A

A horizonte abiotiko en horizon A en abiotic es horizonte A es abiótico fr horizon A fr abiotique ➤ lurzoru abisal aa laba en abyssal es abisal en aa lava fr abyssal es lava aa fr aa lave ablazio ➤ laba Erliebearen materiaren galtze prozesu Aaleniar mekanikoa (higatzea) zein kimikoa (disolu- zioa). en Aalenian en ablation es Aaleniense es ablación fr Aalenian fr ablation abako ablazio-lautada en abacus en ablation plain es ábaco es llanura de ablación fr abaque fr plateau d'ablation abaraska ablazio-morrena en honeycomb en ablation moraine es nido de abeja es morrena de ablación fr niche d'abeille fr moraine d'ablation 3 ablazio-zona

ablazio-zona adamita en ablation zone en adamite es zona de ablación es adamita fr zone d'ablation fr adamite

abrasio adaptazio en abrasion en adaptation es abrasión es adaptación fr abrasion fr adaptation

abrasio-plataforma adar en abrasion platform 1 en branch es plataforma de abrasión es brazo fr plateforme d'abrasion fr bras

absarokita 2 ibai-adar en absarokite adiabatiko es absarokita fr absarokite en adiabatic es adiabático absortzio fr adiabatique zurgapen adinola en adinole Abukuma es adinola en Abukuma fr dinole es Abukuma fr Abukuma admontita en admontite Acadiar es admontita en Acadian fr admontite es Acadiense fr Acadien adsortzio en adsorption Actoniar es adsorción en Actonian fr adsorption es Actoniense fr Actonien adularia en adular; adularia adamantino es adularia en adamantine fr adulaire es adamantino fr adamantin aegirina

NaFeSi2O6. Piroxenoen taldeko inosilikato adamellita monoklinikoa. en adamellite en aegyrine es adamellita es egirina fr adamellite fr aegiryne 4 agregatu aerobio en agate en aerobic es ágata es aerobio fr agate fr aerobie agente aerolito SIN: eragile en aerolite en agent es aerolito es agente fr aérolite fr agent

Aeroniar aglomeratu en Aeronian en agglomerate es Aeroniense es aglomerado fr Aeronien fr agglomérat aerosiderito aglutinatzaile en aerosiderite en agglutinate es aerosiderito es aglutinante fr aerosidérite fr soude aerosiderolito agmatita en agmatite en aerosiderolite es agmatita es aerosiderolito fr agmatite fr aerosidérolite agnatu afanitiko en agnatha Ale isolatu batzuk izan ezik, begi hutsez es agnato ezin atzeman daitezkeen kristalak dituen arroka fr agnatha magmatikoa. Antonimoa faneritiko. en aphanitic agorraldi es afanítico en drought; low water fr aphanitique es estiaje fr étiage afiriko en aphyric agorraldi-ubide es afírico en low water channel fr aphyrique es canal de estiaje fr chenal d'eaux basses afotiko en aphotic agradazio es afótico Materiaren pilatze bertikala. fr aphotique en aggradation es agradación agata fr épandage

SiO2. Kuartzo kriptokristaltsuaren aldaera den kaltzedonia, kolore eta porositate desberdi- agregatu netako zona zentrokideak dituena. en aggregate 5 agrogeologia

es agregado akermanita fr agrégat en akermanite es akermanita agrogeologia fr akermanite en agrogeology es agrogeología akle fr agrogéologie en aklé es aklé aguamarina fr aklé en aquamarine es aguamarina aklinal fr aigue-marine en aclinal es aclinal ahermatipiko fr aclinel en ahermatypic es ahermatípico akme fr ahermatypique en acme aintzira es acmé fr acme SIN: laku en lake akmezona es lago fr lac Taxoi baten edo batzuen ugaritasuna defi- nitzen duen banaketa bioestratigrafikoa. aireatze-zona en acmezone en zone of aeration es acmezona es zona de aireación fr acmezone fr zone d'aération akmita airetiko argazki en acmite en aerial photography es acmita es fotografía aére a fr acmite fr photographie aérienne akmolito akantita en akmolith es acmolito Ag2S. Zilar sulfuroa. 173 °C-tatik gora kris- taltzen dena kubikoa da, eta 173 °C-tatik behera fr acmolite eratua, aldiz, monoklinikoa. Zilarraren mea garrantzitsua da. akomodazio-espazio en acanthite en accomodation space es acantita es espacio de acomodación fr acanthite fr espace disponible

akantodido akondrito en acanthodid en achondrite es acantódido es acondrito fr acanthodien fr achondrite 6 aktibitate akordantzia akritarko en acordance Talde taxonomiko artifizialaren barruan es acordancia bildutako horma organikoko mikroizakia. Izatez fr acordance edo itxuraz zelulabakarrak eta eite askotarikoak dira, eta maiz arantzez apainduak. Harreman akrezio biologiko ezezagun edo zalantzazkoa badute Kanpoko materiala gehitzearen ondorioz ere, adituen ustez, gehienek algekin zerikusia gorputz batek jasaten duen bolumen- dute. Proterozoikotik Holozenora arte ezagunak -hazkundea. dira, baina Siniarraren bukaeran eta Paleozoiko- aren hasieran dira bereziki ugariak. Kontinente-akrezioa, mikrokontinente eta uharte-arkuetako materiala lurrazal konti- en acritarch es acritarco nentalari atxikitzen zaionean gertatzen den kon- fr acritarcha tinentearen bolumen-hazkundea. Ozeano-akrezioa, ozeano-gandorretatik sortutako magmen bitartez gertatzen den lurra- zal ozeanikoaren bolumen-hazkundea. en accretion es acreción fr accrétion akrezio-prisma Plaka tektoniko bat beste baten azpian subduzitzen denean ozeano-fosaren ondoan pilatzen den sedimentu-falka, subdukzio- -konplexu ere deritzona. Subdukzioaren ondo- rioz, litosfera ozeanikoak gainean daramatzan Akritarkoa: mikroskopio elektronikoz egindako argazkia. sedimentuak karrakatu eta beste plakaren fron- tean pilatzen edo "akrezionatzen" dira. Akrezio- -prismen barne-egitura plaka zamalkatzailerantz akron okertutako zamalkadurez mugatutako ezkata en acron tektonikoez osatuta dago. Ezkata tektonikoak es acron fr acron fosarantz bergenteak diren toles konplexudun sedimentu-multzoak dira. Beheko ezkatak dira akrotetrido azkenik sortu direnak eta, beraz, gaineko ezka- tetan baino sedimentu gazteagoetan dute eragi- en acrotetrida es acrotétrido na. Sedimentazio-prisma hau uhin sismikoekiko fr acrotetrida gardena da eta neurri handi batean fosa ozeani- koei beti estuki lotuta azaltzen den anomalia akrozona grabimetriko negatiboaren eragilea da. Taxoi baten denbora-iraupenak definitzen en accretionary prism duen banaketa bioestratigrafikoa. es prisma de acreción fr prisme d'accrétion en acrozone es acrozona fr acrozone akrisol en acrisol aktibitate es acrisol en activity fr acrisol 7 aktibitate optiko

es actividad Bestalde, haien ehunduren arabera hiru fr activité mota bereiz daitezke: akuifero askeak, akuifero gatibuak eta akuifero erdigatibuak. aktibitate optiko 1. Akuifero askeak: maila piezometrikoa en optical activity libreki igo eta jaisten da infiltrazio-uren eraginez. es actividad óptica 2. Akuifero gatibuak: maila piezometri- fr activité optique koa presiopean dago goialdean dagoen geruza aktiniario iragazgaitz baten eraginez. Akuifero erdigatibuak en actinaria 3. : aurreko bien es actiniaria arteko konbinazioa da. fr actinaria en aquifer es acuífero aktinodonta fr aquifère; nappe d'eau en actinodont es actinodonta akuifero aske fr actinodonide SIN: akuifero libre en free aquifer aktinolita es acuífero libre fr nappe libre Ca2(Mg, Fe)5Si8O22(OH)2. Anfibolen talde- ko inosilikato monokliniko berdea. en actinolite akuifero gatibu es actinolita en captive aquifer fr actinolite es acuífero cautivo fr nappe captif aktinozeratoideo en actinoceratoidea akuifero konfinatu es actinoceratoideo en confined aquifer fr actinoceratoidea es acuífero confinado fr nappe atésienne aktualismo akuifero libre Iragan geologikoaren prozesuak gaur egun behatutako ereduetatik ondoriozta daitezkeela akuifero aske onartzen duen teoria. Ideia horren arabera, ira- gan geologikoan sortutako edozein elementu akuifugo geologiko egungo prozesuek ere sor dezakete. en aquifuge en actualism es acuífugo fr couche imperméable es actualismo fr actualisme akuikludo akuifero en aquiclude es acuícludo Ustia daitekeen ura gordeta duen arroka- fr aquiclude edo sedimentu-gorputza. Infiltrazio-uren garraio eta metatzeaz era- akuitardo tzen da, beheko muga gorputz iragazgaitz bat en aquitard izanik. Oro har, bi zatiz osatuta daude: zona ase- es acuitardo gabea eta zona asea. fr couche semiperméable 8 alderantzizko erliebe akzidente es albitización en accident fr albitisation es accidente fr accident albo-arrapala en lateral ramp akzio hidrauliko es rampa lateral en hydraulic action fr rampe latéral es acción hidráulica fr action hydraulique albo-higadura en lateral erosion alabastro es erosión lateral fr érosion latérale en alabaster es alabastro fr alb‰tre albufera en lagoon albedo es albufera fr lagune en albedo es albedo fr albedo aldaera en variety albeolar es variedad fr variété en socketed ➤ mineral es alveolar fr alvéolaire aldaketa-diagrama albeolinido en variation diagram es diagrama de variación en alveolinid fr diagramme du variation es alveolínido fr alvéolinid alde bateko Albiar en unilateral es unilateral en Albian fr unilatéral es Albiense fr Albien alde biko simetria albita en bilateral symmetry es simetría bilateral NaAlSi3O8. Feldespatoen taldeko tektosili- fr symétrie bilatéral katoa. Plagioklasa sodikoa den arren, % 10erai- no anortita (plagioklasa kaltzikoa) izan dezake aldentze-maila (An -An ). 0 10 en decollement en albite es nivel de despegue es albita fr décollement fr albite ➤ feldespato alderantzizko erliebe en inverted relief albitizazio es relieve invertido en albitization fr inversion du relief 9 alderantzizko faila

alderantzizko faila alga zianofizeo en reverse fault en cyanophyte es falla inversa es alga cianofícea fr faille inverse fr algue cyanophycée ➤ faila alginita aldizkakotasun en alginite SIN: periodizitate es alginita fr alginite en periodicyty es periodicidad fr périodicité Algonkiar en Algonkian aleazio es Algónquico fr Algonquien en alloyage es aleación fr alliage alkafemiko en alcafemic alga es alcafémico fr alcafemique en alga es alga fr algue alkalino en alkaline alga dinofito es alcalino fr alcalin en dinophycean es alga dinófita fr algue dinophycée allanita en allanite alga errodofito es allanita fr allanite en rhodophycean es alga rodófita fr algue rhodophycée almandino

Fe3Al2Si3O12. Granateen taldeko nesosili- alga feofito katoa. en pheophycean en almandine es alga feófita es almandino fr algue phéophycée fr almandine

alga klorofito aloatal en chlorophycean en allomember es alga clorófita es alomiembro fr algue chlorophycée fr allomembre

alga kromofito alodapiko en chromophycean en alodapic es alga cromófita es alodápico fr algue chromophycée fr alodapique 10 alpetar aloestratigrafia kiagoez osatutako partikulak. Etenguneez mugatutako gorputz sedimen- en allochem tario kartografiagarrietan oinarritzen den estrati- es aloquímico grafiaren adarra. fr allochème en allostratigraphy es aloestratigrafía aloktono fr allostratigraphie Dagoen tokian eratu ez den formazio geo- logikoa. Esate baterako, prozesu tektonikoek aloestratigrafiko lekualdatutako lur-eremuak (adibidez, narras- en allostatrigraphic dura-mantuak). es aloestratigráfico en allochthon fr allostratigraphique es alóctono fr allochtone alofana en allophane alopatrika (espeziea) es alofana en allopatric (species) fr allophane es alopátrica (especie) fr allopatrique (espèce) aloformazio en alloformation alotalde es aloformación en allogroup fr alloformation es alogrupo fr allogroupe alogeno en allogenic alotriomorfiko es alógeno en allotriomorphic fr allogène es alotriomórfico fr allotriomorphe alokimiko Jatorri kimiko edo biokimikoa izanik alotriomorfo sedimentazio-arroan sortu den harea-tamaina- en alotriomorphe ko kaltzio karbonatozko partikula. Ortokimiko- es alotriomorfo ekin batera, alokimikoak kareharrien osagai fr allotriomorphique dira. Ondokoak dira alokimikorik garrantzitsue- alozikliko nak: en allocyclic es alocíclico 1.- Intraklastoak: arro barnetik eratorrita- fr allocyclique ko sedimentu edo arroka zatiak. 2.- Oolitoak: ikus ooide. alpe 3.- Fosilak: osorik (bizidun eraikitzaileak en limb izan ezik) edo zatiturik dauden atal organiko es flanco gogorrak. fr flanc 4.- Peloideak: forma esferiko edo oboida- la duten barne-egiturarik gabeko mikritazko alpetar partikulak. Alpeetako ezaugarriak dituena.

5.- Pikor agregatuak eta lumpsak: mikri- (letra larriaz) Mesozoikoaren hasieratik tazko matrizeaz batutako beste alokimiko txi- gaur egun arte luzatzen den ziklo orogenikoa, 11 Alportiar

orogenesi-jarduera biziena Goi Kretazeotik Mio- altiplano zenora bitartean izan zuena. en tableland en alpine es altiplano es alpino fr haut plateau fr alpin altitude Alportiar en altitude en Alportian es altitud es Alportiense fr altitude fr Alportien altxatze tektoniko alterazio en tectonic uplift Arroka baten osaera mineralogikoaren es levantamiento tectónico edozein aldaketa. Batez ere jariakin hidroterma- fr soulèvement tectonique lek eragindakoa denean deritzo honela. Batzue- tan metamorfismoaren alditzat jotzen bada ere, altxatze-kosta azken prozesu hau baino mugatuagoa eta ahu- en emergence coast lagoa izan ohi da. es costa de emersión Airepeko meteorizazioaren eraginez fr côte d'émergence arrokan gertaturiko edozein aldaketa kimiko nahiz mineralogiko. alubial en alteration en alluvial es alteración es aluvial fr alteration fr alluvial

alterazio deuteriko alubioi en deuteric alteration Mendien maldetatik eratorritako eta men- es alteración deutérica fr altération déuterique dien oinaldean sedimentatutako metakina. en alluvium alterazio hidrotermal es aluvión fr alluvion en hydrothermal alteration es alteración hidrotermal fr altération hydrothermal alubioi-kono en alluvial fan alterazio meteoriko es abanico aluvial en meteoric alteration fr cône d'alluvion es alteración meteórica fr altération météorique alubioi-lautada en alluvial plain alterita es llanura aluvial en alterite fr plaine alluvial es alterita fr altérite alumina en alumina alternantzia es alúmina txandakatze fr alumine 12 amniota aluminosilikato es precipicio fr précipice Al2SiO5. Nesosilikatoen taldea, hiru poli- morfoz osaturikoa: andaluzita (ortorronbikoa), sillimanita (ortorronbikoa) eta zianita (triklini- amiltze koa). Dentsitatearen arabera bereiz daitezke en drop fall eta mineral indizeak dira metamorfismoan. es desplome Izan ere, sillimanita tenperatura altukoa da eta fr écroulement zianita presio altukoa; andaluzita, berriz, ukipen-metamorfismoko aureoletan agertzen amiltze irauli da. en overturnned drop en aluminosilicate es desplome con vuelco es aluminosilicato fr écroulement avec renversement fr aluminosilicate ammonite alunita en ammonite en alunite es ammonite es alunita fr ammonitide fr alunite amalgamazio en amalgamation es amalgamación fr amalgamement amatista en amethyst es amatista fr améthyste Ammonitea: Lizarra. Nafarroa. amazonita ammonoideo en amazonite Zefalopodoen taldeko fosila, kono itxura- es amazonita ko maskorra duena. Maskor asko kanpo- fr amazonite -saihetsez apaindurik egoten dira eta normalean biribilkapen planoespirala izaten dute; ale ez amianto biribilkatuak ere aurki daitezke (heteromorfo- Ikus asbesto. ak). Izan zuten eboluzio azkarragatik eta heda- en amianthos; asbestos pen geografiko zabalagatik oso fosil gida onak es amianto dira. Devoniarretik Kretazeora ezagutzen dira fr amiante baina erabilgarriagoak dira Mesozoikokoak. en ammonoid amigdaloide es ammonoideo en amygdaloidal fr ammonoïdea es amigdaloide ➤ fosil-gida fr amygdalaire amniota amildegi en amniote SIN: erroitz es amniota en precipice fr amniote 13 amorfo

amorfo analtzita Kristal-egiturarik gabeko edozein substan- en analcite tziaz esaten da. es analcita fr analcite en amorphous es amorfo anapsido fr amorphe en anapsida es anápsido anaerobio fr anapsida en anaerobic es anaerobio anastomosatu fr anaérobie en anastomosing es anastomosado anagenesi fr anastomosée en anagenesis es anagénesis anatasa fr anagenèse en anatase es anatasa anaglaziar fr anatase en anaglacial es anaglaciar anatexia fr anaglaziaire Edozein arrokaren urtze prozesua. Prozesua aurrera joan ahala, tenperatura gero eta altuagoa anaklinal da; lehenik metamorfismoak eraso dien arrokak en anaclinal urtze partzialaren ondorioz migmatita bihurtzen es anaclinal dira eta, ondoren, erabateko urtzearen ondorioz, fr anaclinale magma bihurtzen dira (osaera granitikoa badute, granito anatektikoa sortzen da). Urtzearen hasiera- analisi geohistoriko ko tenperatura, arrokaren osaera kimikoaren, pre- sio osoaren eta ur-lurrunaren egote edo ez egote- en geohystory analysis aren araberakoa izaten da (urtze-tenperatura es análisis geohistórico baxuagoa izaten da ur kantitate nahikoa badago). fr analyse geohistorique Funtsean, mineralen urtze-hurrenkera kristaltze- -hurrenkeraren alderantzizkoa izaten da. analizagailu en anatexis en analyzer es anatexia es analizador fr anatexie fr analyseur anbar analogia Koniferoen erretxina fosilizatua, gogorra, en analogy horia edo gorrixka eta gardena. Batzuetan es analogía barruan ondo kontserbatutako fosilak, batez ere fr analogie insektuak, aurki daitezke. Igurtziz, elektrizatu egiten da. Antzinatik erabili da apaingarriak eta analtzima bitxiak egiteko. en analcime en anber es analcima es ámbar fr analcime fr ambre 14 anfibol anbulakro en andesite en ambulacrum es andesita es ambulacro fr andésite fr ambulacre andradita andaluzita Ca3Fe2Si3O12. Granateen taldeko nesosili- Al2SiO5. Aluminosilikatoen taldeko poli- katoa. Granate arrunta da. morfoa. en andradite en andalusite es andradita es andalucita fr andradite fr andalousite ➤ aluminosilikato anelido en anellid andesina es anélido fr annélide An30-An50. Plagioklasen segidako termi- noa. anfibio en andesine es andesina en amphibian fr andesine es anfibio ➤ feldespato fr amphibien andesita anfibol + + Arroka bolkaniko iluna eta pikor finekoa. W0-1X2Y5Z8O22(OH, F)2. W: Na , K ; X: Nagusiki oligoklasaz edota andesinaz osatuta Ca2+, Na+, Mn2+, Fe2+, Mg2+ eta Li+; Y: Mn2+, dago. Kantitate urritan mineral ferromagnesia- Fe2+, Mg2+, Fe3+, Al3+ eta Ti4+; Z: Si4+ eta Al3+. noak (hornblenda, biotita edota piroxenoak) Kate bikoitzeko inosilikatoa, Si:O erlazioa 4:11 izan ditzake. Maiz, bolkanismo andesitikoa duena. Esfolazio prismatiko ona du, 56° eta subdukzio prozesuei lotuta azaltzen da, esate 124°-ko angeluak osatuz. Anfibolen sailkapena baterako Andeetan, eta hortik datorkio izena. konplexua da eta osaera kimikoaren arabera Diorita da baliokide igneoa, eta haren ezauga- hiru segida bereizten dira: rri nagusia da daraman feldespatoa andesina 1. Segida kaltzikoa: tremolita izatea. Eskuarki gris argia da (leukokratoa), Ca2 Mg5 Si8 O 22(OH)2 -ferroaktinolita mikrolitikoa; zepa itxurakoa da eta kristobali- Ca2Fe5Si8O22(OH)2. Anfibol hauek monoklini- taz eta tridimitaz beteriko bakuolak izan ohi koak dira eta segidako mineral arruntena akti- ditu. Fenokristalak bitxiak dira: plagioklasa nolita da, bitarteko osaera Ca2(Mg, (oligoklasa eta andesina), biotita, hornblenda Fe)5Si8O22(OH)2 duena. edo piroxenoak (augita eta batzuetan hiperste- 2. Segida ferromagnesiano monoklinikoa: na). Andesita basikoak koladetan agertzen cummingtonita Fe Mg Si O (OH) -grunerita dira; azidoak ez dira hain jariakorrak eta orratz 2 5 8 22 2 Fe Si O (OH) . bolkanikoak eta pitoiak eratzen dituzte. Bol- 7 8 22 2 kanismo andesitikoa lurrazal kontinentalean 3. Segida ferromagnesiano ortorronbikoa gertatzen da eta nagusi da subdukzio- (antofilitaren segida): Mg7Si8O22(OH)2- -guneetan (uharte-arkuetan, kontinente-ertz -Fe2Mg5Si8O22(OH)2. Burdina kantitateak han- aktiboetan). Magma andesitikoa anfibolita diak direnean, cummingtonitaren egitura (mo- urtzetik (30 km-ko sakoneran eta 700-800 ˚C- noklinikoa) sortzen da. Halaber, anfibol sodi- -tan) edo eklogita urtzetik (100 km-ko sakone- koak ere badaude hauek bezalakoak: hornblen- ran eta 1.000 ˚C edo gehiagotan) sortzen bide da (Ca, Na)2-3(Mg, Fe, Al)5Si6(Si, Al)2O22(OH)2, da. glaukofana Na2Mg3Al2Si8O22(OH)2-riebeckita 15 anfibolita

50

60

Ca2Mg5Si8O22(OH)2 Ca Fe Si O (OH) 70 2 5 8 22 2 Tremolita Ferroaktinolita Aktinolita

80

90

Antofilita Grunerita Mg Si O (OH) Cummingtonita-Grunerita Fe Si O (OH) 7 8 22 2 Antofilita-Cummingtonita 5 8 22 2

Anfibolen sailkapena (Manual de Mineralogía, Cornelis K. eta Cornelius S. H. Jr. (1997))

2+ 3+ Na2Fe3 Fe2 Si8O22(OH)2 segida eta arfvedso- anhedral 2+ 3+ nita NaNa2Fe4 Fe Si8O22(OH)2. Anfibolak SIN: anhedriko arroka metamorfiko zein igneoetan ager daitez- en anhedral ke eta osaera kimikoa kontuan hartuz, piroxe- es anhedral; anhédrico noen analogoak dira. Dena dela, anfibolak piro- fr anhédral; anhédrique xenoak baino tenperatura baxuagokoak dira eta OH taldeak dituztenez, pisu espezifiko eta anhidrita

errefrakzio-indize txikiagoak dituzte. CaSO4. Sistema ortorronbikoan kristaltzen en amphibole den sulfato anhidroa. Angelu zuzenak osatzen es anfíbol dituzten hiru esfolazio-sistema ditu. Sarritan aur- fr amphibole kitzen da igeltsuarekin batera. en anhydrite anfibolita es anhidrita fr anhydrite en amphibolite es anfibolita anhidro fr amphibolite en anhydrous angelu txikiko diskordantzia es anhidro fr anhydre en low angle angular unconformity es discordancia cartográfica Animalia fr discordance cartographique en Animalia es Animalia angiosperma fr Animalia en angiosperm es angiosperm a Animikear fr angiosperme en Animikean es Animikiense anglesita fr Animiquien en anglesite es anglesita anioi fr anglésite en anion 16 anomalia magnetiko

es anión ankerita fr anion CaFe(CO3)2. Sistema trigonalean kristaltzen den karbonatoa. Dolomitaren isomorfoa da, Anisiar magnesioaren ordez burdina duena. Bere kolore en Anisian gorrixkak dolomitatik bereizten du. Ankerita es Anisiense burdina-hobietako karbonato arrunta da. fr Anisien en ankerite es ankerita anisometriko (hazkundea) fr ankérite en anisometric (growth) ankimetamorfismo es anisométrico (crecimiento) fr anisométrique (croissance) Lurraren azalaren eta egiazko metamorfis- moa gertatzen den sakoneraren bitartean arro- anisomiario kak jasaten dituen eraldaketak izendatzeko, batez ere ikertzaile alemanek erabiltzen duten en anisomyarian terminoa. es anisomiario en anchimetamorphism fr anisomyaire es anquimetamorfismo fr anchimétamorphisme anisopako en anisopaque ankizona es anisopaco en anchizone fr anisopaque es anquizona fr anchizone anisotropia ➤ metamorfismo

Ingurune edo gorputz bati buruz, kontuan anomalia hartzen den norabidearen arabera propietate en anomaly desberdinak izatea. es anomalía en anisotropy fr anomalie es anisotropía fr anisotropie anomalia erradiometriko en radiometric anomaly anisotropo es anomalía radiométrica en anisotropic fr anomalie radiometrique es anisótropo fr anisotrope anomalia geokimiko en geochemical anomaly anizkoiztasun es anomalía geoquímica fr anomalie géochimique en multiplicity es multiplicidad anomalia grabimetriko fr multiplicité en gravimetric anomaly es anomalía gravimétrica ankaramita fr anomalie gravimétrique en ankaramite es ankaramita anomalia magnetiko fr ankaramite en magnetic anomaly 17 anomalia termiko

es anomalía magnética anplitude fr anomalie magnétic en amplitude es amplitud anomalia termiko fr amplitude en thermic anomaly es anomalía térmica antapex fr anomalie thermique en antapex es antapex anorogeniko fr antapex en anorogenic es anorogénico anteklisa fr anorogenic Higidura epirogenikoen ondorioz intentsi- tate txikiko eta kurbadura-erradio handiko arku- anortita tzea izan duen eskualde-unitatea. Ohikoa da CaAl2Si2O8. Feldespatoen taldeko tektosili- errusiar plataforman. katoa. Plagioklasa kaltzikoa den arren, % 10erai- en anteclise no albita (plagioklasa sodikoa) izan dezake es anteclisa (An90-An100). fr antéclise en anorthite es anortita antezedentzia fr anorthite en antecedence ➤ feldespato es antecedencia fr antécédence anortosa en anorthose antiduna es anortosa en antidune fr anorthose es antiduna fr antidune anortosita en anorthosite antifase es anortosita en antiphase fr anorthosite es antifase fr antiphase anortosita feldespatoidedun en foid-bearing anorthosite antiferromagnetismo es anortosita con feldespatoides en antiferromagnetism fr anorthosite feldspathoïdifère es antiferromagnetismo fr antiferromagnétisme anoxia en anoxia antiforme es anoxia en antiform fr anoxie es antiforme fr antiforme anpelita en ampelite antigorita es ampelita en antigorite fr ampelite es antigorita 18 apaindura

fr antigorite antofilita ➤ serpentina Mg7Si8O22(OH)2. Anfibolen taldeko inosili- kato ortorronbikoa. Ikus asbesto. antiklinal en anthophyllite en anticline es antofilita es anticlinal fr anthophyllite fr anticlinal antolamendu antiklinal hustu en arrangement konbe es ordenamiento fr arrangement antiklinorio antozoo en anticlinorium es anticlinorio en anthozoan fr anticlinorium es antozoo fr anthozoaire antimonita antrazita Termino zaharkitua. Ikus estibina. en anthracite en antimonite es antracita es antimonita fr anthracite fr antimonite ➤ ikatz antipertita antropomorfo en antiperthite en anthropomorph es antipertita es antropomorfo fr antiperthite fr anthropomorphe ➤ pertita antzeko toles antiprisma en similar fold en antiprism es pliegue similar es antiprisma fr pli semblable fr antiprisme anular antitetiko SIN: eraztun- en antithetic en anular; ring es antitético es anular fr contraire fr annulaire

Antler anzestrula en Antler en ancestrula es Antler es ancéstrula fr Antler fr ancestrule antlerita apaindura en antlerite en ornamentation es antlerita es ornamentación fr antlérite fr ornementation 19 apaindura-arroka

apaindura-arroka aplogranito en ornamental rock en aplogranite es roca ornamental es aplogranito fr roche ornementale fr aplogranite

Apalachetar aplopegmatita en Apalachian en aplopegmatite es Apalachiano es aplopegmatita fr Apalachien fr aplopegmatite aparharri apofisi SIN: pomez harri en apophysis en pumice stone es apófisis es piedra pómez fr apophyse fr pierre ponce

apatito Aptiar en Aptian Ca (PO ) (F, Cl, OH). Kaltzio fosfato hexa- 5 4 3 es Aptiense gonala. Mineral osagarria da arroka mota guztie- fr Aptien tan, sedimentario, igneo zein metamorfikoetan. Hezur eta hortzetako mineral fosfatodunak apa- aptychus titoaren taldekoak dira. Fosfatoaren mea garran- tzitsua da; aldaera gardenak harribitxi gisa era- en aptychus bili dira. es aptychus fr aptychus en apatite es apatito fr apatite apurketa Zenbait mineralek egitura ahuleko plano- apendize en arabera apurtzeko duten era. en appendix en fracture es apéndice es fractura fr appendice fr fracture aplita apurketa erradial Ehundura alotriomorfiko-pikortsu berezia en radial break (ehundura aplitikoa) duen kolore argiko arroka es rotura radial azpibolkanikoa. Apliten osaera gabroikoa nahiz fr cassure radiale granitikoa izan badaiteke ere, aplita gehienak granitikoak dira eta kuartzoz, feldespato potasi- apurketa-puntu koaz eta plagioklasa azidoez osaturik daude. en failure point en aplite es aplita es punto de rotura fr aplite fr point de rupture

aplodiorita Aquitaniar en aplodiorite en Aquitanian es aplodiorita es Aquitaniense fr aplodiorite fr Aquitanien 20 Ardendar aragonito es eje fr axe CaCO3.Sistema ortorronbikoan kristaltzen den karbonatoa, kaltzitaren polimorfoa. Egon- korra da tenperatura baxua eta presioa altua ardatz binario direnean eta ingurune-baldintzetan kaltzita en twofold axis bihurtzen da. es eje binario fr axe binaire en aragonite es aragonito fr aragonite ardatz formako en fusiform es fusiforme fr fusiforme

ardatz helikoidal en helicoidal axis es eje helicoidal fr axe hélicoïdal

ardatz kristalografiko en crystallographic axis es eje cristalográfico fr axe cristallographique Aragonitoa: makla ziklikoa. Molina de Aragón. Guadalajara. ardatz kuaternario araknido en fourfold axis en arachnid es eje cuaternario es arácnido fr axe quaternaire fr arachnide ardatz optiko arbel en optic axis Oro har, lutita orritsua. Adiera hertsian, es eje óptico gradu baxuko metamorfismoa jasan duen lutita. fr axe optique en slate es pizarra ardatz senario fr a rdoise en sixfold axis es eje senario arbel-cleavage fr axe sénaire en slaty-cleavage es pizarrosidad; slaty-cleavage ardatz ternario fr clivage ardoisier en threefold axis es eje ternario Arbuckletar fr axe ternaire en Arbucklian es Arbuckle ardatz-plano fr Arbucklien plano axial ardatz Ardendar en axis en Ardennian 21 ardi itxurako arroka

es Ardénica es a rgilita fr Ardennien fr a rgilite

ardi itxurako arroka Arkear en ice-smoothed rock Priskoarraren ondorengo eta Proterozoiko- es roca aborregada aren aurreko eona (eta eontema), duela 4.000 fr roche moutonnée eta 2.450 Ma artekoa. en Archean Arenig es Arcaico en Arenig fr Archéen es Arenig fr Arenig arkeobakterio ➤ Ordoviziar en a rchae(ob)acterium; a rcheobacte- rium arenita es a rqueobacteria 1/16 mm (0.065 mm) eta 2 mm arteko par- fr a rchéobactérie tikulez osaturiko sedimentu zein arroka sedi- mentario detritikoa, % 15 baino matrize gutxia- arkeoziatido go duena. Karezko belakiekin erlazionaturiko anima- en a renite lia. Sakonera txikiko inguruneetan eta zenbaite- es arenita tan arrezifeetan bizi ziren. Helduak substratuari fr arénite loturik zeuden, baina larba gazteak planktoni- koak ziren. Behe Kanbriarretik Erdi Kanbriarre- areola-higadura ra arte bizi izan ziren. en a reolar erosion en a rchaeocyathe es erosión areolar es a rqueociatido fr érosion areolaire fr a rchéocyathe

arfvedsonita arkosa 2+ 3+ NaNa2Fe4 Fe Si8O22(OH)2. Anfibolen Gutxienez % 20-30 feldespato-pikorrez taldeko inosilikato monokliniko berde iluna. osatuta dagoen arenita-taldeko hareharria. en a rfvedsonit en arkose es a rfvedsonita es a rcosa fr a rfvedsonite fr arkose

argentita arkosauru Termino zaharkitua. Ikus akantita. en a rchosaur en a rgentite es a rcosaurio es a rgentita fr a rchosaurien fr a rgentite arku bolkaniko argentopirita Subdukzioaren ondorioz plaka zamalka- en a rgentopyrite tzailean eratutako bolkanen sistema lerrokatua. es a rgentopirita Subdukzioa gertatzen deneko lurrazal mo- fr pyrite argentifère taren arabera uharte-arkuak (subdukzioa lurrazal ozeanikoaren azpian gertatzen denean) eta kon- argilita tinente-arkuak (subdukzioa lurrazal kontinenta- en a rgillite laren azpian gertatzen denean) bereizten dira. 22 aro

Arkuaurrea Arkuatzeko arroa Arkuaurreko Arku arroa Akrezio- Kanpoko Arku fosila -prisma sabeldura

bolkanikoa Kanpoko sabeldura Fosa 0 Aurreko arkua Fosa 50 Arkuaurrea

100

Sakonera, km Arkuatzea 0 100 200 300 400 500 600 700 Distantzia, km

Arkuaurrea

Arkuatzeko Kanpoko sabeldura Kontinente-plataforma arroa Arkuaurreko Fosa Kanpoko Arkuaurrea Arkuatzeko arroa Lurraldeaurrea Arku arroa sabeldura Fosa bolkanikoa Akrezio- -prisma 0 Basamentu kontinentala 50

100 Sakonera, km

0 100 200 300 400 500 600 700

Distantzia, km Arkua

Arkua: ertz konbergente ozeaniko eta kontinentalaren zehar-ebaki eskematikoak.

en volcanic arc arkubarne es a rco volcánico en intra-arc fr a rc volcanique es intraarco fr intraarc arku poligonal en polygonal arc Armorikar es a rco poligonal en Armorican fr a rc polygonal es Armoricano fr Armoricaine arkuatze en retroarc Arnsbergiar es retroarco en Arnsbergian fr arrière-a rc es Arnsbergiano fr Arnsbergien arkuatzeko arro en back-a rc basin aro es cuenca retroarco fr bassin arrière-a rc Eskala geokronologikoko denbora- -unitatea. Multzokatutako zenbait arok epoka arkuaurre eratzen dute. Aroaren baliokide kronoestratigra- en forearc fikoa estaia da, denbora-tarte horretan eratutako es antearco arroka-gorputza. fr antéarc en age 23 arraildura

es edad arrasta(tu) fr âge SIN: herresta(tu); narras(tu) en to drag arraildura es arrastrar en crack fr traìner es grieta fr fissure arrastatze

arraildura mailakatuak SIN: herrestatze en dragging en en echelon fractures es arrastre es grietas en escalón fr entranement fr fractures en échelon arreiko arrailtze en a rheic en cracking es arreico es agrietamiento fr aréique fr crevaison arreismo arrakala en a rheism SIN: artesi es arreismo en fissure fr aréisme es fisura fr fissure arrezife en reef arrakala-sumendi es arrecife en fissure volcano fr récif es volcán fisural fr volcan fissurau arro ➤ sumendi en basin es cuenca arranpa fr bassin zurrunbilo arro estentsional arrapala en extensional basin en ramp es cuenca extensional es rampa fr bassin extensif fr montée; rampe ➤ pull-appart arroa

arrapala zehiar arro hidrografiko en oblique ramp en hydrografic basin es rampa oblicua es cuenca hidrográfica fr rampe oblique fr bassin hydrografique

arrapala-antiklinal arroila en ramp anticline en cañon; canyon es anticlinal de rampa es cañón fr anticlinal de rampe fr cañon; canyon 24 arroka azpibolkaniko edo filoniar arroka ren edota izotzaren bidez garraiatu eta metatuak Lurrazala (lurzorua izan ezik) osatzen duen izan direnean sortuak. edozein material mineral, kontsolidatua nahiz 2.b- arroka kimikoak (esate baterako, kontsolidatu gabea; hertsiki, osaera kimiko ez- igeltsua edo gatza), soluzio batetik hauspeatzen -homogeneoa duen eta mineral batez edo direnean sortuak. gehiagoz osatutako agregatua. Harria, ostera, 2.c- arroka organikoak (esate baterako, termino arrunta da, edozein arroka-zati izenda- kareharri batzuk), landare edo animalien hon- tzeko erabilia, eraikuntzan batik bat. darrez edota jariakinez osatuak. Arrokak, jatorri geologikoaren arabera, 3. arroka metamorfikoak: jatorrizko hiru motatakoak izan daitezke: edozein arrokatan mineralogia-, kimika- edota egitura-aldaketak gertatzen direnean sortzen 1. arroka magmatikoak edo igneoak: direnak. Eraldaketa hau solido-egoeran gerta- magma (arroka-masa urtu) batetik sortzen diren tzen da lurrazaleko sakonera desberdinetan, arrokak; magma hori solidotzen denean, hau da, bertako baldintza fisiko-kimikoen (tenperatura- hoztu eta kristaltzen denean, silikatoz osatutato ren, presioaren, zizaila-esfortzuen eta inguru arrokak eratzen dira. Hiru mota bereizten dira: kimikoaren) aldaketen ondorioz. Ikus meta- 1.a- estrusiboak edo bolkanikoak, morfismo. magma lurrazalaren azalean kristaltzen denean sortuak. Kasu honetan hozte prozesua arina iza- Arroka metamorfikoen sailkapena azaltzen ten da eta, ondorioz, kristal gutxiko arrokak era- duten mineralogiaren eta ehunduraren arabera tzen dira, sarritan beirak (adibidez, basaltoak). egiten da, eta horiek osaera kimikoaren, presio- 1.b- intrusiboak edo plutonikoak, aren eta tenperaturaren ondorio dira. magma lurrazalaren barnean (10 km baino Arroka igneo, sedimentario eta metamorfi- sakonera handiagoan) kristaltzen denean sor- koen artean dauden harremanak arroken ziklo- tuak; solidotzea luzaroan gertatzen da eta, an ikus daitezke. ondorioz, arroka hauek kristalez osaturik daude en rock (adibidez, granitoa). es roca 1.c- azpibolkanikoak edo filoniarrak, fr roche magma lurrazalaren barnean baina sakonera txi- kian (10 km baino gutxiagoan) solidotzen dene- arroka aitzindari an sortuak. Kasu honetan magmaren kristaltze- jatorri-arroka -baldintzak plutoniko eta bolkanikoen artekoak izaten dira (adibidez, porfiroa). Egitura desber- arroka ama dinak eratzen dituzte, hala nola zainak, lakoli- Erosio mekanikoz sedimentua osatzen toa, lopolitoa, etab. duten elementu detritikoak eman dituen arroka. 2. arroka sedimentarioak: ingurune sedi- mentarioetan metatutako edo prezipitatutako Alterazio fisiko-kimikoz lurzoruaren partikulen kontsolidazioz eratuak. Arroken dis- elementuak eman dituen arroka. Profil edafolo- gregazio mekanikoak arroka-zati solteak sortzen gikoetan arroka ama disgregatu eta zatitua C ditu eta deskonposizio kimikoak disoluzioan hizkiaz adierazten da, eta arroka ama alteratu dauden materialak. Ur-korronteek, haizeak eta gabea R hizkiaz. glaziarrek sedimentazio-inguruneetara garraia- Hidrokarburoak eman dituen arroka. tzen dituzte mineral solteak eta partikulak. Sedi- en mother rock; parent rock; source rock mentuak metatu eta trinkotu egiten dira, arroka es roca madre bihurtu arte. Jatorriaren arabera hiru mota fr roche mère bereizten dira: 2.a- arroka detritikoak (esate baterako, arroka azpibolkaniko edo filoniar konglomeratuak edo tillita), arroka zaharrago en subvolcanic or filonian rock baten higakinak beren jatorritik uraren, haizea- es roca subvolcánica o filoniana 25 Q 1a. Kuartzolita a 1b. Kuartzo ugariko granitoidea Mineral 90 90 2. Feldespato alkalinoko granitoa (edo granito alkalinoa) mafikoak 1 3. Granitoa (a: sienogranitoa, b: montzogranitoa) 4. Granodiorita M < % 90 5. Tonalita b 6*. Feldespato alkalinoko kuartzo-sienita 7*. Kuartzo-sienita 60 60 8*. Kuartzo-montzonita 9*. Kuartzo-montzodiorita / Kuartzo-montzogabroa 10*. Kuartzo-diorita/ Kuartzo-gabro/ Kuartzo-anortosita 23 45 6. Feldespato alkalinoko sienita 7. Sienita a b 8. Montzonita 20 20 9. Montzodiorita/ Montzogabroa 6* 7* 8* 9* 10* 10. Diorita/Gabroa/Anortosita 6'. Feldespato alkalinoko sienita feldespatoideduna 556 78 910 7'. Sienita feldespatoideduna P A 10 35 65 90 8'. Montzonita feldespatoideduna 6' 7' 8' 9' 10' 9'. Montzodiorita feldespatoideduna/ Montzogabro 10 10 feldespatoideduna 10'. Diorita feldespatoideduna/ Gabro feldespatoideduna 11. Feldespatoide-sienita 11 12 13 14 12. Feldespatoide-montzosienita 13. Feldespatoide-montzodiorita/ Feldespatoide- -montzogabroa 14. Feldespatoide-diorita/ Feldespatoide-gabroa 15. Foidolita (a,b,c) 60 60 16. Ultramafitita a b

15 c Banaketa: F Ugariak

M = 90 Ð % 100 16 Ez hain ugariak

Urriak

Q

I

I. Kuartzolitoideak II. Granitoideak II III. Sienitoideak IV. Dioritoideak / Gabroideak / Anortositoideak III IV V. Sienitoide alkalinoak feldespatoidedunak A P VI. Dioritoide feldespatoidedunak / gabroide feldespatoidedunak VVI VII. Foidolitoideak VIII. Ultramafititak

VII

F VIII

Streckeisen-en sailkapena: arroka igneo plutonikoak.

26 Q 1. Kuartzolita 2. Erriolita alkalinoa 3 a,b. Erriolita Mineral 4. Dazita 1 mafikoak 5. Dazita 6*. Kuartzo-trakita alkalinoa M < % 90 6. Trakita alkalinoa 6'. Trakita alkalino feldespatoideduna 60 60 7*. Kuartzo-trakita 7. Trakita 7'. Trakita feldespatoideduna 23 45 8*. Kuartzo-latita 8. Latita a b 8'. Latita feldespatoideduna 9. Andesita / Basaltoa 20 20 6* 7* 8* 10. Basaltoa / Andesita 11. Fonolita 556 78 910 12. Fonolita tefritikoa A 10 35 65 90 P 13. Tefrita fonolitikoa 6' 7' 8' 14. Tefrita, basanita 10 10 15 a. Feldespatoidita fonolitikoa 15 b. Feldespatoidita tefritikoa 15 c. Feldespatoidita 11 12 13 14 16. Ultramafitita

60 60 ab

15 c

F Banaketa:

Ugariak M = 90 Ð % 100 16 Ez hain ugariak

Urriak Q

I II I. Erriolitoideak II. Dazitoideak III. Trakitoideak III IV APIV. Andesitoideak / Basaltoideak V. Fonolitoideak VI. Tefritoideak VVI VII. Foiditoideak VIII. Ultramafititak

VII

F

VIII

Streckeisen-en sailkapena: arroka igneo bolkanikoak.

27 arroka biltegi

fr roche subvolcanique ou filonien arroka detritiko ➤ arroka en detrital rock es roca detrítica arroka biltegi fr roche détritique Arroka amatik migratu ondoren hidrokar- ➤ arroka buroak pilatu dituen arroka. en reservoir rock arroka estrusibo edo bolkaniko es roca almacén; roca depósito en extrusive or volcanic rock fr roche magasin; roche réservoir es roca extrusiva o volcánica

ARROKA DETRITIKOEN SAILKAPENA

(UDDEN-WENTWORTH-EN ARABERAKOA)

TALDEA KLASEA ARROKA SEDIMENTUA PARTIKULAK d (mm) ¿

HARRITZARRA 256 -8 UHARRIA 64 -6 HARKOSKOA BRETXA LEGARRA RUDITAK 4 -2 KONGLOMERATUA HARTXINTXARRA 2 -1 OSO HAREA LARRIA 1 0 HAREA LARRIA 0,5 1 HAREA ERTAINA

HAREA 0,25 2 ARENITAK HAREA FINA HAREA-HARRIA 0,125 3 OSO HAREA FINA 0,064 4 LOHI LARRIA 0,031 5 LOHI ERTAINA 0,016 6 LOHIA ARROKA DETRITIKOAK ARROKA LOHI FINA

LOHI-HARRIA 0,008 7 BASA LUTITA

LUTITAK OSO LOHI FINA 0,004 8

BUZTINA BUZTINA BUZTIN- -HARRIA

¿ = - log2 d

Arroka detritikoen pikor-tamainarekiko sailkapena. 28 arrotz

higadura Arroka Igneoak sedimentuak + garraioa solidotzea higadura higadura MAGMA + garraioa + garraioa diagenesia metamorfismoa fusioa

Arroka metamorfismoa Arroka Metamorfikoak Sedimentarioak

Arroken zikloan ikus daitezke arroka igneo, sedimentario eta metamorfikoen arteko erlazioak.

fr roche extrusive ou volcanique arroka metamorfiko ➤ arroka en metamorphic rock es roca metamórfica arroka fanerokristalino fr roche métamorphique en phanerocrystalline rock ➤ arroka es roca fanerocristalina fr roche phanérocristalline arroka ostalari en host rock arroka holohialino es roca encajante en holohyaline rock fr roche encaissante es roca holohialina fr roche holohyaline arroka sedimentario en sedimentary rock arroka intrusibo edo plutoniko es roca sedimentaria en intrusive or plutonic rock fr roche sédimentaire es roca intrusiva o plutónica ➤ arroka fr roche intrusive ou plutonique ➤ arroka arroka-substratu arroka kimiko en rock substratum es sustrato rocoso en chemical rock fr substrat rocheux es roca química fr roche chimique arroka-zoru ➤ arroka en rockground arroka magmatiko edo igneo es fondo rocoso fr fond rocheux en magmatic or igneous rock es roca magmática o ígnea fr roche magmatique ou ignée arrotz ➤ arroka SIN: exotiko 29 arteka

Beste leku batetik datorrenaz esaten da es Artinskiense (adibidez, bloke arrotza). Mineral baten kolore- fr Artinskien ari dagokionez, berriz, ohikoarekiko desberdina dena. artiodaktilo en exotic en artiodactyl es exótico es artiodáctilo fr allochtone; exotique fr artiodactyle

arteka artropoda en fluting en arthropoda es acanaladura es artropoda fr cannelure fr arthropoda

arteka makur artropodo en curved groove en arthropod es acanaladura curva es artrópodo fr cannelure corbe fr arthropode

artekatu artseniato 3- en entrenched AsO4 talde anionikoko mineralak. Kristal- es encajado -egituraren ikuspuntutik fosfatoen antzekoak fr encaissé dira. en arsenate artekatze es arseniato en fitting fr arsenate es encajamiento fr emboutement artseniuro en arsenide arterita es arseniuro en arterite fr arséniure es arterita ➤ sulfuro fr arterite artsenopirita artesi SIN: mispikel arrakala FeAsS. Sistema monoklinikoan kristaltzen den sulfuroa. Mineral artsenikodun arruntena artesiar delarik, artsenikoaren mea garrantzitsuena da. en artesian Artseniko sulfuroak pinturak eta su artifizialak es artesiano egiteko erabiltzen dira. fr artesien en arsenopyrite es arsenopirita; mispiquel artikulatu fr arsénopyrite en articulate es articulado artxipelago fr articulé SIN: uhartedi en a rchipelago Artinskiar es a rchipiélago en Artinskian fr a rchipel 30 asterozoo

Arundiar Ashgill en Arundian en Ashgill es Arundiense es Ashgill fr Arundien fr Ashgill ➤ Ordoviziar asbesto

Esanahi mineralogiko zehatzik ez duen asimetria terminoa, zuntzezko silikato erregaitzak, ez eroa- en asymmetry leak eta isolatzaileak izendatzeko erabiltzen es asimetría dena. Produkzioaren % 90 baino gehiago serpen- fr asymétrie tina da (krisotilo) eta gainerakoa anfibolak dira. Asintiar Asbetoen taldeko minerala, batik bat krisotilo, eta anfibolen aldaera zuntzu batzuk en Assyntian (amosita, antofilita eta krozidolita). es Asíntica fr Assyntique Aktinolitaren aldaera zuntzuari zehazki aplikatzen zaion terminoa. askatasun-gradu Sinonimoak: amianto eta asbesto sinoni- en degree of freedom mo dira, bereziki asbestoa krisotiloaren aldaera es grado de libertad denean eta industrialki landutako material zun- fr degré de liberté tzu eta erregaitza izendatzerakoan. en asbestos askomizeto es asbesto en ascomycete fr asbeste es ascomiceto fr ascomycète ase en saturated astenosfera es saturado en asthenosphere fr saturé es astenosfera fr asthénosphère asegabe en undersatured asterismo es subsaturado fr soussature Mineral batzuek, bereziki zafiroek, argia islatzean edo transmititzean agertzen duten izar asetasun formako fenomeno optikoa. Hauen eragileak mineralean azaltzen diren orientatutako inklu- en saturation es saturación sioak dira. fr saturation en asterism es asterismo asetasun-ur fr astérisme en saturation water es agua de saturación asteroideo fr eau de saturation en astheroid es asteroideo asfalto fr astéroïde en asphalt es asfalto asterozoo fr asphalte en asterozoan 31 atakamita

es asterozoo es átomo pesado fr asterozoaire fr atome lourd

atakamita atrizio en atacamite en atrition es atacamita es atrición fr atacamite fr attrition

atal atseden-malda Formazioa baino maila txikiagoko unitate en repose pendent litoestratigrafiko formala. Atalak izen toponimi- es pendiente de reposo ko batez eta litologia nagusiaz izendatzen dira fr versans de repos (adibidez, Milloiko Megabretxak atala). atxabitxi en Member es Miembro Kolore beltz distiratsua duen lignitoaren fr Membre aldaera. en jet atalas es azabache en riegel fr jayet es umbral fr verrou atxikipen 1 en occlusion aterpe es oclusión babesgune fr occlusion

atmosfera 2 en retaining es retención en atmosphere fr rétention es atmósfera fr atmosphère ➤ Lurra atze-hondartza en transbeach atoloi es transplaya fr haute-plage en atoll es atolón fr atoll atzerajauzi en backstepping atomo es backstepping fr backstepping en atom es átomo fr atome atzerakada en moving back atomo arin es retroceso fr rétrocession en light atom es átomo ligero fr atome léger atzerako metamorfismo SIN: metamorfismo erretrogradu atomo astun Arroka metamorfiko bat metamorfismoz en heavy atom beste batean eraldatzea, hasierakoa baino 32 austrolopitezino metamorfismo-gradu baxuagoa lortuz. Horren aulki-dolina arabera, gradu baxuagoko mineral metamorfi- en stool sinkhole koak metamorfismo-gradu altuagoko minerale- es dolina en banqueta tatik sortzen dira. Hori gerta dadin, baldintza fr doline en banquette fisikoen aldaketa behar da, esate baterako ten- peraturak, presioak edo biek behera egitea. Adi- aureola metamorfiko bidez, hasierako metamorfismo-fasean lortuta- Batolito edo beste gorputz igneo baten ko anfibolitatik atzerako metamorfismoz inguruan, eta haren ondorioz, metamorfizatu metamorfismo-gradu baxuagoko eskisto berdea den arroka-zatia. lortzen da. en metamorphic halo en retrograde metamorphism es aureola metamórfica es metamorfismo retrógrado; retrome- fr auréole metamorphique tamorfismo fr métamorphisme rétrograde; rétromé- aurpegi kristalino tamorphisme kristal-aurpegi ➤ metamorfismo aurpegidun klasto atzerako zamalkadura en facetted clast en backthrust es canto afacetado es retrocabalgamiento fr galet à facettes fr rétrochevauchement aurreduna atzeranzko harrapaketa en foredune en raise up capture es anteduna es captura remontante fr avant-dune fr capture régressive aurreko morrena atzeranzko higadura en frontal moraine en headward erosion es morrena frontal es erosión regresiva fr moraine frontale fr érosion régressive aurrerako atzerapen en prograde en delay es progrado es retardo fr progressif fr retard aurrerako metamorfismo atzeratze-morrena metamorfismo progradu en recessional moraine es morrena de retroceso ausazko fabrika fr moraine de rétrait en random fabric es fábrica al azar augita fr fabrique a l'hasard (Ca, Na)(Mg, Fe, Al)(Si, Al)2O6. Piroxenoen taldeko inosilikato monokliniko beltza. austrolopitezino en augite en australopithecine es augita es austrolopitecino fr augite fr australopithècine 33 autoktono

autoktono es afloramiento en autochton fr affleurement es autóctono fr autochtone azalera(tu) en to crop out autotrofo es aflorar en autotrophic fr affleurer es autótrofo fr autotrophe azetolisi en acetolysis autozikliko es acetólisis en autocyclic fr acetolyse es autocíclico fr autocyclique azido en acid autunita es ácido Ca(UO2)2 (PO4)2.10-12H2O. Kaltzio eta fr acide uranio fosfato hidratatu horixka. Beste mineral uraniodunen alterazioaz sortzen da. Uranioaren azidotasun meetako bat da. en acidity en autunite es acidez es autunita fr acidité fr autunite azikular aven en acicular en aven es acicular es aven fr aciculaire fr aven azoiko azal azpiko ur Itxuraz fosilik ez duten arroka sedimenta- en subsuperficial water es agua subsuperficial rioak izendatzeko erabiltzen zen terminoa. fr eau sous-superficielle en azoic es azoico azaleko fr azoïque en superficial es superficial azpiarro fr superficiel en subbasin es subcuenca azaleko uhin fr subbassin en surface-wave es onda superficial azpibolkaniko fr onde superficielle en subvolcanic es subvolcánico azaleramendu fr subvolcanique Lurraren gainazalean agertzen den egitura edo formazio geologikoaren zatia. azpifabrika en outcrop en subfabric 34 azurita

es subfábrica azpisare fr sous-fabrique en sublattice es subred azpifazie fr subréseau en subfacies es subfacies azpitalde fr sous-faciès en subgroup es subgrupo azpiko fr subgroupe en underlying es subyacente azpitoles fr sous-jacent en minor fold es pliegue menor azpimagmatiko fr pli secondaire en submagmatic es submagmático aztarna fr submagmatique en trace es traza azpimuga fr trace en subboundary es subjunta aztarnategi fr sous-joint en fossil bed; fossil deposit es yacimiento fosilífero azpimuga basal fr gisement de fossiles en basal subboundary es subjunta basal azukre-ogi fr sous-joint basaux en sugar bread es pan de azúcar azpimuga prismatiko fr pain de sucre en prismatic subboundary es subjunta prismática azurita fr sous-joint prismatique Cu3(CaCO3)2(OH)2. Karbonato monoklini- ko hidratatua, kolore urdin bizia duena. azpipikor en azurite en subgrain es azurita es subgrano fr azurite fr subgrain azpiplaka en subplate es subplaca fr subplaque

