Wydarzyło Się Na Krajnie, Czyli Zarys Dziejów Mąkowarska Do 1945 Roku
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Jakub Markiewicz Wydarzyło się na Krajnie, czyli zarys dziejów Mąkowarska do 1945 roku Mąkowarsko 2013 „Czym jest historia? Echem przeszłości odbitym przez przyszłość. Odblaskiem przyszłości rzuconym w przeszłość” (Victor Hugo) Wstęp Opracowanie to stanowi próbę ukazania dziejów Mąkowarska i okolic w okresie od początków istnienia wsi do 1945 roku. Ta niewielka miejscowość położona na Krajnie posiada bogatą i ciekawą historię, która ukazuje mieszkańcom dzieje ludności, rozwoju gospodarczego, kształtowania się du- cha narodowego w lokalnym społeczeństwie oraz rolę kościoła katolickiego. Moja praca stanowi także próbę utrwalenia tego, co jest ulotne i umyka z ludzkiej pamięci. Publikacja powstała w oparciu o materiały źródło- we z XIX i XX wieku dostępne w archiwach w Bydgoszczy, Toruniu i Poznaniu. Wykorzystana została też literatura oraz Skład i druk: zdjęcia i dokumenty będące w posiadaniu osób prywatnych. KRD s.j. Rajmund Karolak, Dariusz Zieliński Wiele informacji, szczególnie z okresu II wojny światowej, po- ul. Jagiellońska 18, 85-097 Bydgoszcz chodzi ze wspomnień ludzi pamiętających ten okres. tel. +48 / 52 325 79 10, fax +48 / 52 325 79 20 Jestem wdzięczny wszystkim, którzy przyczynili się e-mail: [email protected] www.krd.info.pl do powstania tego opracowania. Szczególnie dziękuję panu dr. Markowi Sassowi za wsparcie merytoryczne i konsul- ISBN 978-83-63779-01-6 tacje historyczne, księdzu proboszczowi mgr. Wiesławowi 3 Wiśniewskiemu za udostępnienie dokumentacji parafialnej i wsparcie w wydaniu publikacji, panu mgr Jackowi Kuflowi za pomoc w zdobywaniu materiałów, panu mgr. inż. Tomaszowi Kowalskiemu za przetłumaczenie dokumentów zapisanych w języku niemieckim oraz pani mgr. Beacie Surdej. Dziękuję również wszystkim osobom, które udostępniły swoje zbiory fotograficzne, a także podzieliły się wspomnieniami z minio- Wprowadzenie nych lat. Wyrażam nadzieję, że informacje zawarte w publikacji wzbudzą szczególnie w mieszkańcach Mąkowarska poczucie, Jakub Markiewicz z Mąkowarska, człowiek z miejscem że to ich mała ojczyzna. Przywołają wspomnienia z dzieciń- związany i w nim zakorzeniony, podjął ogromy trud ocalenia stwa, a krótka historia Mąkowarska będzie elementem, który pamięci i kultury, a tym samym opowiedzenia dziejów swojej umocni więź z tą wsią i utwierdzi wszystkich w przekonaniu, małej ojczyzny. Przestrzeń życia własnego (środowisko lokal- że kluczem do przyszłości jest pamięć o przeszłości. ne), używając określenia Marii Mendel, Autor postrzega w ka- tegoriach czasoprzestrzennych (heterochronotopicznych)1. Jakub Markiewicz W jego rozumieniu miejsce jest „nienaruszalne” geograficznie, ale jednocześnie zapisane (umieszczone) w czasie, a poprzez to zmieniające się i różnorodne. Stąd, z jednej strony, chro- nologiczne ujęcie dziejów, a równocześnie problemowe ich Wykorzystane w publikacji fotografie pochodzą przedstawienie. z Bundesarchive, Centralnego Archiwum Państwowego, archi- Tam, gdzie jest to możliwe Autor dokonuje uzupełnienia, wów w Toruniu i Poznaniu oraz ze zbiorów prywatnych dra. konfrontacji „danych zewnętrznych” zawartych w oficjalnych Marka