T.C. SAKARYA ÜN ĐVERS ĐTES Đ SOSYAL B ĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ

SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARI

YÜKSEK L ĐSANS TEZ Đ

Ümmühan ÇELEB Đ

Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Yeni Türk Dili

Tez Danı manı : Yrd. Doç. Dr. Selçuk KIRBAÇ

HAZ ĐRAN-2007 T.C. SAKARYA ÜN ĐVERS ĐTES Đ SOSYAL B ĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ

SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARI

YÜKSEK L ĐSANS TEZ Đ

Ümmühan ÇELEB Đ

Enstitü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Bilim Dalı : Yeni Türk Dili

Bu tez 27/06/2007 tarihinde a ağıdaki jüri tarafından oybirli ği ile kabul edilmi tir.

______Jüri Ba kanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi BEYAN

Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, bakalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadı ğını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya baka bir üniversitedeki baka bir tez çalıması olarak sunulmadığını beyan ederim.

Ümmühan ÇELEB Đ

29.05.2007

ÖNSÖZ

Bu tez çalı mamızda konu olarak ele aldı ğımız yerle im yerleri adları, Sakarya ili sınırları içerisindeki merkeze ba ğlı köy, cadde, sokak ve mahalle adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarıdır. Bu çalı mada asıl amaç, yerle im yerleri adlarını ses ve ekil gibi dil unsurları açısından inceleyerek yer ad bilimi çalı malarına katkı sa ğlamaktır. Bunun yanında Sakarya iline kültürel bir hizmet sunmak da amaçlanmı tır. Tezimizde Sakarya ili yerle im yerleri adlarının anlam incelemesi, ekil incelemesi ve gramatikal dizini yapılarak söz varlı ğı üzerinde durulmu tur.

Ad biliminin alt dallarından biri olan yer adları bilimi, önemi gittikçe artan bir bilim dalıdır. Bu bilim dalı, yer adlarını anlam, yapı ve köken bakımlarından açıklamaya çalı ır. Yer adlarını vermede belirli e ğilimlerin oldu ğu ve birbiriyle ilgisiz gibi görünen pek çok adın bir sisteme ba ğlanabilece ği görü ünden hareketle dünyadaki pek çok ülkede yer adları incelenerek çe itli açılardan açıklanmaya çalı ılmı tır. Yer adları bilimi çalı maları tarih, co ğrafya, arkeoloji, sosyoloji ve etnoloji gibi çe itli bilim dallarında çalı anlara ipucu olabilecek bilgiler de içermektedir.

Bu çalı ma esnasında bana maddi ve manevi en büyük deste ği veren e im Harun ÇELEB Đ’ye te ekkürlerimi sunar, bu önemli çalı mayı yapmaya beni te vik eden, bilgilerinden ve rehberli ğinden istifade etti ğim danı man hocam Yrd. Doç. Dr. Selçuk KIRBAÇ’a te ekkürlerimi arz ederim.

Ümmühan ÇELEB Đ

29.05.2007 ĐÇĐNDEK ĐLER ÖZET ...... iv SUMMARY...... v

GĐRĐ...... 1 BÖLÜM 1: SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARININ ANLAM ĐNCELEMES Đ ...... 38 1.1. Tabiata ve Fiziksel Ko ullara Dayanan Yerle im Yerleri Adları ...... 38 1.1.1. Çevreyle Đlgili Yerle im Yerleri Adları ...... 38 1.1.1.1. Do ğrultular ...... 38 1.1.1.2. Co ğrafya Adları...... 41 1.1.1.3.Renk Adları ...... 50 1.1.1.4. Evrenin Đ leyi i ile Đlgili Adlar...... 55 1.1.1.5. Sayı Adları ...... 57 1.1.1.6. Maden ve Madenle Đlgili Adlar...... 58 1.1.1.7. Zaman Kavramıyla Đlgili Adlar ...... 60 1.1.1.8. Vasıf Đfade Eden Adlar ...... 61 1.1.1.9. Ebat Belirten Adlar ...... 65 1.1.1.10. Boy ve Topluluk Adları ...... 67 1.1.2. Bitkilerle Đlgili Yerle im Yerleri Adları ...... 70 1.1.2.1. Çiçek ve Çiçek ile Đlgili Adlar ...... 70 1.1.2.2. Meyve ve Meyve ile Đlgili Adlar ...... 71 1.1.2.3. Ağaç ve A ğaç ile Đlgili Adlar ...... 73 1.1.2.4. Tahıl Adları ...... 75 1.1.2.5. Sebze Adları...... 75 1.1.2.6. Di ğer Bitki ve Bitki Parçaları ile Đlgili Adlar ...... 75 1.1.3. Hayvanlarla Đlgili Yerle im Yerleri Adları ...... 77 1.1.3.1. Ku Adları ...... 77 1.1.3.2. Evcil Hayvan Adları...... 78

i 1.1.3.3. Evcil Olmayan Hayvan Adları...... 79 1.2. Đnsanlara ve Topluluklara Dayanan Yerle im Yerleri Adları ...... 80 1.2.1. Ki ilerin Fiziksel Ya ayı ı ile Đlgili Yerle im Yerleri Adları ...... 80 1.2.1.1. Yapı ve Yapıt Adları ...... 80 1.2.1.2. Kurum Adları ...... 83 1.2.1.3. Eya ve E ya ile Đlgili Adlar...... 84 1.2.1.4.Yiyecek ve Đçecek Adları...... 85 1.2.2. Ki ilerin Duygusal Ya ayı ı ile Đlgili Yerle im Yerleri Adları...... 86 1.2.2.1. Din ile Đlgili Adlar...... 86 1.2.2.2. Çe itli Kavramlar ...... 89 1.2.3. Ki ilerin Kendi Varlıkları ile Đlgili Yerle im Yerleri Adları ...... 90 1.2.3.1. Ki i Adları ...... 90 1.2.3.2. Rütbe ve Ünvan(Lakap) Adları ...... 99 1.2.3.3. Meslek Adları...... 104 BÖLÜM 2: SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARININ EK ĐL ĐNCELEMES Đ ...... 109 2.1.Tamlamalar Bakımından Yerle im Yerleri Adları……………………………… 109 2.1.1. Đsim Tamlamasından Olu an Yerle im Yerleri Adları...... 109 2.1.2. Sıfat Tamlamasından Olu an Yerle im Yerleri Adları ...... 113 2.2. Birle ik Kelimeler Bakımından Yerle im Yerleri Adları ...... 120 2.2.1. Birle ik Đsimden Olu an Yerle im Yerleri Adları...... 120 2.2.2. Birle ik Fiilden Olu an Yerle im Yerleri Adları ...... 124 2.3. Aldıkları Ekler Bakımından Yerle im Yerleri Adları...... 124 2.3.1. Ek Almayan Yerle im Yerleri Adları ...... 124 2.3.2. Yapım Eki Alan Yerle im Yerleri Adları ...... 125 2.3.2.1. Đsimden Đsim Yapım Ekleri ...... 125 2.3.2.2. Fiilden Đsim Yapım Ekleri...... 135 2.3.2.3. Fiilden Fiil Yapım Ekleri ...... 143 2.3.3. Çekim Eki Alan Yerle im Yerleri Adları...... 143 2.3.3.1. +lAr (Çokluk) Eki Alan Yerle im Yerleri Adları ...... 143

ii 2.3.3.2. Đlgi Eki Alan Yerle im Yerleri Adları...... 148 2.3.3.3. Đyelik Eki Alan Yerle im Yerleri Adları...... 148

BÖLÜM 3: SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARININ GRAMAT ĐKAL D ĐZĐNĐ...... 151

BÖLÜM 4 : SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARININ SÖZ VARLI ĞININ ĐNCELEMES Đ ...... 189 4.1. Kelimelerin Sayıları Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları...... 189 4.2. Tek Kelime ve Đki ya da Daha Fazla Kelimenin Birle mesi Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları ...... 189 4.3. Türkçe- Alıntı Kelimler Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları ...... 190 4.4. Soyut – Somut Kavramlar Açısından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları...... 190 4.5. Kelimelerdeki Đki Anlamlılık Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları.. 191 4.6. Argo Kullanımı Açısından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları ...... 192 4.7. Anlamsal Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları ...... 192 4.8. Yerel Özellik Ta ıyan Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları...... 193

BÖLÜM 5: SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ĐSĐMLER ĐNĐN TASN ĐF ÇALI MALARI ...... 194 5.1. Sakarya Đli Yerle im Yerleri Đsimlerinin Anlamsal Tasnifi...... 194 5.2. Sakarya Đli Yerle im Yerleri Đsimlerinin ekilsel Tasnifi...... 224 5.3. Sakarya Đli Yerle im Yerleri Đsimlerinin Sayısal Tasnifi...... 256

SONUÇ VE ÖNERĐLER ...... 301 KAYNAKÇA...... 306 ÖZGEÇM Đ...... 312

iii SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti

Tezin Balığı: Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları

Tezin Yazarı: Ümmühan ÇELEB Đ Danıman: Yrd. Doç. Dr. Selçuk KIRBAÇ

Kabul Tarihi: 27.06.2007 Sayfa Sayısı: 5 (ön kısım) + 312 (tez)

Anabilimdalı: Türk Dili ve Edebiyatı Bilimdalı: Yeni Türk Dili

Yer adları bilimi çalı maları özellikle son yıllarda önem kazanmaya ba lamı tır. Bu çalı ma, yer adı yapımındaki tercihlerin f oto ğrafını çekmek, dille ilgili unsurları açıklamak, ses ve ekil meselelerini ele almak, Sakarya iline bir kültür hizmeti sunmak maksadıyla yapılmı bir çalı madır. Bu çalı mada Sakarya ili sınırları içerisindeki merkeze ba ğlı köy, cadde, sokak ve mahalle adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adları ele alınmı tır.

Giri ’le ba layan tez çalı ması; Sakarya ili yerle im yerleri adları nın anlam incelemesi, ekil incelemesi, gramatikal dizini ve tasnif çalı maları eklinde be bölümden meydana gelmektedir.

Gir ite çalı manın konusu, amacı, önemi, yöntemi, içeri ği ve sınırlılıkları belirtildikten sonra ad bilim, yer ad bilim konusuna de ğinilmi , ad bilim ve yer ad bilim alanında çalı ma yapan dilciler ve çalı malarından bahsedilmi tir. Ardından Sakarya ilinin ta rihi, co ğrafyası, ilçeleri ve Türk yerle imi konuları hakkında bilgi verilerek yörenin tanıtılması amaçlanmı tır.

Birinci bölüm olan Sakarya ili yerle im yerleri adları nın anlam incelemesi kısmı iki ana ba lık altında ele alınmı , bu ba lıkların da alt ba lıkları yapılarak yerle im yerleri adları anlamsal açıdan daha ayrıntılı ekilde açıklanmaya çalı ılmı tır.

Đkinci bölümü olu turan Sakarya ili yerle im yerleri adları nın ekil incelemesi kısmında yerle im yerleri adları, tamlamalar, kelime birle meleri v e ekler bakımından ele alınmı tır.

Üçüncü bölümü olu turan Sakarya ili yerle im yerleri adları nın gramatikal dizininde yerle im yerleri adları ve bu adlara gelen ekler alfabetik olarak sıralanmı tır.

Dördüncü bölümü olu turan Sakarya ili yerle im yerleri adları nın söz varlı ğı kısmında yerle im yerleri adlarının söz varlı ğına çe itli açılardan de ğinilerek toplam Sakarya ili yerle im yerleri adları söz varlı ğından bahsedilmi tir. Be inci bölümde ise anlamsal, ekilsel ve sayısal tasnifler yer almı tır.

Sonuç ve öneriler kısmında da Sakarya ili yerle im yerleri adlarının incelenmesiyle varılan sonuçlar ifade edilmi tir.

Anahtar Kelimeler : Yer Adları Bilimi, Ad Bilimi, Dil Bilimi, Sakarya

iv Institute of Social Sciences Abstract of Master’s Thesis

Title of Thesis: Names of Sakarya Settling Areas

Author: Ümmühan ÇELEB Đ Supervis or: Assistant Professor Dr. Selçuk KIRBAÇ Date: 27.06.2007 Nu. Of Page: 5 (pre text) + 312 (main body)

Department: Turkish Language and Literature Subfield: New Turkish Language

Study on settling places science is getting importance especially last years. This study has been done in order to take photograph of the prefe rences at making of settling areas, to explain elements of language, to consider voice and figure matters, and to offer a cultural service to Sakarya province. In this study, the names of villages, avenues, streets and districts which are dependent of cent er within the boundaries of Sakarya province, besides the names of villages which are dependent of provinces and towns.

This thesis starts with introduction part, and consists of five parts, which are namely: Analyzing means of names of Sakarya settling ar eas, analyze of figures, grammatical index and study of classification. At the introduction part there is specified the subject, purpose, importance, method, content and limitations of this study and then is mentioned name of areas science, linguists who h ad done studies about science of name and science of names of areas and their studies. Finally, there is information about the history, geography, towns and about Turkish settlement subjects, in order to introduce the locale.

First part of analyzing of the meanings of names of Sakarya settling areas is considered under two main titles, and this titles are made of subtitles in order to get the details of names of settling areas more meaningfully. Second part consists of analyzing of figures of names of Sakar ya settling areas, and there is mentioned the names of settling areas, phrases, word combinations and prefixes.

Third part consists of the grammatical index of the names of Sakarya settling areas, and there is lined the names of settling areas and prefixes of this names alphabetically.

Fourth part consists of the verbal presence of names of Sakarya settling areas, and there is mentioned the verbal presence of names of Sakarya settling areas from different points of view and is touched on the verbal presenc e of names of Sakarya settling areas totally. In the fifth part, there is meaningful, figure and numeric classifications. In the final part, there are the results drawn by analyzing the names of Sakarya settling areas.

Keywords: Science of Settling Areas, Science of Areas, Science of Language, Sakarya

v GĐRĐ

Đnsanı insan yapan niteliklerin ba ında gelen dil, kültürün ta ıyıcısı olmakla birlikte insanın dünyadaki yerini ve de ğerini belirleyen en önemli unsurdur. Đnsano ğlunun duyguları, dü ünceleri, istekleri, ya ayı tarzı, hayata bakı ı, u ğra ı alanları, yararlandı ğı do ğal kaynaklar ve olu turdu ğu zenginliklerin tümü dile yansır. Đ te bu özellikleriyle dil, ki isellikten toplumsallı ğa giden yolun kapılarını ardına kadar aralar. Đnsanların birlikte ya ayabilmeleri, birbirleriyle anla abilmeleri ve bir toplumu olu turabilmeleri tamamıyla dil sayesinde gerçekle ir. Bir toplumu ulus yapan ba ğların en güçlüsü yine dildir. Ki ileri ulusuna, yurduna ve geçmi ine sıkı sıkıya ba ğlayan en güçlü unsurdur.

Bir dilin sadece söz varlı ğına bakılarak o toplumun ya am standardı ve tarzı, içinde bulundu ğu ko ulları, hangi uluslarla ili ki kurdu ğu gibi birçok konu hakkında fikir sahibi olunabilir ve çe itli sonuçlara ula ılabilir. Kendine özgü yasaları olan, dilleri kar ıla tırmalı olarak ele alan dilbilim ise, çe itli ortak yasaların ve sonuçların varlı ğını gözler önüne serer.

Dil canlı bir varlıktır. Zamanla kimi ö ğeleri de ğiir, kimileri kaybolur, kimilerinin ise yenileri türetilir. Bu dilsel ö ğeleri de ğimeden ya da kaybetmeden tespit etmek lazımdır. Đ te Sakarya ili yerleim yerleri adları ya ayan bir malzeme olarak biraz da bu amaçla tez konusu olarak seçilmi tir.

Çe itli konularda Sakarya ili ile ilgili akademik çalımalar yapılmı tır. Mehmet Eröz’ün Türk Onomasti ği Bakımından Adapazarı Yer Adları” adlı makalesi ile de ğerli hocam Selçuk Kırbaç’ın “Sakarya (Merkez) Yer Adlarının Dilbilimi Açısından De ğerlendirilmesi” adlı makaleleri Sakarya yer adlarıyla ilgili yapılan çalı malardandır.

Tezin konusu:

Bu çalı manın konusu, Sakarya ili sınırları içerisindeki merkeze ba ğlı köy, cadde, sokak ve mahalle adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarının anlam incelemesi, ekil incelemesi ve gramatikal dizininin yapılarak, söz varlı ğına de ğinilmesi ve çe itli ses ve ekil hususiyetlerinin ortaya konulmasıdır.

1 Tezin önemi ve amacı:

Dilbiliminde kullanılan yöntemlerin yer adları bilimi çalı malarına uygulanmasıyla dünyada bir çok ülkenin ehir, ilçe, köy hatta cadde ve sokak adları incelenmi tir. Böylece yer adları bilimi çalı malarıyla insanların ya adı ğı yerle im yerlerine verilen adlar, ses ve ekil meseleleri gibi çe itli dille ilgili unsurlarının açıklanması maksadıyla ele alınarak incelenmi tir.

Ülkemizde yer adları bilimi ile ilgili yapılan çalı maların tarihi bir hayli yenidir ve ne yazık ki yeterli de ğildir. Đ te eksikli ği son yıllarda daha çok hissedilen yer adları bilimi çalı malarına bir ilin çalı masını yaparak katkı sa ğlamak, Sakarya ilinin merkez köy, mahalle, sokak ve cadde isimleriyle ilçe ve ilçelerin köy isimlerinden yola çıkarak yerle im yerleri adlarındaki anlamsal profili belirlemek, ek ve söz dizimi kalıplarının kullanılı ı gibi çe itli ses ve ekil meselelerini ele almak ve yer adı yapımındaki tercihlerin foto ğrafını çekmek en önemli amaçlardır. Đlave olarak ya adı ğımız ehre ve ülkeye bir kültür hizmeti sunmak maksadı da bu çalımayı yapmamıza neden olmu tur. Bu çalı ma bahsedilen amaçlar do ğrultusunda dilimizin zenginli ğinin ve güzelli ğinin anla ılması, gün ı ığına çıkması bakımından çok önemli bir çalı madır.

Tezin yöntemi, içeri ği ve kar ıla ılan sınırlılıklar:

Tezimizin konusu Sakarya ilinin merkez köy, mahalle, sokak ve cadde isimleriyle ilçe ve ilçelerin köy isimleri oldu ğundan dolayı öncelikle üzerinde çalı ılacak malzeme toparlanmaya çalı ılmı tır. Tezin ana malzemesi, belediyeler tarafından hazırlanan kitaplardan ve haritalardan bulunarak bilgisayarda düzgün bir ekilde yazılmı tır. Tezin ana malzemesi bir araya getirildikten sonra yerle im yerleri adları üzerinde çalı ılmaya ba lanmı tır.

Öncelikle tez çalı mamızda fikir olu turmak ve tekrara dü memek maksadıyla bu alanda çalı ma yapan dilcilerin çalı maları okunup tartı ılmı tır.

Tezimiz be bölümden olu maktadır. Tezimizin birinci bölümünde yerle im yerleri adlarının anlam incelemesi yapılmı tır. Anlam incelemesi ilk önce tasnife tabi tutulmu, bunu ise çe iti kelime gruplandırmaları ve açıklamalar izlemi tir. Yapılan anlam incelemesi, tabiata ve fiziksel ko ullara dayanan yerle im yerleri adları ile insanlara ve topluluklara dayanan yerle im yerleri adları eklinde iki ana gurupta toplanmı tır.

2 Anlam incelemesini yaparken ba ta Türkçe Sözlük olmak üzere çe itli sözlüklerden, özellikle de derleme sözlü ğünden bazı yerel kelimelerin anlamlarını ö ğrenerek yerle im yerleri adlarını do ğru ba lık altında vermek maksadıyla yararlanılmı tır.

Anlamsal incelemesini yapmak zevkli oldu ğu kadar da yorucu bir çalı ma olmu tur. Özellikle bazı kelimelerin hangi ba lıklar altında verilece ği konusunda çeli kiler ya anmı tır. Örne ğin “ba ğ” kelimesini bitkilerle ilgili olan ba lık altında mı yoksa eyalarla ilgili balık altında mı verilece ği konusu problem te kil etmi tir. Yine ki i isimlerinde bu problem yo ğun olarak ya anmı tır. Örne ğin, Lale yer adının ki i adından mı yoksa çiçek adından mı esinlenerek verildi ği konusu bizi sınırlandıran mevzuların ba ında gelmi tir. Böyle durumlarda yerle im yeri adının mantık yürütülerek sadece bir ba lık altında verilmesi uygun görülmü tür. Đki ya da daha fazla sözcükten olu an kelimelerde de aynı problem ya anmı tır. Bu tarz yer adları bünyesinde barındırdıkları kelimelere göre birkaç ba lık altında verilmi tir. Örne ğin “Akçakamı ” yer adı hem renk adları ba lı ğı altında hem de bitkilerle ilgili adlar ba lı ğı altında ele alınmı tır.

Tezimizin ikinci bölümünü yerle im yerleri adlarının ekil incelemesi olu turmaktadır. Bu bölümde Sakarya ili yerle im yerleri adları tamlamalar, birle ik kelimeler ve aldıkları ekler bakımından tasnif edilerek ayrı ayrı incelenmi tir. Tamlamalar kısmında isim ve sıfat tamlamasından olu an, birle ik kelimeler kısmında birle ik isimlerden ve birle ik fiillerden olu an, ekler kısmında ise ek almayan, yapım eki alan ve çekim eki alan yerle im yerleri adları incelenmi tir. ekil incelemesi yapılırken ba ta Muharrem Ergin’in Türk Dil Bilgisi kitabı olmak üzere bir çok dil bilgisi kitabından yararlanılmı tır.

Tezimizin üçüncü bölümünü Sakarya ili yerle im yerleri adlarının gramatikal dizini olu turmaktadır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarının gramatikal dizini yapılırken Sakarya ili yerle im yerleri adları alfabetik olarak sıralanmı tır. Yer adının kelime kökü dı ındaki ek ve kelimeler yine alfabetik bir sıralamayla gramatikal dizinde yerini almı tır. Kelime köküne gelen ekler fiile gelmi se –, isme gelmi se + ile ayrılmı tır. Eğer kelime herhangi bir ek almamı sa Ø simgesi kullanılmı tır.

Tezimizin dördüncü bölümünü yerle im yerleri adlarının söz varlı ğı incelemesi olu turmaktadır. Bu bölümde tezin ana malzemesinden hareketle söz varlı ğından genel hatlarıyla bahsedilmi tir. Tezde geçen kelime sayısından, tek-iki ve daha fazla

3 kelimelilik açısından, alıntı kelime olup olmadı ğından, somut-soyut kavramlar bakımından, anlamsal açıdan, sözcüklerdeki iki anlamlılık, argo kullanımı ve yerellik gibi çe itli açılardan söz varlı ğına de ğinilmi tir. Yine söz varlı ğı hazırlanırken Do ğan Aksan’ın kitaplarından ve kelimelerin hangi dilden alıntılandı ğını bulmak için Türkçe Sözlük’ten azamî derecede faydalanılmı tır.

Tezimizin be inci bölümünü birinci bölümde kullanılan Sakarya ili yerle im yerleri adlarının anlam incelemesinin tasnifi, ikinci bölümde kullanılan Sakarya ili yerle im yerleri adlarının ekil incelemesinin tasnifi ve yerle im yerleri adlarının Sakarya ili sınırları içerisinde kaç adet bulundu ğunun hesaplandı ğı ve tekrar eden yerle im yerleri adlarının kaç kez tekrar etti ğinin belirtildi ği Sakarya ili yerle im yerleri adlarının sayısal tasnifi olu turmaktadır. Tasnifi yapılan adlar, kendi aralarında alfabetik olarak sıralanmı tır. Sayısal tasnif tablo eklinde hazırlanmı tır.

Bilindi ği üzere bizim çalı mamız etimolojik bir çalı ma de ğildir. Yerle im yerleri adlarının etimolojilerinin çalı ılması ba lı ba ına bir akademik çalı madır.

1. Adbilim

Canlı, cansız bütün varlıkları ve mefhumları kar ılayan ve varlıkların ismi olan kelimelere ad (substantif) denir. A ğaç, oda, Karadeniz, Yüksel gibi (Türkçe Sözlük, 1998; Banguo ğlu, 2000; Ergin, 2004).

Đnsano ğlu, tabiat kar ısında önce kendini daha sonra da kendi gözüyle dikkatini çeken özelliklerine göre, çevresini tanımlamaya ve adlandırmaya çalı mı tır. Ad ve adlandırma insanlık tarihi kadar eski ve ona paralel olarak geli en bir olgudur. Adıyla kendini bir ba kasından farklı kılan insano ğlu, çevresini de kullanım amacına ve ilevine göre farklı adlandırmayı ihmal etmemi tir. Đnsanlar, hem kendi adlarının hem de yer adlarının ne zaman ve nasıl meydana geldi ğini ve anlamını merak ederek, önce kendi adını, daha sonra da ya adı ğı bölgedeki co ğrafi adları hep sorgulamı tır.

Öncellikle özel adlar üzerinde duran ve adları köken bilgisi, tarihi geli me, dil ve kültür sorunları açısından inceleyen bilim dalı ise “ad bilimi” (onomastik) olarak ifade edilir. Çevremizde gördü ğümüz ve algıladı ğımız her eyin adı, ad biliminin konusunu

4 olu turur. Anlam bilim ve kelime bilimle sıkı sıkıya bir ili ki içinde olan ad bilim, hem tür adlarıyla hem özel adlarla ilgilenir. Bu bilim dalında, dil bilimciler, sosyologlar, halk bilimciler, hukukçular vb. kendi alanlarıyla ilgili yönleri ele alarak çalı makta ve birtakım sonuçlara varmaktadırlar. Fransızların onomastigue, Đngilizlerin onomastics ve Almanların namenkunde olarak adlandırdıkları bu bilim dalı, özellikle ki i adları, soyadları, takma adlar ve yer adları alanlarında geli me göstermi tir. Hayvanlar, özellikle ku lar, bitkiler, yiyecek adları da sıkça ele alınan konulardır

Tür adları, kavramlar dünyasına ı ık tutan, adlandırma yollarının belirlenmesini sa ğlayan adlardır. Anlatım sırasında yararlanılan kavramlar dilden dile de ğiir. Kimi kavramlarda diller birbirinden uzakla ırken kimi kavramlarda diller birbirine yakla ır. Çünkü genelde kavramlar adlandırılırken göze batan özellikler dile getirilir. Örne ğin ayçiçe ği adlı bitki için dilimizin de ğiik lehçelerinde günebakan, günı ığı, güna ığı gibi adlandırmalar yapılırken, ba ka dillerde de bitkinin bu günle ilgili özelli ğini ifade edecek kavramlar kullanılmaktadır.

Özel adlar tek bir ki iyi, belli bir canlıyı ya da cansız varlı ğı, bir dü ünceyi ya da belli bir yeri anlatan adlardır. Özel adlar dil dizgesi içinde bir birimdir. O nedenle di ğer kelimelerle yakınlıkları vardır. Adlar bütün insanlık tarihi boyunca çok önemli olmu lardır. Adlar yalnızca verilen varlı ğı i aret etmekle kalmazlar, o varlık için aynı zamanda büyüsel, gizemsel gücü temsil ederler. Bu nedenle adını sık sık anmanın do ğru olmadı ğı dü ünülen duygu, varlık ya da nesneler için güzel adlandırmaya da zaman zaman gidilir.

Đnsano ğlunun gerçe ğe ula ma iste ği ve merakı nedeniyle özel adların aydınlatılması çabaları her zaman olmu tur. Tarih boyunca de ğiik dillerde özel ad niteli ği ta ıyan öğeler üzerinde yürütülen çalı malar filoloji incelemeleri içinde kendine bir yer edinmi ve yeni bilimsel inceleme dalları olu turmu tur (Aksan, 1982; Sakao ğlu, 2000; Türkçe Sözlük, 1998 ).

P. Trost’a göre kimi adlar onları ta ıyan kimselerle ilgili bir takım bilgiler verir. Din, uyruk, toplum katmanı ve ya katmanları gibi. Örne ğin; Mo e ismi o kimsenin Musevi oldu ğuna; Ali, Ahmet ismi ise Müslüman oldu ğuna bir delildir.

5 Özel adlar ba langıçta içinde bulundukları dil birli ğinin sahip oldu ğu özellikleri ba ka ulusların diline geçtikten sonra da sürdürürler. Örne ğin, Mehmet adı Muhammed adının Türklerdeki versiyonudur. Đ te isimler önceki dil dizgesinin vermi olduklarını korurken, bir yandan da yeni içinde bulundu ğu dil dizgesinin özelliklerini alırlar.

Đster ki i adı, ister yer adı, ister ba ka bir özel ad olsun, özel adların kayna ğını genel olarak tür adları (nom commun, common noun, Gattungsname) olu turur. Ad verirken herhangi bir tür adı bir ki iye, bir yere, bir da ğ ya da ırma ğa verilirse özel ada dönü türülmü . Örne ğin, Kemal (olgunluk), konak, kı la, ırmak, kale, hisar, pınar gibi adlar hep bu ekilde verilmi tir. Yer adları da aynı tutumun sonucudurlar. Kesikköprü gibi (Aksan, 1982: 95).

Ad bilimi üç ba lık altında ele alınabilir. a) Yer adları bilimi ya da yeradıbilim (toponymie, toponymy, Toponymie). b) Co ğrafya adları bilimi: Akarsu adları bilimi (hydronymie, hydronmy, Hydronymie) ve da ğ adları bilimi (oronymie, oronymy, Oronymie) gibi alt alanları vardır. c) Ki i adları bilimi (anthroponymie, anthroponymy, Anthroponymie).

Kendine göre kuralları olan ad bilimi, bütün adları incelemek üzere alt dallarını olu turmu tur. Bunlar içerisinde en fazla i lek olanı yer (toponim) ve ki i (antroponim) adlarını inceleyen bilim dalıdır. Çünkü en fazla kullanılan ad ki i adıdır. Bu ki ilerin ya adıkları yer adları da ikinci sırada gelmektedir. Daha sonra da co ğrafi adlar diye bilinen da ğ (oronim) ve su (hidronim) adları gelmektedir. Bu ana dalların kendi içerisinde alt bölümlere ayrılmasının yanı sıra yeryüzündeki bütün nesneleri belirli gruplar altında toplayıp inceledi ği için, pek çok alt dalı bulunmaktadır. Ayrıca bütün ana ve alt dallar birbirleriyle yeni alt dallar olu turmaktadır. Örne ğin, yer adı (toponim), ki i adı (antroponim), ki i adından olu an yer adı (antrotoponim)…

Yer adlarını yapı, anlam ve köken bakımından açıklamaya çalı an bilim dalına (toponymie, toponim) yer adları bilimi denmektedir. Türkçe Sözlük’te madde ba ı olarak “toponim” kelimesi kullanılmı tır. Toponymie çalı ması yapanlar için toponomist, toponymiste kelimeleri kullanılmaktadır. Yer adları üzerine yapılan çalı malar son elli yıl içinde artmı ve dil bilimi (linguistigue) metotlarının

6 kullanılmasıyla daha da verimli hale gelmi tir. Bu çalı maların sonucunda, yer adlarının fonetik kurallara uydu ğu, bütün yer adlarının bir anlam ta ıdı ğı ve bu adların verilmesinde birtakım kuralların hakim oldu ğu tespit edilmi tir. Yerle im yerinin durumu, konumu, çevredeki göl, akarsu ya da yapı, orada bulunmu ünlü bir kimse, çevredeki yaygın meslekler gibi unsurlar yer adlarının konulmasında etkili olan eğilimler olarak görülmektedir.

Da ğ, akarsu, ova, yayla, geçit, vadi ve otlak gibi çe itli co ğrafya adları üzerinde birer dilsel öge olarak çalı ma yapan bilim dalı co ğrafya adları bilimidir. Kültür ve yerle me tarihi konularının aydınlatılmasında co ğrafya adları bilimine sıkça ba vurulmaktadır. Co ğrafya adlarının da ğ adları ile ilgilenen dalı da ğ adları bilimi(oronymie)’dir. Da ğ adları üzerine yapılan çalı malar özel bir önem arzeder. Co ğrafya adlarının su ile ilgilenen dalı akarsu adları bilimi (hydronymie)’dir.

Yine ki i adları filoloji, dilbilim, kültür tarihi ve halkbilim çalı maları açısından kayda de ğer malzemelerdir. Din, saygı ve minnet duyulan kimselerin adları, destan ve masallarda geçen adlar, yer adları, co ğrafya adları, tarihsel olay, kavim ve boy adları, ad verme modaları ve güzel ad verme iste ği ki i adlarının verilmesinde ve ekillenmesinde önemli rol oynarlar (Türkçe Sözlük, 1998 ).

Ad Bilimi ve Yer Adları Bilimiyle Đlgili Yapılan Çalı malar:

Đncelemeye dayalı ilk ad bilimi yazıları Türkiye’de 20. yüzyılın ba larında kaleme alınmı tır. Türk Derne ği, Türk Yurdu gibi dergilerde bu tür yazılar de ğiik amaçlarla yayımlanmı tır. Ülkemizdeki ad bilimi çalı maları esaslı olarak 1950’li yıllarda ba latılmı tır. Đstanbul Üniversitesinden Türk dili ö ğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Cafero ğlu, daha çok bildiri makale ve bibliyografya yazılarıyla, sosyoloji ö ğretim üyesi Ord. Prof. Dr. Ziyaeddin Fahri Fındıko ğlu popüler mahiyetteki yazıları ve bu alandaki ısrarlı tenkitleriyle dikkat çeken isimlerdir (Sakao ğlu, 2000).

Ad bilimi konusunda çalı ma yapanlardan biri olan Do ğan Aksan’a göre, ad biliminin özel adlarla ilgilenen türüne “ad bilimleri” denmesinin en önemli nedeni, bu alanların ba lı ba ına bir inceleme konusu olmasıdır.

Do ğan Aksan ad bilimini üç alt alana ayırmı tır:

7 a) Yer adları bilimi ya da yeradıbilim (toponymie, toponymy, Toponymie). b) Co ğrafya adları bilimi: Akarsu adları bilimi (hydronymie, hydronymy, Hidronymie), da ğ adları bilimi (oronymie, oronymy, Oronymie) gibi alt alanları vardır. c) Ki i adları bilimi (anthroponymie, anthroponymy, Anthroponymie) (1982:100).

üphesiz ki ad bilimi için en faydalı çalı malardan birini Prof. Dr. Saim Sakao ğlu yapmı tır. Sakao ğlu ad biliminin ba lıca alt dallarını öyle sıralamı tır:

1. Ki i adlarıyla u ğra an dal: anthroponymie, anthroponymy, Antroponymie.

2. Yer adlarıyla u ğra an dal: toponymie- toponymy- Toponymie.

3. Co ğrafya adlarıyla u ğra an dal: h/oronymie- h/oronymy- Oronymie.

4. Göl, nehir, ırmak vb. su adları ile u ğra an dal: hydronymie- hydronymy- Hidronymie.

Bibliyografik bir çalı ma yapan Saim Sakao ğlu, ad biliminin görevlere göre adlandırılmasında kullanılan Apotropaeon, Hypochoristica, Teofor terimlerini açıklayarak, ad biliminin gerek yerli gerek batı kaynaklı olan Onomastika, toponimi, toponimik, onomastik, anthroponymie, anthroponymie, antroponimi, ad bilgisi, antroponimist, ismiyat, onomatalo ğ, onomatoloji gibi bizde kullanılan ilk terimlerini sıralamı ve hangi kaynakta yer aldıklarına dair bilgiler vermi tir.

