NADLEŚNICTWO RÓŻANNA TO JEST WASZ LAS

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu

240 Karczewo Gostycyn Bysławek 240 Minikowo Błądzim Lubiewice Siemkowo Jeziorki Wielka Klonia Kamienica Karolewo Błądzim Zamrzenica Trutnowo Wałdowo

237 Wilkowo Lubiewo

NADLEŚNICTWO RÓŻANNA ZalesieKrólewskie Franciszkowo Bagienica Klonowo przeprawaWałdówko promowa Pruszcz Krupocin Mała Klonia parking i plaża Szewno Branica nadOlszewka Jeziorem Stoczek Krzywe Jezioro Strzemno Kolano N parking i plaża PieczyskaObodowo PÓŁWYSEP 237 KRÓWKA Dziedno Świekatowo SOKOLE ścieżkaDębiny do bobrów Bieniek Krówka -KUŹNICA Sucha (czarnym szlakiem) Tuszyny Tuszynki PRZEPRAWA PROMOWA Jania Góra pole biwakoweZielonka Jezioro Ośrodek Hodowli Mąkowarsko Stoczek Zwierzyny Sokole-Kuźnica Małe Łąkie Cierplewo

25 pole biwakowe Lubania-Lipiny Korytowo nad Jez. Białym J.Piaseczno Sośno Rudzianek Stanisławie Różanna Stążki Rezerwat Różanna Dęby Różanna Glinki J.Krzywe miejsce zwycięskiej bitwy Łaszewo z Krzyżakami – 10.10.1410 25 Wilcze Kadzionka Olszewka miejsca straceń mieszkańców J.Kadzionka Koronowa (II Wojna Światowa) Wątrobowo Łysa Góra Łowinek Gołuszyce

– Dębowa Góra Tylna Góra Serock Osiek – Srebrnica Zalew Łowin Koronowski J.Zamkowe

Buszkowo MAPA PIECZYSKA pozostałościHuta cmentarza Łąsko Wielkie dawnej wsi Hammer Jezioro Lipkusz Pólko Brzeźno J.Wielkie SREBRNICA Pruszcz Łąsko Małe Tobolno Nowy Dwór kościół pocysterskiJaszkowo w Koronowie Stary Jasiniec J.Małe Wudzynek Nieciszewo Nadleśnictwo Tobolno sanktuarium w Byszewie Różanna J.Piekło Brda 56 ruiny krzyżackiego zamku Aleksandrowiec Mirowice Mierucin J.Długie Wilcze Gardło Karolewo w Nowym Jasińcu Szkółka Leśna Wilcze Gardło Stary Dwór Wierzchucin J.Kamienne Więzowno Popielewo Królewski J.Krosna Gaj i Dąb Wyczółkowskiego ! trudny odcinek J.Salno 56 w Nowym Jasińcu Trzebień DĘBOWA GÓRA Byszewo Salno Zawada Niewieścin Okole Kanał Szlak Jezior Koronowskich Jezioro Lateralny Kotomierz (zielony) – 75 kmŁukowiec (str. 18-21) Krąpiewo Studzienne

Gogolin Stronno Sienno proponowana wycieczka Zalesie rowerowa w Rynnie Jezior 25 Jezioro 5 243 Samociążek Białe Byszewskich (str. 4-7) Witoldowo Magdalenka Marcelewo siedziba Gościeradz Brda NadleśnictwaSłupowo Różanna Wierzchucice Ługowo 5 leśniczówka Włóki granica Trzemiętowo 244 Borówno Nadleśnictwa Różanna Trzemiętówko Trzęsacz Kolonia Nekla Kusowo Marynin Hutna Wieś Chmielewo Bożenkowo 0 1 3 km Augustowo Gliszcz Smolary Piotrkówko Aleksandrowo Gądecz 244 244 POLECAMY: www.wirtualneszlaki.pl Autorzy openstreetmaps.org 244 Żołędowo 25 Wojnowo Maksymilianowo Jastrzębie Wisła Wilcze Strzelce Górne Sicienko Jagodowo Ugoda Jarużyn Kolonia Michalin Teresin Sitno Dąbrówczyn Janowo 5 Niwy Rafa Smukała Jarużyn Osówiec Zawada Opławiec Osielsko Mariampol Dąbrówka Nowa Niemcz Pień Kazin