35

B

B horizonte bahe en horizon B en sieve es horizonte B es tamiz fr horizon B fr tamis ➤ lurzoru bakterio en bacterium babesgune es bacteria SIN: babesleku; aterpe fr bactérie en shelter es abrigo baktitroideo fr abri sous roche en bactitroid es bactitroideo fr bactitroïde babesleku babesgune bakuola en vesicle badia es vacuola en bay fr vacuole es bahía Bal fr baie en Val es Val badlandak fr Va l SIN: lur elkorrak ➤ Ordoviziar en badlands es badlands balantze hidriko fr badlands; mauvaises terres ur-balantze 37 balea-bizkar

balea-bizkar es divisoria; línea divisoria en whale back fr ligne de partage es dorso de ballena fr revers de baleine banda-egitura Azaleramendu-eskalako bi materialen baliabide (ehundura nahiz osaeraren aldetik ezberdinak en resource direnen) txandaketa tabularra. Arroka igneo es recurso nahiz metamorfikoetan erabiltzen den termino fr ressource zabala. en banded structure; banding baliabide mineral es bandeado Gizakiak bere onurarako erabiltzen duen fr structure rubanée lehengai minerala. en mineral resource banda-egitura tektoniko es recurso mineral en tectonic banding fr ressource minérale es bandeado tectónico fr litage tectonique balma en balm banku es balma en bank fr baume es banco fr banc banadato 3- baratze-maila VO4 talde anionikoa duen minerala. Kristal-egiturari dagokionez, fosfatoen antzekoa en plot patch da. es bancal fr carré de jardin; terrasse en vanadate es vanadato fr vanadate barita BaSO4. Sistema ortorronbikoan kristaltzen banadinita den sulfato anhidroa, zelestitaren isomorfoa dena. Kolorgea edo zurixka, itxura antzekoa Pb5(VO4)3Cl. Sistema hexagonaleko bana- datoa, apatitoaren isomorfoa. Mineral arraroa duten beste mineraletatik dentsitate altuagatik eta sekundarioa da, beruna duten mineralen bereizten da. Barioaren mea garrantzitsua izate- oxidazio-produktua alegia. Banadioaren iturria az gain, zundaketa-basa modura erabiltzen da. da eta berunaren mea sekundarioa. en vanadinite es vanadinita fr vanadinite

banaketa-koefiziente en distribution coefficient es coeficiente de distribución fr coefficient de distribution; coefficient de partage

banalerro en dividing line Barita: Berbes. Asturias. 38 basalto

en barite basalto es barita Arroka magmatiko efusibo arrunta (balio- fr barytine kide intrusiboa gabroa da), kolore ilunekoa (mesokratoa edo melanokratoa), mikrolitikoa, barkhan plagioklasez (An>50) eta piroxenoz (augita en barchan nagusi) osatua; kasuaren arabera, olibino, es barjan hiperstena, magnetita eta ilmenita ere izan ditza- fr barkhane ke, eta askoz kantitate txikiagoan kuartzoa eta feldespatoideak (nefelina, analtzima). Laba barne-deformazio basaltikoak oso jariakorrak dira, 1.100-1.200 ˚C en internal deformation bitartean azaleratzen dira eta 1.000 ˚C inguruan es deformación intern a solidotzen. Urpean ageri direnean, kuxin-labak fr déformation interne eratu ohi dituzte. Azkenik, toba, zepa eta ardatz barne-geodinamika formako bonbak ere era ditzakete. Sailkapena eta izena aldakorrak dira jatorri eta mineralen en geodynamics osaeraren (edo kimikaren) arabera. Basaltoak bi es geodinámica intern a talde nagusitan (segida bolkanikoak) sailka dai- fr géodynamique interne tezke; horien barruan pixkanakako aldaerak barne-igurzketako angelu izaten dira. en angle of internal friction 1. Basalto toleitikoak (edo toleitak) es ángulo de fricción intern a basalto aseak dira, mesokratoak. Hurrengo fr angle de frottement interne mineralak azaltzen dira: labradorita-bytownita, augita (kaltzio urrikoa), hiperstena eta silizea barne-molde (bai beiraren osaeran bai kuartzo edo tridimita en inner cast gisa). Aldiz, ez dute olibinorik izaten. Kontinen- es molde interno teetako eremu handiak hartzen dituzte; egungo fr moule interne ozeano-hondoetan eta uharte-arku batzuetan ere ageri dira eta konplexu ofiolitikoen goialdea barne-nukleo osatzen dute. Desberdintzearen ondorioz, en inner core magma toleitikoak andesita bilakatzen dira, eta es núcleo interno azkenik erriolita. fr noyau interne 2. Basalto alkalinoak azpiaseak dira, melanokratoak, olibinoz joriak, labradorita eta barra augitadunak (kaltzio gabekoa eta titanioduna). Ur-korronte zein olatuek eratutako erliebe Toleitek baino Na2O eta K2O gehiago dute (oro positiboko pilaketa sedimentarioa, harea eta har, Na2O; K2O; Na2O = K2O dutenean basalto legar-tamainako partikula klastikoez osatuta shoshonitiko deritze). Kontinenteetako sumen- dagoena. Barrak luzexkak izaten dira (hamarka dietan eta batzuetan uharte-arkuetan ageri dira. metroko luzera eta hainbat metrotako altuera) Desberdintzearen ondorioz, magma basaltiko eta egitura konplexua izan ohi dute. alkalinoak labradorita (andesita labradoritadu- en bar nak), mugearita erako andesita, trakiandesita es barra eta azkenik fonolita bilakatzen dira. Magma fr barre basaltikoa mantuan sor daitekeela dirudi, eklo- gita edo pirolitaren urtze partzialaren ondorioz; basa presio altua (sakonera handia) eta urtze partzial en mud txikia badute, basalto alkalinoak eratzen dira, es lodo eta presio baxuan (sakonera txikian), urtze par- fr boue tzial handiagoaz, basalto toleitikoak. 39 basamentu

en basalt batolito es basalto Azaleramenduan gutxienez 100 km2-ko fr basalte azalera eta barneko sakonera eta dimentsio eze- zaguna duen arroka plutonikozko masa. Lurra- basamentu zalean inguruko arrokak bultzatuz barneratu en basement ohi da eta ondorioz, gehienetan diskordantea es basamento izaten da. Osaerari dagokionez, ugarienak gra- fr embassement nitozkoak izaten dira. Bere inguruko arroketan basamortuko arrosa ukipen-metamorfismoa eragiten duenez, asko- tan kartografia daitekeen aureola metamorfiko e n rosette nabaria azaltzen du. es rosa del desierto fr rose des déserts; rose des sables en batholith es batolito basamortuko berniz fr batholite en desert varnish; patina of desert es barniz desértico; pátina del desierto bauxita fr patine désertique Aluminio oxido eta hidroxidoez (batez ere gibbsita, baita boehmita eta diaspora ere) osatu- basanita riko arroka. Mineral hauetaz gain, silizio askea, en basanite lohia, burdin hidroxidoak, eta batez ere buztin- es basanita -mineralak eduki ohi ditu. Klima tropikal eta fr basanite subtropikaletako buztin-metakinen osagai arrunta da, eta aluminioaren mearik garrantzi- basanita fonolitiko tsuena. en phonolitic basanite en bauxite es basanita fonolítica es bauxita fr basanite phonolitique fr bauxite ➤ lurzoro Bashkiriar en Bashkirian bauxitizazio es Bashkiriense en bauxitization fr Bashkirien es bauxitización ➤ Karbonifero fr bauxitisation

basidiomizeto bazterreko aintzira en basidiomycete SIN: bazterreko laku es basidiomiceto fr basidiomycète en marginal lake es lago marginal basur fr lac marginal en wild waters bazterreko laku es aguas salvajes fr eau sauvage bazterreko aintzira

batial Becke lerro en bathyal en Becke line es batial es línea de Becke fr bathyal fr frange de Becke 40 bentoniko bdire belar-erroseta en bédière en herbaceous rosette es bédière es roseta herbácea fr bédière fr rosette gazonnée behealdiko kono belemmnite en lowstand fan Zefalopodo itsastarren taldeko izaki fosi- es abanico de nivel de mar bajo la. Txipiroiekin estuki erlazionaturik daude. fr cône de bas niveau Haien eskeletoa hiru zatiz osatuta zegoen: ros- truma, fragmokonoa eta prostrakoa. Karboni- behe-aldiko sistema-elkarte ferotik Kretazeora arte bizi izan ziren, baina en lowstand systems tract ugari izan ziren, batez ere, Jurasikoan eta Kre- es cortejo de nivel de mar bajo tazeoan. fr cortège de bas niveau en belemmnite behe-mantu es belemmnite fr belemmnite en lower mantle es manto inferior Benioff zona fr manteau interne Gutxi gorabehera 45° kontinenterantz beidelita okertzen den subdukzio-planoa, zeinean foku en beidellite sismikoak gertatzen diren. Plaka-tektonikaren es beidelita teoriaren arabera, ozeano-hondoak zabaldu fr beidellite ahala litosfera mantuan hondoratzen da eta plaka honen goialdeko mugan lurrikarak sor- beira tzen dira. Magmaren hozte azkarraren ondorioz sor- en Benioff zone tutako material amorfoa. Sarritan arrokaren osa- es zona de Benioff gai bakarra da (adib. obsidiana). Beste kasu fr zone de Benioff batzuetan, beira-proportzio aldakorra azaltzen ➤ Wadati-Benioff zona da kristalaren inguruan. en glass bennettitalak es vidrio en benettitales fr verre es bennettitales fr benettitales beira- beiratsu bentifakto en ventifact beiratsu es ventifacto fr caillou éolisé SIN: beira- en glassy; vitreous bentoniko es vítreo fr vitreux Itsas hondoan loturik edo aske bizi den izakiaz esaten da. Izaki hauen multzoari bentos beira(tu) edo benthos deritzo. en vitrify en benthonic es vitrificar es bentónico fr vitrifier fr bentonique 41 bentonita

bentonita berma

Batez ere montmorillonitaren taldeko en berm buztin-mineralez eta silizio askeaz osatutako es berm a kolore argiko arroka bigun, plastiko eta poro- fr banquette plage tsua. Gehienetan arroka bolkaniko azidoen des- beiratzeaz eta alterazio kimikoaz eratzen da. Ur bermikulita kantitate handia zurgatzeko ahalmena du, bolu- en vermiculite mena zortzi aldiz handitzeko gai izateraino. es vermiculita Batez ere montmorillonitaz osatutako fr vermiculite arroka asko izendatzeko erabiltzen den termino komertziala. bero- en bentonite termal es bentonita fr bentonite bero-fluxu en heat flow bereizmen es flujo de calor en resolution fr flux thermique es resolución fr résolution berraktibatze bergentzia en reactivation es reactivación en vergence fr réactivation es vergencia fr vergence berreskuratze-tasa berilo en restitution rate es tasa de restitución Be Al (Si O ). Ziklosilikatoen taldeko 3 2 6 18 fr taux de restitution mineral hexagonala, habitu prismatikoduna eta gogortasun handikoa (H=7.5-8). Daramatzan Berthelot-Nerst lege elementu aztarnen arabera, kolore desberdinak erakuts ditzake; esmeralda aldaera berdea da. en Berthelot-Nerst law es ley de Berthelot-Nerst en beryl fr loi de Berthelot-Nerst es berilo fr béryl Bertrand lente en Bertrand lens es lente de Bertrand fr lentille de Bertrand

betegarri en fill es relleno fr remplisage

betetze en occupancy es ocupación Beriloa: Sierra albarrana (el Cabril). Cordoba. fr occupation 42 biogeografia biaxiko bikote estereoskopiko Bi ardatz optiko eta hiru errefakzio-indize en stereoscopical couple nagusi dituen kristalaz esaten da. es par estereoscópico en biaxial; biaxic fr paire stéréoscopique es biáxico fr biaxe biltze-arro en reception basin bibalbioak es cuenca de recepción Bivalvia klasea osatzen duten moluskuak, fr bassin de réception gorputza alboetatik zapaldua eta bi kuskuko maskorraz babestua dutenak. Ez dute zefaliza- biltze-putzu ziorik, erradula sekundarioki desagertu da eta en collector well aizkora itxurako oina dute, hots, alboetatik es pozo colector zapaldua. Gehienetan itsastarrak dira, baina fr puits collecteur badaude ur gazikara eta ur gezako espezieak ere. Epibentonikoak, askeak eta itsatsiak, eta binomial (nomenklatura) endobentonikoak izan daitezke. Bibalbioak en binomial (nomenclature) ugariak dira sakonera txikiko itsasoetako sedi- es binomial (nomenclatura) mentuetan. Erabilgarritasun estratigrafikoa tal- fr binomial (nomenclature) deen arabera aldakorra izanik, murritza da gehienetan. Kanbriarretik gaur egunera arte eza- bioeraikuntza gutzen dira. Bibalbioen eta brakiopodoen arte- Batez ere izaki koloniakoi edo sedimentu- ko ezberdintasunak honakoak dira: bibalbioe- -biltzaileen (alga, koral, briozoo eta estromato- tan, salbuespen gutxi batzuk izan ezik, simetria- poridoen, besteak beste) bizitza-jarduera dela -planoa bi kuskuen artean dagoenarekin bat eta eratutako kareharrizko gorputza. Gehiene- dator. Ez dute foramenik eta bi kuskuen artean tan erliebe positiboa du. materia organikoz osaturiko lotailua dute. Bra- en bioconstruction kiopodoetan, berriz, simetria-planoa bi kuskuen es bioconstrucción artean dagoenarekiko perpendikularra da. fr bioconstruction Gehienek foramena dute eta ez dute lotailurik. en bivalves bioestratigrafia es bivalvos Erregistro estratigrafikoan azaltzen diren fr bivalves fosilen denborarekiko banaketaz arduratzen den estratigrafia zein paleontologiaren atala. bibrazio en bioestratigraphy en vibration es bioestratigrafía es vibración fr biostratigraphie fr brontage; vibration biofazie biesfenoide Ezaugarri biologikoetan oinarrituta defini- en bisphenoid es biesfenoide tzen den metakin-gorputza. fr bisphénoèdre en biofacies es biofacies Big Bang fr biofacies en Big Bang es Big Bang biogeografia fr Big Bang en biogeography 43 biogertakari

es biogeografía fr biogeographie

biogertakari Bizidunek jasandako prozesu geologiko azkarra eta hedapen handikoa. en bioevent es bioevento fr bioévènement

biohermo Bioturbazio bortitza erakusten duten lutita hareatsuak, bertan Batik bat organismo sedentarioez (koral, teichicnus lorratza antzematen dela. Albiarra. Armintza. alga, foraminifero, molusku, gastropodo eta Bizkaia. estromatoporidoez) eta hauen karbonato-zatiez osatutako muino, domo, lente edo arrezife itxu- es biocronología fr biochronologie rako arroka-masa. Oro har, litologia askotako arrokez inguraturik azaltzen da. biomikrofazie en bioherm es biohermo en biomicrofacies fr bioherme es biomicrofacies fr biomicrofaciès biohigadura biostasia en bioerosion en biostasy es bioerosión es biostasia fr bio-érosion fr biostasie biohorizonte biostromo en biohorizon es biohorizonte Batez ere organismo sedentarioez edo fr biohorizon hauen karbonato-zatiez osatutako geruza itxu- rako arroka-masa. Oro har, litologia askotako bioklasto arrokaz inguraturik eta inguruko beste geruzen artean kokaturik agertzen da. Fosil-zatia. en biostrome Landare edo animaliek babeserako edo es biostroma euskarri gisa duten egitura, osorik edo zatitua. fr biostrome en bioclast es bioclasto biotiko fr bioclaste en biotic es biótico biokron fr biotique Biozona batek definitutako denbora-tartea. en biochron biotita

es biocron K(Fe, Mg)3(AlSi3O10)(OH)2. Miken taldeko fr biochron filosilikato trioktaedrikoa, kolore ilunekoa. Bal- dintza geologikoen tarte zabal batean era daite- biokronologia ke, bai arroka igneoetan bai arroka metamorfi- en biochronology koetan ere. 44 birrefringentzia

en biotite birkarga es biotita Akuiferoko asetze-zonako ur kantitatea fr biotite handitzen duen berezko prozesua, hau da, berez gehitutako ur kantitatea. bioturbazio en recharge Bizidunen ekintzak substratu sedimenta- es recarga rioan duen eragina. Substratua gogortuta dago- fr recharge nappe enean bioturbazioari biohigadura deritzo. en bioturbation birkristal(du) es bioturbación en recrystallize fr bioturbation es recristalizar fr recristalliser biozenosi birkristaltze Biotopo bateko izakien multzoa. Paleonto- logian paleobiozenosi ere esaten zaio eta, kasu Egoera solidoan dagoen arrokan gertatzen honetan, aztarnategi bateko biotopo berekoak den mineral berrien eraketa. Kristal berriak jato- diren fosil-elkarteari deritzo. rrizkoak baino handiagoak izan ohi dira eta osa- era mineralogiko berdina edo ezberdina izan en biocenosis es biocenosis dezakete. fr biocenosis en recrystallization es recristalización biozona fr recristallisation Fosil-edukian oinarrituz bereizten den birlan(du) arroka-gorputza. en rework en biozone es retrabajar es biozona fr retravailler fr biozone birmobilizazio bipiramide en remobilization en bipyramid es removilización es bipirámide fr removilisation fr bipyramide birreflektantzia biraketa en bireflectance en rotation es birreflectancia es rotación fr biréflectance fr rotation birrefringentzia birgela Sistema kubikoko kristaletan izan ezik, en virgella substantzia kristalinoetan gertatzen den feno- es virguela meno optikoa: eraso-izpi bakar batetik bi fr virgula errefrakzio-izpi sortzen dira. Bi errefrakzio- -izpiak plano perpendikularretan polarizaturik biribildu daude eta abiadura desberdinekoak dira. en rounded Errefrakzio-indize handienaren eta txikienaren es redondeado arteko kenketak aztertutako ebakiduraren birre- fr émoussé fringentzia definitzen du. 45 birrintze

en birrefringence bitrinita es birrefringencia en vitrinite fr biréfringence es vitrinita fr vitrinite birrintze desintegrazio bitrodetrinita en vitrodetrinite birsedimentazio es vitrodetrinita fr vitrodetrinite Aurretik existitzen den arroka sedimen- tariotik eratorritako materialaren sedimenta- zioa. bitumen en bitumen Grabitatearen eraginez gertatzen den es bitumen sedimentuen edo arroken maldan beherako fr bitume higidura eta sedimentazioa (adib. uhertasun- -korrontea). bizkar en resedimentation 1 en back es resedimentación es dorso fr resédimentation fr revers birsorkuntza 2 SIN: hegi en regeneration en steep bank; steep slope es regeneración es ribazo fr régénération fr berge

birtolestatze blastomilonita en refolding Nolabaiteko birkristaltze edo neominerali- es replegamiento zazio prozesuak jasan dituen arroka milonitikoa. fr replissement en blastomylonite es blastomilonita birzurgapen-golko fr blastomylonite en resorption border es golfo de reabsorción blastozoo fr bord de résorption en blastozoan es blastozoo biseriatu fr blastozoaire en biserial es biseriado blenda fr bisérié ZnS. Termino zaharkitua. Ikus esfalerita. bismutinita en blende es blenda en bismutinite fr blende es bismutinita fr bismutinite bloke bismutita Solido-egoeran egotziriko piroklastoa, diametroa 64 mm baino handiagoa duena. en bismutite es bismutita Tamaina handiko partikula (arroka, izo- fr bismutite tza,...). 46 borax

Faila batek banatutako arroka zein es vulcanismo sedimentu-gorputza. fr manifestation volcanique en block es bloque bolkan-kono fr bloc en volcanic cone es cono volcánico bloke alderrai fr cône volcanique en erratic block; erratic boulder es bloque errático bolkanologia fr bloc erratique Sumendien eta fenomeno bolkanikoen azterketaz arduratzen den geologiaren atala. bloke-ibai en volcanology en block river es vulcanología es río de bloques fr volcanologie fr rivière de blocs bolumen-uhin bloke-landa en volume wave en block field; felsenmeer es ondas de volumen es campo de bloques fr onde de volume fr champ de blocs bonba bolkaniko bloke-tefra en volcanic bomb en bolck tephra es bomba volcánica es tefra de bloques fr bombe volcanique fr tephra de blocs boninita boehmita en boninite en boehmite es boninita es boehmita fr boninite fr boehmite borato bogaz - BO3 talde anionikoa duen mineral-klasea. en bogaz Egitura-ezaugarrien ikuspuntutik silikatoen es bogaz antzekoak dira, kristal-egiturak eratzeko gaita- fr bogaz suna baitute. en borate bokale es borato en mouth fr borate es desembocadura fr embouchure borax bolkan Na2B4O5(OH)4.8H2O. Sodio borato mono- klinikoa. Erabilera asko ditu: beira-zuntzaren ➤ sumendi fabrikazioan, xaboiak eta desinfektagarriak egi- teko, etab. bolkanismo en borax Fenomeno bolkanikoen multzoa. es bórax en volcanism fr borax 47 bornita

bornita detan gertatzen bada, geruza konpetentea egitu- en bornite ra dimentsioberdinetan zatitzen da eta boudina- es bornita ge mota horri txokolate-tableta esaten zaio. fr bornite en boudinage es boudinage botroidal fr boudinage Agregatu minerala, mahats-mordoaren itxura duena. Bouguer anomalia en botryoidal Altuera, latitude eta orografiagatik egin es botroidal beharreko zuzenketak egin ondoren lortzen fr botryoïdal den puntu baten grabitate-anomalia. en Bouguer anomaly boudinage es anomalía de Bouguer Konpetentzia desberdineko geruza- fr anomalie de Bouguer -multzoan (kuartzita eta eskistoa, adibidez), geruzekiko paraleloa den estentsioa dagoenean Bouma sekuentzia gertatzen den prozesua. Estentsio horren ondo- Turbidita batzuetan ageri den 5 zatiko segi- rioz, geruza konpetenteenak ebakidura errek- da bereizgarria eta finkoa; zatiren bat, edo gehia- tangular edo eliptikoko (geruzen arteko go, falta daiteke. Zatiak ondorengoak dira, oine- likatasun-kontrastearen araberako) egitura luze tik hasita: gradazio normala (a); xafladura hori- eta paraleloetan zatitzen dira (boudinak). Hor- zontala, goi-jarioko erregimenekoa (b); ripplez- taz, estentsioaren norabidea boudinen ardatze- ko xafladura gurutzatua, edo/eta konboluta- kiko perpendikularra izaten da eta boudinen -geruzapena, (c); xafladura horizontala, behe- artean sortu ohi diren hutsuneak inguruko -jarioko erregimenekoa (d), eta lutitak (e). materialen (material inkonpetenteen) jarioaz en Bouma sequence edota mineral berrien (kuartzo edo kaltzitaren) es secuencia de Bouma hazkundeaz betetzen dira. Estentsioa bi norabi- fr séquence de Bouma

Bouma sekuentzia osorik duen turbidita. Eozenoa. Getxo. Bizkaia. 48 brakisinklinal

SEGIDA EZ-JARRAIA SEGIDA JARRAIA olibinoa anortita

+ tenperatura ortopiroxenoa bitownita

klinopiroxenoa labradorita

ortoanfibola andesita

klinoanfibola oligoklasa - tenperatura biotita albita

Bowen erreakzio-segida: magmatik eratzen diren mineralen kristaltzearen araberako segidak.

Bowen erreakzio-segida brakidium Magmatik eratzen diren mineralak kristal- en brachidium tzearen arabera ordenaturik agertzen dira. es braquidium Kristaltze-ordena hori Bowen-ek aztertu zuen fr brachidium lehenengoz eta tenperatura eta magmaren hasierako osaeraren ondorio zela aditzera eman brakiopodo zuen. Bi segida bereizten dira: Brachiopoda filumean sailkatzen den ani- malia ornogabe zelomaduna. Alde biko simetria • Segida ez-jarraia (melanokratoak: kolore duten kusku biko maskorra du eta gorputzaren iluneko mineralak): silikatoen barne-egiturak aurrealdean lofoforoa. Bizkar-kuskuari brakiala ezberdinak dira. Adibidea: olibino→piroxe- deritzo eta sabel-kuskuari pedunkularra, hurre- no→anfibol→biotita. nez hurren, lofoforoa eusteko erabiltzen den • Segida jarraia (leukokratoak: kolore argi- brakidium izeneko egitura karetsua eta pedun- ko mineralak): barne-egitura berdina dute, kulua kanporatzeko foramena dutelako. Itsasta- baina goi-tenperaturakoak dentsoagoak dira. rrak bentonikoak dira, eta ezagunak diren → → Plagioklasen segida: anortita bitownita la- forma guztiek sakonera txikiko urak eta itsaser- → → → bradorita andesina oligoklasa albita tzak kolonizatzen dituzte. Sailkapena kuskuen en Bowen´s reaction series arteko artikulazioa posible egiten duten haginak es series de reacción de Bowen izatean edo ez izatean datzalarik, Inarticulata fr suite reactionelle de Bowen eta Articulata klaseak bereizten dira. Biak Kan- briarretik gaur egunera arte hedatu dira. Bragg-en lege en brachiopod en Bragg's law es braquiópodo es ley de Bragg fr brachiopode fr loi de Bragg ➤ bibalbio brakiantiklinal brakisinklinal en brachyanticlinal en brachysynclinal es braquianticlinal es braquisinclinal fr brachyanticlinal fr brachysynclinal 49 brakitoles

brakitoles bretxa bolkaniko en brachyfold en volcanic breccia es braquipliegue es brecha volcánica fr brachypli fr brèche volcanique

Bravais sareak bretxa sedimentario 32 talde puntualekin bateragarriak diren 14 en sedimentary breccia sare espazialak. Kristal-sareek materiaren perio- es brecha sedimentaria dizitatea deskribatzen dute. Hiru dimentsiotan fr brèche sedimentaire periodikoki bana daitezkeen modu posible bakarrak adierazten dituzte puntuek. bretxa tektoniko en Bravais lattices en tectonic breccia es redes de Bravais es brecha tectónica fr réseau Bravais fr brèche tectonique

brebikono briofito en brevicone en briophyte es brebicono es briofito fr brevicône fr bryophyte

bretxa briozoo 2 mm baino gehiagoko partikula angelu- Bryozoa filumeko ornogabea. Berezko tsuez osatutako arroka. Partikula hauek (trama) ezaugarriak hauek dira: hazkuntza koloniala, gutxienez arrokaren % 50a osatu behar dute eta karezko eskeletoa edo, gutxiagotan, kitinazko matrizez zein zementuz loturik daude. Autore mintzezkoa, eta U eiteko elikadura-kanala. Goi batzuen ustetan, partikula angelutsuen kopurua Kanbriarrean zalantzazkoak badira ere, Ordovi- % 30etik gorakoa izatea edo fabrika pikorrez ziarretik gaurdaino ezagutzen dira. Briozooen eutsia izatea nahikoa da. artean ez da agertu Entorpocta subfilumeko fosilik, ez baitute alde gogorrik. en breccia es brecha en briozoan fr brèche es briozoo ➤ konglomeratu; milonita fr briozoaire

brontzita en bronzite es broncita fr bronzite

brookita en brookite es brookita fr brookite

bruzita

Kareharrizko bretxa. Albiarra. Castro Urdiales (Cantabria). Mg(OH)2. Sistema trigonalean kristaltzen (Motxila eskala gisa). den magnesio-hidroxidoa. Mikek bezala, esfo- liazio basal perfektua dute. en brucite 50 buztin-mineralak

es brucita es arcilla fr brucite fr a rgile

Bubnoff buztin-hanpadura en Bubnoff en clay swelling es Bubnoff es hinchamiento de arcillas fr Bubnoff fr a rgile gonflement

Buerger bektore buztinharri en Buerger vector en claystone es vector de Buerger es a rcillita fr vecteur de Buerger fr a rgilite bulkanita buztin-mineralak en volcanite Filosilikatoen familiako mineralen taldea. es vulcanita Buztina osatzen duten aluminio silikato hidrata- fr vulcanite tuz osaturik daude. Lurzoruaren osagai nagusia dira. bultzatze-morrena en clay minerals en push moraine es minerales de la arcilla es morrena de empuje fr minérales argileuses fr moraine de poussée

Buntsandstein en Buntsandstein es Buntsandstein fr Buntsandstein bunodonto en bunodont es bunodonto fr bunodonte burdina en iron es hierro fr fer burrow Izaki batek bete eta mantenduriko sedi- mentu barneko espazioa. en burrow es madriguera fr terrier buztin en clay Burrowa: Albiarreko hareaharria Lunada mendatea. Burgos. 51 bytownita

bytownita

An70-An90. Plagioklasen segidako minera- la. en bytownite es bytownita fr bytownite ➤ feldespato

52 C

C horizonte es chamosita en horizon C fr chamosite es horizonte C fr horizon C chernozem ➤ lurzoru en chernozem; chernozyom es chernozem Caerfai fr chernozem ➤ Kanbriar chevron Caradoc en chevron es chevrón en Caradocian fr chevron es Caradociense ➤ toles fr Caradocien ➤ Ordoviziar chevron toles en chevron fold cayo es pliegue chevrón en key fr pli en chevron es cayo fr caye Chondrites en Chondrites chabasita es Chondrites en chabacite fr Chondrites es chabasita fr chabasite cinder en cinder chamosita es cinder en chamosite fr cinder 53

D

D horizonte es daya en horizon D fr daya es horizonte D fr horizon D dazita en dacite datazio es dacita fr dacite Unitate geologiko baten adin absolutu edo erlatiboaren finkapena, metodo paleontologiko, Debye-Scherrer kamera erradiometriko edo magnetikoen bidez egin ohi en Debye-Scherrer camera dena. es cámara Debye-Scherrer en datation fr chambre Debye-Scherrer es datación fr datation deflazio en deflation datum es deflación fr déflation Erreferentziazko gainazal estratigrafiko isokronoa. deflazio-kubeta Arroken geruzen gaina edo oina, baita en deflation hollow bestelako gainazalak ere, zeinetan egituren es cubeta de deflación ingeradak marrazten diren. fr cuvette de déflation en datum es datum deformazio fr datum Esfortzu tektonikoen aurrean arroka- -bolumenek edo arroka-osagaiek jatorrizko daya egoeratik azkeneko egoera bitartean pairatzen en daya duten orientazio- edo eite-aldaketa. Deforma- 55 deformazio ardazkide

zioak tolesak, failak edo bestelako egitura geo- deformazio infinitesimal logikoak eratzen ditu. Deformazio terminoa en infinitesimal strain adiera orokorrean erabiltzen da; strain termino es deformación infinitesimal ingelesa aldiz, adiera hertsiagoan erabiltzen da, fr déformation infinitésimale objektu- edo arroka-zati baten eite-aldaketa adierazteko, alegia. deformazio iraunkor en deformation en permanent strain es deformación es deformación permanente fr déformation fr déformation permanente

deformazio ardazkide deformazio plastiko en coaxial strain en plastic deformation es deformación coaxial es deformación plástica fr déformation coaxiale fr déformation plastique

deformazio biradun deformazio progresibo en rotational strain en progressive deformation es deformación rotacional es deformación progresiva fr déformation rotationnelle fr déformation progressive

deformazio biragabe deformazio-elipsoide en irrotational strain Deformazioak eragindako forma-aldake- es deformación no rotacional tak irudikatzeko modu geometriko erraza. Bata fr déformation non rotationnelle bestearekiko perpendikularrak diren elipsoide- aren hiru simetri ardatzak, X, Y eta Z alegia, deformazio elastiko deformazioaren ardatz nagusiak dira. Elipsoide- en elastic deformation aren X (luzeena) eta Z (motzena) ardatzak, luza- es deformación elástica tze eta laburtze handiena gertatzen diren nora- fr déformation élastique bideak dira, hurrenez hurren. Deformazio- deformazio ez-ardazkide -elipsoidearen forma-aldaketak Flinn diagra- man irudikatzen dira. Egitura geologikoekin en non-coaxial strain erlazionatuz, deformazio-elipsoidearen X arda- es deformación no coaxial tza, luzatze-lineazioaren paraleloa da, eta fr déformation non coaxiale Z-rekiko perpendikularra den XY planoa, folia- deformazio finitu zioaren paraleloa. en finite strain en strain ellipsoid es deformación finita es elipsoide de deformación fr déformation finie fr ellipsoïde de déformation

deformazio heterogeneo deformazio-fase en heterogeneous strain Orogenietan gertatzen diren eta milioika es deformación heterogénea urteko iraupena duten deformazio-denboral- fr déformation hétérogène diak. Deformazio-faseak arroketan sortzen dituzten egitura bereziengatik ezagutzen dira deformazio homogeneo (tolesak, foliazioak, zamalkadurak, urratze- en homogeneous strain -failak, etab.). Deformazio-faseak askoz hobeto es deformación homogénea definitzen dira beren ezaugarri zinematikoen fr déformation homogène bidez (luzatze-lineazioa eta zizaila-noranz- 56 desberdintze magmatiko koak), aipatutako egiturez baino. Adibidez, oro- murritzean soilik agertzen denean, endemiko genia hertziniarrean, oro har, hiru deformazio- esaten zaio. -fase definitzen dira. en demic en deformation phase es démico es fase de deformación fr démique fr phase de déformation dendroideo deformazio-markatzaile en dendroid en strain marker es dendroideo es marcador de la deformación fr marqueur de la déformation dentsitate en density dejekzio-kono es densidad en accumulation cone fr densité es cono de deyección fr cône de déjection denudazio en denudation dekantazio es denudación en decantation fr denudation es decantación fr décantation denudazio formak en denudation forms delta es formas de denudación Ibaiek garraiaturiko eta beren bokaletan fr formes de dénudation metaturiko sedimentu-gorputza. Delta ibai- -bokalean hasi eta itsasoan edo aintziran barne- desagregazio ratzen da. Deltak eratu ahal izateko itsasoak edo en disaggregation aintzirak olatu eta korronteen bitartez barreia- es desagregación tzen duen sedimentu kantitateak txikiagoa izan fr désagrégation behar du ibaiak bokaleratzen duena baino. en delta desbeiratze es delta en devitrification fr delta es desvitrificación fr dévitrification delta-kame en deltaic kame desberdintze magmatiko es kame deltaico Hasierako magma komun bat kimikoki eta fr kame en delta mineralogikoki desberdinak diren zatietan banatzea dakarren prozesua. Zati bakoitzak demiko bere aldetik eboluzionatu eta arroka mota bat Espezie oso bateko populazioa baino txi- baino gehiago era ditzake. Prozesu honetan kiagoa den talde banatua. Talde hauetako kide- kristaltze frakzionatua, asimilazioa eta magmen ek elkarren artean zorizko ernalketa dute. nahasketa prozesuak sar daitezke. Horrela era- Demiko hitzak maiz aurrizkia eramaten du tzen diren arroka magmatikoak era askotakoak banaketaren arrazoia adierazteko; adibidez, izango dira baina elkarren artean ezaugarri topodemiko deritzo eskualde geografiko jakin komun batzuk dituztelarik, segida magmatikoak baten populazioari. Espezie baten populazio edo segida igneoak osatzen dituzte. osoa eremu geografiko zein ekologiko bakar eta en magmatic differentiation 57 desbideratze-esfortzu

es diferenciación magmática desnahaste fr différenciation magmatique en unmixing es desmezcla desbideratze-esfortzu fr exsolution en deviatoric stress es esfuerzo desviatorio desordena fr contrainte déviatorique en disorder es desorden desegite fr désordre higatze destrogiro desertifikazio en dextrogiro es dextrógiro en desertification fr dextrogyre es desertificación; desertización fr désertification detektore en detector desintegrazio es detector SIN: birrintze fr détecteur en disintegration es desintegración detritiko fr désintégration en detrital es detrítico desintegrazio-periodo fr détritique en decay periodity detritujale es periodo de desintegración fr désintégration période en detritivore es detritívoro fr détritivore deskaltzifikazio en decalcification deuteriko es descalcificación en deuteric fr décalcification es deutérico fr deutérique deskarga en backstripping Devoniar es descarga Era (eta eratema) Paleozoikoaren perio- fr backstripping doa (eta sistema), Siluriarraren ondorengoa eta Karboniferoaren aurrekoa, duela 408 eta 362 deskonposizio Ma artekoa. Hiru epoka (eta serie) ditu bere en rotting baitan, Devoniar Goiztiarra, Ertaina eta Beran- es descomposición tiarra. fr décomposition en Devonian es Devónico desmodonta fr Dévonien en desmodont es desmodonta diabasa fr desmodonte en diabase 58 diatomeo

es diabasa diastema fr diabase Sedimentazio-eten laburra, tartean higadu- rarik izan ez duena. Haren denbora-iraupena diagenesi hiatoarena baino laburragoa izanik, koantifika- en diagenesis tzea ezinezkoa izaten da maiz. es diagénesis en diastem; diasthème fr diagenèse es diastema fr diastème; diasthème diaklasa en joint diastrofismo es diaclasa fr diaclase en diastrophism es diastrofismo fr diastrophisme diaklasa diagonal en diagonal joint diatexita es diaclasa diagonal fr diaclase diagonal en diatexite es diatexita diamante fr diatexite C. Elementu natiboa, sistema kubikoan diatomeo kristaltzen dena. Mineralik gogorrena da (H=10) Alga zelulabakar itsastar eta lakutarra, eta kolore argiak izaten ditu; kolore biziak oso sarritan apaingarri finak azaltzen dituzten bi arraroak dira. Errefrakzio-indize altuak eta argia- kuskuz osatutako silizezko oskola (frustrula) ren sakabanatzeak kolore askotako distira duena. Ugalketa asexuala (zelula-zatiketaren bereizgarriak sorrarazten dituzte diamante lan- bidezkoa) edo sexuala (gametoen bidezkoa) duetan. Harribitxi preziatuena izateaz gain, kali- tate baxukoak industrian erabiltzen dira. izan dezakete. Zenbait arroka sedimentarioren ia osagai bakarrak dira. Gehienen tamaina 20 en diamond eta 200 µm artean dago, baina handienak 1 mm- es diamante fr diamant -ra iristen dira. Fosil-erregistroan Jurasikotik gaur egun arte hedatzen dira. diapiro en diatom es diatomea Inguruko materialekiko duen dentsitate fr diatomée txikiaren ondorioz lurrazalerantz igotzen den eite esferikoa edo eliptikoa, edo sakonean fin- katuta dagoen tanta itxurako masa. Diapiroak solido edo likidoak izan daitezke. Oso ezagu- nak dira Triasiko garaiko Keuper fazieko igel- tsudun buztin eta margek eratzen dituzten dia- piroak. en diapire es diapiro fr diapir diapsido en diapsid es diápsido fr diapside Diatomeoa: mikroskopio elektronikoz egindako argazkia. 59 diatomita

diatomita Izaki zelulabakarrak dira. Morfologia mota asko Erabat diatomeoez osatutako silizezko daude talde honen barruan, baina, hala ere, arroka sedimentario argia, arina eta porotsua. dituzten ezaugarri morfologiko zein fisiologiko Urratzaile edo zurgatzaile gisa erabiltzen da, adi- komunak direla medio, dinoflagelatuak talde bidez dinamita egiteko. zabal bakarrean elkar daitezke. Dinoflagelatu gehienen ezaugarriak dira oso nukleo handia, en diatomite es diatomita kromosomak beti ikusgai egotea, kloroplasto fr diatomite hori nahiz marroiak, eta bi flagelo. Bestalde, dinoflagelatuen bizitza-zikloak hainbat fase izan difraktograma ditzake; teka eta kistea sortzen dituztenak dira fase nagusiak. Teka, zelulosazkoa denez, ez da en diffraction pattern es difractograma inola ere iraunkorra eta nekez fosiltzen da; kis- fr diffractogramme tea, aldiz, kimikoki oso egonkorra da eta erraz irauten du milioika urtetan arroka sedimentario- difraktometro etan bere izaera organikoa gordeta. Dinospori- en diffractometer na izenaz ezagutzen den konposatu makromo- es difractómetro lekular organikoaz osaturik dago kistea. Dinos- fr diffractomètre porina espora eta polen-aleen konposatu kimi- koaren, hots esporopoleninaren, antzekoa da difrakzio eta, azken hauetan gertatzen den bezala, dinos- en diffraction porinari esker kisteak ere oso egonkorrak dira. es difracción Dinosporina eta esporopolenina oso antzekoak fr diffraction badira ere, erantzun desberdina dute tindatzai- leen aurrean eta, bestalde, fluoreszentzia- dike -ezaugarri desberdinak dituzte. Teka ez da ia en dyke inoiz fosil aurkitzen, bai ordea kistea. Azken es dique honen ezaugarri taxonomikoen artean, honako fr dyke hauek daude: arkeopiloa, operkuluma, parazin- guluma, parasulkusa, paraplakak, epikistea eta dike-sare hipokistea. en dyke swarm en dinoflagellate es red de diques es dinoflagelado fr réseau des dykes fr dinoflagellé

dimorfismo Espezie bereko animalia edo landareek ezaugarri morfologiko ezberdinak izatea, sexua- ri (dimorfismo sexuala), ugalketa-sistemari (belaunaldien txandaketak) edota urtaroei (dimorfismo urtarotarra) dagokiena. en dimorphism es dimorfismo fr dimorphisme

dinoflagelatu Dinoflagelatuak (grekotik sortua, dinos = errotazioa eta flagellum = zigorra), edo maiz alga dianofizeo esan ohi zaion plankton-taldea. Dinoflagelatua: mikroskopio elektronikoz egindako argazkia. 60 KISTEa TEKA

Kistea Adar Plaka Teka apikala Epikistea Epiteka

Parazinguluma Zelioa Zinguluma

Hipokistea Hipoteka

Prozesua Arkeopiloa Fragma Jostura Parasulkusa Sulkusa Flageloak 1 Operkulua Adar antapikalak

Fase mugikorra (planktonikoa)

Fase geldoa (bentonikoa)

2

(1) dinoflagelatuen kistearen eta tekaren terminologia; (2) dinoflagelatuen bizi-zikloa. 61 dinosauru

dinosauru diskonformitate Triasikotik Kretazeora bitartean bizi izan Etengune estratigrafiko mota. Etengune- ziren narrasti fosilen izen generikoa. Gerriaren -gainazala irregularra (higadurazkoa) du eta arabera Saurischia eta Ornithischia ordenak etengunearen azpiko eta gaineko geruzak elka- bereizten dira. Txikiak zein erraldoiak oso uga- rrekiko paraleloak dira. riak izan ziren; lehorreko txoko guztietara mol- en disconformity datu ziren. es disconformidad fr disconformité en dinosaur es dinosaurio fr dinosaurien diskordante en discordant diopsido es discordante fr discordant CaMgSi2O6. Piroxenoen taldeko inosilikato monoklinikoa. diskordantzia en diopside Etengune estratigrafiko mota. Etengune- es diopsido -gainazala higakorra da eta azpiko eta gaineko fr diopside geruzek angelua osatzen dute. Diskordantziek fase tektonikoa adierazten dutenez, azpiko diorita geruzak deformatuta azalduko dira (toles eta en diorite failak). es diorita en angular unconformity fr diorite es discordancia fr discordance diorita feldespatoidedun SIN: diorita foidedun diskordantzia progresibo en foid-bearing diorite en progressive angular unconformity es diorita con feldespatoides es discordancia progresiva fr diorite feldspathoïdifère fr discordance progressive

diorita foidedun diskordantzia sintektoniko en syntectonic angular unconformity diorita feldespatoidedun es discordancia sintectónica fr discordance syntectonique dipolo en dipole dislokazio es dipolo Zuzen baten inguruan gertatzen den akats- fr dipole -metatzea, non atomo-planoa kristal barnean "gelditzen" den "eskegitako lotura-lerroa" era- disepimentu tzen den. Dislokazio bati lotuta dauden defor- en dissepiment mazioaren norabidea eta lekualdatzea Buergers es disepimento bektorearen (b) bidez adierazten dira. Buerger fr dissépiment bektorea (b) eta dislokazio-lerroa (L) paraleloak direnean, ertz-dislokazio (i) deritzo eta perpen- disgregazio dikularrak direnean, dislokazio helikoidal (ii). en separation en dislocation es disgregación es dislocación fr désagrégation fr dislocation 62 doitze

Dislokazio-lerroa (L) (i) (ii) T Dislokazio-lerroa (L) T T S S' R R P R P S S' P Q Q b b Q Buerger bektorea (b) Buerger bektorea (b) b || L b ⊥ L Dislokazio helikoidala Ertz-dislokazioa

Bi dislokazio-motak: (i) dislokazio helikoidala eta (ii) ertz-dislokazioa. dislokazio helikoidal distira en screw dislocation Argia islatzean mineralek erakusten duten es dislocación helicoidal itxura. Horren arabera, mineralak metalikoak

fr dislocation coin (adibidez, pirita: FeS2) edo ez-metalikoak (adi- ➤ dislokazio bidez, kuartzoa: SiO2) dira. en brilliancy; luster disodonta es brillo en disodont fr brillance es disodonta es disodonte distira beirakara en vitric brilliancy disolbagarri es brillo vítreo en soluble fr vitreous brillance es soluble fr soluble diteka en ditheca disolbagarritasun es diteca es dithèque en solubility es solubilidad Dogger fr solubilité en Dogger es Dogger disoluzio fr Dogger en solution ➤ Jurasiko es disolución fr dissolution doiketa en afinement distena es afinamiento Termino zaharkitua. Ikus zianita. fr affinement en disthene es distena doitze fr disthéne en afinement 63 dolina

es afinamiento es karst en domos fr affinement fr karst en dôme

dolina dorre en doline; sinkhole en tower es dolina es torre fr doline fr tour ➤ karst dorre-karst dolomia en tower karst en dolomite; dolostone es karst en torres es dolomía fr karst en tour fr dolomie dortsal bolkaniko dolomita en volcanic ridge

CaMg(CO3)2. Sistema trigonalean kristaltzen es dorsal volcánica den karbonatoa, ankeritaren isomorfoa dena. fr dorsale volcanique en dolomite es dolomita draa fr dolomite en draa es draa doming fr draa en doming es doming drainaje fr doming drainatze

domo drainaje-sare en dome drainatze-sare es domo fr dôme drainatze domo anatektiko SIN: drainaje en anatectic dome Inguru batean urak azaleko edo lurpeko es domo anatéctico bideak hartzea. Hortaz, inguru bateko urak fr dôme anatectique bideratzen diren azaleko ibai eta aintziren mul- tzoari drainatze-sarea (edo drainatze-sistema) domo bolkaniko deritzo eta ibai batek drainatzen duen inguruari, en volcanic dome drainatze-ingurua. es domo volcánico en drainage fr dôme volcanique es avenamiento; drenaje fr drainage domo migmatitiko en migmatitic dome drainatze-sare es domo migmatítico SIN: drainaje-sare fr dôme migmatitique en drainage net es red de drenaje domo-karst fr réseau de drainage en dome karst ➤ drainatze 64 Dyfed drumlin duna igokari en drumlin en climbing dune es drumlin es duna remontante fr drumlin fr dune ascendante drusa duna paraboliko en druse en parabolic dune es drusa es duna parabólica fr druse fr dune parabolique duna duna-lerro en dune en dune ridge es duna es cordón de duna fr dune fr cordon de dune

Dyfed ➤ Ordoviziar

65

E

ebaki fr sectile en section ➤ zailtasun es sección fr section ebaporita en evaporite ebakidura es evaporita en section fr evaporite es sección fr section ebazpen en solution ebakidura busti es resolución en wet section fr résolution es sección mojada fr section mouillée eboluto en evolute ebakidura kondentsatu es evoluto fr évolute en condensed section es sección condensada fr section condensé eboluzio Bizia Lurrean bizidun bakar batetik, edo ebakidura-lineazio gutxi batzuetatik, abiatuta gradualki garatu dela en intersection lineation dioen teoria. Bizidunak ingurunera moldatzea- es lineación de intersección rekin batera, hasierako bizidun bakunetatik fr linéation d'intersection ondorengo izaki konplexuetara heldu gara. Beraz, arbasoetatik ondorengoetara etengabeko ebakigarri aldaketa graduala dela eta, aldaketa sakonak en sectile gertatzen dira denbora geologikoan zehar. es séctil en evolution 67 eboluzio filetiko

es evolución es estructura planar fr évolution fr plan structure

eboluzio filetiko egitura-eremu en phyletic evolution en structure domain es evolución filética es dominio estructural fr évolution phylétique fr domaine de structure

edafologia egitura-faktore en structure factor Lurzoruen sorrera, osaera eta dinamika es factor de estructura aztergai dituen zientzia. fr facteur de structure en edaphology es edafología egitura-maila fr pédologie SIN: maila estruktural efluente en structural level es nivel estructural en effluent fr niveau structural es efluente fr effluent egitura-plataforma en structural platform efusibo es plataforma estructural en effusive fr plate-forme structurale es efusivo fr effusif egoera magmatikoko deformazio en magmatic-state deformation egitura es deformación en estado magmático en structure fr déformation á l'état magmatique es estructura fr structure egoera solidoko deformazio en solid-state deformation egitura forma es deformación en estado sólido en structural form fr déformation à l'état solide es forma estructural fr forme structurale egokitze isostatiko en isostatic adjust egitura magnetiko es ajuste isostático fr ajustage isostatique en magnetic structure es estructura magnética egungo fronte fr structure magnétique en actual front egitura modulatu es frente actual fr front actuel en modulated structure es estructura modulada eguraldi oneko olatu-oin fr structure modulée en fairweather wave base es nivel de base de oleaje de buen tiempo egitura planar fr niveau de base de vague de beau en planar structure temps 68 ehundura granonematoblastiko eguzki-orban es textura dendrítica en sunspot fr texture dendritique es mancha solar fr tache solaire ehundura diabasiko en diabasic texture eguzki-sistema es textura diabásica en solar system fr texture diabasique es sistema solar fr système solaire ehundura esferulitiko en spherulitic texture ehundura es textura esferulítica Arroken itxura edo ezaugarri fisiko oroko- fr texture sphérulitique rrak, partikula edo kristalen itxura geometrikoa eta elkarren arteko erlazioa barne dituela; esate ehundura eskeletiko baterako, arroka sedimentario baten osagaien en skeletical texture tamaina, forma eta horien antolamendua, edo es textura esquelética arroka igneoen osagaien kristalinitatea, pikorta- fr texture squelettique suna eta fabrika. Esku-lagin edo mikroskopio optikoaren eskalan behatutako ezugarriek defi- ehundura feltsitiko nitzen dute ehundura. Egitura terminoa arroka- en felsitic texture ren eskala handiagoko ezaugarrietarako erabil- es textura felsítica tzen da. Bi termino hauek ez lirateke sinonimo fr texture felsitique gisa erabili beharko, ehundura-ezaugarri batzuk egitura-ezaugarri handien antzekoak edo para- ehundura grafiko leloak badira ere. Nahastea egon daiteke, beste en graphic texture hizkuntza batzuetan (frantsesez, esate baterako) es textura gráfica alderantzizko esanahia baitute termino hauek. fr texture graphique en texture es textura ehundura granoblastiko fr texture en granoblastic texture ehundura afanitiko es textura granoblástica fr texture granoblastique en aphanitic texture es textura afanítica fr texture aphanitique ehundura granoblastiko poligonal en granoblastic-poligonal texture ehundura azpiofitiko es textura granoblástica poligonal en subpphitic texture fr texture granoblastique polygonale es textura subofítica fr texture subophitique ehundura granolepidoblastiko en granolepidoblastic texture ehundura bitrofiriko es textura granolepidoblástica en vitrophyric texture fr texture granolépidoblastique es textura vitrofídica fr texture vitrophydique ehundura granonematoblastiko en granonematoblastic texture ehundura dendritiko es textura granonematoblástica en dendritic texture fr texture granonematoblastique 69 ehundura granoporfiroblastiko

ehundura granoporfiroblastiko ehundura makromeritiko en granoporphiroblastic texture en macromeritic texture es textura granoporfidoblástica es textura macromerítica fr texture granoporphiroblastique fr texture macromeritique

ehundura hialokristalino bitrofiriko ehundura mikrolitiko en vitrophidic hyalocristalline texture en microlitic texture es textura hialocristalina vitrofídica es textura microlítica fr texture hyalocristalline vitrophydique fr texture microlitique

ehundura hialokristalino esferulitiko ehundura mikroporfiriko en spherulitic hyalocristalline texture en microporphiritic texture es textura hialocristalina esferulítica es textura microporfídica fr texture hyalocristalline sphérolitique fr texture microporphyrique

ehundura hialokristalino mikrolitiko ehundura mirmekitiko en microlitic hyalocristalline texture en mirmequitic texture es textura hialocristalina microlítica es textura mirmequítica fr texture hyalocristalline microlitique fr texture mirmequitique

ehundura hialokristalino mikroporfiriko ehundura ofitiko en microporphiritic hyalocristalline tex- en ophitic texture ture es textura ofítica es textura hialocristalina microporfídica fr texture ophitique fr texture hyalocristalline microporphy- rique ehundura panidiomorfiko en panidiomorphic texture ehundura holohialino bakuolar es textura panidiomórfica en holohyaline vesicular texture fr texture panidiomorphe es textura holohialina vacuolar fr texture holohyalin vacuolaire ehundura sakaroideo en saccharoid texture ehundura holohialino perlitiko es textura sacaroidea en perlitic holohyaline texture fr texture sacharoïde es textura holohialina perlítica fr texture holohyalin perlitique ehundura sinplektitiko en symplectitic texture ehundura holohialino perlitiko- es textura simplectítica -bakuolar fr texture symplectitique en holohyaline vesicle-perlitic texture es textura holohialina perlítica-vacuo- ehundura trakitiko lar en trachytic texture fr texture holohyalin perlitique-vacuo- es textura traquítica laire fr texture trachytique

ehundura kristaloblastiko ehundura zelular en crystalloblastic texture en celular texture es textura cristaloblástica es textura celular fr texture cristalloblastique fr texture cellulaire 70 elementu bateragarri eiektibo ekipikortsu en eyective en equigranular es eyectivo es equigranular fr éjectif fr isogranulaire eite eklogita Kristalen forma geometrikoa. en eclogite es eclogita Simetrikoki baliokideak diren aurpegien fr eclogite multzoa. Aurpegi horien ezaugarri kimiko eta fisikoak berdinak dira. Hainbat mota daude: elastiko itxia, irekia, konposatua eta bakuna. Edozein kristal-eite izendatzeko, Miller indizeak giltzen en elastic artean erabiltzen dira. es elástico fr élastique en form ➤ zailtasun es form a fr forme elastizitate-muga ekaizpeko olatu-oin en elastic limit es límite de elasticidad en storm wave base es nivel de base de oleaje de tormentas fr limite d'élasticité fr niveau de base de vague de tempête elektrofazie ekarpen en electrofacies en feeding es electrofacies es aporte fr electrofaciès fr nourricière elektroi-dentsitate ekdisis en electron density en ecdycis es densidad electrónica es ecdisis fr densité électronique fr ecdysis elementu aztarna ekidimentsional Mineral baten osaeran funtsezkoa ez dena, en equant baina honen egituran kantitate txikietan aurki- es equidimensional tzen dena. fr équidimensionnel en trace element es elemento traza ekinodermo fr élément en trace Echinodermata filumeko itsas ornogabe bentiko bakartia. Simetria erradiala, kaltzita kris- elementu bateraezin taltsuez osatutako plaka edo osikulodun endo- en incompatible element eskeletoa eta ur-sistema baskularra izatea ditu es elemento incompatible ezaugarri nagusiak. Ekinozooak, Asterozooak, fr élément incompatible Krinozooak eta Homalozooak dira talde honen subfilumak. elementu bateragarri en echinoderm en compatible element es equinodermo es elemento compatible fr échinoderme fr élément compatible 71 elementu hidromagmatofilo

elementu hidromagmatofilo elipsoide triaxial en hydromagmatophyle element en triaxial ellipsoid es elemento hidromagmatófilo es elipsoide triaxial fr élément hydromagmatophille fr ellipsoïde triaxiale

elementu nagusiak elkarhazkunde Lurrazalaren osagai kimiko ugarienak Espezie bateko edo hainbat espezietako (O, Si, Al, Fe, Ca, Na, K eta Mg), % 1 baino por- banakoez osatuta dauden kristal-agregatuak. tzentaia handiagoan agertzen direnak. Banakoen elementu kristalografikoen artean Arroketan % 5 baino proportzio handia- erlazio geometrikoak egon daitezke. goan azaltzen diren elementuak. en intergrowth en major elements es intercrecimiento es elementos mayores fr croissance enchevêtrée fr éléments majeurs elkarkari elementu natibo SIN: erreziproko Naturan beste elementuekin konbinatu en reciprocal gabe azaltzen den elementu kimikoa, gas eran es recíproco ez dagoena. Hiru taldetan biltzen dira: metalak fr réciproque (Au, Ag, Cu, Pb, Pt, Ir, Pd, Os, Fe, Hg, Ta, Sn, Zn), semimetalak (As, Sb, Bi, Se, Te) eta ez- elkarte -metalak (S, C). en association en native element es asociación es elemento nativo fr association fr élément natif elkartze-gainazal elementu urriak en composition surface Termino hau erabiltzen da batzuetan arro- es superficie de composición kan % 1-5 bitarteko portzentaian agertzen diren fr plan de m‰cle osagaiak aipatzeko. en minor elements elongazio es elementos menores en elongation fr éléments mineurs es elongación fr allongement elikatze-zona en feeding zone elongazio kuadratiko es zona de alimentación fr zone d'alimentation en quadratic elongation es elongación cuadrática elipsoide oblatu fr élongation quadratique en oblate ellipsoid elubial es elipsoide oblato fr ellipsoïde aplati en eluvial es elubial elipsoide prolatu fr eluvial en prolate ellipsoid es elipsoide prolato elubiazio fr ellipsoïde allongé en eluviation 72 endogeno

es eluviación es fértil fr éluviation fr fertile elur emari en snow en flow rate es nieve es caudal fr neige fr débit elur iraunkor enantiomorfo en permanent snow en enantiomorphe es nieve perpetua es enantiomorfo fr neige perpétuelle fr énantiomorphe elurrauso enargita

en snow avalanche AsCu3S4. Sulfogatzen klaseko mineral orto- es alud de nieve rronbikoa. Kobrearen mea garrantzitsua da. fr avalanche de neige en enargite es enargita elurtegi fr énargite SIN: izoztegi endemiko en snowfield es nevero en endemic fr glacier es endémico fr endemique elurtegi-morrena ➤ demiko SIN: izoztegi-morrena endemismo en snowfield moraine en endemism es morrena de nevero es endemismo fr moraine de nevé fr endémisme elur-txoko endobentoniko en snow hollow en endobenthic es nicho de nivación es endobentónico fr niche de nivation fr endobenthique elurtze-zirku endoeskeleto en nivation cirque en endoskeleton es circo de innivación es endoesqueleto fr cirque d'enneigement fr endosquelette emaile endofauna en tributary en endofauna es tributario es endofauna fr tributaire fr endofaune emankor endogeno en fertil en endogenous 73 endokarst

es endógeno enstatita fr endogène MgSiO3. Piroxenoen taldeko inosilikato ortorronbikoa. endokarst en enstatite en endokarst es enstatita es endokarst fr enstatite fr endokarst eolianita endorreiko en aeolianite en endoreic; endorheic es eolianita es endorreico fr sédiment éolien consolidé fr endoréique eon endorreismo Eskala geokronologikoko denbora-unitate en endoreism; endorheism handiena, multzokatutako zenbait eraz osaturik es endorreismo dagoena. Lurraren historia geologikoan lau eon fr endoréisme bereizten dira: Priskoarra, Arkearra, Proterozoi- koa eta Fanerozoikoa. Eonaren baliokide kro- endoskarn noestratigrafikoa eontema da, denbora-tarte en endoskarn horretan eratutako arroka-gorputza. es endoskarn en eon fr endoskarn es eon fr eon endoteka en endotheca eontema es endoteca Unitate kronoestratigrafikoen maila altue- fr endothèque na, eon batean eratutako arroka-gorputza adie- razten duena; beraz, eona da eontemaren balio- endozeratoideo kide geokronologikoa. Multzokatutako zenbait en endoceratoid eratemaz osatuta dago. es endoceratoideo en eonthem fr endocératoidé es eontema fr eontheme endozikliko en endocyclic Eozeno es endocíclico en Eocene fr endocyclique es Eoceno fr Éocène enklabe ➤ Paleogeno Arroka igneoen barruan agertzen den arro- ka zaharrago baten zatia, arroka igneoarekin epibentoniko genetikoki erlazionatuta ezinbestean egon behar en epibenthic ez duena: xenolitoak deritze arroka ostalariare- es epibentónico kin genetikoki erlazionaturik ez daudenean eta fr épibenthique autolitoak genetikoki erlazionaturik daudenean. epidota en enclave es enclave Sorosilikatoen klaseko mineralen taldea fr enclave (epidoten taldea). Talde honetako mineral 74 eraitsi bereizgarriena epidota da epizonal Ca2(Al,Fe)Al2O(SiO4)(Si2O7)(OH). Sistema mo- en epizonal noklinikokoa da eta berde pistaxa da. Baldintza es epizonal metamorfikoetan sortutako minerala da. fr épizonal en epidote es epidota epoka fr epidote Eskala geokronologikoko denbora- -unitatea, multzokatutako zenbait aroz osatuta epifauna dagoena. Multzokatutako zenbait epokek perio- en epifauna doa osatzen dute. Epokaren baliokide kronoes- es epifauna tratigrafikoa seriea da, denbora-tarte horretan fr épifaune eratutako arroka-gorputza, alegia. epigenesi en epoch es época en epigenesis fr époque es epigénesis fr épigenèse era epikusku Eskala geokronologikoko denbora- -unitatea, multzokatutako zenbait periodoz osa- en epivalve es epivalva tuta dagoena. Multzokatutako zenbait erak eona fr épivalve eratzen dute. Esate baterako, Mesozoiko era hiru periodoz osaturik dago: Triasikoa, Jurasi- epitaxia koa eta Kretazeoa. Eraren baliokide kronoestra- tigrafikoa eratema da, denbora-tarte horretan en epitaxy es epitaxia eratutako arroka-gorputza. fr épitaxie en era es era epiteka fr ere en epitheca es epiteca eraberritu fr épithèque en neoformed es neoformado epizentro fr néoformé Lurrikara sortu den foku sismikoaren berti- kalean dagoen lurrazaleko puntua. Bertan sor- eragile tzen dira lurrazalean zehar hedatu eta honda- agente mendien eragile diren azalera-uhinak. en epicenter eraikin es epicentro en building fr épicentre es edificio fr b‰timent epizona en epizone eraits(i) es epizona en remove fr épizone es abatir ➤ metamorfismo fr abattre 75 eraldaketa

eraldaketa eredu en transformation en model es transformación es modelo fr transformation fr modele

eraso-angelu erg en angle of incidence en erg es ángulo de incidencia es erg fr erg fr angle d'incident eritrina erasokor en erythrine sarkor es eritrina fr érythrine eratema Unitate kronoestratigrafikoa, era batean erlaitz eratutako arroka-gorputza adierazten duena; en ledge beraz, era da eratemaren baliokide geokronolo- es cornisa gikoa. Multzokatutako zenbait sistemaz eratuta fr corniche dago eta multzokatutako zenbait eratemek eon- erlaxatze tema eratzen dute. en erathem SIN: erlaxazio es eratema en relaxation fr eratheme es relajación fr rel‰chement erauzketa erlaxazio en extraction es extracción erlaxatze fr extraction erliebe eraztun- Lurrazalaren ezaugarri geomorfologikoen multzoa. anular en relief eraztun-sare es relieve fr relief en annular drainage pattern es red anular erliebe aklinal fr réseau annulaire en aclinal relief es relieve aclinal erdieroale fr relief aclinal en semiconductor es semiconductor erliebe apalachetar fr semi-conducteur en apalachian relief es relieve apalachiano erdiko morrena fr relief appalachien en central moraine es morrena central erliebe deposizional fr moraine mediane en depositional relief 76 erradula

es relieve deposicional erradio- fr relief dépositional erradial erliebe kontinental erradio hidrauliko en continental relief en hydraulic radius es relieve continental es radio hidráulico fr relief continental fr rayon hydraulique erliebe monoklinal erradioaktibo en monoclinal relief en radioactive es relieve monoclinal es radioactivo fr relief monoclinal fr radioactif erliebe optiko erradiogeniko en optic relief en radiogenic es relieve óptico es radiogénico fr relief minéral fr radiogénique erliebe tolestu erradiolario en folded relief Silizezko eskeleto erretikuluduna duen es relieve plegado Actinozoa klaseko protoktisto pelagiko itsasta- fr relief de plissement rra. Eskeleto erretikuludunak simetria axiala (naselarioak) edo erradiala (espumelaridoak) erliebe topografiko du. Erradiolarioen zelularen tamaina 100 eta en topographic relief 2.000 µm artekoa izaten da eta haien eskeletoak es relieve topográfico nahikoa ugariak dira arroka sedimentarioetan fr relief topographique Kanbriarretik hasita gaur egun arte. en radiolarian eroaletasun es radiolario Naturan agertzen diren gorputz solido eta fr radiolaire likidoek elektrizitatea garraiatzeko duten gaita- suna. Gaitasun hori, urari, disolbatuta darama- erradiolarita tzan gatzek ematen diote eta µS/cm unitatetan Erradiolarioen eskeletoez osatuta dagoen neurtu ohi da. silizezko arroka sedimentarioa. Sedimentu en conductivity hauetako gramo bakar batean 100.000 es conductividad erradiolario-eskeleto baino gehiago aurki dai- fr conductivité tezke. en radiolarite erradial es radiolarita SIN: erradio- fr radiolarite en radial es radial erradiometriko fr radial en radiometric es radiométrico erradiazio fr radiométrique en radiation es radiación erradula fr radiation en radula 77 erraldoi-galtzada

es rádula erreflektometro fr radule en reflectometer es reflectómetro erraldoi-galtzada fr reflectomètre en giant road es calzada de gigante errefrakta(tu) fr chaussée de géant en refract es refractar erranker fr réfracter en ranker es ranker errefraktometro fr ranker en refractometer es refractómetro errauts fr réfractomètre en ash es ceniza errefrakzio fr cendre en refracction es refracción errauts-kono fr réfraction en cinder cone es cono de cenizas errefrakzio-indize fr cone cendre Argiak airean duen abiaduraren eta mine- erreal ralean duenaren arteko zatidura (n). en real en index of refraction es real es índice de refracción fr réel fr indice de réfraction

erreboluzio-elipsoide errefringentzia en ellipsoid of revolution en refringence es elipsoide de revolución es refringencia fr ellipsoïde de révolution fr refringence

erredukzio erregimen en reduction en regime es reducción es régimen fr réduction fr régime

erredukzio-orban erregistro en reduction spots en records es manchas de reducción es registro fr taches de réduction fr enregistrement

erreflektantzia erregogor en reflectance en heat-resistant es reflectancia es refractario fr réflectance fr réfractaire 78 errizolito erregolito en rheology en regolite; regolith es reología es regolito fr rheologie fr régolite erresistentzia erregosol en resistance en regosol es resistencia es regosol fr résistance fr régosol erresonantzia erregresio en resonance Itsasoa kontinentetik urruntzea, hau da, es resonancia fr résonance hasieran ur-sakonera handiek estalitako eskual- deak urik gabe geratzea edo ur-sakonera txikia- erretikula go izatera pasatzea. en regression en reticule es regresión es retícula fr régression fr réticule erregresio behartu erretikulu en forced regression en reticle es regresión forzada es retículo fr régression forcée fr réticule erreinu erretrogradazio en kingdom en retrogradation es reino es retrogradación fr règne fr rétrogradation erreka erreziproko 1 ibai elkarkari

2 SIN: lats; xirripa; errekasto erriodazita en brook; stream en rhyodacite es arroyo es riodacita fr ruisseau fr rhyodacite errekasto erriolita erreka Mikrolito eta fenokristal arraroak (kuar- tzo erriolitikoa, feldespatoa, anfibola eta bioti- errelikto ta) dituen kolore argiko arroka efusibo beira- en relic tsua. es relicto en rhyolite fr relicte es riolita fr rhyolite erreologia Benetako gorputzen deformazioa azter- errizolito tzen duen zientziaren atala. en rhizolith 79 errizopodo

es rizolito errotazio-faila fr rhizolithe en rotational fault es falla rotacional errizopodo fr faille rotationnelle en rizopoda es rizópodo errubefakzio fr rizopode en rubefaction es rubefacción errodadura fr rubéfaction en rolled es rodadura errubi

fr roulemnt Al2O3. Korindoiaren aldaera den harribitxi gorria. Kromo kantitate urriak kolore gorri errodatze bereizgarria ematen dio. en rolling en ruby es rodamiento es rubí fr arrondi fr rubis

erroitz errudista amildegi en rudist es rudista erronbiko fr rudiste en rhombic ertz es rómbico fr rhombique 1 en edge es arista erronboedriko fr arète en rhomboedric 2 en margin es romboédrico es margen fr rhomboédrique fr marge

errotatxo ertz aktibo en little mill en margin active es molinete es margen activo fr moulinet fr marge actif

errotazio ertz pasibo en rotation en margin passive es rotación es margen pasivo fr rotation fr marge pasif ➤ Lurra ertz-dislokazio errotazio-ardatz en edge dislocation en rotation axis es dislocación en arista es eje de rotación fr dislocation vis fr axe rotationel ➤ dislokazio 80 esfortzu-elipsoide erupzio esfortzu en eruption Arroka baten azalera-unitateko gainazale- es erupción an aritzen den modulu bereko eta kontrako fr éruption norantzako indar-parea. Beste era batera esan- da, material bat deformatzera daraman indar- eseki -multzoa. Esfortzuaren unitatea (SI) Pascala (Pa) en suspend; to hang (1 Pa=1Nm-2) da. Esfortzuak bektoreen propie- es suspender tateak dituenez, gainazal batean aritzen den fr suspend edozein motatako indarra esfortzu normalean (s) (gainazalarekiko perpendikularra) eta zizai- esekidura lazko esfortzuan (t) (gainazalarekiko paraleloa) en suspension deskonposa daiteke. es suspensión en stress fr suspension es esfuerzo fr contrainte esekidura-zama en suspended load esfortzu ertain es carga de suspensión en intermediate stress fr matière en suspension es esfuerzo intermedio fr contrainte intermédiaire esfalerita ZnS. Sistema kubikoko zink sulfuroa. Era- esfortzu hidrostatiko ketaren ingurunearen arabera, %25 burdina izan en hydrostatic stress dezake, eta, kantitate urritan, baita manganesoa es esfuerzo hidrostático eta kadmioa ere. Galena, pirita eta kalkopirita- fr contrainte hidrostatique rekin batera agertzen da maiz. Zink metalaren mea garrantzitsuena da. esfortzu maximo en sphalerite en maximum stress es esfalerita es esfuerzo máximo fr sphalérite fr contrainte maximum esfena esfortzu minimo Termino zaharkitua. Ikus titanita. en minimum stress en sphene es esfuerzo mínimo es esfena fr contrainte minimum fr sphène esfortzu nagusiak esfenoide en principal stresses en sphenoid es esfuerzos principales es esfenoide fr contraintes principales fr sphénoèdre esfortzu normal esfoliazio en normal stress Zenbait mineralek (adibidez mikek) plano es esfuerzo normal kristalogtafikoen arabera apurtzeko duten era. fr contrainte normale en exfoliation es exfoliación esfortzu-elipsoide fr exfoliation en stress ellipsoid 81 esfortzu-eremu

es elipsoide de esfuerzos eskizodonte fr ellipsoïde des contraintes en schizodont es esquizodonta esfortzu-eremu fr schizodonte en stress field es campo de esfuerzos eskleraktinido fr champ des contraintes en scleractinian es escleractínido esfortzu-ibilbide fr scléractinies en stress trajectories es trayectoria de esfuerzos esklerotinita fr trajectoire des contraintes en sclerotinite es esclerotinita esfortzu-sistema fr sclérotinite en stress system es sistema de esfuerzos eskualde fr système des contraintes en region es región eskafopodo fr région en scaphopod es escafópodo eskualde-geologia fr scaphopode en regional geology es geología regional eskapolita fr géologie regionale en scapolite es escapolita esmektita fr scapolite en smectite es esmectita esker fr smectite en esker esmeralda es esker fr esker Beriloaren aldaera berdea. Kromo kantita- te urriak kolore berde bizia ematen dio. Oso eskisto harribitxi preziatua da. en schist en emerald es esquisto es esmeralda fr schiste fr emeraude

eskistositate espeleotema en schistosity Inguru karstikoetan ur gezak disolbaturik es esquistosidad daramatzan substantziak (CaCO3, CaSO4, eta fr schistosité abar) hauspeatutakoan eratzen diren mineral ➤ foliazio sekundarioen metakina, esate baterako estalak- titak eta estalagmitak. Estalaktita: sabaitik eskistositate-fronte beherantz hazten den gorputz koniko edo zilin- en schistosity front drikoa. Estalagmita: zorutik gorantz hazten es frente de esquistosidad dena. fr front de schistosité en speleothem 82 espora

es espeleotema es espícula fr spéléolite fr spicule espesartina espilita

Mn3Al2Si3O12. Granateen taldeko nesosili- Alteratu edo metamorfizaturiko basalto katoa. mota. Ehundura amigdaloidea edo besikularra en spessartine du, non feldespatoak albitizatuta dauden eta es espesartina tenperatura baxuko zenbait mineral (klorita, fr spessartine kaltzita, epidota, prehnita...) ere azaltzen diren. en spilite espeziazio alopatriko es espilita fr spilite en allopatric speciation es especiación alopátrica espinela fr espèciation allopatrique Oxidoen klaseko mineralen taldea, espeziazio filetiko espinela, magnetita, kromita eta beste mineral batzuk barnean dituena. Espezie berriak sortzen dituen eboluzio prozesua, aurreko espezieren baten populazio- MgAl2O4. Espinelen taldeko minerala. an gertaturiko aldaketa genetiko gradual eta Sistema kubikoan kristaltzen da eta sarritan makla bereziak ematen ditu (espinelaren geldoen bidez gertatzen dena. makla). Kuartzorik gabeko arroka igneo eta en phyletic speciation metamorfikoetan azaltzen da. Hainbat koloreta- es especiacion filetica koa izan daiteke, eta gorri argia duenean "espi- fr espèciation phylétique nela errubi" deritzo. espeziazio parapatriko en spinel es espinela en parapatric speciation fr spinelle es especiación parapátrica fr espèciation parapatrique espira en spire espeziazio sinpatriko es espira en synpatric speciation fr spire es especiación simpátrica fr espèciation synpatrique espiriferido en spiriferid espezie es espiriférido en species fr spiriferid es especie fr espèce espodumena

LiAlSi2O6. Piroxenoen taldeko inosilikato espezie mineral monoklinikoa, litioaren mea garrantzitsua en mineral specie dena. es especie mineral en spodumene fr espèce minéral es espodumena ➤ mineral fr spodumène espikula espora en spicule en spore 83 esporinita

es revestimiento fr couverture

estalki

Tolestu eta metamorfizatu ondoren peniplanizatua izan den material-multzoaren (zokaloaren) gainean dagoen material sedimen- tario nahiz bolkanikoen multzoa.

