Rasy kur ozdobnych z grupy karłowatych właściwych

Wiadomości Zootechniczne, R. LV (2017), 3: 175–188

Charakterystyka ras kur ozdobnych z grupy karłowatych właściwych

Krystyna Jakubowska, Marcin Różewicz

Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Instytut Bioinżynierii i Hodowli Zwierząt, ul. Prusa 14, 08-110 Siedlce

ura domowa (Gallus gallus domesticus) to Ten podział na formy miniaturowe innych ras Kgatunek drobiu domowego o bardzo dużym kur i karłowate właściwe jest wyraźnie zaznaczo- znaczeniu dla człowieka w ujęciu symbolicz- ny wśród kur ozdobnych (Verhoef i Rijs, 2006). nym, historycznym i gospodarczym. Obecnie Większość ras kur ozdobnych, które są zaliczane wykorzystuje się ją w dwóch głównych kierun- do grupy kur lekkich lub średnio ciężkich, a nawet kach – nieśnym oraz mięsnym. Poza tym daje się olbrzymów posiada swój odpowiednik w formie zauważyć w ostatnim czasie rosnącą liczbę ho- miniaturowej. Zazwyczaj forma miniaturowa jest dowców ras kur ozdobnych. Do tej grupy ptaków podobna do formy standardowej pod względem zalicza się przedstawicieli ras, które nie mają cech charakterystycznych dla danej rasy cech budowy, użytkowych oraz znaczenia stricte gospodarcze- poza różnicą w masie ciała. Ze względu na brak go, a jednak są chętnie hodowane (Peitz i Peitz, cech użytkowych w postaci możliwości pozy- 2009). Są one hodowane wyłącznie ze względów skiwania jaj oraz mięsa ta grupa ras może mieć estetycznych jako ptaki ozdobne, utrzymywa- jedynie znaczenie w aspekcie ozdobnym. Coraz ne dla przyjemności kontaktu z nimi (Pudyszak, większe zainteresowanie ze strony hodowców 2004; Brzóska i in., 2012). Zajęcie to może więc tymi rasami widoczne jest podczas wystaw dro- być także traktowane jako hobby oraz sposób re- biu ozdobnego, gdzie prezentowana liczba osob- kreacji (Gugołek i in., 2016). Kury ozdobne róż- ników z ras karłowatych jest coraz większa (Ko- nią się pod względem budowy ciała i jego masy, żuszek, 2005). Jak podają Gilewski i in. (2010), struktury i barwy upierzenia, kształtu grzebienia, w przypadku dzikich protoplastów dzisiejszych obecności czuba lub brody, a także opierzenia kur prowadzona była selekcja pod kątem wyglą- skoków (Łukasiewicz, 2011). Wymienione cechy du zewnętrznego. Świadomej selekcji i kojarze- sprawiają, że istnieje duża różnorodność ras, dzię- niu osobników między sobą przez wiele pokoleń ki czemu pasjonaci tej grupy kur mogą wybrać hodowców zawdzięczamy dzisiejszą różnorod- do hodowli rasę, która najbardziej im odpowia- ność ras kur. Celem pracy hodowlanej prowadzo- da. Jednym z kryteriów jest również masa ciała. nej wśród ras uznanych obecnie za ozdobne jest Większość hodowców nie dysponuje dużą prze- przede wszystkim selekcja pod kątem prawidło- strzenią na budowę pomieszczenia i wybiegu dla wej budowy ciała oraz cech charakterystycznych kur, stąd coraz szersze uznanie zyskują rasy mi- dla danej rasy oraz odmiany barwnej. Ideał ptaka niaturowe z grupy tzw. karłowatych właściwych. danej rasy, do którego dążą hodowcy, jest opisany Ich małe rozmiary ciała, ale także spokojny tem- we wzorcu rasowym, określanym również jako perament sprawiają, że coraz częściej w małych standard rasy. Pod jego kątem dokonywana jest podmiejskich ogrodach spotkać można małe stad- także ocena ptaków na wystawach drobiu ozdob- ka kur z tej właśnie grupy. Cechą wspólną dla ras nego. Kolebką ras ozdobnych są kraje azjatyckie, z grupy karłowatych właściwych jest mała masa skąd pochodzi większość ras ozdobnych, w tym ciała oraz jego rozmiary, jak również brak odpo- tych z grupy karłowatych właściwych. Zdobyły wiednika w formie dużej (Brzóska i in., 2012). one popularność w Europie Zachodniej oraz in-

Prace przeglądowe 175 K. Jakubowska i M. Różewicz

nych częściach świata jako zwierzęta towarzyszą- ga masę ciała 600 g, kura 500 g. Sylwetka jest ce. W wielu krajach powstały jednak również rodzi- smukła, a osobniki cechuje krótki grzbiet oraz me rasy karłowate (Moszczyński, 2012). W Polsce uwydatniona i wypięta do przodu pierś (Knaga jest to karzełek polski, w Niemczech karzełek nie- i Kasperek, 2014). Skrzydła przylegają do tuło- miecki, a w Holandii karzełek holenderski. W związ- wia i są stosunkowo nisko noszone, końcówki ku z rosnącą popularnością hodowli kur ozdobnych lotek niemal dotykają podłoża (Schmidt, 2007). warto jest dokonać charakterystyki ras, co pozwoli U koguta sierpówki ogona powinny być zaokrą- potencjalnym hodowcom na podjęcie decyzji co glone, tworząc jego charakterystyczny kształt do prowadzenia w przyszłości hodowli danej rasy, (fot. 1), u kury natomiast ogon jest kształtu wa- a jednocześnie na dokonanie własnej oceny jakości chlarza (fot. 2). U obu płci jest on stosunkowo nabywanych ptaków pod względem posiadanych wysoko noszony. Skoki są krótkie i nieopierzone, cech rasowych. Jest to bardzo istotne, gdyż oprócz barwy sinoniebieskiej. Głowa jest mała i smukła. kur czysto rasowych licznie występują również ich U tej rasy występuje tylko i wyłącznie grzebień mieszańce, często pochodzące z przypadkowych ko- różyczkowy, sprawiający wrażenie lekko cofnię- jarzeń, gdy np. na jednym wybiegu przebywają kury tego do tyłu, z widocznym kolcem. Zausznice są różnych ras. duże, mięsiste i bardzo wydatne, barwy śnieżno- Celem pracy jest przybliżenie historii białej (Kruszewicz i Tarasewicz, 2002). Do naj- oraz pochodzenia opisywanych ras ze szczegól- częściej spotykanych wad u tej rasy zalicza się nym uwzględnieniem charakterystycznych dla małe zausznice, częściowo czerwone lub niebie- danej rasy cech. skie zamiast czysto białych. Najpopularniejszą odmianą barwną w tej rasie jest czarna. Zarówno Bantamka koguta, jak i kurę powinno cechować wyłącznie Jest to rasa uważana za najstarszą minia- czarne upierzenie o metalicznym, zielonym poły- turową kurę pochodzenia japońskiego (Jabłoński sku. Obecnie przedstawiciele tej rasy występują i Gorazdowski, 1999). Nazwa tej rasy pochodzi w znacznie liczniejszych odmianach barwnych, od japońskiego portu . Founier (2008) takich jak: biała, jastrzębiata, niebieska, kuropa- wskazuje jednak na znaczący wpływ Anglików twiana, kolumbijska. Jaja znoszone przez kury na dzisiejszy wygląd kur tej rasy. Kogut osią- mają masę 35 g i białą skorupkę.