Piaski Rynkowo 10 25 Czarnówczyn Niepodległości Minikowo Strzelewo Kamieniec Ślesin Wielka Kępa Myślęcinek Tatrzańskie Osowa Góra Kruszyn 10 Jachcice Eskulapa Bohaterów Kasztelanka Stary Fordon Ostromecko Zielonczyn Kruszyniec Czyżkówko 5 Bajka N 80 Akademickie Las to dla jednych miejsce pracy, dla innych przestrzeń przygody. Rozumiemy Was wszystkich, bo żyjemy lasem na co dzień. Jesteśmy tu gospodarzami, działamy dla wspólnego dobra przyrody i ludzi. Zapraszamy w lasy Nadleśnictwa Różanna. – leśniczy Leśnictwa Ługowo Bogdan Mańkowski To jest Wasz las. Gospodarujemy nim dla Was.

Przygody i miejsca

4 – 7 NIEZNANA KRAJNA 22 POLA BIWAKOWE Rodzinna wycieczka rowerowa Hotele z milionem gwiazd. wzdłuż Rynny Jezior Byszewskich. 23 REZERWAT PRZYRODY RÓŻANNA DĘBY Chronimy to, co cenne. 10 – 13 PÓŁWYSEP KRÓWKA 26 PIECZYSKA Zakątek doskonały podczas upalnego lata. Najpiękniejsza leśna plaża. Popularna plaża nad Zalewem Koronowskim. 27 TURYSTYKA KONNA 18 – 21 SŁODKIE JAGODY I OSTRE ŚCIEŻKI Szlaki konne Nadleśnictwa Różanna. Mała dwudniowa wyprawa dla tych, którzy lubią pokonywać rowerem leśne kilometry. 31 LAS ŚWIADKIEM DZIEJÓW Ciekawostki historyczne.

Po co leśnik w lesie

8. BY LAS TRWAŁ / 14. PRACA TRZECH POKOLEŃ / 16. ROZWAŻNIE POZYSKUJEMY DREWNO / 24. GOSPODARKA ŁOWIECKA / 28. OD MAŁEGO NASIONKA DO WIELKIEGO LASU / 32. UWIELBIAMY OPOWIADAĆ O LESIE I O NASZEJ PRACY

6 / 7 NIEZNANA KRAJNA

ą miejsca, o których wielu z dwiedziliśmy okolice Byszewa nas nie wie. Leżą tuż obok w weeekend majowy – piękny Sgłównych tras, zupełnie nieznane, Oczas, kiedy kwitną drzewa owocowe. zapomniane żyją własnym rytmem. Spędziliśmy cały dzień z przyjaciółmi, Zanurzone w przeszłości mają intry- przemierzając rowerami leśne drogi gującą historię przyprószoną jednak wzdłuż jezior. Nasze dzieci podróżo- kurzem niepamięci. Z pewnością wały w przyczepce rowerowej. Rowe- należy do nich zaliczyć okolice roz- rzyści znajdą tu mnóstwo inspiracji ciągające się pomiędzy miejscowo- do przygód. Na początek proponuję ściami Buszkowo – Byszewo – Ko- krótką i łatwą – niedzielną wycieczkę ronowo. To fragment historycznej rowerową z Byszewa. krainy zwanej Krajną. Tu za każdym zakrętem leśnego duktu, za każdym DOJAZD: najwygodniej samochodem pagórkiem, na który prowadzi po- do Byszewa; można zaparkować lna droga, czekają na nas tajemnica i pod pięknym kościołem. piękno. Dzięki temu zwykła wyciecz- ka staje się zaskakującą wyprawą. TRASA (PĘTLA OK. 16 KM): BYSZEWO – Przyjaciół i znajomych, odwiedzają- kamienistą drogą w dół za kościołem cych moje rodzinne strony, w pierw- na północny wschód – 5 km wzdłuż szym momencie zdumiewa bardzo jezior Krosna, Długie i Piekło do pagórkowaty teren i duża liczba je- SKARBIEWA – przy krzyżu przydrożnym zior ukrytych w zagłębieniach. Kra- w prawo do NOWEGO DWORU i tutaj znów jobrazowo najbardziej spektakularna w prawo do WIĘZOWNA, a następnie szo- jest głęboka Rynna Jezior Byszew- są przez Salno wracamy do BYSZEWA. skich. Ta piękna sceneria była tłem jednej z największych zwycięskich CZAS: około 4 godziny (licząc z małym bitew wojsk polskich nad Państwem piknikiem i zupełnie bez pośpiechu). Krzyżackim. Lubię sobie to wyobra- żać, wracając do rodzinnego domu. 6 / 7 ►