Yine Saim Sakao ğlu, adlarla ilgili Türk ve yabancılar tarafından yazılan eserlere de ğinmi , Divânü Lügati’t- Türk, Evliya Çelebi Seyahatnamesi ve Kamûsü’l Âlâm’da geçen adlardan, Do ğu’dan bir yazar olan Kalka andî’nin eserinden ve Türklerin nasıl ad koyduklarından, Batı’dan bir yazar olan Annemarie Schimmel’in eserinde ise Türk ki i ad ve soyadlarına yer verildi ğinden bahsetmi tir.

Ad bilimiyle ilgilenen 30 kadar ara tırmacının, ad bilimiyle ilgili yaptıkları çalı maları da bibliyografik bir düzende veren Sakao ğlu, ö ğretim üyelerinin çalı malarını, öğrencilerin tezlerini ( Đstanbul Üniversitesi, Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi, Mimar Sinan Üniversitesi, Balıkesir Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi), yine birkaç üniversitenin yüksek lisans ve doktora seminer ve tezlerini, ad bilimine yer verildi ği görülen bazı dergileri ve ortaya koyduklarını, Batı’da ad bilimiyle ilgili yapılan çalı maları, uluslararası ad bilimi kurultaylarını, ad bilimi derneklerini, ad

8 bilimi dergilerini, adlarımızla ilgilenen yabancı bilim adamlarını ve ürettiklerini kitabında tek tek sunmu tur.

Türkiye’de ilk ad bilimi çalı maları yapanlardan biri olan Safvet Bey’in Türk Derne ği adlı dergide çıkan yazıları, Besim Atalay’ın makaleleri ve kitapları, Türk Yurdu dergisindeki yazıları, Türk Büyükleri veyahut Türk Adları, Abakay Han, Abka Han adlı yazılarıyla Türk Adları kitabı ad bilimi için kayda de ğer çalı malardır (Sakao ğlu, 2000).

Ad bilimiyle ilgili ülkemizde bilimsel toplantılar da yapılmı tır. 1973 yılından beri halk edebiyatı ve halk bilimi toplantılarında zaman zaman adlarla ilgili bildiriler sunulmu tur. Sunumlarda yer adları sık sık ele alınmı tır (Sakao ğlu, 2000).

Ad bilimi çalı maları içinde önemli bir yeri olan yer adları bilimi konusunda dünyada oldu ğu gibi ülkemizde de çok sayıda çalı ma yapılmı tır. Bunlardan Tuncer Gülensoy’un “ Türkçe Yer Adları Klavuzu ”, Hasan Eren’in “ Yer Adlarının Dili ”, Özcan Ba kan’ın “ Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme ”, Do ğan Aksan’ın “ Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim ” adlı kitabında yer alan “ Yer Adları Bilimi ”, “ Yer Adlarının Verili inde Ba lıca Etkenler, E ğilimler ”, “ Türk Yer Adları Üzerindeki Çalı malar ” ba lıklı çalı maları Türkiye’deki yer adlarına ve yer adlarına genel bakı ın tezahürüdürler. Bunların dı ında daha özel olan, bir bölge, bir yöre, il ya da ilçe ile ilgili yapılan birçok yer adları çalı ması mevcuttur. A ağıda da yer verdi ğimiz Selçuk Kırbaç’ın “ Sakarya (Merkez) Yer adlarının Dil Bilimi Açısından De ğerlendirilmesi ” ve Kenan Acar’ın “ Kocaeli Yer adlarının Dili ” gibi çalı malar, dilimize, tarihimize, sosyolojimize çok eyler katan çalı malar olmu tur.

Anadolu Türk Köy Adları’nın bir kılavuzunu hazırlayan Tuncer Gülensoy, çalı masını köy adları kılavuzu, De ğitirilen Türkçe Köy Adları, Köy Adlarında Kullanılan Đkinci Adlar, Köy Adlarında Kullanılan Ekler, Belde Adları, Đlçe Adları, Đl Adları ba lıklarıyla bölümler halinde hazırlamı tır. Bütün ba lıklarında alfabetik bir sıralama yapan Gülensoy, hazırladı ğı kılavuzun bir sözlük olmadı ğını, bu nedenle de sıralanan kelimelerin anlamları ve etimolojileri üzerinde durulmadı ğını ifade etmi tir. Kılavuzun hazırlanmasında kaynak olarak Đçi leri Bakanlı ğı’nın “Köylerimiz” (Ankara 1982) ve bucak, ilçe ve illerimizin adları için de yine Đçi leri Bakanlı ğı’nın “Türkiye Mülki Đdare Bölümleri: Belediyeler-Köyler” (Ankara, 1978) adlı kitaplarını kullanmı tır.

9 Yer adları konusunda çalı ma yapanlardan biri olan Özcan Ba kan, “Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme” adlı çalı mayı ortaya koymu tur. Çalı masında 40.000’e yakla an köy ve ehir adı oldu ğunu ifade ederek, bunları veren insanlarla bu adlar arasında bir dü ünce, bir duygu ba ğlantısının oldu ğuna değinmi tir. Yer adlarının kar ıla tırılmasının sonucunda bir ad düzeninin ortaya çıkaca ğını, dil açısından elde edilen bu düzenin ise tarih, co ğrafya, etnoloji, arkeoloji, sosyoloji gibi çalı ma alanlarında elde edilen düzenle ili ki kurulabilece ğini ve bu bilim dallarında yardımcı kaynak olarak kullanılabilece ğini belirtmi tir.

Çalı masında kaynak olarak 23 Ekim 1960’ta yapılan Genel Nüfus Sayımı fi lerini kullanan Ba kan, bu fi leri ilk önce alfabetik olarak sıralamı , ardından da Türkçede belli bir anlamı olanlar, belli bir anlama gelmeyenler ve yabancı bir parça ta ıyıp bir öbek meydana getirenler eklinde üç bölüm olu turmu ve 3.000 kadar ayrı öbek elde etmi tir.

Özcan Ba kan, fi lere geçirilmi adların incelenmesinde iki yol izlemi tir. Birinci olarak her öbekteki adların kendi aralarındaki da ğılıma bakmı , ikinci olarak ise öbeklerin birbirleriyle olan ba ğlantılarını ele almı tır. Misal olarak, kale ve hisar kelimelerini ta ıyan köy adlarını il ve ilçelere göre ayırarak, bu kelimelerin yurt bazındaki da ğılımlarını ayrı ayrı haritalar üzerinde göstermi tir. Yurt bazındaki da ğılımları ortaya çıkan hisar ve kale kelimeleri için, kuzeydo ğu ve do ğu bölgelerde kale kelimesinin, Batı Anadolu civarında ise hisar kelimesinin kullanıldı ğına, haritaların üst üste konmaları halinde kelimelerin birbirleriyle çakı madıkları sonucuna ula mı tır. Đ aretlenen haritaları ise çalı manın devamında vermi tir.

Özcan Ba kan, kale kelimesi geçen yer adlarını kendi aralarında sınıflandırarak kale ismiyle yapılan, renkler (Akça kale…), maddeler (Ta kale…), hayvanlar (Kurt kale…), sıfatlar (Eski kale…), belirleyicilik (Kale kı la…), yıpranmı lık (Harabe kale…), bölgeler ( Kale burnu…), yönler (Kale yüzü…), çe itli (Kalecik, Baba kale…) gruplarını olu turmu tur.

Đkinci olarak ise öbeklerin birbirleriyle ba ğlantılarını incelemek için hakkında en çok fi bulunan 40 adet kelime ve kelime öbe ği üzerinde yo ğunla an Özcan Ba kan, öbekleri sayısal verilerle ifade ederek bir sonuca ula mı tır. Örne ğin kara kelimesinden 2500, köy kelimesinden 1500, hacı kelimesinden 400 adet oldu ğundan yola çıkarak, bu 40

10 adın anlamları arasındaki yakınlıklara göre birle tirilmesi sonucunda ortaya çıkan anlam alanlarına dikkat çekmi tir.

Bu ba ğlantılardan hareketle Kara adının çok geçmesine rağmen Ye il adının yer almayı ına de ğinilerek, Sarı ve Kızıl adlarının Ak, Boz ve Gök adları gibi topra ğın yapısındaki maddelerle ilgili oldu ğu sonucuna ula ılmı tır. Viran, Ören kelimelerinin çok geçme nedeni olarak, birçok köyün eski uygarlık kalıntıları üzerinde ya da yakınında bulunmu olması; Dere, , Su, Göl, Pınar gibi adların fazla olma nedeni olarak ise yerle ik hayatın genelde sulak ve a ğaçlık yerlerde toplanması gösterilmi tir. Yayla, Ova, Yazı, Alan, Yol, Bel gibi adların yine yerle im yerinin kuruldu ğu yerin yapısına, Bey, Hacı, Ali gibi adların ise Đslamiyet ile ba ğlantıya ı ık tuttu ğuna de ğinilmi tir.

Özcan Ba kan, çalı masında son olarak köy adlarına ait bütün öbekleri çe itli ekillerde alt bölümlerde toplayarak öyle bir tasnif sunmu tur:

A. Tabiata ve fiziksel ko ullara dayanan adlar,

1. Çevreyle ilgili adlar: a)Do ğrultular (Do ğu…), b)Co ğrafya adları (Da ğ…), c)Madenler (Demir…), d)De ğerli ta lar (Yakut…), e)Mevsimler (Bahar…), f)Günler (Salı…), g)Sayılar ( Đki…), h)Renkler (Al…).

2. Bitkilerle ilgili adlar: a)A ğaçlar (Me e…), b)Meyvalar (Elma…), c)Sebzeler (Lahana…), d)Tahıllar (Nohut…), e)Çiçekler (Gül…), f)Bitki parçaları (Gonca).

3. Hayvanlarla ilgili adlar: (Geyik, Horoz…).

B. Đnsanlara ve topluluklara dayanan adlar:

1. Fiziksel ya ayı ile ilgili adlar: a)Yiyecekler (A …), b) Đçecekler (Su…), c)E ya konacak kaplar (Küp…), d)Kesici aletler (Balta…), e)Sava ile ilgili adlar (…), f)Ko um takımı (Semer…), g)Kuma maddeleri (Keçe…), h)Yapı kısımları (hane…).

2. Duygusal ya ayı ile ilgili adlar: a)Duyular (A ğrı…), b)Aile bireyleri (Dede…), c)Din ile ilgili adlar (Cennet…).

11 3. Ki ilerin varlıkları ile ilgili adlar: a)Vücut kısımları (Kelle…), b)Rütbeler ve mevkiler ( ah…), c) Đnsanı ilgilendiren sıfatlar (Çalı kan), d)Meslekler (Kadı…), e) Đnsan adları (Ay e) …) (Ba kan, 1970: 241-247 ).

Yer adları konusunda çalı ma yapan bir di ğer dilci ise Hasan Eren’dir. Hasan Eren “ Yer adlarının Dili ” adlı makalesine toponymie’nin tanımını yaparak balamı tır. Yer adları biliminin yer adlarını yapı, anlam ve köken bakımından açıklamaya çalı an bilim dalı oldu ğundan bahsetmi tir. “Toponymie’nin da ğ, tepe, bel, sırt… adları üzerinde duran kolu oronymie; dere, çay, ırmak, göl… adlarını ele alan kolu da hyronymie adıyla anılan bu bilim koluna Türkçede yer adları bilgisi adını verebiliriz” (Eren, 1965: 155).

Hasan Eren, Fransa’da, Belçika’da, Đtalya’da, Đspanya’da, Portekiz’de, Almanya’da ve Slav ülkelerinde yapılan toponymie çalı malarına de ğinirken özellikle çalı ma yapanların isimlerini zikretmi tir. Yer adları çalı malarının önemini ifade etmek için Macaristan’la Romanya arasında Transilvanya konusunda yapılan tartı malarda yer adlarının tanıklı ğına ba vuruldu ğunu belirten Hasan Eren, iki ülkenin aralarındaki sorunu toponymie aracılı ğıyla çözmeye çalı tıklarını, toponymie’nin uluslararası politikada ne kadar önemli bir yere sahip oldu ğunu göstermi tir.

Hasan Eren, Türk toponymie çalı malarından da bahsetmi tir. Bizde bu konuyla ilgili çalı maların henüz ba langıcında bulunuldu ğunu belirterek, Prof. Fuad Köprülü’nün, H. Nihal ile A. Naci’nin, Mehmet Baki’nin, F. Aksu’nun, Sırrı Üçer ile Mesud Koman’ın, Refet I ıtman’ın, Abdülkadir Đnan’ın yaptıkları çalı maları iki er cümle ile özetlemi tir.

Hasan Eren makalesinde yer adlarını köken bakımından Türk kökünden gelen adlar ve yabancı dillerden alınmı olan adlar olarak ayırmı tır. Yabancı dillerden alınmı adların özellikle sınır bölgelerinde yaygın oldu ğundan bahseden Hasan Eren, Batı Anadolu’da Rumca’dan, Do ğu’da kullanılanların ise Do ğu dillerinden geldi ğini söylemi tir. Yine yer adlarının bazı ülkelerde politik nedenlerle de ğitirildi ğini, özellikle de Kıbrıs’taki Türkçe isimlerin Rumcalarıyla de ğitirildi ğini bildirmi tir (1965: 159).

Yer adlarının boyların da ğılı ıyla ilgili fikir verdi ğinden dolayı tarihçiler için sa ğlam kaynaklar oldu ğundan bahseden Hasan Eren, yerle im yerlerine ad verilirken (Çamardı, Dereyolu), o yerin tabii durumunun göz önünde tutuldu ğunu, bitki (Elmalı…), hayvan

12 (Ku tepe), renk (Akkavak), meslek (Arıcı) ve tarihi olaylardan (Sırpsındı ğı) yararlanıldı ğını ifade etmi tir.

Makalede, dere anlamına da gelen öz, tarla açma vb. anlamlara gelen Sökü, Göynük, Hopur, Ütük, Örtlek, Keleme, Đlit, so ğuk anlamına gelen Dumlu, çay kıyısında ya da çukur yerlerde olan tepecik anlamına gelen Yaykın, balta girmemi orman demek olan Yalç, yazın oturulan yer anlamına gelen Yazla gibi bazı Türkçe öz kelimelerimizin yer adlarımızda hâlâ varlıklarını sürdürdü ğü, dilimizin zenginliklerini korudu ğu anlatılmı tır. Aydınlarımızın diline Arapça ve Farsça’dan birtakım kelimeler geçmesine ra ğmen halkın bu kelimeleri benimsemeyip, beyaz yerine ak (Akbıyık, …), siyah yerine kara (Karabey, Karabo ğaz…), kırmızı yerine kızıl (Kızıldeniz, Kızılta …), mavi yerine gök (Göktepe, Gökgöl…) gibi Türkçe tadı yansıtan kelimeleri kullanması sunulan bilgilerdendir.

Hasan Eren Anadolu’da yapılan derleme çalı malarına yer adlarının da ilave edilmesi gereklili ği üzerinde durarak makalesini sonlandırmı tır (Eren, 1965).

Do ğan Aksan “ Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim ”adlı kitabında yer adlarından önce ad bilim konusuna de ğinmi tir.

Yer adlarını da “ Yer adları Bilimi ”, “ Yer adlarının Verili inde Ba lıca Etkenler, Eğilimler ”, “ Türk Yer adları Üzerindeki Çalı malar ” ba lıkları altında konu alan Aksan, ad bilim çalı maları içinde bütün dünyada en geni yeri yer ad bilimin aldı ğına, kimi Avrupa ülkelerinin de bu konuda oldukça titiz çalı malar ortaya koyduklarına, hatta tarihi kaynaklardan da yararlandıklarına dikkat çekmi tir. Wilhelm Arnold’un yaptı ğı gibi genelde yer adları üzerine yapılan çalı maların tarihi olayların aydınlatılmasına yardımcı olması amacıyla yapıldı ğını; fakat bugün özel adların birer dilsel öge olduklarının kabul edildi ğini ifade etmi tir.

Aksan, Türkiye Türkçesinin söz varlı ğının 32.000 kelime, köy adlarının ise 40.000 dolayında oldu ğunu, bunların binlerce kelime, birle ik kelime, tamlama olu turdu ğunu, öte yandan semt, mahalle, otlak, kı lak, akarsu, da ğ adlarıyla ki i adları da bunlara eklenince geni bir söz varlı ğının elde edilebilece ğini vurgulamı tır.

13 Türkçedeki ses yasalarının yer adlarında da görüldüğünü belirten Aksan, Surmari> Sürmeli, Polis>Bolu gibi birkaç örnek sıralamı tır. Yer adlarının verili inde etkili olan etkenleri ise öyle sıralamı tır:

1. Yerle im yerine ve çevresine ili kin özelliklerin belirtilmesi: a)Yerin yapısına, konumuna ili kin adlar verme: Belen, Subo ğazı… b)Yerin ve çevresinin renk özelliklerini belirten adlar verme: Ye ilyurt, Karaköy… c)Yerin bir ba ka yere göre durumunu, konumunu belirleyen adlar verme: Yeniköy, Ortapınar…

ç)Yerin ve çevresinin bitki örtüsünü, üretti ği ürünleri belirleyen adlar verme: Fındıklı, Bademli… d)Yerin ve çevresinin hayvanlarını belirleyen adlar verme: Alabalık, Sı ğırlı… e)Çevredeki yapılara ili kin adlar verme: Hisarcık, Demirköprü… f)Çevredeki akarsuları belirleyen adlar verme: Koldere, Tatlıpınar…

2. Yerle im yerlerine ki iyle, bireyle ilgili ad verme e ğilimi: a)Yerle im yerine o yerle ilgisi bulunan bir kimsenin adını ya da sanını verme: Alifuatpa a, Muratbey… b)Dinle ilgili adlar verme: eyhbaba, Sofular… c)Mesleklerle ilgili adlar verme: Müezzinler, Peynirci…

Akarsu, da ğ, ova, yayla, geçit, vadi, otlak gibi co ğrafya adlarına “Co ğrafya Adları” ba lı ğı altında kısaca de ğinen Do ğan Aksan, ardından “ Türk Yer adları Üzerindeki Çalı malar ” ba lı ğı altında yapılan çalı malardan bahsetmi tir. Yer adları üzerine çalı an yabancı toponymistlerden Kıepert, Ramsay, Wittek’in yerlilerden ise M. Fuat Köprülü, Hüseyin Nihal, Ahmet Naci, Hasan Eren ve Özcan Ba kan’ın yer adlarıyla ilgili çalı malarına kısaca de ğinmi tir.

Bütün köy adlarını ad vermede kullanılan ögeler açısından iki büyük bölüme ayırmı tır:

14 A. Tabiata ve fiziksel ko ullara dayanan adlar: A1. Çevreyle, A2. Bitkilerle, A3. Hayvanlarla.

B. Đnsanlara ve topluluklara dayanan adlar: B1. Ki ilerin fiziksel ya ayı ı, B2. Duygusal ya ayı ı, B3. Kendi varlıklarıyla ilgili adlar (Aksan, 1982).

Toponynie alanında çalı ma yapanlardan biri de Selçuk Kırbaç’tır. Selçuk Kırbaç’ın “Sakarya (Merkez) Yer adlarının Dil Bilimi Açısından De ğerlendirilmesi” adlı Sakarya(merkez)’ya ba ğlı köy adlarının malzeme olarak kullanıldı ğı makalesinde, ad bilimi çalı maları içinde en geni yeri yer adları biliminin aldı ğı ve bu bilim dalının yer adlarını anlam, yapı ve köken bakımlarından açıklamaya çalı tı ğı belirtilmi tir. Yer adları çalı malarının tarih, co ğrafya, arkeoloji, sosyoloji ve etnoloji bilim dallarında çalı anlara ipucu bilgiler vermekle birlikte, asıl amacın dille ilgili unsurların açıklanması, ses ve ekil meselelerinin ele alınması oldu ğu vurgulanmı tır.

Makalede, yer adlarının verilmesinde ortak e ğilimlerin oldu ğu ifade edilmi tir. Çalı mada, köy adları, önce aralarındaki ba ğlantıların kurulması amacıyla incelenmi , bundan hareketle de gözlemlerde bulunulmu tur. Ardından, varılan sonuçların geni çapta incelenebilmesi için, köy adları çe itli gruplamalara tabi tutulmu tur.

Yine makalede köy adları arasındaki ba ğlantılardan yola çıkılarak a ağı-yukarı, büyük- küçük gibi kar ıtlıkların köylerin birbirinden ayrılma yoluyla ortaya çıktı ğı, ak, gök gibi renk adlarının topra ğın yapısındaki maddelerle ilgili oldu ğu, ören adının köyün eski bir medeniyet kalıntısı üzerinde kuruldu ğu, çay, dere gibi adların yerle imin su kenarlarında yo ğunla tı ğı, da ğ tepe gibi adların yerle im yerinin yer yüzü eklini açıkladı ğı, hacı, molla gibi adların toplumun Đslamiyetle olan ba ğlantısına i aret oldu ğu, elma, kiraz gibi adların yeti tirilen ürünleri gösterdi ği, de ğirmen, köprü gibi adların çevredeki yapıları bildirdi ği sonucuna ula ılmı tır.

Selçuk Kırbaç’ın çalı ması Özcan Ba kan’ın tasnifine benzemekle birlikte farklılıklarıyla kendine özgü bir çalı madır. Yer adlarını oldu ğu gibi çalı masına alan Selçuk Kırbaç, esas aldı ğı kelime için kısaltmalar kullanmı ve esas alınan kelimenin yanındaki ek ve kelimeleri de ayırarak vermi tir. bey hasan b., kurt b.+ler gibi (Kırbaç, 1999).

15 2. Sakarya’nın Tarihi

Sakarya ehri ve çevresi günümüze kadar çe itli ekillerde adlandırılmı tır. Bölge, burayı ilk hakimiyeti altında bulunduranlardan Thrak asıllı ahalinin kurdu ğu Bithyn Krallı ğı nedeniyle Bithynia , bu bölgeyi kontrol altında tutarak, zaptını sa ğlayan Orhan Bey devri gazilerinden Akça Koca’dan dolayı Koca-Đli / Koca-Eli , kuruldu ğu yerin bir pazar yeri olması ve bulundu ğu yer itibariyle de adayı andırmasından dolayı Adapazarı , ehrin topraklarını güneyden kuzeye do ğru bölen Sakarya nehrinden dolayı da Sakarya olarak adlandırılmı tır. Sakarya ismini veren Sangarios/Sangarius, Strabon’a göre kaynaklarını Sangia isimli yöreden almaktadır (Konukçu, 2005: 33, 34).

Sakarya ili bulundu ğu bölge itibariyle çok i lek bir göç yolu üzerindedir. Bu nedenle Sakarya, tarihin en eski ça ğlarından beri çe itli kavimler için ilgi çekici bir yer olmu tur. Sakarya’nın tarihi MÖ XIII. yüzyılda Hititler ile ba lar. MÖ 1200’de Frigler Anadolu’ya Makedonia ve Trokya’dan bo ğazlar yolu ile gelerek bölgeyi hakimiyetleri altına almı lardır. MÖ VII. yüzyılda Kimmerler ve Lidyalılar’ın egemenli ği altında varlı ğını sürdüren bölge, MÖ 546’da Persler, daha sonra Bitinyalılar’ın hakimiyetine girmi tir. Bitinyalıları ise Roma Đmparatorlu ğu izlemi tir (Yedi Renk Yedi Đklim Sakarya, 2004: 35).

Roma Đmparatorlu ğu 395’te Do ğu ve Batı olarak ikiye ayrılınca bölge varlı ğını Bizans hakimiyeti altında sürdürmü tür. Roma Sezarlarını mirasçıları olarak gören Bizans imparatorları, Bizantions (Bizanslı) deyiminin yerine daha çok Romaios (Romalı, Rum) deyimini kullanmı lardır. VI. yüzyılda Bizans imparatoru I. Justinianos döneminde bu bölgede bayındırlık alanında önemli çalı malar da yapılmı tır. En önemlilerinden biri 560 yılında Sakarya ırma ğı üzerinde yapılan Justinianos köprüsüdür (Cumhuriyetimizin 75. yılında Sakarya,1998: 7).

Bugün “Be köprü” olarak bilinen bu köprü, artık yata ğı de ğimi bulunan Sakarya nehrinin o zamanlardaki akarı üzerine yapılmı tır.

“Be köprü ile ilgili ara tırmalar ünlü Justinianus’un böyle muhte em bir köprüyü Çark suyu gibi cılız bir su üzerinde yaptırmayı dü ünmeyece ği konusunda yo ğunla makta ve dolayısıyla Sakarya’nın vaktiyle bu yata ğı kullanmı oldu ğu iddialarını kuvvetlendirmektedir” (Tuncel, 1994: 3).

16 1071 Zaferi’yle Anadolu Türkle meye ba lamı ve sava çı Türk a iretleri Bizans sınırının muhafazası için sınır boylarına yerle tirilmi tir. Bunun üzerine Bizans, sınırlarını korumak maksadıyla Sakarya nehri boylarına Seyifler Kalesi, Adliye Kalesi, Kurtköy Kalesi, Çobankale, Pa alar Kalesi, Mekece Kaleleri gibi kaleler yapmı tır (Cumhuriyetimizin 75. yılında Sakarya, 1998: 8).

1072’de Türkmenler bu bölgeyi ele geçirmi lerdir. Sakarya ve civarı 1078’de Anadolu Selçuklu Devleti sınırlarına katılmı tır. 1080’de Anadolu Selçuklu Devleti sınırlarına Đzmit’i de katarak Üsküdar’a kadar dayanmı tır. Bu ba arılı ilerleyi Bizans ‘ın tutarsız yönetiminden usanan yerli halk tarafından da çok olumlu kar ılanmı ve Türk yerle mesi hızlanmı tır.

“Bu ba arı, Azerbaycan ve Güneydo ğu Anadolu’dan pek çok Türk kitlesinin batıya akınına yol açmı , Türkmen ve Yörükler ba ta olmak üzere batı bölgelerine Türk boy, uruk ve oymaklarının yerle meleri hızlanmı tır. Yöreye ilk yerle imlerin bu esnada gerçekle tirildi ği kanaatindeyiz” (Öçalan, 2004: 11). XIII. yüzyılın ilk yarısında I. Alaaddin Keykubad zamanında O ğuzların sa ğ kolu olan Günhan kolunun Kayı boyuna mensup bir kısım a iret, Ankara’nın batısındaki Karacada ğ çevresine yerle tirilmi tir. Daha sonra da a iret, beyi Ertu ğrul Beyle birlikte Sö ğüt civarına yerle mi tir. Babası Ertu ğrul Beyden tahtı devralan Osman Bey, Samsa Çavu , Akça Koca, Aygut Alp, Gazi Abdurrahman, Kara Mürsel gibi üstün yetenekli komutanların da yardımıyla Bizans topraklarındaki istikrarlı ilerleyi i sürdürmü tür (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 11 ).

Osman Gazi 1301’de ’yi, 1313’te ’yi, ()’yı topraklarına katmı tır. Osman Bey, 1320’de hastalı ğı nedeniyle beylik yönetimini o ğlu Orhan Beye bırakmı tır (Yedi Renk Yedi Đklim Sakarya, 2004: 37).

Orhan Bey Karadeniz’e do ğru uzanan bölgenin ele geçirilmesi görevini Konuralp’e vermi tir. Konuralp, 1323’te Akyazı ve ’i fethetmi tir. Akça Koca ise 1324’te Gölü ile Adapazarı bölgesini Osmanlı’ya kazandırmı tır. Orhan Gazi 1335’li yıllarda Đzmit ve çevresinin yönetimini o ğlu Süleyman Pa aya vermi tir. Süleyman Pa anın adaletli tutumu nedeniyle çevredeki kaleler bağlılıklarını bildirmi ler ve Taraklı Yenicesi, Göynük ve muharebesiz alınmı tır. Đ te Osmanlı’nın adaletli siyaseti kısa sürede Kocaeli ve Sakarya topraklarının fethedilmesini sa ğlamı tır.

17 Orhan Gazi devrinde hızla geni leyen Osmanlı Devleti, yönetimi daha etkili kılabilmek için idarî-askerî bakımdan sancaklara ayrılmı tır. Bu sancaklara, fethinde eme ği geçen komutanlar atanarak, sancakların idaresi hayatları boyunca kendilerine verilmi tir. O devirde “uc” durumunda olan Akyazı, Mudurnu ve taraflarının idaresi, fethinde eme ği geçen Konuralp’e; Kocaeli yöresi de Akça Koca’ya hayatları boyunca verilmi tir. Daha sonra Konur Alp ve Akça Koca vefat edince Bolu-Mudurnu tarafı bütün o havalinin uç beyi olarak Süleyman Pa aya teslim edilmi tir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 15 ).

Adapazarı ve çevresinin fethi, önemli ticaret merkezlerine yakınlı ğı, olası haçlı seferlerinin durdurulması, bir yol güzergâhı olması gibi stratejik önemi nedeniyle her vakit önemli olmu tur. Batı cephesinin hemen hemen bütün önemli olayları Sakarya vadisi ile uzak yakın ilgilidir. Anadolu’yu gezen her seyyah, batıdan do ğuya bu güzergâhtan geçmi tir. Hatta bu yörenin önemi o kadar fazladır ki geçmi te Marmara ile Karadeniz arasında karayollarının yanında deniz ulaımının da sa ğlanabilmesi için önemli projeler ba latılmı tır. Bunlardan birisi, günümüzde de “A ağı Sakarya Projesi” adıyla gündemde olan bir projedir. Bu projeye göre Sapanca Gölü, Çark Suyu vasıtasıyla Sakarya nehrine, oradan da Karadeniz’e ula acaktır. Đzmit körfezi ile Sapanca Gölü arasında açılması planlanıp birkaç kez yarıda bırakılan kanal projesi, Marmara ile Karadeniz arasındaki ula ımı sa ğlamak üzere dü ünülmü tür. Bu yöre sadece yol güzergâhı olarak de ğil, askerî ve ekonomik olarak da önemli bir bölgedir. Sakarya ve yöresi, aynı zamanda hem Osmanlılardan önce hem Osmanlılar döneminde de Đstanbul tersanelerinin kereste ambarı olmu tur. Bu özelli ğinden dolayı buralar, kaynak kitaplarda ve ar iv belgelerde “A ğaç Denizi” adıyla zikredilmi tir (Öçalan, 2004: 11).

Sakarya ve çevresinde barı ortamı uzun soluklu olmakla birlikte zaman zaman karı ıklıklar da olmutur. Kanuni Sultan Süleyman’ın o ğulları Selim ve Bayezit arasında ya anan taht kavgası sırasında Selim ve Bayezit taraftarları arasındaki çeki meler burada da zuhur etmi ve huzur ortamı bozulmu tur. Sakarya ve çevresinde meydana gelen olaylardan bazıları ise e kıyalık ve soygunculuk yapan suhtelerin ara ara gerçekle tirdikleri baskınlardır. Suhte ismiyle adlandırılan bu ki iler yöre insanına zarar verdikleri gibi gelip geçeni de soymu lardır. Bu çetelerin saldırıları Akyazı, Akova ve

18 Hendek’te gerginli ğin artmasına neden olmu tur. E kıya çetelerinin buralarda türemesinde bölgenin göç yolu üzerinde bulunmasının payı büyüktür. Hükümet tarafından bu ki ilere kar ı önlemler alınmasına ra ğmen dönem dönem yine olumsuzluklar ya anmaya devam etmi tir. XIX. yüzyıla gelindi ğinde bu olaylar artık ya anmamı tır. Fakat yüzyılın sonuna do ğru mülteci akınlarına ba ğlı olarak bölge yine hareketlenmi tir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 13).

1816’da Adapazarı “Ayanlık” ile idare ediliyordu. “Ayan” terimi 1. Đleri gelenler. 2. Senato üyeleri (Tükçe Sözlük 1,1998: 171). Ayan; bölgelerindeki resmi idarecileri destekleyen, vergilerin toplanmasına yardımcı olan, asayi ve güvenli ği sa ğlayan eraftan ki ilere verilen addır. Bunun en önemli temsilcisi yeniçeri asıllı olan Kara Osman’dır. Ba ına buyruk hareketleri nedeniyle Đstanbul’la anla amadı ğından hayatına son verilmi tir (Günay, 1999: 109,110). Sert huylu olan Kara Osman, hayır eserleri ile Adapazarı’nda unutulmaz bir ahsiyet olmu tur. Do ğramacı dükkanı, boyahane, muytab, kiçeci, hasırcı, temürcü, papuçcu, çıkrıkçı, na’l-bend, ya ğhane ve arabacı gibi birimleri Adapazarı’nda faaliyete geçirmi tir (Konukçu, 2005: 36).

Tı ğcılar, Semerciler, Hasırcılar, Tuzla, Ya ğcılar, Çıracılar, Papuçcular gibi isimleri ta ıyan mahalleler daha önce bu zanaatlerle u ğra anların ilk olarak yerle tikleri yerlerdir ve mahalle adları genellikle loncaların adları ile anılmaya ba lanmı tır.

Adapazarı, XIX. yüzyıl içinde gerek nüfusu, gerekse kapladı ğı alan itibariyle kasaba görünümünü almı tır. Özellikle bu yüzyılda bölgeye ve çevresindeki ovaya yerle tirilen muhacirlerin yeti tirdi ği çe itli zirai ürünlerin pazarlandı ğı bir ticarî hizmet merkezi olarak geli mi tir. 1899 yılında ise Haydarpa a-Ankara Demiryolu’ndan ’ye ayrılan 9 km.lik bir hattın Adapazarı’na ula ması, kentin geli mesini daha da hızlandırmı tır. Ayrıca Đzmit-Geyve-Mudurnu üzerinden Ankara’ya giden yolun terk edilerek, Ankara yolu’nun Adapazarı’ndan geçmesi de bu geli me hızını kamçılamı tır (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 18).

Adapazarı’nda II. Me rutiyetin ilânı döneminde kayda de ğer bir olay yoktur. Sakarya, Milli Mücadele yıllarında 25 Mart 1921’de Yunan i galine u ğramı ve aynı yılın 21 Haziranında geri alınmı tır. Kuvâ-yı Milliye direni ine kar ılık olarak bazı örgütler, igalci kuvvetlere destek vermi ve çetecilik ba göstermi tir. Mondros Ate kes Antla ması’ndan sonra Đstanbul’dan Bolu’ya kadar olan mevkide Osmanlı idaresinin de

19 zayıflamasıyla birlikte Đtilaf Devletleri’nin i gali altında bulunan Ermeni ve Rum çeteleriyle, asker kaçakları asayi i bozmaya ba lamı lardır. Đ gal kuvvetleri milli mücadeleye kar ılık olarak bu çete ve grupları destekleyip kı kırtmı lardır.