Fot. 1. Kogut rasy bantamka – odmiana czarna Fot. 2. Kura rasy bantamka – odmiana czarna Phot. 1. Bantam rooster – black variety Phot. 2. Bantam hen – black variety (krippenkoperin.de) (fokkersberkhout.nl)

176 Prace przeglądowe Rasy kur ozdobnych z grupy karłowatych właściwych

Fot. 3. Kogut i kury rasy bassette – odmiana przepiórcza Phot. 3. Bassette rooster and hen – quail variety (pinterest.com) Bassette ry skompletował stada tych kurek wykupując je To małe kury ozdobne pochodzenia bel- od rolników i rozmnożył. W Polsce rasa ta nie gijskiego. Rasa jest określana jako Liege bas- jest znana i spotykana. Osobniki należące do niej sette, co odnosi się bezpośrednio do regionu ich cechuje żywy temperament i ruchliwość, stąd pochodzenia, belgijskiej prowincji Limburg i jej wymagają one pewnej przestrzeni do poruszania bliskich okolic. W dialekcie tego regionu bassette się. Obecnie najczęściej spotykanymi odmiana- oznacza mały, karłowaty. Rasę tę wyodrębnio- mi barwnymi są przepiórcza oraz srebrna prze- no z lokalnych populacji małych kur, stąd masa piórcza, rzadziej spotyka się bassette odmian tych ptaków jest nieco wyższa niż w przypadku kuropatwianej, kolumbijskiej, perłowej (zobk.nl/ innych ras karłowatych, bowiem kogut waży na- clubrassen/bassette). wet 1 kg, kura natomiast 800–900 g. Z tej racji w rodzimym kraju określa się tę rasę jako półkar- Brodacz antwerpski łowate. Należy podkreślić, że początkowo miały Brodacze antwerpskie są zaliczane one pewien aspekt użytkowy, ponieważ trakto- do najstarszych ras karłowatych właściwych wano je jako stosunkowo dobre nioski. Kury tej o pochodzeniu europejskim. Według Schmidta rasy cechuje zadowalająca nieśność oraz stosun- (2007), pierwszych protoplastów tej rasy o budo- kowo duża masa znoszonych jaj (około 45–48 g) wie podobnej do dzisiejszych osobników można w stosunku do masy ich ciała. Mogą one znieść spotkać na obrazach Alberta Cuypa pochodzą- 125–180 jaj rocznie. Jak wskazują Verhoef i Rijs cych z początku XVII w. Dane o tej rasie można (2006), o pierwotnym znaczeniu tej rasy jako nie- spotkać na początku XIX w. we francuskiej lite- śnej świadczy również budowa kury – długi tułów raturze. Od 1880 r. prezentowano ją na wysta- oraz głęboka i pełna część tylna ciała, kształtem wach drobiu w wielu wariantach barwnych. Za przypominająca trójkąt. Do charakterystycznych ojczyste obszary tej rasy uznaje się Belgię, gdzie cech budowy koguta należy zaliczyć obfite upie- w 1904 r. założono pierwszy związek hodowców rzenie ogona, szczególnie w sierpówki, długie brodaczy antwerpskich. Obecnie popularna jest i mocno zakrzywione do dołu, co nadaje ogono- w całej Europie. W Polsce również dość licznie wi kształt łuku. Na małej głowie występuje duży, występują osobniki tej rasy. Kury te mają charak- pojedynczy grzebień z 6–7 ząbkami. Dzwonki są terystyczną sylwetkę – krótki grzbiet opadający dość długie a zausznice średniej wielkości, barwy ku tyłowi, szeroką i wydatną pierś nieco wysu- białej. Grzbiet jest nieco wydłużony, lekko opa- niętą do przodu. Skrzydła są średniej długości, dający (fot. 3). Jako rok wyodrębnienia tej rasy noszone prawie pionowo. Szyja jest stosunkowo podaje się 1917. Hodowla jej rozwijała się dyna- krótka, w dolnej części nieco wygięta ku tyłowi. micznie, jednak po II wojnie światowej znalazła Głowa jest mała i smukła. Na jej czubku znaj- się na granicy wymarcia. Ocalała jednak dzięki duje się mały, różyczkowy grzebień. Zausznice działaniom podjętym przez prof. Willemsa, któ- są małe i czerwone. Dzwonki są ukryte pod cha-