Edozein fluido-hobi isolatzen duen harri iragaztezina.

Tektonikan desitsaspen-mailatik gora dagoen arroka-multzoa; estalkiak zokaloa baino Espora: mikroskopio elektronikoz egindako argazkia. askoz ere deformazio bortitzagoa jasaten du. Estalki sedimentarioak eta tektonikoak ez dute berbera izan beharrik; hortaz, estalki sedimenta- es espora rioaren zati bat desitsaspen-mailatik behera fr spore geratzen bada, tegumentu deritzo. Euskokan- tauriar Arroan Permiar eta Buntsantstein-eko esporinita arrokek tegumentua osatzen dute. en sporinite en cover; sedimentary cover es esporinita es cobertera fr sporinite fr recouvrement estai estalki-estilo Unitate kronoestratigrafikoa, aro batean en covering style eratutako arroka-gorputza adierazten duena; es estilo de cobertera beraz, aroa da estaiaren baliokide geokronologi- fr style de couverture koa. Multzokatutako zenbait estaiak seriea osa- tzen dute. Estaia ebaki berezi batean definitzen estaurolita da, eta toki geografiko horren izena hartu ohi du. Fe2Al9O6 (SiO4)4(O, OH)2. Nesosilikato- en stage en klaseko mineral monoklinikoa, sarritan es piso makla bereziak (gurutze itxurakoak) ematen fr étage dituena. estalagmita en staurolite es estaurolita en stalagmite fr staurotide es estalagmita fr stalagmite ➤ espeleotema

estalaktita en stalactite es estalactita fr stalactite ➤ espeleotema

estaldura Estaurolitaren makla (Manual de Mineralogia, Cornelis K. eta en cover Cornelius S. H. Jr., 1997) 84 estromatoporido estentsio baezinak diren mineraletan (buztin-mineral eta en extension burdin oxidoan) aberatsak direlako. es extensión en stylolite fr extension es estilolito fr stylolite estentsio-faila en extensional fault estratifikazio es falla extensional Arroka sedimentarioen antolakuntza geru- fr faille extensional zetan. Geruzen lodiera eta ezaugarriak askotari- koak dira. Geruzen barne-egituraren arabera, estentsio-krenulaziozko cleavage geruzapen gurutzatua (ikus geruzapen guru- en extensional crenulation cleavage tzatu), gradatua eta masiboa bereizten dira, bes- es clivage de crenulación extensional teak beste. fr extensional crénulation cleavage en stratiphication es estratificación estibina fr stratification

Sb2S3. Sistema ortorronbikoan kristaltzen den antimonio sulfuroa. Kantitate urritan urrea, estratigrafia zilarra, burdina, beruna edota kobrea izan ditza- en stratigraphy ke. Antimonioaren mea garrantzitsua da. es estratigrafía en stibnite fr stratigraphie es estibina ➤ geologia fr stibine estratu estilo deiektibo en bed; stratum en dejective style es estrato es estilo deyectivo fr strate fr style déjectif estratu gurutzatu estilo eiektibo en cross-bed; cross-stratum en ejective style es estrato cruzado es estilo eyectivo fr strat entrecroisée fr style éjectif estromatolito estilo tektoniko Alga zianofizeoek eragiten duten eta en tectonic style barne-egitura xafladuna duen bioeraikina. Alga- es estilo tectónico -sareek harrapatutako sedimentu detritiko fina fr style tectonique nahiz karbonato hauspeatuzko xafla txandaka- tuen multzoa izan ohi da. estilolito en stromatolite Punta txikiez osatutako gainazal irregula- es estromatolito rra. Diagenesian edo deformatzean arrokak pai- fr stromatolite ratzen duen presioaren ondorioz, disoluzioa jasandako gainazalak dira, eta horregatik, esfor- estromatoporido tzu nagusiarekiko perpendikular orientatzen en stromatoporid dira. Arroka karbonatodunetan sarritan gerta- es estromatopórido tzen dira eta kolore ilunak izaten dituzte, disol- fr stromatopore 85 estrontzianita

estrontzianita dantzia, diskonformitatea, parakonformitatea eta inkonformitatea. SrCO3. Estrontzio karbonato ortorronbi- koa, aragonitoaren isomorfoa dena. Estrontzioa- en unconformity ren mea garrantzitsua da. es discontinuidad estratigráfica fr discontinuité stratigraphique en strontianite es estroncianita euhedral fr strontianite en euhedral estrusio es euhedral fr euhédrique en extrusion es extrusión eukariota fr extrusion en eucaryote estuario es eucariota fr eucaryote en estuary es estuario Euler poloak fr estuaire en Euler's poles es polos de Euler estuario delta fr polês d'Euler en delta estuary es delta estuario euri- fr delta estuaire plubial estutze Euskokantauriar arro en cutoff es estrangulamiento en Basque-Cantabrian Basin fr étranglement es Cuenca Vasco-Cantábrica fr Bassin Basque-Cantabrique etekin eutektiko en performance en eutectic es rendimiento es eutéctico fr rendement fr eutectique etengune euterido en discontinuity en eutherid es discontinuidad es euterido fr discontinuité fr euthérien

etengune estratigrafiko Ewald esfera Arras handia den erregistro estratigrafikoa- en Ewald sphere ren haustura edo hutsunea, bertan garai bateko es esfera de Ewald arrokak agertzen ez direlarik. Agerpenik ez fr sphère d'Ewald duen denbora-tartea, edo hiatoa, zabala izan ohi da, diastema batekoa baino handiagoa. Etengu- exhumazio neen eragileak bi izan daitezke, sedimentaziorik en exhumation eza edota sedimentazioaren ondorengo higadu- es exhumación ra. Etengune mota ohikoenak lau dira: diskor- fr exhumation 86 ezpondako kono exinita ezartikulatu en exinite en inarticulate es exinita es inarticulado fr exinite fr inarticulé exoeskeleto ezkata tektoniko en exoskeleton en tectonic flake es exoesqueleto es escama tectónica fr exosquelette fr écaille tectonique exogeno ezkatatze en exogenetic; exogenous en desquammation es exógeno es descamación fr exogene fr desquamation exokarst ezkutu en exokarst Kanbriarraurrearen ostean deformatu ez es exokarst diren arrokak azaleratzen diren kontinente- fr exokarst -eskualdeak. en shield exorreismo es escudo en exorheism fr bouclier es exorreismo fr exoréisme ezkutu bolkaniko en volcanic shield exoskarn es escudo volcánico fr bouclier volcanique en exoskarn es exoskarn fr exoskarn ezponda Kontinente-plataformaren eta ozeano- exoteka -hondoaren artean kokaturiko kontinente- en exotheca -ertzaren zona maldatsua. Batezbesteko zabale- es exoteca ra 45 km-koa izaten da eta sakonera 200-4.000 fr exothèque m-koa (5°-ko malda). Batzuetan ur azpiko arroi- lek zeharkatzen dute. exotiko Aldapatsua den urpeko ingurunea. arrotz Aldapan dagoen airepeko edozein lur- -zati, bereziki harresi baten behealdean edo exozikliko ubide baten ertzean dagoena, edo lurrak behe- en exocyclic rantz labain ez daitezen harriez edo bestelako es exocíclico materialez egiten dena. fr exocyclique en slope; talus es talud exubio fr talus en exuvia es exuvio ezpondako kono fr exuvie en slope fan 87 ezproi

es abanico de talud ezpurutasun fr cône de talus en impurity es impureza ezproi fr impureté en jetty; spur ➤ puntu-akats es espolón fr jetée

88 F

fabrika fabrika planar Arroken egitura osatzen duten elementu en planar fabric guztien ordenamendu geometrikoa. Arrokaren es fábrica planar fr fabrique planaire fabrika adierazten duten elementuak ezberdi- nak izan daitezke, adibidez: eskistositatea, line- fabrika plano-linear azioa, garauen forma, garau-mugak, kristal- en planoliear fabric -orientazioak, etab. Dena den, normalean esku- es fábrica planolinear -lagin edo mikroskopio optikoaren eskalan fr fabrique plano-linéaire behatutako ordenamendua hartzen da fabrika- tzat. Fabrikaren elementuak planoak, lerroak faila edota plano eta lerroak izan daitezke eta horren Bi blokeren arteko mugimendua zurgatzen arabera fabrikari, planarra, linearra edota plano- duen eten-gainazala. Failaren mugimenduare- linearra esaten zaio. kin erlazionatutako desplazamendu-bektorea en fabric bitan deskonposa daiteke: osagai horizontala es fábrica eta okerdurazkoa. Faila-planoa bertikala ez fr fabrique denean, bloke goratua (igo dena) eta bloke hondoratua (jaitsi dena) bereizten dira; baita fabrika linear oin-blokea (faila-planoaren azpian dagoena) eta gaineko blokea (faila-planoaren gainean dagoe- en linear fabric na) ere. Honen guztiaren arabera hiru faila mota es fábrica linear nagusi bereizten dira: faila normala, despla- fr fabrique linéaire zamendu-bektorearen okerduraren osagaia da nagusi eta goiko blokea jaitsi egiten da. Oro har, fabrika magnetiko okerdura handikoak diren faila hauek estentsioz en magnetic fabric eratzen dira; alderantzizko faila, desplaza- es fábrica magnética mendu-bektorearen okerduraren osagaia da fr fabrique magnétique nagusi eta goiko blokea igo egiten da. Oro har, 89 faila antitetiko

ildaskak gaineko blokea gaineko blokea

oin-blokea

oin-blokea Urratze-faila destroa Urratze-faila senestroa

FAILA NORMALA ALDERANTZIZKO FAILA URRATZE-FAILA

Faila senestro-normala Faila senestro-alderantzizkoa ERROTAZIO-FAILA

Faila-motak.

okerdura txikikoak diren faila hauek konpresioz faila listriko eratzen dira; urratze-faila, faila bertikala da eta en listric fault desplazamendu-bektorearen osagai horizontala es falla lístrica da nagusi. Bi blokeen arteko mugimendua des- fr faille listrique troa (erlojuaren orratzen noranzkokoa) edo senestroa (erlojuaren orratzen kontrako noranz- faila normal kokoa) izan daiteke. en normal fault en fault es falla normal es falla fr faille normale fr faille ➤ faila

faila antitetiko faila sinsedimentario en antithetic fault en growth fault es falla antitética es falla sinsedimentaria fr faille antithétique fr faille synsédimentaire

faila asismiko faila sintetiko en aseismic fault en synthetic fault es falla asísmica es falla sintética fr faille asismique fr faille synthétique

faila konjugatu faila sismiko en conjugate fault en seismic fault es falla conjugada es falla sísmica fr faille conjugué fr faille sismique 90 faneritiko faila-arroka faila-plano en fault rock en fault plane es roca de falla es plano de falla fr roche de faille fr plan de faille faila-bloke faila-zona en fault block en fault zone es bloque de falla es zona de falla fr bloc de faille fr faille zone faila-bretxa faktore en fault breccia en factor es brecha de falla es factor fr brèche de faille fr facteur failadun erliebe falka en faulted relief en wedge es relieve fallado es cuña fr relief de faille fr coin failadura falkatze en faulting Gorputz baten desagertzerainoko mehetze es fallamiento progresiboa, norabide batean gertatzen dena. fr formation de failles Geruza, zain, nahiz beste edozein arroka-gorpu- tzetarako erabili ohi da. faila-ezpain en wedgering en throw fault es acuñamiento es labio de falla fr coincement fr lévre de faille familia faila-irin en family en fault gouge es familia es harina de falla fr famille fr farine de faille faila-ispilu familia mineral en mineral family en slickenside es espejo de falla es familia mineral fr miroir de faille fr famille minéral faila-jauzi faneritiko en fault throw Arroka igneoen ehundura, non osagaiak es salto de falla begi hutsez ikusten diren. Ehundura hau duen fr rejet de faille arrokari ere faneritiko deritzo. Sinonimoak: makromeritiko; fanerokristalino; fenokris- faila-malkar talino. Antonimoa: afanitiko. en fault scarp en phaneritic es escarpe de falla es fanerítico fr escarpement de faille fr phanéritic 91 fanerogamo

fanerogamo fase-trantsizio Ugal-organoak (loreak) agerian dituen eta en phase transition hazien bidez ugaltzen den landarea. Faneroga- es transición de fase moen artean gimnospermoak eta angiospermo- fr phase transition ak bereizten dira. Erregistro geologikoan Devo- niarrean agertu ziren. fayalita en phanerogam Fe2SiO4. Olibinoen taldeko nesosilikato es fanerogamo iluna, forsteritaren isomorfoa. fr phanérogame en fayalite es fayalita fanerokristalino fr fayalite en phanerocrystalline es fanerocristalino fazie fr phanerocristallin en facies ➤ faneritiko es facies fr faciès Fanerozoiko fazie-elkarte Eon (eta eontema) gazteena, Proterozoi- koaren ondorengoa, duela 570 Ma hasi eta en facies association egun arte dirauena. Izenak ikus daitekeen bizia es asociación de facies fr association de faciès esan nahi du; izan ere, argiro bereiz daitezkeen fosilak eon honetan metatutako arroketan feldespato daude. Tektosilikatoen familiako mineral-taldea. en Phanerozoic es Fanerozoico Feldespatoek bi segida eratzen dituzte eta hiru fr Phanerozoique osagaiz osatutako sistema kimikoaren bidez adieraz daitezke: KAlSi3O8 (ortoklasa Or)- fanglomeratu -NaAlSi3O8 (albita Ab)-NaAl2Si2O8 (anortita An). Ortoklasa eta albitaren segiden artekoak feldes- en fanglomerate es fanglomerado pato alkalinoak dira eta anortita eta albitaren fr fanglomérat artekoak, plagioklasak. Feldespato alkalinoen segida: gehiene- fase tan sodio-portzentaia baxua du. Feldespato en phase potasikoa hiru polimorfotan kristal daiteke: sani- es fase dina (tenperatura altukoa, monoklinikoa), orto- fr phase klasa (tenperatura ertainekoa, monoklinikoa) eta mikroklina (tenperatura baxukoa, triklinikoa). fase anitzeko metamorfismo Plagioklasen segida: sistema triklinikoan SIN: metamorfismo polifasiko kristaltzen da. Sodioa eta kaltzioa elkarren arte- en polyphasic metamorphism an trukagarriak direnez, plagioklasek segida iso- es metamorfismo polifásico morfo osoa osatzen dute albita (plagioklasa fr métamorphisme polyphasée sodikoa) eta anortitaren (plagioklasa kaltzikoa) artean. Anortita-portzentaiaren arabera, hurren-

faseanitz go termino hauek bereizten dira: anortita (An90- en multiphase -An100), bytownita (An70-An90), labradorita es polifásico (An50-An70), andesina (An30-An50), oligoklasa fr polyphasé (An10-An30) eta albita (An0-An10). 92 feltsiko

en feldspar en feldspathoid es feldespato es feldespatoide fr feldspath fr feldspathoïd feldespato alkalinoko granito feldespatoide-diorita en alkali feldspar granite en foid diorite es granitos de feldespato alcalino es diorita feldespatoídica fr granite alcalin fr diorite feldspathoïdique feldespato alkalinoko kuartzo-trakita feldespatoide-gabro en quartz alkali feldspar trachyte en foid gabbro es cuarzo-traquita de feldespato alcali- es gabro feldespatoídico no fr gabbro feldspathoïdique; théralite fr trachite alcaline quartzifère feldespatoide-montzodiorita feldespato alkalinoko sienita en foid monzodiorite en alkali feldspar sienite es monzodiorita feldespatoídica es sienita de feldespato alcalino fr monzodiorite feldspathoïdique fr syénite alcaline feldespatoide-montzogabro feldespato alkalinoko sienita foidedun en foid monzogabbro en foid-bearing alkali feldspar syenite es monzogabro feldespatoídica es sienita de feldespato alcalino con foi- fr essexite; monzogabbro feldspathoïdi- des que fr syénite alcaline feldspathoïdique feldespatoide-montzosienita feldespato alkalinoko trakita en foid monzosyenite en alkali feldspar trachyte es monzosienita feldespatoídica es traquita de feldespato alcalino fr monzosyénite feldspathoïdique fr trachite alcaline feldespato alkalinoko trakita foidedun feldespatoide-sienita en foid-bearing alkali feldspar trachyte en foid syenite es traquita de feldespato alcalino con es sienita feldespatoídica foides fr syénite feldspathoïdique fr trachite alcaline feldspathoïdique feltsiko feldespato alkalinoko kuartzo-sienita Kolore argiko mineral ugari dituen arroka en quartz alkali feldspar syenite igneoaz esaten da. Kolore argiko mineral horiek es cuarzosienita de feldespato alcalino osaturiko multzoa (kuartzoa, feldespatoa, fel- fr syénite alcaline quartzifère despatoidea, moskobita) izendatzeko ere erabil- tzen da. feldespatoide Indize feltsiko: arroka igneoen parame- SIN: foide troa: 100x (Na2O+K2O)/(Na2O+K2O+CaO). Tektosilikatoen familiako mineralen tal- Indize hau 25-etik (basaltoetan) 100-era (errioli- dea. Feldespatoen antzekoak dira, baina silize tetan) doa. Aldaketa-diagrametan abzisetan gutxiago dute. Talde honetan, beste mineral adierazten da, eta ordenadetan indize mafikoa batzuen artean, nefelina eta leuzita sartzen dira. ezartzen da. Diagrama mota honek mineral fel- 93 fenestelido

tsikoetan zatikako kristalzeak izan dituen alda- filogenia ketak islatzen ditu. Bizidunen hurrenkera, ahaidetasun ebolu- en felsic tiboan oinarritua. es félsico en phylogeny fr felsique es filogenia fr phylogénie fenestelido filoi en phenestelid es fenestélido Lodiera zabalera baino txikiagoa duen eta fr phenestelide inguruko arrokak mozten dituen gorputza, mineralez edota arroka igneoz osaturikoa. fenokristal Gehienetan garrantzi ekonomikoa duten mine- ralak izaten dituzte. en phenocryst es fenocristal en vein es filón fr phenocristal fr filon ➤ porfiro filoi-konplexu fenokristalino en filonian complex en phenocrystalline es complejo filoniano es fenocristalino fr complexe filonienne fr phenocristallin ➤ faneritiko filosilikato Silikatoen klaseko mineralen familia. Xafla ferrikreta tetraedriko eta oktaedrikoez osaturik daude. 4- 4- en ferricrete SiO4 (edo AlO4 ) tetraedroek xafla tetraedri- es ferricreta koak (t) osatzen dituzte. Bestalde, katioien ingu- fr ferricrete ruan anioiek (oxigeno eta OH taldeak) osatzen dituzten oktaedroak elkarren artean lotzen dira, ferroaktinolita xafla oktaedrikoak (o) emanez. Xafla oktaedri- koetako katioiak dibalenteak direnean, hau da, Ca Fe Si O (OH) . Anfibolen taldeko 2 5 8 22 2 oktaedro bakoitzean katioi bat kokatzen dene- inosilikato monoklinikoa, tremolitaren isomor- an, filosilikatoari trioktaedriko deritzo. Katioiak foa dena. tribalenteak direnean, hiru oktaedrotatik bitan en ferroactinolite katioi bana aurkitzen da hirugarrena hutsik ego- es ferroactinolita nik. Kasu honetan filosilikato dioktaedrikoa fr ferroactinolite deritzo. Xaflak bi eratan pila daitezke t-o edo t- -o-t unitateak eratuz. Unitate horiek Van der ferrosilita Waals indarren, katioien, ur-molekulen edo xafla oktaedrikoen bidez lotzen dira elkarren FeSiO . Piroxenoen taldeko inosilikato 3 artean. Ezaugarri horien guztien arabera, filosili- ortorronbikoa. katoen taldean hurrengo talde nagusi hauek en ferrosilite bereizten dira: serpentinen taldea, buztin- es ferrosilita -mineralen taldea, miken taldea eta kloriten tal- fr ferrosilite dea. Filosilikato gehienek esfoliazio basal per- fektua dute, habitu orritsu bereizgarria baldin- fibroso tzatzen duena. zuntsu en phyllosilicate 94 fluido-inklusio

"t"

"o"

O2-

OH- (a) katioiak "t" Si4+, (Al3+)

(b)

Filosilikatoen egitura. Orri tetraedriko eta oktaedrikoa elkarren artean lotzeko era. (a) Orri oktaedrikoa, alde bakar batetik orri tetrae- driko bati lotzen zaionean, t-o egitura-mota osatzen da. (b) Orri oktaedrikoari alde bietatik orri tetraedriko bana lotzen zaionean, t-o-t egitura-mota osatzen da. (X-Ray Diffraction and the Identification and Analysis of Clay Minerals, Moore D. M. eta Reynolds R. C.)

es filosilicato flagelo fr phyllosilicate en flagellum ➤ silikato es flagelo fr flagellés filum en phylum flubioglaziar es filum en fluvioglacial fr phylum es fluvio-glaciar fr fluvio-glaciaire fiordo en fjord flubiolakutar es fiordo fr fjord en fluviolacustrine es fluvio-lacustre fitolito fr fluvio-lacustre

Diatomita lakutarretan, paleozoruetan fluido edota zohikaztegietan aurkitzen den korpusku- lu mikroskopikoa, landare-zelulak, gramineoak en fluid es fluido eta ekisetaleak, besteak beste, jariatzen dutena. fr fluide 1-100 mm-koak dira. en phytolith fluidoen presio es fitolito fr phytolithe en fluid pressure es presión de fluidos fitoplankton fr pression des fluides en phytoplankton es fitoplancton fluido-inklusio fr phytoplancton en fluid inclusion 95 fluorita

es inclusión fluida foidita fr inclusion fluide en foidite es foidita fluorita fr feldspathoïdolite; foïdolite

CaF2. Sistema kubikoan kristaltzen den kaltzio fluoruroa. Kolore askotakoa izan daiteke foidita fonolitiko aldaeraren arabera: kolorgea, zuria, urdina, ... en phonolitic foidite Sarritan pirita, galena eta esfaleritarekin batera es foidita fonolítica azaltzen da. Produkzioaren % 50a baino gehia- fr foïdolite phonolitique go azido fluorhidrikoa lortzeko erabiltzen da. Beste erabilera batzuk ere baditu: beiragintza, foidita tefritiko buztingintza, optika, etab. en tephritic foidite en fluorite es foidita tefrítica es fluorita fr foïdolite téphritique fr fluorine foliazio Deformazioaren ondorioz arrokan sortzen diren egitura planarren multzoa. Arroka defor- matuetan mineralen zapalketa-planoa da. Mota hauek daude: slaty-cleavagea, haustura- -cleavagea, krenulazio-cleavagea, eskistositatea eta gneisen banda-egitura (edo tektonikoa). Arroka batek orientazio askotako foliazio mota bat baino gehiago izan ditzake batera. en foliation es foliación fr foliation

foliazio magmatiko en magmatic foliation Fluorita. Asturias. es foliación magmática fr foliation magmatique

foliazio magnetiko fluxu en magnetic foliation en flux es foliación magnética es flujo fr foliation magnétic fr flux foliazio tektoniko flysch en tectonic foliation en flysch es foliación tectónica fr foliation tectonique es flysch fr flysch fonolita en phonolite foide es fonolita feldespatoide fr phonolite 96 forsterita fonolita tefritiko en foraminifer en tephritic phonolite es foraminífero es fonolita tefrítica fr foraminifère fr phonolite téphritique forma eratorri foramen en derived form en foram es forma derivada es foramen fr forme dérivée fr foramen forma misto foraminifero en mixed form es forma mixta Errizopodo oskolduna. Protisto zelulaba- fr forme mixte kar, heterotrofo, pseudopododun eta oskoldun hauek Foraminiferida ordenaren barruan sar- formazio tzen dira. Foraminiferoak ur-ingurune guztietan Analisi petrologiko edo paleontologiko bizi daitezke, ur geza eta gazietan, sakonera zehatzik gabe mendian erraz bereiz daitekeen handiko lekuetatik itsasadarretaraino eta hon- arroka sedimentario, igneo, nahiz metamorfikoz doan (bentonikoak), nahiz ur-zutabean igeri osatutako litosomo kartografiagarria. Oinarrizko eginez (planktonikoak) bizi dira. Gehienak 1 unitate kartografikoa. mm baino txikiagoak dira. Fosil-erregistroan foraminifero zaharrenak Paleozoikoaren hasie- Bere ezaugarri litologikoengatik eta ran agertzen diren forma bentonikoak dira, eta kokapen estratigrafikoagatik erraz bereiz daite- forma planktonikoak Jurasikora arte ez dira keen arroka-gorputza. Oinarrizko unitate litoes- agertzen. Foraminiferida ordena oso aberatsa tratigrafiko formala da. Gehienetan hala bada da espezie zein aleen kopuruari dagokionez. ere, ez du ezinbestean morfologia tabularrik Gaur egun arte berrehun mila espezie deskriba- eduki behar, eta lurraren azalean kartografiatu tu dira, eta hauetatik erdiak baino gehiago fosi- edo lurpean jarrai daiteke. Formazioak taldeetan lak dira; herenak fosil eta bizirik aurki daiteke batu daitezke eta haien barnean atalak bereiz eta %10-15 bizirik dirauten espezieak dira. daitezke. Formazioak, gehienetan, litologia nagusiaz eta izen toponimiko batez izendatzen dira (adibidez, Eako hareaharriak formazioa). en formation es formación fr formation

formazko fabrika en shape fabric es fábrica de form a fr fabrique de forme

forsterita

Mg2SiO4. Olibinoen taldeko nesosilikatoa, fayalitaren isomorfoa. Kolorez berdexka da, baina burdina-proportzioa handitzen den neu- rrian ilunagoa da. en forsterite es forsterita Foraminiferoa: mikroskopio elektronikoz egindako argazkia. fr forstérite 97 fosa tektoniko

fosa tektoniko fosil birziklatu en faulth trough en recycled fossil es fosa tectónica es fósil reelaborado fr fossé tectonique fr fossile recyclé

fosaurre fosil gida en forearc SIN: fosil indize es antefosa; prefosa Geruzen arteko korrelazio estratigrafikoa fr avant fosee egiteko erabiltzen den fosil bereizgarria. Fosil gida modura erabiltzen diren fosilek honako fosfato baldintzak bete behar dituzte: a) banaketa geo- 3- grafiko zabala, ahal dela kontinente batekoa PO4 talde anionikoa duten mineralen kla- sea. Oxigenoak fosforoa inguratzen du tetrae- baino gehiagotakoa izatea; b) espeziazio- eta dro bat osatuz. Kristal-egitura berdina dutenez, suntsipen-tasa altuak, hots, denbora-banaketa estua; c) erraz identifikatzen diren ezaugarri fosfatoak, artseniatoak eta banadatoak klase morfologikoak; d) erraz fosiltzen diren zati berean sailkatzen dira eta mineral hauetan P5-, gogorrak, eta e) sedimentazio-inguruneekiko, As5- eta V5- elkarren artean trukagarriak dira. hots, fazieekiko independenteak izatea. en phosphate en guide fossil; index fossil es fosfato es fósil guía; fósil índice fr phosphate fr fossil index; fossil indice

fosil fosil indize Iraganean bizi izan ziren izakien honda- fosil gida rrak eta haien jarduera biologikoaren seinale dena. fosil-erregistro en fossil Fosilen bidez adierazitako iraganeko bizia- es fósil ren erregistroa. Fosil-erregistroaren bitartez fr fossile bereiz daitezkeen iraganeko bizidunak garai horretan bizi ziren bizidunen parte bat besterik fosil birlandu ez dira. Fosil-erregistroa informazioa gordetze- Partzialki edo guztiz fosilduriko bizidun ko eta transmititzeko sistema ordenatua da. baten hondakina, substratutik atera eta prozesu en fossil record bioestratinomikoen pean, berriz, fosilizazio- es registro fósil -giroan sartzen dena. Fosilek, birlantze ugari fr fossile enregistrement jasan ditzakete. fosilizazio en reworked fossil es fósil retrabajado en fossilization es fosilización fr fossile remanié fr fossilisation fosil birsedimentatu fotiko Bizidun baten hondakina, lurperatua izan en photic baino lehen birmobilizatu dena. Albo- es fótico -garraioaren ondorioa izan daiteke. fr photique en resedimented fossil es fósil resedimentado fotogeologia fr fossile resédimenté en photogeology 98 fugazitate

es fotogeología freatomagmatiko fr photogéologie en phreatomagmatic es freatomagmático fotoluminiszentzia fr phréatomagmatique en photoluminiscence es fotoluminiscencia frekuentzia fr photoluminescence SIN: maiztasun en frequency Fourier serieak es frecuencia en Fourier series fr frequence es series de Fourier fr séries de Fourier Frenkel akats en Frenkel defect fragmokono es defecto Frenkel en phragmocone fr Frenkel défaut es fragmocono ➤ puntu-akats fr phragmocône Friedel lege fraktal en Friedel's law en fractal es ley de Friedel es fractal fr loi de Friedel fr fractale fronte frakzionazio en front en fractionation es frente es fraccionación fr front fr fractionnement fronte-arrapala frakzionazio isotopiko en frontal ramp en isotopic fractionation es rampa frontal es fraccionación isotópica fr rampe frontale fr fractionnement isotopique fronte-zamalkadura franboidal en frontal thrust en framboid es cabalgamiento frontal es framboidal fr chevauchement frontale fr framboid frustula Frasniar en frustule en Frasnian es frústula es Frasniense fr frustule fr Frasnien fugazitate freatiko SIN: iheskortasun en phreatic en fugacity es freático es fugacidad fr phréatique fr fugacite 99 fumarola

fumarola fusio en fumarola galdatze es fumarola fr fumerolle fusulinido Fungii Foraminifero plurilokularra, ardatz forma- koa edo esferikoa. 1 eta 70 mm bitarteko tamai- en Fungii es Fungii na du. Zeharkako trenkadez osatuta dauden fr Fungii trenkada meridianoetan banatuta dagoen karez- ko xafla biribilkatua daukate. Karezko xafla hau funtsezko mineral bi geruzak osatzen dute (tektum eta diafanote- ka) eta geruza horien bidez bereizten dira fusu- mineral nagusi linidoak oso antzekoak diren Tertziarioko albe- olinetatik. Izaki hauek sakonera txikiko itsaso fusinita epeletan bizi ziren eta Karboniferotik Permiarre- en fusinite ra arte iraun zuten. es fusinita fr fusinite en fusulinid es fusulínido fr fusulinidé

100 G

Ga es cima; cumbre Mila milioi urte unitatearen laburtzapena. fr sommet en Ga es Ga gailur-maila fr Ga en summit level es nivel de cumbres gabro fr niveau des crêstes en gabbro es gabro gailurreria fr gabbro en crest line es cresterío gabro foidedun fr ligne de crête en foid-bearing gabbro es gabro con feldespatoides gain fr gabbro feldspathoïdifère e n top es techo gabrodiorita fr toit en gabbrodiorite es gabrodiorita gainase fr gabbrodiorite en oversaturated gailur es sobresaturado fr sursaturé 1 en crest es cresta fr crête gainazal axial en axial surface 2 SIN: tontor es superficie axial en summit fr surface axial 101 gainazal estilolitiko

gainazal estilolitiko gainezarpen en stylolitic surface en superimposition es superficie estilolítica es sobreimposición fr joint stylolitique fr surimposition

gainazal inguratzaile gainezkatze en enveloping surface en overflowing es superficie envolvente es desbordamiento fr surface enveloppante fr débordement

gainazal potentziakide gainindusketa en equipotential surface en overexcavation es superficie equipotencial es sobrexcavación fr surface équipotentielle fr surexcavation

gainazaleko metakin gainjarri en superficial deposit en superposed es depósito superficial es superpuesto fr dépôt superficiel fr superposé

gaineko gainjar(ri) en overlying en superpose es suprayacente es superponer fr sus-jacent fr superposer

gaineko arrapala gainjartze en hangingwall ramp en superposition es rampa de techo es superposición fr rampe de toit fr superposition

gaineko bloke galdara en hangingwall 1-20 km-ko diametroa duen krater biribil es bloque de techo edo eliptikoa, hormak bertikalak edo harmaila- fr bloc de toit -erakoak dituena, eta lehenagoko krater baten gaineko laugune lehertzeaz edo lurraren hondoratze mailakatuaz sortu dena. en roof flat es rellano de techo en caldera fr paller de toit es caldera fr caldeira gaineko zamalkadura galdatu en roof thrust es cabalgamiento de techo SIN: urtu fr chevauchement de toit Petrologian, arroka urtua. en melted gainerako es fundido hondar fr fondu 102 garraio galda(tu) ganbera magmatiko SIN: ur(tu) Litosferan sakonera txikian (km edo km en melt hamarkada gutxi batzuetara) dagoen magma- es fundir -gordailua. Hortik eratortzen dira material bol- fr fondre kanikoak. en magma chamber galdatze es cámara magmática SIN: fusio, urtze fr chambre magmatique Gorputz bat solido-egoeratik likido- -egoerara iragaitea. Galdatzea kongruentea da, ganga gorputz bat tenperatura konstantean urtu eta Mineral-hobietan erabilgarria den minerala osaera bereko likidoa ematen badu; galdatzeari edo mea inguratzen duen baliorik gabeko subs- inkongruentea deritzo bestelako osaera duen tantzia. likidoa ematen badu. en gangue en melting es ganga es fusión fr gangue fr fusion galena garaiera PbS. Sistema kubikoko sulfuroa. Grisa da en height eta metal-distira du, dentsitate altua eta gogorta- es altura sun txikia (H=2.5). Berunaren mea garrantzi- fr alture tsuena da eta zilar kantitate txikia du. garbi en galena es galena en net fr galène es neto fr net

garbiketa en leaching es lavado fr lessivage

garden en transparent es transparente fr transparent

gardentasun Galena: Missouri. EEBB. en diaphaneity es diafanidad fr diaphanéité galeria garraio en gallery en transport es galería es transporte fr gallerie fr portaje; transportation 103 garraio-zona

garraio-zona gatzun en transport zone SIN: gesal es zona de transporte en brine; pickle fr zone de transport es salmuera fr saumure gastrolito Zenbait narrasti, hegazti edo ugaztun itsas- gazi tarrek elikagaiak zatitzen laguntzeko irensten en brackish duten harria. Adibidez, dinosauruekin erlazio- es salobre naturik dauden harriak. fr saumátre en gastrolite es gastrolito gazikara fr gastrolite en saline es salino gastropodo fr salin Mollusca filumeko animalia, gorputza buruaz, muskulu-oinaz eta errai-masaz osaturik gazitasun duena. Errai-masa kiribilkatua, eta karezko mas- en salinity; saltness kor kuskubakarraz estalita egoten da. Haien es salinidad artean marraskiloak, bareak, lapak, etab. hartzen fr salinité dituen Gastropoda klasea osatzen dute. Kanbria- rrean agertu ziren lehen aldiz fosil-erregistroan. gazitasun-neurgailu en gastropod en salinometer es gasterópodo es salinómetro fr gastéropode fr salinomètre

gastu-kurba gaztetze en wear curve Higadura-aldi berriak ur-ibilguen jaitsierak es curva de gastos eratutako erliebe peniplanizatuan eragindako fr débit courbe erliebe-aldaketa. en rejuvenation gatz mineral es rejuvenecimiento en mineral salt fr rajeunissement es sal mineral fr sel minéral Gediniar en Gedinnian gatzaga es Gediniense en salina; salt works; saltern fr Gedinnien es salina fr saline gedrita en gedrite gatzarri es gedrita halita fr gédrite

gatz-domo gehienezko uholde-gainazal en salt dome en maximum flooding surface es domo de sal es superficie de máxima inundación fr dôme de sel fr surface de maxime inondation 104 geodesia gela primitibo gema en primitive cell en gem es celda primitiva es gema fr cellule primitif fr gemme gela unitate gemologia en unit cell en gemmology es celda unidad es gemología fr maille élémentaire fr gemmologie gela zentratu generadore en centred cell en generator es celda centrada es generador fr cellule centré fr générateur geldialdi genero en stillstand en genus es etapa de nivel del mar estable es género fr étape de niveau marin stable fr genre gelibazio genetiko en gelivity en genetic es gelivación es genético fr gélivité fr génétique gelifluxio gentilen lapiko en gelifluction en pothole es gelifluxión es marmita de gigante fr gélifluxion fr marmite de géants gelifrakzio geobarometro Arroken nahiz zoruaren birrintze edo apur- Presioari dagozkion eraketa-baldintzak keta mekanikoa, poro, zartadura edo gainazale- zein diren finkatzeko balio duen minerala edo an tartekatutako urak izoztean eragindako pre- mineral-elkartea, osaera presioaren araberakoa sioaren ondorioz gertatzen dena. duena. en gelifraction en geobarometer es gelifracción; superponer es geobarómetro fr gélifraction fr géobaromètre gelifrakzio-profil geoda en gelifraction profile en geode es perfil de gelifracción es geoda fr profil de gélifraction fr geode geliturbazio geodesia en geliturbation en geodesy es geliturbación es geodesia fr géliturbation fr géodésie 105 geodinamika

geodinamika fr géochronologie en geodynamic es geodinámica geologia fr géodynamique Geo lurra, eta logos diskurtso, hitzez era- tutako zientzia-izena. Lurra eratzen duten mate- geoekologia rialak, material hauen gainean eragiten duten en geoecology prozesuak, eratzen diren produktuak eta plane- es geoecología taren bilakaera eta bertan bizi izandakoen histo- fr géoécologie ria ikertzen ditu, hau da, Lurrak pairatzen dituen indar fisikoak, Lurra eratzen duten materialen geofisika kimika eta gaur egun fosil modura agertzen Lurra fisikaren ikuspuntutik eta horren diren bizitzeko forma guztiak. Planetaren sorre- metodoak erabiliz aztertzen duen zientzia. ra azaltzeko giltzak Ilargian eta Lurretik kanpo- en geophysic ko beste gorputzetan aurkitzen dira. Beraz, es geofísica Geologia ez da Lur planetaren ikerketaz soilik fr géophysique arduratzen, sarritan beste planeta, satelite edo meteorito batzuk ere ikertzen ditu argibide bila.

geofono Lurralde bateko ezaugarri geologiko guz- en geophone tien multzoa. Oro har, hauexek dira geologiaren es geófono adar nagusiak: Petrologia, arroken ikerketaz ardu- fr géophone ratzen dena. Mineralogia, mineralei dagozkien alderdi guztiak aztertzen dituena. Kristalografia, geogenia materia solidoaren (kristalino eta amorfoaren) en geogeny azterketan diharduena. Sedimentologia, sedi- es geogenia mentuek eratzen dituzten arroka sedimentarioak fr géogenie nola metatzen diren ikertzen duena. Estratigrafia, arroka sedimentarioen kokapenaz eta hauen arte- geoide ko erlazioez arduratzen dena. Honek iraganeko en geoid paisajea berreraikitzeko aukera eman dezake, es geoide baina paleogeografia eta hurrengo aztergaia kon- fr géoide tuan izan behar ditu. Tektonika, Lurraren defor- mazioak aztertzen dituena. Deformazio-eskalaren geokimika arabera, hiru atal bereizten dira: mikrotektonika en geochemistry (esku-lagina), geologia estrukturala (lurraldeak) es geoquímica eta tektonika orokorra (Lurra bere osotasunean). fr géochimie Paleontologia, fosilen ikerketaz arduratzen dena. Geomorfologia, Lurraren azalean erliebearen geokrona eboluzioa eta honen zergatiak ikertzen dituena. en geochrone Hidrologia, Lurreko ur-eremuak, garraioa eta pla- es geocrona netan zeharreko hedapena ikertzen dituena. Geo- fr géochrone logia aplikatua, aurreko gai guztien erabilera praktikoa gizakiaren zerbitzuan jartzen duena geokronologia (meategien sorrera eta ustiapena, petrolioaren aur- Geologiaren adarra, arroken eta fenomeno kikuntza, herri-lanak, uraren erabilera, lurrikaren geologikoen adina zehaztea helburu duena. eta sumendien jardueraren aurreikustea, etab.). Unitate geokronologikoak denbora-tarteak dira. en geology en geochronology es geología es geocronología fr géologie 106 geoteknia geologia aplikatu es geomorfogénesis en applied geology fr géomorphogenèse es geología aplicada fr géologie appliquée geomorfologia ➤ geologia en geomorphology es geomorfología geologia endogeno fr géomorphologie ➤ en endogenous geology geologia es geología endógena fr géologie endogène geopetal en geopetal geologia estruktural es geopetal en structural geology fr géopétal es geología estructural fr géologie structurale Georgiar e n Georgian geologia exogeno es Georgiense fr Géorgien en exogenous geology es geología exógena fr géologie exogène geosfera en geosphere geologia fisiko es geosfera fr géosphère en phisic geology es geología física fr géologie physique geosinklinal 1960. eta 1970.eko hamarkaden aurretik geologia historiko geologoek mendikateetan behatutako materia- en historical geology laren eboluzio eta eraketa azaltzeko erabiltzen es geología histórica zuten teoria. Oro har, eredu geosinklinalean bi fr géologie historique ildaska (miogeosinklinala eta eugeosinklinala) eta bi zimur (miogeoantiklinala eta eugeoanti- geologia planetario klinala) bereizten dira. Gaur egun mendikateen en planetary geology egitura guztiak plaka-tektonikaren ereduaren es geología planetaria bitartez azaltzen dira. Beraz, termino hau zahar- fr géologie planetaire kituta dago eta ez da erabiltzen. en geosynclinal geologo es geosinclinal en geologist fr géosynclinal es geólogo fr géologue geoteknia Metodo zientifikoen eta ingeniaritza- geomagnetismo -printzipioen aplikazioa, ingeniaritza-arazoak en geomagnetism konpontzearren lurrazalaren materialak ezagu- es geomagnetismo tu, interpretatu eta erabiltzeko. Hainbat aztergai fr géomagnetisme ditu, lurzoruaren eta arroken mekanikari, eta geologia, geofisika, hidrologia eta hauekin erla- geomorfogenesi zionatutako zientzien askotariko alderdiei en geomorphogeny dagozkienak. 107 geotektonika

en geotechnics gertuko es geotecnia en proximal fr géotechnique es proximal fr proximal geotektonika en geotectonic geruza es geotectónica Arroka sedimentarioen taula itxurako gor- fr géotectonique putza, azpiko eta gaineko geruzetatik begi hutsez bereizten dena. Haren beheko muga geotermalismo oina da eta goiko muga gaina; bi muga horien en geothermalism arteko distantzia normala lodiera da. es geotermalismo en layer fr géothermalisme es capa fr couche geotermia en geothermic geruzapen es geotermia en bedding fr géothermie es estratificación fr litage geotermometro en geothermometer es geotermómetro fr géothermomètre

geozentro en geocentric es geocentro fr géocentrique

geozientzia en géoscience Geruzapena: hareaharri eta tupazko geruzen gainjartzea. es geociencia Eozenoko flyscha. Zumaia. Gipuzkoa. fr géoscience

Germaniar en Germanian geruzapen gurutzatu es Germánico Geruzapen-plano nagusiarekiko angelu fr Germanien bat erakusten duten geruzen antolakuntza. Geruzak 1 cm baino lodiagoak dira. gertaera en cross-bedding SIN: gertakari es estratificación cruzada en event fr litage entrecroisée es evento fr événement; évent geruza-sumendi en stratovolcano gertakari es estrato-volcán gertaera fr stratovolcan 108 glaukonitizazio gesal ginkgoalak gatzun en ginkgoales es ginkgoales geyser fr ginkgoales en geyser es geyser girlanda fr geyser en girdle es guirnalda geyserita fr couronnes en geyserite es geyserita Givetiar fr geysérite en Givetian es Givetiense gibbsita fr Givetien Al(OH) . Sistema monoklinikoan kristal- 3 glabela tzen den aluminio hidroxidoa. Aluminioaren mea eta bauxiten osagai nagusia da. en glabella es glabela en gibbsite fr glabelle es gibbsita fr gibbsite glaebula Gilbert motako delta en glaebule es glaebula en Gilbert type delta fr glaebule es delta de tipo Gilbert fr delta de type Gilbert glaukofana gimnolemata Na2Mg3Al2Si8O22(OH)2. Anfibolen taldeko en gymnolaemates inosilikato monoklinikoa, urdinxka eta zuntzua. es gimnolemata Tenperatura baxuko eta presio altuko metamor- fr gimnolaemate fismoa jasandako eskualdeetan aurki daiteke. en glaucophane gimnospermo es glaucofana en gymnosperm fr glaucophane es gimnosperm a fr gymnosperme glaukonita 3+ 2+ (K, Na, Ca)0.5-1(Fe , Al, Fe , Mg)2(Si, Al)4(OH)2.nH2O. Miken taldeko mineral berdea, osaerari dagokionez biotitaren antzekoa dena. Ozeano-hondoetan eratzen delarik, sedimenta- zio geldoaren adierazle da. en glauconite es glauconita fr glauconite

glaukonitizazio en glauconitization Geruzapen gurutzatua: Triasikoko ibaiko hareaharria. Ituren. es glauconitización Nafarroa. fr glauconitisation 109 glaziar

glaziar-abrasio en glacial abrasion es abrasión glaciar fr abrasion glaciaire

glaziar-delta en glacial delta es delta glaciar fr delta glaciaire

glaziar-irin en glacial meal es harina glaciar fr farine glaciaire

glaziar-itsastar en glaciomarine es glaciomarino fr glaciomarin

glaziar-lakutar en glaciolacustrine es glaciolacustre fr glaciolacustre Angel glaziarra. Jaaper Parke Nazionala. glaziar-lautze en glaciplanation glaziar es glaciplanación fr glaciplanation Elurra metatu eta izotz bihurtzearen ondo- rioz eratutako izotzezko jario-masa. glaziar-leunketa en glacier en glacial smoothing es glaciar es pulimento glaciar fr glacier fr polissage glaciaire

glaziar eseki glaziar-mihi en dead ice en glacier es glaciar colgado es lengua glaciar fr glace morte fr glacier

glaziar gaztetu glaziar-modelatze en glacier reconstructed en glacial modelling es glaciar regenerado es modelado glaciar fr glacier régénéré fr modelé glaciaire

glaziar kontinental glaziazio en glacier continental en glaciation es glaciar continental es glaciación fr glacier continental fr glaciation 110 goethita glazioeustatismo gliptodonto en glacio-eustatism en glyptodont es glacioeustatismo es gliptodonto fr glacioeustatisme fr glyptodont; glyptodonte glazioisostasia gliptogenesi en glacio-isostasy en glyptogenesis es glacioisostasia es gliptogénesis fr glacioisostasie fr glyptogénèse glaziologia globigerinido en glaciology en globigerinid es glaciología es globigerinido fr glaciologie fr globigerinide glaziotektonika globulita en glaciotectonic en globulite es glaciotectónica es globulita fr glaciotectonique fr globulite glazis gnamma en glacis en gnamma es glacis es gnamma fr glacis fr gnamma glazis harritsu gneis en rock glacis en gneiss es glacis rocoso es gneis fr glacis d'érosion fr gneiss glazis misto gneisen banda-egitura en mixed glacis en gneissose banding es glacis mixto es bandeado gneísico fr glacis mixte fr litage gneissique ➤ foliazio glazis-terraza en glacis terrace goethita es terraza de glacis fr terrasse de glacis Hidroxidoen klaseko mineralen taldea (goethitaren taldea). Talde honetako mineral glei adierazgarriena goethita FeO(OH) da, sistema ortorronbikoan kristaltzen dena. Gehienetan en gley es gley kristal-agregatuak osatuz azaltzen da, baina fr gley noizbehinka kristalak ere ematen ditu. Burdina duten mineraletan, meteorizazioaren mineral glint sekundarioa denez, burdina-hobietako kanpo- en glint aldean agertzen da. Burdinaren meetako bat es glint da. fr glint en goethite 111 gogortasun

es manto superior fr manteau externe

goletz terraza en goletz terrace es terraza goletz fr terrasse goletz

golko en gulf Goethita: agregatu botroidala. La Arboleda. Bizkaia. es golfo fr golfe

es goethita gonatoparia fr goethite ➤ gossan en gonatoparian es gonatoparia gogortasun fr gonatoparié Mineralek haien azala urratzerakoan era- Gondwana kusten duten erresistentzia (H batez adierazten da). Mineral bat beste bat baino gogorragoa da Paleozoiko berantiarrean Pangearen zati- lehendabizikoak bigarrenean marra egin bade- tzearen hasieran eratutako Hego hemisferioko zake. Gogortasuna neurtzeko Mohs-ek hamar protokontinentea. Egungo Hego hemisferioko mineraleko eskala proposatu zuen, goranzko kontinenteez eta Indiaz osatuta zegoen. gogortasunaren arabera antolaturik: talkoa en Gondwana (H=1), igeltsua (H=2), kaltzita (H=3), fluorita es Gondwana (H=4), apatitoa (H=5), ortoklasa (H=6), kuar- fr Gondwana tzoa (H=7), topazioa (H=8), korindoia (H=9) eta diamantea (H=10). Goniatite en hardness en Goniatite es dureza es Goniatites fr dureté fr Goniatite gogortze goniometro en hardening es endurecimiento en goniometer fr durcissement es goniómetro fr goniomètre goi-ordoki meseta gonoteka en gonotheca goi-aldiko sistema-elkarte es gonoteca en highstand systems tract fr gonothèque es cortejo de nivel alto fr cortège de haut niveau gontz en hinge goi-mantu es charnela en uppermantle fr charnière 112 grabitazio-kolapso goragune es Gorstiense en hillock fr Gorstien es altozano fr monticule gossan Burdina-hobietako kanpoalde meteoriza- goranzko fintze-segida tua, gehienbat goethitaz eta limonitaz osatua. en finning upward sequence Azpian mineral-metakina dagoen seinale da. es secuencia granodecreciente en gossan fr séquence graindécroissant es gossan fr chapeau de fer goranzko larritze-segida en coarsening upward sequence graben es secuencia granocreciente en graben fr séquence graincroissant es graben fr graben goranzko loditze-segida en thickening upward sequence grabimetria es secuencia estratocreciente en gravimetry fr séquence stratecroissant es gravimetría fr gravimétrie goranzko mehetze-segida en thinning upward sequence grabimetro es secuencia estratodecreciente en gravimeter fr séquence stratedécroissant es gravímetro fr gravimètre gordailu grabitate Petrolio-tranpari esker harrapatutako petrolio-gordinaren edo gas naturalaren lurpe- en gravity es gravedad ko masa. fr gravitaire Naturalki nahiz artifizialki sortutako ur- -pilaketa. grabitate-jario en reservoir en gravity flow es reservorio es flujo gravitatorio fr réservoir fr flux gravitaire gordekin grabitazio en reserve en gravitation es reserva es gravitación fr réserve fr gravitation goren-une grabitazio-irristatze en culmination en gravity sliding es culminación es deslizamiento gravitacional fr culminaison fr glissement gravitational

Gorstiar grabitazio-kolapso en Gorstian en gravitationel collapse 113 gradazio

es colapso gravitacional gradualismo taidun fr collapse gravitationnel en punctuated gradualism es gradualismo puntuado gradazio fr gradualisme ponctuelle Sedimentu klastikozko geruzen partikulek dituzten pikorren tamainaren araberako antola- gradualista kuntza bertikala. Hiru gradazio mota daude: en gradualistic gradazio normala, pikor larrienak behealdean es gradualista egonda goialderantz gero eta finagoak dira; fr gradualiste alderantzizko gradazioa, pikor finenak behe- aldean egonik goialderantz gero eta larriagoak grafito dira; gradazio alderantzizko-normala, geru- en graphite zaren behealdean gradazio alderantzizkoa eta es grafito goialdean gradazio normala duen egitura. fr graphite ➤ ikatz en gradation es gradación fr gradation grainstone en grainstone gradiente es grainstone fr grainstone en gradient es gradiente fr gradient granate 2+ (SiO4)3A3B2. A: Ca, Mg, Fe edo Mn; B: Al, gradiente bariko Fe3+ eta Cr3+. Sistema kubikoan kristaltzen diren en baric gradient nesosilikatoen taldea. Kristalen forma kubikoak, es gradiente bárico gogortasun handia eta koloreak dira granateak fr gradient barique beste mineraletatik bereizteko ezaugarriak. Osa- era kimikoaren arabera, hurrengo subespezie gradiente geotermiko hauek bereiz daitezke: piropoa Mg3Al2Si3O12, en geothermal gradient almandinoa Fe3Al2Si3O12, espesartina es gradiente geotérmico Mn3Al2Si3O12, grosularia Ca3Al2Si3O12, andradita fr gradient géothermique Ca3Fe2Si3O12 eta uvarovita Ca3Cr2Si3O12. Grana- teak arroka metamorfiko askotako mineral uga- gradiente hidrauliko riak dira, eta osagarriak zenbait arroka igneotan. en hydraulic gradient en garnet es gradiente hidráulico es granate fr gradient hydraulique fr grenat

gradiente termiko granitizazio en thermal gradient en granitization es gradiente térmico es granitización fr gradient thermique fr granitisation

gradualismo filetiko granito en phyletic gradualism IUGS sailkapenaren arabera, arroka plu- es gradualismo filético tonikoa da, kuartzoa % 20-60 bitartean eta fr gradualisme phylétique P/(A+P) % 10-65 bitartean dituena (P=plagiokla- ➤ oreka taidun sa eta A=feldespato alkalinoa izanik). 114 graptolite

Kuartzoa osagai feltsikoen % 10-50 Garau lodiko arroka plutonikoen taldea, bitartean eta feldespato alkalino/feldespato osaerari dagokionez kuartzo diorita eta kuartzo arteko ratioa % 65-90 bitartean dituen arroka montzonitaren artean dagoena eta honako plutonikoa. Honelako osaera duten arrokak mineralak izaten dituena: kuartzoa, plagioklasa urriak dira eta definizioa zabaldu da adamellita (oligoklasa edo andesina) eta feldespato potasi- eta kuartzo montzonita arrokak barneratzeko. koa, eta osagai mafiko modura, biotita, horn- blenda, edo gutxiagotan, piroxenoa. Oro har, mineral nagusien artean kuar- tzoa, feldespato alkalinoa eta mikak dituen arro- en granodiorite ka magmatiko plutonikoa. Oso arroka ugaria da es granodiorita lurrazal kontinentalean. fr granodiorite en granite granofido es granito fr granite en granophyre es granófido fr granophyre

granolepidoblastiko en granolepidoblastic es granolepidoblastico fr granolépidoblastique

Granularia en Granularia es Granularia fr Granularia

granulita en granulite es granulita fr granulite

Granitoa: Aiako Harria. Gipuzkoa eta Nafarroa. granulometria en granulometry granitoide es granulometría en granitoid fr granulometrie es granitoide fr granitoïde grapestone en grapestone granoblastiko es grapestone en granoblastic fr grapestone es granoblástico fr granoblastique graptolite Estomochordata filumeko Graptolithina granodiorita klaseko kidea. Animalia itsastarrak, kolonialak IUGS sailkapenaren arabera, arroka plu- eta, gehienak, pelagikoak ziren. Kopa edo hodi tonikoa da kuartzoa % 20-60 bitartean eta formako eta adar bakar bateko (estipea) edo P/(A+P) % 65-90 bitartean dituena (P=plagiokla- gehiagoko exoeskeleto organikoko koloniak sa eta A=feldespato alkalinoa izanik). (errabdosomak) eratzen zituena. Arbel beltzetan 115 graptoloideo

egindako lerro horzdunen itxura edukitzetik en grossular datorkie izena. Erdi Kanbriarrean agertu eta Kar- es grosularia boniferoaren amaieran suntsitu zirenez, guztiak fr grossulaire dira fosilak. Ordoviziarrean eta Siluriarrean tal- deak bere historiako dibertsifikazio-maila han- grunerita

diena lortu zuen, denbora-tarte horietan estrati- Fe7Si8O22(OH)2. Anfibolen taldeko inosili- grafiarako oso erabilgarriak dira. kato monoklinikoa. en graptolite en grunerite es graptolite es grunerita fr graptolite fr grunerite

graptoloideo Guadalupiar en graptoloid en Guadalupian es graptoloideo es Guadalupiense es graptolithidés fr Guadalupien ➤ Permiar greywacke en greywacke guano es grauvaca en guano fr grauwacke es guano fr guano greisen en greisen Guinier kamera es greisen en Guinier camera fr greisen es cámara Guinier fr chambre de Guinier Griesbachiar en Griesbachian gune es Griesbachiense en nucleus fr Griesbachien es núcleo fr germe griotte en griotte Gnz es griotte en Günz fr griotte es Günz fr Günz grisu en firedamp guyot es grisú en seamount fr grisou es guyot groove fr guyot e n groove es groove Gzeliar fr groove en Gzelian es Gzeliense grosularia fr Gzelien ➤ Karbonifero Ca3Al2Si3O12. Granateen taldeko nesosili- katoa.