“Kocaeli-Adapazarı yöresinde faaliyet gösteren i birlikçi çetelerin sayısı oldukça fazlaydı ve bunların ço ğu daha önce çabanlık, bakkallık, de ğirmencilik, arabacılık yaptıkları için bölgede rahat hareket ediyor ve kimin varlıklı oldu ğunu, kimin el konacak malı oldu ğunu iyi biliyorlardı” (Öçalan, 2004: 20). Milli Mücadeleye katılımın artmasıyla birlikte Đngilizler, Kuvâ-yı Milliyye’yi ve destekleyenleri kafir sayan sahte fetvalar çıkartarak Adapazarı, Hendek ve Düzcedeki bozguncuları isyana sevketmi lerdir. Bu isyan 3 ay içinde Batı cephesi komutanı Ali Fuat Cebesoy tarafından bastırılmı tır.

Đnönü sava ları sırasında ise Batı cephesi birliklerinin güneye kaydırılması üzerine Yunanlılar bölgeyi tekrar i gal etmi lerdir. Kırkpınar, Sapanca ve Adapazarı i gal edilmi tir. 21 Haziran 1921’de Sakarya tekrar Yunan i galinden kurtarılmı tır.

Bölge nüfusunun hızlı artması göçler nedeniyledir. Anadolu’ya yapılan göçlerin hikâyesini, 1683 Viyana Ku atması’nın sonucu olan Karlofça Anla ması’na kadar götürmek mümkündür. Osmanlıların Rumeli, Akdeniz ve Kafkasya’daki yenilgileri ve toprak kayıpları, Türk ve Müslüman unsurların dalga dalga göçlerine zemin hazırlamı tır. XIX. ve 20. yüzyılda göçler daha da artmı tır. Göç olayları, hem göçmenler hem de devlet açısından birçok idarî, sosyal ve ekonomik problemler meydana getirmesine ra ğmen zamanla yerli halkla kayna ma gerçekle mi tir. Göçlerle ilgili olan a ağıdaki paragraf bu konuda daha aydınlatıcı olacaktır.

“Bölgeye ilk göçler Kırım’ın kaybedilmesiyle olmu tur. 1806 - 1812 ve 1828- 1829 Osmanlı-Rus sava ları sonunda bölgeye yapılan göçlerden sonra 1851 yılında Kırım’dan göç eden Tatarlar; 1855-1864 yılları arasında Rumeli’den; Kafkas mücahidi eyh amil yenilgisi ve Rusları sürgünü ile 1864-1866 yılları arasında Kafkasya’dan gelen Çerkezler, Gürcüler ve Abazalar; 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi sırasında ve sonrasında Rumeli ve Balkanlar’dan, do ğuda ise Kafkaslardan göç etmek zorunda kalan muhacirlerden bir kısmı, Đzmit ve Adapazarı dolaylarına yerle mi tir” (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 19 ).

20 Adapazarı ve havalisinde, Osmanlıların ilk zamanlarından büyük göçlere kadar ya amı olan yörükler, göçerler, obalar, cemaatler, a iretler çok kalabalık nüfus te kil etmi lerdir. Bunlar:

“Karatekeli, Kaymaz, Ya ğmurlu, Kerameddinli, Kınıklı, Ku ali, Küçük, Ozanlar, Sarıcalı, Salur, Sinano ğlu, Sipahiler, eyhler, Darıcı, Taraklı, Dokurculu, Türkmenli, Yıvalılar, Yörükler, Ba lar, Firuzlu, Karaaliler, Karayurdlular, Pehlivanlılar, Ahadlu, Ükyazılı, Altunta lı, Arablı, Avdanlı, Badıllı, Çarı ğıkuru, Dündarlı, Elvanbeyli, Gençli, Đkizceli, Karapürçekli ve Duraklılardır” (Konukçu, 1994: 37). Kısaca toparlarsak, asıl ahalisi manav ismiyle bilinen ve kökleri ilk Türk fatihlerine kadar uzanan yerlilerdir. Rumeli göçmenleri, Kafkasya ve Karadeniz göçmenleri, Ermeniler, Rumlar, Museviler ve Do ğulular da geri kalanını olu turur.

Adapazarı’nda Türkler, Rumlar ve Ermeniler bir arada ticaret yapmı lardır. Ço ğunlukla Ermeniler Geyve, Đznik, Arma (Akme e) gibi yerlerden, Rumlar Geyve, Akhisar, Lefke, Đznik ve Bolu taraflarından gelmi lerdir. Pazarın kuzey kesimine Rumlar ve Ermeniler, merkez ve güney kesimine ise Türkler yerle mi lerdir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 19 ).

Sakarya ilinin merkezi olan Adapazarı’nın Bithynia, Roma ve Bizans dönemlerindeki durumu karanlıktır. Sakarya nehri ve kollarının düzensiz akı lı olmaları, sık sık yatak de ğitirmeleri, ovanın büyük bir kısmının orman ve çalılıklarla kaplı olması nedeniyle 16. yüzyıla kadar önemli yerle im birimi olamayan Adapazarı, ba ta Ada ve Ada köy adı verilen bir pazar olarak Konur Alp tarafından “Tı ğcılar Karyesi” adıyla kurulmu tur. Bu köyün ehrin bu günkü Tı ğcılar mahallesinin kapladı ğı alana tekabül etti ği sanılmaktadır. Pazar yerine do ğudan gelenler Sakarya’yı, batıdan gelenler ise Çark Suyunu a mak mecburiyetinde kaldı ğından pazar yerinin sularla çevrili bir intiba uyandırması nedeniyle buraya “ada” adının yakı tırılmasına sebep olmu tur. Halk arasında hâlâ Ada olarak ifade edilmektedir ( Tuncel, 1988: 354).

“XIX. yüzyılın ilk yarısında Adapazarı, Đzmit sanca ğının sapanca kazasına ba ğlı küçük bir köydür. Hem Sapanca gölü kıyısında bir sayfiye yeri, hem yol güzergâhında hem de tasarruf merkezlerinin yanı ba ında olması sebebiyle Sapanca daha revaçtadır. Taraklı, Akyazı (Konurapa), Geyve ve Hendek de Adapazarı’na göre daha bilinen, tanınan yerlerdir. Adapazarı’nın geli mesi Tanzimat ve sonrasında olmu tur” ( Öçalan, 2004: 19).

21 1849-1897’deki idari bölünü ten bir yıl sonra Adapazarı kazası gündeme gelmi tir. O dönemde Sapanca, Akyazı ve Hendek buraya ba ğlanmı tır. 1913’e gelindi ğinde Adapazarı büyücek bir kaza görünümündedir. Merkez dı ında Akyazı, , Sapanca ve Hendek nahiyeleri vardır (Konukçu, 1992: 36).

Adapazarı’nın pazar yeri olması zamanla burayı ticari bir merkez haline getirmi tir. Kara ve demiryolunun sa ğladı ğı imkânlarla daha da büyümü tür. Adapazarı 1536’da köy, 1646’da nahiye, Sapanca kazasının bir nahiyesi olan Akyazı’ya ba ğlanarak 1658’de tekrar köy, 1692’de kaza, 1701’de Sapanca’ya ba ğlı bir köy, 1742’de nahiye, 1837’de Đzmit’e ba ğlı bir ilçedir.

“1 Aralık 1954’te Kocaeli’den ayrılarak merkezi Adapazarı olmak üzere Sakarya ili kurulmu tur. Merkez ilçeyle birlikte 13 ilçe, 41 belediye ve 470 köy olmak üzere 510 yerle im biriminden olu maktadır” (Yedi Renk Yedi Đklim Sakarya, 2004: 38).

3. Sakarya’nın Co ğrafyası

Sakarya ili, Marmara bölgesinin kuzeydo ğu kö esinde yer alan yörede bulunur. Sakarya ili topraklarının izdü üm alanı 4.821 km², gerçek alanı ise 5.015 km²’dir. Đl toprakları co ğrafi de ğerler bakımından, 29 derece 57 dakika- 30 derece 53 dakika do ğu boylamları ile 40 derece 17 dakika- 41 derece 13 dakika kuzey enlemleri arasında yer alır. Đl topraklarının ekli, güneyden kuzeye do ğru bir dikdörtgene benzer.

Sakarya’nın do ğudaki sınırını Bolu’nun Göynük, Mudurnu ilçeleri ile Düzce ili ve Düzce’nin Akçakoca ilçesi, batıdaki sınırını Kocaeli’nin Kandıra, merkez ve Gölcük ilçeleri, güneydeki sınırını ’in Gölpazarı ve Osmaneli ilçeleri, kuzeydeki sınırını ise Karadeniz olu turur.

3.1. Yüzey ekilleri

Đlin merkezi konumunda bulunan Adapazarı, Akova diye bilinen düzlükte, Sakarya havzasının a ağı kısmındadır. Do ğudan Çamda ğı, güney ve güneydo ğudan Samanlı da ğları, kuzeyden Karadeniz ile sınırlanan Sakarya ilinin, batıdan belirgin bir do ğal sınırı yoktur. Sakarya vadisinin Kocaeli Platosu ve Đzmit Körfezi’nin do ğusuna uzanan çöküntü alanı ilin bu alanına girer.

22 Yüzey ekilleri sade bir özellik gösteren il, kuzeyindeki tepelik alanlar, ortada Adapazarı Ovası veya Akova diye anılan düzlük ve güneyindeki engebeli topraklardan olu ur. Đl güneyden kuzeye uzanarak Karadeniz’e açılır.

Sakarya, üçüncü zamanın sonları ile dördüncü zamanın ba larında olu mu tur. Bu jeolojik zamanda ortaya çıkan kıvrılma ve kırılma hareketleri sonucu Trakya güneye do ğru, Kocaeli Yarımadası da kuzeye do ğru farklı yönlerde çarpılmı tır. iddetli çarpılma sonucunda Sakarya il alanı Karadeniz’e do ğru e ğim kazanmı tır. Sakarya ırma ğının Đç Batı Anadolu platolarından ta ıdı ğı maddeler il alanında yı ğılarak alüvyal ve kolüvyal ovalar olu turmu tur (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 41).

3.1.1. Da ğlar

Köro ğlu da ğlarının batı uzantısını olu turan Samanlı da ğları , Hendek, Akyazı ve Sapanca Gölü’nün güneyinde kalan bölgeyi tamamen kaplar ve Đzmit Körfezi’yle Körfezi arasını doldurur. Pek yüksek olmayan Samanlı da ğları , kuzeyde Adapazarı ovasına, güneyde Pamukova’ya do ğru alçalarak sokulur. 1467 m. yüksekli ği olan Karada ğ ile 1543 m. yüksekli ği ile ilin en yüksek da ğı olan Keremali da ğı ilin di ğer doruklarıdır.

Akçakoca ve Bolu da ğlarının batıya do ğru uzantısı durumunda bulunan Çamda ğı yine bu bölgededir. Da ğın yükseltisi 880m.dir. Bu yükselti do ğuya do ğru artarken kuzeye gidildikçe azalır.

Düzce ilinden sonra Akçakoca ve Bolu da ğları, ufak ufak tepecikler eklinde kendilerini gösterirler. Đlin kuzeybatı ve batısında ise çok sayıda tepe bulunmakla birlikte yükseltileri fazla de ğildir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 42).

3.1.2. Platolar

Sakarya’da yeryüzü ekillerinin da ğılımında platolar önemli bir yer kaplar. Đl alanının yüzde 44,3’nü olu turan platoların en önemlisi Kocaeli platosudur . 3. zamanın sonlarıyla 4. zamanın ba larında olu mu tur. Tektonik hareketler sonucunda kırılma ve kıvrılmalar meydana gelmi ve yarımada kuzeye do ğru çarpılmı tır. Buna ba ğlı olarak bölgedeki sular Karadeniz’e bo alırlar.

23 Di ğer platolar, Samanlı da ğlarıyla Çamda ğı kütlesinin Hendek, Akyazı ve Sapanca’ya do ğru uzanan kesimlerinde yer almaktadırlar. Bunlar; Akyazı-Hendek arasında Çi ğdem, Turnalı ve Gındıra platolarıyla Keremali platosu dur. Akyazı’nın kuzeyinde Acelle ve Karagöl , Geyve yöresinde ise Katırözü, So ğucak, Çatalda ğ, Çataltepe ve Ziyarettepe platoları dır (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 43, 44).

3.1.3. Vadiler

Aağı Sakarya havzasında yer alan vadiler, önemli yeryüzü ekilleridir. 3. zamanda ortaya çıkan yo ğun yükselme, kırılma ve kıvrılmalar nedeniyle akarsular, çöküntü alanları arasındaki e iklerde derin vadiler açmı tır. Vadi tabanlarının yükseltileri genellikle dü ük oldu ğundan akarsuların akı hızları dü üktür. Buna ba ğlı olarak vadi tabanına yı ğılmalar artmı , geni ve verimli ovalar olu mu tur. Đldeki en önemli vadi Sakarya vadisi dir. Sakarya vadisi do ğudan batıya do ğru geni bir yay çizer.

Cambaz Bo ğazı’ndan sonra geni lemeye ba layan vadinin tabanında Pamukova olu mu tur. Geyve Bo ğazı’nda uzun ve derin bir oluk çizen vadi, ileride geni ler ve Akova’yı olu turur. Akova’dan sonra Karadeniz’e do ğru devam eden Sakarya vadisi çok sayıda vadi ile birle erek denize açılır (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 44).

3.1.4. Ovalar

Bir adı da Adapazarı ovası olan Akova , yakla ık 600 km² geni li ğiyle Marmara bölgesinin en büyük alüvyal ovasıdır. Ovanın olu umunda akarsuların yanında tektonik hareketler de etkili olmu tur. Do ğuda Keremali da ğının eteklerine kadar uzanan Akova, Sapanca Gölü ile Adapazarı’nın do ğusunda yer alır. Kalın bir alüvyon tabakayla kaplı oldu ğundan çok verimli bir ovadır. Ovayı Sakarya ırma ğı ile Mudurnu çayı sulamaktadır.

Đldeki ikinci büyük tarım alanı Pamukova ’dır. Adapazarı ovasına göre yüksektir. Taban suyu ise Akova’ya göre dü üktür.

Akova’nın kuzeyinde yer alan Sö ğütlü ovası ilin en çukur tarım alanıdır. Taban suyunun yüzeye çıkması ve Sakarya nehri ta kınları nedeniyle ovanın bazı kısımları sazlık ve bataklık durumundadır. Bu nedenle Sö ğütlü ovasında drenaj çalı maları

24 yapılmı tır. Ovanın kimi yerlerinde taban suyu düzeyi dü ürülerek bataklıklar kurutulma yoluna gidilmi ve topraklar tarıma elveri li hale getirilmeye çalı ılmı tır.

Đlde özellikle Sakarya boylarında irili ufaklı birçok ova vardır. Bunlar alüvyonlarla kaplı olduklarından verimleri yüksektir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 44, 45).

3.1.5. Akarsular

Đlin en önemli akarsuyu Sakarya nehri ’dir. Eski ehir’in Çifteler ilçesi yakınlarından do ğan Sakarya ırma ğı, kollarıyla birlikte 720 km uzunlu ğa sahiptir. Sakarya ili sınırları içindeki toplam uzunlu ğu ise 159,5 km.dir. Göksu ve Göynük çayı kendisine karı an nehir, Geyve bo ğazını geçerek Akova’ya ula ır. Sakarya’nın ehir merkezinin 4 km do ğusundan geçen Sakarya nehri, Çark suyunu da alarak Karasu’nun semtinden Karadeniz’e dökülür. Denize do ğru herhangi bir çıkıntı meydana getirmez. Üzerinde Sarıyar ve Gökçekaya barajları bulunan nehrin, Adapazarı ovasında birkaç kez yatak de ğitirdi ği sanılmaktadır.

Sapanca Gölü’nün fazla sularını akıtan Çark suyu , Seyifler köyü yakınında Sakarya nehrine karı ır. Uzunlu ğu 45 km.dir.

Uzunlu ğu 34 km olan Dinsiz çayı , Hendek sınırı yakınındaki ark Beynevit köyü civarından do ğarak Akyazı, Hendek ve merkez ilçe sınırlarının birle ti ği yerde Mudurnu çayına katılır.

Dokurcun yakınlarında il sınırlarına giren Mudurnu çayı 65 km.dir. Zaman zaman ta kınlar yapan ve bataklıklar olu turan çay, ıslah çalı malarıyla zararsız hale getirilmi tir.

Uzunlu ğu 33 km. olan Darıçayır deresi etrafındaki küçük derecikleri de aldıktan sonra Tuzla yakınında Sakarya nehrine katılır.

Uzunlu ğu 30 km. olan Maden deresi Hendek yakınındaki Çataltepe’den do ğar ve Karasu ilçesinin do ğusundan Karadeniz’e dökülür.

Uzunlu ğu 29 km. olan Karaçay deresi Geyve ilçesinin do ğusundaki Mancarlı yöresinden do ğar, Karasular mevkiinde Sakarya ırma ğına katılır.

25 Geyve’nin kuzeybatısındaki Eskiyayla yöresinden do ğan Akçay deresi , etrafındaki dereleri de kendisine kattıktan sonra Adliye köyü kenarından Sakarya ırma ğına katılır.

Kandıra ilçesinden do ğan Yırtmaç Deresi Karasu sınırındaki Acarlar Gölü’ne dökülür.

Alaba lar köyü yakınından do ğup, Kandıra Kaynarca sınırını çizerek akan De ğirmendere , Kaynarca’nın kuzeyinde Karabo ğaz yöresinden Karadeniz’e dökülür.

Sapanca gölüne de irili ufaklı birçok dere dökülmektedir. Bunlardan en önemlisi Đstanbul deresi dir. ve Kurtköy dereleri yazın kururlar. Bu dereler gölün su seviyesinin yükselmesine katkı sa ğladıkları gibi, sürükledikleri alüvyonlarla da bugünkü Sapanca’nın bulundu ğu arazinin olu masını sa ğlamı lardır (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 45, 46, 47).

3.1.6. Göller

Üçüncü zamanın sonu ile dördüncü zamanın ba ında olu an Sakarya ehrinde kırılma ve kıvrılmalar nedeniyle pek çok göl olu mu tur. Bu tektonik kökenli göllerin yanı sıra Sakarya ırma ğı tarafından ta ınan alüvyonların yı ğılması ile olu mu göller de mevcuttur. Bu göllerin suları genellikle tatlıdır. Yükseltileri ile derinlikleri pek fazla de ğildir

Đlin en önemli gölü Sapanca gölü ’dür. Adapazarı ovasını Đzmit körfezi olu ğuna birle tiren uzun çukurun do ğu yarısında yer alan tatlı su gölüdür. Havzası 252 km² dir. Yüzölçümü 47 km²’dir. Do ğu-batı uzunlu ğu 17 km’dir. Kuzey-güney geni li ği 5 km olup yüzeyin denizden yüksekli ği 31 m’dir. En derin yeri 61 m’dir. Fazla suyunu Çark suyu vasıtasıyla akıtan göl, ismini güneyindeki ilçeden alır.

Đl merkezinin 7-8 km kuzeybatısında yer alan Gökçeören gölü 25 hektarlık alan kaplar. Pek derin olmayan göl, ya ğmur ve kaynak sularıyla beslendi ğinden kı ve bahar döneminde yükselmekte, yazın ise çekilmektedir.

Đlin 7-8 km kuzeydo ğusunda yer alan Poyrazlar gölü , yanındaki köy nedeniyle bu ismi almı tır. Sakarya ırma ğının eski yata ğında olu mu tur. Oldukça derin olan gölün di ğer ismi Teke gölü dür. Sakarya ırma ğı, ta tı ğı vakitler fazla sularını Kapaklı Barajı’ndan bu göle bo altır. Aynı zamanda göl, sızıntı yoluyla Sakarya nehrinden beslenir.

26 Poyrazlar gölü’nün 15 km kadar kuzeybatısında 3 km aralıkla yer alan iki küçük gölden batıdakinin ismi ise Ta kısık gölü denir. Göl, dipten kaynayan kaynak suyla beslenir.

Adapazarı’na 12 km uzaklıkta bulunan Küçük Akgöl , Karasu yolu üzerindedir.

Karasu yolu üzerinde Koyuna ğılı köyünden ayrılan yol sapa ğında yer alan di ğer bir göl Büyük Akgöl ’dür.

Son de ğinece ğimiz Acarlar Gölü ’dür. Karadeniz’e 700 metre uzaklı ğı bulunan gölün etrafı di budak ormanıyla çevrilidir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 47, 48, 49).

3.1.7. Kaynak Suları

Sakarya kaynak ve maden suları açısından da zengin bir ildir. Kuzuluk Maden Suyu, erefiye Kaynak Suyu, Kristal Kaynak Suyu, Kardelen Kaynak Suyu, Re adiye Kaynak Suyu, Mahmudiye Kaynak Suyu, Memnuniye Kaynak Suyu, Çamda ğı Kaynak Suyu

Kuzuluk Kaplıcası, Çökek Kaplıcası, Acı Su, Ilıca Köy Đçmecesi, Kil Hamamı bunlardan bazılarıdır (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 50).

Denizden ırma ğa, gölden kaplıcaya, yayladan vadiye kadar do ğanın sundu ğu tüm zenginlikleri barındıran bir yer olarak Sakarya, Marmara Bölgesine ve tüm Türkiye’ye hitap edecek kadar çe itli bir do ğal varlı ğa sahiptir.

3.2. Đklim ve Bitki Örtüsü

Sakarya’nın iklimi Marmara Bölgesi ile Karadeniz Bölgesi iklim tipleri arasında bir geçi özelli ği gösterir. Nemli bir havaya sahiptir. Güneydeki dağlık kesim dı ında kı lar genellikle ılık, yazlar ise sıcak geçer. Yıllık ortalama nem oranı yüzde 71.7’dir. Hemen hemen her mevsim ya ğı alan Adapazarı, en fazla ya ğıı bahar döneminde alır. Ya ğılı gün sayısı ortalama 116.2 gündür. Yıllık ya ğı miktarı 813 mm’dir. Merkezde ortalama kar ya ğılı gün sayısı7.7’dir.

Rüzgarlar genellikle kuzeydo ğudan poyraz, kuzeybatıdan da karayel olarak eser. Zaman zaman güneyden esen lodos sıcaklı ğın artmasına neden olur.

Do ğal bitki örtüsü açısından oldukça zengin olan Sakarya ili, gür ve nemcil ormanlarla kaplıdır. Fakat tarla açma ve yeni yerle meler kurma gibi amaçlarla bu orman aslî

27 eklini yitirmi ve geçen yüzyıllarda “a ğaç denizi” olarak tasvir edilen bu ormanların büyük bölümü ortadan kaldırılmı tır. Kıyı eridinde bunların yerini çok yerde yalancı maki toplulukları almı tır. Kayın, gürgen, kavak, kestane, ıhlamur, çınar, me e ve akçaa ğaç ba lıca a ğaç türlerini olu turur. Bazı bölgelerde ise di budak, kızıla ğaç ve karaa ğaca rastlanır.

Çayırlar ve da ğ otlakları dı ında da ğların etekleri bö ğürtlen, kocayemi ve kermes me esi olan çe itli makilerle kaplıdır (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 50).

Sakarya önemli tarım alanlarından biridir. Ba ta mısır olmak üzere her türlü tahıl yeti ir. Yörede tarım alanlarının üçte ikisinden fazlası tahıl ekimine ayrılmı tır. Tahıla ayrılan alanların % 62’sini mısır tarlaları kaplar. Mısır ekiminin en yaygın oldu ğu iller; Karasu, Akyazı ve Hendek’tir. Yörenin önemli toprak ürünleri patates ve ekerpancarıdır. Tütün ekimi ise Hendek ilçesinde yaygındır. Son yıllarda ayçiçe ği ekimi de yaygınla mı tır.

Sakarya’da meyvecilik de geli mi tir. A ğaç sayısı ve üretim bakımından birinci sırada fındık, ikinci sırada elma gelir (Tuncel, 2005: 5).

3.3. Di ğer Alanlar

Sakarya’da hayvancılık alanında büyük ba hayvancılıkla u ğra ılmaktadır. Özellikle sı ğırcılık ve dana besicili ği önemlidir. Arıcılık oldukça yaygındır. Đpek böcekçili ği geçmi teki önemini kaybetse de önemli bir yer tutar. Balıkçılık Karadeniz kıyısında, göllerde ve akarsularda yapılır. Sakarya nehri a ğzında sınırlı ölçüde havyar da üretilir

Yöre hem demiryolu hem de karayolu a ğı açısından geli mi tir. Fakat bütün olanaklara kar ılık turizm fazla geli memi tir. Ba lıca turistik kurulu lar, göl turizmi (Sapanca), kıyı turizmi (Karasu, Kocaeli) ile kaplıca turizmi (Akyazı) ile ilgilidir.

1954 yılına kadar çevresinde patates, tahıl, baklagiller, ya ğlı tohumlar (ba ta ayçiçe ği olmak üzere) çe itli sebze ve meyve yeti tirilen sahanın tarımsal ticaret merkezi olan Adapazarı, bu dönemden sonra sanayi alanında da atılım yapmaya ba lamı tır. Eskiden mevcut D.D.Y.’na ait vagon fabrikasına eker, deri, nebati ya ğ, traktör, sabun, ni asta, kimya, un, tu ğla, kereste, çe itli montaj, otomobil lasti ği … gibi sanayi kolları da

28 eklenerek, bu konudaki çe itlilik sa ğlanmı tır. Geleneksel sanayi kolu olan ipek sanayi ise gerilemi tir (Tuncel, 2005: 5).

Sakarya’da çe itli madenler çıkmakla birlikte, büyük ço ğunlu ğu i letmeye açılmamı tır. Saptanmı maden alanları; bakır,kur un, maden kömürü, çinko ve manganez, altın, nikel, amyant, kükürt, titan ve talk madenidir. Ayrıca simli kur un ve demir yatakları da saptanmı tır. Üretimi Roma dönemine kadar uzanan mermer yatakları da anılmaya de ğer madenlerdir. Mermer yatakları merkez, Akyazı ve Sapanca ilçelerindedir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 51).

Nüfus yo ğunlu ğu, elveri li artların da etkisiyle Türkiye ortalamasının yakla ık iki katıdır. Tabii bunda göçlerin çok büyük etkisi vardır.

Adapazarı ehri, çe itli tarihlerde önemli yangınlar ve yer sarsıntıları (1943 ve 1967’de oldu ğu gibi) ile harap olduktan sonra bazı mahalle ve çar ıları yeniden kurulmu ve ehrin eski görünümü de de ğimi tir. ehir genel itibariyle kuzey-güney do ğrultulu bir cadde etrafında geli mi tir. ehir 1967 yılında bir deprem geçirmi ; fakat yine yer altı su seviyesinin yüzeye yakın alüvyonlu gev ek zeminde kurulmaya devam etmi tir. Bu nedenle 1999 depreminin etkileri büyük olmu tur. Bugün ise zemin açısında daha sa ğlam olan kuzeyde yeni yapılanmasına devam etmektedir.

1999 depreminden sonra ilin statüsünde de de ğiiklik ya anmı tır. ve Sö ğütlü ilçelerinin merkezleri, Adapazarı belediyesinin sınırları içine alarak, Adapazarı Büyük ehir statüsüne kavu turulmu tur. ehir 2000 yılındaki nüfus sayımında ( 303.989 ) Türkiye’nin 18., Marmara bölgesinin ise üçüncü büyük ehridir (Tuncel, 2005: 8).

4. Sakarya’nın Đlçeleri

4.1. Adapazarı

Đlin merkez ilçesidir. Bugünkü Tı ğcılar Mahallesinin bulundu ğu yerde Ada veya Ada Köy ismiyle XVI. yüzyılda kurulmu tur. (Konukçu, 2005: 35) 1646 yılında nahiye, 1837’de ilçe olan Adapazarı, 22 Haziran 1954 tarihli Kanunla Kocaeli ilinden ayrılarak ba ğımsız il statüsü kazanan Sakarya ilinin merkez ilçesi olmu tur. 1868’de belediye

29 te kilatı kurulmu tur. Yüzölçümü 645 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 31 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 55).

4.2. Akyazı

Romalılar zamanına kadar inen bir geçmi e sahiptir. Demetrium ile aynı yer oldu ğu ileri sürülmektedir. Kerem-Ali da ğının ete ğinde yer alır. Osmanlı’nın bu bölgede ilk ele geçirdi ği yerdir. Konur Alp tarafından idare edilmi tir. Ak ve yazı kelimelerinden meydana gelir. Yazı, eski Türkçe’de “yayla” anlamındadır. XIV. yüzyıla kadar önemli bir geçi yolu üzerindedir. Ormanlarıyla me hurdur. Orhan Gazi, Süleyman Pa a vakıfları vardır. Ova ve yaylalarına Yörükler yerlemi lerdir. Koyun kültürüyle ilgili olan kuzuluk yerle imi aynı zamanda sıcak su kayna ğıyla me hurdur (Konukçu, 2005: 38).

1944 yılında Kocaeli iline ba ğlı müstakil bir ilçeyken, 1954 yılında Sakarya iline ba ğlanmı tır. 1941 yılında belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 29 km’dir. Yüzölçümü 654 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 43 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 61).

4.3. Ferizli

Asıl adı Firuzlu olan Ferizli, Sakarya nehri ile Yava Su arasındaki düzlükte kurulan ilçedir. Von Diest, “Firusli” eklinde yazar. Eski Türkmen yerle melerindendir (Konukçu, 2005: 38).

1990 yılında ba ğımsız bir ilçe olarak Sakarya iline ba ğlanmı tır. 1973 yılında belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 22 km’dir. Yüzölçümü 208 km²olan ilçenin denizden yüksekli ği 50 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 63).

4.4. Geyve

Bizans dönemindeki ismi Kabia olan Geyve, Sakarya’nın do ğusunda yer alan tarihi bir kasabadır. XVI. yüzyılda yolun buradan geçirilmesi buranın önemini daha da artırmı tır. Bir aralar Kocaeli’ye ba ğlı kalmı tır. Tapu Tahrir defterlerindeki akarsu isimleri unlardır: Semiz Suyu, Nehr-i Sakarı, Karaçay, Göynük Suyu, Çay, Kara Pınar, Pınarcık, Üveyik Pınarı, Dede Pınarı, Tekür Pınarı/Umur Bey deresi. Kı lak ve yaylak

30 olarak kullanılan yerler de Yaylak-ı E ğrice, Yaylak-ı Kurıca, Gölcük, Yaylak-ı Körüklü, Karye-i Yaylak, Yayla, Kı lak-ı Ayvalu, Kı lak-ı Kirasiye, Kı lak-ı Karateke.

Osmanlı döneminde Konuralp, Akça Koca ve Süleyman Pa a gibi önemli gazilerin yönetiminde bulunmu tur. Sakarya il olmadan önce Kocaeli’ye ba ğlı bir kazadır. Milli Mücadele döneminde hizmetleri geçen Ali Fuat Pa a’nın isminin verildi ği yer buradadır. Geyve ilçesi 1839 tarihinde ilçe olmu tur. 1939’da belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 35 km’dir. Yüzölçümü 780 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 80 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 65).

4.5.Hendek

Sakarya’nın do ğusunda Düzce ili ile sınır olan ildir. Yeni cadde üzerinde bulunmasından dolayı çevre köylerin toplandı ğı yer olmu tur. Bu nedenle “Han Da ğı” Pazarı denmi tir. Hendek ismi de zamanla Han – Da ğ’dan türetilmi tir. Köprülü Mehmed Pa a buranın ilerlemesine büyük katkılarda bulunmu tur. XIX. yüzyılda Kafkasya’dan gelen göçmenler yörede ve merkeze yakın yerlerde yerle mi lerdir. Yol güzergâhında oldu ğundan hanları hep dolu olmu tur (Konukçu, 2005: 41, 42).

Cumhuriyetten önce kaza olmu tur. Cumhuriyetin ilanından sonra Kocaeli iline bağlı bir ilçe iken 1954 yılında Sakarya’nın vilayet olmasıyla birlikte bu ile ba ğlı bir ilçe olmu tur. 1907 yılında belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 32 km’dir. Yüzölçümü 581 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 175 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 69).

4.6. Karapürçek

Eski Akyazı yolu üzerindedir. Adapazarı, Geyve, Taraklı ve Akyazı ile çevrilidir. “Belgelerde nâm-ı di ğer Bayram Dede” diye geçer. Bayram Dede buranın isimlendirilmesinde rol oynamı tır. Türkmen kökenlidir.

Pirinç ekimi yaygındır. Köy halindeyken ahalisi Sakarya köprüsünün tamiri ile görevlidir. Karapürçek ile Taraklı arasında Âb-Sâfi diye bir kazadan bahsedilir (Konukçu, 2005: 42).

Akyazı ilçesine ba ğlı bir nahiye iken 1991 yılında ilçe olmu tur. 1973 yılında da belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 23 km’dir. Yüzölçümü 127 km²

31 olan ilçenin denizden yüksekli ği 150 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 73).

4.7. Karasu

Sakarya’nın kuzeydeki, Sakarya nehrinin do ğusunda, denizden biraz içeride kalan ilçesidir. Karadeniz kenarındaki ilk Yörük yerle mesi olarak göze çarpar. Đncirli, Đncürlü, Đnci(r)li diye tanınmaktadır. Eskiden yörede çok miktarda incir a ğacı vardır. Denizcilik ve gemi yapımıyla u ğra mı lardır.

Karasu adı, yakınındaki Karagöl de denilen bir su birikintisinden gelmektedir. Đlçe zamanla dı arıdan gelen göçlerle kalabalıkla mı tır. ve Kuyumcu köyleri de bu nedenle büyümü tür. Kocaali, eskiden beri kı lak yeridir. Odun ve kömür ticareti ile uğra an ahalisinin Melena ğzı ile teması vardır. 15 ubat 1954’te Karasu’ya ba ğlı nahiye haline getirilmi tir. Sakarya nehri Karasu’nun batısından delta halinde denize dökülür. Anadolu’nun kuzeyindeki üç önemli ve büyük deltadan biridir (Konukçu, 2005: 43).

1933 yılında ilçe olmu tur. Aynı yıl belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 51 km’dir. Yüzölçümü 410 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 20 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 71).

4.8. Kaynarca

Kaynamak fiilinden türemi bir kelimedir. Oflak ve Baba Da ğları arasında, Kandıra- Adapazarı yolu üzerindedir (Konukçu, 2005: 43).

1959 yılında ilçe olmu , 1966 yılında da Sakarya iline ba ğlanmı tır. 1960 yılında belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 35 km’dir. Yüzölçümü 360 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 50 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 75).

4.9. Pamukova

Geyve-Đznik, Geyve-Bilecik yolu üzerinde, düz alanda kurulmu , tarihî bir yöredir. Hisar’ı nedeniyle Ak-Hisar diye de bilinir. Osmanlı Beyli ğinin Sakarya boylarında ilk ele geçirdi ği kalelerdendir. imdiki Pamukova, buranın iki km kadar batısında kalır.

32 XIV. yüzyıldan sonra Mekece ismi kullanılmı tır. Mekece ismi Osmanlı kaynaklarında “Mekece”, Arap gezgini Đbn Battuta’da ise “Mekeca”dır. Bu ismin Meke-ce/Meke-ci eklinde bir ku ismi (Meke) olabilece ği kaynaklarda ifade edilmektedir. (Konukçu, 2005: 44)

1987 yılında ilçe olmu tur. 1946’da belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 40 km’dir. Yüzölçümü 293 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 100 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 79).