Prace przeglądowe 177 K. Jakubowska i M. Różewicz

rakterystyczną dla tej rasy brodą. Tworzą ją pióra wej i pewnych podobieństw w budowie ciała obie rosnące ku dołowi oraz bokom i tyłowi głowy, co rasy brodaczy są często ze sobą mylone. Istnieją nadaje osobnikom tej rasy niecodzienny wygląd. pomiędzy nimi jednak istotne cechy odróżniające Ogon u koguta jest wysoko noszony, prawie pio- je. U brodacza watermalskiego przede wszystkim nowo, co nadaje mu dumną postawę ciała (fot. 4). występuje niewielki czub na głowie, którego brak Skoki są krótkie i nieopierzone, barwy sinonie- jest u brodacza antwerpskiego. Jest to rasa mniej bieskiej. Masa ciała koguta wynosi 0,6 kg, kury popularna niż pokrewny wąsacz antwerpski. Kury 0,5 kg. Kura jest podobna do koguta, różni się i koguty brodacza watermalskiego osiągają po- tylko cechami płciowymi. Ma ona nieco bardziej dobną masę ciała. Postawa ciała poprzez mocno poziomą postawę ciała niż kogut. Skrzydła nosi wysklepioną do przodu, zaokrągloną pierś spra- bardziej uniesione, posiada również bardziej wi- wia wrażenie dumnej i zadziornej. Skrzydła są doczne boczne wąsy oraz krótszy ogon w stosun- dość szerokie i długie, opadają ku dołowi. Krót- ku do koguta. Przejście u kury od siodła do ogona ki i szeroki tułów nieco zwęża się ku ogonowi. jest wyraźnie zaokrąglone (fot. 5). Ptaki te mają Ogon średniej długości z szerokimi sterówkami, ciekawskie i przyjazne usposobienie, stąd bardzo lekko zagiętymi sierpówkami głównymi i bocz- łatwo oswajają się i przywiązują do opiekuna. nymi. Skoki są barwy szaroniebieskiej do gra- Jest to rasa wyłącznie ozdobna, gdyż cechuje ją fitowej w zależności od odmiany barwnej. Uda stosunkowo niska nieśność i mała masa znoszo- obficie opierzone, krótkie i mocno umięśnione. nych jaj (25–28 g). Przy czym, kurki cechuje sil- Głowa duża i okrągła z czubem opadającym do ny instynkt kwoczenia i wysiadywania jaj oraz tyłu. Zarówno kury, jak i koguty posiadają bujną opieki nad kurczętami. Wśród tej rasy występują i dużą brodę. Grzebień różyczkowy u koguta jest odmiany barwne, takie jak: przepiórcza, kuropa- dość duży i szeroki, u kury niewielki. Dzwonki twiana, jastrzębiata, biała, czarna, niebieska. i zausznice czerwone, zakryte brodą. Część twa- rzowa czerwona. Broda nie powinna zakrywać Brodacz watermalski oczu, które są brązowe (Schmidt, 2007). Kury Podobnie jak brodacz antwerpski jest bel- znoszą rocznie 100–120 jaj o barwie białokre- gijską rasą kur wywodzącą się z rejonu Watter- mowej i masie 35 g. W obrębie rasy występują maal. Po raz pierwszy kury tej rasy zostały zapre- 33 odmiany barwne, jednak najpopularniejsze zentowane w 1922 r. w Belgii, a dopiero w 1979 są: porcelanowa (fot. 6), przepiórcza, niebiesko- trafiły do Niemiec. Z racji podobnej nazwy raso- przepiórcza i srebrzysto-przepiórcza (fot. 7).

Fot. 4. Kogut brodacza antwerpskiego Fot. 5. Kura brodacza antwerpskiego – odmiana lawendowa – odmiana złocistoszyja Phot. 4. Antwerp rooster Phot. 5. Antwerp Belgian Bantan hen – lavender variety – gold neck variety (backyardchickens.com) (cacklehatchery.com)

178 Prace przeglądowe Rasy kur ozdobnych z grupy karłowatych właściwych

Fot. 6. Kogut brodacza watermalskiego Fot. 7. Kura brodacza watermalskiego – odmiana porcelanowa – odmiana srebrna przepiórcza Phot. 6. rooster Phot. 7. Barbu de Watermael hen – porcelain variety (huehnerwelt.de) – silver quail variety (pinterest.com)

Chabo jak również różnice w wyglądzie w porównaniu Chabo to japońska rasa kur, które zostały do chabo. Powstała w Japonii w latach 1923–1930 w 1850 r. sprowadzone do Anglii, a następnie roz- w wyniku krzyżowania chabo z brodatymi kura- przestrzeniły się po całej Europie, gdzie do dziś mi rasy jidori (Schmidt, 2007). Po chabo kury tej są popularną rasą kur ozdobnych (Michalczuk, rasy odziedziczyły większość cech, takich jak po- 2005). Rasa ta była znana już znacznie wcześniej, krój i charakterystyczna postawa ciała, natomiast bowiem już w 1660 r. chabo zostały umieszczone po jidori rasa ta zamiast długich dzwonków (cha- na obrazach holenderskiego malarza Jana Steensa rakterystycznych dla chabo) posiada brodę. Oki- (Schmidt, 2007). Zarówno kurę, jak i koguta cha- na w języku japońskim oznacza starego człowie- rakteryzują duży grzebień o 4–5 ząbkach głęboko ka z białą brodą, stąd osobniki tej rasy występują powcinanych oraz długie dzwonki. Głowa jest tylko i wyłącznie w białej odmianie barwnej (fot. stosunkowo duża w stosunku do reszty ciała, co 11). Jest to rasa mało liczna i rzadko spotykana nadaje tej rasie kulisty kształt. Szyja jest krótka w Europie. i obficie opierzona, ogon – zarówno u kury jak i koguta – jest nieco cofnięty do przodu, przez co Karzełek holenderski znajduje się blisko szyi. Tułów jest krótki, a pierś To karłowata rasa kur powstała na tere- okrągła i mocno wypięta do przodu. U koguta nie Holandii w latach 80. XIX w. Przodkami tej długie sierpówki często dotykają głowy, co jest rasy były lokalne holenderskie kury przekrzyżo- cechą pożądaną. Skoki są krótkie, a skrzydła ni- wane z miniaturowymi kurkami sprowadzany- sko noszone, co sprawia, że sylwetkę wzorcowe- mi przez holenderskich marynarzy z Indii. Jak go ptaka tej rasy można wpisać w okrąg. Wśród jednak wskazują Verhoef i Rijs (2006) na pod- osobników tej rasy wyróżnia się trzy typy ptaków stawie badań genetycznych przeprowadzonych ze względu na strukturę upierzenia. Są to: forma w 1977 r., rasa ta jest blisko spokrewniona ze gładka o przylegającym do ciała typowym upie- staroholenderskimi rasami kur. Początkowym rzeniu (fot. 8), szurpata (lokowana) o piórach wy- założeniem było wyhodowanie małych kurek, giętych i odstających od ciała (fot. 9) oraz jedwa- które dostarczałyby świeżych jaj i mogłyby ze bista (fot. 10) (Scrivener, 2009). Osobniki tej rasy względu na małe rozmiary być utrzymywane na występują także w licznych odmianach barwnych, statkach w trakcie ich rejsów. Jedna z legend gło- spośród których najpopularniejsze są: biała, czar- si, że chłopi byli zobowiązani do dostarczania jaj na, niebieska, pszeniczna, złoto- i czarnoszyja. Kury na statki rejsowe, stąd utrzymywali małe kury, znoszą niewielką ilość jaj – około 80 rocznie o masie zużywające mniej paszy i znoszące jaja o małej 28 g. (Knaga i Kasperek, 2014). masie. Mogli oni w ten sposób spełniać prawny obowiązek przeznaczania pewnej ilości jaj bez Chabo okina ponoszenia strat we własnych gospodarstwach Rasa Chabo okina jest uznawana za od- (poultrykeeper.com/chicken-breeds/dutch-ban- rębną ze względu na inne pochodzenie i historię, tams). Omawiana rasa zyskała również sympatię