116 H

habitat es cueva; gruta en habitat fr cave; grotte es habitat fr habitat haize-abrasio en aeolian abrasion habitu es abrasión eólica en habit fr abrasion éolienne es hábito fr habitus haizebe en leeward hadal es sotavento en hadal fr sous le vent es hadal fr hadal haizpitarte SIN: mehaka hafnon en narrow pass en hafnon es desfiladero es hafnón fr défilé fr hafnon halita haitz en rock SIN: gatzarri es peña NaCl. Sistema kubikoko minerala, kolor- fr rocher gea eta gazia. Itsas ebaporiten mineral nagu- sia da. Gatz arrunta izateaz gain, industria haitzulo kimikoan kloroa eta sodioa lortzeko erabil- SIN: koba; kobazulo tzen da. en cave; grotto en halite 117 halo

es halita en halide fr halite es haluro fr halogénure halo SIN: zisku hammada en halo en hammada es halo es hamada fr halo fr hammada

halofilo hanpadura en halophilic en swelling es halófilo es hinchamiento fr halophile fr gonflement

halogeno hanpaezin en halogen en non expandable es halógeno es inhinchable fr halogène fr non gonflable

haloisita hanpakor en haloisite en expandable es haloisita es hinchable fr halloysite fr gonflable

haloklastia haran en haloclasty en valley es haloclastia es valle fr haloclastie fr vallée

halomorfo haran disimetriko en halomorphic en dissymmetric valley es halomorfo es valle disimétrico fr halomorphique fr vallée dissymétrique

halozinesi haran eskegi Gatz-arroken (ebaporiten) mugimendua, en hanging valley eta erlazionaturik dituen tektonika eta eratutako es valle colgado egiturak (grekoko halos, gatza eta kinesis, mugi- fr vallée suspendue mendua, terminoetatik dator). en halokinesis haran lehor es halocinesis en dry valley fr halocinése es valle seco fr vallée sèche haluro Nagusiki Cl-, F-, Br- edo I- anioietako bat haran-glaziar duten mineralen klasea. Klase honetan 85 mine- en glacial valley ral sartzen dira, haien artean gatz arrunta (halita es glaciar de valle NaCl). fr glacier de vallée 118 harrapaketa-ukondo harea es a renisca en sand fr grès es arena harikor fr sable SIN: moldakor en ductile harea-bereizte es dúctil en sanding fr ductile es a renización ➤ zailtasun fr arénisation harikortasun hareaharri SIN: moldakortasun Harearen tamainako partikulez osatutako en ductility arroka sedimentario klastikoa. Pikor fineko es ductilidad matrizeaz (lohiaz edo buztinaz) eta gutxi gora- fr ductilité behera uniformeki gogortzen den zementuaz (gehienetan silize, burdina oxido edo kaltzio harkaitz karbonatoz) inguratuta dauden harearen tamai- en outcrop nako (1/16 mm-2 mm) zati biribil edo angelu- es farallón tsuez osatutako arroka; harearen baliokide kon- fr falaise tsolidatua eta, ehundurari dagokionez, konglo- meratu eta lutiten artekoa. Harea-partikulak Harker diagrama normalean kuartzozkoak izaten dira eta hare a- en Harker diagram harri terminoa adjektiborik gabe erabiltzen es diagrama de Harker denean, arrokaren % 85-90 harea dela adieraz- fr Harker diagramme ten du. Arrokak hainbat kolore har ditzake, urak edo haizeak metatua izan daiteke eta egi- Harker tontorrak tura lehentiar ugari (sedimentarioak edo fosi- en Harker peaks lak) izan ditzake. Hareaharrien sailkapena hain- es picos de Harker bat parametrotan oinarrituz egiten da: partiku- fr pics de Harker len osaera, heldutasun mineralogikoa eta ehundura-heldutasuna, jariakortasun-indizea, harkosko diastrofismoa, egitura lehentiarrak edo zemen- Arroka-zatia izendatzeko termino gene- tu motak. Ikuspuntu zabala hartuta, hareaha- rikoa. rrien artean bi talde nagusi bereiz daitezke: sili- 10-100 mm bitarteko partikula detritiko- ziklastikoak (nagusiki jatorri terrigenoa dute- ak izendatzeko erabiltzen den terminoa. nak) eta ez-siliziklastikoak (nagusiki karbona- en clast; pebble toak eta ebaporitak). Metakin siliziklastikoen es canto baitan, epiklastikoak eta bolkaniklastikoak fr claste; galet bereizten dira. Metakin epiklastikoak aurretik existitzen diren arroketatik meteorizazio eta Harnagiar higaduraren ondorioz eratorritako zatiez osa- en Harnagian tzen dira. Bolkaniklastikoak, aldiz, debris bol- es Harnagiense kanikoan bereziki aberatsak dira, beirak ere fr Harnagien bertan sartzen direlarik. Metakin bolkaniklasti- ko gehienak sumendiak lehertzearekin zuzene- harrapaketa-ukondo an erlazionatutako sedimentu piroklastikoez en capture bena osaturik daude. es captura (codo de) en sandstone fr coude de capture 119 harrapari

harrapari harri-landa en predator en stone field es predador es campo de piedras fr prédateur fr champ de pierres

harraparitza harri-lerro en predation en boulder train es predación es franja de piedras fr prédation fr bande de pierres

harresi harri-poligono en wall en stone polygon es muralla es polígono de piedras fr muraille fr polygone de pierres

harri harri-tato en aggregate en stone es áridos es piedra fr granulat fr pierre ➤ arroka harritzar harribil 256 mm baino gehiagoko diametroa duen sedimentu-partikula. Gehienetan garraio murri- en rolling stone tza jasandakoa da. es canto rodado fr galet émouss en boulder es bloque harribitxi fr bloc Bere ezaugarri bereziengatik (kolore, harritze gogortasun, etab.engatik) balio ekonomiko petrifikazio handia duen minerala, bereziki bitxiak egiteko eta hornidurarako erabilia. harri-zirkulu en precious stone en stone circle es piedra preciosa es círculo de piedras fr pierre précieuse fr circle de pierres

harrieta hartxingadi legarreta en stony es pedriza harri-glaziar fr pirraille en rock glacier es glaciar rocoso hartxintxar fr glacier rocheux en granule es gránulo harri-irristadura fr granule en rockslide es deslizamiento de rocas harzburgita fr écroulement en harzburgite 120 helikoidal

es harzburgita hawaiiar fr harzburgite en hawaian es hawaiano Hastariar fr hawaien en Hastarian es Hastariense hawaiita fr Hastarien en hawaiite es hawaita hauskor fr hawaïte en brittle es frágil hedapen-toles fr cassant en propagation fold ➤ zailtasun es pliegue de propagación fr pli par propagation de faille hauspeakin en precipitate hedenbergita

es precipitado CaFeSi2O6. Piroxenoen taldeko inosilikato fr précipité monoklinikoa. en hedenbergite hauspeatze es hedembergita en precipitation fr hedenbergite es precipitación fr précipitation hegal mendi-mazela haustura en break; rupture hegazti es rotura; ruptura en bird fr cassure; rupture es ave fr oiseau haustura-cleavage en fracture cleavage hegi es clivage de fractura bizkar fr clivage de fracture ➤ foliazio hein en rang; rank Hauteriviar es rango en Hauterivian fr rang; range es Hauteriviense fr Hauterivien heldutasun en maturity hautespen natural es madurez Espezie ahulenak eta ingurunera gaizkien fr maturation egokiturik daudenak desagertzea dakarren pro- zesua. helikoidal en natural selection en helicoidal es selección natural es helicoidal fr selection naturelle fr hélicoïdal 121 heliofilo

heliofilo es hemicordado en heliophyle fr hémicordé es heliófilo fr héliophyle hemikristalino en hemicrystalline heliotropo es hemicristalino en heliotrope fr hémicristallin es heliotropo fr héliotrope hemimorfismo en hemimorphism helizitiko es hemimorfismo en helizitic fr hémimorphisme es helicítico fr hélicitique hemimorfita en hemimorphite Helminthoida es hemimorfita en Helminthoida fr hémimorphite es Helminthoida fr Helminthoida hemipelagiko en hemipelagic Helminthopsis es hemipelágico en Helminthopsis fr hémipélagique es Helminthopsis fr Helminthopsis heredatu en inherited Helvetiar es heredado en Helvetian fr héritage es Helvetiense fr Helvetien hermafrodita en hermaphrodite hematite es hermafrodita fr hermaphrodite Fe2O3. Sistema trigonalean kristaltzen den burdina oxidoa. Kantitate urritan titanioa edota manganesoa izan dezake. Itxura antzekoa duten hermatipiko beste mineral batzuetatik marra gorriagatik en hermatypic bereizten da. Burdinaren mea garrantzitsuena es hermatípico da. fr hermatypique en hematite herresta(tu) es hematites fr hèmatite arrasta(tu)

hemiedria herrestatze en hemihedral arrastatze es hemiedría fr hémiédrie herringbone en herringbone hemikordatu es herringbone en hemichordates fr herringbone 122 hexakoralario

Hertziniar heteromorfo en Hercynian en heteromorph es Hercínico es heteromorfo fr Hercynien fr hétéromorphé hesi-arrezife heteropiko en barrier reef en heterepic es arrecife barrera es heterópico fr récif frangeant; barrière récifale fr hétéropique hesi-uharte heterosporia en barrier island en heterospory es isla barrera es heterosporia fr île barrière fr hétérospore heteroblastiko heterotermo en heteroblastic en heterotherm es heteroblástico es heterotermo fr hétéroblastique fr hétérotherme heterodonto heterotrofo en heterodont en heterotroph es heterodonto es heterótrofo fr hétérodonte fr hétérotrophe heterogeneo Hettangiar en heterogeneous en Hettangian es heterogéneo es Hettangiense fr hétérogène fr Hettangien heterokokolito heulandita en heterococcolith; heterococolite en heulandite es heterococolito es heulandita fr hétérococcolithe fr heulandite heterokronismo hexaedro en heterochronism en hexaedrom es heterocronismo es hexaedro fr hétérochronisme fr hexaèdre heterokrono hexagonal en heterochronous en hexagonal es heterócrono es hexagonal fr hétérochrone fr hexagonal heterometriko hexakoralario en heterometric en hexacoralline es heterométrico es hexacoralario fr hétérométrique fr hexacoraliaire 123 hezegarritasun

hezegarritasun es híbrido en wettability fr hybride es humectabilidad fr mouillabilité hidrargilita en hidrargilite hezetasun es hidrargilita en moisture fr hydroargilite es humedad fr humidité hidratatu SIN: urdun hezetze en hydratated en humidifying es hidratado es humectación fr hydratate fr humectation hidratazio hialino en hydratation en hyaline es hidratación es hialino fr hydratation fr hyalin hidrauliko hialoklastita en hydraulic en hyaloclastite es hidráulico es hialoclastita fr hydraulique fr hyaloclastite hidriko hiato en hydric Etengune estratigrafikoetan arroka- es hídrico -erregistrorik ez duen denbora-tartea. fr hydrique Erregistro estratigrafikoan dagoen haus- tura edo etena, higadurak (higadura-hiatoak) hidrodinamika edota sedimentazio ezak (hiato ez- en hydrodimamics -deposizionalak) eragina. es hidrodinámica en hiatus fr hydrodynamique es hiato fr hiatus hidrogeologia Lurpeko eta azaleko uren eta geologiaren Hiberniar arteko erlazioak aztertzen dituen zientzia. Mea- en Hibernian dek "lurpeko uren existentzia eta mugimendua es Hiberniense baldintzatzen duten legeen ikerketa" moduan fr Hibernien definitu zuen 1919an. en hydrogeology hibridazio es hidrogeología en hybridation fr hydrogéologie es hibridación fr hybridation hidrograma en hydrograph hibrido es hidrograma en hybrid fr hydrogramme 124 higadura hidrogranate hidrostatika en hydrogranat en hydrostatic es hidrogranate es hidrostática fr hydrogrenat fr hydrostatique hidrogrosularia hidroxido en hydrogrossular OH- taldea anioi nagusi duten mineralak. es hidrogrosularia Oxidoekin batera mineral-klase bat osatzen fr hydrogrossulaire dute. en hydroxide hidrokarburo es hidróxido Karbono eta hidrogenoz osatutako konpo- fr hydroxyde satu natural solidoa (adibidez, asfaltoa), likidoa hidroxilapatito (adibidez, petrolioa) zein gasa (adibidez, gas naturala). Erregai eta olio lubrifikatzaile gisa eta en hydroxilapatite sintesi petrokimikoan erabiltzen dira. es hidroxilapatito fr hydroxilapatite en hydrocarbon es hidrocarburo hidrozinzita fr hydrocarbure en hidrozincite es hidrocincita hidrolakolito fr hydrozincite en pingo es hidrolacolito hidrozoo fr pingo en hydrozoan es hidrozoo hidrolisi fr hydrozoaire en hydrolysis es hidrólisis higadura fr hydrolyse Lurrazaleko materialen apurtzea, disolu- zioa edo abiatzea eragiten duen prozesua edo hidrologia prozesu-multzoa. Aldi berean, materiala leku en hydrology batetik bestera mugitzen da prozesu naturalen es hidrología (meteorizazio, disoluzio, korrosio eta garraio) fr hydrologie bidez, baina masa-galerarik gabe gehienetan. ➤ geologia Bereziki, uraren, olatuen, korronteen, izotzaren edo haizearen eraginez gertaturiko materiaren hidromagmatiko apurketa mekanikoa edo lurzoruaren mugimen- en hydromagmatic dua. Kasu batzuetan, termino hau garraiorik es hidromagmático gabeko prozesuetarako ("denudazio" izanik fr hydromagmatique orduan hobesten den termino orokorra) edo meteorizaziorako soilik ("higadura", kasu hone- hidrosfera tan, prozesu dinamiko edo aktibo bilakatzen en hydrosphere da) mugatu da. es hidrosfera en erosion fr hydrosphère es erosión ➤ Lurra fr érosion 125 higadura-eragile

higadura-eragile higakin subglaziar en erosive agent en subglacial debris es agente erosivo es derrubio subglaciar fr agent érosif fr ébouli sousglaciaire

higadura-erliebe higakin supraglaziar en erosion relief en supraglacial debris es relieve erosivo es derrubio supraglaciar fr relief érosif fr ébouli surglaciaire higadura-gainazal higakin-ezponda en erosion surface es superficie de erosión en talus slope fr surface d'érosion es talud de derrubios fr talus éboulis higadura-gaitasun en erosive capacity higakin-irristadura es capacidad erosiva en debris slide fr capacité érosive es deslizamiento de derrubios fr glissement de débris higadura-ildo en erosive furrow; erosive groove higakin-kolada es surco erosivo en debris flow fr sillon érosif es colada de derrubios fr coulée d’érosion higadura-terraza en erosive terrace higakin-kono es terraza erosiva en talus cone fr terrasse érosive es cono de derrubios higadura-ziklo fr cône de débris en erosion cycle higalan es erosión (ciclo de) fr cycle d'érosion en erosional action es acción erosiva higakin fr action érosive en debris es derrubio higatze fr débris; ébouli SIN: desegite en wasting higakin englaziar es desgaste en englacial debris fr usure es derrubio englaciar fr débris intraglaciaire higikortasun higakin ordenatuak SIN: mugikortasun en ordained debris en mobility es derrubios ordenados es movilidad fr éboulis ordonnés fr mobilité 126 Holkeriar hipersolvus Hirnantiar en hypersolvus en Hirnantian es hipersolvus es Hirnantiense fr hypersolvus fr Hirnantien hiperstena histograma en hypersthene en histogram es hiperstena es histograma fr hypersthène fr histogramme hipidiomorfiko histrikosfera en hypidiomorphic en hystricosphaerid es hipidiomórfico es histricosfera fr hypidiomorphique fr hystricosphère hipidiomorfo histrikosferido en hypidiomorph es hipidiomorfo en hystricosphaerid fr hypidiomorphe es histricosférido fr hystricosphère hipodermis hobi en hypodermis es hipodermis Substantzia mineral nahiz fosilen pilaketa fr hypoderme naturala, lehengai zein energia-iturri moduan erabil daitekeena (adibidez, burdin hobia). hipokusku en ore en hypovalve es yacimiento es hipovalva fr gisement fr hypovalve hodei hiposoma en cloud en hyposome es nube es hiposoma fr nuée fr hyposome hodei gori hipoteka en glowing cloud en hypotheca es nube ardiente es hipoteca fr nuée ardente fr hypothèque hipotraktu hog-back en hypotract en hogback es hipotracto es hog-back fr hypotracte fr hogback hipozentro Holkeriar en hypocenter en Holkerian es hipocentro es Holkeriense fr hypocentre fr Holkerien 127 holoedria

holoedria homalozooak en holohedral en homalozoans es holohedría es homalozoos fr holoédrie fr homalozoaire

holokarst Homeriar en holokarst en Homerian es holokarst es Homeriense fr holokarst fr Homerien

holokiste hominido en hominid en holocyst es homínido es holocisto fr hominidés en holocyste homogeneo holokokolito en homogeneous en holococcolith es homogéneo es holococolito fr homogène fr holococcolithe homogeneotasun holokristalino en homogeneity en holocrystalline es homogeneidad es holocristalino fr homogénéité fr holocristallin homoklinal Holostei en homocline en Holostei es homoclinal es Holostei fr homoclinal fr Holostéens homologia holotipo en homology Espezie berriak deskribatzeko ikertzaileek es homología fr homologie eredu modura erabiltzen duten alea. en holotype homometriko es holotipo en homometric fr holotype es homométrico fr homométrique holoturoideo en holothurian homomorfismo es holoturoideo en homomorphy fr holothuride es homomorfismo fr homomorphye Holozeno en Holocene homomorfo es Holoceno en homomorphe fr Holocène es homomorfo ➤ kuaternario fr homomorphe 128 hondartza-gailur homonimia hondar-buztin en homonym en residual clay es homonimia es a rcilla residual fr homonymie fr a rgile résiduelle homosfera hondar-erliebe en homosphere en residual relief es relieve residual es homosfera fr relief résiduel fr homosphère hondar-magma homospora en residual magma en homosporous es magma residual es homospora fr magma résidual fr homospore hondar-meta homosporia en sandbank en homospory es bajío es homosporia fr banc de sable fr homospore hondarpe hondakin en sandbank en residue es médano es residuo fr banc de sable fr résidu hondartza hondakindegi en beach es playa SIN: zabortegi fr plage en dump es vertedero hondartza altxatu fr dépotoir en raised beach; raised shoreline es playa levantada hondar- fr plage elevée en residual es residual hondartza aske fr résiduel en free beach es playa libre hondar fr plage libre

SIN: gainerako hondartza atxiki en remanent en leaned beach es remanente es playa adosada fr rémanent fr plage adossée hondar-arro hondartza-gailur en remanent basin en beach crest es cuenca remanente es cresta de playa fr bassin rémanente fr crête de plage 129 hondartza-jito

hondartza-jito horn en beach drift en horn es deriva de playa es horn fr dérive de plage fr horn

hondartzape hornblenda en subbeach (Ca, Na) (Mg, Fe, Al) Si (Si, es subplaya 2-3 5 6 Al) O (OH) . Anfibolen taldeko inosilikato fr sous-plage 2 22 2 monokliniko iluna. hondartzaurre en hornblende es hornblenda en forebeach fr hornblende es anteplaya fr avant-plage hornidura-putzu hondeaketa en supplying well en sapping es pozo de abastecimiento es zapamiento fr puits de approvisionnement fr sapement horotelia hondo en horotely en bottom es horotelia es fondo fr fond horst en horst hondoko metaketa es horst en bottom deposition fr horst es relleno de fondo fr remblai de fond hozka hondoko morrena en gouge es muesca en bottom moraine; ground moraine fr gouge es morrena de fondo fr moraine inférieure huila hondoko zama en huil es hulla en bed load fr houille es carga de fondo fr chargement de fond ➤ ikatz

hondoratze hum en sinking en hum es hundimiento es hum fr éboulement; effondrement fr hum

horizonte humifikazio en horizon en humification es horizonte es humificación fr horizon fr humification 130 hutsune estratigrafiko humita hustutze-ubide en humite en draining channel es humita es canal de desagüe fr humite fr chenal d'écoulement hummock hutsune en hummock 1 en vacancy es hummock es vacante fr hummock fr lacune humus 2 zulo en humus es humus hutsune estratigrafiko fr humus en stratigrafic lacune es laguna estratigráfica Huroniar fr lacune stratigraphique en Huronian ➤ hiato es Huroniense fr Huronien hustuketa-zona en discharge zone es zona de descarg a fr zone de décharge

131

I

Iapetus ibai ortoklinal en Iapetus en subsequent river es Iapetus es río ortoclinal fr Iapetus fr rivière subséquente ibai ibai penekataklinal SIN: erre k a en penecataclinal river es río penecataclinal Ur-korronte naturala eta aski handia, itsa- fr rivière pénecataclinal sora edo beste ibai batera isurtzen dena. en river ibai prozesuak es río en fluvial process fr fleuve; rivière es procesos fluviales fr procès fluvial ibai anaklinal en anaclinal river; obsequent river ibai-adar es río anaclinal SIN: adar fr rivière anaclinale; rivière obséquente en affluent es afluente ibai intsekuente fr affluent en insequent river es río insecuente ibaiarte fr rivière inséquente en interfluve es interfluvio ibai kataklinal fr interfluve en cataclinal river; consequent river es río cataclinal ibai-bazter fr rivière conséquente SIN: ibaiertz 133 ibaiburu

en riverside ibilbide es margen fluvial en trajectory fr marge fluviale es trayectoria fr trajectorie ibaiburu en head ibilgu es cabecera en channel fr amont es cauce fr chenal ibaiertz iboi ibai-bazter en tarn es ibón ibai-harrapaketa fr ibon en fluvial capture es captura fluvial iceberg fr capture fluviale en iceberg es iceberg ibai-isuri fr iceberg en fluvial overflow es derrame fluvial idioblastiko fr épandage fluvial en idioblastic es idioblástico ibai-korronte fr automorphe en fluvial current; fluvial stream idioblasto es corriente fluvial fr courant fluviatil en idioblast es idioblasto ibai-modelatze fr idioblaste en fluvial modelling idiomorfiko es modelado fluvial en idiomorphic fr modelé fluviale es idiomórfico fr idiomorphique ibai-ohe en fluvial bed idokrasa es lecho fluvial en idocrase fr lit fluvial es idocrasa fr idocrase ibai-sare en river system idorraldi es red fluvial SIN: lehorraldi fr systéme fluviale en drought es sequía ibar fr secheresse en meadow es vega idortze-arraildura fr berge en mudcrack 134 iguanodon

es grieta de desecación igeri egon fr fente de dessication en to float es flotar idortze-segida fr flotter en dessication sequence es secuencia de desecación igneo fr séquence de dessication en igneous es ígneo igeltsu fr igné

CaSO4.2H2O. Sistema monoklinikoko sul- fato hidratatua. Gogortasun baxukoa da (H=2, azazkalez egiten zaio marra), eta sarritan enara- -buztan edo gezi-puntaren itxurako maklak azaltzen ditu. Igeltsua sulfatorik arruntena da eta ebaporitaren osagai nagusia da. en gypsum es yeso fr gypse

Igeltsuaren makla (Manual de Mineralogía Cornelis K. eta Cornelius S. H. Jr., 1997)

igninbrita en ignimbrite es ignimbrita fr ignimbrite

igoera adiabatiko en adiabatic ascent Igeltsua: basamortuko arrosa. Maroko. es ascenso adiabático fr montée adiabatique

igoera diapiriko en diapiric ascent es ascenso diapírico fr montée diapirique

igoera magmatiko en magmatic ascent es ascenso magmático fr montée magmatique

iguanodon en iguanodon Igeltsua: gezi-punta itxurako makla. Iscar. Valladolid. es iguanodon fr iguanodom 135 igurtzi

igurtzi iknoespezie en friction Izaki baten jarduerak sorrarazitako lorra- es fricción tzen espeziea. fr frottement en ichnoespecies es icnoespecie iheskortasun fr ichnospèce fugazitate iknofazie ijolita Metakin sedimentarioek zein beste subs- en ijolith tratuek erakusten duten lorratz-multzoa. es ijolita en ichnofacies fr ijolite es icnofacies fr ichnofaciès ikatz Batez ere karbonoz osaturik dagoen eta iknofosil landare-jatorria duen arroka sedimentario beltz Bizidunen jarduerak edo hazkuntzak era- geruzatua, ikazte deituriko prozesuaren bidez giniko egitura fosilizatua, sedimentu bigun, sortzen dena. Aintzira, delta eta zingiretan era- arroka sedimentario edo beste edozein substra- tzen da, landare-hondarren metatzearen eta lur- turen gainean ager daitekeena. peratzearen ondorioz. Bertan, bakterio anaero- en ichnofossil bioen eraginez, hidrogenoa eta oxigenoa askatu es icnofósil egiten dira, karbonoa pilatzen den bitartean. fr ichnofossile Bizidunen ekintza 10 m-ko sakoneraraino iris- ten da gehienera jota. Sakonera handiagoetan aldaketa fisiko-kimikoak eragiten dituen faktore nagusia tenperatura da. Goranzko eboluzio- -mailaren arabera, hurrengo ikatz mota hauek bereiz daitezke: zohikatza (% 60 karbonoa), lig- nitoa (% 60-75 karbonoa), huila (% 75-92 karbo- noa), antrazita (% 92-95 karbonoa) eta grafitoa (% ~100 karbonoa). en coal es carbón fr charbon

ikazte Landare-hondarrek ikatz bilakatzeko jasa- ten dituzten prozesuen multzoa. en carbonization; coalification es carbonización fr carbonification; houillification

iknita Oinatz-fosila. en ichnite es icnita Dinosauru baten iknitak edo oinatzak. Behe Kretazeoa. fr ichnite Enciso (La Rioja). 136 inbertsio-ardatz iknologia es aborregado en ichnology fr brebissaire es icnología fr ichnologie illita Buztin-mineral mikadunei dagokien termi- ikosaedro no orokorra. Aluminioz ordezkaturiko silizio en icosahedron gutxiago, ur gehiago eta potasioaren portzentaia es icosaedro bat kaltzioz edota magnesioz ordezkaturik izate- fr icosaèdre agatik bereizten da miketatik. en illite iktiosauru es illita en ichtyosaur fr illite es ictiosaurio fr ichtyosaurien ilmenita ikuzketa bertikaleko zona FeTiO3. Sistema trigonalean kristaltzen den titanio eta burdina oxidoa. Kolore iluna du eta en vertical washing zone magnetikoa izan daiteke. Arroka igneoetan es zona de lavado vertical mineral osagarri arrunta da eta arroka sedimen- fr zone de lavage vertical tario detritikoetan magnetita, zirkoi eta rutiloa- Ilargia rekin batera agertu ohi da. Titanioaren mea garrantzitsuena da. en moon es luna en ilmenite fr lune es ilmenita ➤ Lurra fr ilménite ilargierdi-barra ilubiazio en semilunette bar en illuviation es barra semilunar es iluviación fr barre demi-lunaire fr illuviation ildaska inbertsio negatibo en furrow; striation en negative inversion es estría es inversión negativa fr cannelure fr inversion negative ildaska-lineazio inbertsio positibo en striation lineation en positive inversion es lineación de estriamiento es inversión positiva fr linéation de striation fr inversion positive ildo inbertsio tektoniko en trough en tectonic inversion es surco es inversión tectónica fr sillon fr inversion tectonique ilemamo- inbertsio-ardatz en sheep-like en inversion axis 137 inboluto

es eje de inversión es infrarrojo fr axe d'inversion fr infrarouge

inboluto ingurune en involute en environment es involuto es medio fr involute fr milieu

indikatriz optiko inhomogeneo en optical indicatrix en inhomogeneous es indicatriz óptica es inhomogéneo fr indicatrice optique fr inhomogène

indize feltsiko injekzio-putzu en felsic index en injection well es índice félsico es pozo de inyección fr indice felsique fr puits de injection ➤ feltsiko inkonformitate indusketa Azpiko arrokak plutoniko edo metamorfi- en excavating koak eta gainekoak sedimentarioak dituen eten- es excavación gune estratigrafiko mota bat. Etengunearen gai- fr excavation neko arroka sedimentarioak metatu aurretik, arroka plutoniko edo metamorfikoek higadura inertinita jasan dute. en inertinite en nonconformity es inertinita es inconformidad fr inertinite fr inconformité

inertodetrinita inlandsis en inertodetrinite en ice cap es inertodetrinita es inlandsis fr inertodétrinite fr inlandsis

infiltrazio inosilikato Jariakin bat, poro edo tamaina askotako ire- Silikatoen klaseko mineralen familia. kiguneetan zehar lurrazaletik barnera jariatzea. en inosilicate en infiltration es inosilicato es infiltración fr inosilicate fr infiltration ➤ silikato

infiltrazio-ur inozeramido en infiltration water Maskorra zutik jarritako kaltzitazko pris- es agua de infiltración mez osatuta daukan bibalbio itsastarra. Jurasiko- fr eau d'infiltration tik Kretazeora bitartean hedatu ziren. en inoceramid infragorri es inocerámido en infrared fr inoceramide 138 irristatze-plano

Insecta iragazkortasun en Insecta en permeability es Insecta es permeabilidad fr Insecta fr perméabilité inselberg iragazte en inselberg en filtration es inselberg es filtración fr inselberg fr filtration interferentzia-irudi iragaztezin en interference figure en impermeable es figura de interferencia es impermeable fr figure d'interférence fr imperméable intraplaka iraulketa en intraplate iraultze es intraplaca fr intraplaque iraultze ioniko SIN: iraulketa en ionic en overturn es iónico es vuelco fr ionique fr renversement ipar geografiko iraungitze sistematiko en true north en systematic absences es norte geográfico es extinción sistemática fr nord géographique fr extinction systématique ipar magnetiko irristatze en magnetic north en sliding es norte magnético es deslizamiento fr nord magnétique fr glissement iragaite-zona irristatze basal en transition zone SIN: oin-irristatze es zona de transición fr zone de transition en basal sliding es deslizamiento basal iragazgaitz fr glissement de base en semipermeable irristatze birakor es semipermeable fr semiperméable en rotational slide; slump es deslizamiento rotacional iragazkor fr glissement rotatif en permeable es permeable irristatze-plano fr perméable en glide plane 139 irristatze-sistema

es plano de deslizamiento isoestruktural fr plan de glissement en isostructural es isoestructural irristatze-sistema fr isostructural en slip system es sistema de deslizamiento isoklinal fr système de glissement en isoclinic es isoclinal irrotazional fr isoclinal en irrotational es irrotacional isokromatiko fr irrotationale en isochromatic es isocromático irtengune fr isochromatique en salient isolatzaile es resalte fr saillie en insulator es aislante irtete-putzu fr isolant en flowing well isolita es pozo surgente fr puits éruptif en isolith es isolita fr isolithe irudi en figure isometriko es figura en isometric fr figure es isométrico fr isométrique islakortasun en reflectance isometriko (hazkundea) es reflectancia en isometric (growth) fr réflectance es isométrico (crecimiento) fr isométrique (croissance) islatzaile en reflector isomiario es reflector en isomyarian fr réflecteur es isomiario fr isomyaire islatze sismiko en seismic reflection isomorfismo es reflexión sísmica en isomorphism fr réflexion sismique es isomorfismo fr isomorphisme isodonta en isodont isomorfo es isodonta Kristal-egitura bera duten substantzia kimi- fr isodonte koak. 140 isurialde erregularizatu

en isomorphous isotopo astun es isomorfo en heavy isotope fr isomorphe es isótopo pesado fr isotope lourd isopaka en isopach isotopo eratorri es isopaca en daugther isotope fr isopaque es isótopo hijo fr isotope fils isosista en isoseiste isotropia es isosista fr isoseiste Ingurune edo izaki batez ari garenean, norabide guztietan propietate berberak izatea- isostasia ren ezaugarria. Mantuko sakonera jakin batetik gora en isotropy (konpentsazio-sakoneratik gora) dauden masa- es isotropía -zutabe guztiek pisu bera dutela defendatzen fr isotropie duen teoria. Printzipio honen arabera, litosferan gertatzen diren masa-gehikuntzak (izotz-masak, isotropo pilaketa bolkanikoak, etab.ak) litosferaren hon- en isotropic doratzea eragiten dute eta, ondorioz, oreka isos- es isótropo tatikoa mantentzeko astenosferak mugitu egin fr isotrope behar du. Prozesu honen kausak litosferaren zurruntasuna eta astenosferaren plastikotasuna istil dira. en pool en isostasy es poza es isostasia fr puit fr isostasie istmo isoterma en isthmus en isotherm es istmo es isoterm a fr isthme fr isotherme isurbide isotipismo en flow channel en isotypism es vertedero es isotipismo fr évier fr isotypisme isotopo isurialde en isotope en water shed es isótopo es vertiente fr isotope fr versant isotopo arin isurialde erregularizatu en light isotope en regularized slope es isótopo ligero es vertiente regularizada fr isotope légère fr versant regé 141 isurialde prozesu

isurialde prozesu itsas geologia en slope process en marine geology es proceso de vertiente es geología marina fr procès de versant fr géologie marine

isurialdeen banalerro itsas hondoko gandor en drainage divide; watershed en ocean floor ridge es divisoria de aguas es dorsal de fondo oceánico fr ligne partage eaux fr dorsale de fond océanique

isuri-kono itsas ihintz en overflow cone en marine dew es cono de derrame es roción fr cône d'èpandage fr claboussure marine

isurizko harrapaketa itsas labar en overflow capture en marine cliff es captura por derrame es acantilado marino fr capture par déversement fr falaise marine

isurketa itsas mailaren beherakada Oro har, prezipitazioaren ondoren, lurrun- en sea level lowering du edo iragazi baino lehenago lurrazaletik abia- es descenso del nivel del mar tzen den ura. fr descente de niveau marin en runoff es escorrentía itsas mailaren gorakada fr ruissellement en sea level rise es ascenso del nivel del mar isurketa hipodermiko fr avancement de niveau marin en hypodermic runoff es escorrentía hipodérmica itsas mailaren jauste fr débit hypodermique en sea level fall es caída del nivel del mar isurketa-koefiziente fr chute de niveau marin en runoff coefficient es coeficiente de escorrentía itsas zabalgune fr coefficient de débit en abrasion platform isurketa-ur es rasa fr plate-forme d'abrasion en runoff es aguas de escorrentía itsasadar fr écoulement Golko estu eta luzea, itsasoak bertara doan itsas arku ibaitik gorantz egiten duen sarraldia. en marine arc en ria es a rco marino es ría fr arc marin fr ria 142 itsaso itsasaldi es proceso litoral marea fr procès littoral itsasbazterreko zona itsasbazter en littoral en littoral zone es litoral es zona litoral fr coastal; littoral fr zone littorale itsasbazterreko barra itsasbehereko korronte en littoral bar en ebb es barra litoral es reflujo fr barre littorale fr reflux itsasbazterreko jito itsasikara en littoral drift es deriva litoral Ozeanoaren azpiko sismoa. en tsunami itsasbazterreko kordoi es maremoto en beach ridge fr raz de marée es cordón litoral fr cordon littoral itsaso en sea itsasbazterreko prozesu es mar en litoral process fr mer

Mundakako itsasadarra. Bizkaia. 143 itsaspeko

itsaspeko es potencia aparente en submarine fr épaisseur apparent es submarino fr sous-marin itzaltze-angelu en extinction angle itsaspeko erliebe es ángulo de extinción fr angle d'extinction en submarine relief es relieve submarino fr relief sous-marin itzulgarri en reversible itsatsi es reversible fr réversible en sessile es sesil izar-duna fr sessile en star dune iturbegi es duna en estrella fr dune d'étoile SIN: iturburu en spring izarketa es surgencia; manantial Edozein ur-ibilguren, hala nola erreka edo fr source ibai baten, ur-emariaren neurketa. en gauging iturburu es aforo iturbegi fr jaugeage

iturburu karstiko izarketa-estazio en karst spring en gauging station es surgencia kárstica es estación de aforo fr source karstique fr station de jaugeage ➤ karst izarketa-gune iturri termal Ur-ibilguaren izarketa egin ahal izateko en hot spring azpiegitura eta aparatu egokiez hornitutako es fuente termal lekua. fr source thermale en gauging station es estación de aforo itxitura periklinal fr station de jaugeage en periclinal ending es cierre periclinal izerditze fr terminaison périclinal transpirazio

itxurazko okerdura izotz en aparent dip en ice es buzamiento aparente es hielo fr pendage apparent fr glace

itxurazko lodiera izotzaro en aparent thick en ice period 144 izpi islatu

Prospector-en oinatza

Izotz-kristalak 175 km

Ilargi-kraterrak

Ilargiko poloetako kraterretako izotz-kristalak.

es período glacial es congelación fr période glaciaire fr congelation izotz-estalki izoztegi en ice covering elurtegi es cobertera de hielo fr couverture de glace izoztegi-morrena izotz-falka elurtegi-morrena en ice wedge es cuña de hielo izpi difraktatu fr coin glace en diffracted ray es rayo difractado izotz-horma fr rayon de diffraction en verglas es verglas izpi erasotzaile fr verglas en incident ray izotz-landa es rayo incidente fr rayon d’incidence en ice field es campo de hielo fr champ de gel izpi errefraktatu en refracted ray izotz-mihi es rayo refractado en glacial tongue fr rayon de réfraction es lengua glaciar fr langue de glace izpi islatu en reflected ray izozte es rayo reflejado en congelation fr rayon de réflexion 145

J

jadeita jariatze-izotz en segregation ice NaAlSi2O6. Piroxenoen taldeko inosilikato monokliniko berdea. es hielo de segregación fr gel de ségrégation en jadeite es jadeíta jario fr jadéite en flow es flujo jarduera fr écoulement en activity es actividad jario superkritiko fr activité en supercritical flow es flujo supercrítico jariaketa fr écoulement supercritique en secretion jario-abiadura es secreción en velocity flow fr sécrétion es velocidad de flujo fr vitesse d'écoulement; vitesse de flux jariakin en secretion jario-zona es secreción en flow zone fr sécrétion es zona de flujo fr zone de flux jariatze jatorri-arroka en segregation es segregación SIN: arroka aitzindari fr ségrégation en source rock 147 jatorri-eskualde

es roca fuente jatorrizko magma fr roche mère en parental magma es magma primario jatorri-eskualde fr magma primaire Sedimentazio-arro batean metatutako materialen jatorrizko eremua. jito en source area en drift es á rea fuente; á rea madre es deriva fr région d'origine fr dérive

jatorrizko forma jostura en original form en suture es forma original es sutura fr forme primitive fr suture

jatorrizko fronte Jurasiko en real front Mesozoiko eraren (eta eratemaren) perio- es frente real doa (eta sistema), Triasikoaren ondorengoa eta fr front réel Kretazeoaren aurrekoa, duela 208 eta 145.6 Ma artekoa. Hiru epoka (eta serie) ditu bere baitan: jatorrizko isotopo Liasa, Doggerra eta Malma. en parent isotope en Jurassic es isótopo padre es Jurásico fr isotope radioactif fr Jurassique

148 K

Ka kalitxe Mila urte unitatearen laburtzapena. Klima idor edo erdiidorreko lurraldeetan en Ka agertzen den karezko geruza edo zarakarra, es Ka lurzoruko uretan disolbatutako kaltzio karbo- fr Ka natoa lurruntzearen ondorioz hauspeatzean sortua. kabitazio en caliche en cavitation es caliche es cavitación fr caliche fr creusement kalkarenita kafemiko Nagusiki (% 50 baino gehiago) harearen en cafemic es cafémico tamainako (1/16-2 mm) kaltzita-partikula birzi- fr cafémique klatuez osatutako kareharria. Kaltzita-partikulak intraklastoak, zein biklastoak izan daitezke. kako Harearen tamainako karbonatozko partikula SIN: mako kontsolidatuak. Termino hau Grabau-k sartu zuen 1903an. en hook es gancho en calcarenite fr crochet es calcarenita fr calcarénite Kaledoniar en Caledonian kalkoalkalino es Caledoniense en calk-alkaline fr Calédonien es calcoalcalino ➤ orogenia fr calco-alcaline 149 kalkopirita

kalkopirita kame

CuFeS2. Sistema tetragonaleko sulfuroa, en kame gehienetan masiboa, metal-distira eta kolore es kame horia dituena. Piritaren itxura du, eta piritari fr kame bezala, eroen urrea deritzo; hala ere, mineral honek baino gogortasun txikiagoa du (pirita kamenitza H=6-6.5, kalkopirita H=3.5-4) eta horrek bereiz- en kamenitza ten ditu. Kobrearen mea garrantzitsuena da. es kamenitza fr kamenitza en chalcopyrite es calcopirita fr chalcopyrite kame-terraza en kame terrace kalkreta es terraza de kame fr terrasse de kame Azaleko hareak eta legarrak kaltzio kar- bonatozko masa gogorrez zementatzen direne- Kanadiar an sortzen den konglomeratua izendatzeko en Canadian Lamplught-ek proposaturiko terminoa. Kaltzio es Canadiense karbonatoaren hauspeatzea infiltraziozko ureta- fr Canadien tik abiatuz edo ur uberatsuetatik karbono dioxi- ➤ Ordoviziar doa askatuz egiten da. Karezko azal edo zarakar gogorra. Ikus kanal kalitxe . ubide en calcrete es calcreta Kanbriar fr encroûtement calcaire Paleozoiko eraren (eta eratemaren) lehe- kaltzedonia nengo periodoa (eta sistema), Proterozoikoaren ondorengoa eta Ordoviziarraren aurrekoa, SiO2. Kuartzoaren aldaera kriptokristaltsu duela 570 eta 510 Ma artekoa. Hiru epoka (eta zuntzua. Oxido metalikoen aztarnak agertzea- serie) ditu bere baitan: Caerfaia, St. David's-a eta ren ondorioz, hainbat kolore erakuts ditzake. Merionetha. en chalcedony en Cambrian es calcedonia es Cámbrico fr calcédoine fr Cambrien

kaltzita

CaCO3. Sistema trigonalean kristaltzen den kaltzio karbonatoa. Kaltzitak era askotako kris- talak eman ditzakeelarik, 300 forma baino gehiago ezagutzen dira. Azido klorhidriko dilui- tuaren erasoa jasaten duenean, eferbeszentzia erakusten du. Naturan oso ugaria da, arroka sedimentario karbonatodunetan mineral nagu- sia izanik. Zenbait arroka igneotan ere mineral primarioa izan daiteke. en calcite es calcita fr calcite Kaltzita: Gallarta. Bizkaia. 150 karbonato

Kanbriarraurre motako kristal-egitura duena. Silikato alumini- Kanbriar periodoaren (eta sistemaren) koen (bereziki feldespatoen) alterazioaz sortzen aurreko unitate geokronologiko (eta kronoestra- da. Kaolinaren osagai nagusia izanik, buztingin- tigrafiko) ez-formala. Priskoar, Arkear eta Prote- tzan eta portzelanagintzan erabiltzen da. rozoiko eonak (eonotemak) bere baitan ditu. en kaolinite Lurraren historiak 4560 Ma-ko iraupena izanik eta es caolinita Kanbriarraren hasiera duela 570 Ma-tan kokatzen fr kaolinite denez, Kanbriarraurreak denbora geologikoaren zatirik handiena hartzen du. Kanbriarraurreko kaolinizazio arrokek ia ez dute fosilik eta, haien antzinatasu- en kaolinization naren ondorioz, eraldaketa handiak jasan dituzte. es caolinización fr kaolinisation en Precambrian es Precámbrico fr Antécambrien; Précambrien kapela en overburden kanpo-deformazio es montera fr morts terrains en external deformation es deformación extern a fr déformation externe kapela polarreko glaziar en polar ice-cap kanpo-geodinamika es glaciar de casquete polar fr calotte glaciaire polaire es geodinámica extern a fr géodynamique externe kapela-zona en cap rock kanpo-molde es cap rock; zona de montera en outer cast fr chapeau es molde externo fr moule externe Kaprikornio tropiko en tropic of Capricorn kanpo-nukleo es trópico de Capricornio en outer core fr tropique de Capricorne es núcleo externo fr noyau externe karbonatazio en carbonatation Kantzer tropiko es carbonatación en tropic of Cancer fr carbonatation es trópico de Cáncer fr tropique de Cancer karbonatita en carbonatite kaolin es carbonatita en kaolin fr carbonatite es caolín fr kaolin karbonato 2- CO3 talde anionikoa duten mineralen kla- kaolinita sea. Talde anioniko hau laua da, karbonoa eta

Al2Si2O5(OH)4. Filosilikatoen familiako oxigenoa plano berean baitute; oxigeno- buztin-mineral triklinikoa eta dioktaedrikoa, t-o -molekulek karbonoaren inguruan triangelu bat 151 karbonatozko

osatzen dute. Lau talde bereizten dira: kaltzita- en Carboniferous ren taldea (kaltzitaren isomorfoak), aragonitoa- es Carbonífero ren taldea (aragonitoaren isomorfoak), dolomi- fr Carbonifère taren taldea (dolomitaren isomorfoak) eta kar- bonato monokliniko OH-dunak (malakita eta karbono azurita). en carbon en carbonate es carbono es carbonato fr carbone fr carbonate kareharri karbonatozko Nagusiki kaltzio karbonatoz (pisuaren edo en carbonated mikroskopioan neurturiko azaleraren % 50a es carbonatado fr carbonatée baino gehiago) osaturiko arroka sedimentarioa. Mineral nagusia kaltzita izan arren magnesiodun karbonatozko arroka karbonatoa ere eduki dezake. Arruntena, % 95a baino kaltzio karbonato gehiago eta % 5a baino Pisuaren % 50a baino gehiago karbonatoz osatuta duen arroka. dolomita gutxiago duena da. Oso portzentaia baxuetan agertzen diren beste osagaiak dira sili- en carbonate rock es roca carbonatada zea (kaltzedonia), feldespatoa, buztin-mine- fr roche carbonatée ralak, pirita eta siderita dira. Arroka bera efer- beszentea da azido diluituren bat (HCl esatera- karbonatozko plataforma ko) isuriz gero. Inguru neritikoetako karbonatozko fazieez osatutako sistema sedimentarioa. Ezponda nabarmenik ez duten karbonatozko plataformei karbonatozko arrapala deritze. Inguru fotikoan malda-haustura agertzen dutenei plataforma kareladun deritze, ertzean arrezifeak edo kalka- renitazko shoalak eratzen baitira. en carbonate platform es plataforma carbonatada fr plateforme carbonatée

Karbonifero Paleozoiko eraren (eta eratemaren) perio- doa (eta sistema), Devoniarraren ondorengoa eta Permiarraren aurrekoa, duela 362.5 eta 290 Ma bitartekoa. Bi azpiperiodo (eta azpisistema) ditu bere baitan: lehena, Mississippiarra, hiru epokaz (eta seriez) eratuta dagoena (Tournaisia- rra, Visearra eta Serpukhoviarra), eta bigarrena, Pennsylvaniarra, lau epokaz (eta seriez) eraturik dagoena (Bashkiriarra, Moscoviarra, Kasimovia- rra eta Gzeliarra). Aipagarria da ikatz asko eratu zela Karboniferoan baso ugarietako landare- -hondakinen metatze eta eraldatzearen ondo- rioz. Kareharria: Mugarra. Bizkaia. 152 karst

Kareharriak prozesu organikoez edo inor- en calcareous nannoplankton ganikoez era daitezke, eta detritikoak, kimiko- es nannoplancton calcáreo ak, oolitikoak, kristaltsuak edo birkristalduak fr nannoplancton calcaire izan daitzeke. Gehienak fosildunak izan ohi dira eta iraganeko koral-arrezifeen edo plataformen karnalita osaera eta egitura mantentzen dute. en carnallite Osaeraren arabera, honako kareharriak es carnalita fr carnallite bereiz daitezke: kareharria: % 95-100a kaltzita da; dolomita % 5a izan daiteke, gehienez ere. karniola kareharri magnesioduna: % 5-10a dolomita da eta kareharri dolomitikoa: % 10-50a dolo- Bakuoloez beteta dagoen eta, ondorioz, mita da. oso porotsua den karbonatozko arroka sedi- mentarioa. Sarritan bretxifikatuta egoten da; Metatze-ingurunearen arabera, itsas kare- kolore hori-grisaxka du, eta gutxi estratifikatuta- harriak (pelagikoetatik neritikoetara) eta kon- ko, edo batere estratifikatu gabeko masak era- tinenteko kareharriak (aintzirako kareha- tzen ditu. Karniolak, batik bat, karbonatozkoak rriak, ibaiko kareharriak eta karezko zarakarrak, izan ohi dira (% 70), baina dolomita apur bat (% tufa eta kalitxeak) daude. 20) eta batzuetan igeltsua ere izaten dute. Arro- Ehundura eta egituren arabera, alde bate- ka hau dolomia karetsuen, kareharri dolomiti- tik, kareharri masiboak eta geruzatuak koen, bretxen (sedimentario zein tektonikoen) daude eta, bestetik, kareharri oolitikoak, eta kareharri dolomitikoen eraldaketaz sortzen pisolitikoak eta noduludunak. da: sulfatoez (batik bat igeltsuz) aberatsak diren en limestone urek dolomitaren disoluzio preferentziala eragi- es caliza ten dute, aldi berean dolomita kaltzitara eralda- fr calcaire tuz (dedolomitizazioa). Oso arrunta da Alpeeta- ko Triasean, igeltsuzko materialetatik gertu. kareharri bioeraiki en celular dolomite Bizidun koloniakoien edo sedimentu- es carniola -inguratzaileen (alga, koral, briozoo edo estro- fr carnieule matoporidoen esaterako) bizitza-jardueraren ondorioz sorturiko kareharria. karratu minimoak en bioconstructed limestone en least squares es caliza bioconstruida es mínimos cuadrados fr calcaire bioconstruite fr moindres carrés kareharri tupatsu karst en marlstone Kareharrietan, igeltsuetan edo bestelako es margocaliza arroka batzuetan disoluzioz eratutako topografi fr marne indurée mota berezia. Ezaugarri nabarmenak dolinak, leizeak eta lurpeko drainatzea dira. Euskal karena Herrian maiz ikus daitezke kareharrietan garatu- en keel tako mota honetako egiturak (adibidez, Aralar, es carena Aizkorri, Hernio, Izarraitz, Durangaldea...). Ber- fr carène tan ikus daitezkeen egitura batzuk ondokoak dira: dolina, beheko arrokaren disoluzioaz era- kare-nannoplankton tutako eta terra rossaz betetako zokogunea. 63 mm baino txikiagoko diametroa eta kar- Biribiltsuak edo luzangak izan daitezke eta bonatozko eskeletoa dituen planktona. batzuetan inbutu itxura dute eta beste batzuetan 153 karstifikazio

Karsta: Araotz. Gipuzkoa.

behealde laua. Metro gutxi batzuetatik kilome- en karst tro batzuetarainoko zabalera izan dezakete. es karst Iturburu karstikoa, ura kareharrien gainazale- fr karst tik iragaziz barneratu eta zenbait metro edo kilometroko bidea egin ondoren, ur hori kanpo- karstifikazio ratzen den kobazulo edo leizea. Lapiaz edo en karstification es karstificación lenarra, uraren disoluzioz zentimetro batzueta- fr karstification tik zenbait metrotarainoko luzera izan dezake- Poljea ten ildaskez osatutako gainazala. , karstiko eskualde batean garatutako azpialde laua duen en karstic zokogune itxia. Lurpeko drainatzea izan ohi es kárstico dute eta normalean alubioiek estaltzen dituzte. fr karstique Zenbait kilometrotako luzera izan dezakete eta prezipitazio handien ondoren, ur guztia sarbe- karst-modelaketa gietatik sartzea ezinezkoa denean, aintzira txi- en karstic modelling kiak ager daitezke. Ponor-a, poljeetan garatuta- es modelado kárstico ko sarzuloa. Sarbegia, azaleko edozein ur-jario fr modelé karstique desagertu eta zuzenean egitura karstikoan barrena sartzen den zuloa. Sifoia, sabaia ur- kasiterita -mailaren azpitik geratzen den kobazulo bati SnO2. Sistema tetragonalean kristaltzen lotutako ur-pasabidea. Uvala, bi dolina edo den eztainu oxidoa. Eztainuaren ordez, burdina, gehiago elkartzen direnean sortzen den zoko- niobioa edota tantalioa izan ditzake kantitate gunea. txikitan. Sarritan ukondo formako makla izaten 154 katodoluminiszentzia

katastrofismo Lurrazalean gertakizun bortitzak, bat- -batekoak eta magnitude handikoak, inoiz ger- tatu direla dioen teoria. Gertakizun hauek inoiz gizakiok ikusitakoak baino areagokoak dira eta haien eragina mundu osora zabaltzen da. Hor- taz, fauna eta floraren aldaketak katastrofeen ondorengo izakien sortze berriekin batera gerta- Kasiteritaren makla (Manual de Mineralogía, Cornelis K. eta tzen dira. Teoria hau indartsua izan zen XIX. Cornelius S. H. Jr., 1997). mendera arte eta, emeki-emeki, uniformitaris- moaren teoriak ordezkatu zuen. Egun uniformi- du (eztainuaren piku-makla). Arroka igneoeta- tarismoaren teoria nagusi bada ere, Lurraren ko mineral nagusia da eta, sarritan, wolframita, azalean inoiz Kretazeoaren amaierako meteo- molibdenita eta mispikelarekin batera aurkitzen rito-talka bezalako gertakizun izugarri bortitzak da. Eztainuaren mea garrantzitsuena da. gertatu direla aurkitu dute zientzialariek eta, en cassiterite ondorioz, neokatastrofismoaren kontzeptua es casiterita sortu da. fr cassitérite en catastrophism es catastrofismo katagenesi fr catastrophisme en catagenesis es catagénesis katazona fr catagenèse en catazone es catazona kataglaziar fr catazone en cataglaciar ➤ metamorfismo es cataglaciar fr cataglaciaire katazulo kataklasita en squeeze es gatera Faila-arroka mota. Arroka hauetan defor- fr chatière mazioak eragindako garauaren tamaina txikia- gotzea garrantzitsuagoa da birkristaltzeak era- kate barneko gindako mineralen hazkundea baino. Faila- -arroka mota hau egoera hauskorrean eratzen en intrachain denez, ez du printzipioz barne-ordenamen- es intracadena fr intrachaîne durik, hau da, ez du fabrikarik, baina batzuetan jatorrizko arroka-zatiak edota matrizeko filosili- katoak orientatuta azaltzen dira eta foliazio kate orogeniko eskasa definitzen dute. Matrizeak arrokan duen en orogenic belt proportzioaren arabera, hiru mota bereizten dira es cadena orogénica kataklasiten segidan: protokataklasita (% 10- fr chaîne orogénique -50eko matrizea), kataklasita (% 50-90ekoa) eta ultrakataklasita (% 90-100ekoa). katodoluminiszentzia en cataclasite en cathodoluminiscence es cataclasita es catodoluminiscencia fr cataclasite fr cathodoluminiscence 155 kaxa-toles

kaxa-toles kerioteka en box fold en keriotheca es pliegue en caja es querioteca fr pli coffré fr keriotèque

kelazio kernita

en chelation Na2B4O6(OH)2.3H2O. Sodio borato mono- es quelación klinikoa, boraxa lortzeko erabiltzen dena. fr chelation en kernite es kernita kelifita fr kernite en kelyphite es quelifita kettle fr kélyphite en kettle es kettle kelogenesi fr kettle en chelogenesis kiastolito es quelogénesis fr chélogenèse Andaluzitaren aldaera opakoa. Materia organikoz osaturiko ezpurutasun beltzak ditu kelonio modu erregularrean kokaturik; hortaz, kristala- ren ardatz luzearekiko perpendikularra den en turtle ebakiduran Maltako gurutze beltza ikusten da. es quelonio Kristalak arbel metamorfikoetan hazten direne- fr chéloniens an, ezpurutasun horiek aipaturiko norabidean pilatzen dira. kerargirita en chiastolite en kerargyrite es quiastolita es querargirita fr chiastolite fr kerargyrite kilate keratofido Aleazio baten urre-proportzioa neurtze- Sodio-feldespatoa duen arroka trakitikoa ko unitatea, aleazioaren 1/24 adierazten duena izendatzeko hasieran erabiltzen zen terminoa. (beraz, 24 kilateko urrea purua da). Gaur egun, silize- eta aluminio-osagaiak dituz- Perla eta harribitxietarako erabiltzen ten arroka bolkaniko eta azpibolkanikoak izen- den masa-unitatea, 200 mg-ren balioa duena. datzeko, eta honako mineralogia dutenak ere en karat izendatzeko erabiltzen da: feldespatoen artean, es quilate albita edo albita-oligoklasa eta, normalean, fr carat mineral sekundario modura azaltzen diren klori- ta, epidota eta kaltzita. Aldaera batzuek sodio- kink-band toles -ortosa, sodio-anfibol eta sodio-piroxenoak en kink-band fold dituzte. Askotan espilitei loturik eta sedimentu es pliegue kink-band itsastarretan tartekaturik azaltzen dira. fr pli en genou; pli kink-band en keratophyre es queratófido kiribil-alde fr kératophyre en spiral side 156 klinopiroxeno

es lado espiral kladograma fr côté spiral en cladogram es cladograma kirschteinita fr cladogramme CaFeSiO . Olibinoen taldeko nesosilika- 4 klase toa. en class en kirschteinite es clase es kirschteinita fr classe fr kirschteinite klasto kitinozoo Meteorizazio mekanikoz (desintegra- en chitinozoan zioz) sorturiko pikorra edo arroka- zein es quitinozoo sedimentu-zatia. fr chitinozoaire Arrokaren baitan dagoen kristala, fosila kitinozooak edo arroka-zatia. Birrinduriko arroka metamor- fikoen kristal-zatiak izendatzeko erabiltzen da Sistematikan sailkatzeke dagoen suntsitu- batik bat, blastoaren aurkakotzat. tako animalia mikroskopikoak. 50-2.000 µm Sarritan, klasto motak izendatzeko atzizki arteko tamaina duten flasko- edo botila itxurako gisa erabiltzen da: porfiroklasto (arroka metamor- besikula organiko hutsak dira. Laufeld-en ustez, fiko baten kristal-zatia), bioklasto (arroka sedi- kitinozooak bizidun planktoniko itsastarrak mentarioetako fosil-zatia), litoklasto (arroka sedi- ziren. Ordoviziarrean (Goi Kanbriarraurrean mentarioaren baitan dagoen arroka-zatia), etab. beste batzuen ustez) agertu eta Devoniarrean en clast desagertu ziren. Animalia itsastar hauen horma es clasto organikoa berehala deusezta daiteke; hala ere, fr claste balio bioestratigrafiko handia dute. en chitinozoans klasto armatu es quitinozoos en a rmored mud ball fr chitinozoaires es canto armado fr galet d'argile armé kladismo klasto beltz Ezaugarrien azterketa erabiliz talde mono- en black pebble filetikoak bilatzen dituen analisi filogenetikoa. es canto negro en cladism fr galet noir es cladismo fr cladisme klasto bigun en clay chip; mud pebble klado es canto blando en clade fr galet mous es clado fr clade klinopiroxeno Piroxeno monoklinikoa. kladogenesi en clinopiroxene en cladogenesis es clinopiroxeno es cladogénesis fr clinopiroxène fr cladogenèse ➤ piroxeno 157 klippe

klippe egun arte 2.800 genero baino gehiago bereizi en klippe dira, baina hauetako askoren fosilak besterik ez es klippe dira ezagutzen. fr lambeau klippe en cnidaria ➤ zamalkadura es cnidarios fr cnidaires klorita Filosilikatoen familiako mineralen taldea. koaleszentzia Talde honetako mineral adierazgarriena klorita en coalescing da ((Fe, Mg)3)((Si, Al)4O10(OH)2(Mg, es coalescencia Fe)3(OH)6). Trioktaedrikoa izanik, t-o-t motako fr coalescence egitura du. Berdea da. Arroka metamorfikoetan ugaria izanik, mineral indize modura erabiltzen koanozito da. Arroka igneoetan biotita eta beste silikato en choanocyte ferromagnesianoen alterazioaz sortutako pro- es coanocito duktua da. fr choanocyte en chlorite es clorita koba fr chlorite haitzulo kloritoide kobalente (Fe, Mg) Al O (SiO ) (OH) . Nesosilikato- 2 4 2 4 2 4 en covalent en taldeko minerala, monoklinikoa edo triklini- es covalente koa izan daitekeena. Berde iluna da eta sarritan fr covalente azaltzen da kloritarekin batera arroka metamor- fikoetan. kobaltita en chloritoid en cobaltite es cloritoide es cobaltita fr chloritoide fr cobaltite kluse kobazulo en cluse es cluse haitzulo fr cluse kognate knick en cognate en knick es cognate es knick fr cognate fr knick kohesio knidarioak en cohesion Koelenteratu fosil guztiak Cnidariafilume- es cohesión koak dira. Haien ezaugarrien artean nematokis- fr cohesion teak eta muskulu bakunak daude. Knidarioak ur-metazooak dira eta hidrak, marmokak, itsas koilara-kolpe anemonak eta koralak talde honetan sartu dira. en spoon hole Knidarioen bizitza-zikloan fase finkoa eta igeri- es golpe de cuchara laria daude. Proterozoikoan sortu zirenetik gaur fr coup de cuillère 158 konbe kokolito kolimadore en coccolith en collimator es cocolito es colimador fr coccolithe fr collimateur kokolitoforido kolinita Kokolitoez eratutako karbonatozko eske- en collinite leto esferikoa (kokosfera) jariatzen duen alga es colinita fr collinite protoktisto planktonikoa (zelulabakarra, 15-100 µm). Ozeanoaren alde fotikoan (0-200 m) bizi koloideo dira eta oso ugariak dira ozeanoetako sedimen- tuetan. Goi Triasikotik (220 Ma) hasita gaur egu- en colloid es coloideo nera arte 1.200 nannoplankton-espezie baino fr colloïde gehiago ezagutzen dira. en coccolithophore kolore es cocolitóforido en colour fr coccolithophoride es color fr couleur

kolubial en colluvial es coluvial fr colluvial

kolubioi Mendien maldetan sedimentatutako meta- kina. Alubioiekin erkaturik, sedimentu hauek jasandako garraioa oso laburra da. en colluvium es coluvión fr colluvion

Kokolitoforidoa: mikroskopio elektronikoz egindako argazkia. komatita en komatiite es comatita kolada fr komatiites Aho jaurtikitzailean zehar isurtzen den magma likidoaren jarioak eratzen dituen laba- komisura -korronteak. en commissure en flow es comisura es colada fr commisure fr coulée konbe kolapso SIN: antiklinal hustu en collapse en combe es colapso es comba fr collapse fr combe 159 konbektibo

konbektibo konglomeratu en convective 2 mm-tik gorako partikula detritiko biribil- es convectivo duez (% 50 gutxienez) eratutako arroka sedi- fr convective mentarioa. Partikula horien artean matrizea edota zementua azaltzen da. Konglomeratuak konbekzio monogenikoak (izarea bereko partikulak) edo en convection poligenikoak (izaera askotako partikulak) izan es convección daitezke. fr convection en conglomerate es conglomerado fr conglomérat konbekzio termiko Zona berotik zona hotzera gertatzen den kongruente bero-transferentzia, likatasun txiki samarreko en congruent materialen lekualdaketarekin batera gertatzen es congruente dena. fr congruent en thermal convection es convección térmica konifero fr convection thermique en conifer es conífera kondriktio fr conifère en chondrictian konjugatu es condrictio en conjugate fr chondrictien es conjugado fr conjugué kondrulo en chondrule konkoide es cóndrulo en conchoidal fr chondrule; chondre es concoide fr conchoïdal konduktibimetro konkordante en conductivimeter es conductivímetro en concordant fr conductivimètre es concordante fr concordant konfinatze-presio konkordantzia en confining pressure Geruzen arteko paralelotasuna. es presión confinante fr pression de confinement en concordance es concordancia fr concordance konformitate Higadura edo asaldurarik ez duten bi lito- konkordura somo edo geruzaren arteko muga paraleloa. Forma zirkular nahiz eliptikoa duen egitu- en conformity ra altxatua. Bertako arrokak alde guztietara es conformidad okertzen dira. Konkordurek jatorri diapirikoa, fr concordance bolkanikoa edo orogenikoa eduki dezakete 160 kontinenteen jito

(altxatze kratonikoak) eta tamaina askotakoak en conodont izan daitezke. es conodonto en dome fr conodonte es abombamiento fr dôme konoskopiko en conoscopic konkrezio es conoscópico en concretion fr conoscopique es concreción fr concrétion konpetente en competent kono es competente Triangelu itxurako eta aldapa biziko fr compétente higakin-masa. Haren geometriak kono baten ebakidura osatzen du, eta oro har, gradiente- konposizio -aldaketa biziko lekuetan eratzen da, airepean SIN: osaera kimiko zein urpean. Sedimentuez zamaturiko ur- en composition -korronteak trokartetik toki zabal eta aldapa txi- es composición kiagokora irtetean jasaten duen ahalmen-galerak fr composition eragiten du konoko sedimentuen metatzea. Alubioi-konoa, erreka bat mendilerro konposizio-plano batetik irten eta leku zabalago batera isurtzean en composition plane eratzen den konoa da. es plano de composición fr plan d'accolement Itsaspeko konoa, itsaspean eta ezponden oinean eraturiko konoa da. kontinente en fan es abanico en continent fr cône es continente fr continent kono parasito kontinente arteko zubi en parasitic cone es cono parásito Gaur egun ozeanoak estaltzen dituen eta fr cône parasite garai batean kontinenteen arteko lehorreko lotura izan zen egitura. Talde biologiko batzuen konodonto banaketa geografikoa azaltzeko proposatutako Hortz itxurako fosfatozko fosila. Luzaro ez kontinenteen arteko zubi asko asmatutakoak da fosil hauen jatorria ezagutu. Hala ere, arin izan badira ere, beste batzuk oraindik ere balia- eboluzionatzen zutenez eta haien fosilek irau- garriak dira. pen eta hedapen geografiko handia zutenez, en intercontinental bridge oso erabilgarriak dira bioestratigrafiarako. Egun es puente intercontinental badakigu konodontoak itsas ornodunak zirela fr pont intracontinental eta aspaldidanik ezagunak ziren fosilak zituzten ahoaren eskeletu-elementuak direla. Elementu kontinenteen jito hauek segidatan paratuta zeuden. Lanproi itxu- Denbora geologikoan zehar eta distantzia ra zuten eta ezagutzen diren ornodun zaharre- luzeetan kontinenteak bata bestearekiko mugitu netakoak dira. Kanbriarraurrean bukaerako data direla defendatzen duen teoria. 1925ean teoria zalantzazkoa bada ere, Kanbriarrean ugariak hau baztertu egin zen, kontinenteen mugimen- ziren eta Triasikoaren amaiera arte iraun zuten. duaren mekanismoa ongi azaltzen ez zuelako. 161 kontinente-ertz