53°18’57’’N 17°50’23’’E

Rynna Jezior Byszewskich Robert Piotrowski, etnolog, Daniel Klawczyński ( Jez. Piekło) pochodzi z Mąkowarska podróżnik i fotograf 4 / 5 3 maja 2015, godz. 17:30 53°17’46”N 17°49’04”E Kościół w Byszewie 3 maja 2015, godz. 12:20 10 / 11 BY LAS TRWAŁ

„Pod kostur” to jedna z technik odnawiania lasu, stosowana przy najmniej- szych sadzonkach (np. sosny).

adzenie lasu to ciężka praca, którą wykonuje się głównie Sręcznie, przy pomocy szpadla lub tzw. kostura. Na przykład lukę Rękawice po wycięciu starego drzewostanu, czyli zrąb, obsadzamy sadzonka- mi ze szkółki leśnej. Nazywamy to odnawianiem lasu. Oprócz tego zalesiamy nieużytki porol- Kostur ne. Dzięki tym zabiegom nie tyl- ko zachowujemy trwałość lasu, lecz także sukcesywnie zwięk- szamy jego powierzchnię. Wio- senne odnowienia i zalesienia to popularna praca sezonowa.

Szkic przyszłych odnowień (gdzie i jakie gatunki zostaną posadzone) sporządzam zanim jeszcze zlecę drwalom wycinkę starego drzewostanu. Ta infor- macja musi zawczasu trafić do leśniczego-szkółkarza, by zdążył Szkic odnowień wyhodować sadzonki odpowied- nich gatunków. Koło się zamyka, las trwa. Sadzonki sosny

500 mln 21% 29,2% 33,2% sadzonek sadzą rocznie lesistość Polski, lesistość Polski, lesistość Nadleśnictwa leśniczy Leśnictwa Stronno leśnicy w całej Polsce 1945 r. 2015 r. Różanna, 2015 r. Barbara Burdzy-Nenczak PÓŁWYSEP KRÓWKA – labirynt natury –

Zanurzamy się w morze sosnowych borów, z drzewami zaglądającymi w nie- zliczone okna jezior. Gdy wreszcie wyłączam silnik, jest tak jak tego oczekiwa- łem. W ciszy drzew słyszymy tylko śpiew ptaków i rytmiczne stuk-puk dzięcioła. Cywilizacja została daleko za nami.