Prace przeglądowe 179 K. Jakubowska i M. Różewicz

Fot. 8. Kogut i kura rasy chabo Fot. 9. Para kur chabo – forma szurpata Phot. 8. Chabo rooster and hen Phot. 9. Chabo couple – frizzle form (fermedebeaumont.com) (pinterest.com)

Fot. 10. Kura chabo – forma jedwabista Fot. 11. Para kur chabo okina Phot. 10. Chabo hen – silky form Phot. 11. Chabo Okina couple (pinterest.com) (http://vdsmaza.com)

holenderskich właścicieli ziemskich ze wzglę- noszony pod kątem 45o. U kury ma on kształt du na żywy temperament i małe rozmiary ciała. wachlarza, u koguta posiada obfite sierpówki, Obecnie kury tej rasy rozpowszechniły się w ca- jednak nie powinny one dotykać ziemi. Skrzydła łej Europie, jak i poza nią, szczególnie w Stanach są noszone poziomo, ściśle przylegając do cia- Zjednoczonych i Kanadzie. Pierwszy ich import ła. Skoki są krótkie barwy sinoniebieskiej. Masa do Wielkiej Brytanii miał miejsce w latach 70. ciała dorosłego koguta wynosi 0,5 kg, a kury 0,4 XX w. Wkrótce zyskały one tam dużą popular- kg. Kury tej rasy ze względu na małe rozmiary ność i w Wielkanoc 1982 r. powstał tam klub ho- ciała nie potrzebują znacznej przestrzeni (fot. dowców karzełka holenderskiego. Kurki tej rasy 12). W krajach Europy Zachodniej są zazwyczaj znoszą około 100 jaj rocznie i wykazują silny utrzymywane w małych kurniczkach z ulokowanym instynkt kwoczenia. Cechuje je bardzo harmo- obok nich małym wybiegiem. Stadka takie składają nijna budowa i dumna postawa ciała. Głowa jest się zwykle z jednego koguta i 3–5 kurek. stosunkowo mała z prostym grzebieniem o 5–6 ząbkach. Zausznice są małe, barwy białej. Pierś Karzełek łapciaty (millefleur) jest lekko wypięta do przodu, jednak nie ponad Jest to bardzo popularna rasa kur ozdob- linię grzbietu, która jest lekko wklęsła. Ogon jest nych z grupy karłowatych właściwych. Jej do-

180 Prace przeglądowe Rasy kur ozdobnych z grupy karłowatych właściwych kładne pochodzenie geograficzne nie jest jasne. niki tej rasy mają harmonijną budowę. Szyja jest Jak podaje Michalczuk (2005), rasa ta była już średniej długości i łagodnie przechodzi w tułów znana w 1770 r. Verhoef i Rijs (2006) uznają za dzięki obfitemu upierzeniu. Uznaje się, że gło- miejsce powstania tej rasy cały obszar Europy, wa, szyja oraz tułów powinny tworzyć kształt wskazując na jej znajomość w wielu krajach eu- liry (Schmidt, 2007). Skrzydła są skierowane ropejskich od wieków. Przyjmuje się również, że lekko ku dołowi, jednak ich końce nie powinny jest to rasa pochodzenia francuskiego ze wzglę- dotykać podłoża. Obecnie wyróżnia się dwa wa- du na jej nazwę rasową mille fleur, co oznacza rianty tej rasy – z brodą lub bez brody. U koguta w języku francuskim tysiąc kwiatów. Odnosi się sierpówki ogona powinny być sztywne i proste, to do barwnego upierzenia tych ptaków. Jednak przekraczając swoją długością sterówki. Rów- za charakterystyczną cechę tej rasy, uwidocznio- nież u kury ogon powinien być noszony wysoko ną zarówno w polskiej nazwie, jak też w innych w kształcie wachlarza. Masa ciała koguta wynosi językach (np. holenderskim: Sabelpootkriel – 0,75 kg, kury 0,6–0,65 kg. Najpopularniejszymi łapciaty), są obficie opierzone skoki, czyli tzw. odmianami barwnymi tej rasy są: porcelanowa, łapcie. Głowa jest średniej wielkości z prostym porcelanowa izabelowata, porcelanowa niebie- grzebieniem i średnio długimi dzwonkami. Osob- ska, porcelanowa cytrynowa, a także czarna, bia-

Fot. 12. Karzełki holenderskie Fot. 13. Kura i kogut karzełka łapciatego Phot. 12. Dutch bantams Phot. 13. Mille Fleur bantam hen and rooster (pinterest.com) (belgianduccle.org)

Fot. 14. Karzełki niemieckie Phot. 14. German bantams (gzv-morsum.de)