Geroago, 1960. eta 1970.eko hamarkadetan egi- en monitoring well niko ikerketen ondorioz, teoria egiaztatu eta es pozo de observación Lurraren zientziak irauliko zituen plaka- fr puits d'observation -tektonikaren teoria jaulki zen. en continental drift kontsolidazio es deriva continental en consolidation fr derive continental es consolidación fr consolidation kontinente-ertz Lurrazal kontinentalaren eta lurrazal ozea- konularido nikoaren arteko muga. Bi mota nagusi daude: en conularid kontinente-ertz aktiboak, subdukzio-ere- es conularido muekin erlazionatuta daudenak eta sismikota- fr conularien sun bortitza eta jarduera bolkaniko bizia dute- nak, eta kontinente-ertz pasiboak, prozesu koordenatu-jatorri tektoniko garrantzitsurik ez dutenak, ondorioz, en co-ordinare origin egonkorrak direnak. es origen de coordenadas en continental margin fr origine de coordonnés es margen continental fr marge continental koordinazio en coordination kontinente-ertz aktibo es coordinación en active continental margin fr coordination es margen continental activo fr marge continentale active kopepodo ➤ kontinente-ertz en copepod es copépodo kontinente-ertz pasibo fr copépode en passive continental margin es margen continental pasivo koprolito fr marge continental passive Gorozki fosilizatua. ➤ kontinente-ertz en coprolites kontinente-plataforma es coprolito fr coprolite Kosta-lerroaren eta kontinente-ertz pasibo- en ezpondaren artean dagoen kontinente- koral -ertzaren zatia. Ezponda eta kontinente-plata- formaren arteko muga 200-400 m-ko sakoneran Koral izen orokorraren azpian biltzen den kokatutako malda-haustura da. Oso malda txi- Coelenterata filumeko Anthozoa klaseko itsas kiak eduki ohi ditu (0.1° baino gutxiagokoak). hondoan bizi den ornogabe finkoa. Beste kni- en continental platform; continental darioek ez bezala, ez dute bizitza-zikloko shelf marmoka-faserik. Fosil modura lehenago ager- es plataforma continental tzen badira ere, batez ere, Kanbriarretik aurrera fr plateforme continentale dira ezagunak. Tropiko arteko itsas epeletan bizi ohi dira, gehienbat. Kaltzio karbonatozko kontrol-putzu exoeskeletoak sortu ohi dituzte eta bakarrik Lurpeko uraren ezaugarri fisiko-kimikoak zein kolonietan bizi dira. ezagutu eta kontrolatzeko putzua. en coral 162 korrosio-golko

es coral da silize gutxiko arroka igneoetan, eta osagarri fr corail arrunta arroka metamorfikoetan. Korindoiaren aldaera gorriari errubi deritzo eta urdinari zafiro. koral ahermatipiko en corundum Arreziferik eraikitzen ez duen antozoo edo es corindón korala. Bakartiak dira eta ez dute sinbiosirik era- fr corindon tzen. Nahiz eta maiz ur epeletan eta arrezifeen inguruetan bizi, ur hotz, ingurune sakon zein korneana ilunetan ere bizi dira. Horregatik, munduko itsa- Orientazio nabarmenik gabeko garau fin so guztietan agertzen dira. eta dimentsioberdinez osatuta dagoen arroka, en ahermatypic coral ukipen-metamorfismoan eratua bereziki. Oso es coral ahermatípico arroka gogorrak eta hauskaitzak izaten dira, fr coral ahermatypique patina eta haustura korneoa, ehundura grano- blastikoa (orientaziorik gabeko kristal elkargu- koral hermatipiko rutzatuekin) dutenak. Matrize granoblastiko edo Arrezifeak eraikitzen dituen antozoo edo dekusatu tipiko honetan porfiroblastoak edo korala. Asko koloniakioak izaten dira eta ehun fenokristal erreliktoak egon daitezke. endodermalean alga sinbioenteak, batez ere en hornfels zooxantelak, dituzte. Ur epeletan eta ingurune es corneana fotikoan bizi dira guztiak. Espezie gehienak 25 fr cornéenne eta 29°C artean eta 20 m baino gutxiagoko sako- neran bizi dira. koroa-ehundura en hermatypic coral en coronitic texture es coral hermatípico es textura coronítica fr coral hermatypique fr texture couronné korapilo korrasio en point en corrasion es nudo es corrasión fr noued fr corrasion kordatu korronte Bizkarreko nerbio-kordoi hutsa, notokor- en current da alegia, daukan animalia. Notokorda gorpu- es corriente tzaren aurrealdetik atzeraino doa eta euskarri- fr courant -organoa da. Beste ezaugarri batzuk uzkiaren atzean gelditzen den isatsa, arrain-zakatzak eta korronte-markak aldebiko simetria dira. Askotan ezaugarri hauek en current marks enbrioian baino ez dira agertzen. Talde honen es marcas de corriente baitan tunikatuak, zefalokordatuak eta ornodu- fr marques de courant nak biltzen dituen Chordata filuma sartzen da. en chordate; cordate korrosio es cordado en corrosion fr chordaté; cordé es corrosión fr corrosion korindoi korrosio-golko Al2O3. Sistema trigonaleko aluminio oxi- doa, oso gogorra dena (H=9). Mineral primarioa en corrosion embayment 163 korrosio-irudi

es golfo de corrosión krater fr golfe de corrosion Ertz malkartsuak mugatutako sakonune biribil edo eliptikoa. Jatorri askotakoa izan dai- korrosio-irudi teke: meteorito edo kometen talkaren ondorioa en etch pit eta bolkanismoaren eraginekoa, esaterako. es figura de corrosión en crater fr figure de corrosion es crater fr cratère kosta en coast kratoi es costa Ezkutuaren barnean kokaturik dagoen fr côte gune egonkorra, normalean arroka granitiko konplexuez eratuta dagoena. Inguruan antzina- kostaldeko arrezife ko, oro har Kanbriarraurreko arroka berdeko en fringing reef gerrikoak izaten dituzte. Ez dute metamorfismo es arrecife costero ez deformazio nabaririk jasan azken 2.400 Ma- fr récif côtier -etan. en craton kostalde-lautada es cratón en coastal plain fr craton es llanura litoral fr plaine côtière krenulazio-cleavage en crenulation cleavage kostalde-mihi es clivage de crenulación en spit fr clivage de crénulation es flecha litoral ➤ foliazio fr flèche littorale krenulazio-lineazio kosta-lerro en crenulation lineation en coastline es lineación de crenulación es línea de costa fr linéation de crénulation fr ligne de côte kresal kostaurre en saltpetre en forecoast es salitre es antecosta fr salpêtre fr avant-côte kreta kota Jatorri itsastarreko garau fineko kareharria. en height Lurtsu, bigun, porotsu, hauskor eta kolore argi- es cota koa da, eta ia kaltzita hutsez osatuta dago. fr cote Sakonera erlatiboki txikian gertatutako izaki plantonikoen karbonatozko maskorren meta- kotektiko tzeaz sortzen da. en cotectic en chalk es cotéctico es creta fr cotectique fr craie 164 krisoberilo

Kretazeo kriogenetiko Mesozoiko eraren (eta eratemaren) perio- en cryogenetic do (eta sistema) gazteena, Jurasikoaren ondo- es criogenético fr cryogénétique rengoa eta Tertziarioaren aurrekoa, duela 145.6 Ma hasi eta duela 65 Ma amaitu zena. Bi epoka kriokarst (eta serie) ditu bere baitan: Behe Kretazeoa eta en cryokarst Goi Kretazeoa. es criokarst en Cretaceous fr cryokarst es Cretácico fr Cretace krioklastia en cryoclasty krinoideo es crioclastia Landare itxura duen itsas animalia. Ekino- fr cryoclastie dermo pelmatozooa da eta Crinoidea klasean sailkaturik dago. Simetria kinkerradiala eta kriolautze karbonato-zurtoinaren gainean kokatutako en cryoflattening karbonato-plakez osatutako disko- edo globo- es crioplanación fr cryoplanation -eiteko gorputz adarduna dira bere ezaugarriak. Zurtoina ez da agertzen egungo espezie guztie- kriolautze-terraza tan, eta agertzen den espezie fosil zein bizietan, en cryoplattening terrace ornodunen bizkarrezurrean ornoak kokatzen es terraza de crioplanación diren modura, hots, elkarren gainean pilatuta fr terrasse de cryoplanation ditu eskeletoaren osagaiak, osikuluak alegia. Krinoideoen eskeletoaren osagaiak, bai osiku- krioturbazio luak, bai gorputzaren plakak, oso iraunkorrak en cryoturbation izanik, pilatu egin dira luzaro itsas hondalean, es crioturbación leku askotan krinoideozko kareharriak sortuz. fr cryoturbation Ezagunak dira Ordiviziarretik gaur egun arte. en crinoid kriptodiro es crinoideo en cryptodire fr crinoïde es criptodiro fr cryptodire krinozoo kriptokristalino en crinozoan es crinozoo SIN: kriptokristaltsu fr crinozoaire Oso kristal txikiez osatutako arroka edo arroka-zatia. krioalterazio en cryptocristalline en cryoalteration es criptocristalino es crioalteración fr cryptocristallin fr cryoalteration kriptokristaltsu krioforma kriptokristalino en cryoform es crioform a krisoberilo fr cryoforme en chrysoberyl 165 krisotilo

es crisoberilo es cristalito fr chrysobéryl fr cristallite

krisotilo kristal-klase en chrysotile Translaziorik gabeko simetria-elementuen es crisótilo 32 konbinazio posibleetatik bat. Kristal-klaseak fr chrysotile zazpi kristal-sistematan sailkatzen dira. ➤ serpentina en crystal class es clase cristalina kristal fr classe cristalline Barne-egitura ordenatua duen edozein solido homogeneo. kristaloblastiko en crystal en crystalloblastic es cristal es cristaloblástico fr cristal fr cristalloblastique

kristal-akats kristalografia Kristal-egitura idealaren edozein inper- en crystallography fekzio. Dimentsioa kontuan izanik, puntu- es cristalografía -akatsa, dislokazioa eta plano-akatsa be- fr cristallographie reizten dira. ➤ geologia en crystal defect es defecto cristalino kristalografia optiko fr défaut cristallin en optical crystallography es cristalografía óptica kristal-aurpegi fr cristallographie optique SIN: aurpegi kristalino kristalografiko en crystal face es cara cristalina en crystallographic fr face cristalline es cristalográfico fr cristallographique kristal(du) kristal-sare en to crystallize es cristalizar en crystal lattice fr cristalliser es red cristalina fr réseau cristallin kristal-egitura ➤ Bravais sareak en crystal structure kristal-sistema es estructura cristalina fr structure cristalline en crystal system es sistema cristalino kristalinitate fr système cristallin ➤ kristaltze-sistema en crystallinity es cristalinidad fr cristallinité kristaltze Gas, galdatu edo disoluzioetatik abiatuta kristalito kristalak eratzeko prozesua. en crystallite en crystallization 166 kronozona

es cristalización eta Fe3+ (kromoaren ordez) izan ditzake. Kolore fr cristallisation iluna eta metal-distira du eta arrunta da arroka ultrabasikoetan. Kromoa lortzeko erabiltzen kristaltze frakzionatu den mineral bakarra da. en fractional crystallization en chromite es cristalización fraccionada es cromita fr cristallisation fractionnée fr chromite kristaltze-sistema kron Kristalak, aurpegien simetria eta gela- Eskala geokronologikoaren denbora- -unitatearen parametroak kontuan izanda, zazpi -unitate txikiena. Multzokatutako zenbait kro- kristal-sistematan sailkatzen dira: kubikoa nek aroa eratzen dute. Kronaren baliokide kro- (a=b=c; α=β=γ=90°), tetragonala (a=b≠c; noestratigrafikoa kronozona da, denbora-tarte α=β=γ=90°), ortorronbikoa (edo erronbikoa) horretan eratutako arroka-gorputza adierazten (a≠b≠c; α=β=γ=90°), monoklinikoa (a≠b≠c; duena. α γ β α β γ = =90°, ≠90°), triklinikoa (a≠b≠c; ≠ ≠ ≠90°), en chron trigonala (edo erronboedrikoa) (a=b=c; es cron α=β=γ≠90°), eta hexagonala (a=b≠c; α=β=90°, fr chron γ=120°). en crystallisation system kronoespezie es sistema de cristalización Denboran zehar nolabaiteko zabalkuntza fr sytème de crystallisation duen espeziearen azpiko taldekatzea, zabalkun- tza geografikorik ez duena. Kronoespezieek kristobalita egungo subespezieen pareko maila izan deza- SiO2. Silizeen taldeko tektosilikatoa. kete. Kronoespezieen segidak lerro filogenetiko en cristobalite edo ebolutiboa ematen du. es cristobalita en chronospecie fr cristobalite es cronoespecie ➤ silizearen talde fr chronoespèce krokodilidoak kronoestratigrafia en crocodilids Arroka-unitateen (unitate estratigrafikoen) es crocodílidos arteko adin-erlazioen azterketaz diharduen fr crocodilides estratigrafiaren adarra. Haren xede nagusia denbora-tarte berean eratutako arroka-unitateak kromato mugatzea da. Unitate kronoestratigrafikoak 2- CrO4 talde anionikoa duten mineralak, denbora-tarte berean eratutako arroka orotara- oso arraroak direnak. Kristal-egituraren arabera ko erreferentzia gisa aukeratutako arroka- sulfatoen antzekoak direnez, talde berean sar- -gorputzak dira. Unitate kronoestratigrafiko tzen dira. guztiek ez dute lodiera bera, eta unitate jakin en chromate baten lodiera lekuz leku alda daiteke. es cromato en chronostratigraphy fr chromate es cronoestratigrafía fr chronostratigraphie kromita kronozona FeCr2O4. Espinelen taldeko oxidoa, siste- ma kubikoan kristaltzen dena. Kantitate txikitan Eskala kronoestratigrafikoko unitate txikie- magnesioa (Fe2+ ordezkatuz) edota aluminioa na. Kron batean eratutako arroka-gorputza adie- 167 krosko (dortokak)

razten du; beraz, krona da kronozonaren balio- es cuarzodiorita kide geokronologikoa. Kronozona bakoitza toki fr diorite quartzifère jakin batean definitu ohi da, eta toki geografiko horretan oinarriturik izendatu behar da. Multzo- kuartzo-gabro katutako zenbait kronozonak estaia eratzen en quartz gabbro dute. es cuarzogabro en chrozone fr gabbro quartzifère es cronozona fr chronozone kuartzo-latita en quartz latite krosko (dortokak) es cuarzo-latita oskol fr latite quartzifère

krosopterido kuartzolita en crossopterygian en quartzolite es crosoptérido es cuarzolita fr crossoptérygiem fr quartzolite

krustazeo kuartzo-montzodiorita en crustacean en quartz monzodiorite es crustáceo es cuarzo-monzodiorita fr crustacés fr monzodiorite quartzifère kuartzo

SiO2. Silizearen taldeko tektosilikatoa. en quartz es cuarzo fr quartz ➤ silizearen talde

kuartzo grafiko en quartz graphic es cuarzo gráfico fr quartz graphique ➤ mirmekita

kuartzo ugariko granitoide en quartz-rich granitoids es granitoide rico en cuarzo fr granitoïde hyperquartzeux

kuartzo-anortosita en quartz anorthosite es cuarzoanortosita fr anorthosite quartzifère

kuartzo-diorita en quartz diorite Kuartzoa: aldaera beltza. Brasil. 168 kutinita kuartzo-montzogabro du eta tarte trinkoen gainarekin bat etorri ohi da. en quartz monzogabbro Tarte trinkoak labarra eratzen du beste alpean. es cuarzo-monzogabro Tarte bigunak labarpean eta hegien artean aza- fr monzogabbro quartzifère leratzen dira. en cuesta kuartzo-montzonita es cuesta en quartz monzonite fr cuesta es cuarzomonzonita fr monzonite quartzique kuesta-fronte en front cuesta kuartzo-sienita es frente de cuesta en quartz syenite fr front de cuesta es cuarzosienita fr syénite alcaline feldspathoïdifère kuesta-iruntzi kuartzo-trakita en reverse cuesta es reverso de cuesta en quartz trachite fr revers de cuesta es cuarzo-traquita fr trachite quartzifère kumulate arroka Kuaternario en cumulate rock es roca acumulativa Periodo (eta sistema) gazteena, Tertziario- fr roche cumulat aren ondorengoa, 1.64 Ma-tik gaur egun arte luzatzen dena. Bi epokaz (eta seriez) osatuta kumulate ehundura dago, Pleistozenoa eta Holozenoa. Landare eta animalien fosilak egungoen antzekoak dira. en cumulate texture es textura acumulada Euskal Herrian ibai-terrazetan, hondartzetan eta fr texture cumulat mazela-pilaketetan aurki daitezke Kuaternario- ko arrokak eta metakinak. kurbadura-erradio en Quaternary es Cuaternario en bending radius; curbature radius fr Quaternaire es radio de curvadura fr rayon de courbure kubeta glaziar en glacial hollow kusku es cubeta glaciar en valve fr cuvette glaciaire es valva fr valve kubiko en cubic kusku pedunkular es cúbico en pedicle valve fr cubique es valva peduncular fr valve kuesta Okerdura leuneko tarte trinko eta tarte kutinita bigunagoek eratutako muino edo hegi asimetri- en cutinite koen multzoa. Hegien malda txikieneko alpeak es cutinita inguruko okerduraren pareko malda eduki ohi fr cutinite 169 kuxin-

kuxin- kuxin-laba en pillow; stuffed SIN: pillow laba es almohadillado en pillow-lava fr rembourré es lava almohadillada; pillow-lava fr lave en coussins; lave en galettes; pillow-lava ➤ laba

170 L

laba tzen diren korronte eta koladak osatzen dituzten Arroka magmatiko efusiboa. Urtuta dago- jario likido edo likatsuak. Laben ezaugarriak en (T= 700-1.200 °C) eta oraindik elementu faktore askoren menpe daude: topografia, aire- lurrunkorretan aberatsa den arroka, aho jaurtiki- peko edo urpeko kokagunea, aurrerapen- tzailean zehar jariatzen eta azalean zehar isur- -abiadura, likatasuna (jaurtipen-tenperatura,

Kuxin-labak ur azpiko kolada basaltikoaren egitura. Armintza. Bizkaia. 171 laba jariakor

Kaltzita-betekinak Bakuolak fronteetan eta nukleoan

Kareharri eta tupa zatiak Bestelako arroka-zatiak

Kaltzitaz edota kuartzoz estalitako zuloak

Kuxin-labak: ur azpiko laba-kolada baten egitura eta ohizko itxura.

osaeraren eta gas kantitatearen araberakoa), azal latza eta apurtua du. Bertan oinutsik ibiltzea hozte-abiadura (solidotzea, osaera kimikoaren zail gertatzen da, zarakarra behin eta berriro apur- arabera 600-900 °C bitartean gertatzen da). tzen baita eta fluxu zurrunbilotsuaren ondorioz Likatasun txikiko labak oso azkarrak dira pusketak barnean hartzen baitituzte. Garraiatzen eta 100 km/h-ko abiadura har dezakete, baina dituzten pusketak solidoak, asko eta handiak solidotzen hasten direnean abiadura murriztu direnean, bloke-laba deritze, itxura kaotikoa bai- egiten da. Laba mota hauek luzera handikoak tute. Kolada-fronte likatsuetan eta horien ingurue- izan daitezke; oso likatsuak direnak, aldiz, tan aurkitzen dira askotan. Laba prismatikoak motelagoak, laburragoak eta lodiagoak izaten edo zutabe-labak kolada-prisma bertikalez osa- dira. Beraz, laben tipologia konplexua da, eta tuta daude (ikus zutabe-disjuntzio). Kuxin- bitarteko termino ugari aurkitzen dira ondoren- -labak ur azpiko labak dira. Beirakarak dira, geru- go moten artean. Desberdintasun horiek kolada za mehe plastikoa dute eta barnean material urtua berean ere aurki daitezke. daukate. Material hori jariotzean azala hautsi egi- Pahoehoe labak azal leuneko koladak ten da eta barneko labek poltsa edo kuxin itxura- dira, oso jariakorrak eta hoztean zarakar leuna eta ko egiturak sortzen dituzte. beirakara dute. Pahoehoe izena azalari dagokio, azalaren gainetik arazorik gabe oinutsik ere ibil en lava baitaiteke. Laba sokakarak eta tripa-labak ere es lava laba mota honetakoak dira. Azal beirakarak zen- fr lave bait zimur izan ditzake, oraindik egoera plastiko- an den zarakarraren azpiko laba jariatu eta zara- laba jariakor karrean zehar arrastatzearen ondorioz. Aa labak en fluid lava 172 lakainketa

es lava fluida laburketa fr lave fluidale en reduction es acortamiento laba leun fr raccourcissement en smooth lava es lava lisa lagerst tten fr lave lisse Kontserbazio aparta duten aztarnategi pale- ➤ laba ontologikoak. Hauetan eskeleto artikulatu osoak edota izakien alde bigunen inpresioak agertzen laba prismatiko dira. Bereziki altua den fosil-kontzentrazioa en prismatic lava duten aztarnategietarako ere erabiltzen da. es lava prismática Sedimentazio-ingurune askotan aurki daitezke. fr lave prismée en lagerstätten ➤ laba es lagerstätten fr lagerstätten laba sokakara en roped lava lagin es lava cordada en sample fr lave cordée es muestra ➤ laba fr échantillon laba-hodi laginketa en lava tunnel en sampling es túnel de lava es muestreo fr tunnel dans couleé de lave fr échantillonage laba-jario laginketa-sare en lava flow es flujo de lava en sample net fr flux de lave es red de muestreo fr réseau des échantillons labar lagin-ontzi en ledge en sample holder es cantil es portamuestras fr cantil fr porte echantillon labar-kosta lagoon en cliff coast en lagoon es costa acantilada es lagoon fr côte en falaise fr lagon labradorita lahar

An50-An70. Plagioklasen segidako termi- en lahar noa. es lahar en labradorite fr lahar es labradorita fr labrador lakainketa ➤ feldespato en segmentation 173 lakolito

es segmentación es lapis lazuli fr segmentation fr lapis lazuli ➤ lazurita lakolito en laccolith larri es lacolito en coarse; rought fr laccolite es grosero fr grossier; brut laku aintzira laterita Burdina eta aluminio oxido nahiz hidroxi- lamela doetan aberatsa den kolore gorriko lurzorua. en lamella Kuartzo eta kaolinita-buztinak eduki ohi ditu eta es lamela klima tropikal nahiz epeletan eratzen da. fr lamelle en laterite es laterita lamelibrankio fr latérite en lamelibranch es lamelibranquio latita fr lamellibranches en latite es latita landaredi fr latite SIN: landaretza en vegetation latita feldespatoidedun es vegetación en foid-bearing latite fr végétation es latita con feldespatoides fr latite feldspathoìdifères landaretza landaredi lats erreka lantanido en lanthanide Laue klase es lantánido en Laue class fr lanthanide es clase de Laue fr classe de Laue lapiaz en karren laugune es lapiaz fr lapiez Narrasdura-mantuen edota zamalkaduren ➤ karst atala. Atal honetan zamalkatzen diren blokeak subhorizontala den geruzapen-plano ahul bate- lapilli tik irristatzen dira. en lapilli en flat es lapilli es rellano fr lapilli fr palier

lapis lazuli laugune-sinklinal en lapis lazuli en flat sincline 174 lehm

es sinclinal de rellano egun artifizialki ekoiztutako produktuak erabil- fr sinclinal de paller tzen dira. en lazurite Laurasia es lazurita Pangearen zatitzearen hasieran eratutako fr lazurite Ipar hemisferioko protokontinentea. Gaur egungo Ipar Amerika, Groenlandia eta ia Eura- lebogiro sia osoa, India izan ezik, hartzen zuen. en levogire en Laurasia es levógiro es Laurasia fr lévogyre fr Laurasie legar lautada en gravel 1 en lowland; plain es grava es llanura fr gravier fr plaine legarreta 2 ik. ordoki SIN: harrieta lautada abisal en talus scree es canchal en abyssal plain fr ébouli; talus es llanura abisal fr plaine abyssale legenda lautze en legend es leyenda 1 en levelling fr légende es arrasamiento fr démantèlement lehengora(tu) 2 en flattening en restore es aplanamiento es restituir fr aplatissement fr restituer lauzatze leherketa-krater en flatting en explosion crater es lajamiento es cráter de explosión fr dallage fr cratère d'explosion lazurita leherkor

(Na, Ca)8(AlSiO4)6(SO4, S, Cl)2. Feldespa- en explosive toideen taldeko mineral urdina. Ukipen-meta- es explosivo morfismoa jasan duten kareharrietan azaltzen fr explosif da, gehienetan piritarekin batera. Lazuritaz eta, proportzio txikiagoan, kaltzitaz, piritaz, piroxe- lehm noez eta beste silikato batzuez osatutako nahas- en lehm teari lapis lazuli deritzo. Produktu hau pigmen- es lehm tuetarako erabiltzen zen antzina, baina gaur fr lehm 175 lehorraldi

lehorraldi lekualdaketa masibo idorraldi en massive displacement es desplazamiento en masa lehortar fr déplacement en masse en earthy; terrestrial lenar es terrestre en lenar fr terrestre es lenar fr lenar lehortze ➤ karst en desiccation es desecación Leniar fr dessèchement en Lenan es Leniense leiho tektoniko fr Lenien en tectonic window es ventana tectónica lente fr fenêtre tectonique en lens es lente leize fr lentille leize-zulo lente itxurako leize-zulo en lenticular es lenticular SIN: leize fr lenticulaire en chasm es sima lepidoblastiko fr gouffre en lepidoblastic es lepidoblástico leka toles fr lépidoblastique en sheath fold es pliegue en vaina Lepidodendrom fr pli en fourreau en Lepidodendrom es Lepidodendrom lektotipo fr Lépidodendrom Espezie edo subespezie berri bat deskriba- lepidokrozita tzean holotiporik aukeratu ez bada deskribape- en lepidocrocite na egiteko erabili diren aleetatik aukeratzen den es lepidocrocita espeziearen ordezkaria. fr lépidocrocite en lectotype es lectotipo lepidolita fr lectotype K(Li, Al)2-3(AlSi3O10)(O, OH, F)2. Miken taldeko filosilikato dioktaedrikoa eta kolore lekualdaketa argikoa (arrosa-morea). Mineral arraroa da eta en displacement pegmatitetan agertu ohi da beste mineral litio- es desplazamiento dunekin batera. Litioaren mea garrantzitsua fr déplacement da. 176 lidita

en lepidolite leukosoma es lepidolita en leucosome fr lépidolite es leucosoma fr leucosome lepidomelana en lepidomelane leun(du) es lepidomelana en polish fr lépidomelana es pulir fr polir lepo glaziar e n step leunketa es hombrera en smoothing fr verrou es pulido fr polissage lerro-akats en line defect leuzita

es defecto lineal KAlSi2O6. Feldespatoideen taldeko mine- fr défaut linéaire rala. Tenperatura altuko leuzita (600 °C-tatik gora eratua) sistema kubikoan kristaltzen da, lerro-higadura tenperatura baxukoa (600 °C-tatik behera) tetra- en lineal erosion gonala den bitartean. Silize gutxi eta potasio es erosión lineal ugari duten laba eratu berrietan aurkitzen da. fr érosion linéaire en leucite es leucita lerrokadura fr leucite Deformazioaren ondorioz arroketan sortu diren egitura linealen multzoa. Ildaska- lherzolita -lerrokadura, luzatze-lerrokadura, lerrokadura IUGS sailkapenaren arabera, arroka plu- minerala, ebakidura-lerrokadura eta krenula- tonikoa da, M > 90, eta ol/(ol+opx+cpx) 40 - 90 zio-lerrokadura dira nagusiak. Arroka batean tartean duena (opx/(ol+opx+cpx) zein askotariko orientazioko lerrokadura motak cpx/(ol+opx+cpx) > 5 izanik). M = mineral mafi- egon daitezke batera. Ebakidura-lerrokadura koen kantitatea mineral guztiekiko; Ol = olibi- eta krenulazio-lerrokadura izan ezik, beste guz- noa; opx = ortopiroxenoa; cpx = klinopiroxenoa. tiek mugimenduaren norabidea adierazten Batez ere olibinoz (ugariena), ortopiro- dute. xenoez eta klinopiroxenoez osatutako peridoti- en alignment ta; bi piroxenodun peridotita. es alineación en lherzolite fr alignement es lherzolita fr lherzolite lerroka(tu) en to align Lias es alinear en Lias fr aligner es Lias fr Lias leukokrato ➤ Jurasiko en leucocratic es leucocrato lidita fr leucocrate en lidite 177 lignito

es lidita en limonite fr lidite es limonita fr limonite lignito ➤ gossan en lignite es lignito lineamendu fr lignite en lineament ➤ ikatz es lineamiento fr linéament likatasun lineazio en viscosity es viscosidad en lineation fr viscosité es lineación fr linéation likatsu lineazio magmatiko en sticky; viscous es viscoso en magmatic lineation fr viscose es lineación magmática fr linéation magmatique likidotasun-muga lineazio magnetiko en liquid limit es límite de liquidez en magnetic lineation fr limit de liquidité es lineación magnética fr linéation magnetique likidus lineazio tektoniko en liquidus es liquidus en tectonic lineation es lineación tectónica fr liquidus fr linéation tectonique likofito liptinita en lycophyte en liptinite es licofito es liptinita fr lycophyte fr liptinite limnigrafo liptodetrinita en limnigraph en liptodetrinite es limnígrafo es liptodetrinita fr limnigraphe fr liptodétrinita

limnigrama lisimetro en limnigram en lisimeter es limnigrama es lisímetro fr limnigrame fr lisimètre

limonita lisoklina FeO·OH.nH2O. Burdin mineralen meteori- en lysoclina zazioaren ondorioz eratzen diren burdina oxido es lisoclina eta hidroxidoak biltzen dituen terminoa. fr lysocline 178 lizardita litarenita litogenesi en litharenite en lithogenesis es litarenita es litogénesis fr litharenite fr lithogénèse litifikazio litografiko Sedimentu biguna trinkotze, kristaltze en lithographic eta zementazioaren ondorioz, arroka sedimen- es litográfico tario kontsolidatu bilakatzea. Prozesu hau sedi- fr lithographique mentua metatu eta berehala, edo geroago, gerta daiteke. litoklasto Arroka igneo bilakatzen den magmaren en lithoclast solidotzea adierazteko noizbehinka erabili den es litoclasto terminoa. fr lithoclast en lithification es litificación litologia fr lithification en lithology es litología litiko fr lithologie en lithic es lítico litosfera fr lithique en lithosphere es litosfera litoestratigrafia fr lithosphère Lurrazaleko arroken deskribapenaz eta ➤ Lurra sailkapen sistematikoaz arduratzen den estrati- grafiaren adarra, arroken ezaugarri litologikoe- litosol tan eta erlazio estratigrafikoetan oinarrituriko en lithosol unitateak definitzen dituena. es litosol en lithostratigraphy fr lithosol es litoestratigrafía fr lithostratigraphie litosomo litofago en lithosome es litosoma en lithophagus fr lithosome es litófago fr lithophage lixibiazio litofazie en leaching; lixiviation en lithofacies es lixiviación es litofacies fr lixiviation fr lithofaciès lizardita litofilo en lizardite en lithophile; lithophilic es lizardita es litófilo fr lizardita fr lithophile ➤ serpentina 179 Llandeilo

Llandeilo es potencia real en Llandeilian fr épaisseur réelle es Llandeilo fr Llandeilien loess ➤ Ordoviziar en loess es loess Llandovery fr loess en Llandoverian es Llandovery lofodonto fr Llandovérien en lofodont ➤ Siluriar es lofodonto fr lofodonte Llanvirn en Llanvirnian lofoforatu es Llanvirn en lophophorate fr Llanvirnien es lofoforado ➤ Ordoviziar fr lophophorien

lobulatu lofoforo en lobate en lophophore es lobulado es lofóforo fr lobe fr lophophore

lobulu log en lobe en log es lóbulo es log fr lobe fr log

lobulu arteko morrena lohi en interlobate moraine en silt es morrena interlobular es limo; silt fr moraine interlobulaire fr limon; silt

Lochoviar lohiharri en Lochovian Lohi-tamainako (0.0625-0.0039 mm) parti- es Lochoviense kulen proportzioa bi heren baino handiagoa duen fr Lochovien arroka sedimentario detritiko kontsolidatua. en siltstone lodiera es limolita en thickness fr pelite; siltstone es potencia fr epaisseur lokatz-kolada en mud flow lodiera erreal es colada de barro Arroka-unitateen oinetik gainerainoko dis- fr coulée de débris tantzia, gehienetan muga horiekiko perpendi- kularrean neurtua. lokatz-mihi en thrue thickness en mudflow 180 lur

es lengua de barro es ligamento fr coulée de boue fr ligament longitude lotura-angelu en longitude en bond angle es longitud es ángulo de enlace fr longitude fr angle de liaison

Longtaniar lubaki en Longtanian en gully es Longtaniense es cárcava fr Longtanien fr fossé

Longvilliar Ludfordiar en Lonvillian en Ludfordian es Lonvilliense es Ludfordiense fr Lonvillien fr Ludfordien Lopingiar Ludlow en Lopingian en Ludlovian es Lopingiense es Ludlow fr Lopingien fr Ludlovien ➤ permiar ➤ Siluriar lopolito luizi en lopolith es lopolito en fall down fr lopolite es derrumbe fr éboulement lore-egitura lumakela en flower structure es estructura en flor Maskorrez eta beste ornogabe batzuen fr structure en fleur oskolez osaturiko fosil-aztarnategia. Aztarnategi hauetan eskeletoez osatutako materiala ugaria- lorratz goa da material sedimentarioa baino. SIN: traza en coquina; lumachelle en mark; trace es lumaquela es huella; pista; traza fr lumachelle fr marque; trace luminiszentzia lorratz fosil en luminiscence en trace fossil es luminiscencia es traza fósil fr luminiscence fr trace fossile ➤ iknofosil lur en ground; soil lotailu es tierra en ligament fr terre 181 lur arraroak

lur arraroak errotazio-higiduraren indar zentrifugoak poloen en rare earth elements aldean esfera zapaldu egiten du (ekuatorean es tierras raras erradioa poloetan baino handiagoa da). Bi higi- fr terres rares dura mota ditu: errotazioa, bere grabitate- -zentrotik pasatzen den ardatz irudikariaren lur elkorrak inguruan egiten duena (23 ordu, 56 minutu eta badlandak 4 segundoko –egun astronomikoa– errotazio- -periodoa du), eta translazioa, Eguzkiaren ingu- lur gorri ruan orbita eliptikoaz egiten duena (365.26 egu- neko –urte astronomikoa– translazio-periodoa en Reddish Brown soil du). Higidura mota biak ez dira plano berean es suelo rojo fr sol rouge gertatzen (ekliptika). ➤ lurzoru Lurraren sorrerari buruzko hainbat teoria dago. Onartuenaren arabera, Lurra gas-masa lur-irristatze baten baitan sortu zen erreakzio nuklearren eta en landslide grabitatearen eraginez materia uzkurtu zenean. es deslizamiento de tierras Beroaren eta presioaren eraginez, elementu fr glissement de terre astunenek gune bat osatu zuten erdian eta ari- nenak kanpoaldean geratu ziren atmosfera era- lur-jausi tuz. Erradioelementuen desintegrazioan oinarri- en sliding tutako datazio-sistemak erabiliz, Lurrak 4.600 es corrimiento Ma dituela kalkulatu da. fr déplacement Lurraren egituran hainbat eskualde bereiz daitezke. Fisikoki hiru zati daude: atmosfera lurpeko (gasez osatua), hidrosfera (izotzez eta ur likidoz en subterranean; underground osatua: % 98a itsasoetan eta % 2a ibai, aintzira es subterráneo eta glaziarretako ur geza) eta zati solido eta astu- fr souterrain na. Azken honetan, uhin sismikoen hedapena- ren abiadura aztertuz, hiru eskualde zentrokide lurpeko ur daude; hona hemen zein diren barnekotik kan- Lurrazalaren azpian dagoen ura, asetze- pokora: -zona osatzen duena. - nukleoa: erdi-erdian eta metalez (burdi- en ground water na nagusiki, baina baita nikelez eta silizioz ere) es agua subterránea osatuta dago, lurraren % 16a da bolumenez eta fr eau souterraine % 31a masaz. Bi eskualde daude: barne- -nukleoa, 1.250 km-ko erradioa du; dentsitate lurperatze handikoa eta, presio handiaren eraginez, soli- en burial doa; eta kanpo-nukleoa, 1.250-3.470 km bitarte- es enterramiento ko erradioko eskualdea; ez da hain dentsoa eta fr enfouissement likido gisa jokatzen du (S uhinak ez dira heda- tzen). Bertako burdina likidoa higitzean korron- Lurra te elektrikoak agertzen dira, Lurraren eremu Eguzki-sistemako hirugarren planeta Eguz- magnetikoaren eragileak, hain zuzen ere. kirainoko distantziaren arabera, eta bosgarrena - mantua: nukleoaren inguruan dago, eta tamainaren arabera. Artizarraren eta Marteren honetatik Gutemberg-en etenguneak bereizten artean dago eta Eguzki-sisteman bizia duen pla- du; 2.900 km-ko sakoneraraino iristen da. Pla- neta bakarra da. Satelite bakar bat du bere ingu- netaren eskualderik handiena da: % 84a bolu- ruan biraka: Ilargia. Lurra ia esferikoa da, baina menez eta % 69a masaz. Magnesio silikatoz osa- 182 lurrikara tua dago, nagusiki. Hiru eskualde bereizten es ordenación del territorio dira: behe-mantua, iragaite-zona eta goi-man- fr arrangement du térritoire tua. Goi-mantuak garrantzi handia du lurrazale- ko gertaera geologikoetan. Gainera, eskualde lurraldeaurre honetan (astenosferan) dute jatorria plaken en foreland (litosferaren) mugimendua eragiten duten inda- es antepaís rrak. fr avant-pays - lurrazala: mantuaren gainean dago lurrazal Mohorovicic etenguneak berezita; azken geruza solido mehea da. Kontinenteen azpian ozeano- en crust en azpian baino lodiagoa da (35-40 km eta 5-10 es corteza km, hurrenez hurren). Arroka magmatikoez fr croûte ➤ Lurra (basalto eta granitoz) eta haien gaineko arroka sedimentarioez osatuta dago nagusiki. lurrazal-uhin en Earth es Tierra ➤ uhin sismiko fr Terre lurrikara lurralde-antolamendu Lurrazalaren higidura edo astinaldi borti- en land arrangement tza, lurrazalaren barneko puntu batean (hipo-

trantsizio-zona

(1) behe-mantua goi-mantua lurrazal kontinentala kanpo-nukleoa lurrazal ozeanikoa

barne-nukleoa lurrazala

?

(3) lurrazala mantua

(2) litosfera

14 P

10 LURRAZALA P

S astenosfera 6

2 P/S-uhinen abiadura (km/s) GOI-MANTUA BEHE-MANTUA KANPO-NUKLEOA BARNE-NUKLEOA 30 700 2900 5150 6370 sakonera (km)

Lurraren barne-egitura (1), eremu bakoitzaren P- eta S-uhinen abiadurak (2) eta Lurraren azalerako onartzen den zatiketa zehatza (3). 183 lurrun ase

zentroan) gertatutako perturbazioaren ondorioz - A horizontea: (elubiala edo lixibiazioz- sorturiko uhinak hedatuz eragina. Hipozentrotik koa), A0, A1 eta A2,... ataletan banatuta egon hurbilen dagoen lurraren azaleko puntua epi- daitekeena. zentroa da. Lurrikaren indarra zenbait eskalaren - B horizontea (ilubiala edo akumulazioz- arabera neurtu ohi da (Mercalli edo Richter koa), batzuetan B1, B2, ...atalak bereiz daitezke. eskalen arabera, esaterako). - C horizontea, arroka ama zatitua eta Lurraren bat-bateko higidura edo astinaldi gutxi eraldatua duena. honen jatorria, faila-plano baten bi blokeen - Arroka ama (R). Horizonteen multzoa mugimendu erlatiboaren kausaz denboran lurzoruaren profila da. Alterazio fisiko-kimiko zehar poliki pilatutako esfortzuen berehalako eta biologikoen eraginez, hasieran arroka amak askapena da. lurzoru gaztea ematen du eta, ondoren, lurzoru en earthquake eboluzionatuak, non prozesu konplexuek lur- es terremoto zoru mota ugari ematen dituzten. Lurzorua, fr tremblement de terre batik bat, klimak kontrolatzen du eta klimaren araberakoak diren lurzoruei lurzoru zonal deri- lurrun ase tze. Arroka amaren araberakoak direnei lurzoru en saturate vapor intrazonal eta lurzoru azonal deritze. es vapor saturado 1. Lurzoru zonala. Horren eraketan parte fr vapeur saturée hartzen duten aldagai klimatiko nagusiak euri lurrunkor kantitatea eta tenperatura dira. en volatil - Eremu polarretako lurzorua. Barruti gla- es volátil ziarretan ez da lurzorurik eratzen, izotzak fr volatile atmosferaren eragina galarazten baitu. Eremu periglaziarrak lurzoru organikoz txiroak dira. lurrun-presio Meteorizazioaren ondorioz, arroka ama estal- en vapor pressure tzen duen eta tamaina askotako higakinez osa- es presión de vapor turik dagoen geruza lodia sortzen da. Batzuetan fr pression de vapeur zentimetro gutxiko maila azaltzen da (molizo- rua) eta izoztua egoten da (permafrosta). lurruntze - Eremu epeletako lurzorua. Lurzoru en evaporation hauek dira ugarienak. Eskualde hotzetakoak es evaporación diren eta itsasoaren eragina dutenei podzol deri- fr évaporation tze. Kontinente-zonetakoak direnak eta urtaro- ak ondo markatuta dituztenak lurzoru arreak lurrustel dira. Eremu lehor eta beroetan garatzen diren en mull lurzoruei lur gorri deritze. es mantillo - Eremu tropikaletako lurzorua. Zona fr mull horretan zoruak ez daude ondo garatuta plubio- metria murritzaren eta jarduera biologiko muga- lurzoru tuaren eraginez. Estepetako zoruak (tchernozie- Arroka amaren gainean, eta honen altera- mak, edo zoru beltzak) dira aberatsenak. Barru- zioaren ondorioz sortzen den eta materia orga- ti subdesertikoetan kalitxeak garatzen dira eta nikoz aberatsa den kontsolidatu gabeko mate- aurrekoek baino materia organiko gutxiago riala. Lurzorua horizonte deritzen hainbat mai- dute. Lehortasuna handituz doan heinean, gatz- laz osatuta dago. Askotan ez dira maila guztiak dunak edo limonitikoak diren zarakardun garatzen. zoruak eratzen dira. 184 luzerako diaklasa

- Eremu ekuatorialetako lurzorua. Horren lurzoru zonal alterazioak mineral silikatodunen kristal- en zonal soil -egituren haustura dakar eta, ondorioz, burdina es suelo zonal eta aluminioa metatzen dira. Azkenean, poten- fr sol zonal tzia handiko zoru gorri gogorrak (lateritak) gara- ➤ lurzoru tzen dira. Oro har, koraza deritze. Sabanako ere- muetan, jarduera biologikoa ez da buztinak lurzoru-profil apurtzeko behar bestekoa, eta aluminioa (bau- en soil profile xita) bakarrik metatzen da. es perfil edáfico 2. Lurzoru intrazonala. Kareharrizko fr profil pédologique arroken gainean garatzen diren zoruei rendizi- ➤ lurzoru na deritze eta arroka silikatodunen gainean sor- tzen direnei ranker. Lutetiar 3. Lurzoru azonala. Behin eta berriz ukitu en Lutetian izan direlako eboluzio murritza duten zoruak; es Luteciense horietan arroka ama ia eraldatu gabe agertzen fr Lutétien da. en soil lutita es suelo en lutite fr sol es lutita fr lutite lurzoru arre en Brown Forest soil luzanga es suelo pardo en elonged fr sol brun es elongado ➤ lurzoru fr élongé lurzoru azonal luzapen en azonal soil en elongation es suelo azonal es alargamiento fr sol azonal fr allongement ➤ lurzoru luzapen-lineazio lurzoru ildaskatu luzerako lineazio en striated ground es suelo estriado luzatze-lineazio fr sol strié en stretching lineation lurzoru intrazonal es lineación de estiramiento fr linéation d'étirement en intrazonal soil es suelo intrazonal fr sol intrazonal luzerako apurketa ➤ lurzoru en longitudinal break es rotura longitudinal lurzoru poligonal fr cassure longitudinale en polygonal ground es suelo poligonal luzerako diaklasa fr sol polygonal en longitudinal joint 185 luzerako faila

es diaclasa longitudinal luzerako profil fr diaclase longitudinal en longitudinal profile es perfil longitudinal luzerako faila fr profil longitudinal en longitudinal fault es falla longitudinal luzerako uhin fr faille longitudinal en longitudinal wave es onda longitudinal luzerako lineazio fr onde longitudinale SIN: luzapen-lineazio en stretching lineation es lineación de alargamiento fr linéation d'allongement

186 M

Ma Maentwrogiar Milioi urte unitatearen laburtzapena. en Maentowrogian es Maentwrogiense en Ma fr Maentowrogien es Ma fr M a mafiko Termino hau Fe eta Mg-z aberatsak diren maar mineralak dituzten arroketarako erabiltzen da, en maar baita mineral horiek izendatzeko ere. es maar en mafic fr maar es máfico fr mafique maar krater magma en maar crater en magma es cráter maar es magma fr cratère-maar fr magma ➤ arroka magmatiko edo igneo Maastrichtiar en Maastrichtian magma-irtete es Maastrichtiense en magma extraction fr Maastrichtien es extracción de magma fr extraction de magma

Madreporaria magma-nahaste en Madreporaria en mixing of magmas es Madreporaria es mezcla de magmas fr Madreporaria fr mixing magmatique 187 magmatiko

magmatiko magnetosfera en magmatic en magnetosphere es magmático es magnetosfera fr magmatique fr magnétosphère

magmatismo magnetostratigrafia en magmatism en magnetic stratigraphy es magmatismo es magnetoestratigrafía fr magnétostratigraphie fr magmatisme magnitude magnesio en magnitude en magnesium es magnitud es magnesio fr magnitude fr magnésium maila magnesita en level MgCO3. Magnesio karbonato trigonala, es nivel kaltzitaren isomorfoa. Jatorri sedimentarioa edo fr nappe metamorfikoa izan dezake. maila estruktural en magnesite es magnesita egitura-maila fr magnésite maila freatiko magnetismo Lurpeko ur askearen maila. en magnetism en ground water level es magnetismo es nivel freático fr magnétisme fr niveau phréatique ➤ Lurra maila piezometriko magnetita Piezometroan neurtutako lurpeko uraren maila. Fe3O4. Espinelen taldeko burdina oxidoa, sistema kubikoan kristaltzen dena. Proportzio en ground water level es nivel piezométrico urritan manganesoa, titanioa, magnesioa, alumi- fr niveau piézometrique nioa edota kromoa izan ditzake. Beltza da eta propietate magnetikoak izatea du bereizgarri- maila termiko tzat. Mineral arrunta da arroka igneo eta meta- en thermal level morfikoetan eta burdinaren mea garrantzitsue- es nivel térmico netakoa da. fr niveau thermique en magnetite es magnetita mailakako apurketa fr magnetite en steped break es rotura en escalón magnetometro fr cassure en palier en magnetometer es magnetómetro maitagarri-tximinia fr magnétomètre en demoiselle 188 makrokristalino

es chimenea de hadas es macrorelieve fr cheminée de fée fr macrorelief maiztasun makrofabrika frekuentzia en macrofabric es macrofábrica makla fr macrofabrique Substantzia bereko kristal bi edo gehiago- ren elkarhazkunde simetrikoa. Makla osatzen makrofago duten kristalak islapen-planoaz (makla- en macrophagic -planoaz), biraketa-ardatzaz (makla-ardatzaz), es macrófago edo inbertsio-puntuaz (makla-zentroaz) erlazio- fr macrophague naturik daude. makrofauna en twin es macla en macrofauna fr macle es macrofauna fr macrofaune makla polisintetiko en polysynthetic twin makrofazie es macla polisintética en macrofacies fr macle polysynthétique es macrofacies fr macrofaciès makla-lege en twin law makroflora es ley de macla en macroflora fr loi de macle es macroflora fr macroflore mako kako makrofosil Bere tamainarengatik mikroskopio edo makrinita luparik gabe azter daitekeen fosila. en macrinite en macrofossil es macrinita es macrofósil fr macrinite fr macrofossile makroeboluzio makrohabitat Espezie-maila (ordena, klase,..) baino en macrohabitat altuagoa den maila taxonomikoaren eboluzioa- es macrohábitat ren bidezko sorkuntza. Megaeboluzio ere esa- fr macrohabitat ten zaio. en macroevolution makroklima es macroevolución en macroclimate fr macroévolution es macroclima ➤ eboluzio fr macroclimat makroerliebe makrokristalino en macrorelief en macrocristallyne 189 makromeritiko

es macrocristalino es ruptura de pendiente fr macrocristallin fr rupture de pente

makromeritiko malgu en macromeritic en flexible es macromerítico es flexible fr macrocristallin fr flexible ➤ faneritiko ➤ zailtasun

makroplankton malkar en macroplankton en escarpment es macroplancton es escarpe fr macrplancton fr escarpement

makroseismo mallo en macroseism en mallo; spindle es macroseismo es mallo fr macroséisme fr mallo

makroskopiko Malm en macroscopic en Malm es macroscópico es Malm fr macroscopique fr Malm ➤ Jurasiko makrospora en macrospore malpais es macroespora en malpais fr macrospora es malpaís fr région volcanique désolée makrotektoniko en macrotectonic manganeso es macrotectónico en manganesian fr macrotectonique es manganeso fr manganésian malakita

Cu2CO3(OH)2. Karbonato hidratatu mono- manta-ehundura klinikoa berdea. Harrribitxi preziatua da. en mantled texture en malachite es textura manteada es malaquita fr texture manteé fr malachite mantenugai malda en nutrient en pendent es nutriente es pendiente fr nutriment fr versans mantu malda-eten en mantle en slope rupture es manto 190 marra

fr manteau marea-ubide ➤ Lurra en tidal channel es canal de marea mantu-uholde fr chenal maree en mantle flow es arroyada en manto margarita fr ruissellement en voile en margarite es margarita mapa fr margarite en chart; map es mapa markagai fr carte en tracer es trazador marea fr traceur SIN: itsasaldi markagai-saio en tide es marea en tracer test fr marée es ensayo de trazadores fr traçage marea biziak markasita en spring es mareas vivas FeS2. Piritaren polimorfoa, sistema erronbi- fr marée de vives eaux koan kristaltzen dena. Maiz oilar-gandor edo ezpata-punta itxurako maklak azaltzen ditu. marea hilak en marcasite en neap es marcasita es mareas muertas fr marcassite fr marée de mortes eaux markatzaile mareabehera en marker en low tide es marcador es marea baja fr marqueur fr marée basse marmol mareagora en marble en high tide es mármol fr marbre es marea alta fr marée haute marmorizazio marea-korronte en marmorization es marmorización en tidal current fr marmorisation es corriente de marea fr courant de marée marra marea-lautada Birrindutako mineralaren kolorea. Minera- en tidal plain lak kolore asko erakuts ditzakeen arren, marra- es llanura de marea -kolorea ez da aldatzen. fr plaine de marée en streak 191 marruskadura

es raya matrize fr trace en matrix es matriz marruskadura fr matrice en friction es rozamiento mazeral fr frottement en maceral es maceral Marsdeniar fr macéral en Marsdenian es Marsdeniense mazizo fr Marsdenien en massif es macizo martsupialio fr massif en marsupite es marsupial mea fr marsupiaus Substantzia erabilgarriak (batez ere meta- lak) ateratzeko erabil daitekeen minerala, ikus- masa-mugimendu puntu ekonomikotik ustia daitekeena. en mass movement en ore es movimiento en masa es mena fr mouvement en masse fr minerai

Mashbrookiar meandro en Marshbrookian en meander es Marshbrookiense es meandro fr Marshbrookien fr méandre

masibo meandro ahokatu en massive en incised meander; intrenched mean- es masivo der fr massif es meandro encajado fr méandre encaissé maskor meandro aske en shell es concha en free meander fr coquille es meandro libre fr méandre libre maskor-karst meandro baztertu en shell karst es karst en conchas en abandoned meander fr karst en coquilles es meandro abandonado fr méandre abandonné materia meatoki en matter es materia SIN: meatze fr matière en mine 192 melinita

es mina mehar fr mine en narrow pass es angosto meatzaritza fr resserré en mining es mineria mehetze fr minière en thinning es adelgazamiento meatze fr amincissement meatoki melange meatze-geologia en mixing en mining geology es melange es geología minera fr mélange fr géologie minière melanokrato megabretxa en melanocratic es melanocrato en megabreccia fr mélanocrate es megabrecha fr mégabrèche melanosoma megaegitura en melanosome es melanosoma en megastructure fr mélanosome es megaestructura fr mégastructure melanterita megaesfera en melanterite es melanterita en megasphere fr mélantérite es megaesfera fr mégasphere melatopo megaespora en melatope es melanotopo en megaspore fr melatope es megaespora fr mégaspore Melekesskiar megakristal en Melekesskian es Melekesskiense en megacrystal fr Melekesskien es megacristal fr mégacristal melilita en melilite megasegida es melilita en megasequence fr mélilite es megasecuencia fr mégaséquence melinita en melinite mehaka es melinita haizpitarte fr mélinite 193 mellita

mellita es glaciar de ladera en mellite fr glacier de versant es mellita fr mellite mendi-oin en piedmont mendi es piedemonte en mountain fr piémont es montaña fr montagne mendi-oineko glaziar en piedmont glacier mendi barneko es glaciar de piedemonte en intramontane fr glacier de piémont es intramontañoso fr entremont mendixka mendi-glaziar muino en mountain glacier es glaciar de montaña mendoi fr glacier de montagne en hill es promontorio mendikate fr promontoire Mendi, haran, arro, ordoki, ibai, aintzira zein beste elementu geografikoez osatutako Meneviar mendi-multzo lerrotua. Elementu bakoitzak en Menevian orientazio bat izan badezake ere, oro har, mul- es Meneviense tzoak norabide orokor bakarra izan ohi du. fr Menevien en cordillera; mountain range es cordillera meridiano fr cordillère en meridian es meridiano mendilepo fr méridien en col es collado Merionetha fr col en Merionetha mendilerro es Merionetha fr Merionetha en mountain chain es cadena montañosa ➤ Kanbriar fr chaîne de montagne Merkurio mendi-mazela en Mercury SIN: hegal es Mercurio en slope fr Mercure es ladera fr versant merostomatu en merostome mendi-mazelako glaziar es merostomado en mountainside glacier fr mérostomé 194 Messiniar mesa es mesolita en mesa; tableland fr mésolite es mesa fr mésa mesopausa en mesopause meseta es mesopausa SIN: goi-ordoki fr mésopause en meseta; plateau es meseta mesosauru fr meseta; plateau en mesosaur es mesosaurio meseta-glaziar fr mesosaurien en plateau glacier es glaciar de meseta mesosfera fr glacier de plateau en mesosphere es mesosfera mesoegitura fr mésosphère en mesostructure es mesoestructura Mesozoiko fr mésostructure Fanerozoikoko eonaren (eta eontemaren) Era (eta eratema), Paleozoikoaren ondorengoa Mesogea eta Zenozoikoaren aurrekoa, duela 245 eta 65 en Mesogea Ma arteko iraupena duena. Hiru periodo (eta es Mesogea sistema) ditu bere baitan: Triasikoa, Jurasikoa fr Mésogée eta Kretazeoa. Mesozoikoan narrastiak nagusi mesogenesi izan ziren, eta dinosauru, pterosauru eta iktio- sauru moduko formak eon honetan azaldu en mesogenesis ziren. Ornogabeen artean garrantzitsuak ammo- es mesogénesis fr mésogenèse noideoak eta belemnoideoak izan ziren. Bestal- de, Mesozoikoan orogenia Alpetarra hasi zen. mesogeosinklinal Euskal Herrian Mesozoikoko arrokak nagusi dira, batez ere Bizkaian, Gipuzkoan eta Arabako en mesogeosynclinal es mesogeosinclinal iparraldean. fr mésogéosynclinal en Mesozoic es Mesozoico mesokratiko fr Mésozoïque en mesocratic es mesocrático mesozona fr mésocrate en mesozone es mesozona mesokumulate fr mésozone en mesocumulate ➤ metamorfismo es mesocumulate fr mésocumulate Messiniar en Messinian mesolita es Messiniense en mesolite fr Messinien 195 metabasita

metabasita metalogenesi en metabasite en metallogenesis es metabasita es metalogénesis fr métabasite fr metallogenèse

metaegonkor metalotekto en metastable en metallotect es metaestable es metalotecto fr métastable fr metallotecte

metagenesi metalurgia en metagenesis en metallurgy es metagénesis es metalurgia fr métagenèse fr metallurgie

metakin metamiktiko en deposit en metamictic es depósito es metamíctico fr dépôt fr metamicte

metal natibo metamorfiko en native metal en metamorphic es metal nativo es metamórfico fr métal natif fr métamorphique

metal noble metamorfismo en precious metal Arroken eraldatzea, solido-egoeran dirau- es metal noble telarik eta baldintza fisiko-kimikoen aldaketaga- fr métal précieux tik gertatzen dena. Normalean mineral berriak kristaldu eta ehundura eta egitura tipikoak era- metal-distira tzen dira. Arroka metamorfiko askok aurreko en metallic brilliancy arrokaren berezitasunak gordetzen dituzte esate es brillo metálico baterako, osaera kimiko osoa edo laminazioa fr brillance métallique bezalako egituraren berezitasunak. metaldun Metamorfismoa eragin dezaketen prozesu asko daude, sedimentuen hondoratzetik hasita en metal bearing; metalliferous meteoritoen talkaraino. Dena den, metamorfis- es metalífero fr métallifère moa plaken ertz aktiboekin erlazionaturik gerta- tzen da gehienetan. metalizazio Baldintza fisiko-kimiko horien aldaketaren en metallization arabera, lehenbiziko bi metamorfismo mota es metalización orokor bereiz daitezke: aurrerako metamor- fr métallisation fismoa edo progradoa, eta atzerako meta- morfismoa edo erretrogradoa. Aurrerako metalkara metamorfismoa presioaren (P) eta tenperatura- en metalic ren (T) igoeraren ondorioz gertatzen den mine- es metálico ralogiaren eta egituraren aldaketa normala da. fr métalique Parametro horien balioak jaisten direnean, nor- 196 metamorfismo malean ez dira alderantzizko aldaketak gerta- mo dinamotermikoa, zama-metamorfismoa edo tzen, printzipioz erreakzioak itzulezinak baitira. metamorfismo buriala eta ozeano-hondoetako Hala eta guztiz ere, zenbaitetan erreakzio horien metamorfismoa. Ukipen-metamorfismoa itzulgarritasun partziala suertatzen da eta proze- arroka magmatikoen mugan gertatzen da, eta su horri atzerako metamorfismo edo metamor- metamorfizaturiko zonaren hedadura metro fismo erretrogrado deritzo. Hau da, atzerako batzuetatik ehunka metrotarainokoa izan daite- metamorfismoa P eta T-ren balioak jaisten dire- ke. Metamorfismoa jasandako zonari aureola nean gertatzen da. Sarritan mineral-garauen deritzo. Pirometamorfismoa aurrekoaren eraldaketak ez dira osoki gertatzen eta kasu berezitzat har daiteke, airepeko edo ia erreakzio-aureolak edo ertz berriak aurkitzen airepeko laba-koladen mugan gertatzen baita dira nukleo zaharren inguruan. oso tenperatura altuetan. Metamorfismo dina- Metamorfismoa gertatzen den inguru miko edo kataklastikoa haustura edo faila geologiko-geografikoaren arabera, bi metamor- handiei loturik gertatzen da. Ondorioz, arroka fismo mota nagusi bereizten dira: lekuko meta- deformatuz eta haren ehundura aldatuz miloni- morfismoa, hedadura lokala duena eta meta- ten segidako arrokak eratzen dira. Metamorfis- morfismo zabala, eskualde zabaletan eragina mo hidrotermala jariakinen (ura, batik bat) duena. Lekuko metamorfismoaren barruan, zirkulazioaren ondorioz gertatzen da tenperatu- hurrengoak bereizten dira: ukipen-metamor- ra altuetan eta arroka bolkaniko edo plutoniko- fismoa, metamorfismo dinamiko edo kataklasti- ekin erlazionaturik. Talka-metamorfismoa koa, metamorfismo hidrotermala, pirometamor- meteorito handien erorketaren ondorioz gerta- fismoa eta talka-metamorfismoa. Bestalde, tzen da eta, beraz, oso arraroa da. Eskualde- metamorfismo zabalean ondokoak bereizten -metamorfismo edo metamorfismo dina- dira: eskualde-metamorfismoa edo metamorfis- motermikoak oso eskualde zabaletan du era-

20

Eklogiten faziea 15

10 Eskisto urdinen faziea Ez da gertatzen Lurrean P (kbar) P Granuliten Ky faziea Prehnita- Eskisto Epidotadun 5 Pumpellyita berdeen anfiboliten faziea faziea Sil faziea Anfiboliten faziea

Zeoliten And faziea

200 400 600 800 1000 T (∞C)