Sassa, Jacka Kufla, Haliny Śliwińskiej, Grzegorza Myka, źródłach archiwalnych ze „śladami pamięci” zachowanymi Jadwigi i Grzegorza Kiełczyńskich, Zdzisławy i Grzegorza wśród członków miejscowej społeczności. Na tej płaszczyź- Wiśniewskich, Urszuli Wiśniewskiej oraz ze zbiorów autora. nie dochodzi do „dialogu” między pamięcią komunikatywną 1 M. Mendel, Heterotopologia jako odmiana myślenia o badaniach w polu pedagogiki społecznej, (w:) M. Ejsmont, B. Kosmalska, M. Mendel (red.), Obraz, przestrzeń, popkultura. Inspiracje badawcze w polu pedagogiki spo- łecznej, Toruń 2009, s. 167 – 169. 4 5 (codzienną) a pamięcią kulturową, zapisaną w źródłach – „no- osób z tą miejscowością związanych, odnajdzie coś dla siebie. śnikach pamięci.”2 W centrum tego dialogu znajduje się czło- Obraz „tego co było” trafia do wyobraźni Czytelnika. Staje się wiek, którego celem jest historyczna rekonstrukcja „zapomnia- „zaczynem” mobilizującym do podejmowania kolejnych kro- nych światów”, ukazanie mentalności, życia codziennego, rela- ków „ocalania pamięci”. Dziedzictwo historyczno – kulturo- cji społecznych oraz specyfiki i różnorodności miejsca3. we małej ojczyzny łączy pokolenia, bowiem, jak pisał Tadeusz Rozmowy z tymi, którzy opowiadają swoje własne histo- Frąckowiak: „dla dziecka mała ojczyzna jest początkiem drogi rie sprzyjają, czasami subiektywnemu, poszerzeniu oraz uzu- ku bujnemu życiu; dla młodości wiekiem walki, sławy i przy- pełnieniu wcześniej zebranych danych. Wynika to ze specyfiki szłością bez końca; dla starca ulotnym wspomnieniem chwil, źródeł, do których należy zaliczyć „pamięć własną”, materiały niezmiernie krótką przeszłością.”4 autobiograficzne, dokumenty osobiste, czasami od lat przecho- „Wydarzyło się na Krajnie, czyli zarys dziejów wywane w szufladach - czyli to wszystko, co „mamy na wycią- Mąkowarska do 1945 roku” Jakuba Markiewicza to podsu- gnięcie ręki.” mowanie pasji oraz fascynacji historyczną przeszłością małej Dzięki poszukiwaniom Jakuba Markiewicza na światło ojczyzny, a jednocześnie początek kolejnego etapu drogi ob- dzienne wydobyty został świat odległy, po części nieznany ranej przez Autora. Jednym z jej celów jest dalsze odnajdywa- w ogóle, albo nawet całkowicie zapomniany. Na kolejnych kar- nie i odkrywanie „śladów przeszłości”, kolejnym budowanie tach niniejszej książki przywołane zostały z przeszłości fakty na miejscowym dziedzictwie kulturowym tożsamości indywi- dotyczące dziejów szkoły i biblioteki, wspólnot religijnych, dualnej oraz grupowej pozwalającej tworzyć wspólnotę lokal- działalności gospodarczej, aktywności społecznej, patrio- ną. To jest zobowiązanie wobec tych, którzy „teraźniejszość” tycznej, narodowej mieszkańców. Zagadnienia te ukazane są Mąkowarska kształtowali w przeszłości, ale również zadanie nie tylko w odniesieniu do samego Mąkowarska, ale również przekazania pamięci tym, którzy swoją „teraźniejszość” dopie- ościennych miejscowości, co znacząco poszerza perspektywę ro będą tworzyć. Historia to nie tylko czas miniony, zamknięty. poznawczą. Z jej bogactwa jesteśmy zobowiązani czerpać to, „co służy ku W owych międzypokoleniowych „powrotach do prze- tworzeniu jutra.” 5 szłości”, każdy z mieszkańców Mąkowarska, jak również dr Marek Sass 2 Traba R. (2006), Historia – przestrzeń dialogu, Warszawa 2006, s. 32 – 33. 