobszarów rewitalizacji przeprowadzona zostanie diagnoza potencjału obywatelskiego i społecznego, a następnie przeprowadzone zostaną spotkania animacyjne – mające na celu wyłonienie grupy potencjalnych liderów społecznych. W ramach projektu przewiduje się wsparcie edukacyjne dla grupy liderów (10 osób), mieszkających lub działających na obszarze rewitalizacji w Lubsku, Tucholi Żarskiej oraz Lutolu.

W ramach projekt liderzy lokalni będą uczestniczyć w projektach na rzecz społeczności lokalnych, otrzymując wsparcie doradcze, a także finansowe na organizację działań na rzecz społeczności lokalnych np. w formie festynów, wydarzeń kulturalnych, sportowych, działań edukacyjnych.

Lokalizacja projektu/ Podobszar rewitalizacji Lubsko centrum, Tuchola Żarska, Lutol. miejsce prowadzenia przedsięwzięcia

Podmiot(y) realizujące Gmina Lubsko, sołectwo Tuchola Żarska, Lutol, Lubski Dom Kultury, organizacje projekt/przedsięwzięcie pozarządowe, mieszkańcy obszaru rewitalizacji.

PROGNOZOWANE REZULTATY WRAZ ZE SPOSOBEM ICH OCENY I ZMIERZENIAW ODNIESIENIU DO CELÓW PROGRAMU REWITALIZACJI

Prognozowane rezultaty Zwiększenie aktywności społecznej mieszkańców obszaru rewitalizacji.

Sposób oceny i miary Wyłonienie i wykształcenie 10 liderów społeczności lokalnych. Przeprowadzenie przez liderów społeczności lokalnych 3 działań angażujących mieszkańców obszaru rewitalizacji. Przewidywany termin realizacji Szacowana wartość projektu/ Przewidywane źródło projektu przedsięwzięcia finansowania

2018 – 2020 300 tys. zł 95% - EFS, 5% Gmina Lubsko

155

7. Pozostałe projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne

W tym rozdziale ujęte zostały pozostałe projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne, tj. takie, których na etapie tworzenia programu rewitalizacji nie udało się szczegółowo zdefiniować, natomiast ich przyszła realizacja wykazuje zbieżność z celami rewitalizacji lub może wnosić wkład w rozwiązywanie problemów społecznych, koncentrujących się na obszarze rewitalizacji.

Tabela 34. Pozostałe projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne

Cele główne Kierunki działań rewitalizacyjnych, zadania rewitalizacyjne, efekty rewitalizacji Cel 1. Poprawa warunków Podnoszenie stanu technicznego obiektów budowlanych, w mieszkaniowych. tym o przeznaczeniu mieszkaniowym: • Remonty i modernizacje obiektów mieszkalnych – efekt: dążenie do kompleksowej przemiany obszaru rewitalizacji.

Poprawa estetyki i funkcjonalności przestrzeni mieszkalnych:

• Zagospodarowanie części wspólnych przestrzeni pomiędzy budynkami mieszkalnymi, w szczególności podwórek – efekt: dążenie do kompleksowej przemiany obszaru rewitalizacji.

Poprawa stanu technicznego infrastruktury sieciowej:

• Modernizacja infrastruktury sieciowej podnosząca jakość przestrzeni mieszkalnych – efekt: zwiększenie atrakcyjności zamieszkania na obszarze rewitalizacji.

Cel 2. Uporządkowanie i Zachowanie obiektów zabytkowych: zagospodarowanie przestrzeni publicznych. • Zagospodarowanie budynku Dworca PKP – projekt dworca kolejowego ulega degradacji technicznej, brak jest wykorzystania tego obiektu jako przestrzeni publicznej. Efektem realizacji projektu będzie zagospodarowanie dworca jako przestrzeni publicznej, integrującej mieszkańców obszaru rewitalizacji.

Poprawa stanu przestrzeni publicznych oraz wspólnych:

• Remonty i rewitalizacja infrastruktury oraz przestrzeni publicznych. Efekt: dążenie do kompleksowej przemiany obszaru rewitalizacji.

Ochrona środowiska: • Usuwanie azbestu. Efekt: usuwania zagrożenia dla zdrowia mieszkańców.

156

Cel 3. Integracja oraz zwiększanie Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz zmniejszanie aktywności społecznej. skali negatywnych zjawisk społecznych:

• Aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych oraz wsparcie dla osób poszukujących pracy. • Wdrażanie programów szkoleniowych oraz podnoszenie kwalifikacji zawodowych. • Programy stypendialne dla osób zaangażowanych w kreowanie i wdrażanie polityk publicznych. • Wspieranie samozatrudnienia, przedsiębiorczości. • Tworzenie usług opieki dla dzieci do lat 3 w celu wsparcia godzenia życia prywatnego i zawodowego.

Efekt: zmniejszanie skali problemów społecznych, w szczególności ubóstwa, bezrobocia.

Zwiększanie aktywności społecznej:

• Wyjazdy integracyjne dla dzieci. • Spotkania kulturalno-integracyjne, festyny, wyjazdy integracyjne. • Organizacja zajęć dodatkowych, np. pomoc w nauce, zajęcia informatyczne, muzyczne, ruchowe, plastyczne, rozwijanie uzdolnień, zajęcia teatralne, gry i zabawy edukacyjne. • Organizowanie konkursów na rzecz zwiększania zainteresowania sprawami publicznymi na obszarach rewitalizacji.

Efekt: zwiększanie aktywności społecznej, budowanie kapitału społecznego.

157

8. Mechanizmy zapewnienia komplementarności

Komplementarność to jedna z najistotniejszych cech programów rewitalizacji. Rewitalizacja jest procesem całościowej przemiany przestrzeni gminy, która charakteryzuje się szczególną koncentracją problemów. W gminie Lubsko główne problemy obszaru rewitalizacji związane są z koncentracją problemów społecznych oraz przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych. Wokół tych problemów zbudowany został pomysł na rewitalizację. Wyrazem tego są projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne ujęte w główne cele rewitalizacji. Program rewitalizacji, będący bardzo precyzyjnie zdefiniowanym planem operacyjnym na rzecz wychodzenia ze stanów kryzysowych przestrzeni zdegradowanej, powinien być tak skonstruowany, aby zapewnić równowagę w eliminowaniu problemów, które z reguły wzajemnie się przenikają i są od siebie zależne (komplementarność problemowa). Schemat komplementarności problemowej rewitalizacji w Gminie Lubsko przedstawia się następująco:

• Program rewitalizacji jest realizowany w przestrzeniach, w których stwierdzono szczególną koncentrację problemów społecznych. Koncentracja problemów społecznych miała kluczowe znaczenie przy wytyczaniu granic obszaru zdegradowanego oraz rewitalizacji. • W programie rewitalizacji zdefiniowano 3 cele rewitalizacji, które odnoszą się do głównych problemów obszarów rewitalizacji (przede wszystkim problemy społeczne, przestrzenno- funkcjonalne oraz techniczne), • Wybrane projekty zostały tak skonstruowane, aby poszczególne cele się w nich przenikały i uzupełniały. Dotyczy to w szczególności projektu nr 1. Rewitalizacja przestrzeni śródmiejskiej Lubska – ulice Emilii Plater, Chopina, Plac Wolności, Pułaskiego, w którym, oprócz inwestycji infrastrukturalnych, zaplanowano działania na rzecz integracji oraz zwiększania aktywności społecznej. Podobną konstrukcję posiadają projekty nr 2. Rewitalizacja Parku Miejskiego w Lubsku, nr 5. Poprawa funkcjonalności, estetyki przestrzeni wsi Tuchola Żarska oraz zwiększenie aktywności społecznej mieszkańców, nr 7. Poprawa funkcjonalności, estetyki przestrzeni wsi Lutol oraz zwiększenie aktywności społecznej mieszkańców. • Program rewitalizacji jest elementem Strategii Rozwoju Gminy Lubsko 2015 – 2020, wykazuje się dużą spójnością z wybranymi celami strategicznymi. • W odniesieniu do polityk zagospodarowania przestrzennego Gminy Lubsko – program jest realizowany na obszarze szczególnie cennym pod względem ochrony dziedzictwa kulturowego (centrum Lubska), na którym Gmina Lubsko podjęła już działania o charakterze rewitalizacyjnym.