Eskualdeko metamorfismoari dagozkion fazie metamorfiko nagusien P-T diagrama (Spear, 1991). Erreferentzia modura, Al2SiO5 poli- morfoen, hau da, distena (Ky), andaluzita (And) eta sillimanitaren (Sil) P-T baldintzak irudikatu dira (Holdaway, 1971). 197 metamorfismo burial

gina; geografikoki eta genetikoki mendikateak zona bateko metamorfismoaren intentsitatea sorrarazten dituzten prozesuekin (orogenesiare- neurtzeko erabiltzen da eta gradu oso baxua, kin) batera gertatzen da. Bai tenperatura eta bai baxua, ertaina eta altua izan ditzake. presioa ere faktore garrantzitsuak dira, eta nor- Metamorfismo-gradu bereko lerroak edo zonak malean arroka deformatuak sortzen dira. Zama- isogradak dira eta zona metamorfiko desberdi- -metamorfismoak edo metamorfismo bu- nak banatzen dituzte. Metamorfismo-fazieen rialak ez du erlaziorik orogenesiarekin edo araberako sailkapenak mineralen elkartea magmen intrusioarekin. Arro sedimentarioetan (paragenesia) hartzen du kontuan, arrokaren dauden sedimentu eta arroka bolkaniko tarteka- kimismoa eta jasan duen metamorfismo- tuak progresiboki hondorantz doaz gainean -graduaren bereizgarria dena. duten materialen zama edo pisuaren eraginez Beste sailkapen baten arabera, metamorfis- eta bertan metamorfizatzen dira. Metamorfismo moa hiru sakonera-zonatan banatzen da. Goi- hau gradualki gertatzen da eta oso zaila da sako- koa, epizona, tenperatura baxuez eta deforma- neko diagenesitik bereiztea. Ozeano-hondo- zio gogorrez bereizten dena; bitartekoa, meso- etako metamorfismoa ozeano-gandor edo zona, tenperatura eta presio ertainen pean rift-etatik gertu suertatzen da, eratu berriak dagoena; eta azkenik, behekoa, katazona, ten- diren arroka magmatiko beroen eta ur hotzen peratura altukoa baina deformazio txikikoa arteko elkarreraginaren kausaz. Prozesu meta- dena. Ankizona terminoa diagenesiaren eta morfiko beroak, bai eta metasomatismoa ere, metamorfismoaren arteko muga izendatzeko izaten dira zona horietako prozesu nagusiak. erabiltzen da. Petrologo batzuek nahiago izaten dute prozesu en metamorphism hauei alterazio hidrotermal esatea, metamorfis- es metamorfismo mo esatea baino. fr métamorphisme Metamorfismoaren mugak baldintza asko- ren menpe daudenez, ez dira oso zehatzak. metamorfismo burial Beheko muga, hau da, metamorfismo ahulena- en burial metamorphism ri dagokiona, diagenesiaren goiko mugan dago, es metamorfismo burial baldintzak T = 100 - 200 °C eta P = 1 - 2 kbar iza- fr métamorphisme buriale nik. Muga horretatik behera, eraldaketak diage- ➤ metamorfismo nesiari edo alterazioaren eremuari dagozkio. Goiko muga urtzea hasten den puntuan koka- metamorfismo dinamiko tzen da (anatexia). Baldintzei dagokienez alda- en dynamometamorphic korra izanik ere, tenperatura altuetan gertatzen es metamorfismo dinámico da, batez besteko balioa T ≥ 600°C eta P ≥ 3 - 4 fr dynamométamorphisme ➤ kbar izanik (balio hauetan oso aldaketa nabar- metamorfismo menak gerta daitezke hainbat faktoreren arabe- ra, esate baterako litologiaren, ur kantitatearen, metamorfismo erretrogradu etab.en arabera). Arroka metamorfikoen sailka- atzerako metamorfismo pena eta nomenklatura konplexuak dira, jato- rrizko arrokaren ezaugarriak eta metamorfismo- metamorfismo polifasiko arenak parte hartzen baitute. Metamorfismoa fase anitzeko metamorfismo intentsitate aldakorrekoa izan daiteke tenpera- turaren eta presioaren arabera eta, ondorioz, metamorfismo progradu mineral batzuk agertu eta beste batzuk desager- SIN: aurrerako metamorfismo tu egingo dira. en prograde metamorphism Sailkapena egiteko hainbat kontzeptu era- es metamorfismo progrado biltzen dira: gradua, metamorfismo-fazie, fr métamorphisme prograde sakonera-zonak, etab. Metamorfismo-gradua ➤ metamorfismo 198 miarolitiko metamorfismo termiko metatze-zona en thermal metamorphism en accumulation zone es metamorfismo térmico es zona de acumulación fr métamorphisme thermique fr zone d'accumulation metantrazita meteorito en metanthracite en meteorite es metantracita es meteorito fr metanthracite fr meteorite metapelita meteorizazio en metapelite en weathering es metapelita es meteorización fr metapelite fr altération météorique metasomatismo meteorizazio biologiko en metasomatism en biological weathering es meteorización biológica es metasomatismo fr météorisation biologique fr metasomatose meteorizazio mekaniko metaterido en mechanical weathering en metatherid es meteorización mecánica es metatérido fr alteration mecanique fr métathériens meteorizazio-fronte metatze en weathering front 1 en deposition es frente de meteorización es deposición fr front de météorisation fr deposition meteorizazio-profil 2 en accumulation en weathering profile es acumulación es perfil de meteorización fr accumulation fr profil de météorisation metatze korrelatibo meteoro en correlative deposit en meteor es depósito correlativo es meteoro fr dépôt correlatif fr météore metatze prozesu metodo zuzen en accumulation process en direct method es proceso de acumulación es método directo fr procès d'accumulation fr méthode directe metatze-glazis miarolitiko en accumulation glacis en miarolitic es glacis de acumulación es miarolítico fr glacis d'accumulation fr miarolitique 199 Mid Oceanic Ridge Basalt

Mid Oceanic Ridge Basalt mikadun en Mid Oceanic Ridge Basalt en micaceous es Mid Oceanic Ridge Basalt es micáceo fr Mid Oceanic Ridge Basalt fr micacé ➤ MORB (Mid Oceanic Ridge Basalt) mikaeskisto migmatita en micaschist Tenperatura-igoeraren ondorioz progresi- es micaesquisto boki arroka igneoen ezaugarriak lortzen dituen fr micaschiste gradu altuko arroka metamorfiko konplexua. Urtze partzialari edo anatexiari loturiko proze- mikazita suen bitartez sortzen da. Urtzea hasten denean, en micacite urtze-puntu baxua duten mineralak galdatu eta es micacita arrokaren mobilizatua eratzen dute; zati hauek fr micacite granitikoak eta higikorrak dira (likido-egoeran baitaude) eta leukosoma izenaz ezagutzen mikrinita dira. Leukosomen inguruan kokatutako, eta en micrinite batez ere urtzea jasan ez duten mineral ilunez es micrinita eraturiko eremuari, melanosoma deritzo. Bi fr micrinite alde hauek migmatitaren barnean eraldatutako aldea edo neosoma osatzen dute. Urtzerik jasa- mikrita ten ez duen alde metamorfikoari restita edo Kareharrien matrize beirakara erdiopa- paleosoma esaten zaio. Migmatitak, urtze- koa. Kimikoki hauspeatutako 4µm baino kristal -portzentaiaren arabera, metatexita (urtze- txikiagoez osatutako karbonatozko lokatza da. -portzentaia < % 30) eta diatexita delakoetan Gaur egun, terminoa zentzu deskriptiboan era- (urtze-portzentaia > % 30) sailka daitezke. Era biltzen da jatorriarekiko inplikaziorik gabe. berean, urtze-tasaren arabera migmatitetan era (ikus matrize). Jatorri kimiko zein mekaniko daitezkeen ehundurak asko dira: estromatikoa, edo biologiko, biokimiko zein fisiko-kimikoa flebitikoa, diktionitikoa, nebulitikoa, schlierena, izan dezake. etab. % 1 baino alokimiko gutxiago eta, batik en migmatite bat, matrize mikritikoaz osaturiko kareharria. es migmatita en micrite fr migmatite es micrita fr micrite mika Filosilikatoen familiako mineralen taldea. mikroeboluzio Sistema monoklinikokoak dira eta t-o-t unitate- Espezieen sorrera eboluzioaren bidez azal- ez osaturik daude, hauen artean katioiak daude- tzen duen teoria. Espezieen mailatik gorakoari larik. Mikek, filosilikato gehienek bezala, esfo- makroeboluzio esaten zaio. liazio basal perfektua dute. en microevolution en mica es microevolución es mica fr microévolution fr mica ➤ eboluzio

mika-arrainak mikroegitura en mica-fish en microstructure es peces de mica es microestructura fr mica-fish fr microstructure 200 mikroplankton mikroesferiko mikrohabitat en microspheric en microhabitat es microesférico es microhábitat fr microsphérique fr microhabitat mikroespora mikroklima en microspore en microclimate es microespora es microclima fr microspore fr microclimat mikrofabrika mikroklina

en microfabric KAlSi3O8. Feldespato potasikoaren poli- es microfábrica morfoa. fr microfabrique en microcline es microclina mikrofauna fr microcline en microfauna ➤ feldespato es microfauna fr microfaune mikrokristalino en microcrystalline mikrofazie es microcristalino en microfacies fr microcristallin es microfacies fr microfacies mikrolito en microlite mikrofenokristal es microlito en microphenocryst fr microlite es microfenocristal fr microphenocrystal mikropaleontologia en micropaleontology mikroflora es micropalentología en microflora fr micropaléontologie es microflora fr microflore mikropertita en microperthite mikrofosil es micropertita Bere tamainarengatik begi hutsez ezin eta fr microperthite mikroskopio edo luparen bidez aztertu behar den fosila. mikroplaka en microfossil en microplate es microfósil es microplaca fr microfossile fr microplaque mikrogogortasun mikroplankton en microhardness en microplankton es microdureza es microplancton fr microdureté fr microplancton 201 mikroporfiriko

mikroporfiriko miliolidoak en microporphiritic en miliolid es microporfídico es miliólidos fr microporphyrique fr miliolidés

mikroseismo Miller indizeak en microseism Kristal-planoak izendatzeko erabiltzen den es microseísmo hiru ikurreko multzoa (zenbaki osoak edota hiz- fr microseisme kiak). Ikur hauek plano eta ardatz kristalografi- koen ebaketa-puntuen alderantzizko balio mikroskopiko osoak dira; batzuetan zatikien laburketa egin en microscopic behar da. es microscópico en Miller indices fr microscopique es índices de Miller fr index de Miller mikroskopio Dimentsio txikiko objektuen azterketa egi- millerita teko erabiltzen den tresna. Erabiltzen duten en millerite energiaren arabera (argi naturala, polarizatutako es millerita argia, transmititutako argia, islatutako argia, fr millerite elektroiak edo X izpiak) mota askotakoak daude. Geologian, arroken xafla meheak azter- milonita tzeko erabiliena argi polarizatua darabilen Faila-arroka mota. Arroka hauetan defor- mikroskopioa da. mazioak eragindako garau-tamainaren txikiago- en microscope tzea garrantzitsuagoa da birkristaltzeak eragin- es microscopio dako mineral-tamainaren hazkundea baino. fr microscope Mota honetako faila-arrokak egoera moldako- rrean eratzen direnez, ondo garatutako fabrika mikrotektoniko izaten dute (adibidez, foliazio eta lineazioa). en microtectonic Matrizeak arrokan duen proportzioaren arabera, es microtectónico hiru mota bereizten dira miloniten segidan: pro- fr microtectonique tomilonita (% 10-50eko matrizea ), milonita (% 50-90eko matrizea) eta ultramilonita (% 90- mikrotoles -100eko matrizea). en microfold en milonite es micropliegue es milonita fr micropli fr milonite

mikrozartadura mimetiko en microfracture en mimetic es microfractura es mimético fr microfracture fr mimétique

mikrozunda Mindel glaziazio en electron microprobe en Mindel glaciation es microsonda es glaciación de Mindel fr microsonde fr glaciation de Mindel 202 mineral-hobi mineral mineral nagusi Jatorri naturala duen eta osaera kimiko fin- SIN: funtsezko mineral koa eta propietate fisiko-kimiko jakinak dituen en essential mineral elementu edo konposatu kimiko ez-organiko es mineral esencial solido, homogeneo eta kristalinoa. Baldintza fr minéral essentiel hauetakoren bat betetzen ez duen konposatu naturalari mineraloide deritzo. Mineralen sailka- mineral osagarri pena haien ezaugarri kimiko eta kristalografiko- etan oinarriturik dago eta 12 klase bereizten en accessory mineral dira: elementu natiboak (I), sulfuroak (II), sulfo- es mineral accesorio gatzak (III), oxidoak (IV), haluroak (V), karbo- fr minéral accessoire natoak (VI), nitratoak (VII), boratoak (VIII), fos- fatoak, artseniatoak eta banadatoak (IX), sulfa- mineral primario toak eta kromatoak (X), wolframatoak eta en primary mineral molibdatoak (XI), eta silikatoak (XII). Klase es mineral primario hauek familiatan banatzen dira mineralen bere- fr minéral primaire zitasun kimikoen arabera. Egituraren antzekota- sunak kontuan hartuz, familiak taldetan azpiba- mineral sekundario natzen dira. Taldeak espeziez osaturik daude, en secondary mineral eta azken horiek segidak osa ditzakete. Espezie- es mineral secundario ek kristal-egitura bera, baina hainbat osaera fr minéral secondaire kimiko dituztelarik, zenbait aldaera bereiz dai- tezke espezie bakoitzaren barruan. mineralanitz en mineral es mineral en polymineralic fr minéral es polimineral fr polyminéral mineral astun en heavy mineral mineralbakar es mineral pesado en monomineralic fr minéral lourd es monomineral fr monominéral mineral berreratu en neoformed mineral mineral-elkarte es mineral neoformado en mineral association fr minéral néoformé es asociación de minerales fr association de minéraux mineral heredatu en inherited mineral mineral-hazkunde es mineral heredado fr minéral herité en mineral growing es crecimiento mineral mineral indize fr croissance minéral Presio- eta tenperatura-tarte estuetan baka- rrik sortzen den minerala. mineral-hobi en index mineral en ore deposit es mineral índice es yacimiento mineral fr minéral indice fr gite minéral 203 mineralizazio

mineralizazio mingling

Arroka batean mineral bat edo mineral en mingling asko eratzea eragiten duen prozesua. es mingling fr mingling Fosilizazio prozesua, zeinaren bidez iza- kiaren gai organikoak materia inorganikoaz mintz (mineralez) ordezkatzen baitiren. en membrane en mineralization es membrana es mineralización fr membrane fr mineralisation miogeoantiklinal mineral-klase en miogeoanticline en mineral class es miogeoanticlinal es clase mineral fr miogeoanticlinal fr classe minéral ➤ mineral miogeosinklinal en miogeosyncline mineral-lineazio es miogeosinclinal en mineral lineation fr miogeosynclinal es lineación mineral fr linéation minéral Miozeno en Miocene mineralogia es Mioceno Mineralen azterketaz (eraketaz, agerpenaz, fr Miocène ezaugarriez, osaeraz, eta sailkapenaz) ardura- ➤ Neogeno tzen den geologiaren esparrua. en mineralogy mirmekita es mineralogía Plagioklasa (normalean oligoklasa osaera- fr mineralogie koa) eta kuartzo bermikularraren arteko elkar- ➤ geologia hazkundea. Kuartzoak burbuila, tanta- edo zizare itxura azaltzen du plagioklasaren mineraloide barruan. Egitura hau, normalean, feldespato en mineraloid potasikoaren ordez azaltzen da eta arroka igne- es mineraloide oaren kontsolidazioaren azken urratsetan edo fr minéraloïde aktibitate plutoniko berantiarraren ondorioz ➤ mineral sortzen da. en myrmekite mineral-ore es mirmekita; mirmequita en pulp mineral fr myrmékite es pulpa mineral fr pulpe minéral mirmekitiko en mirmekitic mineral-segida es mirmequitítico en mineral serie fr mirmékitique es serie mineral fr serie minéral mispikel ➤ mineral artsenopirita 204 molasa

Mississippiar es agente de modelado en Mississippian fr agent de modelé es Missisippiense fr Mississippien mofeta ➤ Karbonifero en mofette es mofeta mixing fr mofette en mixing es mixing mogote-karst fr mixing en mogote karst es karst en mogote mobilizakin fr karst en monticule en mobilizate es movilizado Moho fr mobilisat e n Moho es Moho mobiliza(tu) fr Moho en to mobilize Mohorovicic etengune es movilizar fr mobiliser en Mohorovicic discontinuity es discontinuidad de Mohorovicic mobilizazio fr discontinuité de Mohorovicic ➤ Lurra en mobilization es movilización fr mobilisation Mohr inguratzaile en Mohr envelope modelaketa es envolvente de Mohr fr enveloppe de Mohr en modelling es modelado Mohs eskala fr modelage en Mohs escale modelaketa diferentzial es escala de Mohs fr échelle de Mohs en differential modelling ➤ gogortasun es modelado diferencial fr modelé différentiel mokor modelaketa forma zokor en modelling form es forma de modelado molasa fr forme de modelé Fazie sedimentario paralikoa (erdiitsas- tarra eta erdikontinentala edo deltaikoa), oso modelaketa periglaziar sekuentzia lodietan agertzen dena. Geruzapen en periglacial modelling gurutzatua duen gradaziorik gabeko konglome- es modelado periglaciar ratu, hareaharri, lutita eta tupa fosiltsuez osatu- fr modelé periglaciaire rik dago. Lehorreko edota sakonera txikiko itsas- modelaketa-eragile peko metakinez osatutako arroka-multzo singe- en shaping agent nikoa eta postorogenikoa. 205 moldakor

en molasse putza dute. Errai-masaren inguruan maskorra es molasa jariatzen duen mantu izeneko mintza dago eta fr molasse honek zakatzak gordetzen dituen mantu- -barrunbea mugatzen du. Janaria karraskatzeko moldakor erradula dute eta askok ongi garatutako begiak harikor dituzte. Gehienek bizimodu askea dute, gehie- nak urtarrak dira, nahiz eta batzuk lehortarrak moldakortasun izan. Olagarro, barraskilo, muskuilu eta abarrek harikortasun Mollusca filuma osatzen dute. en mollusk moldatze-erradiazio es molusco en adaptative radiation fr mollusque es radiación adaptativa fr radiation adaptatif monadnock en monadnock moldatze-toles es monadnock en accommodation fold fr monadnock es pliegue de acomodación fr pli d'accommodation monazita molekula en monazite es monacita en molecule fr monazite es molécula fr molécule Monera molekular en Monera es Monera en molecular es molecular fr Monera fr moléculaire monofiletiko molibdato en monophyletic 2- es monofilético MoO4 talde anionikoa duen minerala, wolframatoaren antzekoa. fr monophylétique en molybdate es molibdato monogeniko fr molybdate en monogenetic ➤ wolframato es monogénico fr monogénétique molibdenita en molibdenite monoklinal es molibdenita en monocline fr molibdenite es monoclinal fr monoclinal molusku Metazooen filumeko zenbait animalia ez- monokliniko -segmentatu eta zelomaturi esleitu zaien izena. en monoclinic Oro har, aldebiko simetria duten hiru atal nagu- es monoclínico siz (burua, errai-masa eta oinaz) osatutako gor- fr monoclinique 206 MORB (Mid Oceanic Ridge Basalt) monokromador montmorillonita en monochromator en montmorillonite es monocromador es montmorillonita fr monochromateur fr montmorillonite monomiario montzodiorita en monomyarian en monzodiorite es monomiario es monzodiorita fr monomyaire fr monzodiorite montzodiorita feldespatoidedun monoplakoforo en foid-bearing monzodiorite en monoplacophorans es monzodiorita con feldespatoides es monoplacóforo fr monzodiorite feldspathoïdifère fr monoplacophores montzogabro monoteka en monzogabbro en monotheca es monzogabro es monoteca fr monzogabbro fr monothèque montzogabro feldespatoidedun monotrema en foid-bearing monzogabbro en monotrema es monzogabro con feldespatoides es monotrema fr monzogabbro feldspathoïdifère fr monotrème montzogranito monotremata en monzogranite en monotremata es monzogranito es monotremata fr monzogranite fr monotremata montzoi mont en monsoon es monzón en anticlinal mountain fr mousson es mont fr mont montzonita Montiar en monzonite es monzonita en Montian fr monzonite es Montiense fr Montien montzonita feldespatoidedun en foid-bearing monzonite monticellita es monzonita con feldespatoides CaMgSiO4. Olibinoen taldeko nesosilika- fr monzonite feldspathoïdique toa. en monticellite MORB (Mid Oceanic Ridge Basalt) es monticellita Plaken arteko muga dibergenteak adie- fr monticellite razten dituzten ozeano-gandorretan zehar 207 morfogenesi

isurtzen diren basaltoen osaera kimikoko arro- mosaiko kak. en mosaic en MORB (Mid Oceanic Ridge Basalt) es mosáico es MORB (Mid Oceanic Ridge Basalt) fr mosaique fr MORB (Mid Oceanic Ridge Basalt) Moscoviar morfogenesi en Moscovian en morphogenesis es Moscoviense es morfogénesis fr Moscovien fr morphogenèse ➤ Karbonifero

morfoklimatiko motadun en morphoclimatic en knotted; spotted es morfoclimático es moteado fr morphoclimatique fr tacheté

morfologia motibo en morphology en motive es morfología es motivo fr morphologie fr motif morfometria Mozambiketar en morphometry en Mozambiquian es morfometría es Mozambiquiense fr morphomètrie fr Mozambiquien morfotipo mozketa en morphotype es morfotipo en truncation fr morphotype es truncamiento fr troncature morrena mozkin Glaziarren jardueraren kausaz metatutako sedimentuak, barne-sailkapenik eta geruzape- Zundaketak egiten direnean zulatzen diren nik gabeak, eta tontor- edo hegi-morfologia era- arroken zatiak, gehienetan milimetro gutxikoak. kusten dutenak. Glaziarretan duten kokapena- en cutting ren arabera sailka daitezke: ablazio-morrena, es ripio bultzatze-morrena, hondo-morrena, txirula- fr débris de forage -morrena, albo-morrena, aurreko morrena, eta muturreko morrena, besteak beste. muda en moraine en moult es morrena es muda fr moraine fr mue

mortairu mudstone en mortar en mudstone es mortero es mudstone fr mortier fr mudstone 208 murgiltze-metodo muela mull en hillock en mull es muela es mull fr muela fr mull mugearita mullion en mugearite en mullion es mugearita es mullion fr mugearite fr meneau mugikortasun multilokular higikortasun en multilocular es multilocular mugimendu orogeniko fr pluriloculaire en orogenic movement es movimiento orogénico multituberkulatu fr mouvement orogenic en multituberculate es multituberculado muin fr multituberculé Zundaketak egiten direnean zundaketa- murgilketa -zulotik ateratzen den harrizko edo sedimentuz- ko zilindro luzea, 5-10 cm-ko diametrokoa eta Geologia estrukturalean zuzen batek lurra- zenbait metroko luzerakoa. zalarekiko (horizontalarekiko) duen angelua. Adibidez, lineazioak, toles-ardatzak, etab. en core es testigo en immersion fr carotte es inmersión fr immersion muino murgiltze SIN: mendixka SIN: urperatze en hill es cerro; colina; montículo en plunge fr colline es inmersión fr ennoyage sous muino izoztu murgiltze-kosta en frozen lump es montículo helado en submergence coast fr monticule gelé es costa de inmersión fr côte d'immersion muino lekuko murgiltze-metodo en remnant hill es cerro testigo Minerala identifikatzearren mineralaren fr butte témoin errefrakzio-indizea jakiteko erabiltzen den metodoa. Metodo honetan lagina errefrakzio- muinoaurre -indize jakineko likidoan murgiltzen da. en forehill en immersion method es antecerro es metodo de inmersión fr avant-butte fr méthode d'immersion 209 Muschelkalk

Muschelkalk mutazio en Muschelkalk en mutation es Muschelkalk es mutación fr Muschelkalk fr mutation

muskovita mutur

KAl2(AlSi3O10)(OH)2. Filosilikatoen fami- en apex liako mika dioktaedrikoa. Gardena eta kolorgea es ápice da eta apurtzen denean, xafla malgu eta elasti- fr pointe koak ematen ditu. Oso mineral ugaria da eta dituen propietate dielektriko eta termikoenga- muturreko morrena tik, isolatzaile modura erabiltzen da industrian. en end moraine en muscovite es morrena terminal es moscovita fr moraine frontale fr muscovite Myachkovskiar en Myachkovskian es Myachkovsquiense fr Myachkovskien

Mika muskovita: Geraes meayokia. Brasil.

210 N

nafta nakarrezko en naphtha SIN: nakartsu; nakarkara es nafta en nacreous fr naphte es nacarado fr nacre nahaskor en miscible nakartsu es miscible nakarrezko fr miscible Nammaliar nahaskortasun en Nammalian en miscibility es Nammaliense es miscibilidad fr Nammalien fr miscibilité Namuriar nahastezintasun en Namurian en immiscibility es Namuriense fr Namurien es inmiscibilidad fr immiscibilité nannofosil nakar en nannofossil es nannofósil en nacre fr nannofossile es nácar fr nacré nannolito en nannolith nakarkara es nanolito nakarrezko fr nanolithe 211 nannoplankton

nannoplankton neck en nannoplankton en neck es nannoplancton es neck fr nannoplancton fr neck

narrasdura-mantu Nectariar en thrust sheet en Nectarian es manto de corrimiento es Nectariense fr nappe de charriage fr Nectarien ➤ zamalkadura nefelina narraste (Na, K)AlSiO . Feldespatoideen taldeko en creeping; reptation 4 mineral hexagonala, silize gutxiko arroka bolka- es reptación fr ramperisation; reptation nikoetan azaltzen dena. Beiragintzan erabiltzen da feldespatoaren ordez, alumina kantitate han- narrasti diagoak baititu. en reptil en nepheline es reptil es nefelina fr reptile fr nephéline

narras-toles nefrita en drag fold en nephrite es pliegue de arrastre es nefrita fr pli d'entraînement fr nephrite

narras(tu) nekton arrasta(tu) en nekton es necton natrolita fr necton en natrolite es natrolita nektoniko fr natrolite Aktiboki igeri egiten duten animalien mul- tzoari dagokiona. natural en neckton en natural es nectónico es natural fr nectonique fr naturel

nautiloideo nema en nautiloid en nema es nautiloideo es nema fr nautiloïdé fr néma

nebkha nematoblastiko en nebkha en nematoblastic es nebja es nematoblástico fr nebhka fr nematoblastique 212 neotektonika neoblasto Neokimmeriar en neoblast en Neokimmerian es neoblasto es Neokimmérica fr néoblas fr Neokimmerien

Neocomiar neokristal en Neocomian en neocrystal es Neocomiense es neocristal fr Neocomien fr néocristal neodarwinismo neolamarkismo en neodarwinism en neolamarckism es neodarwinismo es neolamarkismo fr néodarwinisme fr néolamarkisme neogenesi neolitiko en neogenesis es neogénesis en neolithic fr néogenèse es neolítico fr néolithique Neogeno Zenozoiko eraren (eta eratemaren) perio- neomorfismo do (eta sistema) gazteena, Paleogenoaren ondo- en neomorphism rengoa eta Kuaternarioaren aurrekoa, duela es neomorfismo 23.3 Ma hasi eta duela 1.64 Ma amaitu zena. Bi fr néomorphisme epoka (eta serie) ditu bere baitan: Miozenoa eta Pliozenoa. neontologia en Neogene Existitzen diren bizidunak ikertzen dituen es Neogeno zientzia. Paleontologiak ez bezala, gaur egungo fr Néogène bizia ikertzen du. en neontology neokatastrofismo es neontología Azken urteotan uniformitarismo eta fr néontologie katastrofismoaren teoriak uztartzeko sortu den pentsamolde berria. Neokatastrofismoaren neosoma arabera, historia geologikoan beti mekanismo en neosome berberak aritu dira, uniformitarismoak esan es neosoma bezala, baina inoiz mundu-mailako gertakari fr néosome katastrofiko bortitzak ere gertatu dira, katas- trofismoak defendatu izan duen bezala. Neo- neotektonika katastrofismoak 1980tik aurrera hartu du inda- rra, batez ere Lurraren eta meteoritoen arteko Miozenoaren ondoren, eta gaur egun arte, talka-maiztasuna handia dela jakin denetik Lurraren azalean aktiboak izan diren, eta diren, aurrera. egitura tektonikoen azterketaz arduratzen den en neocatastrophism tektonikaren esparrua. es neocatastrofismo en neotectonics fr néocatastrophisme es neotectónica ➤ katastrofismo; uniformitarismo fr néotectonique 213 neotenia

neotenia nife en neoteny Erabilera murritzeko terminoa. Antzina es neotenia Lurraren nukleoa izendatzeko erabiltzen zen. fr néoténie Izena nukleoaren ustezko osaeran oinarriturik dago, batez ere nikelez (Ni) eta burdinaz (Fe) neotipo eratuta dagoela onartzen baita. Espezie edo subespezie baten ordezkari en nife bezala aukeratutako espezimena, holotipoa eta es nife paratipoak edo sintipoak galdu edo apurtuta, fr nife edo aurkikuntza baten ondorioz datu berriak lortzen direnean. Niggli parametroak en Niggli parameters en neotype es parámetros de Niggli es neotipo fr paramètres de Niggli fr néotype nikol neptunismo en nicol en neptunism es nicol es neptunismo fr nicol fr neptunisme nitratina neritiko NaNO3. Sodio nitratoa, kaltzitaren isomor- en neritic foa. Gogortasun txikikoa (H=1-2) eta uretan es nerítico disolbagarria da. Horregatik, klima lehorreko fr néritique eskualdeetan baizik ez da aurkitzen. Nitrogeno- aren mea da. nesosilikato en nitratite Silikatoen klaseko mineralen familia. es nitratina en nesosilicate fr nitronatrite es nesosilicato fr nésosilicate nitrato ➤ silikato NO3- talde anionikoa duten mineralen kla- sea. Kristal-egitura kontuan hartuta, karbonato- neutro en antzekoak dira, baina nitrogeno eta oxigeno- en neutral aren arteko lotura karbonoaren eta oxigenoaren es neutro artekoa baino sendoagoa da. Klase honetan zor- fr neutre tzi mineral baino ez dago eta gehienak, nitratina

NaNO3 (Txileko nitratoa) eta nitroa KNO3 izan Nevadar ezik, oso arraroak dira. en Nevadan en nitrate es Navadiense es nitrato fr Nevadién fr nitrate

nibazio nitro

en nivation KNO3. Potasio nitratoa, aragonitoaren iso- es nivación morfoa. Nitratina baino arraroagoa da eta mine- fr nivation ral honen propietateak ditu. 214 normatibo

en niter nominal es nitro en nominal fr nitro es nominal fr nominale nitxo txoko nomogenesi en nomogenesis nobakulita es nomogénesis en novaculite fr nomogenèse es novaculita fr novaculite norabide nodular Edozein planok beste plano horizontal bat moztean eratzen den ebakidura-lerroak iparra- SIN: nodulu- rekiko duen angelua. en nodular en strike es nodular fr nodulaire es dirección fr direction nodulu noranzko Masa txikia, irregularki biribildua, eta en sense mineral batez edo mineral-agregatu batez osa- es sentido tua; sarri azala garatxotsua eta barnea egitura fr sens gabea izaten dute. Oro har, osaera desberdina dute inguruko sedimentu edo arrokarekiko. Noriar Nodulu gehienak diagenesian zehar eraturiko sedimentazio-egitura sekundarioak dira eta jato- en Norian rri kimiko edo biokimikoa dute (silizezko eta es Noriense fosfatozko noduluak eta nodulu polimetalikoak fr Norien dira arruntenak). norita Arroka igneo eta metamorfikoetan eite biribila duten pareko zenbait egitura izendatze- en norite ko erabiltzen den terminoa. es norita fr norite en nodule es nódulo fr nodule norma en norm nodulu- es norm a nodular fr norme

Noginskiar normalizazio en Noginskian en normalization es Noginskiense es normalización fr Noginskien fr normalisation nomenklatura normatibo en nomenclature en normative es nomenclatura es normativo fr nomenclature fr normatif 215 noseana

noseana nukleo en nosean en core es noseana es núcleo fr noséane fr noyau ➤ Lurra notazio en notation Nummulite es notación en Mummulite fr notation es Nummulite fr Nummulite notokorda nummulitido en notochord es notocord a en nummulite fr notochorde es nummulitido fr nummulitidé nubbin nunatak en nubbin en nunatak es nubbin es nunatak fr nubbin fr nunatak

nukleazio Kristalen hazkundearen hasiera, puntu batean edo gehiagotan gertatzen dena. en nucleation es nucleación fr nucleation

216 O

oasi obsidiana en oasis Beira bolkanikoa, distira koipekara, zatidu- es oasis ra konkoidea eta kolore ilunak dituena. fr oasis en obsidian es obsidiana fr obsidienne obdukzio Bi plakaren arteko konbergentziaren bitar- Oceanic Island Basalts tez litosfera ozeanikoaren zati bat (ozeano lurra- en Oceanic Island Basalts zala gehi mantu-zati bat) izaera kontinentala es Oceanic Island Basalts duen lurrazalaren gainean kokatzen duen pro- fr Oceanic Island Basalts ➤ OIB (Oceanic Island Basalts) zesu geodinamikoa. en obduction offshore es obducción en offshore fr obduction es offshore fr offshore objektibo ofiolita en objective es objetivo Izaera kontinentala duen lurrazalaren gai- fr objectif nean, eta askotan mendikateetan pitzatuta, aur- kitzen den litosfera ozeanikoaren (ozeano lurra- zala gehi mantu zati bat) aztarna. Arroka igneo oblatu basiko eta ultrabasikoen elkarte bereizgarriez en oblate eratuta dago eta metakin pelagikoekin batera es oblato azaldu ohi da. Munduko ofiolitarik ezagunena fr oblat Omanen dago. 217 ofita

en ophiolite ohe kalibratu es ofiolita en calibrated bed fr ophiolite es lecho calibrado fr lit calibré ofita Egitura poikilitiko berezia (ofitikoa deri- ohe leundu tzona) duen dolerita edo diabasa (arroka azpi- en smooth bed es lecho pulido bolkaniko basikoa), bere baitan plagioklasazko fr lit poli mikrokristalak barneratzen dituzten piroxeno handiak dituena. Arroka hauek oso erraz altera- ohe meandriforme tzen dira eta kolore berdea lortzen dute, serpen- en meandering bed tina, uralita, klorita eta epidota bezalako mineral es lecho meandriforme sekundarioa agertzearen ondorioz. fr lit meandriform en ophite es ofita ohe nagusi fr ophite en flood plain es lecho mayor ofiuroideo fr lit majeur; plaine inondable en ophiurid ohe txiki es ofiuroideo fr ophiuride en smaller bed es lecho menor fr lit mineur ohe en bed ohe txirikordatu es lecho en braided bed fr lit es lecho trenzado fr lit entrechat ohe anastomosatu en anastomosed bed OIB (Oceanic Island Basalts) es lecho anastomosado en OIB (Oceanic Island Basalts) fr lit anastomosé es OIB (Oceanic Island Basalts) fr OIB (Oceanic Island Basalts) ohe arrunt oihan en ordinary bed es lecho ordinario en forest fr lit ordinaire es selva fr région forestière ohe harritsu oikokristal en rock bed en oikocrysts es lecho rocoso es oikocristal fr lit rocheux fr oikocrystal

ohe higikor oin en mobile bed en bottom es lecho móvil es muro fr lit mouvant fr base 218 oin-zamalkadura oin-arrapala es bloque de muro en floor ramp; footwall ramp fr bloc de mur es rampa de muro fr rampe de mure oin-irristatze irristatze basal oinatz en footprint oin-laugune es huella en floor flat fr empreinte de pas es rellano de muro fr paller de mur oinazpi 1 en sole oin-maila es muro en base level fr mur es nivel de base fr niveau de base 2 Geruzaren oineko gainazala. en base oin-zamalkadura es base en floor thrust fr sole es cabalgamiento de muro fr chevauchement de mur oinazpiko marka Hareaharri eta lohiharrizko geruzen oinaz- pian, eta batez ere azpiko arrokak pikor fineko- ak direnean, aurkitzen den higadurazko egitura. Badira mota askotako markak, denak korrontea- ren higaduraren eraginez eratuak; beraz, eite luzangakoak eta korrontearekiko paraleloak iza- ten dira. Berez, korronteak azpiko sedimentu bigunetan eragiten du higadurazko sakonunea, ondoren korronteak dakartzan sedimentuez (harea, lohia) beteko dena. Sedimentua harritu ondoren meteorizazioaren eraginez azpiko arro- ka finena higatu egiten delarik, gaineko harea- harri edo lohiharriaren oinazpian betegarriak agertzen dira (oinazpiko markak). Oinazpiko markak bi taldetan sailkatzen dira, higadura- -eragilearen arabera: jario zurrunbilotsuak sor- tuak edo jario-markak (egiturak: flute cast, current crescent), eta korronteak garraiatzen duen objektu batek ohe gainetik higitzean era- tuak edo objektu-markak (egiturak: groove, chevron, bounce, brush, prod, roll eta skip cast). en sole mark es marca de muro fr figure basal

Turbidita bateko oinazpiko markak (flute cast-ak), ezkerretik oin-bloke eskuinerantz jo zuen korronte batek eraginak. Eozenoko flys- en footwall cha. Zumaia. Gipuzkoa. 219 okerdura

okerdura okre Edozein gainazalek (estratifikazio, eskisto- en ocher sitate, faila, etab.) plano horizontalarekiko osa- es ocre fr ocre tzen duen angelua; angelu hori gainazalaren lerro horizontalarekiko (norabidea) perpendi- oktokoralarioak kularra den plano bertikalean neurtzen da, hots, en octocorals gainazalaren malda handieneko lerroaren (mhl; es octocoralarios gainazalaren eta plano bertikalaren arteko eba- fr octocoralliaires kidura) eta horizontalaren arteko angelua. Okerduraren norantza mhl-aren beheranzko okular noranzkoak ematen du. Mhl-a barruan duen en ocular plano bertikala ez ezik, beste edozein norabide- es ocular tako plano bertikalean lortzen den gainazalaren fr oculaire eta plano horizontalaren arteko angeluari ere olatu itxurazko okerdura deritzo. Mapa geologikoe- tan estratifikazioaren orientazioa, lerro luze en wave es ola baten (norabidearen) eta honekiko perpendiku- fr vague larra den lerro txiki baten (okerduraren) bitartez adierazten da. olatu-azpijan en dip; plunge en wave-cut notch es buzamiento es socavación de oleaje fr pendage fr creusement de houle

N

rakea lineazioa norabidea

β itxurazko norabidearekiko okerdura α perpendikularra okerdura den plano bertikala malda handieneko lerroa

α > β

Okerdura: gainazal baten norabidea, okerdura, itxurazko okerdura eta lerro baten rakea. 220 olistolito olatu-hozka es oligisto en wave wash fr oligiste es muesca de oleaje fr encoche de sapement oligoklasa

An10-An30. Plagioklasen segidako termi- olibino noa. Sistema ortorronbikoan kristaltzen diren en oligoclase nesosilikatoen taldea. Tenperatura altuetan era- es oligoclasa tutako mineralak dira, silize gutxiko magma fr oligoclase ferromagnesikoen kristaltzearen ondorioz. Oli- ➤ feldespato bino gehienak hiru osagaiz eratutako sistema kimikoaren bitartez adieraz daitezke: Mg2SiO4 Oligozeno (forsterita Fo)- Fe2SiO4 (fayalita Fa)-Ca2SiO4. en Oligocene Segida arruntena forsterita Mg2SiO4- fayalita es Oligoceno Fe2SiO4 da. Olibino kaltziodunak arraroak dira fr Oligocène ➤ eta monticellita CaMgSiO4- kirschteinita CaFe- Paleogeno SiO4 segida osatzen dute. en olivine olistolito es olivino Itsaspean eta grabitatez garraiatutako 4 m fr olivine baina tamaina handiagoko partikula. en olistolith oligisto es olistolito en oligiste fr olistolithe

Kareharrizko plataforma batetik itsaso sakonera garraiaturiko olistolitoa. Goi Albiarra: Lasarte. Gipuzkoa. 221 olistostromo

olistostromo Onniar Grabitate-jarioen bidez garraiatutako meta- en Onnian kinez osatutako itsaspeko gorputz sedimenta- es Onniense fr Onnien rioa. Zaharragoak diren arroka-unitateetatik era- torritako tamaina askotako partikulez osatuta onshore egon ohi da, eta itxura kaotikoa du bereizgarri. en onshore Sarritan gertakari tektonikoei lotutako metakin- es onshore -gorputza izaten da. fr onshore en olistostrome es olistostromo ontogenetiko fr olistostrome en ontogenetic es ontogenético omisio fr ontogénétique en omission es omisión ontogenia fr hiatus de non-dépôt Banakoaren garapena obuluaren ernalke- tatik heldutasunera arte. omisio-gainazal en ontogeny en omission surface es ontogenia es superficie de omisión fr ontogenèse fr hiatus-surface de non-dépôt oogonio onfazita en oogonium en onfacite es oogonio es onfacita fr oogonium fr onfacite ooide onil-dolina Arroka sedimentarioetako forma esferikoa en funnellike doline edo obalatua duen 0.25-2 mm bitarteko diame- es dolina en embudo troko akrezio-partikula. Gehienetan kaltzio kar- fr doline en embut bonatozkoak izan ohi dira; baina dolomitazko- ak, silizezkoak edo bestelakoak (glaukonitaz- onize koak edo fosfatodunak) ere izan daitezke. Nukleoaren inguruan biltzen diren lamina zen- en onyx trokideez eraturik daude. Nukleoan maskor- es ónice -zatia, alga-pelleta edo kuartzozko pikorra fr onyx egon daiteke. Sakonera txikiko olatuen menpe dagoen ingurunean sortzen dira; ooideak sarri- onkolito tan zuntzezko barne-egitura erradiala dute, en oncolite kanporanzko hazkuntza agerian jartzen duena. es oncolito Gehienetan hauspeatze ezorganikoz sortzen fr oncolite dira, baina karezkoak ez diren ooideak ordez- kaketen ondorio dira. Azken hauek ez dira onlap horren esferiko eta, gainera, egitura zentroki- en onlap dea edo erradiala ez dute hain garatua izaten. es onlap Eitearen arabera hainbat ooide bereizten dira: fr onlap ooide elkartuak (nukleo bat baino gehiago 222 orbitoliteak dutenak), ooide deformatuak, azaleko ooi- es opistoparia deak (estalki zentrokidea xafla gutxi batzuez fr opisthoparié osatua dutenak), eta egitura erradiala soilik duten ooideak. oraska glaziar en ooid; oolith en glacial trough es ooide es artesa glaciar fr ooide fr auge glaciaire oolito oraska-dolina

Ooideez osaturiko arroka sedimenta- en trough doline; trough sinkhole rioa, gehienetan kareharria. es dolina en artesa fr doline en auge Ooide partikula izendatzeko batzuetan erabili ohi den terminoa. orbikular en oolite es oolito en orbicular fr oolite es orbicular fr orbiculaire ooze orbita en ooze es ooze en orbit fr boue organique; ooze es órbita fr orbite opako orbitoide en opaque es opaco en orbitoid fr opaque es orbitoide fr orbitoid opalo orbitoideoak SiO2.nH2O. Silize-konposatu oxigenodu- na, hidratatua eta amorfoa. Duen ur-portzentaia en orbitoids aldakorra da eta % 20raino hel daiteke. Harribi- es orbitoideos fr orbitodes txi preziatua da. en opal orbitolina es ópalo fr opale Foraminiferoen generoa, Orbitolinidoen familiakoa. Barremiarretik Cenomaniarreraino- operkulu ko hedapen estratigrafikoa du. en operculum en orbitoline es opérculo es orbitolina fr opercule fr orbitoline opertorbitolites orbitolinidoak en opertorbitolites en orbitolinidae es opertorbitolites es orbitolinidos fr opertorbitolites fr orbitolinidés opistoparia orbitoliteak en opisthoparian en orbitolite 223 ordeka

es orbitolites oreka taidun fr orbitolite Espezieen eboluzioa azaltzeko sortutako teorietako bat. Oreka taidunen teoriak espe- ordeka zieen denboran zeharreko egonkortasuna du en flat ardatz nagusitzat. Egonkortasun honi stasis es llano deritzo eta eboluzio-aldaketa arinek apurtzen fr plat dute, denbora laburrean gertatzen diren alda- keta morfologikoek alegia. Gradualismo Ordena filetikoaren teoria, aldiz, taxoien eboluzio en Order etengabean oinarriturik dago eta fosil- es Orden -erregistroan agertzen diren etenak artefaktu- fr Ord re tzat jotzen ditu. Bi teoria hauen arteko des- ordena-desordena berdintasuna eboluzioaren "denbora eta modua" edo "tempo eta mode" delakoetan en order-disorder es orden-desorden datza. Beraz, oreka taidunen teoriak gradua- fr ordre-désordre lismo filetikoaren hutsuneak betetzeari ekin dio, eta eboluzioaren kontzeptu osagarritzat ordezkapen har daiteke. en replacement en punctuated equilibrium es reemplazamiento es equilibrio puntuado fr replacement fr équilibre ponctuel

ordoki oreka-kristaltze SIN: lautada en equilibrium crystallization en plain es cristalización en equilibrio es planicie fr cristallisation à l'équilibre fr plaine oreka-malda Ordoviziar en pendent equilibria Paleozoiko eraren (eta eratemaren) perio- es pendiente de equilibrio doa (eta sistema), Kanbriarraren ondorengoa fr équilibre versans eta Siluriarraren aurrekoa, duela 510 eta 439 Ma artekoa. Hiru azpiperiodo (eta azpisistema) ditu oreka-profil bere baitan: Kanadiarra, bi epokaz (eta seriez) en profile of equilibrium eratua (Tremadoca eta Areniga); Dyfeda, bi epo- es perfil de equilibrio kaz (eta seriez) eratua (Llanvirna eta Llandei- fr profil d'équilibre loa); eta Bala, bi epokaz (eta seriez) eratua (Caradoca eta Ashgilla). oreka-urtze en Ordovician en equilibrium melting es Ordovícico es fusión en equilibrio fr Ordovicien fr fusion en équilibre

Oregondar organiko en Oregonian en organic es Oregondense es orgánico fr Oregonien fr organique 224 orri organismo eta mendikatearen ondorengo eboluzioan parte en organism hartzen duten prozesu geologiko guztien mul- es organismo tzoa. fr organisme Aipatutako prozesuek bete duten denbora-tartea. orientazio en orogeny en orientation es orogenia es orientación fr orogénie fr orientation orogenia aurreko orientazio-matrize preorogeniko en orientation matrix es matriz de orientación orogeniko fr matrice d'orientation en orogenic es orogénico oriktozenosi fr orogenique Hondar organikoek jasandako hainbat fosiltze-urratsen ondorioz lurperatuta dagoen orogeno fosil-elkartea. Fosil-elkarte hau gainazaleratzen en orogen bada, aztarnategi bat sortzen da. es orógeno en oryctocenosis fr orogene es orictocenosis fr orictocenose orografia en orography ornitiskioak es orografía en ornitischians fr orographie es ornitisquios fr ornithischiens oropimente

As2S3. Artseniko sulfuro monoklinikoa, ornodun ebakierraza eta horia. Mineral arraroa da eta en vertebrate sarritan azaltzen da rejalgarrarekin batera. Artse- es vertebrado nikoaren mea da. fr vertébré en orpiment es oropimente ornogabe fr orpiment en invertebrate es invertebrado orratz fr invertébrés en needle; spire es aguja orogenesi fr aiguille en orogenesis es orogénesis orratz karstiko fr orogenèse en karstic needle es aguja kárstica orogenia fr aiguille karstique Plaken arteko konbergentziak eraginda ezaugarri kontinentalak dituzten bi lurralderen orri arteko talkaren ondorioz sortutako mendikatea, en sheet 225 orri topografiko

es hoja ortokono fr feuille en orthocone es ortocono orri topografiko fr orthocone en topographic sheet es hoja topográfica ortopiroxeno fr planchette topographique Piroxeno ortorronbikoa. en orthopyroxene orto- es ortopiroxeno en ortho- fr orthopyroxène es orto- ➤ piroxeno fr ortho- ortorronbiko ortoanfibol en orthorhombic en orthoanphibol es ortorrómbico es ortoanfíbol fr orthorhombique fr orthoanphibol ortosa ortogneis ortoklasa en orthogneiss es ortogneis; ortoneis ortosilikato fr ortho gneis en orthosilicate es ortosilicato ortokimiko fr orthosilicate Sedimentazio-arroan metatze bitartean edo ondoren gertaturiko hauspeatze kimikoa- ortoskopiko ren eta biogenikoaren ondorioz eratutako kal- en orthoscopic tzio karbonatoa. Kristalen tamainaren arabera es ortoscópico fr orthoscopique bi mota bereizten dira: mikrita (<4 µm) eta esparita (>10 µm). ortozeratoideoak en ortochem en orthoceratite es ortoquímico es ortoceratoideos fr ortochème fr ortoceratitées

ortoklasa osaera kimiko SIN: ortosa konposizio KAlSi3O8. Feldespato potasikoaren poli- morfoa. osagarri en orthoclase en accessory es ortoclasa; ortosa es accesorio fr orthoclase; orthose fr accessoire ➤ feldespato oskol ortoklinal SIN: krosko (dortokak) en orthoclines en shell es ortoclinal es caparazón fr orthoclinal fr caparace 226 oxidatzaile oskulu oso ugariak dira arroka sedimentarioetan Behe en osculum Kanbriarretik hasita gaur egun arte. Edozein es ósculo ingurune urtarretan bizi daitezke, bai itsas ure- fr osculum tan, bai ur kontinentaletan. Geologoek berrerai- keta paleogeografikoak eta paleobiogeografiko- ostalari ak egiteko erabiltzen dituzte. 47.000 ostrakodo- Beste arroka baten edo mineral-hobi baten -espezie baino gehiago ezagutzen dira. ostalari modura jokatzen duen arroka-gorputza. en ostracod Arroka intrusiboak edo filoiak kokatzen diren es ostrácodo materialei deritze. fr ostracode en host es encajante ostreido fr encaissante en ostreid es ostreido osteiktio fr ostréidé en osteichtyes es osteictio oszilazio-kizkur fr ostéichtyens en oscilation ripple es rizadura de oscilación osteologia fr ride d'oscillation en osteology es osteología oszilazio-olatu fr ostéologie en oscillatory wave es ola de oscilación osteometria fr vague d'oscillation en osteometry es osteometría otolito fr ostéométrie en otolith es otolito ostrakodermatuak fr otolite en ostracodermi es ostracodermos oued fr ostracodermes en oued es oued ostrakodermo fr oued en ostracoderm es ostracodermo oxbow fr ostracoderme en oxbow es oxbow ostrakodita fr oxbow en ostracodite es ostracodita Oxfordiar fr ostracodite en Oxfordiar es Oxfordiense ostrakodo fr Oxfordien Kaltzio karbonatozko bi kusku dituen tamaina milimetrikoko mikrokrustazeoa (Crus- oxidatzaile tacea, Entomostraca). Ostrakodoen kuskuak en oxidizer 227 oxidazio

es oxidante ozeanoaren erdiko gandor fr oxydante en mid-ocean ridge es dorsal medio-oceánica oxidazio fr dorsale médio-océanique en oxidation es oxidación ozeano-fosa fr oxidation en trench es fosa oceánica oxido fr fosse abyssale Oxigenoz eta metal batez edo gehiagoz osatutako mineralak. Hidroxidoekin batera ozeano-gandor mineral-klase bat osatzen dute. Bi taldetan sail- Itsaso azpiko mendikatea, non lurrazal katu dira: ozeanikoa eratzen den. Gandorra ozeanoaren Oxido bakunak, metal bakar batez osa- erdikoa dela esaten da rift prozesuaren bitar- tuak. Oxigenoaren (O) eta metalaren (X) arteko tez kontinenteen apurketagatik eratzen dene- erlazioaren arabera, hurrengo mota hauek an (Adib. Ozeano Atlantikoaren erdiko gan- bereizten dira: XO, X2O, X2O3 (hematitearen tal- dorra). dea) eta XO2 (SiO2 izan ezik, rutiloaren taldea en ocean ridge osatzen dute). es dorsal oceánica Oxido anizkoitzak, metal bat baino fr dorsale océanique gehiago dutenak (X, Y): XY2O4 (espinelaren tal- dea). ozelar en oxide en ocellar es óxido es ocelar fr oxyde fr ocellaire

oxisol ozelo en oxisol en ocellus es oxisol es ocelo fr oxisol fr ocelle

ozeanizazio ozozerita en oceanization en ozocerite es oceanización es ozocerita fr océanisation fr ozocerite

ozeano en ocean es océano fr océan

228 P

P uhinak paketatze en P waves Kristal-sareetako atomo edo ioien antola- es ondas P mendua. Paketatze trinkoan (kubiko edo hexa- fr P ondes gonala) atomo edo ioi bakoitzaren inguruan ➤ uhin sismiko beste hamabi atomo edo ioi daude. en packing packstone es empaquetamiento en packstone fr empilement es packstone fr packstone pakiodonta padura en pachyodont es paquiodonta en marsh; swamp fr pachyodonte es marisma fr marais palagonita pahoehoe en palagonite es palagonita en pahoehoe fr palagonite es pahoehoe fr pahoehoe ➤ laba paleoantropologia Gizakien fosilak aztertzen dituen antropo- paisaje logiaren eta paleontologiaren adarra. en landscape en paleoanthropology es paisaje es paleoantropología fr paysage fr paléoanthropologie 229 paleobioestratigrafia

paleobioestratigrafia en Paleogene en paleobioestratigraphy es Paleogeno es paleobioestratigrafía fr Paléogène fr paléobioestratigraphie paleogeografia paleobiogeografia en paleogeography en paleobiogeography es paleogeografía es paleobiogeografía fr paléogéographie fr paléobiogéoghraphie ➤ geologia

paleobotanika paleoibilgu Iragan geologikoko floraren ikerketa. Pale- en paleoriver bed es paleocauce ofitologia zein fitopaleontologia ere esaten zaio. fr paléolit en paleobotany es paleobotánica paleoingurune fr paléobotanique en paleoenvironment es paleoambiente Paleodyction fr paléoenvironnement en Paleodyction es Paleodyction paleokarst fr Paleodyction en paleokarst es paleokarst paleoekologia fr paléokarst en paleoecology es paleoecología paleoklima fr paléoécology en paleoclimate es paleoclima paleoerliebe fr paléoclimat en paleorelief es paleorelieve paleoklimatologia fr paléorelief en paleoclimatology es paleoclimatología paleoesfortzu fr paléoclimatologie en paleostress es paleoesfuerzo paleokorronte fr paléocontrainte en paleocurrent es paleocorriente paleoforma fr paléocourrant en paleoform es paleoform a Paleolitiko fr paléoforme en Paleolithic es Paleolítico Paleogeno fr Paléolithique Zenozoiko eraren (eta eratemaren) periodo (eta sistema) zaharrena, Kretazeoaren ondoren- paleolurzoru goa eta Neogenoaren aurrekoa, duela 65 Ma eta en paleosoil 23.3 Ma artekoa. Hiru epoka (eta serie) ditu bere es paleosuelo baitan: Paleozenoa, Eozenoa eta Oligozenoa. fr paléosol 230 pallasita paleomagnetismo rra, Siluriarra, Devoniarra, Karboniferoa eta Per- en paleomagnetism miarra. Paleozoikoko fosilen artean ornogabeak es paleomagnetismo nagusi direlarik, berauetako asko era honen fr paléomagnétisme amaierako suntsipenean desagertu ziren, esate baterako trilobiteak eta graptoliteak. Paleozoi- paleontologia koan zehar arrainen eboluzioa gertatu zen eta Fosilen bidez antzinako bizidunak eta lehenengo anfibioak azaldu ziren. Hiru oroge- biosferan denboran zehar gertatutako aldaketa nia nagusi gertatu ziren: Asintiarra, Kaledoniarra orokorrak ikertzen dituen geologiaren esparrua. eta Hertziniarra edo Variskarra. Euskal Herrian Paleozoikoko arrokak Pirinio aldean azalera- en paleontology es paleontología tzen dira, Gipuzkoako ipar-ekialdean, Nafarroa- fr paléontologie ko iparraldean eta Lapurdi, Nafarroa Beherea ➤ geologia eta Zuberoako hegoaldean. en Paleozoic paleopalinologia es Paleozoico en paleopalynology fr Paléozoïque es paleopalinología fr paléopalynologie palinologia ➤ palinologia Mikroelementu organiko edo palinomorfo- en azterketaz arduratzen den zientzia. Palino- paleosoma morfoen osaera organikoa da hein handi batean en paleosome eta hauen osagai nagusiak esporopolenina, kiti- es paleosoma na edo pseudokitina, dinosporina eta zelulosa fr paléosome dira. Palinomorfoak itsastarrak zein lehortarrak izan daitezke eta, beraz, akritarkoak, alga kolo- paleotenperatura niakoi mikroskopikoak, kitinozooak, dinoflage- en paleotenperature latuen kisteak, eskolekodontoak, esporak eta es paleotemperatura polen-aleak palinomorfotzat har daitezke. Pale- fr paléotempérature opalinologiak palinomorfo fosilak aztertzen ditu. paleoubide en palynology en paleochannel es palinología es paleocanal fr palynologie fr paléochenal palinomorfo Paleozeno en palynomorphs en Paleocene es palinomorfo es Paleoceno fr palynomorphe fr Paleocène ➤ Paleogeno palinspastiko en palinspasthic Paleozoiko es palinspástico Fanerozoiko eonaren (eta eontemaren) fr palinspastique lehenengo era (eta eratema), Proterozoikoaren Siniarraren ondorengoa eta Mesozoikoaren pallasita aurrekoa, duela 570 Ma inguru hasi eta duela en pallasite 245 Ma inguru arte luzatu zena. Sei periodo (eta es pallasita sistema) ditu bere baitan: Kanbriarra, Ordovizia- fr pallasite 231 palsa

palsa paradigma en palsa en paradigm es palsa es paradigma fr palsa fr paradigme

Pan-Afrikar paraeratorri en Pan-African en paraderived es Pan-Africana es paraderivado fr Pan-Africaine fr paradérivé

pandemiko parafiletiko

Eskualde geografiko zabal batean Jatorrizko espezie batetik eratorritako populazio gehienen gain eragiten duenari ondorengoetako batzuk (ez guztiak) biltzen dagokiona. dituen taxoia. en paraphyletic Oso zabalduta dagoen populazioari es parafilético dagokiona. fr paraphyletique en pandemic es pandémico paragenesi fr pandémique Arroka sedimentarioetan, igneoetan eta zenbait meatan azaltzen diren, eta prozesu geo- Pangea logikoen eta geokimikoen ondoriozkoak izanik Duela 300 Ma inguru (Paleozoiko berantia- jatorri berbera duten mineralen multzoa. rrean) eratutako superkontinentea. Garai hartan Arroka metamorfikoen kasuan, presio lurrazal kontinental gehiena Pangean pilaturik (P) eta tenperaturaren (T) baldintza jakinetan zegoen. Superkontinentea inguratzen zuen oze- egonkorrak diren mineral-elkarteak. anoari Panthalassa deritzo. Harrezkero, Pangea- en paragenese ko zatiak, kontinenteen jitoa dela medio, banan- es paragénesis duz eta aldenduz joan dira, lehenengo bitan fr paragenèse zatituz (Laurasia eta Gondwana), Tethys itsa- ➤ metamorfismo soaren sorreraren bitartez gaur eguneko egoera- ra iritsi arte. paragneis en Pangea en paragneiss es Pangea es paragneis fr Pangee fr paragneiss

panidiomorfo paragonita en panidiomorphic en paragonite es panidiomorfo es paragonita fr panidiomorphique fr paragonite

Panthalassa parakonformitate Paleozoiko berantiarrean (300 Ma inguru) Etengune mota bat, etengune-gainazala Pangea inguratzen zuen ozeanoa. laua duena eta azpiko eta gaineko geruzekiko en Panthalassa paraleloa dena. Parakonformitateak sedimenta- es Panthalassa ziorik ezagatik eratzen dira. fr Panthalassa en paraconformity 232 pedizelario

es paraconformidad kien izan behar du. fr paraconformité en parsimony principle es principio de parsimonia paraliko fr principe de parsimonie en paralic es parálico Pasadenar fr paralique en Pasadenian es Pasadeniense paramagnetismo fr Pasadenien en paramagnetism es paramagnetismo patina fr paramagnétisme en patina es pátina parametro fr patine en parameter es parámetro patroi fr paramètre en patterns es patrón parasegida fr pattern en parasequence es parasecuencia Patterson metodo fr paraséquence en Patterson method es método de Patterson paratipo fr méthode de Patterson Espezie baten deskribapenean holotipoa- Pauling arauak rekin batera deskribatutako alea. en Pauling laws en paratype es reglas de Pauling es paratipo fr règles de Pauling fr paratype pedilautada parautoktono en pediplain en paraautochtonous es pedillanura es parautóctono fr pédiplaine fr parautochtone pedimentu pargasita en pediment en paragasite es pedimento es pargasita fr pediment fr paragasite pedioi partikula en pedion en particle es pedión es partícula fr pedion fr particule pedizelario partsimonia-printzipio en pedicellaria Pauling-en bosgarren araua: kristal-egitu- es pedicelario ran, posizio atomikoen kopurua ahal den txi- fr pédicellaire 233 pedogenesi

pedogenesi es peleano en pedogenesis fr peleen es pedogénesis fr pedogenèse pelezipodo en pelecypod pedunkulu es pelecípodo en peduncle fr pélécypode es pedúnculo fr pédoncule pelita Batez ere buztin-mineralez (% 30-75) osa- pegmatita tutako oso pikor txikiko arroka sedimentarioa en pegmatite (<10 µm). es pegmatita en pelite fr pegmatite es pelita fr pelite pekblenda