Prace przeglądowe 181 K. Jakubowska i M. Różewicz

ła i wiele innych (fot. 13). Ze względu na obec- Określane były również jako „liliputki”, a na te- ność łapci, aby utrzymać je w czystości, rasa ta renie Śląska – cwergi. Historia hodowli tej rasy wymaga specyficznych warunków utrzymania, jest bardzo bogata i warto wspierać jej hodowlę. przede wszystkim czystego i suchego podłoża na W 2013 r. zintensyfikowane działania hodowców wybiegu. Kury znoszą niewielką ilość jaj – około doprowadziły do zarejestrowania Klubu Hodow- 100 szt. rocznie o masie około 38 g (Jankowska, ców Karzełka Polskiego, podejmując się zadania 2013). Zaletą jest fakt, że często przejawiają in- ujednolicenia typu oraz ochrony rasy przed wy- stynkt kwoczenia, więc w przypadku tej rasy ho- ginięciem, a także jej promocję wśród hodow- dowcy często prowadzą lęgi naturalne. ców (Chmielewski, 2014). Szczątki małych kur odkryte podczas badań archeologicznych prowa- Karzełek niemiecki dzonych w okolicach Wrocławia i Opola wyka- Jest to rasa małych kur wyhodowana zały istnienie kur karłowatych już we wczesnym w Niemczech przez Wilhelma Müllera. W swojej średniowieczu i dowiodły, że karzełek polski wy- pracy hodowlanej nad nową rasą krzyżował on stępował w zagrodach chłopskich na terenie ca- bantamki oraz feniksy miniaturowe z lokalnymi łej Polski (Wysocki, 2009). Kury te były cenione karłowatymi kurami. Proces powstawania tej rasy przez gospodynie za samodzielność w zdobywa- trwał stosunkowo krótko, bo w latach 1911–1917. niu pokarmu, jak również silny instynkt kwocze- W 1918 r. została zaprezentowana na wystawie nia i opieki nad kurczętami. Kury same zakładały kur ozdobnych odmiana złotoszyja, a w później- gniazda w różnych zakamarkach zabudowań go- szych latach przedstawiono nowe odmiany barw- spodarczych, wyprowadzały pisklęta oraz odcho- ne: białą, czarną i pomarańczowoszyją (avicul- wywały je. W okresie intensyfikacji produkcji ture-europe.nl/nummers/). Wykorzystanie fenik- drobiarskiej i szerszego rozprzestrzenienia mie- sów miniaturowych wywarło znaczący wpływ na szańców towarowych rasa ta straciła na znaczeniu dzisiejsze karzełki niemieckie, bowiem po tych i została nieco zapomniana. Zagrożeniem dla niej przodkach odziedziczyły one dość długi tułów, było również krzyżowanie z mieszańcami towa- który powinien być proporcjonalnie dwukrotnie rowymi, które zakupywane były w celu powięk- dłuższy niż wysokość ptaka (Schmidt, 2007). szenia stad niosek w małych gospodarstwach. Również stosunkowo długi ogon z mocnymi sier- Należy więc chronić tę rodzimą rasę zarówno pówkami głównymi i bocznymi jest jedną z cech jako cenną z punktu widzenia naszego dziedzic- odziedziczonych po feniksach. Linia grzbietu twa hodowlanego drobiu, jak również jako ważny przebiega prosto bez załamań aż do ogona. Skrzy- element dawnej kultury wiejskiej. dła ściśle przylegają do ciała. Głowa jest średniej Obecnie rasa ta nie jest objęta Progra- wielkości z prostym grzebieniem o regularnych mem ochrony zasobów genetycznych drobiu. ząbkach i stojącej blaszce nie opadającej na żad- Jednak, jak wskazują badania genetyczne prze- ną ze stron (fot. 14). Dzwonki są małe, zausznice prowadzone przez Antos i in. (2013) na materiale białe i owalne. Masa ciała koguta wynosi 0,75 kg, dwóch lokalnych grup kur karłowatych, mają- kury 0,6 kg. Ptaki o żywym temperamencie. Kury ce na celu wyznaczenie dystansu genetycznego są stosunkowo dobrymi nioskami, jednak masa pomiędzy popularnymi rasami kur użytkowych znoszonych jaj jest niewielka, około 35 g. (Leghorn, Rhode Island Red, Sussex, zielono- nóżka kuropatwiana, minorka), istnieje duży Karzełek polski dystans genetyczny pomiędzy badanymi rasami Karzełek polski to obecnie jedyna nasza – na poziomie około 22,8% całkowitej zmien- rodzima rasa kur ozdobnych zaliczana do ras kar- ności genetycznej. W świetle tych badań autorzy łowatych właściwych. Dawniej kury te były zna- wskazują na uzasadnioną konieczność objęcia ne w różnych regionach naszego kraju pod różny- rodzimych kur karłowatych Programem ochro- mi nazwami. Nie prezentowały one jednorodnego ny zasobów genetycznych. O długiej historii tej typu budowy. Z tego względu, jak również z po- rasy świadczą wzmianki w literaturze. Znana wodu małych rozmiarów ciała i różnorodności w XIX w. hodowczyni drobiu Izabela Rex pisała barw upierzenia nazwano je „rajskimi kurkami”. o nich w 1884 r.: „...Te niewielkie, skarłowaciałe

182 Prace przeglądowe Rasy kur ozdobnych z grupy karłowatych właściwych istotki, uganiające się za żerem po polskich dro- ści wzrostu w krzyżówce kur zielononóżek kuro- gach, czy wybiegające z chaty wieśniaczej, czy patwianych i bantamków”. W „Poradniku Chowu z dworów dziedziców, zarówno podciągnięte pod Kur” z 1946 r., w którym znajduje się również system głodowy, własnym przemysłem walczące rycina z wizerunkiem kurki karłowej krajowej, od pierwszej chwili wyklucia się z jajka o naj- dr Jerzy Szuman napisał: „Najlepiej niosą się pierwsze potrzeby egzystencji” (/karzelekpolski. karzełki krajowe, będące poniekąd karłowatym pl/historia-rasy). Dowodem na historyczne zna- typem bezrasowej kury”. O karzełkach wspomi- czenie karzełków polskich jest również obecność na również praca zbiorowa pod redakcją prof. osobników tej rasy na wystawach drobiu, m.in. Ewy Potemkowskiej – „Drobiarstwo” z 1964 r. w 1924 r. w Warszawie, w 1928 w Jarosławiu (Wysocki, 2009). Niewielkie rozmiary i różno- i 1946 we Lwowie. W latach 1936–1938 Laura barwne upierzenie zjednywały tej rasie sympatię Kaufman użyła karzełków do swojej pracy, którą wielu gospodyń wiejskich. Doceniano także ich opisała w „Dziedziczeniu ciężaru ciała i szybko- żywe usposobienie, odporność na choroby oraz

Fot. 15. Kury karzełka polskiego Fot. 16. Karzełki polskie odmiany srebrzystoszyjej – złocistoszyja (po lewej) i pszeniczna (po prawej) Phot. 16. Polish bantams, silver neck variety Phot. 15. Polish Bantam hens – golden neck (fot. E. Góralski) (left) and wheat varieties (right) (fot. G. Jabłoński)

Fot. 17. Karzełki polskie odmiany kuropatwianej pstrej Fot. 18. Kurki karzełka polskiego odmiany pstrej Phot. 17. Polish bantams, partridge spotted variety Phot. 18. Polish bantams, spotted variety (fot. K. Fornalczyk) (fot. G. Jabłoński)