4.10. Sapanca

Tarih boyunca önemli geçi yollarından biri olmu tur. XVI. yüzyıl belgelerinde “Karye- i Âyân nâm-ı di ğer Sabancı” kaydından, kurulan yerle im yerinin iki isimle Ayân ve Sabancı diye geçti ği ifade edilmektedir. Đsmini hemen yanından yükselen da ğın Roma dönemindeki ismi olan Sophon’dan, Evliya Çelebi ise Đzmitli bir kocanın ormanı açarak saban sürdü ğü için aldı ğından kaynaklarda bahsedilmektedir. Katib Çelebi ise, Sabanca’yı gölün kenarında, düz bir alanda, orman içinde, suru olmayan kasaba olarak anlatır. Sabanca, genelde kaza olarak asırlarca durumunu korumu tur. Demir yolunun Sapanca’dan geçmesiyle kasaba daha da önem kazanmı tır. Kafkasya’dan gelen göçmenler kasaba ve köylerde yerle tirilmi lerdir. Çerkes, Gürcü ve Lazlar arasında dönem dönem çeki meler de olmu tur (Konukçu, 2005: 45).

19 Haziran 1957’de kaza haline gelmi tir. 1923 yılında da belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 17 km’dir. Yüzölçümü 140 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 30 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 81).

4.11. Sö ğütlü

Sakarya’nın yeni ilçelerinden biri de Sö ğütlü’dür. Ruscuk’tan gelen göçmenlerle köy daha da büyümü tür. Đsmi, yörenin tabii bitkisi olan sö ğüt adından kaynaklanmaktadır (Konukçu, 2005: 46).

1990 yılında ilçe olmu tur. 1956 yılında belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 18 km’dir. Yüzölçümü 141 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 31 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 83).

33 4.12. Taraklı

Eski adı Dablis’tir. Đstanbul-Ankara yolu üzerinde Geyve’den sonra yer alır. XIV. yüzyıldaki adı “Tarakcı”, “Taraklı” ve “Yenice”dir. Bazen ise her iki isim beraber kullanılmı ve Taraklı Yenicesi denmi tir. Osman Gazi döneminde akınlar olmu , fakat tam olarak Süleyman Pa a döneminde gerçekle tirilmi ve Kocaeli’ne ba ğlanmı tır. Tarak ve ka ık yapımında usta insanlar yeti mi tir. Đstanbul pazarında im irden yapılma ka ıkları me hurdur. O nedenle taraklı ismini aldı ğı söylenmektedir. Buraya yerle en Yörüklerin Kıpçak asıllı Taraklı boyundan oldukları da kaynaklarda geçmektedir. Taraklı tarihte Bolu’ya ve Ankara’ya giden yollar üzerindedir. Tarihi evleri ile dikkat çeker. Yaylaları me hurdur (Konukçu, 2005: 46).

Taraklı ilçesi 1987 yılında ilçe olmu tur. 1954 yılında belediye te kilatı kurulmu tur. Đl merkezine uzaklı ğı 65 km’dir. Yüzölçümü 334 km² olan ilçenin denizden yüksekli ği 450 m’dir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 85).

4.13. Kocaali

Đlçe arazileri da ğlık ve ovalık olmak üzere iki ana bölümden meydana gelir. Đlçe merkezi, do ğusu ve batısı dar vadilerle kesilen ve denize meyilli olan bir yükselti üzerine kurulmu tur. Đlçenin yüzölçümü 282 km² olup ortalam yükselti 20 metredir.

Đlçenin kuzeyinde Kardeniz, do ğusunda Akçakoca, güneyinde Düzce, Cumaova, Hendek, batısında Karasu ilçesi yer alır. 1988 yılında ilçe olan Kocaali; 2 belediye, 1 bucak ve 27 köyden olu maktadır.

Arazilerin engebeli olması, taban ve düz arazilerin bulunmaması ve bol ya ğı alması nedeniyle bölgede fındık tarımı geli mi tir.

5. Sakarya’da Türk Yerle imi Ve Yerle im Yerleri Đsimlerine Yansıması

Bizans devrinde Sakarya bölgesinde Maryandenos toplumu ya amı tır. Bölgeye ilk Türk yerle imi Đznik’e kadar ilerleyen Selçuklu Devleti ile ortaya çıkmı tır. Fakat 1. Haçlı Seferi ile bu sonuçsuz kalmı tır. XII. yüzyıl boyunca Bytinya sınırlarından batıya ve kuzeye geçemeyen Türk yerle imi 1220 yılında ba layan Mo ğol istilasıyla Bytinya

34 bölgesine girmeye ba lamı tır. Bizans devletinin aldı ğı bütün tedbirlere ra ğmen Türkler 1280 yıllarına do ğru Sakarya’nın do ğu kıyılarını ele geçirmi lerdir. Osmanlı’dan önce bu bölgede Türk yerle imi Candaro ğlu Beyli ği’nden Umur Han Beyle ba lamı tır.

1298 tarihinden itibaren Osmanlı Devleti bu bölgeye yönelik fetihlere ba lamı tır. Osman Bey ve ardından Orhan Bey'in yaptı ğı fetihler bölgeyi yerle ime açmı tır. Sakarya bölgesinde Türk yerle imi, Osmanlı Devleti'nin ilk yıllarında göçebe a ğırlıklı bir yapı göstermi ; fakat Türklerin zamanla ziraatla u ğra maya ba lamasıyla küçük yerle im yerleri kurulmu tur. Yerle ik hayata geçirmek için devlet de buralarda vakıf hizmetlerine a ğırlık vermi tir.

Osmanlı Devleti’nin bu bölgeye hakimiyetinin ba lamasıyla Akyazı, Geyve, Hendek ve Taraklı ilçeleri yerle ik ve göçebe Türk kitleleri için cazip hale gelmi tir. Akova'nın güneyi ile do ğusundaki engebeli alanlarda boy isimleriyle köyler kurulmu tur. Köy isimleriyle kurulan boy te kilatları unlardır: Af ar, Kızık ve Kayı boyu Taraklı'da, boyu Geyve'de yerle mi tir. (Geyve'de Bayat köyü vardır.)

Sakarya yöresi büyük ölçüde Bolu yörüklerinin göçleri ile beslenmi tir. Bolu yörük cemaatleri arasında bulunan Sofular, Rasuller, So ğanlu, Süleymanlar, Yahyalar ve Karapürçek topluluklarına XVI. yüzyıldan sonra Sakarya bölgesinde de rastlanılmı tır.

XVI. yüzyıldan sonra yerle ik hayatı asıl hayat tarzı haline getiren Türkmenler, Akova’nın do ğusunda ve güneyindeki da ğlık bölgelerde köy yerle imleri olu turmaya ba lamı lardır. Çiçeklü, Đncülü, Haydarlu, Kuyumcalu gibi oymak adlarıyla O ğuz köyleri kurulmu tur (Demir, 2005: 97-103).

Osmanlı kaynaklarından, Yörük ve Türkmenlerle ilgili ad ta ıyan çok sayıda oymak, airet ve cemaatin Sakarya ve çevresinde ya amı oldu ğunu tespit etmekteyiz. Bunlar, Akça ehirli, Altınta lı, Armudlulu, Atmacalı, Bıçakçılı, Cihan ahlı, Davuldu, Dengizlü, Dündarlu, Elvanbe ğlu, Eskicelu, Gezerlü, Hafirlü, Hüseyünlü, Hacıyakublu, Karabürceklü, Karamanlı, Kızılkoyunlu, Ka ıkçılu, Kurtlu, Mahmudlu, Mürselli, Ozanlu, Pehlivanlı, Umurbe ğlu, Sipahili, Sümerlü, eyhbozanlu, Taraklılu ve Yuvalardır.

Yukarıda da ifade edildi ği üzere hayvancılıkla me gul olan Manav halk yerle ik hayata geçince ziaatle u ğra mı tır.

35 Özellikle bazı eski köy isimleri özellikle O ğuz ve Türk boylarına ait adlar ta ırlar. Buna göre Adapazarı merkeze ba ğlı Emirler köyü ile Geyve ilçesine ba ğlı Bayat köyü yirmi dört o ğuz boyundan birinin adıdır. Emirler köyü, Eymür köyünün isminin de ğimesinden meydana gelmi tir. Karasu’ya ba ğlı Yuvalıdere köyünün isminin Yıva boyu ile ilgili olması muhtemeldir. Merkeze ba ğlı köyü Salur boyuna ba ğlı Türkmen a iretinden Karamanlıların iskanıyla kurulmu olmalıdır. Akyazı ve Geyve’ye ba ğlı Dodurga köyleri O ğuzların Dodurga boyunun iskanıyla kurulmu tur. Akyazı’ya ba ğlı Gökçeler köyü Gökçeli cemaatinin, Merkeze ba ğlı Sarıcalar köyü Sarıcalı cemaatinin, Geyve’ye ba ğlı Hüseyinli köyü Hüseyinli cemaatinin, Hendek’e bağlı Sofular köyü Sofular cemaatinin, yine Hendek’e ba ğlı eyhler köyü eyhler cemaatinin, Sö ğütlü’ye ba ğlı Karateke köyü Karakeçili Yörüklerinin, Taraklı ilçesi ise taraklı cemaatinin iskanıyla kurulmu oldu ğu belirtilmi tir.

Manavların yaadıkları Sakarya ve çevresindeki yerle im yerleri adları onların kurucuları olan Türkmen boy ve oymakları hakkında bize ı ık tutar.

“Çünkü Türkmenler yeni yerle tikleribölgelerde genellikle kendi boy ve oymak adını, yahut Türkistan ve Azerbaycan’daki bir yer adını, yahut totem adı olarak hafızalarda silik ekilde olan bir ismi, yerle tikleri arazinin ekline veya yerle me esnasındaki bir hadiseye istinaden ad olarak vermek suretiyle kendi kimliklerini ortaya koydular” (Ya a, 2004: 217, 218). Bu tarz isimlendirmeler Osmanlı’nın yükselme dönemine kadar devam etmi tir. Bir kısım köy ismi ise Osmanlı’nın zayıfladı ğı dönemde göçmenlerin yerle ti ği köylere verilmi tir. Bu köyler genellikle Sakarya’nın ova kısımlarında yer alırlar ve Osmanlı Devleti’nin padi ah ve devlet adamlarının isimlerini ta ırlar. Örne ğin, Selimiye, Ahmediye, Mahmudiye, Mecidiye, ve Maksudiye gibi.

Adapazarı merkeze ba ğlı Bileciler, Budaklar, Çelebiler, Çerçiler, Çökekler, Đlyaslar, Đmamlar, Tavuklar, Poyrazlar, Rüstemler, Hacılar, Solaklar, Çubuklu, Elmalı; Akyazı’ya ba ğlı Ya ğcılar, Çengeller, Çıldırlar, Durmu lar, Haydarlar, Yörükyeri, Türkorman, Yuvalak, Ta ağıl; Geyve’ye ba ğlı Ceceler, Demirler, Kamı lı, Hacılar, Ahibaba, Umurbey; Pamukova’ya ba ğlı Ahiler, A ğaçcıllar; Karasu’ya ba ğlı Manavpınarı, Resuller, Kızılcık, Karapınar; Hendek’e ba ğlı Sofular, Ya ğbasan, Akarca, Pa aköy, Çakallık, Kurtköy ve Halaç köyleri bu adı ta ıyan oymak, a iret ve cemaatler tarafından kurulmu olmalıdır.

36 Türk oymak, a iret ve cemaatlerinin adını ta ıyan bazı köylerin adları yakın zamanda de ğitirilmi tir. Türkçayba ı-Çayba ı, Türkormanköy-Eskiormanköy, Çaylar-Yeniköy, Bolazlar-Gümü oluk isimleriyle de ğitirilmi tir. Çaylar, Türk oymaklarından birinin, Bolazlar ise ünlü Türk büyüklerinden birinin adıdır (Ya a, 2004: 217-219).

Yerle me tarihi çok eskilere uzanan Adapazarı’nın yerle im yerleri adlarının ço ğunlu ğunun Türkmen- Yörük toplulukların isimlerini aldıkları görülür.

Halkın dini inançlarının bir temsilcisi olan dervi ler, askeri fetihlerle birlikte bu bo topraklara yerle tirilmi lerdir. Türkmenlerin Sakarya bölgesine yerle mesinde bir meslek sahibi olan ahiler önemli rol oynamı lardır. Geyve’ye ba ğlı Ahibaba ve Pirler köyleri bunlara ba ğlı olarak verilen isimlerdir.

Türkmenler yazları yaylaklarda, kı ları da kı laklarda ya amlarını sürdürmü lerdir. Akyazı'ya ba ğlı Güzlek ve Yörükyeri köyleri, Geyve ilçesine ba ğlı Sütalan ve Yaylak köyleri ile Hendek ilçesine ba ğlı Ya ğbasan köyleri, bu mevsimsel göçü ya ayan yerle imlere örnek te kil eder. Güzlek ve yaylak yerle imlerine kar ılık kı lak yerle imleri Türkmen gruplarının asıl bulundukları yerlerdir. Asıl ev ve e yalar kı laklarda bulunur. Kı lak yerle imleri Akova'nın güneyinde ve do ğusundaki da ğ eteklerinde yaygınlık kazanmı tır. Buna Hendek ilçesine ba ğlı Hankı la ve Geyve ilçesine ba ğlı Kı laçay yerle imleri örnek verilebilir. Pazar yeri olarak geli en köyler geli me göstermi tir. Akyazı ilçesine ba ğlı Pazarköy ile cuma namazı ve pazar amaçlı toplanılan Camili köyü gibi.

Kı lak yerle im yapılanması zamanla Karasu ve Kaynarca gibi kuzey bölgelere kaymı tır. Kaynarca'ya ba ğlı Küçük Kı la, Adapazarı’na ba ğlı Çaykı la ve Beylik Kı la köyleri gibi. Yine Adapazarı’nda Dernek Kırı, Alandüzü, Harman Tepe ve Karaman köyü kı lak yerle im mevkileridir.

Adapazarı mahallelerini te kil eden Tı ğcılar, Hasırcılar, Semerciler, Papuçcular, Ya ğcılar, Çıracılar eklindeki mahalle isimleri Ada kazasının XIX. Yüzyılda hem ziraat, hem hayvancılıkla u ğra an Türkmen toplulukları için ziraat ve zanaat merkezli bir kasaba niteli ğinde ehirle me sürecine girdi ğini gösterir (Demir, 2005: 103-106).

37 BÖLÜM 1: SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARININ ANLAM ĐNCELEMES Đ

1.1. Tabiata Ve Fiziksel Ko ullara Dayanan Yerle im Yerleri Adları

1.1.1. Çevreyle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

1.1.1.1. Do ğrultular

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında do ğrultu ifade eden birçok yer adı geçmektedir. Bunlardan en çok göze çarpan do ğrultu adları yukarı ve a ağı kelimeleridir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yukarı-aağı kelimeleri aynı bölgedeki yerle im yerlerinin farklılı ğını ya da ayrılma noktalarını belirtmek için kullanılmaktadır. A ağı kelimesiyle do ğrultu ifade yer adlarının ço ğunun yukarı ekli de bulunmaktadır. A ağı ve yukarı kelimeleriyle kurulan yerle im yerleri adlarında bu do ğrultu ifade eden kelimeler hep ilk kelime olarak yer almaktadır. Do ğrultu ifade eden adlar daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında geçmektedir.

Aağıçalıca Yukarıçalıca

Aağıçarı ğıkuru Yukarıçarı ğıkuru

Aağıdere Yukarıdere

Aağıkirazca Yukarıkirazca

Aağısarıköy Yukarısarıköy

Yukarıba ğlarba ı Yukarıgüvençler

Yukarıhüseyin eyh

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında do ğrultu belirten adlardan olan ba kelimesi, kullanımı sık olan adlardandır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yaygın olmamakla birlikte ba kelimesine kar ılık dip kelimesi de kullanılmı tır. Ba kelimesi, yukarı ve

38 aağı kelimelerinde oldu ğu gibi yer aldı ğı kelime çiftinin ba ında de ğil, hep sonunda yer almı tır.

Açmaba ı Gölba ı

Botba ı Kayıkba ı

Çayırba ı Köprüba ı

Eskibotba ı Kumba ı

Kayaba ı Kayadibi

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında bir eyin ba langıcını ifade etmek için ba kelimesiyle birlikte a ğız kelimesi de kullanılmı tır.

Da ğağzı

Yine Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen dip, alt, taban, çukur, zemin kelimeleri, bulunulan yerin alt taraflarda ve daha a ağılarda bulundu ğunu belirtmeleri açısından kayda de ğer kelimelerdir. Bu kelimeler de genelikle ikinci kelime olarak yer almaktadırlar.

Beldibi Kayaaltı

Çukurhan Kayadibi

Çukurköy Kuyudibi

Dip Teketabanı

Güldibi Zemin

39 Sakarya ili yerle im yerleri adları arasında yön bildiren kelimelerden batı kelimesi hiç yer almamakta; fakat güney kelimesiyle, kuzey anlamına gelen kuz kelimesi yer adı olarak geçmektedir. Di ğer do ğrultu ifade eden kelimelere oranlandı ğında ise yön bildiren kuzey, güney, do ğu kelimeleri miktar olarak az kullanılmı tır.

Civcivgüneyi Kuzca

Do ğu Kuzkaya

Güney

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında a ağıda geçen merkez, iç, bel ve kelimeleri biraz daha çevresine göre ortada ve içeride bulunan yerler için kullanılan kelimelerdir.

Merkez Merkezyeniköy

Ardıçbeli Ortaköy

Alaniçi Dereiçi

Đçdedeler

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen a ağıdaki kelimeler ise yönle birlikte sınır kavramını da yansıtmaktadırlar.

Arka Kar ı

Basık Kö e

Derin Subendi

Dı dedeler Sukenerı

40 1.1.1.2.Co ğrafya Adları

Bilindi ği üzere su ve da ğ adları bazı dilbilimciler tarafından ba lı ba ına bir bilim dalı olarak dü ünülmekle birlikte, bu adlar co ğrafya adları içerisinde de de ğerlendirilebilmektedir.

1.1.1.2.1. Kayna ğı Su Olan Adlar Kayna ğı su ve su ile ilgili olan yerle im yerleri adları yerle imin su ve su ile ilgili bir unsurun etrafında yer aldı ğını gösterir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında su ve su ile ilgili kelimeler bazen birinci, bazen ise ikinci kelime olarak yer almaktadırlar. Bu yerle im yerleri adları, çevresinde bulunan suyun bulunma ekline göre de ğiik adlarla adlandırılmı tır. Su, çay, dere, pınar, göl isimleri Sakarya ili yerle im yerleri adlarınde tabii artların da etkisiyle olsa gerek fazla geçen yerle im yerleri adlarıdırlar. Co ğrafya adları co ğrafî artların etkisiyle daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında yer almaktadırlar.

Su

Mekân olarak su ya da benzeri bir obje kenarında ya da yakınında bulunan yerle im yeri su ile kurulan bir adla adlandırılmı tır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yer alan genel anlamdaki su kelimesiyle kurulan yerle im yerleri adları unlardır:

Aksu So ğuksu

Akarsu Subata ğı

Fındıksuyu Subendi

Göksu Suçatı

Göynüksuyu Sukenarı

Karasu

41 Çay

Yine mekân olarak akarsu çe itlerinden çay kenarında ya da yakınında bulunan bir yerle im yeri, çay ile kurulan bir adla adlandırılmı tır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında çay kelimesi bazen ilk kelime bazen ise son kelime olarak yer almı tır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen, akarsu çe itlerinden çayla ilgili yerle im yerleri adları unlardır:

Akçay Do ğançay

Çayba ıFuadiye Eğriçay

Çayba ıyeniköy Kanlıçay

Çaykı la Kı laçay

Dere

Mevkii olarak dere kenarında ya da yakınında bulunan bir yerle im yeri, dere ile kurulan bir adla adlandırılmı tır. Sakarya ili yerle im yerleri adları içerisinde akarsu çe itlerinden dereyle ilgili olanlar miktar olarak di ğer co ğrafya isimlerine oranla oldukça fazladır.

Altındere Dereiçi

Aağıdere Dereköy

Bıçkıdere Elmadere

Ceylandere Karadere

Çıralıdere Kurudere

De ğirmendere Limandere

Dere Takatdere

42 Tokmaklıdere Yukarıdere

Turnadere Yuvalıdere

Ye ildere

Pınar

Mevkii olarak pınar kenarında ya da yakınında bulunan bir yerle im yeri, pınar ile kurulan bir adla adlandırılmı tır. Akarsu çe itlerinin hemen hemen hepsinde oldu ğu gibi pınar isimlerinde renklerle kalıpla manın yaygın olu u göze çarpan en belirgin özelliklerdendir.

Akçapınar Kırkpınar

Akpınar Manavpınarı

Belpınarı Pınarlı

Gürpınar erbetpınarı

Karapınar Yazlıkpınarı

Kestanepınarı

Göl

Bilindi ği üzere Sakarya ehri göl bakımından zengin bir ehirdir. Bu zenginlik yerle im yerleri adlarına da yansımı tır.

Akçagöl Gölce

Akgöl Gölkent

Gölba ı Gölköprü

43 Dere, çay gibi herhangi bir su çe idi için kullanılan akar ve akan eklindeki yerle im yerleri adları Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen di ğer kelimelerdir. E me ve çe me isimleri ise hemen hemen pınar kelimesiyle e de ğer tutulan kelimelerdir.

Akan Kuruçe me

Akar Eme

Kayna ğı su olan yerle im yerleri adlarıyla ilgili di ğer adlar unlardır:

Çökekler (sulu çamur, bataklık) Ça ğlayan

Karaçökek

Ada

Su ve karayla ilgili bir kavram olan ada kelimesi de Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen adlardandır.

Ada Adatepe

Adapazarı

Sakarya ili yerle im yerleri adları kayna ğı da ğ olan co ğrafya adları açısından da çok zengindir. Su ve suyla ilgili yerle im yerleri adlarında oldu ğu gibi yeryüzü ekilleriyle verilen adlar arasında da do ğru orantı bulunmaktadır. Yerle im yerinin çevresindeki ya da yakınındaki yeryüzü ekli yerle im yerinin adlandırılmasında etkili olmu ve Sakarya ili yerle im yerleri adlarının olu masını sa ğlamı tır.

44 1.1.1.2.2. Kayna ğı Da ğ Olan Adlar Da ğ

Bazen birinci bazen de ikinci kelime olarak yer alan da ğ ismiyle kurulan yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır.

Çakalda ğ Da ğyoncalı

Da ğağzı Da ğyoncalı

Da ğdibi Düzda ğ

Da ğyeniköy Uluda ğ

Tepe

Yerle im yerinin çevresinde ve ya yakınında tepe ya da tepeyle ilgili bir yeryüzü eklinin bulunması yerle im yerinin isimlendirilmesinin tepeyle ilgili olmasına neden olmu tur. Tepe ile kurulan isimlerde renklerle kalıpla manın fazla oldu ğu dikkat çekmektedir. Tepe ismiyle kurulan Sakarya yerle im yerleri isimleri a ağıda sıralanmı tır:

Adatepe Kartepe

Boztepe Kırktepe

Camitepe Örentepe

Çamtepe Sivritepe

Esentepe Tepe

Göktepe Tepekum

Harmantepe Tepetarla

45 Ye iltepe

Kaya

Kaya kelimesiyle yapılan Sakarya ili yerle im yerleri adlarında da tepe yeryüzü ekli ile yapılan yerle im yerleri adlarında oldu ğu gibi bir adlandırma söz konusudur. Miktar olarak tepe isminde oldu ğu gibi fazladır.

Akçakaya Kayalarmahmudiye

Akkaya Kayalarre itbey

Ballıkaya Kızılkaya

Çatalkaya Kuzkaya

Kayaaltı Sallıkaya

Kayaba ı Yalpankaya

Kayacık Yılanlıkaya

Kayadibi

Ta

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında ta kelimesi ile kurulan yerle im yerleri adları unlardır:

Akta Ta lıgeçit

Dibekta Ta lık

Ta burun Ta oluk

Ta kısı ğı Ta yatak

46 Orman

Daha çok bitki örtüsü toplulu ğunu ifade eden orman kelimesiyle kurulan yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Kavaklıorman Uzuncaorman

Kızılcıkorman Yeniormanköy

Kum

ehrin denize kenarının bulunması kumla ilgili yerleim yerleri adlarının olu masına sebep te kil etmi tir.

Kumba ı Uzunkum

Kumköprü

Düz

Sakarya’da düz, ovalık alanlar geni yer kaplamaktadır. Đ te bu co ğrafî yapı Sakarya ili yerle im yerleri adlarına yansımı tır.

Alandüzü Uzundüz

Çıralıdüzü

Yer

Mekân kelimesiyle aynı anlamda kullanılan yer kelimesinin geçti ği yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır.

47 Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yer kelimesi düz kelimesinde oldu ğu gibi ikinci kelime olarak yer almaktadır.

Dedeyeri Yörükyeri

Sarıyer

Ova

Ovaların oldukça fazla oldu ğu ehirde, ova geçen yerle im yerleri adlarının olması kadar do ğal bir ey yoktur. Sakarya yer adarında yer alan ova ile olu turulmu yerle im yerleri adları a ğıda verilmi tir:

Akova Pamukova

Altınova Ye ilova

Yazı

Ova anlamında kullanılan yazı kelimesiyle olu turulan yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Akyazı Yazılı

Düzyazı

Çayır

Yerle im yerinin çayırda ya da yakınında bulunması yerle im yerine çayırla kurulan bir yer adının verilmesine neden olmu tur.

48 Akçayır Çayırba ı

Yayla

Yaylalar, yaylak ve kı lak olarak ya ayan ve özellikle de hayvancılıkla u ğra an Türkmenlerin, yazları ya adıkları ve hayvanlarından ürün aldıkları mekânlardır. Bu amaçla kullanılan mekânlar Sakarya ili yerle im yerleri adlarına yansımı tır.

Eskiyayla Yaylak

Ufukyaylası Yeniyayla

Kı la

Aağıdaki kı la kelimeleri herhangi bir yapıyla ilgili dü ünülebilece ği gibi yazları ya anılan mekân için kullanılan yayla kelimesindeki gibi kı ları ya anılan mekânlar için de kullanılmaktadır.

Çaykı la Uzakkı la

Hacıkı la Yenikı la

Đnekçikı la Zıngılkı la

Kı la Türkbeylikı la

Küçükkı la

Di ğer yerle im yerleri adları a ağıda yer aldı ğı gibidir.

Akçukur Aktarla

49 Alancuma Koru

Korucuk

1.1.1.2.3. Ba ka ehir Ya Da Mevkilerin Adları

Ad verme modalarının etkisi ve ideolojik dü ünceler nedeniyle ya da orada ya ayanların etnik yapısına ba ğlı olarak son dönemlerde verilen isimlerdir. Bu adlar herkes tarafından bilinen yerle im yerleri adlarıdır. Bu gruptaki isimlerin hepsi Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde isimleridirler.

Altay Kıbrıs

Anadolu Mesudiye

Anafartalar Selanik

Ankara Tarabya

Aral

Efes Tuna

Girne Vanlılar

1.1.1.3. Renk Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yerin ve çevresindeki unsurların renk özelliklerini belirten adlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Renk adları yerle im yerleri adlarında genellikle birinci kelime olarak geçmektedir. Renk adlarıyla olu turulan yerle im yerleri adları daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında yo ğunluk arzetmektedir.

50 Ak

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında “ak” rengi çok geçen renklerdendir. Yerle im yerleri adlarında geçen ak kelimesi renk belirtmenin yanında güneyde bulunan yerler için kullanılan bir kelimedir. Anadolu’da kullanılan di ğer yerle im yerleri adlarında oldu ğu gibi “ak” kelimesine ra ğmen “beyaz” kelimesi pek geçmemekte, sadece bir adet bulunmaktadır.

Akbalık Akkum

Akballar Akova

Akba lı Akpınar

Akçay

Akçayır Aksu

Akçukur Aktarla

Akdo ğan Akta

Akgöl Aktefek

Akkaya Akyazı

Beyaz

Ak rengine yakınlık arzeden, tam ak olmayan, ak gibi anlamları ihtiva eden “akça” renk adı da renklerle olu turulan yerle im yerleri adlarında dikkat çekmektedir. Akça renk adı Sakarya ili yerle im yerleri adlarında bazen ba ta bazen ise ortada yer almaktadır.

Akça Akçakaya

Akçagöl Akçapınar

Akçakamı

51 Bayırakça ehir Düzakça ehir

Boz

Açık toprak rengi olan ve ço ğunlukla halk tarafından kullanılan “boz” rengi Sakarya ili yerle im yerleri adlarında da kar ımıza çıkmaktadır.

Bozören Boztepe

Gök

“Gök” rengiyle olu turulan yerle im yerleri adları da çok geçen yerle im yerleri adlarındandır. Ak renginin akça kullanımı oldu ğu gibi, gök renginin de gökçe ekli kar ımıza çıkmaktadır.

Gök Göksu

Gökçeler Göktepe

Gökgöz

Kara

Kara rengi Sakarya ili yerle im yerleri adlarında di ğer tüm yerle im yerleri adlarında oldu ğu gibi en fazla geçen renk ismidir. Kara kelimesi bulunulan çevrenin ve nesnenin rengini belirtmekle birlikte kuzeyde kalan yerler için kullanılan, bir anlamda yön de tayin eden bir kelimedir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında da renlerin bu kullanılı ı kar ımıza çıkmaktadır. Karasu, Karabo ğaz yerle im yerleri adlarında oldu ğu gibi. Renklerle olu turulan Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kara kelimesinin kullanılmasına ra ğmen siyah kelimesinin yer almaması dikkat çekicidir.

52 Kara Karakamı

Karaa ğaç Karaköy

Karabacak Karalar

Karaba Karaman

Karabayır Karamüezzinler

Karabo ğaz Karanlıkdere

Karaçalı Karao ğlan

Karaçalılık Karaosman

Karaçam Karapelit

Karaçomaklar Karapınar

Karaçökek Karapürçek

Karadavutlu Karasu

Karadere Karateke

Karadiken Karatoprak

Karagöz

Ak ve gök renklerinde oldu ğu gibi kara renginin de karaca (karaya benzeyen, karaya yakın) kullanımı yine kar ımıza çıkmaktadır.

Karaca Karacaören

53 Kızıl

Kızıl rengi de Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yer alan renklerdendir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kızıl rengi yer almasına ra ğmen kırmızı rengi geçmemektedir. Akça, karaca ve gökçe renkleri gibi kızıl renginin de kızılca ekli yer almaktadır.

Kızılcaali Kızılkaya

Kızılelma Kızılüzüm

Sarı

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında sarı kelimesiyle yapılan yerleim yerleri adları oldukça fazladır. Sarı rengiyle olu turulan yerle im yerleri adlarının büyük ço ğunlu ğunun bizzat ki ilerle ilgili oldu ğu göze çarpmaktadır.

Sarıahmetler Sarıköy

Sarıbeyli Sarıo ğlu

Sarıcalar Sarıyer

Sarıgazi

Ye il

Ye il rengiyle olu turulan yerle im yerleri adları genelde do ğal çevreyle ilgili yerle im yerleri adlarıdır.

Ye il Ye ilköy

Ye ildere Ye iller

54 Ye iltepe Ye ilyurt

Tek ba ına renk olarak kullanılmayan çakır rengi, özellikle ki ilerin göz rengini belirtirken kullanılan bir kelimedir. Renk ismiyle olu turulan lâkabın yer ismi olarak kullanılı ını a ağıda görmekteyiz.

Çakıro ğlu

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında son olarak ise birkaç rengin karı ımı için kullanılan renkle ilgili yerle im yeri adını verebiliriz.

Alaca

1.1.1.4. Evrenin Đ leyi i Đle Đlgili Adlar

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında özellikle de Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde isimlerinde, uzay ve uzay bo lu ğu ile ilgili adlar ve bunlar arasından da havanın durumunu ve konumunu belirleyen adlar yo ğun olarak kullanılmı tır. Bu tarz adların sokak, mahalle ve cadde adlarına verilmesi yakın döneme aittir. Güne ve ay ile ilgili kelimeler oldukça fazladır. Bu grup altındaki adlar genellikle tek kelimelik adlardır.

Altını ık Dolunay

Ay Feza

Aydınlık Gök

Aydo ğan Güne

Cihan Güne ler

55 Güne li afak

Iık Ufuk

Kamer Uzay

Sema Yıldız

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yerin havanın durumunu, konumunu belirten adlardan rüzgâr çe itleri ve so ğukla ilgili olanlar a ağıda sıralanmı tır:

Ayaz Esentepe

Esen Poyraz

Esenköy Poyrazlar

Yel

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yerin havanın durumunu, konumunu belirten adlardan ya ğı çe itleri ve ya ğmurla ilgili olanlar a ağıda sıralanmı tır. Bunlar, ço ğunlukla tek kelimelik yerle im yerleri adlarından olu maktadırlar.

Buhar Sel

Bulut Ya ğmur

Damla Yıldırım

Duman

56 1.1.1.5. Sayı Adları

Sakarya ili yerleim yerleri adları verilirken sayılardan faydalanılmı tır. Sayılardan üç, be ve kırk sayıları gibi halk tarafından u ğuruna inanılan sayılardır. Bundan kaynaklı olsa gerek yerle im yerleri adlarında bu sayılar sık zikredilmektedir. Sayılarla olu turulan yerle im yerleri adları birle ik kelime olarak yer almaktadır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında iki sayı isminin ikizce ekli de bulunmaktadır. Sayı adları hem Sakarya merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında hem de Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarında yer almaktadırlar.

Đkiz

Đkizcemüslim Đkizceosmaniye

Üç

Üçevler

Üçerenler Üçoluk

Be

Be de ğirmen Be evler

Be köprü

Otuziki

Otuzikievler

57 Kırk

Kırkpınar

1.1.1.6. Maden Ve Madenle Đlgili Adlar

Sakarya ili yerle im yerleri adları verilirken o çevrede bulunan ya da herhangi bir nedenle alâkası bulunan maden ve madenle ilgili adlardan faydalanılmı tır. Maden ve madenle ilgili adlar daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında geçmektedir.

Maden

Genel anlamda maden ismiyle olu turulan Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Maden Madenler

Altın

Altın ve gümü le olu turulan Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Altındere Altınoluk

Altını ık Altınova

Gümü oluk

58 Çelik

Çelik madeniyle olu turulan Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Çelikdere Çelikler

Demir

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında sayıca fazla geçen demir madeniyle ilgili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Demiraçma Demirler

Demirkapı Demiro ğlu

Bakır

Bakır madeniyle ilgili Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Bakır Bakırlı

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen di ğer maden adları unlardır:

Kömürlük Tuzla

Tunç

59 1.1.1.7. Zaman Kavramıyla Đlgili Adlar

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında zaman kavramıyla ilgili adlar da yer alır. Zaman kavramıyla ilgili adlar, daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında yer almaktadır. Özellikle gün kavramını vurgulayan zaman adları sık geçmektedir.