Samo pojęcie komplementarności nie ogranicza się jednak tylko i wyłączenie do całościowego spojrzenia na problemy trawiące przestrzeń rewitalizacji. Przestrzeń miasta, na której gmina zamierza prowadzić rewitalizację jest częścią tkanki całego miasta – powiązaną z nią funkcjonalnie. Szereg procesów zachodzących w tej przestrzeni wynika z uwarunkowań i czynników występujących poza granicami obszaru rewitalizacji (komplementarność przestrzenna). Do najważniejszych cech komplementarności przestrzennej rewitalizacji w Gminie Lubsko należy: • Przedsięwzięcia rewitalizacyjne realizowane będą bezpośrednio na obszarze rewitalizacji lub na rzecz mieszkańców obszaru rewitalizacji (działania szkoleniowe, edukacyjne, animacyjne). • W przypadku obszarów wiejskich – granice obszaru rewitalizacji obejmują całe przestrzenie zamieszkałe wsi. Działania rewitalizacyjne w przypadku wsi Lutol, ze względu na jej nieduży charakter i dostępność poszczególnych przestrzeni oraz infrastruktury – będą oddziaływać na całość przestrzeni wsi oraz będą dostępne dla ogółu mieszkańców. W przypadku wsi Tuchola Żarska kluczowym projektem zapewniającym równoważenie rezultatów działań rewitalizacyjnych

158

jest projekt nr 6 Integracja przestrzenna wsi Tuchola Żarska poprzez budowę chodnika oraz oświetlenia. Dzięki temu przedsięwzięciu zwiększy się dostępność infrastruktury społecznej oraz przestrzeni publicznych w dwóch, oddalonych od siebie części wsi. Tym samym pozostałe działania rewitalizacyjne charakteryzować się będą większą dostępnością dla mieszkańców Tucholi Żarskiej. • W przypadku centrum Lubska – należy podkreślić, iż obszar rewitalizacji jest stosunkowo zwartą przestrzenią śródmiejską. Wizja przemian obszaru rewitalizacji w odniesieniu do sfery technicznej zakłada ciągłość działań związanych z modernizacjami obiektów mieszkalnych. Zakłada się, że działania te prowadzone będą także po 2023 roku. Projekty zaplanowane i zrealizowane do 2023 roku na pewno nie rozwiążą całościowo problemu degradacji technicznej obiektów mieszkalnych. Istotne jest jednak, że procesy przemian zostaną uruchomione, oraz stworzone zostaną i przećwiczone zostaną narzędzia wsparcia Gminy dla podmiotów prywatnych, w tym wspólnot – w realizacji projektów modernizacji i remontów substancji mieszkaniowej. • W Lubsku oprócz przestrzeni mieszkaniowej działania rewitalizacyjne realizowane będą w Parku Miejskim oraz w obiekcie Dworca PKP. Obie przestrzenie sąsiadują z przestrzenią śródmiejskiej zabudowy i są z nią powiązane funkcjonalnie. • W Lubsku docelowo w dłuższej pespektywie czasowej, planowana jest budowa obwodnicy miasta, co pozwoli wyprowadzić ruch komunikacyjny poza obszar centrum miasta. • Projekty edukacyjne, społeczne, animacyjne – realizowane będą na rzecz mieszkańców obszarów rewitalizacji, bez wyróżniania, z której części tego obszaru będą pochodzić. Istotnym projektem realizowanym przekrojowo na rzecz obszaru rewitalizacji będzie projekt nr 8 Szkoła liderów lokalnych, który pozwoli pozyskać i wykształcić osoby działające na rzecz środowisk lokalnych w każdym z podobszarów rewitalizacji.

Rewitalizacja jest procesem wieloletnim, a zdefiniowany na konkretny okres czasu program rewitalizacji, to dość precyzyjny plan operacyjny. Oznacza to, że w programie rewitalizacji należy także uwzględniać wymiar czasu – w szczególności poprzez nawiązanie do prowadzonych już wcześniej działań. W ten sposób możliwe jest wykorzystanie oraz wzmacnianie rezultatów już wcześniej prowadzonych działań (komplementarność międzyokresowa). Komplementarność międzyokresowa polegać będzie na:

• W odniesieniu do skali problemów, w szczególności związanych z degradacją substancji mieszkaniowej w centrum Lubska wskazano, że rozwiązanie kompleksowe tego problemu wykracza poza perspektywę czasową, na jaką zaplanowano program rewitalizacji. Przewiduje się, że w sprzyjających okolicznościach kompleksowa przemiana obszaru rewitalizacji w centrum Lubsko w odniesieniu do sfery technicznej nastąpi około 2030 roku. • Na obszarze centrum Lubska oraz wsi Lutol oraz Tuchola Żarska Gmina Lubsko zrealizowała już szereg przedsięwzięć. Podejmowanie działań ujętych w programie rewitalizacji jest kontynuacją pozytywnych przemian tej przestrzeni Gminy.

159

Tabela 35. Projekty inwestycyjne zrealizowane przez Gminę Lubsko w przestrzeni obszaru rewitalizacji w latach 2007 – 2016 ze środków zewnętrznych

L Rok Nazwa Nazwa programu Rezultaty Wartość Źródło Nr umowy p. uzyskania projektu projektu projektu finansow dofinanso ania wania 1. 2008-2009 Budowa hali Fundusz Rozwoju Kultury Budowa 15.703.72 3.399.00 352/08/087 sportowo- Fizycznej (środki krajowe z pełnowymiar 6,67 0,00 widowiskowej Ministerstwa Sportu i owej hali dotacja z w Lubsku Turystyki) sportowo- Fundusz widowiskowej u Rozwoju Kultury Fizycznej z Ministers twa Sportu i Turystyki

2. 2009 Przebudowa Program Wieloletni pod Przebudowa 667.569,6 333.177, 1/2009 drogi gminnej nazwą "NARODOWY ul. 3 Maja w 1 00 ul. 3 Maja w PROGRAM PRZEBUDOWY Lubsku wraz z Lubsku DRÓG LOKALNYCH 2008 - jej 2011" oświetleniem 3. 2009/2010 „Budowa Lubuski Regionalny Budowa 2.533.439 984 343, RPLB.04.02.0 łącznika i Program Operacyjny 2007- łącznika ,06 03 - EFRR 2-08-047/09- wykonanie 2013 między salą 00 termomoderni gimnastyczną zacji budynku a Szkołą oraz głównego wykonanie Szkoły termomodern Podstawowej izacji budynku nr 2 w Lubsku” głównego Szkoły 4. 2011 „Remont Program Rozwoju Remont 38 634,46 26 384,0 00034-6930- świetlicy Obszarów Wiejskich na lata świetlicy 0 UM0430049/ wiejskiej w 2007-2013 wiejskiej w 10 Chociczu i Chociczu i Lutolu wymiana instalacji elektrycznej w świetlicy wiejskiej w Lutolu 5. 2013 „Modernizacja Program Rozwoju Modernizacja 924 356,9 450 721, 00028-6922- świetlic Obszarów Wiejskich na lata świetlic 6 zł 00 zł UM0400045/ wiejskich w 2007-2013 wiejskich w 13 miejscowościa miejscowości ch Lutol, ach Lutol, Osiek, Osiek, Mierków” Mierków 6. 2014 „Modernizacja Programu Operacyjny „Zró Modernizacja 252.563,4 118 015, 00041-6173- II piętra wnoważony rozwój sektora II piętra 3 zł 14 zł SW0400234/ kamienicy przy rybołówstwa i Baszty 12/14 baszcie nadbrzeżnych obszarów Pachołków rybackich 2007-2013 Miejskich w Lubsku” 7. 2010 „Modernizacja Lubuski Wojewódzki Modernizacja 64 545,83 25 000,0 19/2010 Baszty Konserwator zabytków Baszty zł 0 zł Pachołków