Prace przeglądowe 183 K. Jakubowska i M. Różewicz

długowieczność. Dziś dzięki inicjatywie grupy GRiDI (Polski Związek Hodowców Gołębi Ra- pasjonatów i hodowców rasa ta może zostać oca- sowych i Drobnego Inwentarza) przyjęła zapro- lona, a nawet szerzej rozpowszechniona. W celu ponowany wzorzec karzełka polskiego – liliputa. zarejestrowania rasy w Europejskiej Federacji Obecnie wskazuje on kierunek, w którym hodow- Hodowców Drobiu i Królików EE (Entente Eu- cy tej rasy powinni prowadzić pracę hodowlaną. ropéenne d’Aviculture et de Cuniculture) nie- W obrębie rasy wyróżnia się odmiany barwne, zbędne stało się opracowanie wzorca rasowego takie jak: złocistoszyja (fot. 15), złocistoszyja określającego cechy budowy oraz poszczególne niebieska, srebrzystoszyja (fot. 16), pomarańczo- odmiany barwne rasy karzełka polskiego. Ustalo- woszyja, kuropatwiana pstra (fot. 17), pstra (fot. na masa ciała koguta oscyluje w zakresie 0,8–1,0 18), biała, pszeniczna, kuropatwiana niebieska. kg, kury: 0,6–0,8 kg. Głowa powinna być propor- cjonalna w stosunku do całej sylwetki, średniej Ohiki wielkości. Grzebień jest pojedynczy, a jego górna To rasa pochodzenia japońskiego należą- linia powinna tworzyć wyraźny łuk, w idealnym ca do grupy ras karłowatych właściwych, a jed- przypadku wpisany w okrąg. Powinien on posia- nocześnie klasyfikowana jako jedna z ras długo- dać 5–6 ząbków o wyraźnych wcięciach, a cho- ogoniastych. Nazwa ohiki oznacza w wolnym rągiewka powinna być uniesiona nad karkiem. tłumaczeniu „wleczący się ogon”, co odnosi się U kury powinien on być proporcjonalnie mniej- wyłącznie do kogutów tej rasy. Powstała ona na szy. Zausznice powinny być małe o czysto czer- terenie południowej Japonii, w prefekturze Kochi wonej barwie. Dzwonki średniej długości. Oczy na wyspie Sikoku jeszcze w końcu okresu Edo barwy pomarańczowoczerwonej. Tułów jest krót- (1603–1868). Kury te jako uznane dziedzictwo ki, szeroki, uniesiony o krótkim grzbiecie i wyraź- kultury Japonii zostały w 1947 r. wpisane na li- nie zaznaczonym przejściu linii pleców w ogon. stę Żywych Pomników Przyrody tego kraju. Za- Skrzydła są średniej wielkości, ściśle przylegają- równo kury, jak i koguty cechuje krępa budowa ce do ciała i lekko opuszczone w dół. Ogon śred- ciała przy jednocześnie krótkich skokach, przez niej wielkości, noszony wysoko, ale nie osadzony co sprawiają one wrażenie jakby na stałe przy- pionowo, lecz pod kątem 75–80o w stosunku do cupnęły na podłożu. Charakteryzują się również podłoża. Sterówki u koguta możliwie szerokie, uniesioną nieco do góry przednią częścią ciała, średniej długości aż do dużych, nie powinny wy- a wrażenie to potęguje dodatkowo dumnie wypię- stawać ponad poziom grzebienia; sierpówki duże ta do przodu pierś (fot. 19). Grzbiet jest średniej (główne), dobrze szablasto zagięte zakrywają 2/3 długości, szeroki. Obficie opierzony ogon opada sterówek. Skoki średniej długości, gładkie, barwy ku tyłowi. Dawniej długość ogona koguta docho- zielonej aż do łupkowo-niebieskiej, z ostrogami. dziła do jednego metra, aby obecnie ustabilizować W przypadku kury ogon noszony jest nieco ni- się na wymiarze 50–60 cm, dzięki czemu rasa ta żej, szeroki, wachlarzowaty. Duże wady to przede ma proporcjonalny wygląd. Najbardziej cenione wszystkim: są te osobniki, u których pióra ogonowe tworzą − u koguta i kury: białe zausznice, duży długi, prosty tren i nie są podwinięte do środka, grzebień i dzwonki, sępie pióra, upierzo- co świadczy o krzyżówkach z rasą chabo. Skrzy- ne skoki, dła noszone są nisko i to już przez młode kurczę- − u koguta: ustawienie tułowia poziome ta. Głowa jest średniej wielkości z pojedynczym lub pionowe, wąski walcowaty tułów, grzebieniem o 4–5 ząbkach i lekko opadającą pierś mocno wypukła przy cofniętej szyi, pionowo stojące sterówki, mało wygięte chorągiewką. Dzwonki są średniej długości, za- sierpówki, usznice żółtobiałe, owalne. Duże błędy w budo- − u kury: wąski, szpiczasty ogon, pochylo- wie ptaków to przede wszystkim: wąski tułów, ny w jedną stronę grzebień. opadający lub wysoko do góry podniesiony ogon, Obecny standard rasy został opracowany za wysoka postawa, ubogie i krótkie upierzenie, po pokazach na wystawach zarówno krajowych, szczególnie w grzywie, siodle i ogonie; u koguta jak i zagranicznych 7 lutego 2009 r. Komisja podwinięte sierpówki; zwisający grzebień u kury. Standaryzacyjna do spraw Drobiu przy PZH- Masa ciała dorosłego koguta wynosi 0,9 kg, kury

184 Prace przeglądowe Rasy kur ozdobnych z grupy karłowatych właściwych

0,75 kg. W standardzie tej rasy występuje kilka le cech karzełka łapciatego, jak opierzone skoki, odmian barwnych: złotoszyja i srebrnoszyja oraz nisko noszone skrzydła i typowa budowa ciała, biała, czarna i czarno-biała srokata. jednak odróżnia ją osobliwa cecha, a mianowicie – podobnie jak u kur araucana i kaulhuhn – brak Rulanka (Ruhlaer zwerg Kaulhuhn) ogona (fot. 20). W literaturze nie ma dostępnych Rasa ta powstała w okolicach miejsco- informacji na temat, czy faktycznie araucany wości Ruhla, skąd wzięła swoją obecną nazwę. brały udział w wytworzeniu tej rasy, jednak na Ten region znajduje się w Turyngii, kraju związ- podstawie tej cechy można wysnuć pewne przy- kowym Niemiec. Jak podaje Schmidt (2007), zo- puszczenia. Brak ogona i kuliste zakończenie stała opisana już w 1905 r. w książce „Hodowla grzbietu podkreśla obfite upierzenie siodła. Masa ptactwa” B. Dürigena. ciała dorosłego koguta wynosi 0,75 kg, kury 0,6 W tworzeniu tej rasy wykorzystano turyń- kg. Mimo osobliwego wyglądu rasa ta jest bar- skie brodacze miniaturowe, kaulhuhny i karzełki dzo rzadko hodowana w Europie, poza ojczystym łapciate. Te ostatnie wniosły bardzo duży wkład krajem tej rasy – Niemcami, gdzie znajduje się w wygląd dzisiejszych rulanek, na co wskazuje najliczniejsza jej populacja. W obrębie rasy wy- duże podobieństwo obu ras. Rulanka posiada wie- stępują liczne odmiany barwne w ilości 21.