atrzymujemy się na parkingu le- które tworzą w tym rejonie rozlewiska śnym koło Jeziora Stoczek. Udo- Zalewu Koronowskiego, łatwo pobłą- Zstępnione drogi leśne umożliwiają ła- dzić. Świetną przygodą jest opłynięcie twe dotarcie na półwysep samochodem Krówki kajakiem. Sprzęt wodny moż- z Koronowa lub z Mąkowarska. W środ- na wypożyczyć w harcerskim ośrodku ku lata najlepiej skierować się wprost na wypoczynkowym kilkaset metrów od plażę. Dzieci biegną przodem, bo zoba- wspomnianej plaży. Wymarzone wa- czyły dziwaczne sosny-pająki, kroczące runki do uprawiania sportów i tury- wysokimi korzeniami w stronę wody. styki wodnej dla wielu są magnesem, Leśna wydma, podcięta przez wiatr który przyciąga w okolice Koronowa. i jezioro, tworzy tę piękną plażę, a woda W rankingu atrakcyjności polskich jest tu wyjątkowo czysta. Chowamy się jezior tygodnika „Wprost” w 2006 r., w cień lasu, bo piasek parzy w stopy. Zalew Koronowski sklasyfikowany został na wysokiej 7 pozycji pośród Nad to jezioro warto przyjechać z da- 60 ocenionych akwenów, zostawiając Fotografia: Kasia Dudek leka, więc nic dziwnego, że latem bywa w tyle wiele jezior mazurskich. A pół- tu tłoczno. W przerwie od plażowania, nocna część Nadleśnictwa Różanna, 53°24’48”N 17°53’56”E można przespacerować się po okala- którą zamyka półwysep, skupia wszyst- jącym jezioro borze w poszukiwaniu ko to, co najpiękniejsze w tutejszym Bór sosnowy, grzybów i nagrzanych słońcem jagód. krajobrazie. Krówka jest przysłowio- Wędrówki po drugiej stronie drogi, wą wisienką na torcie tych przyrodni- Leśnictwo Krówka czyli na północ od parkingu leśnego, czych i widokowych rozmaitości. 4 lipca 2015, godz. 19:30 mogą być nieco ryzykowne. W plątani- nie zatoczek, półwyspów i przesmyków, 12 / 13 ►

10 / 11 Jest to zacisze leśne, zewsząd osłonięte, W południowo-wschodniej części Półwyspu 53°25’08”N 17°53’31”E nie wmyka się tam słońce, tylko z góry pali; Krówka znajdują się pozostałości cmenta- jest to zacisze leśne, urocze i święte, rza ewangelickiego, na którym chowani byli Plaża nad splecione dachem roślin nad zwierciadłem fali. mieszkańcy nieistniejącej już wsi Hammer. Jeziorem Stoczek Jej resztki znalazły się pod wodą, gdy utwo- 4 lipca 2015, godz. 16:10 Fragment wiersza „Na wiosnę”, rzono Zalew Koronowski. Kazimierz Przerwa-Tetmajer W pobliżu wsi Hammer (późniejsze Soko- le-Kuźnica) przed wojną znajdował się most nad Brdą. Właśnie po nim, we wrześniu 1939 r., przeprawiła się 3. Dywizja Pancer- na XIX Korpusu generała H. Guderiana, atakująca Pomorze. Daniel Klawczyński podróżnik, fotograf

12 / 13 PRACA TRZECH POKOLEŃ sadzimy pozyskamy Potrzebne jest do 10 000 około 100 - 160 lat, ok. 400 sadzonek czyli praca przynajmniej dorosłych na hektar trzech pokoleń leśników. drzew z hektara a każdym etapie życia drze- wostanu służba leśna doglą- Nda go i zleca wyspecjalizowanym firmom wykonanie zabiegów ochronnych i pielęgnacyjnych. Pomagamy przetrwać drzewkom najlepszym poprzez wyznaczanie i usuwanie sztuk wadliwych, cho- rych oraz szkodliwych leśnych egoistów, rozpierających się na boki. W wyniku tych zabiegów, a także na skutek naturalnej ry- walizacji o światło i pokarm, np. z około 10 tys. sosenek posadzo- nych na 1 ha tylko około 400 dotrwa wieku rębnego. To jest od 100 do 160 lat dla różnych ga- tunków. Natomiast część starego lasu pozostaje, aż do naturalnego rozpadu. Gniazda pozostawio- nych drzew nazywamy biogrupa- mi. Dzięki nim las jest zdrowszy i bogatszy przyrodniczo, a krąg le- śnego życia trwa nieprzerwanie.