160

Miejskich w Lubsku” 8. 2010 „Modernizacja Urząd Wojewódzki Modernizacja 24 305,21 10 000,0 piwnic Baszty piwnic zł 0 zł pachołków Miejskich” 9. 2015 „Termomoder Lubuski Regionalny Termomoder 1 147 807 733 094, RPLB.03.02.0 nizacja Program Operacyjny nizacja ,96 73 0-08-024/12- Przedszkola nr 2007-2013 przedszkoli nr 00 1 i Przedszkola 1 i 2 nr 2 w Lubsku – oszczędność zasobów energii” 1 2015 „Adaptacja Resortowy program Adaptacja 344 269 935, 11/2015 0. Przedszkola nr rozwoju instytucji opieki jednego 645,39 23 2 w Lubsku na nad dziećmi w wieku do lat oddziału oddział 3 „Maluch edycja – 2015” Przedszkola żłobkowy dla nr 2 w Lubsku 12 dzieci” na oddział żłobkowy wraz z przebudową tarasu na plac zabaw. Źródło: Gmina Lubsko Sukces rewitalizacji jest w dużym stopniu uzależniony od tego, czy uda się zrealizować szereg zaplanowanych, bardzo konkretnych przedsięwzięć i projektów rewitalizacyjnych. Projektowe podejście do realizacji programu rewitalizacji, oznacza, że jest to dość skomplikowany plan, który wymaga partnerstwa oraz zorganizowania procedur realizacji. Niepowodzenie realizacji jednego z istotnych projektów rewitalizacyjnych może bowiem wpłynąć na niepowodzenie lub skuteczność całego programu rewitalizacji (komplementarność proceduralno-instytucjonalna). Komplementarność proceduralno-instytucjonalna polegać będzie na:

• Program rewitalizacji realizowany jest przez Gminę, ale charakteryzuje się również włączeniem w proces tworzenia i realizacji różnych interesariuszy, w tym mieszkańców. Gmina pełnić będzie rolę lidera inicjującego współpracę interesariuszy oraz odpowiedzialna będzie za zorganizowanie procesu uspołecznienia, jak też monitoringu i ewaluacji. • Istotną rolę w procesie przemian powinny mieć także organizacje pozarządowe oraz mieszkańcy. • Komplementarność proceduralno – instytucjonalną opisano szerzej w rozdziale 11. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU REWITALIZACJI.

Podejście projektowe realizacji programu rewitalizacji oznacza także konieczność poszukiwania dla każdego z przedsięwzięć źródeł finansowania. Różnorodność pomysłów rewitalizacyjnych skutkuje różnorodnością potencjalnych źródeł finansowania. Projekty edukacyjne, szkoleniowe, etc. mogą uzyskać wsparcie ze środków EFS, projekty infrastrukturalne ze środków EFRR. Program rewitalizacji może być realizowany zarówno przez podmioty publiczne, jak też prywatne (komplementarność źródeł finansowania). Komplementarność źródeł finansowania polegać będzie na:

• Realizacja programu rewitalizacji zakłada wykorzystanie szeregu dostępnych funduszy zewnętrznych. Uzupełnieniem środków zewnętrznych będą fundusze własne, w tym publiczne oraz prywatne. • Komplementarność finansowa przedstawiona została szczegółowo w rozdziale 9. INDYKATYWNE RAMY FINANSOWE.

161

9. Indykatywne ramy finansowe

Zabezpieczenie finansowe działań związanych z realizacją Programu Rewitalizacji stanowią przede wszystkim środki budżetowe gminy oraz środki unijne. Podstawowe źródła pozabudżetowe wykorzystywane do realizacji programu obejmują:

• środki Unii Europejskiej – m. in.: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,

• środki budżetu państwa – przewidziane na współfinansowanie projektów, jak i jako niezależne źródło finansowania,

• środki budżetów samorządów – na współfinansowanie projektów lub jako niezależne źródło finansowania (w odniesieniu do pozostałych projektów rewitalizacyjnych),

• środki prywatne – np. środki organizacji pozarządowych.

Tabela 36. Indykatywne ramy finansowe związane z realizacją Programu Rewitalizacji, w odniesieniu do podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych

Podstawowe projekty i przedsięwzięcia Wartość Źródła finansowania rewitalizacyjne projektu

Projekt nr 1. Rewitalizacja przestrzeni 6 mln zł 1. Remonty elewacji i tynków – 4,8 mln zł, w śródmiejskiej Lubska – ulice Emilii Plater, tym 20% Gmina Lubsko, 80% PGKiM Sp. z Chopina, Plac Wolności, Pułaskiego o.o., wspólnoty mieszkaniowe.

2. Przestrzenie publiczne – 600 tys., w tym 80% RPO WL Działanie 9.2. Rozwój obszarów zmarginalizowanych, 20% Gmina Lubsko.

3. Animacja i edukacja dzieci oraz seniorów – 600 tys., w tym 95% EFS RPO WL: Działanie7.5 Usługi społeczne, 5% Gmina Lubsko. Projekt nr 2. Rewitalizacja Parku Miejskiego 4,16 mln zł Rewitalizacja parku - 4,1 mln zł, w tym 80% w Lubsku POIŚ, 20% Gmina Lubsko

Działania edukacyjne, animacyjne oraz integracyjne – 60 tys. zł – Gmina Lubsko Projekt nr 3. Świetlica środowiskowa w 300 tys. zł Utworzenie świetlicy – 100 tys. zł – w tym Lubsku 20% Gmina Lubsko, 80% RPO WL: Działanie 9.2. Rozwój obszarów zmarginalizowanych

Działalność świetlicy 200 tys. zł – 95% EFS RPO WL: Działanie7.5 Usługi społeczne, 5% Gmina Lubsko 5%

Po roku 2022 działalność świetlicy 100% gminy Lubsko

162

Projekt nr 4. Utworzenie i działalność 1,3 mln zł Utworzenie noclegowni – 500 tys., w tym noclegowni w Lubsku 55% dotacja BGK, 45% Gmina Lubsko

Działalność noclegowni, w tym utworzenie spółdzielni socjalnej – 800 tys. w tym 95% EFS RPO WL: Działanie 7.3 Programy aktywnej integracji realizowane przez inne podmioty, 5% Gmina Lubsko Po 2022 roku działalność noclegowni 100% Gmina Lubsko Projekt nr 5. Poprawa funkcjonalności, 400 tys. Inwestycje w sferę przestrzenno- estetyki przestrzeni wsi Tuchola Żarska oraz funkcjonalną – 200 tys. zł, w tym 80% RPO zwiększenie aktywności społecznej WL: Działanie 9.2. Rozwój obszarów mieszkańców. zmarginalizowanych, 20% Gmina Lubsko.

Prowadzenie kulturalnych, edukacyjnych i animacyjnych – 200 tys., w tym 50% RPO WL: Działanie7.5 Usługi społeczne, 10% Gmina Lubsko, 40% - pozostałe zewnętrzne źródła, np. FIO Projekt nr 6. Integracja przestrzenna wsi 1 mln zł Gmina Lubsko – 1 mln zł Tuchola Żarska poprzez budowę chodnika oraz oświetlenia.

Projekt nr 7. Poprawa funkcjonalności, 400 tys. zł Inwestycje w sferę przestrzenno- estetyki przestrzeni wsi Lutol oraz funkcjonalną – 200 tys. zł, w tym 80% RPO zwiększenie aktywności społecznej WL: Działanie 9.2. Rozwój obszarów mieszkańców. zmarginalizowanych, 20% Gmina Lubsko.

