Lurraren Zientzien Oinarrizko Lexikoa
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Lurraren Zientzien Oinarrizko Lexikoa Euskaltzaindiaren Zientzia eta Teknika Hiztegia Biltzeko egitasmoaren (ZTHB) helburua da Euskaltzain- diaren Hiztegia zientzia eta teknologiaren arloetako kontzeptuez eta haiek adierazteko hitzez aberastea. Euskaltzaindiak erabaki du Euskaltzaindiaren Hiztegiaren uneko bertsioan sartu ez diren baina bi alderdi hauetatik begiratuta sartu behar liratekeen hitzak biltzea eta gizarteratzea: • Hezkuntzan irakasten den kontzeptua izatea: Bigarren Hezkuntza, Batxilergoa eta Unibertsitateko lehen mailak. • Zientzia eta teknologiaren dibulgazioan (komunikabideetan, liburuetan. ) erabilia izatea. Horretarako, arloka egiten da lan, eta, arlo bakoitzean, ZTHB lantaldeak arloko adituz osatutako berariazko talde baten laguntza du. Arloko testuetako tradizioa eta erabilera aztertu ondoren, eta Eus- kaltzaindiaren lexikorako irizpide orokorrak kontuan izanik, lantaldeak arloko oinarrizko kontzeptuetarako euskarazko adierazleak proposatzen dizkio Euskaltzaindiari. Helburu hori lortzeko, bi lan hauek egin behar izan ditu lantaldeak: • Lehenik, Euskaltzaindiaren Hiztegian onartu diren arloko hitzak bildu. • Bigarren, Euskaltzaindiaren Hiztegian ez dauden eta lantaldearen ustez hara biltzea merezi luketen arloko hitzak hautatu. Lan horien emaitzak bilduz, arlo bakoitzeko "oinarrizko lexikoa" osatzen da. Lan-prozedurak hiru urrats ditu: • Arloko materiala bildu eta lantzea, baliabide lexikalak eta testualak erabiliz. Horren emaitza arloko hautagai-zerrenda da. Erabilera-datuak eta hiztegietako informazioa ere bildu da. • Arloko aditu-taldeak aurreko hautagaien multzotik kontzeptuak eta horiek adierazteko hitzak hau- tatzea. • ZTHB lantaldeak adituek hautatutako kontzeptuak adierazteko hitzak areago dokumentatzea, aztertzea eta, adituekin adostu ondoren, Euskaltzaindiari aurkeztekoa den proposamena lantzea. • Euskaltzain osoek proposamena aztertzea eta, egoki baderitzote, osoko bilkuran onartzea. Lan hori egiteko, lantaldeak baliabide hauek erabili ditu: • Baliabide lexikalak: Euskaltzaindiaren Hiztegia, Euskalterm datu-banku publikoa, Elhuyarren Zien- tzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa, Ibon Sarasolaren Zehazki hiztegia, Bostak Bat el- kartearen Adorez saileko Hiztegia 5000, Labayru Ikastegiaren Euskara-Gaztelania/Castellano-Vasco hiztegia, Elhuyar Hiztegia (eu-es/es-eu), Nolaerran hiztegia, Geologia Hiztegi Entziklopedikoa, EHUGET. Elhuyar (1999) eta Elhuyarren Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa. • Testu-baliabideak: ◦ Arloko testu-bilduma, egitasmo honetarako berariaz bildua (1,8 milioi hitz): – ABRISKETA, J.I., ETXEBERRIA, J. Uholde unibertsaletik gaurko katastrofismora. Gaiak. 2005. – ANTIGUEDAD, I. Geologia 1. Barneko geodinamika (2. argitalpena). UEU, 1986. – ANTIGUEDAD, I. Geologia 2. Kanpo geodinamika (2. argitalpena). UEU, 1986. – ANTIGUEDAD, I., ARRIORTUA, M., RIBERA, A., SOLBES, M. Geologia orokorra: petrologia, kristalografia. UEU, 1980. – APRAIZ, A. Plaka-tektonika: Lurraren funtzionamendua ulertzeko teoria. UEU, 2005. 