Yenigün Gündüzler

Geceler Günho lar

Gündo ğan

Cuma günü Müslüman halk için kutsiyeti olan bir gündür. Cuma namazı kılınan yerler kılınmayan yerlere göre Müslüman halk için daha cazip hale gelmi ve zamanla bu yerler geli mi tir. Vuku bulan geli me, yerle im yeri olmayı da beraberinde getirmi tir. Cuma kelimesinin kullanıldı ğı yerle im yerleri adları unlardır:

Alancuma Cumalı

Gün, ay adları gibi mevsim adları da insan hayatında önemi olan süreçlerdir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında mevsimlerle ilgili kavramlar da yaygındır.

Bahar

Güz Yazlık

Güzlek Yazlıkpınarı

60 1.1.1.8. Vasıf Đfade Eden Adlar

Bilindi ği üzere sıfatla hemen hemen aynı anlama gelen vasıf isimleri varlıkların hususiyetlerini belirtirler. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında vasıf belirten çok fazla yer adı bulunmaktadır. Renk adları ve ebat belirten adlar gibi kimi ba lıklar altındaki adlar da vasıf belirtmektedirler. Fakat bu ba lık altında daha ziyade di ğer gruplar altında ele alınmayan vasıf isimleri ele alınmı tır. Sakarya merkez mahalle, sokak ve cadde isimlerinde vasıf belirten adlar, genellikle tek kelimelik yerle im yerleri adlarıdır. Đlçe ve köy adları ise ço ğunlukla tamlama eklinde kurulan yerle im yerleri adlarıdır.

Daha çok insan dı ındaki canlı ve cansız varlıklar ve bazı kavramların vasıflarını belirten Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Acar Eski

Açık Güç

Atık Gür

Ayrı Ho

Ayrık Đnce

Birle ik Kare

Cici Katı

Çil Kesik

Çukur Kırık

Dar Kuru

Dik Kuytu

Duru Parlak

Düz Sa ğlam

Eğri Serin

61 Sırma Yassı

Ta lık Yeni

Yakın Yumuk

Yanık

Daha çok insanlar için kullanılan vasıf isimlerinden olu an Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Asil Narin

Atak Sakin

Bahtiyar en

Çevik Tetik

Dinç Ünlü

Diri Üstün

Do ğru Ya ğız

Emektar Yaman

Genç Yava

Đyi Yavuz

Kibar Yi ğit

Latif Zarif

Mert Zengin

62 Daha çok kendinde bulundurma, sahiplik ve ba ğlılık ifade eden ve vasıflandırma anlamının a ğır bastı ğı Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Askılı Endamlı

Atılgan

Ba ğlı Gönüllü

Ba aklı Hayırlı

Baygın Heybetli

Benli Kanmaz

Bezgin Kaygan

Biçimli Kepekli

Boylu Kınalı

Canlı Kırgın

Çakmaklı Kulaklı

Çalımlı Küpeli

Çıkmaz Ovalı

Çiçekli Paralı

Çubuklu Sabırlı

Da ğlı Sevimli

De ğerli Solmaz

Döner Sönmez

Durgun Sulu

Efeli anlı

63 anlı Uğurlu

Ta kın Uğurlu

Telli Uygun

Tepeli Yılgın

Turnalı Yuvalı

Tükenmez Zorlu

Niteledikleri ismin de yer aldı ğı vasıf isimlerinin geçti ği Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda yer almaktadır. Büyük ço ğunlu ğunu ilçe ve köy isimlerinin olu turdu ğu vasıf isimlerinden en fazla kullanılanları ise eski, yeni ve kuru kelimeleridir.

Acıelmalı EskiKazımpa a

Acıelmalık Eskiköy

Çatalkaya Eskiokul

Çatalköprü Eskiyatak

Dönergeçit Eskiyayla

Düzakça ehir Körsakarya

Düzda ğ Kuruçe me

Düzyazı Kurudere

Eğriçay Kurudil

Eskibıçkı Kurume e

Eskihal Kutluata

Eskihendek Merkezyeniköy

64 Sıraköy Yassımezar

Sivritepe Yenicami

So ğuksu Yeniçam

irinevler Yeniçar ı

Tokmaklıdere Yenido ğan

Topa ğaç Yenigün

Uluda ğ Yenikı la

Uluyol Yeniköy

Yalpankaya Yeniormanköy

Yanıksayvant Yeniyayla

Yassıgeçit

1.1.1.9. Ebat Belirten Adlar

Sakarya ili yerle im yerleri adları verilirken ebat belirten kelimelerden oldukça yararlanılmı tır. Ebat belirten adlar daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında yer almaktadır.

Aynı kelimenin büyük-küçük eklindeki kar ıt kullanımı, köylerin birbirinden ayrılması üzerine birine büyük, di ğerine küçük denmesi nedeniyledir. Sakarya ili yerleim yerleri adlarının tümünde söz konusu olmamakla birlikte, büyük küçük kelimesinin zaman zaman kar ıtlık olu turacak ekilde kullanıldığını görmekteyiz. Kısık kelimesi sanki büyük kelimesinin kar ıtı olarak aynı kelime için kullanılmı tır. Yine bu ebat belirten adlar di ğer adların önüne gelerek, niteleyici olarak göze çarpmaktadırlar.

Büyükesence Büyükgeçit Küçükesence Kısıkgeçit

65 Büyükhataplı Küçükhamam Küçükhataplı Küçükkaynarca Büyükyanık Küçükkı la Güçücek Küçüksaraçlı Küçük

Uzak-yakın adlarıyla kurulan yer adı pek fazla geçmemektedir.

Uzakkı la Yakın

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kısa-uzun kar ıtlı ğı pek göze çarpmamaktadır. Kısa adıyla kurulan yer adı pek yer almamakla birlikte uzun adıyla kurulan yer adı belli miktarda bulunmaktadır. Bu da belki yerle im yerleri adlarının verili inde uzunlu ğun kısalı ğa oranla daha muteber görüldü ğü ile ilgili olabilir.

Kısa Uzun

Uzunalan Uzundüz

Uzuncaorman Uzunköy

Uzunçınar Uzunkum

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında herhangi bir eyin büyüklü ğünü ifade etmek için büyük kelimesinin kullanımının yanında koca kelimesini de görmekteyiz. Fakat koca kelimesine kar ılık ufak kelimesi yer almamaktadır.

Kocaali Kocatöngel

66 Bir eyin büyüklü ğünü ifade eden ulu kelimesi Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kullanılmı tır.

Ulu Uluyol

Uluda ğ

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kar ıtlarına göre azlık, darlık anlamlarını ihtiva eden yerle im yerleri adlarının yanında biraz daha orta noktayı yansıtan yerle im yerleri adları da kullanılmı tır. Tabiki bu kelimeler bu yerlerdeki ço ğrafî ekillerin ifadesidirler. Yeryüzü ekillerini yansıtırken ebatlarını da belirtirler.

Basık Kısık

Dar Orta

Darbo ğaz Yarıca

Gür Yassı

Đnce Yassıgeçit

Kare Yassımezar

1.1.1.10. Boy Ve Topluluk Adları

Bilindi ği üzere Türkmenlerle ilgili ad ta ıyan çok sayıda oymak, a iret ve cemaatin Sakarya ve çevresinde ya amı oldu ğu bilinmektedir. Boy ve topluluk adları daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında geçmektedir. Fakat çok olmamakla birlikte Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde isimlerinde de yer almaktadırlar. Çe itli kaynalarda Türk oymak, a iret ya da cemaatleri tarafından kuruldu ğu zikredilen Sakarya yerle im yerleri aağıda sıralanmı tır:

67

Ahibaba Hallaçköy

Ahilar Haydarlar

Akarca Hüseyinli

Bayat Đlyaslar

Bileciler Đmamlar

Budaklar Kamı lı

Ceceler Karaman

Çakallık Karapınar

Çelebiler Karapürçek

Çengeller Karateke

Çerçiler Ka ıkçılar

Çıldırlar Kızılcık

Çiçekli Kızılkoyunlu

Çökekler Kurtbeyler

Çubuklu Kurtköy

Demirler Kurtlar

Dodurga Kuyumculu

Durmu lar Manavpınarı

Elmalı Ozanlar

Emirler Pa aköy

Gökçeler Pehlivan

Hacılar Poyrazlar

68 Resuller Tavuklar

Rüstemler Umurbey

Sarıcalar Ya ğbasan

Sipahi Ya ğcılar

Sofular Yahyalar

Solaklar Yuva

eyhler Yuvalar

Taraklı Yuvalıdere

Ta ağıl Yuvalık

Türk ismiyle yapılan yerle im yerleri adları, insanımızın aslını yansıtma biçiminden ba ka bir ey de ğildir. Dikkat edilirse Türk kelimesiyle olu turulan yerle im yerleri adları genel itibariyle üç kelimeden olu an yerle im yerleri adlarıdır ve Türk kelimesi birinci kelime olarak yer almaktadır.

Türkbeylikı la Türkmen

Türkçayba ı Türkormanköy

Türkçaykı la

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen a ağıdaki yerle im yerleri adları, devlet isimlerinden yola çıkılarak olu turulmu yerle im yerleri adlarıdır.

Hunlar Osmanlı

69 Sakarya’ya gelen Türkmenler uzun süre konar-göçer ya antılarını sürdürmü lerdir. Bu ya am ekli de Sakarya ili yerle im yerleri adlarına yansımı tır.

Yörükyeri Göçmen

1.2. Bitkilerle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

1.1.2.1. Çiçek Ve Çiçek Đle Đlgili Adlar

Çiçek ve çiçek ile ilgili adların hemen hemen tamamı Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarıdır. Bu adlar ad verme modalarının etkisiyle son yıllarda verilen adlardır. Aağıda yer alan yerle im yerleri adlarının ço ğu birkaç tane yerle im yerinin adıdır. Sayı ve çe it bakımından çok geçen çiçek adları genellikle tek kelimelik adlardır. Gül çiçek adı ise en fazla geçen çiçek adıdır.

Açelya Güldeste

Akgül Güldibi

Çiçek Gülgün

Çi ğdem Gülistan

Fulya Güller

Funda Güllük

Gelincik Hanımeli

Gonca Kaktüs

Gül Karanfil

Gülba ğ Kardelen

Gülce Konca

70 Kulfallar (kulfal : mor zambak) Papatya

Lale Sümbül

Leylak Sünbül

Manolya ebboy

Menek e Yasemin

Nergiz Yonca

Orkide Zambak

Ortanca

1.1.2.2. Meyve Ve Meyve Đle Đlgili Adlar

Sakarya, meyvecili ğin geli mi oldu ğu yerlerden biridir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen meyve isimleriyle yeti tirilen meyveler arasında bir paralellik söz konusudur. Hatta meyve isminin yerle im yerleri adlarında geçme sıklı ğıyla meyvenin yeti tirme alanlarının geni li ği arasında bile bir ba ğlantının oldu ğu muhakkaktır. Meyve adları daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında geçmektedir.

Elma, Armut, Üzüm

Elma Sakarya’da en yaygın yeti tirilen meyvelerden biridir. Armut ve üzümün de yetime alanı geni tir. Yeti tirilen bu meyveler yerle im yerleri adlarının verilmesinde ilham kayna ğı olmu tur.

Acıelmalı Elmalı

Acıelmalık Kızılelma

Elmadere

71 Armut Armutlu

Kızılüzüm Üzüm

Salkım

Kiraz, Vi ne, Kızılcık

Yine Sakarya ili kirazın en fazla yeti tirildi ği ve kızılcı ğın do ğal olarak bulundu ğu yerlerden biridir. Yine bu meyve adları yerle im yerleri adlarının verilmesinde kaynak te kil etmi tir.

Aağıkirazca Vi ne

Kiraz Kızılcık

Kirazlı Kızılcıklı

Yukarıkirazca Kızılcıkorman

Dut

Sakarya’nın bazı köylerinde duta ba ğlı olarak ipek böcekçili ği yeti tiricili ği yapıldı ğı bilinmektedir. Ekonomik bir faaliyet olarak da yapılan dut meyvesi Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yerini almı tır.

Dutlar Dutlu

Fındık

Fındık, ehrin kuzey ve kuzey do ğusunda özellikle de Karadeniz’den göçenlerin en önemli u ğra ısıdır. Bu ekonomik faaliyet yerle im yerleri adlarına da yansımı tır

72 Fındık Fındıklı

Fındıksuyu

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen ça ğla, kestane, töngel, pelit, çilek, nar ve zeytin Sakarya’da yeti en di ğer meyvelerdir.

Ça ğla Ko ğukpelit

Çilek Limonlu

Çilekli Meyve

Karapelit Nar

Kestanepınarı Zeytin

Kocatöngel

1.1.2.3. A ğaç Ve A ğaç Đle Đlgili Adlar

Sakarya ehri do ğal bitki örtüsü bakımından çok zengindir. Bu zenginli ğin yerle im yerleri adlarına da yansıdı ğı görülmektedir. A ğaç adları daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında geçmektedir. Ço ğunlu ğunu çam, çınar, kavak, me e ile ilgili yerle im yerleri adları olu turmakla birlikte di ğer a ğaç isimleri de yer adı olarak kullanılmı tır.

Çam

Çamlı Çamlık

Çamlıca Çamtepe

73 Çamyolu Yeniçam

Karaçam

Çınar

Çınar Çınarlık

Çınardibi Uzunçınar

Me e

Kurume e Me eli

Me e

Akasya Karaa ğaç

Alaa ğaç Kavaklı

Ardıç Selvi

Asma Sö ğütlü

Defne im ir

Filiz Topa ğaç

Ihlamur Yazılıgürgen

74 1.1.2.4. Tahıl Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarının verili inde tahıl adlarından faydalanılmı tır. Tahıl adları daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında geçmektedir.

Bu ğday Ekinli

Bu ğdaylı Pirinç

Darıçayırı Yulaflı

1.1.2.5. Sebze Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarının verilmesinde çok olmasa da bölgede yeti tirilen sebze adlarından da yararlanılmı tır. A ağıda yer alan bu sebzeler il ekonomisi açısından önemli sebzelerdir. Sebze adları hem Sakarya merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında hem de Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarında yer almaktadırlar.

Kabaklar So ğan Pazarı

Pancar

1.1.2.6. Di ğer Bitki Ve Bitki Parçaları Đle Đlgili Adlar

Daha önce de zikretti ğimiz üzere Sakarya’daki bitki çe itlili ği yerle im yerleri adlarına yansımı tır. Su bakımından zengin bir ehir olan Sakarya, su bitkisi olan kamı ve sazın do ğal ortam bulmasına olanak sa ğlamaktadır. Yaygın olarak yeti en bu bitkiler, daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında görülmektedir.

75 Akçakamı Sarma ık

Kamı lı Saz

Karakamı Sazlıdere

Üzüm bitkisinin yeti tirildi ği bahçeler olan ba ğlar, ehir merkezinde ve ilçelerde özellikle de daha önceki yıllarda yaygınlık arzetmitir. Yine bu ekonomik faaliyet yerle im yerleri adlarında kendini göstermi tir.

Ba ğlar Ba ğlık

Sakarya ili yerle im yerleri adlarının verilmesinde bitki parçaları da büyük oranda rol oynamı tır. Makilerin geni yer kaplaması nedeniyle çalı ve diken kelimesi ile yapılan yerle im yerleri adları yaygındır.

Çaltıcak (çaltı : çalı, diken) Çubuklu

Diken Dal

Karaçalı Dallı

Karaçalılık Karaçomaklar

Karadiken Salkım

Budaklar Yaprak

Sakarya ili yerle im yerleri adları arasında do ğal ortamda kendili ğinden yeti en bitkilerle ilgili yerle im yerleri adları da yer alır.

Çimen Da ğyoncalı

76 Eğreltibayırı Fideli

Daha çok ekonomik boyutu dü ünülerek yeti tirilen bitkiler de Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçmektedir.

Çay Pamuk

Koza Pamukova

1.1.3. Hayvanlarla Đlgili Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarının verilmesinde hayvan isimlerinden çok fazla yararlanılmı tır. Hayvan adları ço ğunlukla Sakarya merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında kullanılmakla birlikte Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarında da yer almaktadır.

1.3.1. Ku Adları

Hayvan isimlerinden ku isimleri Sakarya yerle im yerlerinin adlandırılmasında oldukça yararlanılan bir alan olmu tur. Görüntüleri ve sesleri bakımından cazip olan ku lar Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yo ğun olarak geçmi tir.

Bülbül Ku

Civcivgüneyi Ku ça

Güvercin Martı

Kanarya Saka

Keklik Serçe

Kumru Turna

77 Turnadere

Sevimli, güzel öten ku ların yanında yırtıcı ku larla di ğerleri de Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yerlerini almı lardır.

Akdo ğan Do ğancılar

Do ğancı ahin

Do ğancıl

Kargalıhanbaba Kargalıyeniköy

1.1.3.2. Evcil Hayvan Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen evcil hayvan isimlerinin hepsi küçükba hayvan isimleridir. Büyükba hayvan isimleriyle yer ismi pek yapılmamı tır. Küçükba hayvanlardan da kümes hayvanları, koyun ve keçi çe itleri yer almaktadır. Ku adlarından olu an yerle im yerleri adlarında oldu ğu gibi ço ğunlukla tek kelimelik yerle im yerleri adlarıdırlar.

Arı Koç

Horozlar Kuzu

Horozlu Kuzuluk

Đnekçikı la Tekeler

Karateke Teketaban

Keçili

78 1.1.3.3. Evcil Olmayan Hayvan Adları

Su ürünlerinden en yaygın canlı olan balık Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçmektedir.

Akbalık Balıklıihsaniye

Balık Mercan

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yırtıcı hayvan isimleriyle birlikte di ğer sevimli hayvanlar da yer almaktadır.

Ceylan Kelebek

Ceylandere Kurtbeyler

Çakallar Kurtköy

Çakallık Kurtlar

Kaplan

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında bir sürüngen olan yılanla kurulmu bir yer ismi de kullanılmı tır.

Yılanlıkaya

79 1.2. Đnsanlara Ve Topluluklara Dayanan Yerle im Yerleri Adları

1.2.1. Ki ilerin Fiziksel Ya ayı ı Đle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

1.2.1.1. Yapı Ve Yapıt Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında çevredeki yapılara ili kin adlar verme e ğilimi yaygınlık arzetmektedir. Bu yapıların genelde herkesin ihtiyacını görmeye yönelik umumî yapılar oldu ğu dikkat çekmektedir. Yapı ve yapıt adları ço ğunlukla Sakarya merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında kullanılmakla birlikte Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarında da yer almaktadır.

De ğirmen

Đnsanların temel gıdalarının üretildi ği yapılar olan de ğirmenler günümüzde eski önemini kaybetmekle birlikte her dönem önemli olmu lardır. De ğirmenlere atfedilen bu de ğer Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kendini göstermi tir.

Be de ğirmen De ğirmencik

De ğirmen De ğirmendere

Köprü

Uğrak yerleri olan köprüler hemen hemen her dönem bulundukları mekânları tarif etmek için kullanılmı lar ve bulundukları yerlere adlarını vermi lerdir.

Be köprü

Çatalköprü Gölköprü

80 Kı la

Sakarya’daki kı la kelimeleri kı lanılan (Türkmenlerde kı ın ya anılan) yerleri ifade etmekle birlikte daha çok yapılar için kullanılmı lardır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kı la kelimesi çok geçmi tir.

Çaykı la Kı la

Hacıkı la Türkbeylikı la

Đncekı la Türkçaykı la

Đnekçikı la Uzunkı la

Bir yol güzergâhı üzerinde bulunan ehirde, yolcuların konaklama ihtiyacını kar ılamak için yapılan sıradan yapılarla bazı ünlü yapılar, o bulundukları mekânın adlandırılmasında kullanılmı lardır.

Çobanyata ğı Lütfiyekö k

Çukurhan Saray

Han Sarayköy

Hanlı

Umumî yapılar olan cami ve türbeler eskiden oldu ğu gibi günümüzde de çevrelerinin adlandırılmasında ya da tarif edilmesinde yararlanılan yapılar olmu lardır.

Cami Camili

Yenicami Camitepe

81 Türbe Türbeköy

Yine insanların temel ihtiyacını gidermeye yönelik yapılan çe meler ve pınarlar Sakarya yer adlandırmalarında dikkat çekmektedirler.

Çe me Pınar

Kızçe mesi

Hamamlar da aynı çe me isimleri gibi çevrelerine isim olmu yapılardır.

Hamam Küçükhamam

Geçmi leri ta Bizans dönemine kadar dayanan kale ve hisarlar bulundukları yerlere ya da çevrelerine isim olmu yapılardır.

Hisar Kale

Hisarlık Kızkalesi

Kadifekale

Geçmi yıllarda da söz konusu olmakla birlikte, özellikle günümüzde gezmek, dinlenmek amaçlı mekânlarla ve çe itli etkinliklerin yapıldı ğı mekânlar yer almaktadır. Bu mekânlar da çevrelerinin adlandırılmasında rol oynamaktadırlar.

Mesire Park

82 Stad

Yine çe itli sanayi kurulu ları ve di ğer yapılar Sakarya ili yerle im yerleri adlarının verilmesinde rol oynayan yapılardır.

Ambarlı Eser

Çardak Gemi

Çark Sanayi

Daraba Tabakhane

Depo Trafo

Vagon

1.2.1.2. Kurum Adları

Đnsanların ya amlarını kolayla tıran kurumlar bulundukları mekânın ve çevrelerinin tarif edilmesinde ve biraz da buna ba ğlı olarak isimlendirilmelerinde kullanılmı lardır. Bu kurum isimleri, genellikle Sakarya (merkez) mahalle, cadde ve sokak isimleridirler. Genellikle tek kelimeden olu an isimlerdir.

Adliye Okul

Bankalar Sigorta

Belediye Üniversite

Eskiokul Vagon

Đtfaiye Vakıf

Karakol

83 1.2.1.3. E ya Ve E ya Đle Đlgili Adlar

Đnsan ya amının vaz geçilmez unsurları olan e ya adları hem Sakarya merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında hem de Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarında yer almaktadırlar.

1.2.1.3.1. Tarımda Kullanılan Adlar

Tarımın yo ğun olarak yapıldı ğı Sakarya ehrinde, yerle im yerleri adlarını vermede tarım aletlerinden de yararlanılmı tır.

Biçer Kanca

Çapa Kancalar

Çengel Nalköyü

Eskibıçkı

1.2.1.3.2. Tekstil Ürünleri Đle Đlgili Adlar

Çok fazla olmasa da ki i kıyafetleri ve ev e yalarından tekstil içerikli e yalar Sakarya yerle im yerlerinin adlandırılmasında yerini almı tır.

Ba lık Mutaflar (bir çe it yaygı)

Hırka al

Đpek Tül

Kemer Ya mak

Kilim Yumak

Koza

84 1.2.1.3.3. Askerlik Đle Đlgili Adlar

Savunmayla ilgili yerle im yerleri adları çok fazla olmamakla birlikte Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yer almı tır.

Gürz Uçak

Kılıç Yay

Martinler

1.2.1.3.4. Ev E yaları Đle Đlgili Adlar

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında günlük ya amda farklı zaman ve farklı alanlarda kullanılan e yalar da yer almı tır.

Ba ğlama Fener

Be ik Hanyatak

Boncuk Kantar

Çakmak Mandal

Çark Oluk

Çatal Pul

Dibek Tabak

1.2.1.4. Yiyecek Ve Đçecek Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında içecek isimlerinden geleneksel olanları kullanılmı tır.

85 Ayran erbet

erbetpınarı

Yiyecek isimlerinden genellikle üretimi yapılan bal, eker, süt gibi temel gıdalar yer adı olarak kullanılmı tır.

Aırlar Bal

Ballıkaya Sütalan

Çerez eker

Çörek ekerler

Đsabalı Tatlı

Ni asta

1.2.2. Ki ilerin Duygusal Ya ayı ı Đle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

1.2.2.1. Din Đle Đlgili Adlar

Ki inin iç dünyasını ifade eden dinsel adlar verme e ğilimi Sakarya ili yerle im yerleri adlarında da görüldü ğü üzere Anadolu insanı arasında çok yaygındır. Dinle ilgili adlar ço ğunlukla Sakarya merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında kullanılmakla birlikte Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarında da yer almaktadır.

Hacı

Đslamî inancın bir gere ği olan hac vazifesi yerine getirildikten sonra, yerine getiren ki ilerin isimlerine bir de ( resmi bir tarafı bulunmamakla birlikte ) hacı ismi

86 eklenmektedir. Belli bir önem atfedilen bu vazife Sakarya ili yerle im yerleri adlarında özellikle ki i isimleriyle birlikte çok miktarda kullanılmı tır.

Hacıaliler Hacımustafalar

Hacıbayramlar Hacıo ğlu

Hacıkı la Hacıosmanlar

Hacıköy Hacırahim

Hacılar Hacıramazanlar

Hacımbey Hacısadık

Hacımercan Hacıyakup

Hacımuharremler

Toplumda dini açıdan saygı duyulan, gerek resmi gerek gayrı resmi görevlerde bulunan ki ilerin ünvanları ya da adları Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kullanılmı tır.

Ahibaba Müezzinler

Hocalar Müftü

Hocao ğlu Sofular

Hüseyin eyh ahmelek

Đmamlar ahvarmaz ( eyhvarmaz)

Karamüezzinler eyhköy

Mollaahmetler eyhler

Mollaköy Yukarıhüseyin eyh

87 Ören

Tarihin eski dönemlerinde ya amı medeniyetlerin izlerinin bulundu ğu mekânların üzerinde ya da yakınında bulunan yerle im yerleri Sakarya ili yerle im yerleri adlarında ören kelimesiyle kar ımıza çıkmaktadır.

Ören Örencik

Ba ören Örentepe

Karacaören

Sakarya bölgesinde ya amı tasavvuf ehlinden olan, ulu ki ilerin ya adı ğı veyahut kabirlerinin bulundu ğu yerlerin isimleri yine Sakarya ili yerle im yerleri adlarında hayat bulmu tur.

Türbe Türbeköy

Hayatta bulunmamalarına ra ğmen maneviyatlarıyla halkın ya amında yer tutan uhrevî varlıklar Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçmektedir.

Erenler Resuller

Hızır Üçerenler

Pirler

88 Yine inançla ilgili çe itli terimler ve mekân isimleri Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kullanılmı tır.

Hicret Kudüs

Kader Oruçlu

Kevser Selam

1.2.2.2. Çe itli Kavramlar

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında çok fazla olmasa da duygu ifade eden

çe itli kavramlar, özellikle de Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde isimlerinde kullanılmı tır.

Çile Kutlu

Dost Özlem

Gurbet Sevgi

Hayal enlik

Huzur Zerafet

Kader

Sosyal mesaj içerikli adlar özellikle de son yıllardaki bilinçli ekilde yapılan ad verme modasıyla ilgili olmak üzre ço ğunlukla Sakarya merkez sokak, mahalle ve cadde isimlerinde kar ımıza çıkmaktadır.

Barı Hak

Cumhuriyet Hür

89 Hürriyet Millet

Đstiklal Sava

Kahraman Turan

Kurtulu Zafer

1.2.3. Ki ilerin Kendi Varlıkları Đle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

1.2.3.1. Ki i Adları

Bilindi ği üzere insanlara ad verilirken tür adlarından yararlanılmaktadır. Đ te bizim ki i adları altında ele aldı ğımız adlar aslında bir tür adından kaynaklı ya da gerçekten tür adı olan yerle im yerleri adlarıdırlar.

1.2.3.1.1.Genel Adlar

Bu grup altındaki adlar herkes tarafından bilinen, yaygın kullanılan ki i adlarıdır. Büyük ço ğunlu ğu Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adları olarak kullanılmı lardır. Hemen hemen tamamı tek kelimelik adlardır. A ağıdaki yerle im yerleri adları yabancı kökenli ki i adlarıdır.

Adil Cenap

Alemdar Cihangir

Bahtiyar Cihat

Barbaros Derya

Burak Dilber

Can Dil ad

Cem Elif

Cemre Emel

90 Emir Hazal

Emre Hazer

Engin Hicran

Ensar Hilal

Erdem Đrem

Ergün Đrfan

Erkan Kader

Er en Kadir

Evren Kerem

Eyüp Kerim

Fatih Kevser

Fevziye Kısmet

Fikret Kubilay

Furkan Kudret

Gülhan Latif

Gülser Levent

Gülseren Mehtap

Gül en Melek

Hamza Melik

Hande Meral

Hasanfakı Metin

Ha im Muttalip

Hayrettin Mürsel

91 Nadir Suat

Nuriye Sultan

Ömer enel

Recai ener

Recep ükran

Refik ükriye

Ru en ükriye

Saadet Tahir

Salim Yavuz

Sefa Yunus

Selim Yüksel

Sema Zafer

Serap Zarif

Serhat Zuhal

Sinan

Türkçe adlar özellikle Sakarya merkez mahalle, sokak ve cadde isimlerinde son yıllarda biraz da ad verme modalarının etkisiyle verilen adlardır.

Di ğer ki i adları kaynaklı verilen yerle im yerleri adlarında oldu ğu gibi tamamına yakını tek kelimelik yerle im yerleri adlarıdır. Yine tamamına yakını tür adıdır.

Akgül Akın

Akgün Alev

92 Arda Çi ğdem

Aydın Dilek

Aykut Do ğan

Aytekin Duran

Ayvaz Efe

Bahar Egemen

Barçın Fidan

Barı Filiz

Ba ar Gizem

Batur Gökçe

Baysal Gönül

Bedir Güler

Belgin Gültekin

Berna Gündüz

Bilge Güray

Bilgin Gürbüz

Bulut Gürcan

Burcu Đlkay

Cengiz Đmren

Ça ğlar Đpek

Çelik Kahraman

Çetin Köksal

Çiçek Kurtulu

93 Meltem Serpil

Mercan Sevil

Mert Sevinç

Mutlu

Nazlı Sezen

Nehir Sezer

Ne e Sırma

Nilgün Songül

Nilüfer afak

Olgun irin

Oral Ta kın

Orbay Tayfun

Ömür Tekin

Önder Tuna

Öner Tunç

Özal Ufuk

Özden Uğur

Özge Uygar

Özgür Ülkü

Özlem Ünal

Seçkin Volkan

Selin Ya ğız

Selvi Ya ğmur

94 Yalçın Yıldırım

Yaprak Yılmaz

Ya ar Yi ğit

Yener

Tarihte ün yapmı , topluma hizmeti bulunmu tanınmı kimselerin ya da o çevrede ya ayan, bilinen ki ilerin isimleri, o yöreye ya da çevresindeki bir mekâna ad olarak verilmi tir. A ağıdaki ki i adları da bu ekilde daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında yerle im yerleri adları olarak kullanılmı lardır.

Ahmediye Memnuniye

Arifiye Muradiye

Burhaniye Muzafferiye

Caferiye Nailiye

Fevziye Nuriosmaniye

Halidiye Nüzhetiye

Đhsaniye Re adiye

Đkbaliye Salihiye

Kazimiye Servetiye

Kemaliye Süleymaniye

Mahmudiye evketiye

Mecidiye

95 1.2.3.1.2. Toplumda Hizmeti Bulunan Ki ilerle Đlgili Adlar

1.2.3.1.2.1 Me hur Olan Ki ilerle Đlgili Adlar

Đnsanlı ğa bir dönem faydalı olmu , yaptıklarıyla tarih sayfalarında yer almı ve kendi dönemlerinde alanlarında önderlik etmi kimselerin adları Sakarya ili yerle im yerleri adları olarak kullanılmı tır. Bu grup altındaki isimler 7’den 70’e herkes tarafından bilinen ahsiyetlerdir. Daha çok Sakarya (merkez) mahalle, sokak ve cadde isimleridirler. Son yıllarda verilen yerle im yerleri adlarıdırlar.

Adnan Menderes Mehmet Akif Ersoy

Ahmed Yesevi Mevlana

Ak emseddin Mimar Sinan

Alifuatpa a Muallim Naci

Aık Veysel Namık Kemal

Doktor Sadık Ahmet Necip Fazıl Kısakürek

Ertu ğrul Gazi Orhan Gazi

Fevzi Çakmak Sait Faik

Hasan Tahsin Sakar Baba

Hoca Ahmet Yesevi Sokullu

Đnönü Yahya Kemal

Kanuni Yunus Emre

Köprülü Ziya Pa a

M. Zahit Zübeyde Hanım

Mehmet Akif

96 1.2.3.1.2.2. Sadece Bölge Halkı Tarafından Bilinen Ki ilerle Đlgili Adlar

Ya adıkları dönem içerisinde do ğdukları ya da ya adıkları yere çe itli alanlarda hizmeti bulunmu kimselerin isimleri, o kimselerin unutulmalarını engellemek maksadıyla Sakarya yerle im yerlerine isim olarak verilmi tir. Daha çok Sakarya merkez sokak ve cadde isimlerine verilen adlardır.

Ahmet Kirtepe Hamit Bey

Dr. Kamil Hamit Deniz

Dr. Nuri Bayar Hesna Sunter

Enver Topcuo ğlu Mustafa Ocak

F. Sakallıo ğlu Ömer Ba oğlu

Faruk Benli Ya arYedekçi

Vatanları u ğruna canlarını feda eden, ba ta PKK olmak üzere çe itli nedenlerle ehit olan Sakaryalı askerler, isimleriyle ya atılmak istendi ği için Sakarya merkez sokak ve cadde isimlerine adları verilmi tir.

ehit Adil Mutlu ehit Bilal Soybilgiç

ehit Ahmet Akyol ehit C. Karaca

ehit Ahmet Đ çi ehit C. Özdemir

ehit Ali Borinli ehit Ekrem Bayramo ğlu

ehit Ali Kaya ehit Fethi Akalın

ehit Astsubay Ya ar Güller ehit Đlhan Aras

ehit Ayhan Akta ehit Đsmail eremet

97 ehit Kemal Durak ehit Mustafa Aytar

ehit Kenan entürk ehit Mustafa Özen

ehit M. Akyıldız ehit Muzaffer Çetin

ehit Mehmet Karaba oğlu ehit Naci Akar

ehit Mehmet Öztürk ehit Osman Temiz

ehit Mesut Kaplan ehit Salih

ehit Metin Akku ehit Selçuk Esado ğlu

ehit Musa Kılıç ehit Yasin Yüksel

1.2.3.1.3. Akrabalık Đle Đlgili Adlar

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında akrabalık ile ilgili adlar yer almı tır. En fazla geçen akrabalık kelimesi dede adıdır. Đçdedeler ve Dı dedeler yerle im yerleri adları ise kar ıtlık olu turacak ekilde kullanılmı tır.

Ceceler (ihtiyar, Hritiyan kadını) Dı dedeler

Dedeler Đçdedeler

Dedeyeri

Di ğer yakınlık belirten yerle im yerleri adları ise birinci derece yakınlı ğı ifade eden adlardır.

Annem Bebek

Bacıköy Dayı

Bala Karde

98 Kızanlık Ye ğenler

Kızkalesi

1.2.3.2. Rütbe Ve Ünvan (L ăkap) Adları

Rütbe ve ünvan (lâkap) adları daha çok Sakarya merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında yer almakla birlikte Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarında da geçmektedir.