Prowadzenie kulturalnych, edukacyjnych i animacyjnych – 200 tys., w tym 50% RPO WL: Działanie7.5 Usługi społeczne, 10% Gmina Lubsko, 40% - pozostałe zewnętrzne źródła, np. FIO Projekt nr 8. Szkoła liderów lokalnych 300 tys. zł 95% - EFS RPO WL: Działanie7.5 Usługi społeczne, 5% Gmina Lubsko

163

10. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych w proces rewitalizacji

Program rewitalizacji jest wypracowywany przez samorząd gminny i poddawany dyskusji w oparciu o diagnozę lokalnych problemów: społecznych, gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych, technicznych i środowiskowych. Prace nad przygotowaniem programu bądź jego aktualizacją, jak również wdrażanie (realizacja) programu, oparte są na współpracy ze wszystkimi grupami interesariuszy, w tym szczególnie ze społecznością obszarów rewitalizacji, innymi ich użytkownikami, przedsiębiorcami i organizacjami pozarządowymi. Partycypacja społeczna obejmuje przygotowanie, prowadzenie i ocenę rewitalizacji w sposób zapewniający aktywny udział interesariuszy, w tym poprzez uczestnictwo w konsultacjach społecznych oraz w pracach Zespołu ds. rewitalizacji. Przygotowanie, prowadzenie i ocena rewitalizacji polegają w szczególności na:

• poznaniu potrzeb i oczekiwań interesariuszy oraz dążeniu do spójności planowanych działań z tymi potrzebami i oczekiwaniami;

• prowadzeniu, skierowanych do interesariuszy, działań edukacyjnych i informacyjnych o procesie rewitalizacji, w tym o istocie, celach, zasadach prowadzenia rewitalizacji,

• inicjowaniu, umożliwianiu i wspieraniu działań służących rozwijaniu dialogu między interesariuszami oraz ich integracji wokół rewitalizacji;

• zapewnieniu udziału interesariuszy w przygotowaniu dokumentów dotyczących rewitalizacji, w szczególności programu rewitalizacji;

• wspieraniu inicjatyw zmierzających do zwiększania udziału interesariuszy w przygotowaniu i realizacji programu rewitalizacji;

• zapewnieniu w czasie przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji możliwości wypowiedzenia się przez interesariuszy. Partycypacja społeczna jest wpisana w proces rewitalizacji jako fundament działań na każdym etapie tego procesu (diagnozowanie, programowanie, wdrażanie, monitorowanie). Skonsolidowanie wysiłków różnych podmiotów na rzecz obszaru rewitalizacji jest ważnym warunkiem sukcesu.6

Procedura uspołecznienia na etapie przygotowania programu rewitalizacji. Procedura uspołecznienia przygotowania programu rewitalizacji związana była zarówno z aktywnymi, jak też biernymi formami angażującymi społeczność lokalną. Możliwość wypowiedzenia się mieszkańców miasta, w tym również mieszkańców obszaru, m. in. poprzez jakościowe, warsztaty oraz spotkania z mieszkańcami – miała istotny wpływ na kształt programu rewitalizacji (więcej nt. w rozdziale 4.2 Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji).

6 Na podstawie: Ustawa z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji

164

Proces konsultacji społecznych obejmował również tradycyjne formy, umożliwiające wnoszenie uwag i opinii w formie pisemnej. Uspołeczniony był także proces formułowania projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych, tj. pomysły rewitalizacyjne zbierane były w formie kart projektów, które zgłosić mógł każdy zainteresowany. Zasadniczo pomysły na przedsięwzięcia rewitalizacyjne tworzone były w trackie spotkań o charakterze warsztatowym z mieszkańcami podobszarów rewitalizacji. Łącznie na etapie tworzenia części operacyjnej dokumentu odbyło się 9 takich spotkań, które służyły m.in. zdefiniowaniu pomysłów na rewitalizację poszczególnych podobszarów oraz tworzeniu projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Gmina Lubsko przez cały okres przygotowywania programu prowadziła kampanię informacyjną dla mieszkańców. Polegała ona na bieżącym informowaniu o wszystkich etapach prac przez zamieszczanie wiadomości oraz udostępnianie materiałów ze spotkań w specjalnie utworzonej w tym celu zakładce „REWITALIZACJA” na stronie internetowej miasta, druk i kolportaż plakatów na terenie gminy.

Tabela 37. Podsumowanie konsultacji społecznych zrealizowanych na etapie tworzenia programu rewitalizacji Forma konsultacji Opis / rezultaty 1. Spotkania z • Pogłębienie diagnozy obszaru rewitalizacja - więcej nt. w rozdziale mieszkańcami oraz 4.2 Pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji). liderami społecznymi • Poszukiwanie pomysłów na rewitalizację, definiowanie projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych (zobacz listę projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych). 2. Korespondencyjne W trakcie realizacji zbierania pomysłów rewitalizacyjnych. 3. Opublikowanie W trakcie realizacji projektu programu rewitalizacji na stronie internetowej gminy

165

Procedura uspołecznienia na etapie realizacji programu rewitalizacji.

Rewitalizacja w praktyce odznacza nowe podejście do zarządzania gminą w kontekście realizowanych na rzecz części jej przestrzeni (obszaru rewitalizacji) działań rozwojowych. Wybrane aspekty, charakteryzujące rewitalizację, w tym koncentracja na obszarze rewitalizacji, kompleksowość działań rewitalizacyjnych oraz uspołecznienie rewitalizacji – wzajemnie się przenikają.

Rysunek 9. Poglądowy schemat rewitalizacji w Gminie Lubsko

Koncentracja terytorialna (obszar rewitalizacji)

Kompleksowość Uspołeczenie rewitalizacji rewitalizacji (mieszkańcy (cele główne oraz centrum Lubska, projekty do nich Tucholi Żarskiej przypisane) oraz Lutola)

Źródło: opracowanie własne

Partycypacja społeczna jest jednym z filarów rewitalizacji. Aby tak się stało w gminie Lubsko konieczne jest stworzenie odpowiednich narzędzi i mechanizmów, które pozwolą prowadzić rewitalizację w sposób partycypacyjny, a które będą dedykowane konkretnej przestrzeni gminy. Koncentracja terytorialna na wybranym obszarze w gminie Lubsko oznacza konieczność wypracowania dla tego obszaru – dedykowanego modelu partycypacji społecznej. Obok projektów istotnym narzędziem uspołecznienia będzie działalność Zespołu ds. rewitalizacji. Będzie to ciało doradcze i opiniotwórcze, składać się będzie głównie z lokalnych ekspertów, którzy są w stanie wnieść do jego działalności wiedzę i zaangażowanie. Oprócz podmiotów publicznych w skład Zespołu ds. rewitalizacji wejdą reprezentanci sektora pozarządowego oraz przedsiębiorców, w tym w szczególności z branży usługowo-handlowej.

Efektywność partycypacji społecznej zależy od skuteczności dwustronnego przepływu informacji, co oznacza, że nie tylko Gmina, jako podmiot zarządzający procesem rewitalizacji, powinien informować stronę społeczną o planowanych działaniach i zamierzeniach, ale także strona społeczna powinna mieć szanse wyrażenia swojej opinii na temat realizowanych działań. W gminie Lubsko wykorzystane zostaną następujące formy uspołecznienia realizacji programu rewitalizacji:

166

1) Związane z kompleksowym wdrażaniem programu rewitalizacji – w tym przypadku nadrzędnymi działaniami będzie:

• działalność Zespołu ds. rewitalizacji (spotkania z członkami zespołu, ponadto członkowie zespołu będą multiplikatorami informacji nt. programu rewitalizacji), • konsultowanie i opiniowanie z mieszkańcami założeń i oczekiwań odnośnie przemian rewitalizacyjnych, jak też ewaluacji programu rewitalizacji (w tym w odniesieniu do sposobów komunikacji i informacji).

2) Związane z realizacją konkretnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych – w tym przypadku uspołecznienie związane będzie z:

• konsultowaniem, opiniowaniem założeń poszczególnych projektów. Istotne jest docieranie do mieszkańców, na rzecz których realizowane będą przedsięwzięcia (spotkania bezpośrednio na obszarach rewitalizacji, festyny np. podwórkowe, otwarte punkty konsultacyjne i doradcze np. w trakcie imprez plenerowych, badania i wywiady z mieszkańcami). Istotne jest tworzenie narzędzi dopasowanych do lokalnej specyfiki (np. formularze badawcze w formie elektronicznej, papierowej, bezpośrednie spotkania z mieszkańcami). Oprócz standardowych działań, takich jak upublicznienia planów realizacji poszczególnych przedsięwzięć – istotne będzie bezpośrednie dotarcie z założeniami poszczególnych projektów do mieszkańców, w szczególności takich, w których w prosty sposób można uwzględnić opinie mieszkańców, np. dot. zagospodarowania przestrzeni.