TRZEBIEŻE: Leśniczy i podleśniczy oznaczają do wycięcia drzewa niepożądane. Wspierają tym samym rozwój pozostałych – jakościowo najlepszych. Takie zabiegi pielęgnacyjne, a także ochronne wykonywane są na wszystkich etapach życia lasu. leśniczy Leśnictwa Różanna 18 / 19 Zbyszko Montowski ROZWAŻNIE Nabywając produkty wytworzone POZYSKUJEMY DREWNO z drewna, wspierasz zrównoważo- ną gospodarkę leśną, dzięki której: ■■zwiększamy powierzchnię lasów i ich zasobność ■■dbamy, aby las był zdrowy i różnorodny biologicznie ■■udostępniamy las społeczeństwu i edukujemy młodzież

pozyskujemy drewno – zdrowy, ekologiczny surowiec

środki uzyskane z jego sprzedaży iektórzy uważają, że le- inwestujemy w las śniczy do wycięcia może i w jego ochronę Nwyznaczać tylko drzewa chore i zagrażające innym. Gdyby tak faktycznie było, to z naszych domów i mieszkań zniknęłyby wszystkie drewniane przedmio- ty: podłoga, drzwi, szafy, a na- Słoje drewna wet zabawki. Meble wykonane to odcisk palca LAS - DREWNO - PRACA z litego drewna są piękne i mają Dzięki lasom pracę mają nie tyl- korzystny wpływ na zdrowie, ale Matki Natury. ko leśnicy czy drwale, ale również żeby je wyprodukować musimy pracownicy tysięcy firm przemy- My też jesteśmy jej częścią, zapewnić producentom pełno- słu drzewnego, meblarskiego czy dlatego drewniane przedmioty wartościowy surowiec, którego papierniczego. Lasy to bardzo mamy ochotę dotykać, drewnia- dostarczają tylko zdrowe drzewa. ważna część gospodarki. ne wnętrza są dla nas przytulne Czy przez to ubywa lasów? Nie, i co często umyka: ponieważ za pieniądze ze sprze- nie ma dwóch identycznych daży drewna możemy utrzymy- kawałków drewna. wać dobry stan lasu, gwarantując jego trwałość. Pamiętajmy – Nie będziemy ukrywać – drewno to surowiec ekologiczny, KOCHAMY DREWNO nadleśniczy Nadleśnictwa Różanna zdrowy i w pełni odnawialny. Karol Pawlicki SŁODKIE JAGODY I OSTRE ŚCIEŻKI

Kilometry leśnej głuszy, nagrzane słońcem, zagubione w borach puste jeziora, wymagające trudu ścieżki, tajemnicze uroczyska i biwak w terenie – o tym marzyłem, przyjeżdżając tutaj z Krakowa. Obietnicę takiej przygody niesie Zielony Szlak Jezior Koronowskich.

a samotną przygodę rowerową TRASA – 70 KM: WUDZYN – NOWY JASINIEC – WIE- wybrałem zielony szlak opasający LONEK – PRZEPRAWA PROMOWA – SOKOLE-KUŹNICA Nrejon Zalewu Koronowskiego i Jezior – KRÓWKA – LUCIM – ŁĄSKO WIELKIE – BUSZKOWO – Byszewskich. Trasa jest przeznaczona BYSZEWO – STARY DWÓR – SAMOCIĄŻEK – KORONO- dla pieszych, ale odnalazłem wiele przy- WO – TUSZYNY – STRONNO. jemności z pokonywania jej rowerem górskim. Może dlatego, że szlak wyty- DOJAZD: dotarcie na szlak na przykład czono poprzez tereny leśne i pola bocz- z Bydgoszczy jest proste, gdyż jego nymi, zapomnianymi drogami i wąskimi początek i koniec znajdują się przy sta- ścieżkami, które dostarczają wielu moc- cjach kolejowych STRONNO oraz WUDZYN. nych, off-roadowych wrażeń. Nie bra- kuje urozmaiconej, pagórkowatej rzeźby CZAS: najlepiej dwa dni. terenu - szczególnie na odcinku Rynny Jezior Byszewskich. Są tutaj etapy, gdzie UWAGA: ze względu na poprowadzenie latem, w gąszczu bujnej roślinności trud- trasy przez prom w Wielonku, ten odci- no odczytać właściwy przebieg ścieżki. nek jest dostępny w okresie kursowania Ale krajobrazy z nawiazką rekompensują promu – od maja do października. trud. Jak w soczewce skupiają wszystko to, co jest najbardziej charakterystyczne dla pogranicza Pojezierza Krajeńskiego, Borów Tucholskich i Doliny Brdy. Ką- piele w jeziorach, słodkie jagody oraz bi- 53°22’42”N 17°52’33”E wak na leśnym polu biwakowym w So- Michał Dudek kole-Kuźnicy pozwoliły mi zresetować fotograf z Krakowa Zielony szlak rowerowy umysł i ciało. 20 / 21 ► nad Jeziorem Krzywe