Ağa

Genellikle ki i adlarıyla beraber kullanılan a ğa ismi saygı duyulan, sevilen kimselere yakı tırılan bir ünvandır. A ğa ismi verilenlerin, çe itli yönlerden di ğerlerine göre bir üstünlü ğü olduğu dü ünülür. Gerek bu üstünlü ğü ifade etmek, gerekse bu ünvanı ta ıyanların bulundukları mekânda a ğır basmaları nedeniyle Sakarya ili yerle im yerleri adlarında a ğa ve a ğa ismiyle kurulan yerle im yerleri adları mevcuttur.

Ağa Aziza ğa

Ağacık Ömera ğa

Arifa ğa Yunusa ğa

Bey

Bey kelimesinin Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kullanılı ı hemen hemen a ğa kelimesindeki gibidir. Fakat bey kelimesi güçle birlikte davranı taki nezaketle bütünle en yi ğitli ği de simgeler. Yine bu ünvana sahip kimselerin, çe itli nedenlerle alâkalı oldukları yerle imlere bu kimselerin isimleri yer adı olarak verilmi tir.

99 Bedilkadirbey Hasanbey

Bediltahirbey Hasanbey

Beykalfa Đlimbey

Beyler Osmanbey

Demirbey Safibey

Hacımbey Süleymanbey

Umurbey

Pa a

Pa a kelimesinin Sakarya ili yerle im yerleri adlarında kullanılı ı da yine bey ve a ğa kelimesinde oldu ğu gibidir. Özellikle devletle ba ğlantıyı ifade eden pa a kelimesi, o yerle im yeri için askerî alanda çe itli yararlılıkları bulunan kimselerin o yerle im yerine isimlerinin verilmesiyle ilgilidir.

Alifuatpa a Kemalpa a

Bekirpa a Pa a

Kazımpa a Pa alar

Sülâle anlamı belirten lâkap adlarından ki i isimlerine istinaden yapılan adlar a ağıda sıralanmı tır:

Celaller Durmu lar

Davutlar Emirler

Delihüseyinler Emrahlar

100 Habibler Mahdumlar

Hacıbayramlar Mansurlar

Hacımuharremler Mollaahmetler

Hacımustafalar Muharremler

Hacıramazanlar Nasuhlar

Hayaller Osmanlar

Haydarlar Rüstemler

Đlyaslar Sarıahmetler

Kadirler Seferler

Kasımlar ahinler

Kemaller Veyseller

Kurtbeyler Yakupkalfallar

Sülâle anlamı belirten lâkap adlarından tür adlarına istinaden yapılan adlar a ağıda sıralanmı tır:

Ahilar Çengeller

Alballar Dada lar

Aırlar (a ır:a ure) Gaipler

Ba ğılar Gaziler

Be ler Gebe ler

Çelebiler Gırgırlar

Çelikler Gökçeler

101 Günho lar Saraçlar

Güvençler Sarıcalar

Güzeller atılar

Hunlar ehitler

Karalar ekerler

Ke kekler emenler

Kılavuzlar ükürler

Kırcalar Tırmandılar

Kırcılar Tömekler

Kurbanlar Vanlılar

Madanlar Yamanlar

Martinler Yara lar

Mevcutlar Yayalar

Pamuklar Yazarlar

Potlar (pot : karı ık) Ye iller

Reisler

Saygınlık ifade eden ata kelimesi Sakarya ili yerleim yerleri adlarında kullanılmı tır.

Ata Atalar

Renklerle ve ebat belirten kelimelerle yan yana gelen kimi isimlerin de Sakarya ili yerle im yerleri adlarında lakaplaabildi ğini görmekteyiz.

102 Kızılcaali Karaosman

Karao ğlan Kocaali

Sarıgazi

Oğlu kelimesiyle yapılan ünvanlar eski dönemlerden beri kullanılagelmi tir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında da bu ekildeki ünvanlar kar ımıza çıkmaktadır.

Bayramo ğlu Kulo ğlu

Çakıro ğlu Sarıo ğlu

Eğrio ğlu Sinano ğlu

Hacıo ğlu

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında askerlikle ilgili ünvanlar da yer almı tır.

Er Gazi

Mesleklerinde ehlile en ki iler herhangi bir kurum ya da halk tarafından zamanla usta ünvanına lâyık görülürler. Đ te bu tarz ünvanlar Sakarya’da yer adı olarak geçmektedir.

Harunusta Üstad

Usta

Belli bir ba arının semeresi olan ünvanlar yine Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen yerle im yerleri adlarıdır.

103

Kahraman Pehlivan

1.2.3.3. Meslek Adları

Hem ziraat hem de hayvancılıkla u ğra an Türkmen toplulukları olarak, ziraat ve zanaat merkezli bir kasaba niteli ğinde ehirle me sürecine giren Sakarya, yerle im yerleri adları bakımından meslek adlarınca çok zengindir. Bu meslek adlarının verildi ği (özellikle Sakarya merkez) yerle im yerleri adlarından mahalle adları adlandırılma tarihleri çok eskiye dayanan yerle im yerleri adlarıdır. Meslek adları hem Sakarya merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında hem de Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarında geçmektedir.

Aağıdaki Sakarya ili yerle im yerleri adları ehrin ziraî alanındaki u ğra ısını göstermesi açısından önemlidir.

Ağaçcılar Kökçü

Ba ğcılar Bezirci (bezir : keten tohumu)

Ekici (çiftçi) Bezirciler

Bahçıvan Bezirciler

Kesçi (kes: iri saman) Tütüncü

Bostancı Manavlar

Yine ilk ba ta belirtti ğimiz gibi Sakarya ehri zanaat merkezli de kurulan bir ehirdir. Çe itli madenlerin i lenmesi ya da halka ula tırılması maksadıyla kurulan kimi iletmeler zamanla bulundukları mekânların o meslekle adlandırılmasına neden olmu lardır. A ağıdaki yerle im yerleri adları bunun en güzel örnekleridir.

104 Kalaycı

Demirciler Kazancı

Bakırcı Kuyumculu

Lüleci Çövenci(tencereci)

Yırtıcı bir ku olan do ğan yeti tiricili ği ve avcılık da Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yer almı tır.

Avcı Do ğancı (do ğan yeti tiren)

Avcılar Do ğancılar

Aağıdaki Sakarya ili yerle im yerleri adları, sanatın madende de ğil, toprak, tahta, kamı ya da deride anlam bulup insanlara sunulmasıyla ilgili mesleklerle ilgili yerle im yerleri adlarıdır.

Do ğramacı Küpçüler

Hasırcılar Papuçcular

Kalburcu Semerciler

Ka ıkçılar Sepetçiler

Kıncılar

Đnsanların manevi ihtiyaçlarını gideren meslekler de her dönem var olmu ve olacaktır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında bu meslek adları unlardır:

105 Hatip Đmamlar

Müezzinler

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında Osmanlı dönemindeki adalet sisteminin temsilcisiyle ilgili adlar da yer almı tır.

Kadı Kadılar

Kadıköy

Bilindi ği üzere Türk toplumu sava çı bir toplum yapısına sahiptir. Bu topraklara yerle mede bu özelliklerinin rolü büyük olmu tur. Buna ba ğlı olarak askerî terimlerle ilgili mesleklerden olu an adlar, Sakarya ili yerle im yerleri adlarında var olmu tur.

Akıncı Okçular

Akıncılar Sipahi

Ni ancı Topçu

Ozanlık gelene ği de Sakarya ili yerle im yerleri adlarına yansıyan bir di ğer u ğra ı alanıdır.

Ozan Ozanlar

106 Hayvancılık ehirdeki di ğer geçim kaynaklarından biridir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yemeklerle, hayvancılık ve hayvan ürünleriyle ilgili yerle im yerleri adları mevcuttur.

Đnekçi (kı la) Ya ğcılar

Pilavcı Ya ğcıo ğlu

Sütçü Yo ğurtçu

Tekstil ve onun yan alanları olan meslekler Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yaygın biçimde kullanılmı tır.

Brandacı Terzi

Çıkrıkçı (çıkrık : iplik büken araç) Terzio ğlu

Đpçi Tı ğcılar

Keçeci Yüncü

Her toplumda kılavuzluk edenler ve ö ğretenler daima var olmu tur.

Kılavuz Öğretmen

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen, çe itli alanlarının ihtiyacını kar ılayan di ğer meslek dallarıyla ilgili adlar ise unlardır:

Aracı Berber

107 Bileciler Hancı

Boyacı Kâtip

Çıracı Mumcu

Çırak Te ğmen

Eskiciler

108 BÖLÜM 2: SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARININ EK ĐL ĐNCELEMES Đ

2.1. Tamlamalar Bakımından Yerle im Yerleri Adları

2.1.1. Đsim Tamlamasından Olu an Yerle im Yerleri Adları

Đyelik Eki Bulunan Đsim Tamlamasından Olu an Yerle im Yerleri Adları: Bir ismin manasının iyelik sistemi içinde ba ka bir isimle tamlanması esasına dayanan bu yer adları, Sakarya ili yerle im yerleri adları içerisinde geni kullanımı olan bir çe ittir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarının iyelik ekiyle olu turulan örnekleri daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında kar ımıza çıkmaktadır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen isim tamlamalarının hiçbirinde ilgi eki bulunmamaktadır.

Açmaba ı Çakıro ğlu

Alandüzü Çamyolu

Alaniçi Çayırba ı

Arabacıalanı Çe memeydanı

Ardıçbeli Çınardibi

Ba ğlarba ı Çıralıdüzü

Bayramo ğlu Da ğağzı

Beldibi Da ğdibi

Belpınarı Darıçayırı

Botba ı Dedeyeri

Civcivgüneyi Demiro ğlu

Çabanyata ğı Dereiçi

109 Eğreltibayırı Nalköyü

Eğrio ğlu Ömerba oğlu

Fındıksuyu Samanpazarı

Gölba ı Sarıo ğlu

Göynüksuyu Sinano ğlu

Güldibi So ğanpazarı

Hacıo ğlu Suba ı

Hanımeli Subata ğı

Đsabalı Subendi

Kayaaltı Suçatı

Kayaba ı Sukenerı

Kayadibi erbetpınarı

Kayıkba ı Ta kısı ğı

Kestanepınarı Teketabanı

Kızçe mesi Tepeüstü

Kızkalesi Terzio ğlu

Köprüba ı Ufukyaylası

Kulo ğlu Ya ğcıo ğlu

Kumba ı Yazlıkpınarı

Kuyudibi Yoku dibi

Manavpınarı Yörükyeri

110 Sakarya ili yerle im yerleri adlarından iyelik ekli olanlardan bir kısmı ikiden fazla kelimeden olu an yerle im yerleri adlarıdır. Bunların genellikle ki i isim ve soyisimlerinden olu tu ğu gözlenmektedir.

Enver Topçuo ğlu ehit Mehmet Karaba oğlu

Figen Sakallıo ğlu

Đkiden fazla kelimenin bir araya geldi ği isim tamlamasından olu an yerle im yerleri adlarının kimisinde ortada ya da ba ta sıfat bulunmaktadır. Yine iyelik eki alan tamlanan kimi zaman ba ta yer alabilmektedir.

Çayba ıFuadiye Eskibotba ı

Çayba ıyeniköy Yukarıba ğlarba ı

Đyelik Eki Bulunmayan Đsim Tamlamasından Olu an Yerle im Yerleri Adları: Bu adlar, yabancı tesirlerin etkisi, yerle im yerleri adlarındaki kısaltma duygusu ve biraz da ba taki ismin sıfata benzetilmesinden kaynaklanan bir yakla ımın sonucu olan yerle im yerleri adlarıdır. Özellikle kısaltma amacıyla son dönemlerde daha da yaygınla an bu tarz yer adları, Sakarya ili yerle im yerleri adları içinde de oldukça fazla yer almaktadır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarının isim tamlamasının iyelikli eklinde oldu ğu gibi iyeliksiz olu turulan örnekleri de daha çok merkeze ba ğlı köy adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarında kar ımıza çıkmaktadır.

Adatepe Altını ık

Alancuma Altınoluk

Altındere Altınova

111 Aytaç Evrenköy

Aytekin Gölkent

Batakköy Gölköprü

Beykalfa Gülba ğ

Beyköy Gümü oluk

Bıçkıdere Hacıkı la

Camitepe Hanyatak

Ceylandere Harkköy

Çakalda ğ Harmantepe

Çamtepe Hızırtepe

Çaykı la Hocaköy

Çayköy Kadıköy

Çelikdere Kadifekale

Çobansayvant Kartepe

Da ğköy Kı laçay

Da ğyoncalı Kızılcıkorman

De ğirmendere Kumköprü

Demirkapı Kumköy

Denizköy Kurtbeyler

Dereköy Kurtköy

Elmadere Limandere

Erkaya Lütfiyekö k

Er en Maltepe

112 Melek eoruç Ta oluk

Melek esolak Ta yatak

Nehirkent Teketaban

Örentepe Tepeköy

Pamukova Tepekum

Pa aköy Tepetarla

Pazarköy Turnadere

Sekiharman Türbeköy

Sıraköy Yıldıztepe

Ta burun Yükselköy

Đsim tamlaması yapısında bulunan bu yerle im yerleri adlarının hem tamlayan hem tamlanan ekleri dü mü tür. Bu tarz Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yine araya sıfat girebilmektedir.

Bayırakça ehir Türkormanköy

Türkçaykı la

2.1.2. Sıfat Tamlamasından Olu an Yerle im Yerleri Adları

Sıfatlar, ismin önüne gelerek o ismi vasıflandıran ve belirten kelimelerdir. Sakarya ili yerle im yerleri adları sıfat tamlamaları bakımından çok zengindir. Aağıdaki isimler tamamen vasıf bildiren sıfatlarla kurulmu Sakarya ili yerle im yerleri adlarıdır. Büyük, eski, kuru, küçük, uzun, yeni kelimeleri Sakarya ili yerle im yerleri adlarında en fazla geçen sıfatlardır.

113

Acıelmalı Eskiköy

Acıelmalık Eskiokul

Büyükesence Eskiyatak

Büyükgeçit Eskiyayla

Büyükhataplı Gürpınar

Büyükyanık Kabaköy

Çatalkaya Kabakulak

Çatalköprü Kısıkgeçit

Çukurhan Kocaali

Çukurköy Kocatöngel

Darbo ğaz Ko ğukpelit

Delihüseyinler Körsakarya

Dibekta Kuruçe me

Dolunay Kurudere

Düzda ğ Kurudil

Düzyazı Kurume e

Eğriçay Kutluata

Eskibedil Kuzkaya

Eskibıçkı Küçükesence

Eskihal Küçükhamam

Eskihendek Küçükhataplı

Eskikandıra Küçükkaynarca

114 Küçükkı la Uzunköy

Küçüksaraçlı Uzunkum

Milli Egemenlik Yalpankaya

Ortaköy Yanıksayvant

Sivritepe Yassıgeçit

So ğuksu Yassımezar

Songül Yenibosna

irinevler Yenicami

Takatdere Yeniçam

Topa ğaç Yeniçar ı

Uluda ğ Yenido ğan

Uluyol Yenigün

Uzakkı la Yenikı la

Uzunalan Yeniköy

Uzuncaorman Yenimahalle

Uzunçınar Yeniyayla

Uzundüz

Bazı kelimeler ise vasıflandırma fonksiyonu bulunan -Ar, -An, +lI eklerinin de etkisiyle yerle im yerleri adlarının sıfatı olmu lardır. Bu eklerle yapılan sıfatlardan esen(3) kelimesi sıfat olarak en fazla kullanılandır.

Akarsu Dönergeçit

Esenköy Do ğançay

115 Esentepe Esenyurt

Bahçelievler Sallıkaya

Balıklıihsaniye Sazlıdere

Ballıkaya Ta lıgeçit

Bu ğulukıran Tokmaklıdere

Çıralıdere Yazılıgürgen

Kanlıçay Yılanlıkaya

Karanlıkdere Yuvalıdere

Kavaklıorman

Renk vasfıyla sıfatlanan yerle im yerleri adları Sakarya ili yerle im yerleri adları arasında en fazla geçen sıfat tamlamalarıdır.

Ak(ça) (22), Gök (4), Kara (26), Kızıl (4), Sarı (7), Ye il (5) kelimeleri Sakarya ili yerle im yerleri adlarında sıfat olarak kullanılmı lardır. Yine kara ve ak sıfatı Sakarya ili yerle im yerleri adlarında en fazla geçen renk adlarıdır.

Akbalık Akçayır

Akballar Akçukur

Akba lı Akdo ğan

Akçagöl Akgöl

Akçakamı Akkaya

Akçakaya Akkum

Akçapınar Akova

Akçay Akpınar

116 Akseki Karaçökek

Aksu Karadavutlu

Aktarla Karadere

Akta Karadiken

Aktefek Karagöz

Akyazı Karakamı

Alaa ğaç Karaköy

Bozören Karamüezzinler

Boztepe Karao ğlan

Gökalp Karaosman

Gökgöz Karapelit

Göksu Karapınar

Göktepe Karapürçek

Karaa ğaç Karasu

Karabacak Karateke

Karaba Karatoprak

Karabayır Kızılcaali

Karabo ğaz Kızılelma

Karacaören Kızılkaya

Karaçalı Kızılüzüm

Karaçalılık Sarıahmetler

Karaçam Sarıbeyli

Karaçomaklar Sarıgazi

117 Sarıköy Ye ilova

Sarıyer Ye iltepe

Ye ildere Ye ilyurt

Ye ilköy

Yine isimlerin yönünü belirten, onları i aret eden sıfatlar da Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçmektedir. A ağı, yukarı kelimeleri Sakarya ili yerle im yerleri adlarında sık geçen sıfatlardandır.

Aağıçalıca Yukarıçalıca

Aağıdere Yukarıdere

Aağıkirazca Yukarıgüvençler

Dı dedeler Yukarıkirazca

Đçdedeler

Sayı sıfatlarından be , üç kelimeleri Sakarya ili yerle im yerleri adlarında sık geçen sayı sıfatlarını olu turmaktadırlar.

Be de ğirmen Kırktepe

Be evler Otuzikievler

Be köprü Üçerenler

Đkizcemüslim Üçevler

Đkizceosmaniye Üçoluk

Kırkpınar

118 Sakarya ili yerle im yerleri adlarından üç ya da dört kelimenin birlemesiyle olu an yerle im yerleri adları yaygın olarak kullanılmı tır. Üç ve daha fazla kelimeden olu an yerle im yerleri adlarında daha çok a ağı, yukarı, sarı, akça ve yeni sıfatları yer almı tır. Bazen ba taki, bazen ortadaki bazen de ilk iki kelimenin sıfat olarak geçti ği yerle im yerleri adları a ağıda yer almaktadır.

Sıfatı ba ta yer alan yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Aağıçarı ğıkuru Yukarıba ğlarba ı

Eski Kazımpa a Yukarıba ğlarba ı

Kargalıhanbaba Yukarıçarı ğıkuru

Yeniormanköy Yukarıhüseyin eyh

Sıfatı ortada yer alan yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Bayırakça ehir Kargalıyeniköy

Çayba ıyeniköy Merkezyeniköy

Da ğyeniköy

Đlk iki kelimesi sıfat olan yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Aağısarıköy Yukarısarıköy

Düzakça ehir

119 2.2. Birle ik Kelimeler Bakımından Yerle im Yerleri Adları

2.2.1. Birle ik Đsimden Olu an Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adları sıfat tamlaması ve isim tamlaması dı ındaki isim birle meleri bakımından da zengindir. Özellikle Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde isimleri arasında ki i ad ve soyadlarından olu an yerle im yerleri adları çok yaygındır.

Adnan Menderes Mehmet Akif Ersoy

Ahmed Yesevi Mehmet Zahit

Ahmet Kirtepe Mimar Sinan

Ak emseddin Muallim Naci

Enver Topcuo ğlu Mustafa Ocak

Faruk Benli Namık Kemal

Fevzi Çakmak Necip Fazıl Kısakürek

Figen Sakallıo ğlu Sait Faik

Hamit Deniz Yahya Kemal

Hasan Tahsin Ya ar Yedekçi

Hesna Sunter Yunus Emre

Hoca Ahmet Yesevi

Son dönemlerde Sakarya (merkez) sokak, mahalle ve cadde adlarına verilen Sakaryalı ehitlerin isimleri a ağıda sıralanmı tır.

ehit Adil Mutlu ehit Ahmet Akyol

120 ehit Ahmet Đ çi ehit M. Akyıldız

ehit Ali Borinli ehit Mehmet Karaba oğlu

ehit Ali Kaya ehit Mehmet Öztürk

ehit Astsubay Ya ar Güller ehit Mesut Kaplan

ehit Ayhan Akta ehit Metin Akku

ehit Bilal Soybilgiç ehit Musa Kılıç

ehit C. Karaca ehit Mustafa Aytar

ehit C. Özdemir ehit Mustafa Özen

ehit Ekrem Bayramo ğlu ehit Muzaffer Çetin

ehit Fethi Akalın ehit Naci Akar

ehit Đlhan Aras cad. ehit Osman Temiz

ehit Đsmail eremet ehit Salih

ehit Kemal Durak ehit Selçuk Esado ğlu

ehit Kenan entürk ehit Yasin Yüksel

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında son kelimeleri lâkap ve ünvan isimlerinden olu an birle ik isimler a ağıda sıralanmı tır:

Alifuatpa a Bekirpa a

Arifa ğa Demirbey

Aziza ğa Ertu ğrul Gazi

Bedilkadirbey Hamit Bey

Bediltahirbey Harunusta

121 Hasanbey Safibey

Hüseyin eyh Sakar Baba

Đlimbey Süleymanbey

Kayalarre itbey Umurbey

Kazımpa a Yukarıhüseyin eyh

Kemalpa a Yunus A ğa

Orhan Gazi Ziya Pa a

Osmanbey Zübeyde Hanım

Ömera ğa

Sakaya yerle im yerleri adlarında ilk kelimeleri lâkap ve ünvan isimlerinden olu an birle ik isimler a ağıda sıralanmı tır:

Aık Veysel Hacıköy

Beyköy Hacımbey

Doktor Kamil Hacımercan

Doktor Nuri Bayar Hacımuharremler

Doktor Sadık Ahmet Hacımustafalar

Hacı Bayramlar Hacıo ğlu

Hacı Rahim Hacıosmanlar

Hacı Sadık Hacıramazanlar

Hacıaliler Hacıyakup

Hacıkı la Hocaköy

122 Kadıköy Pa aköy

Mollaahmetler ahmelek

Mollaköy eyhköy

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında köy isminin geçti ği birle ik isim eklindeki yerle im yerleri adları oldukça fazladır. Köy isminin geçti ği birle ik adlarla di ğer birle ik yerle im yerleri adları a ağıda sıralamı tır:

Bacıköy Ilıcaköy

Batakköy Kumköy

Bo ğazköy Kurtköy

Çayköy Pazarköy

Da ğköy Sarayköy

Denizköy Sıraköy

Duduköy Tepeköy

Evrenköy Türbeköy

Hallaçköy Yükselköy

Harkköy

Anadolu Kayalarmahmudiye

De ğirmenhan Kiri hane

Dil ad Oğuzhan

Günho lar Postane

123 2.2.2. Birle ik Fiilden Olu an Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adları fiil bakımından zengin de ğildir. Sakarya ili yerle im yerleri adları içerisinde kelime kökü itibariyle çok miktarda fiil bulunmakta; fakat bunlar aldıkları eklerle isimle mi bulunmaktadırlar. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yer alan birle ik fiiller sadece iki adettir.

Ho gör Tezgel

2.3. Aldıkları Ekler Bakımından Yerle im Yerleri Adları

2.3.1. Ek Almayan Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adları ek almayan, yani kök halinde bulunan kelimeler açısından çok zengindir. Yalın haldeki yerle im yerleri adlarının ço ğu Sakarya (merkez) mahalle, sokak ve cadde isimleridir. Sakarya ilçe ve köy isimlerindeki birle ik kelime yo ğunlu ğu, Sakarya merkez mahalle, cadde ve sokak isimlerinde tek kelime, ço ğunlukla da yalın isim olarak kar ımıza çıkmaktadır. Özellikle son yıllardaki Türkçe ad verme modasının da etkisiyle sokak isimlerinin büyük ço ğunlu ğu yalın isimlerdir.

Ki i isimleriyle çiçek ve hayvan isimleri en fazla tekrar eden yalın isimlerdir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında geçen yalın isimlerden en fazla tekrar eden isimler unlardır:

3 kez kullanılan yalın yapıdaki yerle im yerleri adları: Adil, Akar, Akın, Arı, Ay, Aydın, Bahçe, Barbaros, Barı , Bulut, Çelebi, Çetin, Çınar, Çukur, De ğirmen, Dilek, Duman, Emir, Engin, Erkan, Fulya, Güne , Güney, Ihlamur, Đpek, Kader, Kır, Koru, Menek e, Mercan, Özgür, Özlem, Sakarya, Selvi, Sema, Sultan, eker, Tepe, Ufuk, Ya ğmur, Yaprak, Yavuz, Yıldız, Zafer ve Zambak’tır.

4 kez kullanılan yalın yapıdaki yerle im yerleri adları: Bülbül, Cami, Çi ğdem, Gül, Kanarya, Leylak, Papatya, Sümbül ve Yamaç’tır.

5 kez kullanılan yalın yapıdaki yerle im yerleri adları: Can, Karanfil, Kartal, Lale, Sümbül ve U ğurlu’dur.

124 2.3.2. Yapım Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında isimden isim yapım eklerinden, +CA, +ca ğiz, +cAK, +CI, +CIK, +cıl, +da , +em, +ge, +gü, +Il, +la, +lI, lIK, +mAn, +ün, +sal; fiilden isim yapım eklerinden, -a, - acak, -AK, -An, -Ar, -cak, -ç, -eç, -Dı, -ge, -gan, - GI, -gIn, -u, -ici, (I)K, -il, -m, -ma, -mak, -mAn, -mAz, -In, -r, -t; fiilden fiil yapım eklerinden, -Dır-,-n-, -(I) - ekleri yer almaktadır. Yapım eklerinden en fazla yer alan ekler ba ta isimden isim yapım ekleri olmak üzre +lI (110), +CI (52), +CA (34), +lIK (33), +CIK (9), +Il(9) ekleri; daha sonra fiilden isim yapım eklerinden, -(I)K (19), –An (18), -Ar (16), -gIn (9) ekleridir. Fiilden fiil yapım eki almı kelime ise birkaç tane mevcuttur. Đsimden fiil yapım eki almı kelime ise hiç bulunmamaktadır.

2.3.2.1. Đsimden Đsim Yapım Ekleri

+CA

Asıl itibariyle bir çekim eki olan bu ek zamanla kli ele erek ve fonksiyon de ğitirerek eskiden beri isimden isim yapım eki olarak kullanılmaktadır. Çekim eki olarak ba lıca fonksiyonları isimlere gibi, göre, ile, kadar ve birlikte manaları katmaktır. Çekim eki olan ek zamanla yapım eki haline gelmi tir.

(A ağı) çalıca Akça (kaya)

(Düz) akça ( ehir) Akça (pınar)

(Küçük) esence Çamlıca

(Yukarı) çalıca Epçeler

(Yukarı) kirazca Gökçe

Akarca Gökçeler

Akça Gölce

Akça (göl) Gülce

Akça (kamı ) Ilıca (köy)

125 Đkizce (Müslim) Mekece

Đkizce () Sapanca

Karaca Sarıcalar

Karaca (ören) Setçe

Kaynarca Uzunca (orman)

Kırcalar Ünlüce

Ku ça Yarıca

Kuzca

+ca ğiz

Đsimden isim yapma eki olan bu ek, kelimelere küçültme, sevgi ve zavallılık anlamları katar. Buradaki kullanımında vokal uyumunun olmadı ğı görülmektedir.

Ba ğca ğiz

+cAK

Đsimden isim yapma eki olan bu ek, ba langıçtan beri kullanılan; fakat i lekli ği gittikçe azalan bir ektir. Ço ğunlukla küçültme ve sevgi fonksiyonlarında kullanılmaktadır.

Çaltıcak Güçücek

+CI

126 Đsimden isim yapma eklerinden biridir. Ba lıca fonksiyonları meslek ve u ğra ı isimleri yapmaktır. –cı, -ci, -cu, -cü, çı, -çi, -çu, -çü olarak sekiz ekli bulunan bu ek, Eski Türkçede yalnız –çı, -çi olarak yer almı tır. Bu dönemde c’li ekilleri olmadı ğı gibi yuvarlak vokalli ekilleri de yoktur. Eski Anadolu Türkçesinde de ekin ç’li ekilleri kullanılmı tır. Osmanlıca döneminde ise belirgin olarak ç’nin yanında c’li ekiller ve vokallerde düzlük-yuvarlaklık uyumu kar ımıza çıkmaktadır.

Akıncı Do ğancılar

Aracı Do ğramacı

Avcı Emekçi

Ba ğcılar Eskiciler

Bakırcı Hancı

Bezirci Hasırcılar

Bezirciler Đnekçi (kı la)

Bileciler Đpçi

Bostancı Kalaycı

Boyacı Kalburcu

Brandacı Ka ıkçılar

Çıkrıkçı Kazancı

Çıracı Keçeci

Çövenci Kesçi

Demirci Kökçü

Demirciler Kuyumculu

Do ğancı Küpçüler

127 Lüleci Sepetçiler

Mumcu Sütçü

Ni ancı Tı ğcılar

Okçular Topçu

Ozanlar Tütüncü

Papuçcular Ya ğcılar

Pilavcı Yo ğurtçu

Semerciler Yüncü

+CIK

Đsimden isim yapma eki olan bu ek, küçültme ve sevgi gibi anlamlar ifade eder. –cık, - cik, -cuk, -cük eki Eski Türkçede yoktur. Fakat Batı Türkçesinin ba langıcından beri kullanılagelmi tir. Ekin kullanılmaya ba landı ğı ilk dönemlerde ç’li eklinin de yer aldı ğı söylenmektedir. Osmanlıcanın son devirleri ile Türkiye Türkçesinde ekin yalnız c’li ekilleri kullanılmı görülmektedir.

Ağacık Korucuk

De ğirmencik Mehmetçik

Kayacık Örencik

Kayrancık Safrancık

Konacık

+cıl

128 Đsimden isim yapma eki olan bu ek, benzetme ve mübala ğa anlamları katar.

Do ğancıl

+da

Đsimden isim yapma eki olan bu ek e lik, ortaklık, mensubiyet ve ba ğlılık fonksiyonlarında kullanılmaktadır. Eski Türkçede ve Eski Anadolu Türkçesinde vokal ve konsonant uyumları çerçevesinde -da , -de , -ta , -te olarak dört ekillidir. Bu ek son zamanlara -da , -ta eklinde vokaldeki çok ekillili ğini kaybederek gelmi tir.

Ad(d)a Canda

+em

Gizem

+ge

Özge

+gü

Özgü

129 +Il

Đ lek olmayan isimden isim yapma eklerinden biridir. Benzerlik ifade eder. –l eki eski –sıl, -sil’den gelmektedir.

Kızılca (ali) Ye il (köy)

Kızıl (elma) Ye iller

Kızıl (kaya) Ye il (ova)

Kızıl (üzüm) Ye il (tepe)

Ye il (dere)

+la

Bir isimden isim yapma eki gibi görünen bu ek, aslında i lek bir isimden fiil yapma ekidir. Ekin sonundaki ā zamanla dü mütür.

(Çay) kı la Kı la (çay)

(Küçük) kı la Tuzla

Ba ğlama Yayla

Kı la

+lI

Bu ek isimden isim yapma eklerinden biridir. Kendinde bulundurma, sahiplik ve ba ğlılık ifade eder. Bu ek, Eski Türkçede –lıg, -lig, -lu ā, -lü ā eklinde hem yuvarlak hem düz vokalli idi. Batı Türkçesine geçerken ekin bu asli ekli de ğimi , sonundaki g ve ā’lar dü mü tür. Bu dü ü de ekin vokaline yansıyarak Eski Anadolu Türkçesinde

130 ekin yalnız yuvarlak vokalli ekilleri kullanılmı tır. Ekin düz vokalli ekilleri ancak Osmanlıca içinde ortaya çıkmı tır. Günümüzde de düz ve yuvarlak ekilli kullanımı devam etmektedir.

(Acı) elmalı Benli

(Ak) ba lı Biçimli

(Büyük) hataplı Boylu

(Da ğ) yoncalı Bu ğdaylı

(Kara) davutlu Camili

(Küçük) hataplı Canlı

(Küçük) saraçlı Cumalı

(Sarıca) beyli Çakmaklı

(ehit Ali) Borinli Çalımlı

(Türk) beyli (kı la) Çamlı

Ambarlı Çıralı (düzü)

Armutlu Çiçekli

Askılı Çilekli

Atlı Çubuklu

Ba ğlı Da ğlı

Bahçeli (evler) Dallı

Bakırlı Davutlu

Balıklı (ihsaniye) De ğerli

Ba aklı Efeli

131 Ekinli Kepekli

Elmalı Kınalı

Endamlı Kızılcıklı

Erdemli Kirazlı

Fındıklı Konuklu

Fideli Köprülü

Gicikli Kulaklı

Gönüllü Kuyumculu

Güne li Küpeli

Hamitli Limonlu

Hanlı Me eli

Harmanlı Nazlı

Hayırlı Nemli

Heybetli Nurlu

Horozlu Oruçlu

Hüseyinli Osmanlı

Kamı lı Ovalı

Kanlı (çay) Paralı

Kargalı (hanbaba) Pınarlı

Kargalı (yeniköy) Sabırlı

Kavaklı Sallı (kaya)

Kavaklı (orman) Salmanlı

Keçili Saraçlı

132 Sazlı (dere)

Selçuklu Turnalı

Sevimli Uğurlu

Sö ğütlü Ünlü

Sulu Vanlılar

Sümbüllü Yahyalı

anlı Yazılı

Taraklı Yazılı (gürgen)

Ta lı (geçit) Yemi li

Tatlı Yılanlı (kaya)

Telli Yulaflı

Tepeli Yuvalı

Tokmaklı (dere) Yuvalı (dere)

Toplu Zorlu

+lIK

Bu ek isimden isim yapma eklerinden bir tanesidir. Geçici isimlerin yanında kalıcı isimler de yapar. Đsimlerden yer, alet, topluluk isimleri, mücerret isimler ve sıfat yapma fonksiyonları vardır. Eski Türkçede vokali düzlük-yuvarlaklık uyumuna tabi olan ekin bu günkü gibi dört ekli de mevcuttur. Sonradan Eski Anadolu Türkçesinde, ek vokal uyumu dı ında kalmı ve Batı Türkçesinin bu ilk devresinde ekin yalnız düz vokalli ekilleri kullanılmı tır. Bu devrenin sonlarına do ğru ek vokal uyumuna gitmeye yüz tutmu ve Osmanlıca içinde vokal uyumuna ba ğlanarak, bugüne kadar dört ekilli olarak kullanılagelmi tir.

133 (Acı) elmalık Kırmalık

Aydınlık Kızanlık

Ayvalık Kiremitlik

Ba ğlık

Ba lık Kömürlük

Beylik Kuzuluk

Birlik Küplük

Çakallık Sa ğlık

Çamlık enlik

Çınarlık Ta lık

Çiftlik Varlık

Damlık Yazlık

Güllük Yazlık (pınarı)

Harmanlık Yongalık

Hisarlık Yurtluk

(Kara) çalılık Yuvalık

Karanlık (dere)

+mAn

Đ lek olmayan eklerden biridir.