Waga uspołecznienia rewitalizacji w Lubsku podkreślona jest poprzez zakres oraz treść poszczególnych projektów rewitalizacyjnych. W projektach uwzględnia się istotną rolę organizacji pozarządowych oraz mieszkańców. Planuje się ponadto realizację projektu pod tytułem „Szkoła liderów lokalnych”, który ma na celu wyłonienie i wykształcenie osób reprezentujących środowiska lokalne. Osoby te będą swoistymi łącznikami pomiędzy Gminą Lubsko, zespołem ds. rewitalizacji oraz społecznościami podobszarów rewitalizacji.

167

11. System realizacji programu rewitalizacji

System realizacji Opracowanie i przyjęcie programu rewitalizacji rozpoczyna pierwszy i najistotniejszy etap procesu wdrażania. Proces wdrażania zależny będzie od podejmowanych działań, a proces realizacji programu – od procedur gwarantujących jej realizację oraz od organizacji prac nad programem, czyli podziału obszarów odpowiedzialności za realizację pomiędzy struktury/jednostki organizacyjne Gminy. Dla powodzenia wdrożenia programu rewitalizacji należy przyjąć tzw. zasadę partnerstwa, czyli współpracę poszczególnych aktorów rozwoju (instytucji samorządowych, organizacji społecznych, przedstawicieli mieszkańców, przedsiębiorców) oraz zasadę partycypacji społecznej, czyli prowadzenie dialogu społecznego pomiędzy różnymi podmiotami na terenie gminy, w zakresie wdrażania programu rewitalizacji. Współpraca podmiotów powinna dotyczyć w szczególności:

• prowadzenia dialogu społecznego pomiędzy różnymi podmiotami w zakresie przedsięwzięć rewitalizacyjnych i ich komplementarności,

• budowy trwałej sieci partnerstwa na rzecz rozwoju gminy, a tym samym zapewnienia kompleksowego podejścia do rozwiązywania problemów zdiagnozowanych w programie rewitalizacji,

• kojarzenia partnerów do wspólnych przedsięwzięć oraz projektów, poprzez tworzenie płaszczyzny i podstaw wymiany pomysłów, potencjału i potrzeb,

• poprawy skuteczności działania tych podmiotów poprzez wymianę doświadczeń i informacji o trendach/pomysłach rozwojowych,

• prowadzenia badań i analiz w zakresie zmian społeczno-gospodarczych w gminie, które są rezultatem prowadzonych działań rewitalizacyjnych,

• współdziałania w zakresie doboru rozwiązań zapobiegających sytuacjom kryzysowym o charakterze społeczno-gospodarczym,

• budowy warunków sprzyjających wdrażaniu programu rewitalizacji,

• wdrażania programu rewitalizacji. Skuteczność realizacji programu rewitalizacji i jego celów zapewniać będzie sprawny system oceny skuteczności wdrażania obejmujący:

• monitoring, czyli podsystem zbierania i selekcjonowania informacji,

• ewaluację, czyli podsystem oceny i interpretacji zgromadzonego materiału. Prace nad realizacją działań rewitalizacyjnych powinny rozpocząć się natychmiast po przyjęciu programu rewitalizacji. Skuteczne, terminowe i efektywne wdrażanie programu rewitalizacji wymagać będzie szeregu działań: koordynacyjnych, organizacyjnych, koncepcyjnych, kontrolnych i informacyjnych. Proces tworzenia oraz realizacji programu rewitalizacji można podzielić na kilka istotnych etapów:

1) Przygotowanie do sporządzania programu rewitalizacji. 2) Sporządzenie projektu programu rewitalizacji. 3) Konsultacje społeczne programu rewitalizacji.

168

4) Opiniowanie projektu programu rewitalizacji. 5) Wprowadzenie zmian wynikających z przeprowadzonych konsultacji społecznych i uzyskanych opinii oraz uchwalenie programu rewitalizacji. 6) Realizacja programu rewitalizacji.

Istotnym narzędziem realizacji programu rewitalizacji będzie Zespół ds. rewitalizacji, który stanowić będzie forum współpracy i dialogu interesariuszy z organami gminy w sprawach dotyczących przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji oraz pełnić będzie funkcję opiniodawczo-doradczą Burmistrza.

• Zespół ds. rewitalizacji składać się będzie z reprezentantów interesariuszy, na rzecz których lub przez których realizowany jest program rewitalizacji oraz reprezentantów Gminny, w tym: Urzędu Miejskiego, Miejsko - Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Lubskiego Domu Kultury, organizacji pozarządowych, sołectw Tuchola Żarska oraz Lutol, mieszkańców, Radnych. • Proponuje się, aby Burmistrz niezwłocznie po podjęciu przez Radę Miejską uchwały dot. przyjęcia programu rewitalizacji powołał Zespół ds. rewitalizacji. • Zespół ds. rewitalizacji w Gminie Lubsko stanowić będzie forum współpracy i dialogu interesariuszy z organami gminy. Analiza zakresu realizacji programu rewitalizacji, wskazuje, że największy ciężar organizacyjny, zarządczy i finansowy – będzie udziałem samorządu lokalnego i jego jednostek podległych. Dla zapewnienia „dobrego zarządzania” procesem rewitalizacji, a tym samym komplementarności realizowanych działań – istotne wydaje się być stworzenie lub dostosowanie istniejących struktur administracyjno-zarządczych do specyfiki i potrzeb realizacji programu rewitalizacji – także w kontekście właściwego funkcjonowania Zespołu ds. rewitalizacji (obsługę organizacyjną Zespołu ds. rewitalizacji zapewnia urząd obsługujący Burmistrza). Proponuje się zatem utworzenie Stanowiska/komórki ds. rewitalizacji, które realizować może wiele różnorodnych działań koncepcyjnych, organizacyjnych, koordynacyjnych, ewaluacyjnych i informacyjnych związanych z programem. Osoba/-y odpowiedzialne za działalność tego stanowiska powinny realizować również działania monitoringowe, w obszarze których mieści się pomiar efektów rewitalizacji. Stanowisko ds. rewitalizacji umiejscowione będzie w strukturze Urzędu Miejskiego w Lubsku – przy Wydziale Organizacyjnym. W odróżnieniu od Zespołu ds. rewitalizacji, stanowisko/komórka ds. rewitalizacji pełnić będzie rolę głównie organizacyjną, tj. jej zadanie polegać będzie ostatecznie na referowaniu prac związanych z rewitalizacją, w pierwszej kolejności członkom Zespołu rewitalizacji, Burmistrzowi oraz Radnym. Zespół ds. rewitalizacji stanowić będzie natomiast „łącznik” pomiędzy instytucjami publicznymi, które realizują program rewitalizacji, a interesariuszami rewitalizacji, w szczególności mieszkańcami. Obsługę organizacyjną Zespołu ds. rewitalizacji zapewni Burmistrz, w szczególności poprzez działalność stanowiska/komórki ds. rewitalizacji. Schemat systemu rewitalizacji przedstawiono w formie graficznej za pomocą poniższego wykresu. Główne decyzje co do realizacji programu rewitalizacji podejmuje Burmistrz, przy asyście (akceptacji) Rady Miejskiej w Lubsku. Wsparcie organizacyjne, w tym działania o charakterze monitoringowym, ewaluacyjnym będą zadaniem stanowiska ds. rewitalizacji. Stanowisko to odpowiedzialne będzie również za obsługę działalności zespołu ds. rewitalizacji. Zespół ds. rewitalizacji ma za zadanie wspierać Burmistrza oraz Radę Miejską w podejmowaniu istotnych decyzji dot. programu rewitalizacji. Zarówno stanowisko ds. rewitalizacji, jak też zespół ds. rewitalizacji będą pośredniczyć oraz wspierać Burmistrza i Radę Miejską w komunikacji z interesariuszami rewitalizacji oraz wdrażaniu pomysłu na partycypację społeczną.