UO2. Uraninitaren aldaera masiboa eta pellet botroidala. 0.2 mm baino diametro txikiagoa duen en pitchblenda mikrita kriptokristaltinozko partikula obalatua es pechblenda (normalean 0.04 eta 0.1 mm arteko diametroa fr pechblende du). Ez du barne-egiturarik eta jatorri fekala duenez, materia organikotan oso aberatsa da. pektinido Pelmikrita eta pelesparita motako kareharrietan en pectinid osagai nagusia da. es pectínido en pellet fr pectinide es pellet fr boulette pelagiko Itsaso eta aintziretan aktiboki (nektona) pelmikrita edo pasiboki (planktona) igerian bizi diren iza- en pelmicrite kiei dagokiena. es pelmicrita Sedimentu terrigenoen iturrietatik fr pelmicrite nabarmenki libre geratzen den itsaso zabaleko eremua eta, zabalduraz, bertan metatzen den peloide sedimentua. Gehienetan kontinenteetatik urrun en peloid gelditzen den itsas eskualdea da. es peloide en pelagic fr peloid es pelágico fr pélagique Pendleiar en Pendlenian pelesparita es Pendlendiense en pelesparite fr Pendlenien es pelesparita fr pelesparite peneplanazio en peneplanation peletar es peneplanación en pelean fr peneplanation 234 periodizitate penetrometro peridotita en penetrometer en peridotite es penetrómetro es peridotita fr pénètromètre fr peridotite peniforme perigeo en penishape en perigee es peniforme es perigeo fr peniforme fr périgée penilautada periglaziar en peniplain en periglacial es penillanura es periglaciar fr peniplaine fr périglaciaire penintsula perihelio en peninsula en perihelion es península es perihelio fr peninsule fr périhélion Penniar periklasa en Pennian en periclase es Pénnico es periclasa fr Pennien fr périclasa Pennsylvaniar periklina en Pensylvanian es Pennsylvaniense en pericline fr Pensilvanien es periclina ➤ Karbonifero fr périclina peralkalino periklinal en peralkaline en periclinal es peralcalina es periclinal fr hyperalkaline fr périclinal perforazio perikontinental zulaketa en pericontinental es pericontinental pergelisol fr péricontinentale en pergelisol perimetro busti es pergelisol fr pergélisol en wetted perimeter es perímetro mojado periantiklinal fr périmètre mouillé en perianticline es perianticlinal periodizitate fr périanticlinal aldizkakotasun 235 periodo

periodo es perlítico fr perlitique Eskala geokronologikoko denbora-unita- tea, multzokatutako zenbait epokaz eratuta permafrost dagoena. Multzokatutako zenbait periodok erak osatzen dituzte. Periodoaren baliokide kronoes- en permafrost tratigrafikoa sistema da, denbora-tarte honetan es permafrost fr permafrost eratutako arroka-gorputza, alegia. ➤ lurzoru en period es periodo Permiar fr période Paleozoiko eraren (eta eratemaren) perio- periodo geokronologiko do (eta sistema) gazteena, Karboniferoaren en geochronologic period ondorengoa eta Mesozoikoaren aurrekoa, duela es periodo geocronológico 290 eta 245 Ma artekoa. Hiru epoka (eta serie) fr période géochronologique ditu bere baitan: Rotliegendesa, Guadalupiarra eta Lopingiarra. periprokto en Permian en periproct es Pérmico es periprocto fr Permien fr périprocte Permo-Trias perisinklinal en Permo-Trias en perisincline es Permo-Trias es perisinclinal fr Permo-Trias fr périsinclinal perovskita peritektiko en perovskite en peritectic es perovskita es peritéctico fr perovskite fr péritectique perpendikular perkolazio en perpendicular en percolation es perpendicular es percolación fr perpendicular fr percolation pertita perla Feldespato alkalinoaren aldaera, non pota- en pearl sio-feldespatoa (gehienetan mikroklina), mineral es perla ostalaria, sodio-feldespatozko (albita) elkarraz- fr perle kunde paralelo edo subparaleloak barnean dituen. Egitura hauek hainbat formakoak izan perlita daitezke: lamelak, sokak, tantak edo zain irregu- en perlite larrak. Tamainari dagokionez, begi hutsez edo es perlita mikroskopio elektronikoz ikus daitezke. Tamai- fr perlite na eta forma aldakorreko egitura hauen jatorria desnahaste edota birkristaltze prozesuetan dago. perlitiko Noizbehinka, alderantziz gertatzen da, en perlitic hots, albitetan tartekaturik potasio-feldespa- 236 petrologia tozko xaflak agertzen dira. Honi antipertita eta, batzuetan, hidrokarburo aromatikoez osatu- deritzo. ta daude. Petrolio bihurtuko den materia orga- en perthite nikoa, hil ondoren ingurune anaerobioetan es pertita metatzen diren izaki planktonikoez osatuta fr perthite dago gehienbat. ➤ feldespato en petroleum es petroleo pertitiko fr pétrole en perthitic es pertítico petrolio-geologia fr perthitique en petroleum geology es geología del petróleo petrifikazio fr géologie pétrolière SIN: harritze en petrification petrolio-leiho es petrificación en oil window fr petrification es ventana de petróleo fr fenêtre à huile petrofabrika en petrofabric petrolio-tranpa es petrofábrica en petroliferous trap fr pétrofabrique es trampa petrolífera fr piège pétrolifère petrofisika en petrophisic petrologia es petrofísica Arroken deskribapena (petrografia), sorre- fr pétrophisique ra, azaleratzea, egitura eta historia ikertzen duen geologiaren atala. Hiru alorretan banatzen diren petrogenesi datuak jasotzen ditu petrologiak: en petrogenesis - Esparru teorikoa: naturako sistemen ber- es petrogénesis dintsuak diren sistema fisiko-kimikoen portaera fr pétrogenèse teorikoa ikertzen da (petrologia teorikoa). petrografia - Esparru esperimentala: laborategian siste- men portaera aztertzen da, naturan diren alda- Arroken sailkapen sistematikoaz eta des- gaiak errepikatuz (petrologia esperimentala). kripzioaz arduratzen den geologiaren adarra. Sailkatu eta deskribatu beharreko arroka-moten - Petrologia klasikoa edo arroka natura- arabera, petrologia sedimentario, metamorfiko len ikerketa petrologikoa. Hauxe da petrologia- eta igneoa bereizten dira. ren betiko helburua. Kristal- eta molekula mai- latik hasita, kartografia eta eskualde mailaraino en petrography es petrografía heltzen da; helburua lortzeko elkarren artean fr pétrographie erlazionatutako hiru bide daude: - Landa-erlazioak. Ikerketa horren bidez, petrolio arroka-gorputzen geometria, gorputzen denbo- Materia organikoaren diagenesiaren kau- ra/espazio erlazioak, mesoegiturak, fabrikak saz eratzen diren hidrokarburoen multzoa. etab. ezagutzen dira. Hidrokarburo hauek karburo aseez edo parafi- - Ikerketa petrografikoak, edo kristalen nikoez, hidrokarburo ziklikoez edo naftenikoez edo garauen arteko erlazioak (ehundura eta 237 Piacenziar

mikroegiturak), osaera modalak, sailkapen pigidio petrografikoak, etab. ezagutzen laguntzen du. en pygidium - Ikerketa geokimikoak, arroken edo mine- es pigidio ralen osaera kimikoa finkatzen laguntzeaz gain, fr pygidium erlazio isotopikoen analisien bitartez, adin abso- lutua, presio- eta tenperatura-baldintzak eta, pignometro askotan, jatorri-eskualdearen kokapena eta iza- en pignometer era ezagutzen laguntzen du. es pignómetro fr pignomètre Nahiz eta sarritan aipatutako esparruak banaka landu, nahitaezkoa da, ahal denean pikor behintzat, batera erabiltzea eredu petrogenetiko en grain koherenteak ezarri ahal izateko. es grano en petrology fr grain es petrología fr pétrologie pikor- ➤ geologia pikortsu Piacenziar pikor arteko en Piacencian es Piacenciense en intergranular fr Piaciencien es intergranular fr intergranulaire piezoelektrizitate pikor-ertz en piezoelectricity en grain border es piezoelectricidad es borde de grano fr piézoélectricité fr bordure de grain piezometriko pikor-hautespen en piezometric en graded bedding es piezométrico es granoselección fr piézometrique fr granoclassement piezometro pikor-muga Lurpeko ur-presioa neurtzeko balio duen en grain boundary lurzoruan bertikalki sartutako tutua. Tutuaren es límite de grano behealdeak urarekiko ukipenean egon behar fr limite de grain du. en piezometer pikortsu es piezómetro SIN: pikor- fr piezomètre en granular es granudo; granular pigeonita fr granulaire Ca0.25(Mg, Fe)1.75Si2O6. Piroxenoen talde- ko inosilikato monoklinikoa. pikrita en pigeonite en picrite es pigeonita es picrita fr pigeonite fr picrite 238 pirita pilatze piramidal en piling en pyramidal es amontonamiento; apilamiento es piramidal fr empilement; entassement fr pyramidal pilatze-akats piramide en stacking fault en pyramid es defecto de apilamiento es pirámide fr faute d'empilement fr pyramide ➤ plano-akats pirargirita pillow laba en pyrargyrita kuxin-laba es pirargirita fr pyrargyrita pinakulu pirheliometro en pinacle es pináculo en pyrheliometer fr pinacle es pirheliómetro fr pirhéliomètre pingo Piriniar en pingo es pingo en Pirenian fr pingo es Pirenaica fr Pirenien pinnita piriniar glaziar en pinnite es pinita en pyrenean glacier es glaciar pirenaico fr pinnite fr glacier pyrénéen pipa pirita en pipe es pipa FeS2. Sistema kubikoan kristaltzen den fr pipe burdina sulfuroa. Nikela, kobaltoa, kobrea, zila- rra edota urrea izan ditzake kantitate urritan. pipita Distira metalkara eta urrearen antzeko kolore en pepita es pepita fr pépite pipkrake en pipkrake es pipkrake fr pipkrake piralspita en pyralspite es piralspita fr pyralspite Pirita: Ambasaguas. Errioxa. 239 piritizazio

horia du. Hori dela eta, eroen urre a deritzo. pirolita Azido sulfurikoa lortzeko erabiltzen da eta, oxi- en pyrolite datu ondoren, burdina lortzeko ere bai. es pirolita en pyrite fr pyrolite es pirita fr pyrite pirolusita MnO . Sistema tetragonaleko manganeso piritizazio 2 oxido beltza. Maiz agregatu dendritikoak (lan- en pyritization dare itxurakoak) ematen ditu, landare fosilekin es piritización nahastu behar ez direnak. Manganesoaren mea fr pyritisation garrantzitsuena izanik, beiragintzan eta altzairu- pirofilita gintzan erabiltzen da. en pyrolusite en pyrophyllite es pirolusita es pirofilita fr pyrolusite fr pyrophylite

piroklastiko en pyroclastic es piroclástico fr pyroclastique

piroklasto Jaurtiketa bolkanikoetan isuritako partiku- letako bakoitza. Hauen baitan, tamainaren ara- berako sailkapena egiten da. en pyroclast es piroclasto Pirolusita: agregatu dendritikoa. Soloviejoko meatokia. Huelva. fr pyroclaste

METAKIN LITIFIKATU BALIOKIDE LITIFIKATUA NEURRIA (mm) PIROKLASTO-ZATIAK GABEA (Arroka piroklastikoa)

Aglomeratua Aglomeratua (bonbaz osatua) (bonbaz osatua) Larria Bonba Harritzarra 256 edo edo (borobildua) (angelutsua) Fina bretxa bretxa piroklastikoa piroklastikoa

64

Lapillia Lapilli-metakina Lapilli-arroka

2

Larria 0.0625 Errautsa Errauts-metakina Toba Fina

Piroklastoak, tamainaren arabera eginiko sailkapena. 240 pisolito pirometamorfismo hauek aurkitu ohi dira: sodioa kaltzioaren ordez, en pyrometamorphism aluminioa magnesio edo Fe2+-aren ordez, eta es pirometamorfismo aluminioa silizioaren ordez. Pigeonitaren osaera fr pyrométamorphisme Ca0.25(Mg, Fe)1.75Si2O6 enstatita-ferrosilita segi- darena da, baina kaltzio proportzio handiagoa pirometasomatismo du. Bestalde, sodio-piroxenoak daude: aegirina en pyrometasomatism NaFeSi2O6 eta jadeita NaAlSi2O6. Piroxeno arra- es pirometasomatismo ro bat, litioduna LiAlSi2O6, espodumena da. Piro- fr pyrométasomatose xeno gehienak monoklinikoak dira (klinopiro- xenoak), enstatita-ferrosilita segidakoak izan piromorfita ezik. Azken hauei, ortorronbikoak direnez, orto- en pyromorphite piroxenoak deritze. Piroxenoak eta anfibolak es piromorfita analogoak dira osaera kimikoari dagokionez, fr pyromorphite baina habitu desberdinetan kristaltzeko joera piropo dute: piroxenoek prisma labur eta lodiak eratzen dituzte, anfibolak kristal luzeagoetan agertzen Mg3Al2Si3O12. Granateen taldeko nesosili- katoa. Gorri iluna edo ia beltza izan ohi da. diren bitartean. Piroxenoak arroka ignoen osagai arruntak dira eta gradu altuko baldintza meta- en pyrope es piropo morfikoetan anfibolek erreakzionatu eta piroxe- fr pyrope noak ematen dituzte. en pyroxene pirosfera es piroxeno fr pyroxène en pyrosphere es pirosfera fr pyrosphère piroxenoide Sistema triklinikoan kristaltzen den inosili- piroxenita katoa. Piroxenoetan bezala, Si:O erlazioa 1:3 da, en pyroxenite baina hauen egitura desberdina da. Egituren es piroxenita arteko desberdintasun horrek piroxenoideen fr pyroxenite habitua baldintzatzen duelarik, piroxenoak baino zuntzuagoak dira. Piroxenoide arruntena piroxeno wollastonita (CaSiO3) da. 2+ + 2+ 2+ 2+ XYZ2O6. X: Ca , Na , Mn , Fe , Mg eta en pyroxenoid Li+; Y: Mn2+, Fe2+, Mg2+, Fe3+, Al3+, Cr3+ eta Ti4+; es piroxenoide Z: Si4+ eta Al3+ (posizio tetraedrikoetan). Kate fr pyroxénoid bakuneko inosilikatoa. Piroxenoek esfolazio prismatiko ona dute kristalen aurpegiekiko para- pirrotita leloak diren bi norabideetan, 87° eta 93°-ko en pyrrhotite angeluak osatuz. Piroxenoek hainbat segida osa- es pirrotita tzen dituzte, eta arruntenak, hiru osagaiz osatu- fr pyrrhotine tako sistema kimikoaren arabera adieraz daitez- pisolito ke: CaSiO3 (wollastonita, piroxenoidea)-MgSiO3 (enstatita)-FeSiO3 (ferrosilita). Triangelu honen 2 mm baino gehiagoko diametroa eta egi- beheko erdigunean diopsido CaMgSi2O6- tura zentrokidea duen mikritazko konkrezio -hedenbergita CaFeSi2O6 eta enstatita-ferrosilita esferikoa. Askotan kaltzio karbonatoz osatzen segidak daude. Augitaren osaera (Ca, Na)(Mg, da, baina beste zenbaitetan algen inkrustazio Fe, Al)(Si, Al)2O6 diopsido-hedenbergita segida- prozesu biokimikoen bidez eratzen da. Pisoide- ren antzekoa da, baina hurrengo ordezkapen ak ooideak baino handiagoak eta irregularrago- 241 pitoi

ak dira, nahiz eta egitura zentrokide eta erradial plaka-tektonika berdinak izan. Batzuetan pisoideez osatuta Plaken mugimendua eta mugimendu dagoen arrokari pisolito deritzo. honek eragindako prozesu guztiak ikertzen en pisolith dituen tektonikaren adarra. Izen bera erabiltzen es pisolito da XX. mendeko 1960.eko hamarkadaz geroz- fr pisolithe tik, batez ere ozeanoen azpiko arroken ikerke- taren ondoren, plaken mugimenduak, ondorio- pitoi ak eta zergatiak azaltzeko eratu zen teoriari erre- en piton ferentzia egiteko. es pitón en plate tectonics fr piton es tectónica de placas fr tectonique des plaques pitzadura plakodermo en cleft en placoderm es hendidura es placodermo fr crevasse fr placoderme

pitza(tu) planispiral en cleave en planispiral es hendir es planispiral fr cliver fr plainpiral

plagiogranito plankton en plagiogranite Ozeano, ibai eta aintziren ur-azaletik gertu es plagiogranito pasiboki igerian bizi diren bizidun txikiek osatu- fr plagiogranite tako multzoa. Uretako kate trofikoaren lehenen- go maila da eta erreinu askotako izakiek osatzen plagioklasa dute. Planktonaren barruan bi talde nagusi en plagioclase bereizten dira: zooplanktona eta fitoplanktona. es plagioclasa en plankton fr plagioclase es plancton ➤ feldespato fr plancton planktoniko plaka en planktonic Lurraren litosferak dituen zati higikorreta- es planctónico ko bakoitza. Plaken arteko higidura erlatiboen fr planctonique arabera hiru muga mota izan ditzakete: muga dibergentea (ozeano-gandorra), muga konber- plano axial gentea (subdukzio-eremua), eta muga transfor- SIN: ardatz-plano matzailea (faila transformatzailea). Plaka en axial plane bakoitza lurrazal ozeaniko eta kontinentalez es plano axial edo erabat lurrazal ozeanikoz eratuta egon dai- fr plan axial teke. en plate plano-akats es placa Kristal-egituraren planoaren inguruan ger- fr plaque tatzen den akatsen kontzentrazioa. Eskala han- 242 Pliozeno dian suertatzen den ordenaren eta bi dimentsio- es placer ko gainazalaren simetriaren apurketa eragiten fr placer du. Akatsik ezagunenak pilatze-akatsak dira: geruzen sekuentzia erregularrean geruzaren bat Pleistozeno ez da agertzen edo honen kokapena ez dagokio en Pleistocene sekuentzia orokorrari. es Pleistoceno fr Pléistocène en plane defect es defecto planar ➤ Kuaternario fr défaut plan pleokroismo plano-deformazio en pleochroism es pleocroísmo en plane strain fr pléochroïsme es deformación planar fr déformation plane plesiomorfismo plastikotasun en plesiomorphism es plesiomorfismo en plasticity fr plésiomorphisme es plasticidad fr plasticité plesiosauru plataforma siliziklastiko en plesiosaur es plesiosaurio Itsasoko inguru neritikoan metatutako fr plésiosaurus material terrigenoez osatutako sistema sedimen- tarioa. Plataforma siliziklastikoak korronteen pleura menpekoak, ekaitzen menpekoak edo mareen en pleura menpekoak izan daitezke. es pleura en siliciclastic platform fr plèvre es plataforma siliciclástica fr siliciclastique plate-forme pleura- pleural plataforma-ertzeko sistema-elkarte en shelf-margin wedge systems tract pleural es cortejo de borde de plataform a SIN: pleura- fr cortège de bordure de plate-forme en pleural es pleural plataforma-glaziar fr pleural en platform glacier es glaciar de plataform a pleurodiro fr glacier de plate-forme en pleurodira es pleurodiro plazentario fr pleurodira en placental es placentario Pliozeno fr placentaire en Pliocene es Plioceno plazer fr Pliocène en placer ➤ Neogeno 243 plubial

plubial plutonismo SIN: euri- en plutonism en pluvial es plutonismo es pluvial fr plutonisme fr pluvial Podolskiar plubiografo en Podolskian en pluviograph es Podoslquiense es pluviógrafo fr Podolskien fr pluviographe podzol plubiometria en podzol Prezipitazioen izaeraz, neurketaz eta es podsol neurketa-teknikez arduratzen den esparrua. fr podzol ➤ lurzoru en pluviometry es pluviometría fr pluviomètrie poikilitiko en poikilitic plubiometro es poiquilítico fr poecilitique en pluviometer es pluviómetro fr pluviomètre poikiloblastiko en poikiloblastic plubionibal es poiquiloblástico en pluvionival fr poeciloblastique es pluvionival fr pluvionival poikiloblasto en poikiloblast plubiositate es poiquiloblasto en rainfall fr poeciloblaste es pluviosidad fr pluviosité polar en polar plubioskopio es polar en pluvioscope fr polaire es pluvioscopio fr pluvioscope polaritate en polarity plutoi es polaridad Intrusio igneoa. fr polarité en pluton es plutón polaritate-zona fr pluton en polarity zone es zona de polaridad plutoniko fr zoné de polarité en plutonic es plutónico polarizadore fr plutonique en polirizing 244 polimerizazio

es polarizador poligenetiko fr polarisant en polygenetic es poligenético polariza(tu) fr polygénétyque en polarize es polarizar poligeniko fr polariser en polygenic es poligénico polarizazio fr polygénic en polarization es polarización poligonal fr polarisation en polygonal es poligonal polen fr polygonal en pollen es polen poligonizazio fr pollen en polygonization es poligonización fr polygonisation

poligono en polygon es polígono fr polygone

polikristalino en polycrystalline es policristalino fr polycristallin

polikroismo Polena: mikroskopio elektronikoz egindako argazkia. en polychroism es policroismo fr polychroïsme polianita polikromia en polianite es polianita en polychromy fr polianite es policromía fr polychromie poliedro polilokular en polyhedron en polylocular es poliedro es polilocular fr polyèdre fr polyloculaire polifiletiko polimerizazio en polyphyletic en polymerization es polifilético es polimerización fr polyphylétique fr polymérisation 245 polimero

polimero polizikliko en polymere en polyciclical es polímero es policíclico fr polymére fr polycyclique

polimetamorfismo polje en polymetamorphisme en polje es polimetamorfismo es poljé fr polymétamorphisme fr polje ➤ karst polimiktiko en polymictic polo es polimíctico fr polygénétique en pole es polo polimorfismo fr pôle

Espezie bereko aleek morfologia des- poluzio berdinak lortzeko duten ahalmena. en pollution Substantzia kimiko batek kristal-egitura es polución desberdinak izateko ahalmena. Kaltzio karbo- fr pollution natoa (CaCO3) adibidez sistema erronbikoan (aragonitoa) eta sistema erronboedrikoan (kal- pomez harri tzita) kristal daiteke. en polymorphism aparharri es polimorfismo fr polymorphisme ponor en ponor; shaft polimorfo es ponor Substantzia kimiko baten kristal-egiture- fr ponor tako bakoitza. ➤ karst en polymorphous es polimorfo ponpaketa fr polymorphe en pump es bombeo poliplakoforo fr pompage en polyplacophoran es poliplacóforo ponpaketa-putzu fr polyplacophore Akuiferoko ura lurpetik azaleraino ponpa- polipo tuz ateratzeko egindako zundaketa. en polyp en pumping well es pólipo es pozo de bombeo fr polipe fr pompage puits

politipismo Pontiar en polytypism en Pontian es politipismo es Pontiense fr polytypisme fr Pontien 246 posteskistoso populazio poro en population en pore es población es poro fr population fr pore porfiriko porositate en porphyritic Arroka edo lurzoruaren bolumenean, iso- es porfídico laturik edo konektaturik dauden zirrikituek osa- fr porphyrique tzen duten portzentaia. porfirita en porosity es porosidad en porphyry fr porosité es porfirita fr porphyre porotsu porfiro en porous es poroso Ehundura porfirikoa duen arroka igneo fr poreux azpibolkanikoa, fenokristalak beira bolkanikoz edo mikrokristalez eratutako matrizeaz ingura- Portlandiar turik daude. en Portlandian en porphyri es Portlandiense es pórfido fr Portlandien fr porphyre portzelana porfiroblastiko en porcelaine en porphyroblastic es porcelana es porfidoblástico fr porcelane fr porphyroblastique porfiroblasto portzelanakara en porcelaneous en porphyroblast es porfidoblasto es porcelanáceo; porcelanado fr porphyroblaste fr porcelanée porfiroide portzelanita en porphyroid en porcelainite es porfiroide es porcelanita fr porphyroïde fr porcelanite porfiroklastiko postektoniko en porphyroclastic en posttectonic es porfidoclástico es postectónico fr porphyroclastique fr post-tectonique porfiroklasto posteskistoso en porphyroclast en postschistose es porfidoclasto es postesquistoso fr porphyroclaste fr postschisteux 247 postglaziar

postglaziar es preorogénico en postglacial fr antérieur à l'orogenèse es postglacial fr postglaciaire presio atmosferiko en atmospheric pressure postorogeniko es presión atmosférica en postorogenic fr pression atmosphérique es postorogénico fr post-orogénique presio gidatu Plaka litosferiko baten higiduraren ondo- postzinematiko rioz gorputz batek jasandako norabide finkoko en postkinematic presioa. es postcinemático fr postcinématique en guided pressure es presión dirigida potentzia ortogonal fr pression guidée en orthogonal thickness es potencia ortogonal presio hidrostatiko fr épaisseur orthogonal en pressure hydrostatic es presión hidrostática Potsdamiar fr pression hydrostatique en Postdamian es Potsdamiense presio litostatiko fr Postdamien Material batek gainean dituen beste mate- rialen pisuaren ondorioz jasaten duen presioa. pozzolana Adierazpen fisikoa honakoa da: PL = r.g.h, non en pozzolana r=goiko materialen dentsitatea, g=grabitate- es puzolana -indarra eta h=goiko materialen lodiera (sako- fr pouzzolane nera) diren. Pragiar en lithostatic pressure es presión litostática en Praguian es Praguiense fr pression lithostatique fr Praguien presio-buztan preeskistoso en strain fringe en preschistose es cola de presión es preesquistoso fr ombre de pression fr preschisteux presio-disoluzio prehnita en pressure-solution en prehnite es disolución por presión es prehnita fr dissolution par pression fr prehnite presio-itzal preorogeniko en pressure shadow SIN: orogenia aurreko es sombra de presión en preorogenic fr ombre de pression 248 profil pretektoniko Priskoar en pretectonic Eon (eta eontema) zaharrena, duela 4.560 es pretectónico eta 4.000 Ma artekoa. fr prétectonique en Priscoan es Priscoense prezesio fr Priscoen en precession es precesión prisma fr précession en prism es prisma prezesio-kamera fr prisme en precession camera prismatiko es cámara de precesión fr chambre de précession en prismatic es prismático fr prismatique prezinematiko en prekinematic probintzia es precinemático en province fr précinématique es provincia fr province prezipitazio en precipitation probintzia faunistiko es precipitación en faunistic province fr précipitation es provincia faunística fr province faunistique prezipitazio-zona probintzia metalogeniko en precipitation zone es zona de precipitación en province metallogenic fr zone de précipitation es provincia metalogénica fr province métallogénic Priaboniar probintzialismo en Priabonian en provincialism es Priaboniense es provincialismo fr Priabonien fr provincialisme

Pridoli prodelta en Pridoli en prodelta es Pridoli es prodelta fr Pridoli fr prodelta ➤ Siluriar profil primate SIN: soslai en primate en profile es primate es perfil fr primate fr profil 249 profil sismiko

profil sismiko propilita en seismic profile en propylite es perfil sísmico es propilita fr profil sismique fr propylite

profil topografiko propilitizazio en topographic profile en propylitization es perfil topográfico es propilitización fr profil topographique fr propylitisation

progradazio prospekzio en prospection Gorputz sedimentarioen aurreranzko haz- es prospección kunde graduala. fr prospection en progradation es progradación prostrako fr progradation en proostracum es prostraco proiekzio angeluberdin fr proostracum en equal-angle projection es proyección equiangular proterozoiko fr projection équiangulaire Arkearraren ondorengo eta Fanerozoikoa- ren aurreko eona (eta eontema), duela 2.450 eta proiekzio azaleraberdin 570 Ma inguru artekoa. Ez dago erabateko ziur- en equal-area projection tasunik Euskal Herrian Proterozoikoko arrokaz- es proyección equiareal ko azaleramenduei dagokienez, baina baliteke fr projection équiaire Nafarroa Beherea eta Zuberoa arteko Ursuia mazizoko arrokak garai honetakoak izatea. Hala proiekzio estereografiko izanez gero, hauek lirateke Euskal Herrian aza- en stereographic projection leratutako arroka zaharrenak. es proyección estereográfica en proterozoic fr projection stéréographique es proterozoico fr proterozoïque prokarioto en procaryote protokataklasita es procariota en protocataclasite fr procaryote es protocataclasita fr protocataclasite prolatu en prolate protolito es prolato Arroka metamorfiko edota magmaren arro- fr prolate ka ama. Adibidez, ortogneisaren protolitoa gra- nitoa izan daiteke, eta magma granitikoarena proparia arroka pelitatsua edota kuartzo-feldespatozkoa. en proparian en protolith es proparia es protolito fr propariè fr protolithe 250 pull-appart arro protomilonita pseudorafe en protomylonite en pseudoraphe es protomilonita es pseudorafe fr protomylonite fr pseudoraphé protozoo pseudosimetria en protozoan en pseudosymmetry es protozoo es pseudosimetría fr protozoaire fr pseudosymétrie proustita pseudotakilita en proustite en pseudotachylite es proustita es pseudotaquilita fr proustite fr pseudotachylite prozesu glaziar psilofito en glacial process en psilophyte es proceso glaciar es psilofito fr procès glaciaire fr psilophyte prozesu periglaziar pteridoespermatu en periglacial process en pteridospermate es proceso periglaciar es pteridoespermado fr procès périglaciaire fr ptéridospermé psammita pteridofito en psammite en pteridophyte es psamita es pteridofito fr psammite fr ptéridophyte psammitiko pterosauru en psammitic en pterosaur es psamítico es pterosaurio fr psammitique fr ptérosaurien pseudokarst pudding en pseudokarst Britainia Handian biribiltasun handiko es pseudokarst fr pseudokarst uharriz osatutako konglomeratua izendatzeko duten termino arrunta, zeinean kolore-kontraste pseudomorfismo nabaria dagoen uharrien eta zementu edo garau fineko matrizearen artean. en pseudomorphism es pseudomorfismo en puddingstone fr pseudomorphisme es pudinga fr poudingues pseudomorfosi pull-appart arro en pseudomorphosis es pseudomorfosis Norabide-failetan eratutako eta, normale- fr pseudomorphose an, tamaina erlatiboki txikia duten sedimenta- 251 pumita

zio-arro estentsionalak. Arro horietako mugak suan, atomo arrotza kristal-egituraren zirrikitue- alde batetik bi norabide-faila dira eta bestetik, tan edo beste atomoa ordezkatuz agertzen da. norabide-failak zeharkatzen dituzten bi faila Ikus kristal-akats. normal, oro har eite erronboidala eratuz. en point defect en pull-apart basin es defecto puntual es cuenca pull-apart fr défaut ponctuel fr pull-apart bassin Purbeck pumita en Purbeck en pumice es Purbeck es pumita fr Purbeck fr ponce puskatze punpellyita en fragmentation en pumpellyite es fragmentación es pumpellyita fr fragmentation fr pumpellyte putzu puntu bero Barrutik hodia duen diametro txikiko eta Luma gorakorraren burua desagertzean ebakidura zirkularreko zundaketa bertikala. zutabeak jarduera mantentzen duenez, litosfe- Metro gutxi batzuetatik ehunka metroko sako- ran eragiten duen gorakada termiko askoz loka- neraraino hel daiteke. lagoaren eremua. Zutabea egonkor mantentzen en well denez, gainetik igarotzen den plakan sumendi es pozo isolatuak eratzen dira, eta urrunduz doazen hei- fr sondage nean jarduera galtzen dute (adibidez: Hawaii uharteak Ozeano Barean). putzu artesiar en hot spot Akuifero gatibua zulatuta lurpeko ura es punto caliente putzuaren ahoaren gainetik ateratzen den zun- fr point chaud daketa. en artesian well puntu hirukoitz es pozo artesiano en triple point fr puits artésien es punto triple fr point triple putzu beltz en black well puntu-akats es pozo negro Kristal-egituraren puntuan (atomoan) ger- fr puisard tatzen den akatsa. Hiru mota nagusi bereiz dai- tezke: Schottky akatsa, Frenkel akatsa eta ezpu- putzu-dolina rutasunak. Lehenengoan katioien hutsuneak en pit sinkhole anioien hutsuneek berdintzen dituzte. Frenkel es dolina en pozo akatsean aldiz, katioien hutsuneak anioien zirri- fr doline en puit kituek berdintzen dituzte. Ezpurutasunen ka-

252 R

rabdosoma Randiar en rhabdosome en Randian es rabdosoma es Randiense fr rhabdosome fr Randien rafe rapakivi en raphe en rapakivi es rafe es rapakivi fr raphé fr rapakivi rake ravinement en ravinement Plano baten edozein lerroren eta plano es ravinement horren lerro horizontalaren arteko angelua. fr ravinement Angelu hau planoaren gainean neurtzen da. Plano batek rake-balio bereko bi lerro dituenez, Rawtheyar bata bestetik bereizteko lerroaren noranzkoa en Rawtheyan adierazi behar da. Lerro baten rakea zenbakiz es Rawtheyiense (rakearen balioa) eta hizkiz (rakearen noranz- fr Rawtheyen koa) adierazten da (adibidez, 35˚ E). en pitch; rake reg es rake en reg fr rake es reg fr reg ra a en raña rejalgar es raña AsS. Artseniko sulfuro monoklinikoa, eba- fr raña kierraza eta gorri-horixka. Sarritan azaltzen da 253 rendzina

oropimentearekin batera, elementu baliotsuak riebeckita dituzten filoietan (Au, Ag, Pb, Hg, Sb). 2+ 3+ Na2Fe3 Fe2 Si8O22(OH)2. Anfibolen tal- en realgar deko inosilikato monoklinikoa, urdinxka (bur- es rejalgar dinaren proportzioa handitzen den neurrian, fr réalgar ilunago egiten da) eta zuntzua. en riebeckite rendzina es riebeckita en rendzine fr riebeckite es rendzina fr rendzine Riedel zartadurak ➤ lurzoru en Riedel shears es fracturas de Riedel resinita fr faille de Riedel en resinite es resinita Rietveld metodo fr résinite en Rietveld method es método de Rietveld restita fr méthode de Rietveld en restite es restita Rifear fr restite en Rifean es Rifeense rexistasia fr Rifeen en rhexistasy es rexistasia rift fr rhexistasie Inguru estentsionaletan faila arrunten era- ginez lurrazal kontinentalean sortutako sakonu- Rhaetiar ne luze eta estua. Gertakizun sismiko eta bolka- en Rhaetian nikoak ohikoak dira sakonunean zehar. Rift- es Rhaetiense -aren eboluzioaren ondorioz, kontinenteen fr Rhétien apurketa gerta daiteke (adibidez Ekialdeko Afri- kako rift-a). Rift ozeaniko izena, zabalkuntza- Rhuddiniar -abiadura moteleko ozeano-gandorren gailurre- en Rhuddinian an eratzen den zabalera txikiagoko pareko egi- es Rhuddiniense tura izendatzeko erabiltzen da. fr Rhudinien en rift ribbon es rift fr rift Mineral edo arroketan agertzen diren lerro edo xingola paraleloetako bakoitza; lerro- rifting ak handiak badira, banda terminoa erabiltzen en rifting da. es rifting Deformazioaren eraginez elongazio fr rifting handia eta lente-eitea lortzen duen kristal bakar- rra edo agregatu mineralbakarra. rift-valley en ribbon en rift-valley es ribbon es rift-valley fr ruban fr rift-valley 254 Rodinia rimaya Riss en rimaya e n Riss es rimaya es Riss fr rimaya fr Riss rinkonelido ritmita en rynchonellide en rhythmite es rinconélido es ritmita fr rhynchonelle fr rythme élémentaire rod ripple en rod Harea- eta lohi-tamainako partikulez osa- es rod tutako uhin itxurako ohe forma txikia (altuera fr rod <7.5 cm; uhin-luzera <60 cm). Ur-korronteek, olatuek eta haizeek eratzen dute. Rodanotar en ripple en Rodanian es ripple es Rodaniense fr ripple fr Rodanien ripple marka Rodinia en ripple mark Duela 1.000 eta 725 Ma artean zegoen es ripple mark superkontinentea. Ustez garai haietan lurrazal fr ripple mark kontinental gehiena superkontinente honetan

Olatuek eragindako rippleak. Egungo sedimentu hareatsuak. Urdaibai. Bizkaia. 255 rodokrosita

pilaturik zegoen. Neoproterozoikoaren amaie- rudita ran zein Paleozoikoaren hasieran, Rodinia, jitoa en rudite dela medio, hainbat kontinentetan zatitu zen es rudita Iapetu Ozeanoa edo Protoatlantikoa eratuz. fr rudite Paleozoikoaren amaieran berriro elkartu ziren kontinente guztiak Pangea superkontinentea Rugosa eraikiz. en Rugosa; Tetracoralla en Rodinia es Rugosa es Rodinia fr Rugosa fr Rodinia Rupeliar rodokrosita en Rupelien

MnCO3. Manganeso karbonato trigonala, es Rupeliense kaltzitaren isomorfoa. Kristal gorrixkak ematen fr Rupélien ditu. en rhodochrosite rutilo es rodocrosita TiO2. Sistema tetragonaleko titanio oxidoa, fr rhodochrosite gorria. Tenperatura eta presio altuetan eratzen da eta ukondo-makla errepikatuak izan ditzake. rodonita en rutile en rhodonite es rutilo es rodonita fr rutile fr rhodonite

rollover antiklinal en rollover anticline es anticlinal roll-over fr anticlinal rollover

rostrokonkio en rostroconchia es rostroconquio fr rostroconchia

rostrum en rostrum es rostro fr rostre Rutiloaren makla (Manual de Mineralogia, Cornelis K. eta Cornelius S. H. Jr. (1997)). Rotliegendes en Rotliegende ruz es Rotliegendiense en ruz fr Rotliegende es ruz ➤ Permiar fr ruz

256 S

S uhinak es sacaroideo en S waves fr sacharoïde es ondas S fr S ondes Sakmariar ➤ uhin sismiko en Sakmarian es Sakmariense Saaldar fr Sakmarien en Saalian es Saálica sakoneraren txikitze-sekuentzia fr Saalienne en shallowing upward sequence es secuencia de somerización sabana fr séquence de somerisement en savanna es sabana sakontze-sekuentzia fr savane en deepening upward sequence sabel-kusku es secuencia de profundización fr séquence d'approfondissement en ventral valve es valva bentral fr valve ventrale sakonune en depression; trough Sabilar es depresión; seno en Savic fr dépression es Sávica fr Save sakonune zingiratsu en swampy depression sakaroideo es depresión pantanosa en saccharoid fr dépression marécageuse 257 saltazionismo

saltazionismo sare anastomosatu en saltationism en anastomosing drainage pattern es saltacionismo es red anastomosada fr saltationisme fr réseau anastomosé

sandur sare angeluzuzen en sandur en rectangular drainage pattern es sandur es red rectangular fr sandur fr réseau rectangulaire

sanidina sare arroanitz en multibasin drainage pattern KAlSi3O8. Feldespato potasikoaren poli- morfoa. es red multicuenca fr réseau multibassin en sanidine es sanidina sare bihurrikatu fr sanidin ➤ feldespato en contortioned drainage pattern es red contorsionada fr réseau contorsionné Sannoisiar en Sannoisian sare dendritiko es Sannoisiense en dendritic drainage pattern fr Sannoisien es red dendrítica fr réseau rayonnant Santoniar en Santonian sare erradial es Santoniense en radial drainage pattern fr Santonien es red radial fr réseau radial sapropel en sapropel sare erreziproko es sapropel en reciprocal lattice fr sapropèle es red recíproca fr réseau réciproque sarbegi en shallow hole sare hidrografiko es sumidero en hidrographic net fr perte es red hidrográfica ➤ karst fr réseau hidrographique

Sardiniar sare paralelo en Sardic en parallel drainage pattern es Sárdica es red paralela fr Sarde fr réseau parallèle

sardonize sare primitibo en sardonyx en primitive lattice es sardónice es red primitiva fr sardoine fr réseau primitif 258 Schottky akats sare sismiko sasilabar en sismic net en bluff false; cliff false es red sísmica es acantilado falso fr réseau sismique fr fausse falaise sare zentratu sasisinklinal en centred lattice en false syncline es red centrada es falso sinclinal fr réseau centré fr faux synclinal sare-korapilo satelite en lattice point en satellite es nudo reticular es satélite fr noued réticulaire fr satellite sare-lerro sauriskio en lattice row en saurischia es línea reticular es saurisquio fr rangeé réticulaire fr saurischien sare-plano scheelita en lattice plane es plano reticular CaWO4. Sistema tetragonalean kristaltzen fr plan réticulaire den kaltzio wolframatoa. Kantitate urritan molibdenoa izan dezake wolframioaren ordez. sarkor Dentsitate altukoa da eta uhin-luzera laburreko SIN: erasokor argi ultramorearen pean fluoreszentea da. Wol- framitaren ondoren wolframioaren mea garran- en penetrative es penetrativo tzitsuena da. fr penetrative en scheelite es scheelita sartze-makla fr scheelite en interpenetration twin es macla de interpenetración schlieren fr macle de pénétration en schlieren es schlieren sasiantiklinal fr schlieren en anticline false es anticlinal falso schorre fr faux anticlinal en schorre es schorre sasikristal fr schorre Hiru dimentsioko translazio-sareekin bate- raezinak diren errotazioak (5, 7, 9,..) dituzten Schottky akats egitura ordenatuak. en Schottky defect en quasicrystal es defecto Schottky es cuasicristal fr Schottky défaut fr quasicristal ➤ puntu-akats 259 scleractinia

scleractinia es sedimento en scleractinia fr sédiment es scleractinia fr scleractinia segida en succession; serie Scythiar es sucesión; serie en Scythian fr succession; serie es Scythiense fr Scythien seif en seif sebkha es seif en sabkha; sebkha fr seif es sebkha fr sebkha; sebkra seismo en earthquake; seism sedimentario es seismo en sedimentary fr séisme es sedimentario fr sédimentaire sekodonto en secodont sedimentazio es secodonto Sedimentuaren metatze prozesua. Sedi- fr secodonte mentazioa bi motatakoa izan daiteke: fisikoa (garraioan izaera solidoa duten partikulei dago- sekuentzia kiena) eta kimikoa (disoluzioan garraiatu ondo- en sequence ren hauspeatutako materiari dagokiona). es secuencia fr séquence en sedimentation es sedimentación fr sédimentation sekuentzia deposizional Behetik eta goitik etenune estratigrafikoez sedimentazio prozesu eta dagozkien jarraitasunez mugatuta dagoen en sedimentary process arroka-gorputza. Sekuentzia deposizionala itsa- es proceso de sedimentación soaren transgresio-erregresio zikloaren eraginez fr procès de sediméntation sortzen da. Sekuentzia deposizionalen iraupe- naren arabera 5 ordena bereizten dira. Oinarriz- sedimentazio-sistema ko sekuentzia deposizionalak 3. ordenakoak en depositional system dira eta 0.5-10 Ma-ko iraupena dute. Sekuen- es sistema deposicional tzien mugak itsas mailaren jausteetan eratzen fr système de dépôt dira. Sekuentzia deposizionala eratzen duten sistema sedimentarioak lau talde edo sistema- sedimentologia -elkartetan bana daitezke, eratuak izan diren en sedimentology garaiko itsas mailaren posizioaren arabera: es sedimentología behealdiko sistema-elkartea (itsas maila asko fr sédimentologie jaitsita beherenean dagoenean sedimentatua), ➤ geologia plataforma-ertzeko falkako sistema-elkartea (itsas maila gutxi jaitsita beherenean dagoenean sedimentu sortua), transgresioko sistema-elkartea (itsas en sediment maila goratzen doanean metatua), eta goialdiko 260 septaria sistema-elkartea (itsas maila bere gorenean semifusinita dagoenean eratua). en semifusinite Genetikoki erlazionaturiko geruza-segida es semifusinita erlatiboki konkordantea, haren oinean eta gai- fr semifusinite nean etenguneez eta hauen alboranzko konfor- mitate baliokideez mugatuta dagoena. semiinboluto en depositional sequence en semiinvolute es secuencia deposicional es seminvoluto fr séquence de dépôt fr semiinvolute sekuentzia estratigrafiko senaia en inlet Sekuentzia deposizionalen azterketa eta es ensenada interpretazioa helburu dituen estratigrafiaren fr anse arloa. en stratigraphic sequence senestro es secuencia estratigráfica en sinistral fr séquence stratigraphique es senestro fr sénestre sekuentzia ez-deposizional en non depositional sequence Senoniar es secuencia no deposicional en Senonian fr séquence non sedimentaire es Senoniense fr Sénonien sekuentzia negatibo en negative sequence sepiolita es secuencia negativa en sepiolite fr séquence négative es sepiolita fr sépiolite sekuentzia positibo en positive sequence septaria es secuencia positiva 8-90 cm bitarteko diametroa duen arroka- fr séquence positif -masa borobilkara, barnean zartadura erradialak edota zentrokideak dituena. Sarritan zartadurak sekundario mineralez, hala nola kaltzita, dolomita, barita, en secondary es secundario fr secondaire selenita en selenite es selenita fr sélénite selenodonto en selenodont es selenodonto Barneko zartadurak kaltzitaz (alde zuria) beteta dituen sideri- fr selenodonte tazko septaria (alde iluna). Baranbio. Araba. 261 septu

kuartzo edo igeltsuz, beteta egoten dira. Septa- serizita riek jatorri diagenetikoa dute, hots, sedimentua en sericite metatu ondoren eta honen baitan eratutako egi- es sericita turak dira. fr séricite en septaria es septaria serpentina fr septarie Mg3Si2O5(OH)4. Filosilikatoen familiako mineralen taldea. Hiru polimorfo monoklinikoz septu osaturik dago: antigorita, lizardita eta krisotilo en septum (zuntzua). Filosilikato hauek trioktaedrikoak es septo; septum dira eta t-o motako kristal-egitura dute. fr septum Berdeak dira eta, gehienetan, magnesio- -anfibolen, olibinoen edota piroxenoen altera- serac zioaren kausaz sortzen dira. Krisotiloa asbesto- en serac en iturri garrantzitsuena da. Ikus asbesto. es serac en serpentine fr sérac es serpentina fr serpentine serie Unitate kronoestratigrafikoa, sistema baino serpentinita txikiagoa eta estaia baino handiagoa. Seriea en serpentinite epoka bateko denboran eratutako arroka- es serpentinita -gorputza da; beraz, epoka da seriearen balioki- fr serpentinite de geokronologikoa. Kasu gehienetan serieak eta dagokion epokak izen bera dute. Esate bate- serpentinizazio rako, Eozeno seriea Eozeno epokan eratutako en serpentinization arroka-gorputza da. Seriea multzokatutako zen- es serpentinización bait estaiaz osatuta dago eta multzokatutako fr serpentinisation zenbait seriek sistema osatzen dute. en series Serpukhoviar es serie en Serpukhovian fr serie es Serpukhoviense fr Serpukhovien serie estratigrafiko ➤ Karbonifero en stratigraphic units es serie estratigráfica Serravalliar fr échelle stratigraphique en Serravallian es Serravalliense serie ofiolitiko fr Serravallien en ophiolitic series es serie ofiolítica sestra-kurba fr suite ophiolitique en contour line es curva de nivel serir fr courbe de niveau en serir es serir Sevier fr serir en Sevier 262 silex

es Sevier Siegeniar fr Sevier en Siegenian es Siegeniense sfenofito fr Siegénien en sphenophyta es esfenofito sienita fr sphenophyte en syenite es sienita Sheinwoodiar fr syénite en Sheinwoodian sienita feldespatoidedun es Sheinwoodiense fr Sheinwoodien en foid-bearing syenite es sienita con feldespatoides fr syénite feldspathoïdique sial Erabilera murritzeko terminoa. Plaka- sienogranito -tektonikaren teoria proposatu aurretik lurraza- en syenogranite lean bereizten ziren bi geruzetako bat. Goian es sienogranito kokatutakoari sial esaten zitzaion, Si eta Al fr syénogranite mineraletan aberatsa izateagatik. en sial sifoi es sial en siphon fr sial es sifón fr siphon siderita ➤ karst FeCO . Burdin karbonato trigonala, kaltzi- 3 Sigillaria taren isomorfoa. Kantitate urritan manganesoa en Sigillaria edota magnesioa izan ditzake, burdinaren es Sigillaria ordez. Burdinaren meetako bat da. fr Sigillaria en siderite es siderita sikula fr sidérite en sicula es sicula siderito fr sicula en siderite es siderito silbita fr sidérite KCl. Potasio kloruro kubikoa, halitaren iso- morfoa. Silvina eta halitaren propietateak eta siderofilo jatorria antzekoak dira, baina silvinak halitak en siderophile baino zapore mingotsagoa du. es siderófilo en sylvite fr sidérophile es silvina fr sylvite siderolito en stony irons silex es siderolito SiO2. Kuartzoaren aldaera kriptokristaltsu fr siderolite pikortsua, geruza fin edo noduluetan agertzen 263 silikato

dena. Oso gogorra da eta haustura konkoidea tzen dute alboko bi tetraedroekin, baina bi tetra- du. Historiaurreko industrian gehien erabilitako edrotatik batek ondoko katearen beste tetraedro lehengaia da. batekin hirugarren oxigenoa partekatzen duela- en chert rik, kateak loturik agertzen dira. Anfibolak biga- es sílex rren talde horretakoak dira. fr silex Filosilikatoak: tetraedroek xaflak eratzen dituzte, inguruko hiru tetraedroekin oxigeno silikato bana partekatuz. Kristal-egitura horrek filosilika- 4- SiO4 talde anionikoa duten mineralen toen habitu bereizgarriak sorrarazten ditu. Mine- 4- 2- klasea. SiO4 taldean oxigeno-partikulek sili- ral hauetan Si:O erlazioa 2:5 (Si2O5 ) da (ikus zioa inguratzen dute, tetraedro bat osatuz. Alu- filosilikato). minioak silizioa ordezka dezake hainbat pro- Tektosilikatoak: tetraedroek hiru dimen- portziotan, silikato motaren arabera. Funtsezko tsioko egitura trinkoak eratzen dituzte, inguruko unitate tetraedriko horiek elkarren artean lotze- lau tetraedroekin oxigeno bana partekatuz. Si:O ko gaitasuna dute, erpineko oxigenoak parteka- 0 erlazioa 1:2 (SiO2 ) da. Silizearen taldea, feldes- tuz. Horrela, honako silikato motak eratzen dira: patoak eta feldespatoideak, besteak beste, fami- Nesosilikatoak: tetraedroek ez dute erpi- lia honetakoak dira. nik partekatzen zuzenean, elkarri loturik daude Silikatoen formula orokorra honakoa da: katioien bitartez. Si:O erlazioa 1:4 da (SiO 4-). 2+ + 4 XmYn(ZpOq)Wr, X: katioi handiak (Ca , Na , Tetraedroak isolaturik daudenez, kate edo xafla- K+, ...) Y: katioi ertainak (Mn2+, Fe2+, Mg2+, Fe3+, rik osatu gabe, nesosilikatoek kristal-habitu eki- 3+ 4+ 4+ 3+ Al , Ti , ...) Z: Si eta Al O: O2- W: talde dimentsionalak izateko joera dute eta dentsitate anionikoak (OH-, F-, ...), p:q erlazioa silikato eta gogortasun handikoak dira. Familia horretan motaren araberakoa delarik. Silikatoek lurraza- mineralen talde batzuk bereiz daitezke, olibino, laren % 90a osatzen dute eta mineral ugarienak aluminosilikato eta granateena besteak beste. dira. Ezagutzen diren mineral guztien artean Sorosilikatoak: tetraedroak binaka loturik hirutatik bat silikatoa da. daude, erpin bateko oxigenoa partekatuz. Si:O en silicate 6- erlazioa 2:7 da (Si2O7 ). Familia horretan 70en es silicato bat mineral daude. Gehienak arraro samarrak fr silicate dira, arruntenak epidotaren taldekoak izanik. Ziklosilikatoak: tetraedroek eraztunak silize 12- eratzen dituzte, Si:O erlazioa 1:3 (Si6O18 ) Silizioaren konposatu oxigenatua (SiO2). delarik. Eraztunen formak ziklosilikatoen habitu Oso ugaria da naturan, bai aske, silizearen tal- prismatiko hexagonal edo pseudohexagonalak deko mineralak emanez, bai konbinaturik, sili- kontrolatzen ditu. Kristal-egiturarik bakunena katoak osatuz. beriloak du. en silica Inosilikatoak: tetraedroek kateak osatzen es sílice dituzte. Barneko antolamendu horrek inosilika- fr silice toen habitu prismatiko bereizgarria baldintza- tzen du. Bi talde nagusitan bana daitezke: a) silizearen talde Kate bakarreko inosilikatoak, Si:O erlazioa 1:3 SiO2. Zortzi polimorfoz osaturiko taldea: 2- α β α β (SiO3 ) dutenak. Tetraedro bakoitzak oxigeno kuartzoa ( eta ), tridimita ( eta ), kristobali- bana partekatzen du alboko bi tetraedroekin. ta (α eta β), stishovita eta coesita. Kuartzoa (α Talde horretakoak dira piroxenoak. b) Kate eta β): α kuartzoa trigonala da eta 573 ˚C-tatik bikoitzeko inosilikatoak, Si:O erlazioa 4:11 gora β kuartzo bihurtzen da (hexagonala). 6- (Si4O11 ) dutenak. Kate bakarreko inosilikatoe- Gehienetan zuria edo kolorgea da, baina ezpu- tan bezala, tetraedroek oxigeno bana parteka- rutasunak dituenean, hainbat kolore izan ditza- 264 simetri elementu ke. Mineral ugariena da eta aldaera asko ditu, en sillimanite kaltzedonia, agata eta silexa besteak beste. Pro- es sillimanita pietate piroelektriko eta piezoelektriko nabar- fr sillimanite menak dituelarik, erabilera zabala du industri ➤ aluminosilikato arloan: beiragintza, eraikikuntza, etab. Tridimita: 870 eta 1.470 ˚C bitartean egonkorra den poli- Siluriar morfoa. α tridimita monoklinikoa edo ortorron- Paleozoikoaren eraren (eta eratemaren) bikoa izan daiteke, eraketaren baldintzen arabe- periodoa (eta sistema), Ordoviziarraren ondo- ra, eta β hexagonala da. Kristobalita: 1.470 eta rengoa eta Devoniarraren aurrekoa, duela 439 1.728 ˚C bitartean egonkorra den polimorfoa. α eta 408.5 Ma artekoa. Lau epoka (eta serie) ditu kristobalita tetragonala da, β kubikoa den bitar- bere baitan: Llandoverya, Wenlocka, Ludlowa tean. Azken polimorfo bi hauek arroka bolkani- eta Pridolia. koetan baino ez dira aurkitzen. Stishovita eta en Silurian coesita polimorfo dentsoenak dira, oso presio es Silúrico altukoak izanik. Meteorito batek sortutako krate- fr Silurien rrean aurkitu dira (Meteor kraterra, Arizona). sima en silica group es grupo de la sílice Erabilera murritzeko terminoa. Plaka- fr group de la silice -tektonikaren teoria proposatu aurretik lurraza- leko bi geruzetako bat. Azpikoari sima izena silizifikazio eman zitzaion Si eta Mg ugari duelako. Lurrazal en silification ozeanikoaren ezaugarriak ditu eta onarturik es silicificación zegoen lurrazal kontinentalaren azpitik geruza fr silification jarrai bat eratzen zuela. Gainean kokatzen den sialak baino dentsitate handiagoa du eta jokaera silkreta trinko eta plastikoagoa du.

Edafologian definituriko terminoa; sili- en sima zez zementaturiko konglomeratua (azaleko es sima fr sima harea eta legarrak). Oro har, silizezko zarakarra. simetri ardatz en silcrete en symmetry axis es silcreta es eje de simetría fr silcrete fr axe de symétrie sill simetri elementu Inguruko arroken egitura planarrarekiko Kristalaren simetria definitzeko erabiltzen paraleloa den arroka igneoaren taula itxurako diren eragiketak. Bi talde nagusi daude: transla- intrusioa. Zabalera aldakorra, metro batetik ziorik gabekoak eta translaziodunak. Lehenen- hamarka metro batzuetara eta kilometro anitze- go taldea osatzen dutenak honako hauek dira: ko luzera eduki dezake. inbertsioa (i), biraketa-ardatzak (1, 2, 3, 4, 6), en sill birainbertsio-ardatzak (-1, -2, -3, -4, -5, -6) eta es sill simetri planoa (m). Translazioa duten simetria fr sill elementuak honako hauek dira: ardatz helikoi- dalak (21, 31, 32, 41, 42, 43, 61, 62, 63, 64, 65), sillimanita irristadura-planoak (a, b, c, n, d) eta translazioa

Al2SiO5. Aluminosilikatoen taldeko poli- bera. morfoa. en symmetry element 265 simetri eragiketa

es elemento de simetría Sinemuriar fr élément de symétrie en Sinemurian es Sinemuriense simetri eragiketa fr Sinémurien en symmetry operation es operación de simetría sineskistoso fr opération de symétrie en synschistose es sinesquistoso simetri klase fr synschisteux en symmetry class sinforme es clase de simetría fr classe de symétrie en synform es sinforme fr synforme simetri plano en symmetry plane singenetiko es plano de simetría en syngenetic fr plan de symétrie es singenético fr syngénétique simetri zentro en symmetry center Siniar es centro de simetría en Sinian fr centre de symétrie es Siniense fr Sinien simplektita en symplectite sinklasa es simplectita en synclase fr symplectite es sinclasa fr synclase sinapsido sinklinal en synapsid es sinápsido en syncline fr synapside es sinclinal fr synclinal sinbiosi sinklinal eskegi en symbiosis en hanging syncline es simbiosis es sinclinal colgado fr symbiose fr synclinal perché

sinbiotiko sinklinorio en symbiotic en synclinoria es simbiótico es sinclinorio fr symbiotique fr synclinorium

sineklisa sinkroniko en syneclise en synchronic es sineclisa es sincrónico fr syneclise fr synchronique 266 sistema sinkrotroi sintzinematiko en synchrotron en synkinematics es sincrotrón es sincinemático fr synchrotron fr syncinematique sinmetamorfiko sismika en synmetamorphic Sismo edo lurrikaren azterketa geofisikoen es sinmetamórfico prozedura. fr synmétamorphique en seismic es sísmica sinorogeniko fr sismique en synorogenic es sinorogénico sismizitate fr synorogenique en seismicity es sismicidad sinplutoniko fr sismicité en synplutonic es sinplutónico sismografo fr synplutonique en seismograph es sismógrafo sinsedimentario fr sismographe en synsedimentary es sinsedimentario sismograma fr synsedimentaire en seismogram es sismograma sintaxial fr sismogramme en syntaxial es sintaxial sismologia fr syntaxiale en seismology es sismología sintektoniko fr seismologie en syntectonic es sintectónico sismometria fr syntectonique en seismometry es sismometría sintetiko fr sismometrie en synthetic es sintético sismometro fr synthetique en seismometer es sismómetro sintipo fr sismomètre Espezie edo subespezie bat deskribatzean holotiporik aukeratu ezean, deskribapena egite- sistema ko erabiltzen den aleetako edozein. Unitate kronoestratigrafikoa, periodo bate- en syntype ko denboran eratutako arroka-gorputza dena. es sintipo Periodoa sistemaren baliokide geokronologikoa fr syntype da. Multzokatutako zenbait seriez osatuta dago 267 sistema disarmoniko

eta multzokatutako zenbait sistemak eratema fr cortège osatzen dute. ➤ sekuentzia deposizional en system es sistema sistema-elkarte sedimentario fr système en sedimentary systems tract es cortejo sedimentario sistema disarmoniko fr cortège sédimentaire en disharmonic system es sistema disarmónico sistema-elkarte transgresibo fr système disharmonique en transgressive systems tract es cortejo transgresivo sistema harmoniko fr cortège transgressif en harmonic system es sistema armónico sistematika fr système harmonique Bizidunen sailkapena, batez ere bizidunen sistema konjugatu arteko erlazio filogenetikoetan oinarritua. Sail- kapen honek erlazio filogenetikoez gain irizpi- en conjugate system de morfologikoak, enbriologikoak, biokimiko- es sistema conjugado fr système conjugué ak, eta abar hartzen ditu kontuan. en systematics sistema morfogenetiko es sistemática fr classification et taxonomie en morphogenetic system es sistema morfogenético fr système morphogénétique skarn Karbonatozko arrokaren eta intrusio mag- sistema poliklinal matikoaren arteko ukipen-aldean fenomeno en polyclinal system metasomatikoen ondorioz eratutako arrokak. es sistema policlinal Skarnek ehundura pikortsua dute eta, arroka fr système polyclinal karbonatodunen osaeraren arabera, bi taldetan sailkatzen dira: kaltzio-skarnak (kareharriak) sistema sedimentario eta magnesio-skarnak (dolomiak). Sarritan hiru, Sedimentazio-ingurunean metatutako eta bi edo mineral bakar batez osatutako geruzak genetikoki erlazionaturiko hiru dimentsioko azaltzen dira, baina oro har haien mineralogia fazie-multzoa. zabal samarra izaten da: granateak, piroxenoak, en sedimentary system flogopita, forsterita, wollastonita, etab. Hauekin es sistema sedimentario batera, ustia daitezkeen mineralen metakinak fr système sédimentaire ere ager daitezke: magnetita, scheelita, molib- denita, etab. sistema-elkarte en skarn Sedimentazio-sistema garaikideen elkar- es skarn tea. Sekuentzia deposizional baten barruan eta fr skarn itsas mailaren arabera lau sistema-elkarte bereiz daitezke: behealdikoa, plataforma-ertzekoa, Skiddawiar goialdikoa eta transgresiboa. en Skiddawian en systems tract es Skiddawiense es cortejo fr Skiddawien 268 solidotze slikke sodalita en slikke en sodalite es slikke es sodalita fr slikke fr sodalite slump solfatara Grabitatearen eraginez, aldapan behera en solfatare plastikoki higitu den sedimentu-masa; masak es solfatara barnean zuen egitura (geruzapena) biziki defor- fr solfatare matuta (tolesak eta failak) geratzen da. en slump solido es slump fr slump en solid es sólido smalfjord fr solide en smalfjord es smalfjord solido(tu) fr smalfjord en solidify es solidificar smithsonita fr solidifier

ZnCO3. Zink karbonato trigonala, kaltzita- ren isomorfoa. Zink metalaren meetako bat da. solidotze en smithsonite en solidification es smithsonita es solidificación fr smithsonite fr solidification

Tolestutako geruzaz eratutako slumpa (argazkiaren erdialdean pertsona bat eskala gisa). Albiarra. Arminza. Bizkaia. 269 solidus

solidus Solvar en solidus en Solvan es solidus es Solviense fr solidus fr Solvien

solifluxio Sonomar en solifluction en Sonomar es solifluxión es Sonomar fr solifluxion fr Sonomar

solifluxio-gingil sorosilikato en solifluction lobe Silikatoen klaseko mineralen familia. es lóbulo de solifluxión fr lobe de solifluxion en sorosilicate es sorosilicato solifluxio-terrazatxo fr sorosilicate ➤ silikato en solifluction terracette es terracilla de solifluxión fr terrassette de solifluxion sorting en sorting solifluxio-txoko es sorting en solifluction hollow fr sorting es nicho de solifluxión fr niche de solifluxion soslai profil solstizio en solstice Soudleyar es solsticio en Soudleyan fr solstice es Soudleyiense fr Soudleyen solutu en solute Spathiar es soluto en Spathian fr soluté es Spathiense fr Spathien soluzio en solution spinifex es solución fr solution en spinifex es spinifex fr spinifex soluzio solido en solid solution St. David’s es solución sólida fr solution solide ➤ Kanbriar

soluzio-zama Stampiar en solution load en Stampian es carga de solución es Stampiense fr matière en solution fr Stampien 270 sulfato stishovita subhedral en stishovite en subhedral es stishovita es subhedral fr stishovite fr subhédrique ➤ silizearen talde sublimazio stock en sublimation en stock es sublimación es stock fr sublimation fr stock subsidentzia stoping magmatiko Arro sedimentarioek jasandako hondora- en magmatic stoping pena. es stoping magmático en subsidence fr assimilation magmatique es subsidencia fr subsidence Sturtiar en Sturtian substratu es Sturtiense en substrate; substratum fr Sturtien es substrato; sustrato fr substrat subdukzio Ertz konbergenteetan plaka litosferiko subtropikal baten lurrazal ozeanikoa beste plaka baten pean en subtropical azpiratzeko prozesua. Horrela, litosfera ozeani- es subtropical koa mantuaren barrenean hondoratzen da fr subtropical angelu ezberdineko planoak osatuz (Wadati- -Benioff zona). Subdukzio-zonak plaka-muga Sudetetar suntsitzaile luze eta estuak dira eta zenbait ano- en Sudetian malia geofisiko (sismizitate, anomalia grabime- es Sudética trikoa, bero-fluxu aldakorrak...) dituzten eremu fr Sudetien desberdinez eratuta daude: arku bolkanikoa, ozeano-fosa, akrezio-prisma, arro marginala eta sufre kanpoko sabeldura. en sulfur en subduction es azufre es subducción fr soufre fr subduction ➤ Wadati-Benioff zona sufusio en suffosion subdukzio-zona es sufusión fr suffosion en subduction zone es zona de subducción fr zone de subduction sulfato 2- SO4 talde anionikoa duten mineralen kla- subegitura sea. Oxigeno-partikulek sufrea inguratzen dute, en substructure tetraedroa osatuz. Kromatoak ere klase honetan es subestructura sartzen dira, kristal-egitura bera dutelako. Sulfa- fr substructure toak bi taldetan biltzen dira: sulfato anhidroak 271 sulfatodun

(adibidez, barita BaSO4- zelestita SrSO4 segida), en sulfosalts eta sulfato urdunak, H2O edo OH taldeak dituz- es sulfosal tenak (adibidez, igeltsua CaSO4.2H2O). fr sulfosel en sulfate es sulfato sulfuro fr sulfate Sufrez eta metalez edo erdimetalez osatu- tako minerala. Sulfoartseniuroak, artseniuroak sulfatodun eta telururoak sulfuroen klasean sartu dira, en sulphated mineral horien antzekoak baina arraroagoak es sulfatado baitira. Sulfuroen sailkapena konplexua da, egi- fr sulfaté turaren ikuspuntutik elkarren artean nahikoa desberdinak direlako. sulfoartseniuro en sulfide en sulfarsenide es sulfuro es sulfoarseniuro fr sulfure fr sulfoarséniure ➤ sulfuro sumendi sulfogatz SIN: bolkan Sufrea duen mineral ez-oxidatua, sulfuro- Magma, gas eta errautsak kanporatzen en egitura desberdina duena. Klase honetan 100 diren lurrazalaren irekiunea. Bi talde nagusi mineral baino gehiago dago, baina arraro sama- bereizten dira erupzio motaren eta kanpo- rrak dira. -egituren arabera:

Sumendi-motak, jaurtitako materialen arabera. 272 supertalde

Arrakala-sumendiak. Lurrazalaren zarta- sumendi pliniar duretan sortzen dira, eta anitz kilometrotan en plinian volcano heda daitezke. Laba, gehienetan basaltikoa, asti- es volcán pliniano ro eta modu jarraian kanporatzen da eta milaka fr volcan plinien kilometro karratuko eremua estal dezake. Horrelako erupzio bolkanikoak arruntak izaten sumendi stronboliar dira ozeanoetako inguruneetan; laba ozeano- en strombolian volcano -gandorrean kanporatzen denean, kuxin-laba es volcán estromboliano egitura sortzen da, besteak beste. Kontinente- fr volcan strombolien -inguruneetan gertatzen denean, berriz, errauts ➤ sumendi bolkanikoak, ignimbritak eta arroka-zatiak (apar-harriak) kanporatzen dira. sumendi vulkaniar Sumendi zentralak edo puntualak. en vulcanian volcano es volcán vulcaniano Mendi itxurakoak dira. Laba jaurtitzeko tximinia fr volcan vulcanien zentral nagusia dute, profil konikoa garatzeko ➤ sumendi joera duena. Sumendi-konoa kanporatutako materialaren metatzearen ondorioz eratzen da. suntsipen Honen morfologian parte hartzen duten faktore- Populazio, espezie edo maila taxonomiko ak tokiko ezaugarriak, laba motak eta ignimbri- altuagoaren erabateko desagerpena edo herio- ten metakinen proportzioak dira. Jaurtitako tza, izaki mota horren behin betiko galera daka- materialaren arabera, lau sumendi zentral mota rrena. bereizten dira: leherkorra edo vulkaniarra, en extinction gasa nagusi duena; efusiboa edo hawaiiarra, es extinción likidoa nagusi duena; estrusiboa edo pelea- fr extinction rra, solidoa nagusi duena, eta mistoa edo stronboliarra, gasa, likidoa eta solidoa antze- superegitura ko proportzioetan isurtzen dituena. en superstructure en volcano es superestructura es volcán fr superstructure fr volcan superhazkunde sumendi hawaiiar en overgrowth en hawaiian volcano es supercrecimiento es volcán hawaiano fr accroissement fr volcan hawaiien ➤ sumendi superplastiko en superplastic sumendi konposatu es superplástico en composite volcano fr superplastique es volcán compuesto fr volcan composé supersare en superlattice sumendi pelear es superred en pelean volcano fr superréseau es volcán peleano fr volcan péléen supertalde ➤ sumendi en supergroup 273 supraegitura

es supergrupo sustrai fr supergroupe e n root es raiz supraegitura fr racine en suprastructure es supraestructura suszeptibilitate fr suprastructure en susceptibility es susceptibilidad supraurgondar fr susceptibilité en supraurgonian es supraurgoniano Svalbardiar fr supraurgonian en Svalbardian es Svalbardiense surge metakin fr Svalbardien en surge deposit es depósito surge Swaziar fr dépôt surge en Swazian es Swaziense fr Swazien

274 T

tabula es tafonomía en tabula fr taphonomie es tábula fr tabulé tafragenia tafrogenesi tabular en tabular tafrogenesi es tabular SIN: tafragenia fr tabulaire en taphrogeny Taconiar es tafrogénesis fr taphrogénie en Taconian es Tacónica fr Taconien taiga en taiga taffoni es taiga en taffoni fr taïga es taffoni fr taffoni takilita en tachylyte tafonomia es taquilita Bizidun bat hiltzen denetik aztarnategian fr tachylite aurkitu arte suertatzen diren prozesu guztiez arduratzen den paleontologiaren adarra. Adar taktita honetan biostratinomia eta fosilen diagenesia en tactite sartzen dira. es tactita en taphonomy fr tactite 275 talde

talde talko

Formazioa baino maila altuagoko unitate Mg3Si4O10(OH)2. Filosilikatoen familiako litoestratigrafiko formala. Gehienetan izen topo- buztin-mineral monoklinikoa, trioktaedrikoa eta nimiko batez izendatzen da (adibidez, Itxina tal- t-o-t motako kristal-egitura duena. Silikato mag- dea). nesiodunen (olibino, piroxeno eta anfibolen) en group alterazioaren ondorioa da. Koipekara eta gogor- es grupo tasun txikieneko minerala da (H=1). Pinturetara- fr groupe ko eta buztingintzan erabiltzen da. en talc talde espazial es talco Kristal-egitura homogeneoan motiboak fr talc espazioan ordena daitezkeen 230 moduetako bakoitza. Bravais 14 sareen eta 32 talde puntua- talkoeskisto len konbinazioz eratzen dira. en talc schist en space group es talcoesquisto es grupo espacial fr talcschiste fr groupe spatial talweg talde mineral en talweg en mineral group es talweg es grupo mineral fr talweg fr groupe minéral ➤ mineral tamaina en size talde puntual es tamaño fr dimension; grandeur; taille Puntu batean elkar ebakitzen duten trans- laziorik gabeko simetria-elementuen 32 konbi- tanatozenosi nazio posibleetako bakoitza. en point group Biotipo berean bizi eta hil eta gero es grupo puntual metatze-zona batera garraiatu den izaki fosila, fr groupe ponctuel sedimentuaren zati bat edo sedimentu osoa era- ➤ kristaltze-sistema tzen duena. en thanatocenosis; thanatocoenosis talik es tanatocenosis en talik fr thanatocoenose es talik fr talik tantalita en tantalate talka-metamorfismo es tantalita en impact metamorphism fr tantalate es metamorfismo de impacto fr métamorphisme d'impact Tarannoniar ➤ metamorfismo en Tarannonian es Tarannoniense talka-zona fr Tarannonien en collision zone es zona de colisión tarn fr zone de collision en tarn 276 tefrokronologia

es tarn taxonomia fr tarn Bizidunen eta fosilen sailkapen ordenatu eta hierarkikoa. Batez ere ezaugarri morfologi- Tartariar koetan oinarriturik dago. Taxonomiaren oina- en Tartarian rrizko unitatea espeziea da. Maila taxonomiko es Tartariense honetatik gorako beste maila taxonomiko guz- fr Tartarien tiek, erabat artifizialak eta subjektiboak badira ere, ahal den neurrian erlazio filogenetikoak tarte kondentsatu islatu behar dituzte. Honela, antzekoak diren en condensed interval espezieak generotan batzen dira; generoak es intervalo condensado familiatan, hauek ordenatan, ordenak klasetan fr intervalle condensé eta, azkenik, hauek filumetan. en taxonomy tasa es taxonomía en rate fr taxonomie es tasa fr taux tchernoziem en tchernoziem taula estratigrafiko es tchernoziem Lurra eratu zenetik gaur arte iragan den fr tchernoziem denboraren banaketa edo denbora-tarte bakoi- ➤ lurzoru tzean eratutako arroken banaketa azaltzen duen taula; banaketa unitate geokronologikotan tefra (denbora-unitateak) zein unitate kronoestrati- Metakin piroklastikoak izendatzeko termi- grafikotan (arroka-gorputzak) eman daiteke. no orokorra. en stratigraphic table en pyroclastic; tephra es tabla estratigráfica es tefra; tufa fr table stratigraphique fr proyections volcaniques; téphra taula itxurako tefrita en tabulate en tephrite es tabulado es tefrita fr tabulaire fr téphrite taula itxurako erliebe tefrita fonolitiko en tabular relief en phonolitic tephrite es relieve tabular es tefrita fonolítica fr relief tabulaire fr téphrite phonolitique taxodonta tefroita en taxodont en tephroite es taxodonta es tefroita fr taxodonte fr téphroïte taxon tefrokronologia en taxon en tephrochronology es taxón es tefrocronología fr taxon fr téphrochronologie 277 teilakapen

teilakapen tektonofisika Klasto planokarak metatzeko ezarpen-era en tectonophysics berezia, zeinean klastoen plano nagusiek es tectonofísica korrontearen noranzkoaren aurkako aldapa era- fr tectonophisique kusten duten. Klasto zapalak teilatuetan teilak ezartzen diren modura kokatzen dira. tektosedimentario en imbrication en tectosedimentary es imbricación es tectosedimentario fr imbrication fr tectosedimentaire

teka tektosilikato en theca Silikatoen klaseko mineralen familia. es teca fr thèque en tectosilicate es tectosilicato tektita fr tectosilicate ➤ silikato en tektite es tectita fr tectite teledetekzio Lurraren azalari eta beste astroei buruzko tektoestratigrafia informazioa urrutitik jasotzea ahalbidetzen en tectonostratigraphy duen teknika, satelite eta zunda artifizialak era- es tectoestratigrafía biltzen dituena. fr tectonostratigraphie en remote sensing es teledetección tektogenesi fr télédétection en tectogenesis es tectogénesis telinita fr tectogenèse en telinite tektonika es telinita fr télinite Indar tektonikoek eragindako edozein eskalatako Lurreko deformazio prozesuak iker- telururo tzen dituen geologiaren adarra. en telluride en tectonic es telururo es tectónica fr tellurure fr tectonique ➤ sulfuro ➤ geologia

tektonita Telychiar en tectonite en Telychian es tectonita es Telychiense fr tectonite fr Telychien

tektonizazio tennantita en tectonization en tennantite es tectonización es tennantita fr tectonisation fr tennantite 278 termorremanentzia tenperatura es termogravimetría en temperature fr thermogravimétrie es temperatura fr temperature termograma en thermogram tenpestita es termograma en tempestite fr thermogramme es tempestita fr tempestite termokarst en thermokarst tentsio es termokarst en tension fr thermokarst es tensión fr tension termoklastia en thermoclasty tentsio-arraildura es termoclastia en tension gash fr thermoclastie es grieta de tensión fr fente de tension termoklina tepee en thermocline es termoclina en tepee fr thermocline es tepee fr tepee termoluminiszentzia teralita en thermoluminescence en theralite es termoluminiscencia es teralita fr thermoluminescence fr théralite termometamorfismo terebratulido en thermometamorphism en terebratulid es termometamorfismo es terebratúlido fr thermométamorphisme fr térébratule termometria termal en thermometry SIN: bero- es termometría en thermal fr thermométrie es termal fr thermal termorregulazio en thermoregulation termobarometria es termorregulación en thermobarometry fr thermorégularisation es termobarometría fr thermobarométrie termorremanentzia en thermoremanence termograbimetria es termorremanencia en thermogravimetry fr thermorémanence 279 terra fusca

terra fusca terraza tektoniko en terra fusca en tectonic terrace es terra fusca es terraza tectónica fr terra fusca fr terrasse tectonique

terra rossa terrigeno en terra rossa en terrigenous es terra rossa es terrígeno fr terra rossa fr terrigène terrane Tertziario en terrane es terrane Zenozoiko eraren (eta eratemaren) barru- fr terrane ko unitate geokronologikoa (eta kronoestrati- grafikoa), Kretazeoaren ondorengoa eta Kuater- terraza narioaren aurrekoa. 63.4 Ma inguruko iraupena en terrace du, duela 65 Ma hasi zelarik. Hasieran Tertzia- es terraza rioa era (eta eratema) gisa definitu bazen ere, fr terrasse ondoren periodo (eta sistema) mailara jaitsi zen. Gaur egun Zenozoikoaren azpieratzat hartzen terraza ahokatu da eta bere baitan bi periodo (eta sistema) ditu, en entrenched terrace Paleogenoa eta Neogenoa. Tertziarioan ornoga- es terraza encajada be modernoak eta ugaztunak ugaritu ziren, eta fr terrasse emboutée landareen artean gaur egungo angiospermoak terraza eustatiko nagusitu ziren. Tertziarioan orogenia Alpetarra goren mailara heldu zen. en eustatic terrace es terraza eustática en Tertiary fr terrasse eustatique es Terciario fr Tertiaire terraza flubioglaziar en fluvioglacial terrace test es terraza fluvioglaciar e n test fr terrasse fluvioglaciaire es test fr test terraza klimatiko en climatic terrace tetartoedria es terraza climática es tetartoedría fr terrasse climatique fr tetartoédrie terraza mailakatu en steped terrace Tethys es terraza escalonada fr terrasse étagée Pangea superkontinentearen apurketaren ondorioz Laurasia eta Gondwanaren arteko terraza subsidente lurraldean kokatutako ozeanoa. en subsident terrace en Tethys es terraza subsidente es Tethys fr terrasse subsidente fr Téthys 280 toba bolkaniko tetraedrita 2 en backward movement en tetrahedrite es resaca es tetraedrita fr ressac fr tétrahédrite titanita tetragonal CaTiO(SiO4). Nesosilikatoen klaseko en tetragonal minerala. Sistema monoklinikoan kristaltzen da es tetragonal eta burdina, aluminio, magnesio, manganeso, fr quadratique; tétragonal zirkonioaren, eta lur arraroen kantitate urriak izan ditzake. Arroka igneo eta metamorfikoetan Thanetiar ohiko mineral osagarria delarik, azken hauetan en Thanetian tamaina handiko kristaletan ager daiteke. Tita- es Thanetiense nio oxidoaren iturria da eta pinturetako pig- fr Thanétien mentuak egiteko erabiltzen da. thenardita en titanite es titanita en thenardite fr titanite es thenardita fr thenardite Tithoniar thufur en Tithonian es Tithoniense en thufur fr Tithonique es thufur fr thufur tixotropia till en thixotropy en till es tixotropía es till fr thixotropie fr till Toarciar tillita en Toarcian en tillite es Toarciense es tillita fr Toarcien fr tillite toba tipo Arroka piroklastiko litifikatuak izenda- en type tzeko termino orokorra. Ez da tufa terminoare- es tipo kin nahastu behar. fr type Kontinenteko ur-korronte ez termaletan tipo-toki landare eta bakterioen eraginez eratzen diren karbonatozko metakinak. en type locality es localidad tipo en tuff fr localité type es toba fr tuf volcanique tiraina ➤ arroka piroklastiko 1 en seawave es oleaje toba bolkaniko fr houle en tuff 281 toleita

es toba volcánica ra handieneko zona), alpea (bi gontzen arteko fr tuf volcanique zona), ardatza (gontzaren puntu guztiak batzen dituen lerroa), plano axiala (alpeen arteko ange- toleita lua bisektatzen duen irudizko planoa). Tolesa- en tholeiite ren tamaina adierazteko, uhin-luzera (l) (bi gon- es toleita tzen arteko distantzia) eta anplitudea (a) (bi fr tholéite inflexio-puntu lotzen dituen lerroaren eta gon- tzaren arteko distantzia) erabiltzen dira. Tolesak toles deskribatzeko eta sailkatzeko oso terminologia Gainazal geologiko planokara (geruzape- zabala dago. Tolesak sailkatzeko nagusiki hona- na, eskistositatea, faila, dikea, etab.), deforma- ko bost parametro hauek erabiltzen dira: zioaren ondorioz kurbatzen denean eratzen den 1) Ixtearen norabidea. Tolesa gorantz ahu- egitura. Azaleko eremuetan tolesak azaltzen rra bada sinforma da, eta ganbila bada, berriz, badira ere, eremu sakon eta metamorfizatuetan antiforma. Gainera, arroken adina ere ezagutzen egitura nonahikoa da. Tolestutako erreferentzia- badugu, antiforman material zaharrenak erdian -gainazal bakarra kontuan hartuta, elementu dituena antiklinala da, eta sinforman material hauek bereizten dira tolesean: gontza (kurbadu- gazteenak erdian dituena sinklinala.

plano axiala ardatza

gontza gontza a alpea i.p. i.p. alpea

λ

gaztea a = anplitudea gontza i.p. = inflexio-puntua λ = uhin-luzera

zaharra (2)

toles-profila

antiklinala sinklinala (1)

toles toles 180 180 simetrikoa zabala asimetrikoa irekia 120 120

itxia isoklinala

estua toles toles toles bergentea 70 70 zuzena makurra toles errekunbentea 30 30 0 0

(3a) (3b)

Toles baten barnean bereiz daitezkeen eremuak, (1) tolesak definitzeko erabiltzen diren parametroak (2) eta tolesen sailkapen-mota arruntenak (3a eta 3b). Irudiko bi sailkapenak tolesen plano axialeko okerduran eta alpeen arteko angeluan oinarritzen dira. 282 toles gainjarriak

2) Plano axialaren okerdura. Tolesa zuzena es pliegue asimétrico da plano axiala bertikala badu; tolesa, berriz, fr pli dissymétrique makurra izango da bertikaletik hurbil dagoen plano axiala badu, bergentea okerdura txikiko toles belaunikatu plano axiala badu, eta etzana plano axiala hori- en kneed fold zontala badu. Tolesaren bergentzia ardatz- es pliegue en rodilla -planoaren okerduraren kontrako noranzkoa fr pli en genou da. Toles bergentean alpe normala plano axiala- ren gainean dago, eta alderantzizko alpea toles bergente ardatz-planoaren azpian dago. en vergent fold 3) Alpeen arteko angeluaren arabera, es pliegue vergente ondoko hauek bereizten dira: toles zabala (180˚- fr pli déversé -120˚), toles irekia (120˚-70˚), toles itxia (70˚-30˚), toles estua (30˚-0˚), eta toles isoklinala (0˚). toles bizkarroi 4) Toles-profila ardatzarekiko perpendiku- en parasitic fold larra den planoan tolesak duen geometriari esa- es pliegue parásito ten zaio. Toles paralelo edo isopakoa dela esa- fr pli parasite ten da tolesa mugatzen duten gainazalak parale- loak izanik profilean lodiera ortogonala kons- toles errekunbente tante mantentzen bada (toles zentrokideak toles etzan aurrekoaren kasu berezia baitira). Plano axiala- ren paraleloan neurtutako lodiera konstante toles estu mantentzen denean, berriz, toles similarra dela en tight fold esaten da, eta chevron tolesaz hitz egiten da es pliegue apretado alpeak zuzenak eta gontzak guztiz zorrotzak fr pli serré dituenean. Toles hauek asimetrikoak badira, kink-band deritzo. toles etzan 5) Alpeen luzera. Alpeek luzera bera dute- SIN: toles errekunbente nean toles simetrikoa esaten zaio, eta toles asi- metrikoa, alpeek luzera ezberdina dutenean. en recumbent fold Normalean toles bergenteak asimetrikoak izaten es pliegue acostado; pliegue recumben- dira. te; pliegue tumbado fr pli couché en fold es pliegue fr pli toles ez-zilindriko en non-cylindroidal fold toles angeluar es pliegue no cilíndrico en angular fold fr pli non cylindrique es pliegue angular fr pli anguleux toles faila en disjunctive fold toles anisopako es pliegue-falla en anisopac fold fr pli-faille es pliegue anisópaco fr pli anisopaque toles gainjarriak en superimposed folds toles asimetriko es superposición de pliegues en asymmetric fold fr plis superposés 283 toles intrafoliar

toles intrafoliar toles paralelo en intrafolial fold en parallel fold es pliegue intrafoliar es pliegue paralelo fr pli intrafolial fr pli parallèle

toles irauli toles ptigmatiko en overturned fold en ptygmatic fold es pliegue volcado es pliegue ptigmático fr pli déversé fr pli ptygmatique

toles ireki toles simetriko en open fold en symmetric fold es pliegue abierto es pliegue simétrico fr pli ouvert fr pli symétrique

toles isoklinal toles sustraigabe en isoclinal fold en rootless fold es pliegue isoclinal es pliegue desenraizado fr pli isoclinal toles xaflatu toles isopako en laminated fold en isopach pli es pliegue laminado es pliegue isopaco fr pli laminé fr pli isopaque toles zamalkatu toles itxi en overthrusted fold en close fold es pliegue cabalgante es pliegue cerrado fr pli chevauchant fr pli fermé

toles luzatu toles zentrokide en stretched fold en concentric fold es pliegue estirado es pliegue concéntrico fr pli elongé fr pli concentrique

toles makur toles zilindriko en inclined fold en cylindroidal fold es pliegue inclinado es pliegue cilíndrico fr pli déjeté fr pli cylindrique

toles monoklinal toles zuzen en monoclinal fold en upright fold es pliegue monoclinal es pliegue recto fr pli monoclinal fr pli droit

toles neutral toles-interferentzia en neutral fold en fold interference es pliegue neutral es interferencia de pliegues fr pli neutre fr interférence de plis 284 tortsio-angelu toles-profil na, etab. Topazio urdin bizi gehienak topazio en fold profile hori iluna berotzearen ondorioz sortzen dira. es perfil de pliegue en topaz fr profil de pli es topacio fr topaze tolestura en folding topografia es plegamiento en topography fr plissement es topografía fr topographie Tommotiar en Tommotian topotaxia es Tommotiense en topotaxy fr Tommotien es topotaxia fr topotaxie tomografia topotipo en tomography es tomografía en topotype fr tomographie es topotipo fr topotype tomografia sismiko tor en seismic tomography es tomografía sísmica en tor fr tomographie sismique es tor fr tor tonalita torax en tonalite es tonalita en thorax fr tonalite es tórax fr thorax tonbolo torka en tombolo en torc a es tómbolo es torc a fr tombolo fr torc a tontor Tortoniar gailur en Tortonian es Tortoniense tool mark fr Tortonien en tool mark es tool mark tortsio fr tool mark en torsion es torsión topazio fr torsion

AlSiO4(F, OH)2. Nesosilikatoen klaseko mineral ortorronbikoa. Oso gogorra da (H=8) tortsio-angelu eta kolore aldakorrekoa: kolorgea, horia, urdi- en torsion angle 285 Tournaisiar

es ángulo de torsión es traquita con feldespatoides fr angle de torsion fr trachite feldspathoïdifère

Tournaisiar transferentzia-faila en Tournaisian en transfer fault es Tournaisiense es falla de transferencia fr Tournaisien fr faille de transférence ➤ Karbonifero transformatzaile trabertino en transformant Azaleko edo lurrazpiko uretan irabiatze- es transformante agatik edo lurruntzeagatik gertatzen den kaltzio fr transformante karbonatoaren hauspeatze azkarraren ondorioz sorturiko metakina. Sarritan egitura zuntzua edo transgresio zentrokidea duen kolore askotako (zuri, gris edo krema koloreko) kareharri kristaltsu masi- Kosta-lerroaren kontinenteranzko lekual- boa edo konkrezioz osatua eratzen da. Traberti- datzea. no terminoa hauspeatu termalak izendatzeko en transgression mugatu beharko litzateke. es transgresión

Inoiz haitzuloetako kaltzio karbonatoz- fr transgression ko metakinak izendatzeko erabili bada ere, horretarako egokiagoa da espeleotema terminoa. transkurrente en travertine en transcurrent es travertino es transcurrente fr travertin fr décrochement

trakibasalto translazio en trachybasalt en traslation es traquibasalto es traslación fr trachybasalte fr translation ➤ Lurra trakita Arroka estrusibo edo azpibolkanikoa, translazio-olatu pikor finekoa eta askotan porfirikoa. Osagai en traslation wave nagusien artean feldespato potasikoa eta mine- es ola de traslación ral mafiko gutxi (biotita, hornblenda, edo piro- fr vague de translation xeno) eta, inoiz, kantitate txikitan bada ere, pla- gioklasa sodikoa du. Halaber, talde honetako transmisibitate edozein arrokari ere trakita esaten zaio. Sienita- ren baliokide bolkanikoa da. Feldespato alkali- en transmisivity es transmisividad noa gutxi duenean latita deritze eta kuartzo fr transmisivité gehiago duenean erriolita. en trachyte transpirazio es traquita fr trachyte SIN: izerditze en transpiration trakita foidedun es transpiración en foid-bearing trachite fr transpiration 286 trinkotze transposizio triasiko en transposition Mesozoiko eraren (eta eratemaren) perio- es transposición do (eta sistema) zaharrena, Permiarraren ondo- fr transposition rengoa eta Jurasikoaren aurrekoa, duela 245 eta 208 Ma artekoa. Hiru epoka (eta serie) ditu bere transpresio baitan: Behe Triasikoa, Erdi Triasikoa eta Goi en transpression Triasikoa. es transpresión en triassic fr transpression es triásico fr trias transtentsio en transtension tridimita es transtensión SiO2. Silizeen taldeko tektosilikatoa. fr transtension en tridymite es tridimita trantsizio hauskor-moldakor fr tridymite en brittle-ductile transition ➤ silizearen talde es transición frágil-dúctil fr transition fragile-ductile trigonal en trigonal traza es trigonal lorratz fr trigonal

Tremadoc trikliniko en Tremadoc en triclinic es Tremadoc es triclínico fr Trémadocien fr triclinique ➤ Ordoviziar trilobite tremolita Trilobitomorpha subfilumeko artropodo

Ca2Mg5Si8O22(OH)2. Anfibolen taldeko fosilen izen arrunta. Artropodo hauen kitina- inosilikato monoklinikoa, ferroaktinolitaren iso- -oskola longitudinalki hiru lobulutan banatuta morfoa. Tenperatura altua denean tremolita eze- zegoen: erdiko lobulu bat eta bi albo-lobulu. gonkorra da eta piroxeno bihurtzen da, diopsi- Aurretik atzera gorputza hiru segmentutan do hain zuzen ere. banatuta zuten: zefaloia, toraxa eta pigidioa. en tremolite Artropodo itsastar hauek Paleozoiko osoan bizi es tremolita izan ziren. Denbora-tarte honetan banaketa fr trémolite geografiko zabala izan zuten eta, horregatik, oso erabilgarriak dira Paleozoikoko bioestrati- triangelu-delta grafian. Milaka espezie deskribatu dira. en triangular delta en trilobite es delta triangular es trilobites fr delta triangulaire fr trilobite

Trias trinkotze en Trias Gaineko sedimentuek edota urek eragin- es Trias dako presioagatik gertatzen den sedimentuen fr trias bolumenaren eta lodieraren murriztea. Prozesu 287 tripoli

hau da sedimentuak arroka bihurtzeko eragiten tsunami dutenetako bat. Itsasoaren hondoko edozein prozesuk era- en compactation gindako eskala handi eta epe motzeko olatu es compactación itzela. Zergati ohikoena itsasikarak badira ere, fr compactage itsaspeko luiziek edo erupzio bolkanikoek ere sorraraz ditzakete. 950 km/h baino abiadura tripoli handiagoak izaten dituzte, batzuetan, eta itsaso en tripoli zabalean altuera arbuiagarriak badituzte ere, es trípoli fr tripoli kostaldera hurbiltzean (batzuetan jatorritik ehunka kilometrotara) 30 m-ko altuera, edo triseriatu handiagoa, izatera irits daitezke. Tsunamiak oso en triserial suntsitzaileak izaten dira kostaldean. es triseriado en tsunami fr trisérié es tsunami fr tsunami trofiko en trophic tuberkulu es trófico en tubercle fr trophique es tubérculo fr tubercule trokarte Ekaitzetan soilik ura daramaten errekek tufa eratutako horma aldapatsuak dituen arroila txiki en tufa baina sakona. es tuff en barranco fr tuf es barranco fr fondrière tuffita en tuffite trokospiral es tufita en trochospiral fr tuffite es trocospiral fr trochospiral tundra troktolita en tundra es tundra en troctolite fr tundra es troctolita fr troctolite tungstato trondhjemita en tungstate es tungstato en trondhjemite es trondhjemita fr tungstate fr trondhjémite ➤ wolframato

tropiko tunikatu en tropic en tunicate es trópico es tunicado fr tropique fr tunicate 288 txorlo tupa txandakatze en marl SIN: alternantzia es marga en alternation fr marne es alternancia fr alternance turbidita Uhertasun-korronteek metatzen duten txelikeratido sedimentuzko gorputza. en cheliceratian en turbidite es chelicerátido es turbidita fr chéliceratien fr turbidite tximinia turbulentzia en neck en turbulence es chimenea es turbulencia fr neck cheminée fr turbulence txirikordatu turkesa en braided es trenzado CuAl6(PO4)4(OH)8.5H2O. Sistema triklini- koko fosfato hidratatu urdin berdexka. Mineral fr réseau anastomosé sekundarioa da, klima idorretan arroka bolkani- koen alterazioaz sortua. Harribitxi preziatua da. txirula-morrena en turquoise en fluted moraine es turquesa es morrena en flauta fr turquoise fr flûte moraine turmalina txoko (Na, Ca)(Li, Mg, Al)(Al, Fe, SIN: nitxo Mn)6(BO3)3(Si6O18)(OH)4. Ziklosilikatoen kla- en niche seko mineral trigonala. Kolore aldakorra du osa- es nicho era kimikoaren arabera (beltza, berdea, arro- fr niche sa...). Arruntena beltza da (txorloa) eta burdina kantitate handia du. Mineral arrunta da arroka txoko ekologiko igneo eta metamorfikoetan. Harribitxi erdipre- en ecologic niche ziatua da. es nicho ecológico fr niche écologique en tourmaline es turmalina fr tourmaline txorlo en schorl Turoniar es chorlo fr schorl en Turonian ➤ es Turoniense turmalina fr Turonien txandakatu en alternant es alternante fr alternateur 289

U

uadi es karst en canales en rambla; wadi fr karst en cannelures es rambla fr oued Ufimiar en Ufimian uberatsu es Ufimiense fr Ufimien en vadose es vadoso fr vadose ugaztun Ornodunen subfilumeko animalia, odol ubide berokoa eta iletsua, beheko maxilarra hezur SIN: kanal bakarrekoa (eta ez narrastiak legez bat baino gehiagokoa) duena. Haien kumeak esnea edos- Hutsik dagoen ildo luzanga. Urak aldizka kiz elikatzen dira. Lehen ugaztunak Triasikoko beteriko azaletan agertzen da, oro har. Higadura- metakinetan aurkitu dira, baina Tertziariora arte ren ondorioz sortu ohi da, metatze-fasean zego- urriak izan ziren. Garai horietan, dinosauruek en sedimentua korronteak erauzten duenean. utzitako txokoak betez izugarrizko dibertsifika- en canal zioa izan zuten. es canal en mammal fr chenal es mamífero fr mammifère ubide-dikeen sistema en channel-levee system uhar es sistema de canales y diques 1 en torrent fr système de chenal-levée es torrente fr torrent ubide-karst en channel karst 2 en stream 291 uhar barreiatu

es arroyada es turbidez fr ruissellement fr turbidité

uhar barreiatu uhin en sheet wash en wave es arroyada difusa es onda fr ruissellement diffus fr onde

uhar kontzentratu uhin sismikoak en rill wash Sismo edo leherketa baten ondoren Lurra- es arroyada concentrada ren materialen arteko mugimenduak sortutako fr ruissellement concentré uhinak. Materialen dardarak uhin modura higi- tzen dira Lurra alde batetik bestera zeharkatuz. uharri Lurrikarak bi motatako uhinak igortzen ditu: P en cobble uhinak (uhin primarioak), barreiatze- es canto -norabidearekiko paralelo hedatzen direnak, eta fr caillou S uhinak, hedapenaren norabidearekiko zehar- ka hedatzen direnak eta likidoetan zehar uharte barreiatzen ez direnak. P uhinak S uhinak baino en island azkarrago iristen dira sismografoetara, eta hel- es isla mugako denbora-desberdintasuna eta beraien fr île abiadura jakinik, sismoarekiko distantzia jakin daiteke. Sismo baten fokuan sortu beharrean uharte-arku epizentroan sortzen diren uhinak, azaleko uhi- Subdukzio-zonaren gainean dagoen arku nak, lurrikaren indar suntsitzailaren eragileak itxurako uharte bolkanikoen lerrokadura. dira. Azaleko uhinen artean Rayleight eta Love Uharte-arkuen sistemak subdukzioa litosfera uhinak bereizten dira. ozeanikoaren azpian gertatzen denean eratzen en sismic waves dira, eta hondoratzen ari den plakarantz ganbi- es ondas sísmicas lak dira (adibidez, Indonesiako uharte-katea). fr ondes sismiques Subdukzioa litosfera kontinentalaren azpian gertatzen bada, aldiz, kontinenteen ertzarekiko uhindura paraleloa den arku bolkanikoa sortzen da (adi- en undulation bidez Andeak). es ondulación en island arc fr ondulation es a rco de islas fr a rc insulaire uhin-itzaltze uhartedi en undulose extinction es extinción ondulante artxipelago fr extinction roulante

uharte-mendi uhin-luzera en inselberg en wavelenght es monte isla es longitud de onda fr mont insule fr longueur d'onde

uhertasun uholde en cloudiness en inundation 292 unibertso

es inundación gehienak ultramafikoak diren arren, salbuespe- fr inondation nak ere badaude. Adibidez, piroxenoz osatuta- ko arroka mineralbakarrak ultramafikoak dira, uholde-erregimen baina ez dira ultrabasikoak, SiO2 kantitatea % 45 en torrential regime baino altuagoa izaten baitute. Anortitaz osatuta- es régimen torrencial ko arroka mineralbakarrak, aldiz, ultrabasikoak

fr régime torrentiel dira (SiO2 = % 43) baina ez ultramafikoak. en ultrabasic uholde-gainazal es ultrabásico en flooding surface fr ultrabasique es superficie de inundación fr surface d'inondation ultrabasita en ultrabasite uholde-lautada es ultrabasita en flood plain fr ultrabasite es llanura de inundación fr plaine d'inondation ultrakataklasita en ultracataclasite uholde-ohe es ultracataclasita en overflow-bed fr ultracataclasite es lecho de inundación fr lit d'inondation ultramafiko en ultramafic ukipen-makla es ultramáfico en contact twin fr ultramafique es macla de contacto fr macle de contact ultramilonita en ultramylonite ukipen-metamorfismo es ultramilonita en contact metamorphism fr ultramylonite es metamorfismo de contacto fr métamorphisme de contact ultramore ➤ metamorfismo en ultraviolet es ultravioleta ultrabasiko fr ultraviolet Arroka baten silize kantitatea (SiO2) arroka basiko batena baino txikiagoa denean erabil- ungulatu tzen den terminoa. Bien arteko muga arbitrarioa en ungulates da eta petrologoen arabera aldakorra da, % es ungulado 45ean kokatzen dela esan badaiteke ere. Ultra- fr oogonium basiko izatea arroka igneoen silize kantitatearen araberako sailkapenaren atal bat da; gainerako- uniaxiko ak azidoa, neutroa eta basikoa dira. Silizea hain en uniaxial urria izanik, ez dute kuartzozko kristalik izaten es uniáxico eta Mg, Fe eta Ca elementuetan oso aberatsak fr uniaxe izaten dira (% 40 edo gehiago). Ultramafiko terminoaren sinonimo bezala unibertso erabiltzen da askotan, baina arroka ultrabasiko en universe 293 uniformitarismo

es universo ur- fr univers SIN: urtar en aquatic uniformitarismo es acuático Egun Lurra eraldatzen duten prozesu geo- fr aquatique logikoak eta iragan geologikoan aritu zirenak berberak eta intentsitate bertsukoak direla ur astun defendatzen duen printzipio edo doktrina. Ideia en heavy water horren arabera, prozesu geologikoak etengabe- es agua pesada ak eta uniformeak izan dira denbora geologiko- fr eau lourd an zehar, nahiz eta lurrikarak eta erupzio bolka- nikoak bezalako gertaera katastrofiko txikiak ur bigun noizean behin eta salbuespen gisa gertatu. Dok- en soft water trina honen oinarrian oraina iraganaren gakoa es agua blanda delako ideia dago. fr eau mou en uniformitarism es uniformitarismo ur freatiko fr uniformitarisme en phreatic water es agua freática unikordatu fr nappe phréatique en unichordate es unicordado ur funikular fr unichordate en funicular water es agua funicular unilokular fr eau funiculaire en unilocular ur gazte es unilocular fr uniloculaire Jatorria sakonera handiko magmetan duen eta erupzio bolkanikoen eraginez lurrazalera- uniseriatu tzen den ura. en uniserial en juvenile waters es uniseriado es aguas juveniles fr uniserié fr eau juvenile

unitate ur geldi en unity en pool es unidad es remanso fr unité fr eau stagnante

unitate asimetriko ur gogor en assymmetric unit en hard water es unidad asimétrica es agua dura fr unité asymétrique fr eau dur

unitate litodemiko ur grabifiko en lithodemic unit Poroen arteko hutsuneetan grabitatearen es unidad litodémica eraginez aske mugitzen den ura. fr unité lithodemique en gravity water 294 Urgondar

es agua gravífica es uralitización fr eau gravitaire fr ouralitisation ur jalgikor uraninita

en surgent water UO2. Sistema kubikoan kristaltzen den ura- es agua surgente nio oxido beltza. Uraninita partzialki oxidaturik fr eau jaillissant dago beti, eta beraz, osaera erreala UO2-U3O8 da. Uranioaren meetako bat da. ur kapilar en uraninite Gainazal-tentsioaren eraginez lurpeko par- es uraninita tikula solidoen arteko hutsuneetatik grabitatea- fr uraninite ren aurka mugi daitekeen ura. en capillary water ur-balantze es agua capilar SIN: balantze hidriko fr eau capillaire Unitate hidrogeologiko batean (adibidez, akuiferoan edo aintziran) sartzen, gordetzen ur laster eta irteten diren ur kantitateen arteko erlazioa. en rapid Hau da, lurruntzean, ebapotranspirazioan, pre- es rápido zipitazioan, isurketan parte hartzen duen eta fr rapide gordetzen den uraren kantitateen arteko erla- zioa. ur pelikular en hydric budget Erakargarritasun elektrikoaren eraginez es balance hídrico lurpeko partikulen arteko hutsuneetan indar fr bilan eau molekularrez itsatsita geratzen den ura. Lurrun- tzeaz aska daiteke. ur-bateratze en pellicular water en confluence es agua pelicular es confluencia de aguas fr eau pelliculaire fr confluent ur pendular urdun en pendular water hidratatu es agua pendular fr eau pendulaire ur-ertz en shore uraldi es orilla en flood rise fr rivage es crecida fr crue urgaineratze en emergence uraldi-ubide es emersión en rise channel fr émersion es canal de crecida fr chenal de crue Urgondar en Urgonian uralitizazio es Urgoniano en uralitization fr Urgonien 295 ur-hausteko zona

ur-hausteko zona urtar en surf zone ur- es rompiente fr zone des brisants urtaroko erregimen en seasonal regime urjauzi es régimen estacional en fall; waterfall fr régime stationnaire es cascada; catarata fr cascade; cataracte urteko erregimen en annual regime urkila-duna es régimen anual en hairpin dune fr régime annuel es duna en horquilla fr dune en fourche urtsu en watery urmael es acuoso en lagoon fr aqueux es laguna fr lagune urtu

urpeko galdatu en subaquatic ur(tu) es subacuático fr subaquatique galda(tu)

urperatze urtze murgiltze galdatze

urragarri urtze frakzionatu en abrasive en fractional crystallization es abrasivo es fusión fraccionada fr abrasif fr fusion fractionnée

urratze-faila urtze kritiko en wrench fault en critical melting es falla de desgarre es fusión crítica fr faille de décrochement fr fusion critique ➤ faila urtze partzial urre natibo en partial melting en native gold es fusión parcial es oro nativo fr fusion partielle fr or natif uvala urrutiko zona en uvala en distal zone es uvala es zona distal fr uvala fr zone distante ➤ karst 296 uzkurtze-zartadurak uvarovita uzkurtze-zartadurak

Ca3Cr2Si3O12. Granateen taldeko nesosili- en contraction crack katoa, berde esmeralda kolorekoa. es fracturas de contracción fr fissure de retrait en uvarovite es uvarovita fr uvarovite

297

V

val fr Varisque en val ➤ orogenia es val fr val varva en varve Valakiar es varva en Valakian fr varve es Valakiense fr Valakien Vendiar en Vendian Valanginiar es Vendiense en Valanginian fr Vendien es Valanginiense fr Valanginien Vereiskiar en Vereiskian Valentiar es Vereiskiense en Valentian fr Vereiskien es Valentiense fr Valentien Vesuviar en Vesuvian Variskar es Vesubiano Erdi Devoniarrean hasi (orain dela 386 fr Vésuvien Ma), Karbonifero eta Permiarrean zehar iraun eta Erdi Triasikoaren hasieran (duela 241 Ma) Vindoboniar amaitu zen ziklo orogenikoa. en Vindobonian en Variscan es Vindoboniense es Varisco fr Vindobonien 299 Visear

Visear en Visean es Viseense fr Viséen ➤ Karbonifero

300 W

wackestone es Weald en wackestone fr Weald es wackestone fr wackestone websterita en websterite Wadati-Benioff zona es websterita fr webstérite Subdukzio-eremuetan lurrikaren fokuak kokatzen diren eremua. Oro har, planotzat har- wehrlita tzen da, zabalera txikikoa baita. Horregatik, en wehrlite Benioff plano izena ere ematen zaio. Ozeano- es wehrlita -fosetatik abiatuta, Benioff zona kontinente edo fr wehrlite uharte-arkuen azpian hondoratzen da 15 eta 75° bitarteko okerdurarekin, 600 eta 700 km-ko Weissenberg kamera sakoneraino. Foku sismikoen kokapen berezi en Weissenberg camera hau lurrazal ozeanikoaren subdukzioa egiazta- es cámara Weissenberg tzen duen datua da. fr chambre Weissenberg en Wadati-Benioff zone es zona de Wadati-Benioff Wenlock fr zone de Wadati-Benioff en Wenlock es Wenlock wase fr Wenlockien en wase ➤ Siluriar es wase fr wase Werfeniar en Werfenian Weald es Werfeniense en Weald fr Werfénien 301 wernerita

wernerita wolframita

en wernerite (F, Mn)WO4. Sistema monoklinikoko wol- es wernerita framatoa, kolore ilun eta dentsitate altukoa. fr wernérite Tenperatura altuetan eratzen den mineral arra- roa da. Wolframioaren mea garrantzitsuena da. Westphaliar en wolframite en Westphalian es wolframita es Westfaliense fr wolframite fr Westphalien wollastonita whiterita CaSiO3. Piroxenoideen taldeko inosilika- BaCO3. Bario karbonato ortorronbikoa, toa. Bi esfoliazio perfektu dauzka, elkarrekiko aragonitoaren isomorfoa dena. Mineral arraroa 84°-ko angelua osatzen dutenak. Mineral hau da eta sarritan agertzen da galenarekin batera. sarri agertzen da ukipen-metamorfismoa jasan Barioaren iturria da. duten kareharrietan. en whitherite en wollastonite es whiterita es wollastonita fr whithérite fr wollastonite

Wichita Wonokiar en Wichita en Wonokian es Wichita es Wonokiense fr Wichita fr Wonokien

willemita Wordiar en willemite en Wordian es willemita es Wordiense fr willemite fr Wordien

Wilson ziklo wulfenita Ozeanoaren zabaltze eta ixtearen ziklo PbMoO4. Berun molibdato tetragonala, tektonikoa. berun-hobietako oxidazio-aldeetan aurkitzen en Wilson cycle dena. es ciclo de Wilson en wulfenite fr cycle de Wilson es wulfenita fr wulfénite wolframato 2- WO4 talde anionikoa duten mineralen kla- wurtzita sea. Wolframatoek eta molibdatoek kristal-egitura ZnS. Esfaleritaren polimorfoa, sistema 6- 6- bera izanik, W eta Mo elkarren artean trukaga- hexagonalean kristaltzen dena. rriak direnez, klase berean sailkatzen dira. en wurtzite en wolframate es wurtzita es wolframato fr wurtzite fr wolframate

302 X

X izpiak xaflakortasun en x-rays en malleability es rayos-x es maleabilidad fr rayons-x fr malléabilité xaflanitz xafla gurutzatu en multilayer Geruzapen-plano nagusiarekiko angelua es multilaminar eratzen duen xafla bakuna. Xaflak, gehienez, fr multicouches 1 cm-ko lodiera du. xafla-uhar en cross-lamina es lámina cruzada en sheet flow es arroyada laminar fr lamina entrecroisée fr ruissellement laminaire xafladura gurutzatu xantofilita Geruzapen-plano nagusiarekiko angelua en xanthophyllite erakusten duten xaflen antolamendua. es xantofilita fr xanthophyllite en cross-lamination es laminación cruzada xenoblasto fr lamination entrecroisée en xenoblast es xenoblasto xaflakor fr xénoblaste en malleable es maleable xenokristal fr malléable Arroka endogenoetako (metamorfiko eta ➤ zailtasun igneoetako) kristal arrotza. 303 xenolito

en xenocrystal xenomorfo es xenocristal Forma zehatzik ez duen edo irregularra fr xénocristal den minerala. xenolito en xenomorphic es xenomorfo Arroka magmatiko baten baitan izaera fr xénomorphe askotako arroka-zatien inklusioa gertatzea. en xenolith xilopalo es xenolito en xylopal fr xenolite es xilópalo fr xylopale xenomorfiko en xenomorphic xirripa es xenomórfico erreka fr xénomorphique

304 Y

Yadoniar Ypresiar en Yadonian en Ypresian es Yadoniense es Ypresiense fr Yadonien fr Yprésien yardang en yardang es yardang fr yardang

305

Z

zabortegi es tenacidad hondakindegi fr ténacité zafiro zain Arrokaren koloreagatik bereizten diren Al2O3. Korindoiaren aldaera den harribitxi urdina. Titanio eta burdina kantitate txikiak iza- alde estuak (adibidez, zain arrosak marmol teak kolore urdin bereizgarria ematen dio. zurian). en sapphire Ikus filoi. es zafiro en vein fr saphir es vena; veta fr veiné zailtasun Mineralen erresistentzia deformazioaren zaintsu aurrean. Honen arabera, hainbat motatako en veined mineralak izan daitezke: hauskorrak, erraz apur- es veteado tu edota hauts bihurtzen direnak; xaflakorrak, fr veiné mailukatuz xafla meheak erraz ematen dituzte- nak; ebakigarriak, labanaz ebaki daitezkeenak; zakatz-kusku harikorrak, hautsi gabe hari itxura hartzeraino en branchial valve luza daitezkeenak; malguak, indarrez erraz toles es valva braquial daitezkeenak, eta esfortzua bukatzean hasiera- fr valve brachiale ko forma berreskuratzen ez dutenak; eta elasti- koak, indarrez deformatu eta indarra desager- zaldiharri tzean lehengo forma eta dimentsioak berresku- en perched block ratzen dituztenak. es piedra caballera en tenacity fr cliquart 307 zama

zama mentu hauek bereizten dira: a) aloktono eta Sedimentu-zama ere esaten zaio. Korron- autoktonoak, zamalkatzen duen blokea eta teak garraiatzen duen sedimentua. zamalkatua izan den blokea, hurrenez hurren; en charge; load b) frontea, aloktonoaren alderik aurreratuena. es carga Horien artean jatorrizko frontea (zamalkadura fr charge heldu zen muga) eta egungo frontea (higadura- ren ondorioz gaur egun ezagutzen den frontea) zamalkadura bereizten dira; c) klippe edo irla tektonikoa Eremu orogenikoetan oso ugariak diren (autoktonoz inguratutako aloktonoa) eta leiho okerdura txikiko (< 30˚-ko) eta desplazamendu tektonikoa (aloktonoz inguratutako autokto- handiko alderantzizko failak. Jauziaren arabera noa). Zamalkaduraren translazioaren norabidea zamalkadura (ehunka metroko jauzia) eta ezagutzen bada, klippe eta leiho tektonikoekin narrasdura-mantua (kilometro bat edo gehiago- jauziaren gutxiengo magnitudea jakin daiteke; ko jauzia) bereizten dira. Oro har, honako ele- d) sustraia, material aloktonoen jatorri-eremua.

A-A' klippea

frontea

leihoa

aloktonoa autoktonoa

arrapala laugunea

zamalkadura-azala

A-A' zehar-ebakia leihoa klippea

aloktonoa

autoktonoa

Zamalkadura batean ager daitezkeen egitura arruntenekin eratutako bloke-diagrama eskematikoa eta zamalkadura agerian uzten duen bloke-diagramaren zehar ebakia. 308 zatidura

Xeheka, zamalkadura-gainazalak laugune (sub- zama-presio horizontala edota askotan geruzekiko paraleloa en burial pressure den zatia) eta arrapalaz (gorantz geruzapena es presión de carg a edo beste gainazal mota bat mozten duen zati fr pression buriale motza) osatutako eskailera itxura du. Arrapala zamalkaduraren translazioarekiko perpendiku- Zancliar larra (aurre-arrapala), paraleloa (albo-arrapala) en Zanclean edo arrapala zehiarra izan daiteke. Aloktonoa es Zancliense arrapala eta laugune hauen gainean irristatzen fr Zancléen denean, moldatze-tolesak sortzen dira: arrapala- -antiklinalak eta laugune-sinklinalak. Zamalka- zapalketa dura nagusiarekiko alderantzizko noranzkoan en squashing higitzen denari atzerako zamalkadura esaten es aplastamiento zaio. fr aplatissement en thrust es cabalgamiento zarakar fr chevauchement en crust es costra zamalkadura basal fr croûte en basal thrust zarakardun zoru es cabalgamiento basal en duricrust fr chevauchement basal es coraza fr sol à croûte zamalkadura itsu ➤ lurzoru en blind thrust es cabalgamiento ciego zartadura fr chevauchement aveugle Zenbait mineralek egitura ahuleko plano- zamalkadura-mantu en arabera apurtzeko duten era. en fracture en overthrust es fractura es manto de cabalgamiento fr fracture fr nappe de chevauchement zamalkadura-segida zartatze en fracturing en sequence of thrusting es fracturación es secuencias de cabalgamiento fr séquence des chevauchements fr fracturation zamalkatze zatidura en thrust Zenbait mineralek norabide kristalografi- es cabalgamiento koei jarraitu gabe apurtzeko duten era. fr chevauchement Zatidura-gainazaleraren itxuraren arabera, hain- bat mota bereizten dira: konkoidala, maskor zama-metamorfismo itxura duenean (plano kurbatu eta leunak), zun- en load metamorphism tzua, horzduna, irregularra ... es metamorfismo de carg a en parting fr métamorphisme d'enfouissement es partición ➤ metamorfismo fr partage 309 Zechstein

Zechstein zeharkako faila en Zechstein en transverse fault es Zechstein es falla transversal fr Zechstein fr faille transversal

zefalis zeharkako uhin en cephalis en transversal wave es cefalis es onda transversal fr céphalis fr onde transversale

zefaloi zeharrargi en translucent en cephalon es translúcido es cefalón fr pellicide; translucide fr céphalon zeharreko profil zefalokordatu en transverse profile en cephalochord es perfil transversal es cefalocordado fr profil transversal fr céphalocordé zeihar zefalopodo en oblique en cephalopod es oblicuo es cefalópodo fr oblique fr céphalopode zeihartasun zehar-ebaki en obliquity Lurbarneko material eta egitura geologiko- es oblicuidad en ezarpen era erakusten duen bi dimentsioko fr obliquité irudia, gehienetan plano bertikala dena. zeinu optiko en cross-section es corte en optical sign fr coupe tranversale es signo óptico fr signe optique zehar-ebaki orekatu zelakanto en balanced cross-section en coelacanth es corte balanceado es celacanto fr coupe équilibrée fr coelacanthe

zeharkako apurketa zelentereo en tranverse break en coelenterate es rotura transversa es celentéreo fr cassure transversale fr coelentéré

zeharkako diaklasa zelestina en transverse joint en celestine es diaclasa transversal es celestina fr diaclase transversal fr celéstine 310 zianofito zelestita es zeolita fr zéolite SrSO4. Sistema ortorronbikoan kristaltzen den sulfato anhidroa, baritaren isomorfoa. zepa-laba Estrontzioaren mea garrantzitsua da. en scoria lava en celestite es lava escoriacea es celestita fr lave scoriacée fr célestite zerusita zementazio PbCO . Berun karbonato ortorronbikoa, Diagenesian sedimentu baten zatiki banan- 3 aragonitoaren isomorfoa. Beste mineral berun- duak material baten (zementuaren) bidez atxiki- dunen alterazioaz sortzen denez, haiekin batera rik geratzeko prozesua. Eskuarki, partikulen agertzen da (galena, esfalerita, etab). Berunaren arteko poroetatik zirkulatzen duen urak gatzak mea garrantzitsua da. ditu disolbaturik, eta horiek hauspeatzean, hutsuneak bete egiten dira. en cerussite es cerusita en cementation fr cérusite es cementación fr cimentation zianita

Zenozoiko Al2SiO5. Aluminosilikatoen taldeko poli- morfoa. Fanerozoiko eonaren (eta eontemaren) era en kyanite (eta eratema) gazteena. Mesozoikoaren ondo- es cianita rengoa da eta gaur egun arte luzatzen da, 65 Ma fr cyanite inguruko iraupena izanik. Tertziarioa eta Kua- ➤ aluminosilikato ternarioa ditu bere baitan. Mesozoikoan nagusi izan ziren narrastien suntsipenaren ondoren, zianobakterio Zenozoikoan ugaztunak ugaritu ziren, baita en cyanobacteria hegaztiak eta loredun landareak ere. Bestetik, es cianobacteria izaki ornogabe modernoek Mesozoikoko forma fr cyanobactérie bereziak ordezkatu zituzten. Orogenia Alpetarra ➤ zianofito ere garai horretan gertatu zen. en Cenozoic zianofito es Cenozoico Izaki prokariotoa, hots, zelularen nukleoa fr Cénozoïque mintzik gabekoa eta hainbat organulurik gabe- koa, esaterako, mitokondria eta kloroplastorik zeolita gabekoa; beraz, Monera erreinukoa. Zianofito Tektosilikatoen klaseko mineralen taldea, edo zianobakterioek a klorofila zein fikobilipro- potasioa, kaltzioa eta sodioa duten silikato alu- teinen taldeko pigmentuak dituzte eta nitroge- miniko hidratatuez osatua. Zeolitek, berotzen noa finkatzen dute. Ingurune askotan bizi dira, direnean H2O molekulak gal ditzakete, barne- kontinenteko zein itsasoko uretan; eukariotoek -egituran hutsuneak utziz. Hidratatu gabeko ezin jasan ditzaketen baldintzetan ere agertzen zeolitek, berriz, iragazki gisa jokatzen dutelarik, dira, hala nola, marea arteko eta marea gaineko ura edo tamaina egokia duten molekulak zurga inguruneetan, gazitasun-aldaketa handiko ditzakete. Propietate hau industri arlo askotan eskualdeetan eta elikagai gutxiko zonetan. Zia- erabiltzen da: hondakinen kudeaketan, hidro- nofito fosilak globulu edo hari itxurakoak dira karburoen tratamenduan, etab.etan. gehienetan, eta maiz estromatolitoekiko lotura en zeolite zuzena dute. Arkearrean agertzen dira lehenen- 311 zigilatu

go aldiz, duela 3.850 Ma hain zuzen; beraz, eza- zilbor gutzen diren izaki zaharrenak dira. en umbilic en Cyanophyta es ombligo es Cianofites fr ombilic fr Cyanophycées zilborralde zigilatu en umbilical side en sealed es lado umbilical es sellado fr côté ombilical fr étanche zimur zigilu en creased; rough; wrinkled es rugosidad en seal fr rugosité es sello fr scellement zimurtsu zikadaleak en rugose es rugoso en cycadales fr rugeux es cicadales fr cycadales zinabrio ziklo HgS. Sistema hexagonalean kristaltzen den sulfuroa, gorrixka edo grisa, dentsitate handikoa en cycle eta gogortasun txikikoa (H=2-2.5, labanaz egin es ciclo dakioke marra). Merkurioaren mea garrantzi- fr cycle tsuena da. ziklo freatiko en cinnabar es cinabrio en phreatic cycle fr cinabre es ciclo freático fr cycle phreatique zinematika en kinematic zikloestratigrafia es cinemática en cyclostratigraphy fr cinématique es cicloestratigrafía fr cyclostratigraphie zingira en bog; swamp ziklosilikato es pantano Silikatoen klaseko mineralen familia. fr marécage en cyclosilicate es ciclosilicato zingira- fr cyclosilicate SIN: zingiratar ➤ silikato en palustrine es palustre zilartsu fr palustre en a rgentiferous es a rgentífero zingiratar fr a rgentifère zingira- 312 zizaila-zona moldakor zirkoi es ángulo de cizalla fr angle de cisaillement ZrSiO4. Nesosilikatoen klaseko mineral tetragonala, sarritan torio eta uranioaren aztar- nak dituena. Mineral osagarri arrunta da arroka zizaila-esfortzu igneoetan, metamorfikoetan eta sedimentario en shear stress detritikoetan. Kantitate handitan agertzen dene- es esfuerzo de cizalla an, zirkonio metalaren iturria da. Zirkoiak kolo- fr contrainte cisaillant re gorrixka izaten du, baina gardena denean harribitxi gisa erabiltzen da. zizaila-plano en zircon en shear plane es circón es plano de cizalla fr zircon fr plan de cisaillement zirku zizaila-zona en cirque Deformatu gabeko bi blokeren artean ger- es circo tatutako zizailazko desplazamenduaren ondo- fr cirque rioz deformazio moldakorra jasan duen zona. Luzeak baina estuak diren zizaila-zonak berezi- zirku-glaziar ki lurrazaleko eremu sakonetan agertzen dira. en glacier cirque Deformazio handiko eremu hauetan blokeen es glaciar de circo arteko higidura deformazio jarraiaz gertatzen fr glacier de cirque da. Mugimendu hau deformazio jarraia eta ez- -jarraiaren konbinaketaz suertatzen bada, aldiz, zirripedo zizaila-zona hauskor-moldakor izenaz ezagu- en cirripedian tzen da. Zizaila-zona failaren analogo moldako- es cirrípedo rra denez, terminologia berbera erabil daiteke, fr cirripède hau da, zizaila-zona normala, alderantzizkoa ala urradurazkoa izan daiteke. Deformazio handia- zirtokono ren ondorioz, ondo garatutako fabrikak sortzen en cyrtocone dira (foliazio milonitikoa eta luzatze-lineazioa). es cirtocono en shear zone fr cyrtocòne es zona de cizalla fr zone de cisaillement zisku halo zizaila-zona hauskor en brittle shear zone zizaila bakun es zona de cizalla frágil en simple shear fr zone de cisaillement fragile es cizalla simple fr cisaillement simple zizaila-zona hauskor-moldakor en brittle-ductile shear zone zizaila puru es zona de cizalla frágil-dúctil en pure shear fr zone de cisaillement fragile-ductile es cizalla pura fr cisaillement pur zizaila-zona moldakor en ductile shear zone zizaila-angelu es zona de cizalla dúctil en shear angle fr zone de cisaillement ductile 313 zoario

zoario zokalo-estilo en zoarium en basement style es zoario es estilo de zócalo fr zoarium fr style de socle

zoezio zokor en zooacium SIN: mokor es zoecio en tormo fr zoécie es tormo fr rocher isolé zohikatz zoladura en peat es turba en pavement es pavimento fr tourbe fr cuticule ➤ ikatz zona ase zohikaztegi en saturate zone en peat bog es zona saturada es turbera fr zone saturée fr tourbière zona asegabe zoisita en no saturate zone en zoisite es zona no saturada es zoisita fr zone no saturée fr zoïsite zona bioestratigrafiko zokalo en biostratigraphic zone es zona bioestratigráfica Gehienetan tolesturik eta metamorfiza- fr zone biostratigraphique turik agertzen den material-multzoa; horien gai- nean diskordanteki arroka sedimentarioak ezar- zona ekuatorial tzen dira, estalkia deritzona osatuz. en equatorial zone Tektonikan, gutxi deformaturiko arroka es zona ecuatorial sedimentarioen substratua. Zokaloaren gaineko fr zone équatoriale arroka sedimentarioak zokalotik desitsatsi eta askoz deformazio handiagoa jasaten dute. zona epel

Metodo geofisikoaren bidez ikertzeko en tenperate zone es zona templada sakonegi dauden arrokak; adibidez zokalo fr zone tempérée akustikoa. Granitizazio zein metamorfizazioz oso zona freatiko gogortu diren material zaharrez osatutako egitu- en phreatic zone ra geologikoa, antzinako geruza sedimentarioen es zona freática edo geruza berrien azpian dagoena. fr zone phreatique en basement es zócalo zona polar fr socle en polar zone 314 zulo

es zona polar Zooxantela fr zone polaire en Zooxanthella es Zoosantela zona subtropikal fr Zooxanthelle en subtropical zone es zona subtropical zoru bigun fr zone subtropicale en softground es fondo blando zona tropikal fr fond mou en tropical zone es zona tropical zoru gogor fr zone tropicale en hardground es fondo endurecido zona uberatsu fr fond induré Zona asearen goi-mailak eta lurzoruaren azalak mugatutako lurpeko zona. Alde batzuk, zoru irmo noizbehinka, urez aseturik egon daitezkeen en firmground arren, poroak airez beteta agertzen dira ur gra- es fondo firme bifikoa desagertzean. fr fond ferme en vadose zone es zona vadosa zorupe fr zone vadose en subsoil es subsuelo zonazio fr sous-sol en zonation es zonación zuhaizkara fr zonation en arborescent es arborescente Zooficus fr arborescent en Zooficus es Zooficus zulaketa fr Zooficus SIN: perforazio zooflagelatu en drilling; perforation es perforación en zooflagellate fr perforation es zooflagelado fr zooflagellé zula(tu) zooide en to sape es socavar en zooid fr creuser es zooide fr zooide zulo zooplankton SIN: hutsune en zooplankton en hole; hollow es zooplancton es hoyo; oquedad fr zooplancton fr creux; puit 315 zulotsu

zulotsu es remolino en hollow fr remous; tourbillon; tournoiment es oqueroso fr creuxeus zurrunbilotsu en turbulent zunda es turbulento en sound fr turbulent es sonda fr sonde zurruntasun-modulu en modulus of rigidity zundaketa es módulo de rigidez fr module de rigidité Ebakidura zirkularreko zulaketa mekaniko sakona. Zundaketa-zuloak, gehienetan, 3-20 zutabe cm-ko diametroa du eta metro gutxi batzuetatik kilometro batzuetarainoko luzera izan dezake. en column Lurpeko materialak (arrokak, mineralak, urak es columna fr colonne eta hidrokarburoak) aztertzeko eta ekonomiko- ki ustiatzeko errentagarriak ote diren jakiteko zutabe estratigrafiko egiten da. en borehole; well Leku jakin bateko geruzen ordena eta es sondeo ezaugarriak erakusten dituen irudia. Irudiak fr sondage zutabe bertikal baten itxura du, eta bertan geru- zak irudikatzen dira: zaharrenak behean eta zundaketa-basa berrienak goian. en drilling mud en stratigraphic column es lodo de sondeo es columna estratigráfica fr boue de sondage fr profile stratigraphique

zuntsu zutabe-disjuntzio SIN: fibroso; zuntz- Laba basaltikoak eta batzuetan beste arro- en fibrous ka estrusibo zein intrusiboetan ere azaltzen es fibroso diren sekzio poligonaleko zutabe prismatiko fr fibreux paraleloak. Laba erabat geldituta dagoenean, solidifikatuta dagoen azaleko hoztea beroaren zuntz- eroapenak kontrolatzen du; horrek tenperatura- -desberdintasunak eragiten ditu labaren barne- zuntsu an eta baldintza egokietan konbekzio-korron- zurgapen teak ere sorraraz ditzake. Konbekzio-zelula horiei esker erregularki banatuta dauden gune SIN: absortzio hotzak era daitezke; gune hotz horiek egonkor en absorption mantentzen dira eta, solidotzea hasten delarik, es absorción uzkurdura-gune modura joka dezakete. Gune fr absorption horien tentsio-banaketak elkarren segidako gune hotzen arteko erdiko puntuetan uzkurtze- zurrunbilo -hausturak eragiten ditu, eta haustura hauek SIN: arranpa bertikalki garatuz joango direlarik, kolada oina- en swirl; whirl; whirlpool rri hexagonala duten prisma erregularren segida 316 zutabe-laba bihurtzen da. Hozte motelak zutabe-disjun- en column disyuntion tzioari laguntzen dio. es disyunción columnar fr débit columnaire Tenperaturarekin batera labaren propieta- te erreologikoak aldatzen direnez, beste zenbait zutabe-laba motatako disjuntzioak sor daitezke hozte proze- suan sortzen diren puntu hotzen eta beroen en column-lave banaketaren arabera, adibidez, bola-disjuntzioa, es lava columnar fr lave prismée xafla-disjuntzioa, etab. ➤ laba

317