Fot. 19. Kogut i kury rasy ohiki Fot. 20. Kury rasy rulanka (ruhlaer) Phot. 19. Ohiki rooster and hen (iagro.pl) Phot. 20. Ruhlaer hens (huehnerwelt.de)

Sebrytka (Sebright) znacznie większe przydatki głowowe i brak wy- Rasa ta została wyhodowana w Anglii dłużonych sierpówek w ogonie. Zarówno kura, przez sir Johna Sebrighta, który dzięki prowa- jak i kogut posiadają krótki grzbiet. Łuskowane dzonej konsekwentnie pracy hodowlanej uzyskał upierzenie rasa ta uzyskała dzięki wykorzystaniu w 1800 r. kury o małej masie ciała i łuskowanym w pierwszym etapie jej tworzenia kur czubatek upierzeniu. Proces selekcji i wytworzenia rasy polskich z tym wzorem upierzenia (Adamski, trwał 30 lat (Kruszewicz, 2002). Dodatkowo ce- 2007). Poza czubatkami zostały wykorzystane chą charakterystyczną tej rasy jest brak typowych również kury hamburdzkie i bantamki (Michal- dla innych ras kur różnic (dymorfizmu płciowe- czuk, 2005). go) pomiędzy kurą a kogutem. Wynika to z zało- Kurę i koguta cechuje mała głowa z ma- żonego przez Sebrighta celu, ponieważ do rozro- łym różyczkowym grzebieniem zwężającym się du wykorzystywał on koguty o tzw. „upierzeniu ku tyłowi, o delikatnym ząbkowaniu, przy czym kurzym” (Verhoef i Rijs, 2006). Z tego względu u koguta ma on wyraźny kolec i jest większy. koguty tej rasy nie posiadają charakterystycznych Szyja jest smukła, stosunkowo długa i nieco cof- drugorzędowych cech płciowych, takich jak np. nięta do tyłu, a przy dodatkowo mocno wypiętej

Prace przeglądowe 185 K. Jakubowska i M. Różewicz

do przodu piersi daje dumną postawę. Tułów jest stą łuskowaną (fot. 22). Oprócz wspomnianych smukły, co podkreśla ściśle przylegające do ciała najpopularniejszych odmian barwnych sebrytki upierzenie. Skrzydła są skierowane do dołu. Ogon występują również: cytrynowa o odcień jaśniej- w kształcie wachlarza jest wysoko noszony, skiero- sza niż złocista łuskowana oraz tzw. wielbłądzia, wany nieco w kierunku głowy (Surma, 2003). która zamiast czarnego łuskowania ma obwódkę Rasę charakteryzuje również ciekawy piór białego koloru. Pomimo małych rozmiarów wzór upierzenia z tzw. łuskowaniem. Na krawę- kury i koguty tej rasy mają czupurny i zadziorny dzi każdego z piór występuje czarna obwódka. charakter i są zazwyczaj utrzymywane w niewiel- W zależności od barwy piór wyróżnia się od- kich stadkach hodowlanych złożonych z koguta mianę srebrzystą łuskowaną (fot 21), bądź złoci- i 2–5 kur.

Fot. 21. Kura sebrytki – odmiana srebrzysta łuskowana Fot.. 22. Kogut sebrytki – odmiana złocista łuskowana Phot. 21. Sebright hen – silver-laced (pinterest.com) Phot. 22. Sebright gold-laced rooster (pinterest.com)

Serama i dodatkowy piąty palec. W 1985 r. wprowadził Jest to rasa wyhodowana i znana od sto- do swojej hodowli japońskie chabo, charaktery- sunkowo niedawna, bowiem powstała pod ko- zujące się krępym, szerokim tułowiem, szeroką niec XX w. jako ptak wyłącznie towarzyszący. i pełną piersią. Miało to na celu przeniesienie na Osobniki tej rasy są uważane za najmniejsze na nowo powstającą rasę takich cech budowy, jak świecie, ponieważ masa ich ciała waha się od 250 krótki grzbiet w kształcie litery „U” oraz nisko do 500 g (Rajkowska i in., 2016). Jak twierdzi noszone skrzydła – końcówki lotek niemal doty- Łabaj (2013), pierwsze wzmianki o kurach przy- kające ziemi. Wydaje się, że było to uzasadnio- pominających osobniki pochodzą z 1600 ne, patrząc na podobieństwo dzisiejszych serama r., chociaż nie ma na to dobitnych dowodów. Jest z chabo. U kogutów serama ogon jest skierowa- to rasa pochodząca z Malezji (Jankowska, 2013). ny ku górze ze stosunkowo długimi sterówkami Współcześnie za twórcę tej rasy uważa się Wee oraz szablistymi sierpówkami (fot. 23). U kury Yean Een, który w 1971 r. rozpoczął pracę ho- natomiast ogon wystaje w 1/3 długości nad gło- dowlaną, mającą na celu uzyskanie małych kurek wę (fot. 24). Ze względu na krótkie skoki i ni- o dumnej postawie. Początkowo krzyżował małe sko noszone skrzydła kury te sprawiają wrażenie kurki ayam kapan z kurami jedwabistymi. Celem jeszcze mniejszych. Występuje u nich pojedyn- było stworzenie kur o rozmiarach kur jedwabi- czy grzebień, liczący około 4–5 ząbków, koloru stych. Po uzyskaniu ptaków odpowiedniej wiel- czerwonego podobnie jak zausznice, u koguta kości Wee Yean Een określił nowy cel swojej ho- jest on większy, podobnie jak w przypadku cha- dowli – wyeliminował cechy charakterystyczne bo. Wee Yean Een dążył do spionizowania skrzy- dla kur jedwabistych, takie jak opierzenie skoków dła u nowo powstającej rasy, aby dotykało ono

186 Prace przeglądowe Rasy kur ozdobnych z grupy karłowatych właściwych końcówkami lotek ziemi. W 1988 r. udało mu się na wystawach zwraca się większą uwagę na ich otrzymać wyrównane potomstwo, którego masa odmiany barwne. Ich hodowla rozprzestrzeniła ciała wynosiła poniżej 500 g. Tak powstały ptaki się na Indonezję, Tajlandię i Singapur. W 2001 r. dające początek współczesnym serama. trafiły do USA, a w 2004 do Wielkiej Brytanii. W 1990 r. w północnej części Malezji od- Rasa ta pojawiła się następnie w Holandii i kra- był się pierwszy pokaz tych ptaków. Demonstro- jach ościennych, zdobywając coraz większą po- wane było pianie oraz walki kogutów. Obecnie pularność w Europie.