18 / 19 7 lipca 2015, godz. 17:50 Darmowa przeprawa promowa w Wielonku. Godziny kursowania można znaleźć na WWW.KORONOWO.PL.

Jedna z fantazyjnych odnóg Zalewu Koronowskiego, tzw. Krzywe Kolano, 53°25’47”N 17°52’56”E.

53°25’36”N 17°55’39”E Zalew Koronowski okol. Sokole-Kuźnicy 8 lipca 2015, godz. 14:15 Jezioro Stoczek. Na jego północnym brzegu znajdują się plaża i kąpielisko (zobacz ► 10-13). Sokole-Kuźnica: 53°25’06”N 17°55’49”E 53°22’59”N 17°57’54”E nad Jeziorem Białym: 53°16’44”N 17°58’49”E

REZERWAT PRZYRODY POLA BIWAKOWE RÓŻANNA DĘBY

Hotele z milionem gwiazd. Chronimy to, co cenne.

ie ma tutaj wygód, za to w nocy słychać, czym żyje las. malowniczym zakątku nad brzegiem Zalewu Koro- Pohukiwanie puszczyka czy szczekanie koziołka to tyl- nowskiego zachował się fragment lasu o naturalnym Nko cząstka atmosfery leśnego biwaku. Spokój i szum drzew charakterze,W gdzie rosną okazałe, dwustuletnie dęby szypuł- każdego ukołysze do snu. Oferujemy dwa pięknie położone kowe. Ten cenny ekosystemem został objęty ochroną ścisłą. pola biwakowe - w Sokole-Kuźnicy i nad Jeziorem Białym. Powierzchnia rezerwatu wynosi 5,94 ha. W pobliżu przebie- ga turystyczny „Szlak Brdy” (niebieski). Poniżej pole biwakowe Sokole-Kuźnica nad urwistym brzegiem Zalewu Koronowskiego.

22 / 23 NADLEŚNICTWO RÓŻANNA POLECA NADLEŚNICTWO RÓŻANNA POLECA GOSPODARKA ŁOWIECKA

świecie przekształconym przez cywilizację łowiec- twoW jest konieczną działalnością, w której chodzi o roztropne za- rządzanie populacjami dzikich zwierząt. Wszystko po to, by zachować równowagę w przyro- dzie. Staramy się zapewnić zwie- rzynie dobre warunki do życia, a równocześnie kontrolujemy jej liczebność na takim poziomie, aby szkody powodowane na przykład przez sarny, dziki czy jelenie w le- sie i na polach były akceptowalne przez gospodarzy terenu. Polowa- nie - myślistwo jest tylko jednym z ogniw całego łańcucha działań, które podejmujemy. Do naszych Prowadzimy obowiązków należy między in- punkt sprzedaży nymi dokarmianie zwierzyny, bezpośredniej w ochrona upraw rolnych i leśnych Pobrdziu, w którym przed szkodami, prowadzenie za- każdy może zamówić siedlania gatunków zagrożonych, i kupić dobrej jakości zwalczanie kłusownictwa. dziczyznę.

leśniczy ds. łowieckich Krzysztof Kowalski Fotografia: Patryk Wichert Patryk Fotografia:

Plaża Pieczyska: 53°20’43”N 17°58’32”E

PIECZYSKA / polecamy kąpielisko i spacery TURYSTYKA KONNA / stworzyliśmy sieć szlaków konnych ieczyska są największą miejscowością wypoczynkową nad Zalewem Koronow- 1. PĘTLA „KRÓWKA” (7,9 KM). POCZĄTEK: 2,5 km na wschód od wsi MĄKOWARSKO. skim. Znajdziesz tu przede wszystkim miejsca z dobrze rozwiniętą bazą gastro- Skraj lasu przy drodze MĄKOWARSKO – SOKOLE KUŹNICA. Pnomiczną i noclegową oraz gwarne plaże. Polecamy spacer ścieżką, biegnącą nad 2. PĘTLA „BUSZKOWO” (7,2 KM). POCZĄTEK: ok. 2,5 km na północny-wschód od wsi brzegiem zalewu (czarny szlak) dookoła leśnego półwyspu. Jest tam dużo śladów BUSZKOWO. Skraj lasu przy drodze publicznej BUSZKOWO – LEŚNICTWO KADZIONKA. żerowania bobrów. 3. PĘTLA „WUDZYN” (8,9 KM). POCZĄTEK: 1,8 km na zachód od wsi WUDZYN. Las przy drodze publicznej WUDZYN – STARY JASINIEC. 4. PĘTLA „STARY JASINIEC” (5,3 KM). POCZĄTEK: 0,8 km na południe od wsi STARY JASINIEC. Las przy drodze publicznej, odchodzącej od drogi wojewódzkiej KORONOWO – WŁÓKI („pas startowy”) - STARY JASINIEC. 5. PĘTLA „KARCZEMKA” (8,8 KM). POCZĄTEK: Na zachodnim skraju wsi KARCZEMKA. Skraj lasu przy drodze publicznej STRONNO – KARCZEMKA – KOTOMIERZ. 6. PĘTLA „SAMOCIĄŻEK” (15,2 KM). POCZĄTEK: 1,2 km na wschód od mostu w SAMOCIĄŻKU na drodze KORONOWO - BOŻENKOWO (przy parkingu leśnym dla członków PZW). 7. PĘTLA „ŁUGOWO” (7,3 KM). POCZĄTEK: 300 m na wschód od starego mostu na Brdzie. Droga publiczna we wsi SAMOCIĄŻEK (SAMOCIĄŻEK – GOŚCIERADZ).

30 / 31 NADLEŚNICTWO RÓŻANNA POLECA NADLEŚNICTWO RÓŻANNA POLECA OD MAŁEGO NASIONKA DO WIELKIEGO LASU

4,67 ha 48 2 mln powierzchni gatunków sadzonek

oja praca znacznie różni się od tej wykonywanej przez Mleśniczego z typowego leśnictwa. Skąd Tutaj, w szkółce leśnej, krajobraz bardziej przypomina ogród niż się biorą las, prawda? Posadzone lub wy- siane w rządkach młode drzewka – sadzonki, znajdują się pod tro- drzewa? skliwą opieką, której w naturze nie jesteśmy w stanie im zapewnić. Niewiele gatunków drzew odradza się efektywnie w naturalny sposób, 1 mm czyli z nasion opadających z drzew dojrzałych. Każdy leśniczy rocznie Oczywiście z nasion, które potrzebuje 50 - 100 tys. sadzonek, kiełkując przeradzają się dlatego wspomagamy i usprawnia- w siewkę, a następnie my ten proces. Łatwo wyobrazić w drzewko-sadzonkę, sobie wielkość zapotrzebowania na młode pokolenie lasu: wiosną taką jaką trzymam. czeka na nie 9 leśnictw oraz liczni klienci detaliczni. Nawet ta potężna, 200-letnia sosna w tle mieściła się kiedyś w nasionku nie większym od źrenicy oka.

leśniczy-szkółkarz Jerzy Grądkowski Szkółka Leśna Wilcze Gardło 53°20’45”N 18°02’14”E LAS ŚWIADKIEM DZIEJÓW Dąb Wyczółkowskiego, rzewa są świadkami ludzkich historii. Gdy usiądziesz pod sędziwym dębem Nowy Jasiniec Leona Wyczółkowskiego w Nowym Jasińcu, pomyśl zarówno o tym jak 16 września 2015, godz. 10:40 Dinspirował tego artystę, który był tu częstym gościem, jak i o tym, że to drzewo rośnie być może od czasów, gdy do Brdy sięgało Państwo Krzyżackie.