169

Rysunek 10. Schemat zarządzania rewitalizacją w Gminie Lubsko

Burmistrz, Rada Miejska

1. Stanowisko ds. rewitalizacji (wsparcie przy zarządzaniu PR) 2. Zespół ds. rewitalizacji (jako ciało doradcze)

Liderzy lokalni oraz Mieszkańcy obszaru Pozostali interesariusze, np. organizacje pozarządowe rewitalizacji przedsiębiorcy

Źródło: opracowanie własne

Kluczowe działania związane z realizacją programu rewitalizacji

Program rewitalizacji jest planem, którego realizacja rozłożona jest w czasie. Można natomiast w tym okresie zauważyć pewną powtarzalność poszczególnych zdarzeń, co zaprezentowane zostało w tabeli nr 20. Podsumowując, w systemie realizacji programu rewitalizacji należy zwrócić szczególną uwagę na:

• partnerstwo,

• podejście projektowe,

• uspołecznienie. Kluczowe działania związane z realizacją programu rewitalizacji ujęte zostały w poniższej tabeli.

Tabela 38. Kluczowe działania związane z realizację programu rewitalizacji

L.p. Działanie Odpowiedzialność Termin

1. Wprowadzenie przedsięwzięć rewitalizacyjnych, Rada Miejska Po zawartych w programie rewitalizacji, niezwłocznie po uchwaleniu uchwaleniu tego programu, do załącznika do wieloletniej programu prognozy finansowej gminy (dotyczy projektów rewitalizacji gminnych). Jeżeli dane dotyczące tych przedsięwzięć nie (rok 2017) są wystarczające do wpisania ich do wieloletniej prognozy finansowej, Rada Miejska wprowadza przedsięwzięcia do tej prognozy niezwłocznie po

170

ustaleniu niezbędnych danych. 2 Powołanie i działalność Zespołu ds. rewitalizacji. Zespół ds. Lata 2017 – Zespół ds. rewitalizacji stanowi forum współpracy i rewitalizacji, 2023 dialogu interesariuszy z organami gminy w sprawach Burmistrz dotyczących przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji oraz pełni funkcję opiniodawczo-doradczą. Zakłada się cykliczność spotkań Zespołu ds. rewitalizacji, w trakcie których omawiane będą poszczególne przedsięwzięcia rewitalizacji, ich stan wdrażania oraz rezultaty programu rewitalizacji.

Zespół ds. rewitalizacji pełnić będzie funkcję multiplikatora, tj. jest zobowiązany do komunikowania się w sprawach istotnych dla rewitalizacji z interesariuszami, których reprezentuje. 3. Utworzenie w strukturach Urzędu Miasta i Gminy Burmistrz Lata 2017 – Stanowiska/komórki ds. rewitalizacji, której działalność 2023 związana będzie ze wsparciem funkcjonowania Zespołu ds. rewitalizacji, jak również monitoringiem produktów i rezultatów. 3. Opracowywanie dokumentacji technicznej dla projektów Podmioty realizujące Lata 2017 – wpisanych do programu rewitalizacji, kosztorysów, zadania ujęte 2023 uzyskiwanie wszelkich pozwoleń. w programie Opracowanie studiów wykonalności i wniosków rewitalizacji. aplikacyjnych oraz niezbędnych załączników. Zgodnie z harmonogramami opracowywania, składania, realizacji i rozliczenia poszczególnych projektów na współfinansowanie zadań. 4. Ocena aktualności i stopnia realizacji programu Burmistrz, Zespół ds. Lata 2017 – rewitalizacji co najmniej raz na trzy lata, zgodnie z rewitalizacji 2023 systemem monitorowania i oceny określonym w tym programie. Ocena sporządzona przez Burmistrza podlega zaopiniowaniu przez Zespół ds. rewitalizacji oraz ogłoszeniu na stronie internetowej gminy. W przypadku stwierdzenia, że program rewitalizacji wymaga zmiany Burmistrz występuje do Rady Miasta z wnioskiem o jego zmianę. Do wniosku załącza się opinię. 5. Uzupełnienie i rozszerzanie programu rewitalizacji o Burmistrz, Zespół ds. Lata 2017 – nowe zadania zgłaszane przez instytucje, organizacje i rewitalizacji, 2023 firmy działające na obszarze objętym programem podmioty rewitalizacji, w tym także o zadania Gminy. zamierzające (w pkt. 4 wskazano, że zasadnicza ocena aktualności realizować programu będzie realizowana co najmniej raz na trzy przedsięwzięcia lata, jednak w przypadku pojawienia się nowych rewitalizacyjne w okoliczności, w tym pomysłów projektowych, oparciu zewnętrznych źródeł finansowania, lokalnych o zaktualizowany partnerstw, etc. możliwe jest dokonywanie aktualizacji program rewitalizacji

171

programu rewitalizacji wg potrzeb). 6. Działania Public Relations, bieżąca i stała komunikacja Burmistrz, Zespół ds. Lata 2017 – z mieszkańcami Gminy nt. założeń rewitalizacji, rewitalizacji, 2023 postępów w realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych podmioty realizujące oraz efektów. przedsięwzięcia Zbieranie i analizowanie zgłaszanych przez społeczność rewitalizacyjne. gminy uwag, opinii, wniosków. Działania komunikacyjne realizowane za pośrednictwem narzędzi komunikacyjnych Gminy, lokalnych mediów, Zespołu ds. rewitalizacji oraz podmiotów realizujących przedsięwzięcia rewitalizacyjne.

Monitoring Monitoring procesu wdrażania programu rewitalizacji i jego efektów jest odpowiedzialnym i ważnym zadaniem, warunkującym skuteczne zarządzanie procesem wdrażania programu. Zbieranie informacji nt. postępów w realizacji programu rewitalizacji pozwala posiąść wiedzę nt. stanu wdrażanie nie tylko konkretnych przedsięwzięć i projektów, ale przede wszystkim osiągania rezultatów ukierunkowanych na pozytywną przemianą rewitalizowanej przestrzeni (zobacz wskaźniki rezultatu). Sposób prowadzenia monitoringu realizacji programu rewitalizacji uzależniony jest od autonomiczności poszczególnych składowych programu, czyli projektów. Jak można zauważyć program rewitalizacji realizowany jest przez kilka podmiotów i instytucji. Partnerskie podejście do realizacji programu rewitalizacji oznacza także współuczestnictwo w jego ważnej części, tj. monitoringu (dotyczy to także oczywiście ewaluacji). Głównymi obszarami monitorowania i ewaluacji programu rewitalizacji będą:

• wizja i cele główne wytyczone w programie – które można opisać za pomocą wskaźników rezultatu,

• Poszczególne przedsięwzięcia oraz projekty rewitalizacyjne – w których istotny jest pomiar produktów, jak też wpływu na osiąganie celów głównych, za pomocą wskaźników rezultatu. Proces monitorowania polegał będzie na systematycznym obserwowaniu zmian zachodzących w ramach poszczególnych celów, jak też projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Monitoring programu będzie odbywał się w dwóch etapach:

• Sprawozdania z realizacji poszczególnych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych, które można ujmować w formie zbiorczych zestawień/raportów, np. w formie rocznych podsumowań,

• Analiza wskaźnikowa, służąca odpowiedzi na pytanie o zbieżność podejmowanych działań z osiąganymi wynikami społeczno-gospodarczymi gminy wg wskaźników rezultatu. Zaleca się gromadzenie tych danych w ujęciu rocznym, po opublikowaniu poszczególnych danych w statystykach publicznych, np. Powiatowego Urzędu Pracy, Miejsko Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej.