1 – BODEGO, A., MENDIA, M., ARANBURU, A., APRAIZ, A. (arg). Euskokantauriar Arroko eboluzio geologikoa. UPV/EHU, Argitalpen Zerbitzua, 2015. – BODEGO, A., MENDIA, M., ARANBURU, A., APRAIZ, A. (arg.). Landa-geologia: 12 irteera Euskokantauriar Arroan zehar. UPV/EHU, Argitalpen Zerbitzua, 2014. – BRYSON. B. Ia denaren historia labur bat (geologiako kapituluak). Z izpiak 1 - Elhuyar, 2009. – DESSLER, A. E., PARSON, E. A. Klima-aldaketa globalaren zientzia eta politika. Ezta- baidarako gida. Zientzia Irakurle Ororentzat - ZIO; 8 2009. – DIEGUEZ, K. Eguraldia eta kultura euskaldunen artean. Aroaren berbaroa. Gaiak, 2008 – DOMÈNECH, R., MARTINEL, J. Fosilen atarian. UPV/EHU, Argitalpen Zerbitzua, 2004. – EIMA katalogoa: Lur eta ingurumen zientziak: unitate didaktikoak ataleko zenbait uni- tate (1-8) – ELHUYAR GEOLOGIA TALDEA. Hirugarren planeta - Geologia UBI. Elhuyar, 1988. – ELHUYAR FUNDAZIOA. Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa - Lurraren zientzien arloetako artikulu entziklopedikoak [2016-01-19] – GeoBizirik.org. Hainbat egile. Geologia bizirik. ZTF-FCT, Eusko Jaurlaritza, UPV/EHU, 2011. – Geologia interesdun lekuen inbentarioa. Eusko Jaurlaritza. [2016-05-11f] – GRIBBIN, J. Gure planeta aldakorra. Isla bilduma Elhuyar-Elkar. 1991. – EUSKO JAURLARITZA. hiru.eus - "Geologia" ataleko artikuluak [2016-01-19] – LOSADA, R., ROJÍ, E., HERNÁNDEZ, J.Ma, CUADRADO, J. Lurzorua aztertzeko eta ikertzeko oinarriak. Lurzoruaren mekanika: hastapenak. UPV/EHU, Argitalpen Zerbitzua, 2010 – LUR ENTZIKLOPEDIA. Geografia Unibertsala. 1999 ("Geologia" eta "Lurraren zien- tziak" kategorietako artikuluak). – MARTÍNEZ, L. M., RAMÓN, R., APRAIZ, A. Kartografia geologikoa: sarrera. UPV/EHU, Argitalpen Zerbitzua, 2001. – MEDINA, M. Meteorologiaren hastapenak. Isla bilduma Elhuyar-Elkar.1990. – NESSE, W. Mineralogiaren hastapenak. D. UPV/EHU, Argitalpen Zerbitzua, 2013 – PARK, R. G. Geologia estrukturalaren oinarriak. UPV/EHU, Argitalpen Zerbitzua, 2008. – POZO, M., GONZÁLEZ, J., GINER, J. Geologia praktikoa. Materialak ezagutzea eta mapen analisia. Hastapenak. UPV/EHU, Argitalpen Zerbitzua, 2009. – ROBINSON, A. H.; MORRISON, J. L., MUEHRCKE, P.C., KIMERLING, A., GUPTILL, S. C. Kartografiako elementuak. UPV/EHU, Argitalpen Zerbitzua, 2007. – SOBEL, D. Longitudea. Zientzia Irakurle Ororentzat - ZIO; 16. UPV/EHU, 2012 – STRAHLER, A. N., STRAHLER, A. H. Geografia fisikoa. UPV/EHU, Argitalpen Zerbi- tzua, 2001. – URIARTE, A. Lurreko klimaren historia. Eusko Jaurlaritza, 2009 – WIKIPEDIA. "Geologia" eta "Lurraren zientziak" kategorietako artikuluak. [2016-05-20] Testu-bilduma horretatik, termino hautagaiak automatikoki erauzi dira, Elhuyar eta Ixa tal- dearen Erauzterm termino-erauzlea erabiliz. ◦ Arloko web-corpusa, Elhuyarrek Internetetik automatikoki eratua, bere I+G sailak garatutako CO3 aplikazioaren bidez (1,2 milioi hitz). Aurrekoan bezala, honetan ere Erauzterm erabili da termino hautagaiak lortzeko. ◦ Espezialitate-corpusak: – Zientzia eta Teknologiaren Corpusa (ZTC). Aurrekoan bezala, honetan ere Erauzterm erabili da termino hautagaiak lortzeko (ZTCko "Lurraren zientziak" eremuko azpicorpusa; 0,255 milioi hitz). 