Fot. 23. Kogut rasy serama Fot. 24. Kura rasy serama Phot. 23. Serama rooster (backyardchickens.com) Phot. 24. Serama hen (pinterest.com)

Ptaki te zawdzięczają swą popularność mian i bogata kolorystyka upierzenia, co jest jej małym rozmiarom, łagodnemu usposobieniu oraz dodatkowym atutem jako rasy ozdobnej (Kaszpe- wielu odmianom barwnym. Również w Polsce te ruk i in., 2016). Podobnie jak u chabo, u kur sera- małe kurki cieszą się uznaniem. W Wielkiej Bry- ma uznawane są trzy formy struktury upierzenia: tanii masa ciała dla danej płci jest podzielona na gładka, szurpata i jedwabista. trzy klasy: A (kogut do 350 g, kura do 325 g), B (kogut do 500 g, kura do 435 g), C (kogut do Podsumowanie 600 g, kura do 500 g). Kategoria wagowa nie jest Hodowla kur ozdobnych cieszy się co- oceniana w Wielkiej Brytanii, jednak taki podział raz większą popularnością wśród wielu osób, pozwala na odróżnienie i podzielenie ptaków które traktują to zajęcie jako formę kontaktu ze na większe i mniejsze. Ptaki, których masa cia- zwierzętami. Posiadanie niewielkiego stadka ła jest wyższa niż 500 g, nie są pokazywane na kur ozdobnych, szczególnie ras karłowatych jest wystawach, jednak nadal mogą być używane do szczególnie popularne wśród osób posiadających hodowli. Jest to spowodowane tym, że cechą cha- niewielkie ogródki przydomowe, a także wśród rakterystyczną tej rasy jest nie tylko niska masa pasjonatów hodowli drobiu i właścicieli gospo- ciała, ale również odpowiednia dumna postawa darstw agroturystycznych. Różnorodność tych ciała i zachowanie. Ptaki te wyróżnia spośród in- ras pod względem budowy ciała i kolorystyki nych ras również ich charakter. Przede wszystkim upierzenia jest ogromna. są to ptaki bardzo ufne i mało płochliwe, bardzo O dużym zainteresowaniu hodowlą tych łatwo przyzwyczajające się do opiekuna. Rasę ptaków świadczą liczne wystawy drobiu ozdob- cechuje również bardzo duże zróżnicowanie od- nego, gdzie kury stanowią znaczącą cześć pre-

Prace przeglądowe 187 K. Jakubowska i M. Różewicz zentowanych egzemplarzy. W grupie ras karło- pularyzować hodowlę szczególnie tej rasy jako watych znaczącą część stanowią rasy pochodze- naszego dziedzictwa narodowego, aby uchronić nia azjatyckiego, są jednak wśród nich również ją przed wyginięciem. Jest to szczególnie ważne ciekawe rasy pochodzenia europejskiego, w tym w kontekście tego, że nie została ona objęta pro- jedna nasza rodzima – karzełek polski. Warto po- gramem ochrony zasobów genetycznych. Literatura

Adamski M. (2007). Drób ozdobny. Farmer, 23: 12–15. Antos P., Andres K., Kapkowska E. (2013). Preliminary studies on genetic diversity of selected Polish local chicken varieties. J. Central Europ. Agricul., 14 (1): 11–22. Brzóska F., Dobrowolska D., Kłopotek E., Pietras M. (2012). Drób ozdobny – hodowany przez człowieka dla przyjemności. Wiad. Zoot., L, 4: 67–76. Chmielewski K. (2014). Klub karzełka polskiego. Gołębie i Drob. Inw., 1 (62): 33. Founier A. (2008). Kury – poradnik hodowcy. Wyd. RM, Warszawa. Gilewski R., Janocha A., Tomczyk G., Wężyk S. (2010). Nowe trendy w hodowli i produkcji kur. Wyd. oficyna wyd. „HOŻA”, Warszawa. Gugołek A., Jastrzębska A., Strychalski J. (2016). Wykorzystanie gołębi i innych gatunków ptaków w rekreacji człowieka. Wiad. Zoot., LIV, 2: 90–95. Jabłoński K.M., Gorazdowski M.J. (1999). Kury ozdobne. Agencja wyd. „Egros”, Warszawa. Jankowska K. (2013). Kury ozdobne hodowane w Polsce. Hod. Drobiu, 7: 68–71. Kaszperuk K., Rajkowska P., Różewicz M. (2016). Serama – najmniejsze kury na świecie. Gołebie i Drob. Inw., 4 (73): 38–43. Knaga S., Kasperek K. (2014). Charakterystyka wybranych ras kur ozdobnych. Wiad. Drob., 3–4: 4–14. Kożuszek R. (2005). Rasy amatorskie kur utrzymywane w krajach Unii Europejskiej. Wieś Jutra, 02: 55–56. Kruszewicz A. (2002). Sebrytka (Sebright). Woliera, 0: 20–23. Kruszewicz A.G., Tarasewicz L. (2002). Kury ozdobne. Wyd. Multico, Warszawa. Łabaj M. (2013). Serama. Fauna i Flora, 9: 1–3. Łukasiewicz M. (2011). Atrakcyjny świat drobiu ozdobnego. Prz. Hod., 11: 21–23. Michalczuk M. (2005). Ozdobne rasy kur. Hod. Drobiu, 6–7: 28–31. Moszczyński P. (2012). Kury ozdobne. Wybór – Hodowla – Rasy. Wyd. SBM, Warszawa. Peitz B., Peitz R. (2009). Hodowla kur – rasy, zdrowie, opieka. Wyd. RM, Warszawa. Pudyszak K. (2004). Drób ozdobny. Wyd. oficyna wyd. „HOŻA”, Warszawa. Rajkowska P., Różewicz M., Janocha A., Biesiada-Drzazga B. (2016). Wyniki reprodukcyjne oraz ocena tempa wzrostu, procesu opierzania i pokroju kur rasy Serama. Wiad. Zoot., LIV, 4: 25–33. Schmidt H. (2007). Kury – rasy, hodowla. Wyd RM, Warszawa. Scrivener D. (2009). Popular poultry breeds. Ed. The Crowood Press Malborought. Surma A. (2003). Kury ozdobne. Doradca. Galicyjski Mag. Rol., 126: 23–25. Verhoef E., Rijs A. (2006). Encyklopedia kur ozdobnych. Wyd. Bellona, Warszawa. Wysocki J. (2009). Karzełek polski – liliput. Woliera, 7–8: 22–23. www.zobk.nl/clubrassen/bassette www.poultrykeeper.com/chicken-breeds/dutch-bantams http://www.aviculture-europe.nl/nummers/17E02A03.pdf

CHARACTERISTICS OF BREEDS OF ORNAMENTAL HENS FROM BANTAMS GROUP

Summary

Ornamental hatchery is becoming more and more popular among many people who treat it as a form of contact with animals. Among them are a group of bantams with small body size and rich plumage colors. The purpose of the work is to outline the history and origin of the breeds described, with particular regard to the characteristics of the breed. The work contains descriptions of fourteen breeds of Asian and European hens, including the small native Polish bantam breed.

Key words: ornamental breeds, bantam hens

188 Prace przeglądowe