OPACTWO CYSTERSÓW W KORONOWIE – XIII WIEK Współcześnie kościół pocysterski – Bazylika Mniejsza pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W budynkach poklasztor- nych mieści się zakład karny. Tu pochowany został wnuk Kazimierza Wielkiego – Kaźko IV Słupski, który poległ walcząc z Krzyżakami. KORONOWO: zobacz bogate, barokowe wnętrze kościoła i znajdź lwy.

RUINY KRZYŻACKIEGO ZAMKU – XIV WIEK Zamek w Nowym Jasińcu pełnił funkcję strażnicy granicznej, a właściwie placówki wywiadu – używając współczesnej terminologii. To stąd udawali się do Bydgoszczy szpiedzy, którzy informowali komtura świeckiego o planach Polaków. NOWY JASINIEC: zobacz ruiny zamku nad Jez. Zamkowym.

BITWA POD KORONOWEM – 10.10.1410 To była jedna z najważniejszych wygranych bitew wielkiej wojny z Zakonem Krzyżackim. Do bitwy doszło na polach k. wsi Wilcz. KORONOWO: znajdź pomnik – dwa miecze pod kościołem - z tego miejsca wojska polskie wyruszyły w pogoń za Krzyżakami.

LEON WYCZÓŁKOWSKI – MŁODA POLSKA Ten wybitny malarz inspirował się koronowskimi krajobrazami i przez wiele lat je uwieczniał. Zamieszkał w Gościeradzu. NOWY JASINIEC: zobacz gaj 12 starych dębów i 2 sędziwe lipy OD BYDGOSZCZY DO PRUSZCZA: przejedź rowerem Szlak im. Leona Wyczółkowskiego (o długości około 70 km).

MIEJCA STRACEŃ – II WOJNA ŚWIATOWA Podczas walk obronnych we wrześniu 1939 r. i podczas okupacji hitlerowskiej w lasach otaczających Koronowo z rąk agresora ginęli, bądź zostali zamordowani, polscy patrioci. Odwiedź: DĘBOWA GÓRA: pomnik na miejscu egzekucji około 800 osób. SREBRNICA: upamiętnienie rozstrzelania 12 mieszkańców Koronowa.

30 / 31 UWIELBIAMY OPOWIADAĆ O LESIE I O NASZEJ PRACY edukator leśny Janusz Flies kom. +48 604 053 441 (pn. - pt. 800 - 1500) [email protected]

FERTA EDUKACYJNA: prowadzimy zajęcia o tematyce leśnej i przyrodniczej. O Odwiedzamy szkoły, przedszkola, a szczególnie zapraszamy na wycieczki w terenie. Zwykle kończymy spotkanie przy ognisku lub kominku. Zajęcia są bezpłatne, finansowane przez Nadleśnictwo Różanna. Termin prosimy uzgad- niać z leśnikiem-edukatorem. Na stronie rozanna.torun.lasy.gov.pl w zakładce Edukacja znajdą Państwo wniosek oraz pełną ofertę.

Lasy Nadleśnictwa Różanna stanowią klamrę, spinającą Bory Tucholskie z Puszczą Bydgoską. Położenie nad malowniczym Zalewem Koronowskim oraz urokliwe miasteczko Koronowo, umiejscowione w samym centrum nadleśnictwa, stanowią o wielkiej atrakcyjności naszego terenu. Zapraszamy!

RDLP w Toruniu Nadleśnictwo Różanna

REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W TORUNIU

Nadleśnictwo Różanna ul. Leśna 5, 86-010 Koronowo pn. - pt. 700 - 1500 Różanna, 2016 tel. 52 382 05 10 / fax 52 382 20 77 pomysł i wykonanie: [email protected] www.rozanna.torun.lasy.gov.pl