172

Ewaluacja Poddawać ewaluacji można szereg aspektów związanych z realizacją programu rewitalizacji, łącznie z tym, czy dany program rewitalizacji jest realizowany w sposób właściwy, czy zaplanowane działania rewitalizacyjne rzeczywiście rozwiązują zdiagnozowane problemy. Ewaluacja będzie opierać się na trzech rodzajach ocen:

• ocena przed realizacją działań - czy i w jaki sposób program, a w szczególności poszczególne działania i przedsięwzięcia rewitalizacyjne wpłyną na grupy docelowe, przyczynią się do poprawy sytuacji na terenie gminy,

• ocena w trakcie realizacji działań - odpowiada na pytanie, czy przyjęte cele i podjęte w następstwie działania zmierzają w dobrym kierunku,

• ocena po realizacji działań – ocena długoterminowego wpływu programu rewitalizacji na grupy docelowe, czy efekty wynikłe z zastosowania strategii są trwałe. Sugeruje się, aby ewaluacja była elementem nieodzownym i przypisanym do każdego istotnego aspektu związanego z realizacją programu rewitalizacji, w szczególności:

• trafności zdefiniowanej wizji i celów rewitalizacji – oceniając w trakcie realizacji programu rewitalizacji, czy zdefiniowany na początku tego procesu zestaw celów i działań nie zdezaktualizował się, np. poprzez wpływ czynników zewnętrznych, których nie można było przewidzieć w momencie tworzenia programu rewitalizacji. Oznacza to, że zarządzający muszą sobie odpowiedzieć na pytanie, czy prowadzenia programu rewitalizacji w tej części miasta, w niezmienionej formie ma dalej sens,

• trafności poszczególnych projektów i przedsięwzięć – oceniając, czy te projekty są możliwe do realizacji, spełnią pokładane w nich oczekiwania, są uzasadnione ekonomicznie i społecznie etc.

• sposobu zarządzania programem rewitalizacji – tj. czy stworzone procedury i ich zastosowanie umożliwiają partnerskie wdrażanie i realizację programu rewitalizacji,

• sposobu uspołecznienia programu rewitalizacji – tj. czy stworzone procedury, narzędzia oraz sposób ich realizacji umożliwiają włączenie w proces realizacji społeczności lokalnych.

173

WSKAŹNIKI REZULTATU (w odniesieniu do obszaru rewitalizacji)

Wskaźnik Jaki problem jest Źródło Częstotliwość Wartość w Wartość mierzony pozyskania pomiaru 2015 roku w 2023 roku informacji Cel 1. Poprawa warunków mieszkaniowych.

Budynki Degradacja stanu UM w Lubsku 1 raz na rok 89 71 wymagające technicznego obiektów remontów – OR mieszkalnych Lubsko Cel 2. Uporządkowanie i zagospodarowanie przestrzeni publicznych.

Obiekty i Zły stan lub brak UM w Lubsku 1 raz na rok 0 10 przestrzenie zagospodarowania publiczne obiektów i przestrzeni poddane publicznych modernizacji Cel 3. Integracja oraz zwiększanie aktywności społecznej.

Liczba osób Ogólna skala problemów MGOPS w 1 raz na rok 784 – OR Spadek w korzystająca z społecznych Lubsku Lubsko każdym z OR pomocy 104 – o 20% społecznej Tuchola Żarska 60 – Lutol Frekwencja Aktywność obywatelska PKW W roku Dane z Wzrost o 10% wyborcza w wyborczym 2014: w każdym z wyborach 31,15% - OR OR samorządowych Lubsko 35,34% - OR Tuchola Żarska 42,69% - Lutol

174

12. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko

Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla dokumentu pod nazwą: „Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Lubsko na lata 2017 – 2023”, wynika z art. 47 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2016 r. poz. 353), o ile projektowany dokument wyznacza ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko lub że realizacja postanowień strategii może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko. Projektowany dokument został poddany procedurze zapytania o konieczność i ewentualny zakres opracowywania prognozy oddziaływania na środowisko. Jako, że opracowywany dokument, nie jest dokumentem wymienionym w art. 46 pkt 1 i 2 ustawy OOŚ, stąd wobec tego dokumentu nie mają zastosowania przepisy art. 48 ustawy OOŚ. Kierując się zasadą przezorności, w przedmiotowym przypadku wystąpiono do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (RDOŚ) z wnioskiem o stwierdzenie, na podstawie Art. 47 Ustawy OOŚ, czy dla dokumentu, istnieje konieczność przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. W wyniku analizy projektów i przedsięwzięć ujętych w Programie rewitalizacji stwierdzono, że: W trakcie procedowania

175

13. Spis fotografii, map, tabel i wykresów

Fot. 1. Obiekt Lubskiego Domu Kultury ...... 117

Fot. 2. Teren zielony przy Lubskim Domu Kultury ...... 118

Fot. 3. Elewacja budynków przy ul. XX-lecia PRL...... 118

Fot. 4. Przebieg drogi wojewódzkiej nr 287 w ciągu ulicy XX-lecia PRL oraz Sybiraków ...... 119

Fot. 5. Duże natężenie ruchu na ulicy Reja ...... 119

Fot. 6. Zabudowa w okolicy dworca PKS (ulica Reja/Nadrzeczna) ...... 120

Fot. 7. Wjazd na Dworzec PKS w Lubsku, parking Powiatowej Straży Pożarnej ...... 120

Fot. 8. Kamienice przy ulicy Zamkowej ...... 121

Fot. 9. Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Lubsku ...... 121

Fot. 10. Ul. Kościuszki w Lubsku ...... 122

Fot. 11. Ul. Kościuszki w Lubsku ...... 122

Fot. 12. Plac Wolności w Lubsku ...... 122

Fot. 13. Plac Wolności w Lubsku ...... 123

Fot. 14. Kamienice przy ulicy Chopina w Lubsku ...... 124

Fot. 15. Ul. Chopina w Lubsku ...... 124

Fot. 16. Ul. Emilii Plater w Lubsku ...... 125

Fot. 17. Droga Lubsko-Nowogród Bobrzański w Tucholi Żarskiej ...... 126

Fot. 18. Teren przy świetlicy wiejskiej w Tucholi Żarskiej ...... 126

Fot. 19. Świetlica wiejska w Tucholi Żarskiej ...... 127

Fot. 20. Droga biegnąca przez północną część Tucholi Żarskiej ...... 127

Fot. 21. Zabudowa wielorodzinna w południowej części Tucholi Żarskiej ...... 128

Fot. 22. Obiekt boiska sportowego w Tucholi Żarskiej ...... 128

Fot. 23. Obiekt boiska sportowego w Tucholi Żarskiej ...... 129

Fot. 24. Niezagospodarowana przestrzeń w sąsiedztwie boiska sportowego w Tucholi Żarskiej ...... 129

Fot. 25. Plac zabaw w Tucholi Żarskiej ...... 130

Fot. 26. Pałac w Tucholi Żarskiej ...... 130

Fot. 27. Droga w południowej części Tucholi Żarskiej biegnąca do kilku posesji ...... 131

Fot. 28. Centrum południowej części Tucholi Żarskiej ...... 131

Fot. 29. Droga łącząca południową oraz północną część Tucholi Żarskiej ...... 132

176

Fot. 30. Świetlica wiejska w Lutolu ...... 132

Fot. 31. Zabudowa gospodarcza w Lutolu ...... 133

Fot. 32. Widok ogólny na wieś ...... 133

Fot. 33. Przestrzeń przy kościele w Lutolu ...... 134

Fot. 34. Centralna część wsi Lutol ...... 134

Fot. 35. Budynki wielorodzinne w Lutolu ...... 135

Fot. 36. Opuszczona i zdewastowana zabudowa jednorodzinna w Lutolu ...... 135

Fot. 37. Dzikie wysypisko świeci w obrębie wsi ...... 136

Fot. 38. Boisko sportowe w Lutolu ...... 136

Fot. 39. Teren przeznaczony na lokalizację nowego obiektu boiska w Lutolu ...... 137

Mapa 1. Liczba ludności w gminie Lubsko w 2015 roku ...... 25 Mapa 2. Dynamika zmian ludności w gminie Lubsko w latach 2010-2015 ...... 27 Mapa 3. Obciążenie demograficzne w gminie Lubsko w 2015 roku ...... 29 Mapa 4. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej na 100 mieszkańców gminy Lubsko w 2015 roku ..... 33