Dikmen Türkmen

Karaman

134

+ün

Üstün

+sal

Baysal Köksal

2.3.2.2. Fiilden Đsim Yapım Ekleri

-a

Pek i lek olmayan fiilden isim yapma ekidir.

Kısa Konacık

-acak

Kalıcı isimlerde kar ımıza çıkan bir yapım ekidir.

Bakacak

-AK

Đ lek bir fiilden isim yapma ekidir. Yaptı ğı isimler fiilin tesirinde kalan çe itli nesneleri kar ılar.

135 Atak (Kara) çökek

Batak (köy) (Melek e) solak

Çökekler Solaklar

(Eski) yatak Uçak

-An

Bir partisip eki olan –an, -en eki fiilden isim yapma ekidir.

Akan Esen (tepe)

Ça ğlayan Gülen

Do ğan (çay) (Gün) do ğan

Do ğan (tepe) Kurtulan

Dö ğdüren Tüten

Döken (Üç) erenler

Duran Üzen

Erenler (Ya ğ) basan

Esen (köy) (Yeni) do ğan

-Ar

Fiilden isim yapma eklerinden bir tanesidir. Bazen kalıcı isimler yapar.

Akar Anar

Akarca Atar

136 Biçer Kayar

Çakar Keser

Döner Seçer

Duyar Tüter

Geçer Yazarlar

Güler Yener

-cak

Bakacak So ğucak

-ç

Fiilden isim yapma eklerinden bir tanesidir. Yaptı ğı isimler yapanı, yapılanı veya hareket halini gösterir. Dönülü fiillere gelen bir ektir.

Güvençler Sevinç

-eç

Pek i lek olmayan fiilden isim yapım ekidir.

Gömeç

137 -Dı

Kalıcı isimlerde kar ımıza çıkan bir ektir.

Tırmandılar atılar

Erdo ğdu

-ge

Fiilden isim yapım eki olan bu ek, eski i lekli ğini kaybetmi bir ektir. Nesneleri kar ılayan isimler yapar.

Bilge

-gan

Genelde çok heceli kelimelerde kar ımıza çıkan bu ek, bir fiilden isim yapım ekidir.

Atılgan Kaygan

-GI

Fiilden isim yapma eklerinden bir tanesidir. Fiilin gösterdi ği hareketle ilgili çe itli nesneleri kar ılar.

Askılı (Eski)bıçkı

Bıçkı(dere) Örgü

138 Sevgi

-gIn

Đ lek bir fiilden isim yapma ekidir. Te kil etti ği isimler çok yapan, olan, yapılan nesneleri veya yapılan i i kar ılar. Vokal ve konsonant uyumlarına ba ğlı olarak gösterdi ği çok ekillilik son zamanlara aittir. Eski Anadolu Türkçesinde daha çok –āun, -gün ekilleri kullanılmı tır.

Baygın Seçkin

Bezgin Ta kın

Bilgin Uygun

Durgun Yılgın

Olgun

-u

Đsimden fiil yapma eki olan bu ek, Eski Türkçedeki –g, -ā fiilden isim yapma ekinin Batı Türkçesinde dü mesi yüzünden yardımcı sesin fiilden isim yapma eki haline gelmesi ile ortaya çıkmı tır.

Do ğu Duru

-ici

Çok ve devamlı yapan veya olan nesneleri kar ılar.

Ekici

139 -(I)K

Bu ek eskiden beri çok i lek olan fiilden isim yapma eklerinden biridir. Yapılan isimler umumiyetle fiilin gösterdi ği harekete u ğramı olan bazen da hareketten do ğmu bulunan veya o hareketi yapan çe itli nesneleri kar ılar.

Açık Kesik

Atık Kırık

Ayrık Kısık

Basık Parlak

Birle ik Sarma ık

Bölük So ğuk (su)

Buyruk (Ta ) kısı ğı

(Büyük) yanık Uzak (kı la)

Gedik Yanık

Güzlek

-il

Fiilden fiil yapma eklerinden bir tanesidir.

Atılgan Sevil

-m

Fiilden isim yapım eklerinden biridir. Fiille ilgili hal, durum, i , o i ten do ğan varlık, eya, alet ve yerle im yerleri adları yapma fonksiyonları vardır.

140

Biçimli Özlem

Dilim Sevimli

-ma

Đ leklik sahası bütün fiil kök ve gövdelerini içine alan bir ektir.

Açma (ba ı) (Demir)açma

Ba ğlama Eme

Do ğramacı Kırmalık

Donanma Sarma ık

-mak

Fiilden isim yapma eklerinin ba ında gelir.

Çakmaklı

-mAn

Bu ek de i lekli ği açısından isimden isim yapma eki olan +mAn ekine benzer.

Danı manlar Öğretmen

Göçmen

141 -mAz

Geçici isimlerle birlikte ahıs isimleri gibi kalıcı isimlerde de kar ımıza çıkan bir ektir.

Çıkmaz Sönmez

Kanmaz (ah)varmaz

Solmaz Tükenmez

-In

Eskiden beri görülen fiilden isim yapma eklerinden biridir. Yaptı ğı isimler fiilin gösterdi ği hareketi yapanı, olanı ve daha çok yapılanı ifade eder.

Akın Ekinli

-r

Bazen geçici bazen de kalıcı isimlerde kar ımıza çıkan bir yapım ekidir.

Ça ğlar Ya ar

-t

Fiilden isim yapma eklerinden bir tanesidir.

Geçit

142 2.3.2.3. Fiilden Fiil Yapım Ekleri

-Dır-

Đ lek bir fiilden fiil yapma ekidir.

Dö ğdüren

-n-

Dönü lülük eki olarak ifade edilen bu ekin fonksiyonu kendi kendine yapma ve olma ifade eden fiiller yapmaktır.

Korun Bezen

-(I) -

Đ te lik eki olarak ifade edilen bu ek, i lek olarak kullanılan fiilden fiil yapma eklerinden bir tanesidir. Ortakla a yapma ya da olu ifade eden fiiller yapar.

Tanı Dönü

2.3.3. Çekim Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

2.3.3.1. +Lar (Çokluk) Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında +lAr ekiyle yapılmı yer adı sayısı 171’dir. Bu da gösteriyor ki çokluk eki +lAr, Sakarya ili yerle im yerleri adlarında en yaygın kullanım alanı bulmu ektir. Fakat +lAr eki eklendi ği sözcü ğe her zaman çokluk anlamı katmaz; farklı anlam ilgileri de katabilir. Belirli bir aileyi, sülaleyi ya da soyu belirtme, saygı,

143 alay, küçümseme, sitem ve özel ada benzerleri anlamları katma, abartma gibi anlam ilgileri olu turabilir. Bu anlam ilgilerinin herhangi biriyle olu turulan bu yerle im yerleri adları Sakarya ili yerle im yerleri adlarında çok fazla geçmi tir.

Kelime sonunda +lAr ekinin yer aldı ğı tek kelimelik Sakarya ili yerle im yerleri adları aağıda sıralanmı tır:

Ağaçcılar Be ler

Ahilar Beyler

Akıncılar Bezirciler

Alballar Bileciler

Alıplar Budaklar

Anafartalar Ceceler

Arpa lar Celaller

Aslanlar Çakallar

Aırlar (A ır:A ure) Çelebiler

Atalar Çelikler

Avcılar Çengeller

Aygırlar Çerçiler

Ba ğcılar Çıldırlar

Ba ğılar Çökekler

Ba ğlar Dada lar

Bankalar Danı manlar

Bayramlar Davutlar

Be evler Dedeler

144 Demirciler Hasırcılar

Demirler Hayaller

Do ğancılar Haydarlar

Duraklar Hıramadanlar

Durmu lar

Dutlar Horozlar

Emirler Hunlar

Emrahlar Iıklar

Epçeler Đlyaslar

Erenler Đmamlar

Eskiciler Kabaklar

Gaiplar Kadılar

Gaziler Kadirler

Geceler Kancalar

Gırgırlar Karalar

Gökçeler Karamanlar

Güller Kasımlar

Gündüzler Ka ıkçılar

Güne ler Kavaklar

Güzeller Kemaller

Habibler Kemikler

Habipler Ke kekler

Hacılar Kılavuzlar

145 Kıncılar Pa alar

Kırcalar Pirler

Kitler Potlar

Kulfallar Potuklar

Kurbanlar Poydalar

Kurtlar Poyrazlar

Küpçüler Reisler

Madanlar Resuller

Madenler Rüstemler

Mahdumlar Sabırlar

Manavlar Saraçlar

Mansurlar Sarıcalar

Martinler Sebiller

Mevcutlar Seferler

Muharremler Semerciler

Mutaflar Sepetçiler

Müezzinler Seyfeler

Nasuhlar Seyifler

Okçular Sofular

Osmanlar Solaklar

Ozanlar ahinler

Pamuklar atılar

Papuçcular ehitler

146 ekerler Ya ğcılar

emenler Yahyalar

eyhler Yamanlar

ükürler Yara lar

Tekeler Yayalar

Tekneler Yazarlar

Tı ğcılar Ye ğenler

Tırmandılar Ye iller

Tömekler Zedeler

Veyseller

Kelime sonunda +lAr ekinin yer aldı ğı birle ik kelimeden olu an Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

(Bahçeli)evler (Đç)dedeler

(Deli)hüseyinler (Kara)çomaklar

(Dı )dedeler (Kara)müezzinler

(Gün)ho lar (Kurt)beyler

(Hacı)aliler (Molla)ahmetler

(Hacı)muharremler (Nal)bantlar

(Hacı)mustafalar (Sarı)ahmetler

(Hacı)osmanlar (irin)evler

(Hacı)ramazanlar (Üç)erenler

147 (Üç)evler (Yukarı)güvençler

(Yakup)kalfallar

+lAr ekinin ortada yer aldı ğı birle ik kelimeden olu an Sakarya ili yerle im yerleri adları a ağıda sıralanmı tır:

Ba ğlar(ba ı) Kayalar(re itbey)

Kayalar(mahmudiye) (Yukarı)ba ğlar(ba ı)

2.3.3.2. Đlgi Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında isim birle meleri iyelik ekli ya da eksiz yapılırken ilgi eki kullanılmamı tır. Bu nedenle ilgi eki pek görülmez.

Bizim Hacım(bey)

2.3.3.3. Đyelik Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

ekli bir ba ğlılık, bir aidiyet, bir mülkiyet belirten iyelik, Sakarya ili yerle im yerleri adlarında isim tamlaması olan kelime gruplarında yer almaktadır. Yalnız iyelik eki alan yerle im yerleri adları da dahil tüm isim tamlamaları ilgi eki almamıtır.

(Açma)ba ı (Arabacı)alanı

(Alan)düzü (Ardıç)beli

(Alan)içi (Ba ğlar)ba ı

Annem (Bayram)oğlu

148 (Bel)dibi (Göl)ba ı

(Bel)pınarı (Göynük)suyu

(Bot)ba ı (Gül)dibi

(Civciv)güneyi (Hacı)oğlu

(Çaban)yata ğı (Hanım)eli

(Çakır)oğlu (Đsa)balı

(Çam)yolu (Kaya)altı

(Çayır)ba ı (Kaya)ba ı

(Çe me)meydanı (Kaya)dibi

(Çınar)dibi (Kayık)ba ı

(Çıralı)düzü (Kestane)pınarı

(Da ğ)ağzı (Kız)çe mesi

(Da ğ)dibi (Kız)kalesi

(Darı)çayırı (Köprü)ba ı

(Dede)yeri (Kul)oğlu

(Demir)oğlu (Kum)ba ı

(Dere)içi (Kuyu)dibi

(Eğrelti)bayırı (Manav)pınarı

(Eğri)oğlu (Nal)köyü

(Enver) Topçuo ğlu (Ömerba )oğlu

(Eskibot)ba ı (Saman)pazarı

(Fındık)suyu (Sarı)oğlu

(Figen Sakallı)oğlu (Sinan)oğlu

149 (So ğan)pazarı (Su)çatı

(Su)ba ı (Su)kenerı

(Su)bata ğı (ehit Mehmet Karaba )oğlu

(Su)bendi (erbet)pınarı

(Ta )kısı ğı (Ya ğcı)oğlu

(Teke)tabanı (Yazlık)pınarı

(Tepe)üstü (Yoku )dibi

(Terzi)oğlu (Yörük)yeri

(Ufuk)yaylası

150 BÖLÜM 3: SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARININ GRAMAT ĐKAL D ĐZĐNĐ

-A-

Aba +cılar

+lı Ahi

Acar +baba, +lar

Acı Ahmed Yesevi

+Elmalı, +Elmalık Ahmediye

Acun Ak

Açelya -an, -ar, -arca, -arsu

Aç Akasya

-ık, -maba ı Akay

Ada Ak

Ø, +pazarı, +tepe +balık, +ba lı, +ça, çagöl, +çakamı , +çakaya, +çapınar, +çay, Ada +çayır, +çukur, +dal, +do ğan, +göl, +gül, Adil +gün, +kadın, +kaya, +kum, +ova, +pınar, +seki, +su, + tarla, +ta , +tefek, +yazı Adliye Ak emseddin Adnan Menderes Akın Ağa Ø, +cı, +cılar Ø, +cık Ala Ağaç

151 +a ğaç, +ca Araba

Alan +cıalanı

+cuma, +düzü, +içi Araç

Albal Ø, +ı

+lar Aral

Alemdar Aralık

Alev Arda

Alıp Ardıç

+lar Ø, +beli

Ali Koç Arı

Ali Fuatpa a Arif

Altay +a ğa, +iye

Altın Ark

+dere, +ı ık, +oluk, +ova, Arka

Ambar Armut

+lı Ø, +lu

Ana Arpa

Anadolu +lar

Anafartalar Asil

Anar Askı

Ankara +lı

Anne Aslan

+m +lar

152 Asma Ayan

Aağı Ayaz

+çalıca, +çarı ğıkuru, +dere, Aydın +kirazca, +sarıköy Ø, +lık Aık Veysel Aydo ğan Aır Aytekin +lar Aygır Ata +lar Ø, +lar Aykut Atalay Ayran At Ayrı -ak, -ar, -ık, -ılgan Ø, +k At Aytaç +lı Ayva Av +lık +cı, +cılar, Ayvaz Av Aziz +dan +a ğa Ay

-B-

Bacı Ba ğ

+köy Ø, +ca ğiz, cılar, +lar, +larba ı, +lık

153 Ba ğı Barçın

+lar Barı

Ba ğlama Bas

Ba ğ -ık

+lı Ba

Bahar Ø, +lık, +o ğlu

Bahçe Ba ak

Bahçıvan +lı

Bahtiyar Ba ar-

Bak Bat

-acak -akköy

Bakır Batur

Ø, +cı, +lı Bayat

Baklaya Bay

Bal -gın

Ø, + lıkaya Bayır

Bala Ø, +akça ehir

Balık Bayrak

+lıihsaniye Bayram

Balkan +lar, +o ğlu

Banka Baysal

+lar Bebek

Barbaros Bedil

154 +kadirbey, +tahirbey +kalfa, +köy, +ler, +lik,

Bedir Beytice

Bekçi Bezen

+atik Bezgin

Bekir Bezir

+pa a +ci, +ciler, +gan

Belde Bıçkı

Bel +atik, +dere

+dibi, pınarı Biç

Belediye -er

Belgin Biçim

Belil +li

Ben Bil

+li Ø, +ge, +gin

Berber Bile

Bereket -ciler

Berna Bir

Be +le ik, lik

+de ğirmen, +evler, +köprü, Biz +ler +im Be ik Bo ğaz Beyaz +köy Bey Boncuk

155 Bostan Bu ğday

+cı Ø, +lı

Bot Bu ğu

+ba ı +lukıran

Boya Buhar

-cı Bulut

Boy Burak

+lu Burcu

Boz

+kurt, +ören, +tepe Buyur

Böl -uk

-ük Bülbül

Branda Büyük

+cı +çıkmaz, +geçit, +esence, +hataplı, +yanık Budak

+lar

-C-

Caferiye Cebek

Cami Cece

Ø, +li, +tepe +ler

Can Celal

Ø, +an, +da , +er, +lı +ler

156 Cem Ø, +gir

Cemre Cihat

Cenap Civan

Cengiz Civciv

Cer +güneyi

Cevher Civek

Ceylan Civelek

Ø, +dere Cuma

Cici +lı

Cihadiye Cumhuriyet

Cihan

-Ç-

Ça ğla +lı

Ø, -r, -yan Çaltıcak

Çakal Çam

+da ğ, +lar, +lık Ø, +lı, +lıca, +lık, +tepe, +yolu

Çakar Çapa

Çakır Çardak

Ø, +o ğlu Çark

Çakmak Çatal

Ø, +lı Ø, +kaya, +köprü, +övez

Çalım Çay

157 Ø, +ba ıfuadiye, yeniköy, Çınar +kı la, +köy Ø, +dibi, +lık Çayır Çıra Ø, +ba ı +cı, +lıdüzü Çelebi Çırak Ø, +ler Çiçek Çelik Ø, +li Ø, +dere, +ler Çift Çengel +lik Ø, ler Çi ğdem Çerçi Çil +ler Çile Çerez Çilek Çe me Ø, +li Ø, +Meydanı Çimen Çetin Çine Çevik Çoban Çık +sayvant, +yata ğı -maz Çökek Çıkrık +ler +çı Çörek Çıldır Çöven +lar +ci

158 Çubuk Çukur

+lu Ø, +han, +köy

-D-

Dada Davut

+lar +lar

Da ğ Dayı

+köy, +lı, +yeniköy, Dede +yoncalı +ler, +yeri Dal Defne Ø, +lı De ğer Dalyan +li Damla De ğirmen Dam Ø, +cik, +dere, +han +lık Delihüseyinler Danı Demir Ø, manlar +açma, +bey, +ci, +ciler, +kapı, Dar +ler, +o ğlu

Ø, +bo ğaz Denderiz

Daraba Deniz

Daralı Ø, +köy

Darı Depo

+çayırı Dere

159 Ø, +içi, +köy Divan

Derin Do ğan

Derman Ø, +cı, +cıl, cılar, +çay, +tepe

Derya Do ğra

Destan -macı

Dı Do ğru

+dedeler Do ğu

Dibek Doktor Sadık Ahmet

Ø, +ta Dokurcun

Dik Dolunay

Ø, +men Donanma

Diken Donat

Dilber Dost

Dile Dö ğ

-k -düren

Dil Dök

-im, -en

Dilmen Dön

Dil ad -er, -ergeçit, -ü

Dinç Doktor Kamil

Dip Doktor Nuri Bayar

Diri Dudu

Dispanser +köy

160 Duman Duy

Dur -ar

-ak, -aklar, - al, -an, -gun, - Düz mu lar Ø, +akça ehir, +da ğ, +yazı Duru Düzen Dut

+lar, +lu

-E-

Efe Elmas

Ø, +li Emeci

Efes Emek

Egemen Ø, +çi, +tar

Eğitim Emel

Eğrelti Emir

+bayırı Ø+ler

Eğri Emrah

Ø, +çay, +o ğlu +lar

Eki Emre

-ci, -inli Emsal

Elif Endam

Elma +lı

+dere, +lı Engin

161 Ensar Er en

Enver Topçuo ğlu Ertu ğrul Gazi Esen

Epçe Es

+ler -en, -enköy, -entepe, -enyurt

Er Eser

Ø, +ba , +do ğdu, Eski

Er Ø, -hal, -Hendek, -Kandıra, - Kazımpa a, -köy, -bedil, -bıçkı, -botba ı, - -en, -enler ciler, -okul, -yatak, -yayla Ercek Eme Erdem Evren Ø, +li Ø, +köy Ergün Eyüp Erkan

Erkaya

-F-

Fabrika Fevzi Pa a

Faruk Benli Fevziye

Fatih Feza

Fener Fındık

Feriz Ø, +lı, +suyu

+li Fidan

Fevzi Çakmak Fide

162 +li Fulya

Figen Sakallıo ğlu Funda

Fikret Furkan

Filiz

-G-

Gaip Genç

+ler Geyik

Garip Geyve

Gazel Gırgır

+ler. +lar

Gazi Gicik

Ø, +ler +li

Gebe Girdap

Ø, +ler Girne

Gece Giz

+ler +em

Geç Gonca

-er, -it Gonca

Gedik Göç

Gedik -men

Gelincik Gök

Gemi

163 Ø, +alp, +çe, +çeler, +göz, Gümü +su, +tepe Ø, +oluk Göl Gün Ø, +ba ı, +ce, +kent, +köprü Ø, +do ğan, +ey, +gör, +ho lar Gömeç Gündüz Gönül +ler Ø, +lü Güne Görele Ø, +ler, +li Gör Gür -en Ø, +pınar Göynük Güray +suyu Gürcan Gurbet Gürbüz Güç Gürz Güçü Güven +cek Ø, -çler Gül Güvercin Ø, +ba ğ, +ce, +deste, +dibi, Güz +gün, +han, +istan, +ler, +lük, +ser, +seren, + en, +tekin Güzel

Gül Ø, +ler

-en, -er Güzlek

-H-

164 Habib Hara

+ler Hark

Hacer +köy

Hacı Harman

+ Bayramlar, +Rahim, +lı, +lık, +tepe +Sadık, +Aliler, +kı la, +köy, +lar, Harunusta +mbey, +mercan, + Muharremler, +Mustafalar, +o ğlu, +Osmanlar, Has +Ramazanlar, +Yakup Hasan

Hak +Tahsin, +bey, +fakı

Hal Hasır

Halas +cılar

Halidiye Ha im

Hallaç Hat

+köy Hatip

Hamam Hayal

Hamit Ø, +ler

+Bey, +Deniz, +li Hayat

Hamza Haydar

Han +lar

Ø, +cı, +lı, +yatak Hayır

Hande +lı

Hanım Hayrettin

+eli Hazal

165 Hazan Ø, +lık

Hazer Hoca

Hazim +Ahmed Yesevi, +köy, +lar, +o ğlu

Hendek Horoz

Hesna Sunter +lar, +lu

Heybet Ho

+li Ø, +gör

Hıramadan Ho nut

+lar Hun

Hırka +lar

Hızır Huzur

Hicran Hür

Hicret Hürriyet

Hicriye Hüseyin

Hilal +li, + eyh

Hisar

-I-

Ihlamur Ø, +lar

Ilıca Iıl

+köy Itır

Iık

166 -Đ-

Đçdedeler Đnci

Đhsaniye Đnek

Đkbaliye +çikı la

Đkizce Đnönü

+Müslim, +Osmaniye Đp

Đkramiye +çi

Đlim Đpek

+bey Đrem

Đlkay Đrfan

Đlmiye Đsa

Đlyas +balı

+lar Đskan

Đmam Đstiklal

+lar Đ aret

Đmren Đtfaiye

Đnce Đyi

-K-

Kabak Kadem

+lar Kader

Kaba Kadı

+köy, +kulak Ø, +köy, +lar

167 Kadife Kan

+kale -maz

Kadir Kantar

Ø, +ler Kanuni

Kahraman Kaplan

Kaktüs Kar

Kalay Kara

+cı +a ğaç, +bacak, +ba , +bayır, +bo ğaz, +ca, +caören, +çalı, +çalılık, Kalayık +çam, +çomaklar, +çökek, +Davutlu, Kalbur +dere, +diken, +göz, +kamı , +kol, +köy, +lar, +man, +manlar, +müezzinler, +cu +nlıkdere, +o ğlan, +Osman, +pelit, +pınar, Kale +pürçek, +su, +teke, +toprak

Kalender Karanfil

Kamelya Kardelen

Kamer Karde

Kamı Kare

+lı Karga

Kanal +lıhanbaba, +lıyeniköy

Kanarya Kar ı

Kanca Kartal

Ø, +lar Kar

Kan +tepe

+lıçay

168 Kasım +pa a

+lar Kazimiye

Ka ık Keçe

+çılar +ci

Katı Keçi

Katip +li

Kavak Kekik

+lar, +lı, +lıorman Keklik

Kav ak Kelebek

Kaya Kemal

Ø, +altı, +ba ı, +cık, +dibi, +iye, +ler, +pa a +larmahmudiye, +larre itbey Kay Kemik -ar, -gan, -ıkba ı +ler

Kepek Kayı +li Kaynar Kerem +ca Kerim Kayran Kertil (kertil) +cık Kervan Kazan Kes +cı +çi Kazım Kes

169 -er, -ik Kısa

Kestane Kıs

+pınarı -ık, -ıkgeçit

Ke kek Kısmet

+ler Kı la

Kevser Ø, +çay

Kıbrıs Kıyı

Kılavuz Kız

Ø, +lar +çemesi, +anlık, +kalesi

Kılıç

Kına Kızıl

Ø, +lı +cali, +elma, +kaya, +üzüm

Kın Kızılcık

+cılar Ø, +burun, +lı, +orman

Kır Kibar

Kıran Kilim

Kır Kiraz

+calar Ø, +lı

Kır Kiremit

-gın, -ık, -malık +lik

Kiri

Kırk +hane

+pınar, +tepe Kitler

170 Koca Köksal

+Ali, +töngel Kömür

Koç +lük

Kofa Köprü

Ko ğuk +ba ı, +lü

+pelit Kör

Kol +sakarya

Kom u Körük

Konacık Kö e

Konca Köy

Konuk +yeri

Ø, +lu Kubilay

Koru Kudret

Ø, +cuk, +türk Kudüs

Koru Kul

-n Kulak

Ø, +lı

Koza Kulfallar

Kozan Kul

Koz +o ğlu

+luk Kum

Kök +ba ı, +köprü, +köy

+çü Kumru

171 Kuray Kuyu

Kurban Ø, +dibi

+lar Kuyumcu

Kurt +lu

+beyler, +köy, +lar Kuz

Kurtul +ca, +kaya

-an, -u Kuzu

Kuru Ø, +luk

Ø, +çe me, +dere, +dil, Küçük +me e Ø, +hamam, +esence, +hataplı, Ku +kaynarca, +kı la, +saraçlı

Ø, +ça Kültür

Kutlu Küp

Ø, +ata +çüler, +lük

Kutuk Küpe

Kuytu +li

-L-

Lale +dere

Latif Limon

Levent +lu

Leylak Lüle

Liman +ci

172 Lütfiye +kö k

-M-

Madan Mehmet Akif Ersoy

+lar Mehmet Zahit

Maden Mehmet

Ø, +ler +çik

Ma ğara Mehtap

Mahdum Mehter

+lar Mekece

Mahmudiye Melek

Maksudiye Melek eoruç

Maltepe Melek esolak

Manav Melen

+lar, +pınarı Melik

Mandal Meltem

Manolya Memnuniye

Mansur Menek e

+lar Meral

Martı

Martin Mercan

+ler Merkez

Mecidiye Ø, +yeniköy

173 Mert Mithat Pa a

Merve Molla

Mesire +Ahmetler, +köy

Mesudiye Muallim Naci

Mesuriye Muharrem

Me e +ler

Ø, +li Mum

Mete +cu

Metin Muradiye

Mevcut Mustafa Ocak

+lar Mutaf

Mevlana +lar

Meydan Mutlu

Meyve Muttalip

Mezbaha Muzafferiye

Millet Müezzin

Milli Egemenlik +ler

Mimar Sinan Müftü

Mis Mürsel

-N-

Nadir Nal

Nailiye +bantlar, +köyü

174 Namık Kemal Ne e

Nar Nevrin

Narin Nilgün

Nasuh Nilüfer

+lar Nine

Naz Ni an

+lı +cı

Necip Fazıl Kısakürek Ni asta

Nehir Nuri

Ø, +kent +Osmaniye, +ye

Nem Nur

+li +lu

Nergiz Nüzhetiye

-O-

Ocak Oluk

Oğuz Oral

Ø, +han Orbay

Ok Orhan

+çular +gazi

Okul Orkide

Ol Orman

+gun Orta

175 Ø, +köy, +nca +evler

Oruç Ova

Ø, +lu +lı

Osman Ozan

+bey, +lar, +lı Ø, +lar

Otuziki

-Ö-

Öbek -gü

Ödül Örnek

Öğretmen Özal

Ömer Özbek

Ø, +a ğa, +ba oğlu Özden

Ömür Özen

Ön Özer

Önder Özge

Öner Özgü

Ören Özgür

Ø, +cik, +tepe Özlem

Ör

-P-

Pabuç +çular

176 Pamuk Ø, +lı

Ø, +lar, +ova Pilav

Pancar +cı

Papatya Pirinç

Para Pir

+lı +ler

Park Porsuk

Parla Postane

-k Pot

Pa a +lar

Ø, +köy, +lar Potuk

Pazar +lar

+köy Poyda

Pehlivan +lar

Pembe Poyraz

Petek Ø, +lar

Pınar Pul

-R-

Recai +ler

Recep Renk

Refik Resul

Reis +ler

177 Re adiye Rüstem

Ru en +ler

-S-

Saadet Salkım

Sabır Sallı

+lar, +lı +kaya

Safi Salman

+bey +lı

Safran Saman

+cık +pazarı

Sa ğlam Sanayi

Sa ğlık Sancak

Sahil Sapanca

Sait Faik Saraç

Sak +lar, +lı

Saka Saray

Sakar Baba Ø, +köy

Sakarya Sarı

Sakin Ø, +Ahmetler, +beyli, +calar, +gazi, +köy, +o ğlu, +yer Saklı Sarma ık Salihiye Sarp Salim

178 Savul Selim

Saydam Selin

Saz Selvi

Ø, +lıdere Sema

Seba Semer

Sebat +ciler

Sebil Sepet

+ler +çiler

Seç Serap

-er, -kin Serçe

Sedat Kirtepe

Sefa Serhat

Sefer Serin

+ler Serpil

Seha Servetiye

Seki Set

+harman +çe

Sel Sev

Selahiye -gi, -il, -imli, -inç

Selam Seyfe

Selanik +ler

Selçuk Seyhan

+lu Seyif

179 +ler Son

Sezen Ø, +gül

Sezer Sö ğüt

Sıra +lü

Ø, +köy Sön

Sırım -mez

Sırma Sper

Sigorta Stad

Sinan Suat

Ø, +o ğlu Su

Sipahi +ba ı, +bata ğı, +bendi, +çatı, +kenarı, +lu Sivri Sucaflı +tepe Sultan Sofu Süleyman +lar +bey, +iye So ğan Pazarı Sümbül So ğu Ø, +lü -cak Sünbül So ğuk Süngüt +su Sürat Sokullu Süt Sol +alan, +çü -aklar, -maz

180

--

afak ehit C. Özdemir

ahin ehit Ekrem Bayramo ğlu

Ø, +ler ehit Fethi Akalın

ah ehit Đlhan Aras

+melek, +varmaz ehit Đsmail eremet

akrak ehit Kemal Durak

al ehit Kenan entürk

an ehit M. Akyıldız

+lı ehit Mehmet Karaba oğlu

a ehit Mehmet Öztürk

-tılar ehit Mesut Kaplan

ebboy ehit Metin Akku

ehit Adil Mutlu ehit Musa Kılıç

ehit Ahmet Akyol ehit Mustafa Aytar

ehit Ahmet Đ çi ehit Mustafa özen

ehit Ali Borinli ehit Muzaffer Çetin

ehit Ali Kaya ehit Naci Akar

ehit Astsubay Ya ar Güller ehit Osman Temiz

ehit Ayhan Akta ehit Salih Polat

ehit Bilal Soybilgiç ehit Selçuk Esado ğlu

ehit C. Karaca ehit Yasin Yüksel

181 ehit Ø, +iye

+ler evketiye

ehren eyh

eh +köy

+timarı eyh

eker +ler

Ø, +ler ifa

emen im ir

+ler irin

en Ø, +evler

Ø, +el, +er, +lik ükran

erbet ükriye

Ø, +pınarı ükür

eref +ler

-T-

Tabak Tarabya

Ø, +haneTahir Tarak

Takat +lı

+dere Tarla

Tan Ta ağil

Tanı Ta

-

182 +burun, +kısı ğı, +lıgeçit, Ø, +o ğlu +lık, +oluk, +oluk, +yatak, Teselli Ta Te vikiye -kın Tetik Tat Tez -lı +gel Tayfun Tı ğ Teberik +cılar Te ğmen Tıkız Tekel Tırman Teke -dılar +ler, +taban Tekin Tokmak Tekne +lıdere +ler Top Tel +a ğaç, +lu Tel Top +li +çu Tepe Tor Ø, +köy, +kum, +li, +tarla, Toygar +üstü Tömek Tepsek Ø, +ler Terzi Trabzon

183 Trafo -mez

Tuna Tül

Tunca Tümen

Tunç Türbe

Turan Ø, +köy

Turgut Türk

+lu +beylikı la, +çayba ı, +men, +ormanköy Turna Tüt Ø, +dere, +lı -en, -er Tuzak Tütün Tuzla +cü Tüken

-U-

Uçak Usta

Ufuk Uy

Uğur -gar, gun

Ø, +lu Uzak

Ulu +kı la

Ø, +da ğ, +yol Uzay

Ulus Uzel

Umur Uzun

+bey

184 Ø, +alan, +caorman, +çınar, +düz, +köy, +kum

-Ü-

Üç Ø, +ce

+erenler, +evler, +oluk, Üstad

Ülkü Üst

Ün +ün

Ünal Üvez

Üniversite Üzüm

Ünlü

-V-

Vagon Vatan

Vakıf Veysel

Van +ler

+lılar Vi ne

Var Volkan

+lık

-Y-

Ya ğ Ya ğmur

+basan, +cılar, +o ğlu Yahya

Ya ğız +Kemal, +lar, +lı

185 Yaka Ø, +geçit, +mezar

Yakın Ya ar

Yakup Ø, Yedekçi

+kalfallar Ya mak

Yalçın Yava

Yalı Yavru

Yalım Yavuz

Yalpan Yay

+kaya Ø, -la, -lak

Yamaç Yaya

Yaman +lar

Ø, +lar Yazar

Yamarı +lar

Yanık Yazı

Ø, +sayvant +lı, +gürgen

Yaprak Yaz

Yara +lık, +lıkpınarı

+lar Ye ğen

Yarı +ler

+ca Yel

Yasa Yem

Yasemin Yemi

Yassı +li

186 Yener +lık

Yeni Yörük

Ø, +Bosna, +cami, +cami Ø, +yeri mahallesi, +çar ı, +mahalle, +çam, Yukarı +do ğan, +gün, +kı la, +köy, +ormanköy, +yayla +ba ğlarba ı, +çalıca, +çarı ğıkuru, +dere, +güvençler, +hüseyin eyh, Yer +kirazca, +sarıköy Ye il Yulaf Ø, +dere, +köy, +ler, +ova, +lı +tepe, +yurt Yumak Yılan Yum +lıkaya -uk Yıldırım Yunus Yıldız Ø, +Emre, +A ğa Ø, +tepe Yurt Yıl Ø, +luk -gın, -maz Yuva Yi ğit Ø, +lı, +lıdere, +lık Yo ğurt Yüksel +çu Ø, +köy Yoku Yün +dibi +cü Yonca

Yonga

187 -Z- Zeytin

Zafer Zıngıl

Zambak +kı la

Zarif Ziahmet

Zede Zinde

+ler Ziya Pa a

Zemin Zor

Zenbil +lu

Zengin Zuhal

Zerafet Zübeyde Hanım

Zeybek Zümrüt

188 BÖLÜM 4: SAKARYA ĐLĐ YERLE Đ M YERLER Đ ADLARININ SÖZ VARLI ĞININ ĐNCELENMES Đ

“Peki nedir söz varlı ğı ? Söz varlı ğı, en kısa tanımıyla kültürün aynasıdır. Bir toplumun ya ayı ına, ya ayı ekline, hayata bakı tarzına, maddî ve manevî de ğerlerine, inançlarına kısacası kültürüne ili kin ilk bilgileri söz varlı ğından elde edebiliriz. Söz varlı ğı toplumun konu tu ğu dilin kelimelerini, deyimlerini, hazır söz kalıplarını, atasözlerini kapsar. Bir dilin söz varlı ğı, aynı zamanda o dili konu an toplumun kavramlar dünyası, dünya görü ünün bir kesitidir . Bir toplumun ya ama tarzının yanı sıra, hangi uluslarla ne ölçüde ili kiler kurmu olduğu, nelere de ğer ve önem verdi ği, nükteye olan e ğilimi söz varlı ğının incelenmesiyle ortaya konulabilir. Her dili konu an toplum, çevresini, çevresindeki olayları, gerçekleri kendisine göre algılamakta ve anlamakta, ana dilinde olu mu kavramlarla anlatmaktadır. Kısacası söz varlı ğı, dünyayı kendi dil penceresinden görmek, anlamak, yorumlamak ve anlatmaktır” (Aksan, 1996: 7-8 ). 4.1. Kelimelerin Sayıları Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında tekrar eden kelimelerle birlikte 2036 adet kelime kullanılmı tır. Bu 2036 adet kelime içinde 1612 adet farklı kelime mevcuttur. Bu da Sakarya ili yerle im yerleri adlarının söz varlı ğı açısından bir zenginlik olu turdu ğunu göstermektedir. Yine bu 2036 adet kelimenin tekrar etmeyen kelimelerine ve tekrar eden kelimelerinin kaç adet ve kaç kez tekrar etti ğine de ğinecek olursak: 1296 adedi bir kez, 235 adedi iki kez, 61 adedi üç kez, 13 adedi dört kez ve 7 adedi be kez kullanılmı tır. Be ten fazla aynen tekrar eden yer adı bulunmamaktadır.