3 Domańska E. (2011), Historia antropologiczna. Mikrohistoria, [w:] N. Z. Davis, Powrót Martina Guerre’a, Po- 4 Frąckowiak T., O pedagogice nadziei. Fascynacje i asocjacje aksjologiczne, Poznań, 2007, s.278. znań 2011, s. 217. 5 Theiss W., Radlińska, Warszawa 1997, s. 207. 6 7 Czasy najdawniejsze Tereny dzisiejszego Mąkowarska znajdują się na obsza- rach objętych na przestrzeni wielu tysięcy lat zlodowaceniami (tzw. glacjałami): krakowskim (ok. 550 - 400 tys. lat p.n.e.), środkowopolskim ( ok. 240 – 120 tys. lat p.n.e.) i bałtyckim (ok. 90 -12 tys. lat p.n.e.). Koniec trzeciego zlodowacenia bałtyckiego był związany z wystąpieniem procesów rzeźbo- twórczych, które w bardzo istotny sposób przyczyniły się do ukształtowania terenów oraz powstania rzek i jezior. Następowały po sobie kolejne epoki kształtujące życie codzienne, rozwój osad, kulturę, rolnictwo, które nazwano: epoką kamienia, epoką brązu i epoką żelaza, przyjmując jako punkt odniesienia surowiec, dzięki któremu w danym czasie wytwarzano narzędzia do pracy6. Epoka kamienia dzieliła się na trzy podokresy: paleolit - mający swój początek około 230 tys. lat temu; mezolit (około 8000 – 4500 r. p. n.e.) oraz neolit ( do 1700 r. p. n.e.)7. Kolejna, 6 M. Sass, Dzieje Gostycyna i okolicy. Pradzieje, Rycerze, Szlachta, Ziemianie, Bydgoszcz – Gostycyn 2006. 7 Ibidem. 8 9 epoka brązu, trwała do około 700 roku p.n.e. Nastąpiła po niej w małych osadach składających się z pojedynczych wolno sto- epoka żelaza, która dzieliła się na następujące podokresy: halsz- jących domostw. Większość z nich miała charakter krótkotrwa- tacki (od. 700 - 400 r. p.n.e.), lateński (ok. 400 r. p.n.e. - 30 r. ły. Budowano niewielkie budynki naziemne na planie prosto- n.e.) , rzymski (ok. 30 – 500 r. n. e.), wczesnego średniowiecza kąta, półziemianki słupowe lub zwykłe ziemianki. Ziemianka (ok. 500 – 1250/1300 r. n.e.), późnego średniowiecza oraz cza- była pomieszczeniem o wymiarach około trzy na cztery metry sów nowożytnych8. Kształtował się wówczas teren, osadzała wkopaną w ziemię i osłonięta konstrukcją słupową oraz kry- ludność, rozwijało się rolnictwo, kultura, wierzenia i obyczaje. ta dachem z darni lub strzechą. Pomieszczenie to służyło do Najstarszym znaleziskiem archeologicznym z terenu spania dla małej rodziny. Ludność kultury ceramiki wstęgowej Mąkowarska i okolic była wywodząca się z neolitu motycz- jako pierwsza na naszych terenach rozwinęła rolnictwo i ho- ka kamienna odnaleziona na terenie Sokola Kuźnicy, która dowlę zwierząt domowych. Prowadziła pierwotną, prymitywną pochodziła z przypadkowego, pojedynczego, luźnego od- gospodarkę rolną. Nie znano nawożenia, dlatego ziemia na po- krycia z okresu międzywojennego. Świadczy ona o istnieniu lach szybko stawała się jałowa. Uprawiano głównie pszenicę, osadnictwa na tym obszarze. Podobne luźne znaleziska z oko- jęczmień i żyto. Wiązało się to z częstym przemieszczaniem lic Buszkowa i Łąska Wielkiego mogą świadczyć o śladach się ludności i czasowym użytkowaniem osad. Rolnicy hodo- osadnictwa kultury wstęgowej epoki neolitu (młodszej epoki wali głównie krowy (około 60%), kozy i owce, rzadziej świ- kamiennej). Zdaniem archeologów motyki służyły