Mapa 5. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu ubóstwa na 100 mieszkańców gminy Lubsko w 2015 roku ...... 35

Mapa 6. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu niepełnosprawności na 100 mieszkańców gminy Lubsko w 2015 roku ...... 37

Mapa 7. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców gminy Lubsko w 2015 roku ...... 39

Mapa 8. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej ze względu na alkoholizm na 100 mieszkańców w gminie Lubsko w 2015 roku ...... 41 Mapa 9. Liczba „Niebieskich Kart” na 100 mieszkańców w gminie Lubsko w 2015 roku ...... 43 Mapa 10. Liczba osób bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w gminie Lubsko ...... 47

Mapa 11. Liczba osób długotrwale bezrobotnych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w gminie Lubsko ...... 49 Mapa 12. Liczba przestępstw ogółem na 100 mieszkańców w gminie Lubsko ...... 52 Mapa 13. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku w gminie Lubsko ...... 55 Mapa 14. Podmioty gospodarcze prowadzone przez osoby fizyczne w gminie Lubsko w 2015 roku ...... 58 Mapa 15. Pokrycia azbestowe w gminie Lubsko w 2015 roku ...... 61 Mapa 16. Liczba osób korzystających z bibliotek publicznych na 100 mieszkańców jednostki delimitacyjnej ..... 64 Mapa 17. Dostęp do sieci kanalizacyjnej w gminie Lubsko w 2015 roku ...... 66 Mapa 18. Budynki wymagające remontów w mieście Lubsku (stan na 2016 rok) ...... 69

Mapa 19. Granice obszaru zdegradowanego na tle wartości syntetycznego wskaźnika określającego koncentrację problemów społecznych ...... 95

177

Mapa 20. Granice obszaru zdegradowanego na tle problemu degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym w miejscowości Lubsko ...... 97 Mapa 21. Obszar rewitalizacji w gminie Lubsko – podobszar Lubsko centrum ...... 106 Mapa 22. Obszar rewitalizacji w gminie Lubsko – podobszar Tuchola Żarska ...... 107 Mapa 23. Obszar rewitalizacji w gminie Lubsko – podobszar Lutol ...... 108

Rysunek 1. Relacje pomiędzy dokładnością analiz przestrzennych, a dostępnością danych ilościowych ...... 17 Rysunek 2. Liczba ludności gminy Lubsko w latach 2005 – 2015 ...... 20 Rysunek 3. Liczba ludności w gminie Lubsko według grup wiekowych i płci w 2015 roku ...... 21 Rysunek 4. Struktura mieszkańców gminy Lubsko według ekonomicznych grup wieku ...... 22 Rysunek 5. Struktura mieszkańców obszarów wiejskich gminy Lubsko według ekonomicznych grup wieku ...... 23

Rysunek 6. Liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w gminie Lubsko według głównych powodów przyznania pomocy w 2015 roku ...... 31 Rysunek 7. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w gminie Lubsko w podziale na płeć w latach 2010-2015 ... 45

Rysunek 8. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w gminie Lubsko w liczbie ludności w wieku produkcyjnym (na tle województwa lubuskiego i powiatu żarskiego) ...... 46 Rysunek 9. Poglądowy schemat rewitalizacji w Gminie Lubsko...... 166 Rysunek 18. Schemat zarządzania rewitalizacją w Gminie Lubsko ...... 170

Tabela 1. Spójność rewitalizacji z założeniami krajowych i regionalnych polityk rozwoju ...... 4 Tabela 2. Spójność rewitalizacji z założeniami Strategii Rozwoju Gminy Lubsko 2015 - 2020...... 8

Tabela 3. Spójność rewitalizacji z założeniami Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubsko ...... 11 Tabela 4. Dane wykorzystane do delimitacji negatywnych zjawisk w gminie Lubsko ...... 18 Tabela 5. Ruch naturalny w gminie Lubsko w latach 2005-2015 ...... 21

Tabela 6. Wskaźnik obciążenia demograficznego w gminie Lubsko na tle danych dla województwa lubuskiego i powiatu żarskiego ...... 22 Tabela 7. Najważniejsze dane dotyczące zjawiska migracji gminie Lubsko w latach 2005-2014 ...... 23 Tabela 8. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej w gminie Lubsko w latach 2010-2015 ...... 31

Tabela 9. Wykaz ulic o najniżej oraz najwyższej frekwencji wyborczej w gminie Lubsko w wyborach samorządowych w 2014 roku ...... 54 Tabela 10. Podmioty gospodarcze w gminie Lubsko w latach 2012-2015 – wybrane wskaźniki ...... 57

Tabela 11. Wykaz budynków w złej kondycji technicznej - przewidziane do remontu, stanowiące własność gminy...... 68

Tabela 12. Wskaźniki sfery społecznej wykorzystane do obliczenia syntetycznego wskaźnika opisującego koncentrację problemów społecznych ...... 71 Tabela 13. Wskaźnik syntetyczny określający koncentrację problemów społecznych w gminie Lubsko ...... 73 Tabela 14. Wskaźniki degradacji społecznej, wykorzystane przy wyznaczeniu obszaru zdegradowanego ...... 75

178

Tabela 15. Wskaźniki strefy pozaspołecznej wykorzystane w procesie wyznaczenia obszaru zdegradowanego. 83

Tabela 16. Wartości wskaźników pozaspołecznych wykorzystane w procesie wyznaczania obszaru zdegradowanego. W kolumnach stan kryzysowy 1 oznacza występowanie stanu a pusta komórka brak występowania stanu kryzysowego...... 84 Tabela 17. Obszar zdegradowany w gminie Lubsko ...... 91 Tabela 18. Klasy przedziałów wartości wskaźnika syntetycznego, wyznaczające obszar zdegradowany ...... 94 Tabela 19. Dane wyjściowe oraz wskaźniki opisujące skalę i natężenie zjawisk na obszarach zdegradowanych. 98 Tabela 20. Podstawowa charakterystyka obszaru rewitalizacji w gminie Lubsko ...... 102 Tabela 21. Zakres ulic tworzących podobszar rewitalizacji w Lubsku ...... 102 Tabela 22. Podstawowa charakterystyka podobszaru rewitalizacji centrum Lubska ...... 103 Tabela 23. Podstawowa charakterystyka obszaru rewitalizacji w Tuchola ...... 104 Tabela 24. Podstawowa charakterystyka podobszaru rewitalizacji Lutol ...... 105

Tabela 25. Opinie mieszkańców oraz interesariuszy rewitalizacji nt. problemów występujących w centrum Lubska...... 110

Tabela 26. Opinie mieszkańców oraz interesariuszy rewitalizacji nt. problemów występujących w Tucholi Żarskiej ...... 113 Tabela 27. Opinie mieszkańców oraz interesariuszy rewitalizacji nt. problemów występujących w Lutolu ...... 116 Tabela 28. Cele rewitalizacji w Lubsku ...... 139 Tabela 29. Cele rewitalizacji w Tucholi Żarskiej ...... 141 Tabela 30. Cele rewitalizacji w Lutolu ...... 142 Tabela 31. Cele rewitalizacji na poszczególnych podobszarach rewitalizacji ...... 143 Tabela 32. Kierunki rewitalizacji ...... 143 Tabela 33. Cele rewitalizacji oraz podstawowe projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne ...... 146 Tabela 34. Pozostałe projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne ...... 156

Tabela 35. Projekty inwestycyjne zrealizowane przez Gminę Lubsko w przestrzeni obszaru rewitalizacji w latach 2007 – 2016 ze środków zewnętrznych ...... 160

Tabela 36. Indykatywne ramy finansowe związane z realizacją Programu Rewitalizacji, w odniesieniu do podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych ...... 162

Tabela 37. Podsumowanie konsultacji społecznych zrealizowanych na etapie tworzenia programu rewitalizacji ...... 165 Tabela 38. Kluczowe działania związane z realizację programu rewitalizacji ...... 170

179