2 – EHUskaratuak - EHUko ikasliburuen itzulpenen corpus paraleloa ◦ Corpus orokorrak: Euskaltzaindiaren Lexikoaren Behatokia, EHUko Euskara Institutuaren Egungo Testuen Corpusa, Elhuyar Web-corpusa (euskarazko corpus elebakarra), eta Elhuya- rren Corpeus tresna, Internet corpus gisa kontsultatzeko. • Aditu-taldea: ◦ Luis Miguel Agirrezabala. UPV/EHU - Zientzia eta Teknologia Fakultatea - Estratigrafia eta Paleontologia saila ◦ Garbiñe Alkiza. Elhuyar Fundazioa - Hizkuntza eta Teknologia ◦ Iñaki Antiguedad. UPV/EHU - Zientzia eta Teknologia Fakultatea - Geodinamika saila ◦ Estibaliz Apellaniz. UPV/EHU - Zientzia eta Teknologia Fakultatea - Estratigrafia eta Pa- leontologia saila ◦ Arturo Apraiz. UPV/EHU - Zientzia eta Teknologia Fakultatea - Geodinamika saila ◦ Arantza Aranburu. UPV/EHU - Zientzia eta Teknologia Fakultatea - Mineralogia eta Petro- logia saila ◦ Arantxa Bodego. UPV/EHU - Zientzia eta Teknologia Fakultatea - Estratigrafia eta Paleon- tologia saila ◦ Gotzone Imaz. Gernikako BHI ◦ Eguzkiñe Iturrioz. Tecnalia - Meteorologia ◦ Amaia Lopetegi. Azkoitiko BHI ◦ Jon Saenz. UPV/EHU - Zientzia eta Teknologia Fakultatea - Fisika Aplikatua II saila ◦ Onintze Salazar. ETB - Meteorologia ◦ Maria Cruz Zuluaga. UPV/EHU - Zientzia eta Teknologia Fakultatea - Mineralogia eta Petrologia saila Euskaltzaindiak 2021eko otsailaren 22an onartua. 3 Euskara-erdarak zerrenda abisal (Ozean.) agorraldi (Geol.) en: abyssal sin. agorte es: abisal en: low flow; low water fr: abyssal es: estiaje fr: étiage ablazio iz. (Geol.) Glaziarraren ablazio-zona. en: ablation agorte (Geol.) es: ablación sin. agorraldi fr: ablation en: low flow; low water es: estiaje abrasio (Geol.) fr: étiage sin. urradura en: abrasion agregatu iz. (Geol.) Pikor-agregatuak. es: abrasión en: aggregate fr: abrasion es: agregado fr: agrégat abrasio-plataforma (Geol.) sin. urradura-plataforma aintzira (Geogr./Geol.) en: abrasion platform; wave-cut platform sin. laku es: plataforma de abrasión; rasa; rasa en: lake intermareal; rasa mareal es: lago fr: plateforme d’abrasion; plateforme fr: lac d’érosion marine aintzira barometriko (Meteorol.) adar (Geol.) en: flat low; large shallow low; shallow low sin. ibaiadar es: baja poco profunda; pantano en: affluent; tributary barométrico es: afluente; tributario fr: marais barométrique fr: affluent; tributaire aire iz. (Meteorol.) Airearen dentsitatea eta adbekzio (Meteorol.) hezetasuna. en: advection en: air es: advección es: aire fr: advection fr: air adbekzio-laino (Meteorol.) aire polar (Meteorol.) sin. itsas laino en: polar air en: advection fog; sea fog es: aire polar es: niebla de advección; niebla marina; fr: air polaire niebla por advección fr: brouillard d’advection; brouillard marin aire tropikal (Meteorol.) en: tropical air adin iz. [unitate geokronologikoa] (Geol.) es: aire tropical en: age fr: air tropical es: edad fr: âge aire-masa iz. (Meteorol.) Frontea badoa, baina aire-masa hotz bat helduko da. aerosol (Meteorol.) en: air mass en: aerosol es: masa de aire es: aerosol fr: masse d’air fr: aérosol aire-poltsa (Meteorol.) agata (Miner.) sin. beheranzko korronte en: agate en: air pocket; downdraft; downdraught es: ágata es: bolsa de aire; corriente descendente fr: agate fr: courant descendant; poche d’air 4 akantita iz. (Miner.) ‘Ag2S-ren polimorfoa, albufera iz. (Geogr.) Valentziako albufera. 177 ◦C-tik behera egonkorra dena’ sin. itsasertzeko urmael en: acanthite