4.2. Tek Kelime Ve Đki Ya Da Daha Fazla Kelimenin Birle mesi Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarındaki söz varlı ğı daha çok iki kelimelik yerle im yerleri adlarından olu maktadır. Sakarya merkez mahalle, sokak ve cadde isimlerinin büyük ço ğunlu ğu tek kelimelik yer isimleridir. Sakarya merkez köy isimleriyle, ilçe ve ilçelere ba ğlı yerle im yerleri isimleri ise mahalle, sokak ve cadde isimleri gibi tek kelimelik isimler de ğil, büyük ço ğunlu ğu birle ik isimlerdir. Tek kelimelik yer adları azınlıktadır. Tek kelimelik isim verme alı kanlı ğının özellikle son yıllarda yo ğunluk kazandı ğını, biraz da bu nedenden dolayı Sakarya merkez mahalle, sokak ve cadde isimlerinin tek kelimelilerden olu tu ğu söylenilebilir.

189 4.3. Türkçe-Alıntı Kelimeler Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adlarının söz varlı ğındaki esas yo ğunlu ğu Türkçe kökenli kelimeler olu turmaktadır. Fakat Sakarya ili yerle im yerleri adlarındaki söz varlı ğının içerisindeki alıntı kelimeler azımsanacak gibi de ğildir. Alıntı kelimelerin ço ğunlu ğunu Arapça ve Farsça kökenli kelimeler olu turmaktadır. Özellikle de ki i isimleriyle olu turulan yerle im yerleri adlarının büyük ço ğunlu ğu Arapça ya da Farsça’dır. Ki i isimlerine ilave olarak, Adil, Ahibaba, Ahilar, Alemdar, Bezirci, Caferiye, Cami, Celaller, Cem, Cemre, Cenap, Cer, Cevher, Cihat, Cumalı, Çelebi, Emsal, Emir, Feza, Filiz, Gaipler, Garip, Gazeller, Gazi, Gaziler, Gurbet, Habibler, Hacılar, Hal, Hamam, Has, Hasırcılar, Hat, Hatip, Hayal, Hayaller, Hayat, Hayırlı, Hazan, Hendek, Heybetli, Hırka, Hızır, Hicret, Hicriye, Hilal, Hisar, Hisarlık, Huzur, Hür, Hürriyet, Itır, Đkramiye, Đhsaniye, Đkbaliye, Đlimbey, Đmamlar, Đstiklâl, Đ aret, Đtfaiye gibi Arapça’dan dilimize geçen adlarla; Ambarlı, Bahçıvan, Bahtiyar, Bedir, Bülbül, Can, Canan, Cihan, Çe me, Cihangir, Civan, Çevik, Çınar, Çıracı, Çırak, Derman, Derya, Destan, Dilber, Dispanser, Divan, Endamlı, Emektar, Girdap, Gonca, Gül, Gülistan, Gürz, Hak, Han, Hande, Hara, Harmanlık, Harmantepe, Hocaköy, Hocalar, Hocao ğlu, Horozlar, Ho , Ho gör, Ho nut, Hunlar, Huzur gibi Farsça’dan alınan birçok isim Sakarya yerle im yerleri adı olarak geçmektedir. Yine ki i isimlerinin büyük ço ğunlu ğu Arapça ve Farsça’dan alıntılanan adlardır.

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında Arapça ve Farsça’nın dı ındaki dillerden alıntılanan kelimelerden olu an yerle im yerleri adlarının da bulundu ğu a ikârdır. Örne ğin, Mo ğolca kökenli Ceylan, Yunanca kökenli Açelya, Çerez, Defne, Ihlamur; Đtalyanca kökenli Fulya adı Sakarya ili yerle im yerleri adlarının söz varlı ğını olu turan adlardır.

Alıntı kelimelerin büyük ço ğunlu ğu tek kelimelik isimlerdir. Birle ik kelimelerin yo ğun oldu ğu köy ve ilçe isimlerinde Türkçe kelimeler daha yo ğun kullanılmı tır.

4.4. Soyut – Somut Kavramlar Açısından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları

Sakarya ili yerle im yerleri adları söz varlı ğında somut kavramlar soyut kavramlara oranla daha çok kullanılmı tır. Bunda da insano ğlunun yer isimlendirmesi yaparken daha çok gözle görülebilen, elle tutulabilen ya da varlı ğı a ikar olan nesnelerden

190 hareketle isimlendirmede bulundu ğunu söyleyebiliriz. Sakarya ili yerle im yerleri adlarına soyut- somut kavram açısından bakıldı ğında ço ğunun Akçagöl, Adapazarı, Acı Elmalı, Açelya, Ardıçbeli, Bakırlı, Budaklar, Bülbül, Demirkapı, Do ğantepe, Bu ğday, Boncuk, Bostancı, Arı, Akçakamı , Akçakaya örneklerinde oldu ğu gibi ba ta coğrafî kavramlar olmak üzre somut adlar oldu ğunu görürüz. Fakat soyut kavramlardan olu an Sakarya ili yerle im yerleri adları da çok miktarda bulunmaktadır. Barı , Bereket, Bezgin, Bilge, Birlik, Buyruk, Celaller, Cumhuriyet, Dilek, Dinç, Dost, Emel, Genç, Gizem, Gürbüz, Güven, Güzel, Habipler, Hacıköy, Hacılar, Hak, Has, Hayal, Hayat, Hayırlı, Hazan, Heybetli, Hicran, Hocaköy, Hocalar, Ho , Đyi, Ho gör, Huzur, Đrfan, Đskan, Đstiklal, Hür, Đmamlar, Hürriyet, Ho nut, Hayaller, Hal, Güzeller, Emir, Erdem, Erdemli, Çelebi, Bilgin gibi yerle im yerleri adları buna örnek verilebilir.

4.5. Kelimelerdeki Đki Anlamlılık Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları

Bilindi ği üzere ço ğu özel ismin kayna ğını tür adları olu turmaktadır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarının verilmesinde direkt olarak tür adından mı yoksa özel addan mı yaralanıldı ğı konusu özel bir çalı ma alanını olu turdu ğu için bununla ilgili kesin sonuçlara ula ılmakta zorlanılmı tır. A ağıda sıralanan kelimelerin Sakarya ili yerle im yerleri adlarına verilme sebebi o yerle ilgili bir ki iden mi yoksa kendi içlerinde bir tür adından mı kaynaklandı ğı bilinememektedir. Örne ğin, Ceylan yer adının bir ki i adı olarak mı yoksa bir hayvan ismi olarak mı o mekâna verildi ği özel bir çalı ma alanını gerektirdi ğinden bu konuyla ilgili herhangi bir sonuca ula ılamamı tır.

Ada, Adil, Akgül, Akın, Alev, Arda, Ata, Aydın, Aydo ğan, Bahar, Bahtiyar, Barı , Batur, Bilge, Bilgin, Bulut, Burak, Can, Canan, Canda , Caner, Celaller, Cem, Cemre, Cengiz, Ceylan, Cihan, Cihangir, Cihat, Ça ğla, Ça ğlar, Ça ğlayan, Çelik, Çetin, Çiçek, Çi ğdem, Çile, Defne, Deniz, Derman, Derya, Dilber, Dilek, Duman, Duran, Durmu lar, Efe, Elmas, Emel, Emir, Engin, Erdem, Eren, Fidan, Fulya, Funda, Furkan, Gizem, Gonca, Gökçe, Gönül, Gül, Gülen, Güler, Gülhan, Gülseren, Gül en, Gültekin, Güray, Hande, Hayal, Hazan, Đnci yerle im yerleri adları hem ki i adı hem de tür adı olarak kullanılan adlardır. Ba ğ, Ba ğlama, Do ğan, Do ğantepe adları da birer seste kelime olup hangi anlamda kullanıldıkları kestirilememektedir.

191 4.6. Argo Kullanımı Açısından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları

Bir toplumda geçerli genel dilden ayrı, ama ondan türemi olan, yalnızca belirli çevrelerce kullanılan, toplumun her kesimince anla ılmayan, kendine özgü olan argo kelimeler de yerle im yerleri adlarında geçen adlardır. Sakarya ili yerle im yerleri adları içerisinde argo adlar pek yer almamakla birlikte Gebe , Gebe ler, Gırgırlar gibi kelimelerle kar ımıza çıkmaktadır.

4.7. Anlamsal Bakımından Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları

Đnsanların ya adıkları çevre, içinde bulundukları ortam ve do ğa olayları söz varlı ğının olu masında çok büyük etkisi olan unsurlardır. Yukarıçalıca-Aağıçalıca gibi do ğrultu ve yön belirten adlar, insanın ya amında önemli bir yer tutan tepe, da ğ, göl, su gibi co ğrafî terimler mekânları tasvir etmede kolaylık sa ğladı ğından olsa gerek çok fazla kullanılan yerle im yerleri adlarıdır. Yine ehirlerin isimleri, özellikle göç yoluyla gelenlerin yo ğun olarak bulundukları mekânlara bir kimlik gibi verilen yerle im yerleri adlarıdır. Sakarya ili yerle im yerleri adları söz varlı ğında en fazla kullanılan kelimelerden biri de renk isimleridir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarındaki renk isimlerinin fazla olması insanımızın renklerin tasvir etmedeki rolünün farkında oldu ğunun en büyük göstergesidir. Fakat Akyazı, Karasu gibi bazı yerleim yerleri adlarındaki renk isimleri renk belirtmenin yanında yön de belirtmektedirler.

Sayı isimlerinden belli anlamlar yüklenilen üç, be gibi kelimeler Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yer almakla birlikte, sayılar Sakarya ili yerle im yerleri adları söz varlı ğında çok kullanılan adlar de ğildirler. Maden ve madenle ilgili adlar, zaman kavramıyla ilgili adlar, vasıf ifade eden adlar, ebat belirten adlar, boy ve topluluk adları Sakarya ili yerle im yerleri adlarında ad vermede sıkça kullanılan adlardır.

Đnsano ğlunun ya amında ve buna ba ğlı olarak söz varlı ğının olu masında bitkilerin ve hayvanların yeri apayrıdır. Buna ba ğlı olarak bitki ve hayvan isimleri yer adı vermede çokça ba vurulan adlar olmu lardır. Çiçek isimleri, meyve isimleri, a ğaç isimleri, tahıl ve sebze adları gibi bitkilerle ilgili isimler Sakarya ili yerle im yerleri adlarının söz varlı ğında önemli bir paya sahip adlardır. Hayvanlarla ilgili adlardan ku adları, evcil

192 hayvan adları, evcil olmayan hayvan adları Sakarya ili yerle im yerleri adlarının verilmesinde en az bitki isimleri kadar öneme sahip adlardır.

Đnsanların fiziksel ya ayı ı ve bu ya ayı ta payı olan unsurlar da Sakarya ili yerle im yerleri adlarının söz varlı ğının olu masında etkendirler. Yapı ve yapıt adları, kurum adları, e ya ve e yalarla ilgili adlardan tarımda kullanılan adlar, tekstil ürünleriyle ilgili adlar, askerlikle ilgili adlar, ev e yaları ile ilgili adlar, yiyecek ve içecek adları Sakarya ili yerle im yerleri adlarında sıkça kullanılan adlardır.

Đnsanın fiziksel ya amıyla birlikte ruhsal ya amıyla da ön planda olan varlıktır. Duygusal ya ayı ile ilgili adlardan din ile ilgili adlar, günlük hisler, tarihsel olay ya da sosyal mesaj ifade eden adlar yine Sakarya ili yerle im yerleri adları söz varlı ğının olu masında rol oynayan adlardır.

Ki ilerin kendi varlıklarıyla ilgili adlardan ki i adları, ünvan adları ve meslek adları kalabalık söz varlı ğıyla Sakarya ili yerle im yerleri adlarında yer almı tır.

4.8. Yerel Özellik Ta ıyan Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adları

Yemek, a anlamına gelen A ırlar, i aret ya da tarla ortası anlamlarına gelen Bel, ihtiyar ya da Hristiyan kadın için kullanılan Cece, tencere, fırın tepsisi anlamında kullanılan Çövenci, sivri tepe anlamında kullanılan , içi anlamında kullanılan Emeci, kapan, tuzak anlamında kullanılan Fakı, çamur olmayan yer için kullanılan Kayrancık, sarp yer için kullanılan Yalpan, balçık için kullanılan Çökek yerle im yerleri adlarıyla Dibek, Dibekta , Gömeç, Göynüksuyu, Abalı, Alıplar, Arpa lar, Ba ğılar, Güçücek, Denderiz, Gedik, Hara, Görele, Daraba, Botba ı, Civek, Civelek, Dokurcun gibi yerle im yerleri adları özellikle Sakarya yöresi söz varlı ğını olu turan yerel adlardır.

193 BÖLÜM 5: SAKARYA YERLE Đ M YERLER Đ ĐSĐMLER ĐNĐN TASN ĐF ÇALI MALARI

5.1. Sakarya Yerle im Yerleri Đsimlerinin Anlamsal Tasnifi

5.1.1.Tabiata Ve Fiziksel Ko ullara Dayanan Yerle im Yerleri Adları

5.1.1.1. Çevreyle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

5.1.1.1.1. Do ğrultular

Açmaba ı Dereiçi Köprüba ı

Alaniçi Derin? Kö e

Ardıçbeli Dı dedeler Kumba ı

Arka Dip Kuyudibi

Aağıçalıca Do ğu Kuzca

Aağıçarı ğıkuru Eskibotba ı Kuzkaya

Aağıdere Gölba ı Merkez

Aağıkirazca Güldibi Merkezyeniköy

Aağısarıköy Güney Ortaköy

Beldibi Đçdedeler Sukenarı

Botba ı Kar ı Teketabanı

Civcivgüneyi Kayaaltı Tepeüstü

Çayırba ı Kayaba ı Yukarıba ğlarba ı

Çukurhan Kayadibi Yukarıçalıca

Çukurköy Kayıkba ı Yukarıçarı ğıkuru

Da ğağzı Kıyı Yukarıdere

194 Yukarıgüvençler Yukarıkirazca Zemin

Yukarıhüseyin eyh Yukarısarıköy

5.1.1.1.2.Coğrafya Adları

5.1.1.1.2.1. Kayna ğı Su Olan Adlar

Ada Bo ğazköy Do ğançay

Adapazarı Ceylandere Eğriçay

Adatepe Ça ğlayan Elmadere

Akan Çayba ıfuadiye Eme

Akar Çayba ıyeniköy Fındıksuyu

Akarsu Çaykı la Göksu

Akçagöl Çayköy Göl

Akçapınar Çe memeydanı Gölba ı

Akçay Çıralıdere Gölce

Akgöl Darbo ğaz Gölkent

Akpınar De ğirmendere Gölköprü

Aksu Deniz Göynüksuyu

Altındere Denizköy Gürpınar

Ark Dere Kanal

Aağıdere Dereiçi Kanlıçay

Belpınarı Dereköy Karaçökek

Bıçkıdere Derya Karadere

195 Karapınar Limandere Sukenarı

Karasu Manavpınarı erbetpınarı

Kestanepınarı Nehirkent Takatdere

Kırkpınar Pınarlı Tokmaklıdere

Kı laçay So ğuksu Turnadere

Kuruçe me Suba ı Yazlıkpınarı

Kurudere Subata ğı Ye ildere

Kuyu Subendi? Yukarıdere

Kuyudibi Suçatı Yuvalıdere

5.1.1.1.2.2. Kayna ğı Da ğ Olan Adlar

Adatepe Hacıkı la Ba ğlarba ı

Akçakaya Đnekçikı la Bahçe

Akçayır Kı la Bakacak

Akçukur Küçükkı la Ballıkaya

Akkaya Uzakkı la Batakköy

Akova Yenikı la Bayır

Akseki Zıngılkı la Bayırakça ehir

Aktarla Türkbeylikı la Belde

Akta Alancuma Beyköy

Akyazı Alandüzü Bo ğazköy

Çaykı la Altınova Boztepe

196 Büyükgeçit Düzakça ehir Kadıköy

Camitepe Düzda ğ Karabayır

Çakalda ğ Düzyazı Karaköy

Çamtepe Eğreltibayırı Karatoprak

Çatalkaya Esenköy Kartepe

Çayba ıyeniköy Esentepe Kavaklıorman

Çayır Esenyurt Kav ak

Çayırba ı Eski Hendek Kaya

Çayköy Eskiyayla Kayaaltı

Çıralıdüzü Evrenköy Kayaba ı

Çiftlik Geçit Kayacık

Çobansayvant Gedik Kayadibi

Çökekler Göktepe Kayalarmahmudiye

Çukurköy Gümüoluk Kayalarre itbey

Da ğağzı Hallaçköy Kırktepe

Da ğdibi Harkköy Kıyı

Da ğyeniköy Harmanlı Kızılcıkorman

Da ğyoncalı Harmantepe Kızılkaya

Dedeyeri Hat Koru

Denizköy Hendek Korucuk

Dibekta Hocaköy Kumba ı

Dönergeçit Ilıcaköy Kumköprü

Duduköy Kabaköy Kurtköy

197 Kuzkaya Ta lıgeçit Yanıksayvant

Maltepe Ta lık Yassıgeçit

Merkezyeniköy Ta oluk Yassımezar

Orman? Ta yatak Yayla

Ovalı Tepe Yaylak

Örentepe Tepeköy Yazılı

Pamukova Tepekum Yeniköy

Pazarköy Tepetarla Yeniormanköy

Sallıkaya Tepeüstü Yeniyayla

Sarıköy Türkormanköy Yer

Sarıyer Ufukyaylası Ye ilköy

Sarp Uluda ğ Ye ilova

Sekiharman Uzuncaorman Ye iltepe

Sıraköy Uzundüz Ye ilyurt

Sivritepe Uzunkum Yılanlıkaya

Subendi Volkan Yoku dibi

Tarla Yaka Yörükyeri

Ta burun Yalpankaya Yukarısarıköy

Ta kısı ğı Yamaç Yükselköy

5.1.1.1.2.3. Ba ka ehir Ya Da Mevkilerin Adları

Altay Anadolu Anafartalar

198 Ankara Kıbrıs Trabzon

Aral Mesudiye Tuna

Efes Selanik

Girne Tarabya

5.1.1.1.3. Renk Adları

Akbalık Akpınar Gökgöz

Akballar Akseki Göksu

Akba lı Aksu Göktepe

Akça Aktarla Kara

Akçagöl Akta Karaa ğaç

Akçakamı Aktefek Karabacak

Akçakaya Akyazı Karaba

Akçapınar Alaca Karabayır

Akçay Bayırakça ehir Karabo ğaz

Akçayır Beyaz Karaca

Akçukur Bozören Karacaören

Akdo ğan Boztepe Karaçalı

Akgöl Çakıro ğlu Karaçalılık

Akkaya Düzakça ehir Karaçam

Akkum Gök Karaçomaklar

Akova Gökçeler Karaçökek

199 Karadavutlu Karapınar Sarıgazi

Karadere Karapürçek Sarıköy

Karadiken Karasu Sarıo ğlu

Karagöz Karateke Sarıyer

Karakamı Karatoprak Solaklar

Karaköy Kızılcaali Ye il

Karalar Kızılelma Ye ildere

Karaman Kızılkaya Ye ilköy

Karamüezzinler Kızılüzüm Ye iller

Karanlıkdere Melek esolak Ye iltepe

Karao ğlan Sarıahmetler Ye ilyurt

Karaosman Sarıbeyli

Karapelit Sarıcalar

5.1.1.1.4. Evrenin Đ leyi i Đle Đlgili Adlar

Altını ık Cihan Feza

Ay Damla Gök

Ayaz Dolunay Güne

Aydınlık Duman Güne ler

Aydo ğan Esen Güne li

Buhar Esenköy Iık

Bulut Esentepe Kamer

200 Poyraz afak Yel

Poyrazlar Ufuk Yıldırım

Sel Uzay Yıldız

Sema Ya ğmur

5.1.1.1.5. Sayı Adları

Be de ğirmen Đkizceosmaniye Üçevler

Be evler Kırkpınar Üçoluk

Be köprü Otuzikievler

Đkizcemüslim Üçerenler

5.1.1.1.6. Maden Ve Madenle Đlgili Adlar

Altındere Çelikdere Kömürlük

Altını ık Çelikler Maden

Altınoluk Demirkapı Madenler

Altınova Demiraçma Tunç

Bakır Demirler Tuzla

Bakırlı Demiro ğlu

Cevher Gümü oluk

201 5.1.1.1.7. Zaman Kavramıyla Đlgili Adlar

Alancuma Gündüzler Yazlık

Bahar Günho lar Yazlıkpınarı

Cumalı Güz Yenigün

Geceler Güzlek

Gündo ğan afak

5.1.1.1.8. Vasıf Đfade Eden Adlar

Acar Ba aklı Çevik

Acıelmalı Baygın Çıkmaz

Acıelmalık Benli Çiçekli

Açık Bezgin Çil

Asil Biçimli Çubuklu

Askılı Birle ik Çukur

Atak Boylu Da ğlı

Atık Canlı Dar

Atılgan Cici De ğerli

Ayrı Çakmaklı Dik

Ayrık Çalımlı Dinç

Ba ğlı Çatalkaya Diri

Bahtiyar Çatalköprü Do ğru

202 Döner Genç Kulaklı

Dönergeçit Gönüllü Kuru

Durgun Güç Kuruçe me

Duru Gür Kurudere

Düz Hamitli Kurudil

Düzakça ehir Hayırlı Kurume e

Düzda ğ Heybetli Kutluata

Düzyazı Ho Kuytu

Efeli Hüseyinli Küpeli

Eğri Đnce Latif

Eğriçay Đyi Merkezyeniköy

Emektar Kanmaz Mert

Endamlı Karadavutlu Narin

Erdemli Kare Ovalı

Eski Katı Paralı

Eskibıçkı Kaygan Parlak

Eskihal Kepekli Sabırlı

Eskihendek Kesik Sa ğlam

Eskikazımpa a Kınalı Sakin

Eskiköy Kırgın Salmanlı

Eskiokul Kırık Sarıbeyli

Eskiyatak Kibar Selçuklu

Eskiyayla Körsakarya Serin

203 Sevimli Turnalı Yavuz

Sıraköy Tükenmez Yeni

Sırma Uğurlu Yenicami

Sivritepe Uğurlu Yeniçam

So ğuksu Uluda ğ Yeniçar ı

Solmaz Uluyol Yenido ğan

Sönmez Uygun Yenigün

Sulu Ünlü Yenikı la

anlı Üstün Yeniköy

anlı Ya ğız Yeniormanköy

en Yahyalı Yeniyayla

irinevler Yakın Yılgın

Ta kın Yalpankaya Yi ğit

Ta lık Yaman Yumuk

Telli Yanık Yuvalı

Tepeli Yanıksayvant Zarif

Tetik Yassı Zengin

Tokmaklıdere Yassıgeçit Zorlu

Topa ğaç Yassımezar

Turgutlu Yava

204 5.1.1.1.9. Ebat Belirten Adlar

Basık Kısıkgeçit Uzakkı la

Büyükesence Kocaali Uzun

Büyükgeçit Kocatöngel Uzunalan

Büyükhataplı Küçük Uzuncaorman

Büyükyanık Küçükesence Uzunçınar

Dar Küçükhamam Uzundüz

Darbo ğaz Küçükhataplı Uzunköy

Güçücek Küçükkaynarca Uzunkum

Gür Küçükkı la Yakın

Gürpınar Küçüksaraçlı Yarıca

Đnce Orta Yassı

Kare Ulu Yassıgeçit

Kısa Uluda ğ Yassımezar

Kısık Uluyol

5.1.1.1.10. Boy Ve Topluluk Adları

Ahibaba Bileciler Çelebiler

Ahilar Budaklar Çengeller

Akarca, Ceceler Çerçiler

Bayat Çakallık Çıldırlar

205 Çiçekli Ka ıkçılar Ta ağıl

Çökekler Kızılcık Tavuklar

Çubuklu Kızılkoyunlu Umurbey

Demirler Kurtbeyler Ya ğbasan

Dodurga Kurtköy Ya ğcılar

Durmu lar Kurtlar Yahyalar

Elmalı Kuyumculu Yuva

Emirler Manavpınarı Yuvalar

Gökçeler Ozanlar Yuvalıdere

Hacılar Pa aköy Yuvalık

Hallaçköy Pehlivan Türkbeylikı la

Haydarlar Poyrazlar Türkçayba ı

Hüseyinli Resuller Türkçaykı la

Đlyaslar Rüstemler Türkmen

Đmamlar Sarıcalar Türkormanköy

Kamı lı Sipahi Hunlar

Karaman Sofular Osmanlı

Karapınar Solaklar Yörükyeri

Karapürçek eyhler Göçmen

Karateke Taraklı

206 5.1.1.2. Bitkilerle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

5.1.1.2.1.Çiçek Ve Çiçek Đle Đlgili Adlar

Açelya Gülistan Nergiz

Çiçek Güller Orkide

Çi ğdem Güllük Ortanca

Fulya Hanımeli Papatya

Funda Kaktüs Sümbül

Gelincik Karanfil Sünbül

Gonca Kardelen ebboy

Gül Konca Yasemin

Gülce Lale Yonca

Gülba ğ Leylak Zambak

Güldeste Manolya

Gülgün Menek e

5.1.1.2.2. Meyve Ve Meyve Đle Đlgili Adlar

Acıelmalı Ça ğla Elmadere

Acıelmalık Çilek Elmalı

Armut Çilekli Fındık

Armutlu Dutlar Fındıklı

Aağıkirazca Dutlu Fındıksuyu

207 Karapelit Kiraz Salkım

Kestanepınarı Kirazlı Üzüm

Kızılcık Kocatöngel Vi ne

Kızılcıklı Ko ğukpelit Yukarıkirazca

Kızılcıkorman Limonlu Zeytin

Kızılelma Meyve

Kızılüzüm Nar

5.1.1.2.3. A ğaç Ve A ğaç Đle Đlgili Adlar

Akasya Çınardibi Me e

Alaa ğaç Çınarlık Me eli

Ardıç Defne Selvi

Asma Filiz Sö ğütlü

Çamlı Ihlamur im ir

Çamlıca Karaa ğaç Topa ğaç

Çamlık Karaçam Uzunçınar

Çamtepe Kavaklı Yazılıgürgen

Çamyolu Kavaklıorman Yeniçam

Çınar Kurume e

208 5.1.1.2.4. Tahıl Adları

Bu ğday Darıçayırı Pirinç

Bu ğdaylı Ekinli Yulaflı

5.1.1.2.5. Sebze Adları

Kabaklar Pancar So ğanpazarı

5.1.1.2.6. Di ğer Bitki Ve Bitki Parçaları Đle Đlgili Adlar

Akçakamı Dallı Koza

Ba ğlar Diken Pamuk

Ba ğlık Eğreltibayırı Pamukova

Budaklar Fideli Salkım

Çaltıcak Kamı lı Sarma ık

Çay Karaçalı Saz

Çimen Karaçalılık Sazlıdere

Çubuklu Karaçomaklar Yaprak

Da ğyoncalı Karadiken

Dal Karakamı

209 5.1.1.3. Hayvanlarla Đlgili Yerle im Yerleri Adları

5.1.1.3.1. Ku Adları

Akdo ğan Kanarya Martı

Bülbül Kargalıhanbaba Saka

Civcivgüneyi Kargalıyeniköy Serçe

Do ğancı Keklik ahin

Do ğancıl Kumru Turna

Do ğancılar Ku Turnadere

Güvercin Ku ça Kartal

5.1.1.3.2. Evcil Hayvan Adları

Arı Keçili Tekeler

Horozlar Koç Teketaban

Horozlu Kuzu

Karateke Kuzuluk

5.1.1.3.3. Evcil Olmayan Hayvan Adları

Akbalık Ceylan Çakallık

Balık Ceylandere Kaplan

Balıklıihsaniye Çakallar Kelebek

210 Kurtbeyler Kurtlar Porsuk

Kurtköy Mercan Yılanlıkaya

5.1.2. Đnsanlara Ve Topluluklara Dayanan Yerle im Yerleri Adları

5.1.2.1. Ki ilerin Fiziksel Ya ayı ı Đle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

5.1.2.1.1. Yapı Ve Yapıt Adları

Ambarlı De ğirmencik Kızkalesi

Be de ğirmen De ğirmendere Küçükhamam

Be köprü Depo Lütfiyekö k

Hanlı Eser Mesire

Cami Gemi Park

Camili Gölköprü Pınar

Camitepe Hacıkı la Sanayi

Çabanyata ğı Hamam Saray

Çardak Han Sarayköy

Çark Hisar Stad

Çatalköprü Hisarlık Tabakhane

Çaykı la Đncekı la Trafo

Çe me Kadifekale Türbe

Çukurhan Kale Türbeköy

Daraba Kı la Türkbeylikı la

Değirmen Kız Çe mesi Türkçaykı la

211 Uzunkı la Vagon Yenicami

5.1.2.1.2. Kurum Adları

Adliye Đtfaiye Üniversite

Bankalar Karakol Vagon

Belediye Okul Vakıf

Eskiokul Sigorta

5.1.2.1.3. E ya Ve E ya Đle Đlgili Adlar

5.1.2.1.3.1. Tarımda Kullanılan Adlar

Biçer Eskibıçkı Nalköyü

Çapa Kanca

Çengel Kancalar

5.1.2.1.3.2. Tekstil Ürünleri Đle Đlgili Adlar

Ba lık Kilim Tül

Hırka Koza Ya mak

Đpek Mutaflar Yumak

Kemer al

212 5.1.2.1.3.3. Askerlik Đle Đlgili Adlar

Kılıç Uçak Yay

Martinler

5.1.2.1.3.4. Ev E yaları Đle Đlgili Adlar

Ba ğlama Çatal Mandal

Be ik Dibek Oluk

Boncuk Fener Pul

Çakmak Hanyatak Tabak

Çark Kantar

5.1.2.1.4. Yiyecek Ve Đçecek Adları

Aırlar Çörek ekerler

Ayran Đsabalı erbet

Bal Ni asta erbetpınarı

Ballıkaya Sütalan Tatlı

Çerez eker

213 5.1.2.2. Ki ilerin Duygusal Ya ayı ı Đle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

5.1.2.2.1. Din Đle Đlgili Adlar

Ahibaba Hızır Örentepe

Ba ören Hicret Pirler

Erenler Hocalar Resuller

Hacıaliler Hocao ğlu Selam

Hacıbayramlar Hüseyin eyh Sofular

Hacıkı la Đmamlar ahmelek

Hacıköy Kader ahvarmaz (eyhvarmaz) Hacılar Karacaören eyhköy Hacımbey Karamüezzinler eyhler Hacımercan Kevser Türbe Hacımuharremler Kudüs Türbeköy Hacımustafalar Mollaahmetler Üçerenler Hacıo ğlu Mollaköy Yukarıhüseyin eyh Hacıosmanlar Müezzinler

Hacırahim Müftü

Hacıramazanlar Oruçlu

Hacısadık Ören

Hacıyakup Örencik

214 5.1.2.2.2. Çe itli Kavramlar

Barı Hayal Millet

Bereket Huzur Özlem

Birlik Hür Sava

Buyruk Hürriyet Sevgi

Cumhuriyet Đstiklal enlik

Çile Kader Turan

Dost Kahraman Zafer

Gurbet Kurtulu Zerafet

Hak Kutlu

5.1.2.3. Ki ilerin Kendi Varlıkları Đle Đlgili Yerle im Yerleri Adları

5.1.2.3.1. Ki i Adları

5.1.2.3.1.1. Genel Adlar

Adil Arda Bahtiyar

Ahmediye Arifiye Barbaros

Akgül Aydın Barçın

Akgün Aykut Barı

Akın Aytekin Ba ar

Alemdar Ayvaz Batur

Alev Bahar Baysal

215 Bedir Dilber Filiz

Belgin Dilek Furkan

Berna Dil ad Gizem

Bilge Do ğan Gökçe

Bilgin Duran Gönül

Bulut Efe Güler

Burak Egemen Gülhan

Burcu Elif Gülser

Burhaniye Emel Gülseren

Caferiye Emir Gül en

Can Emre Gültekin

Cem Engin Gündüz

Cemre Ensar Güray

Cenap Erdem Gürbüz

Cengiz Ergün Gürcan

Cihangir Erkan Halidiye

Cihat Er en Hamza

Ça ğlar Evren Hande

Çelik Eyüp Hasanfakı

Çetin Fatih Ha im

Çiçek Fevziye Hayrettin

Çi ğdem Fidan Hazal

Derya Fikret Hazer

216 Hicran Levent Ne e

Hilal Mahmudiye Nilgün

Đhsaniye Mecidiye Nilüfer

Đkbaliye Mehtap Nuriosmaniye

Đlkay Melek Nuriye

Đmren Melik Nuriye

Đpek Meltem Nüzhetiye

Đrem Memnuniye Oğuzhan

Đrfan Meral Olgun

Kader Mercan Oral

Kadir Mert Orbay

Kahraman Merve Ömer

Kazimiye Metin Ömür

Kemaliye Muradiye Önder

Kerem Mutlu Öner

Kerim Muttalip Özal

Kevser Muzafferiye Özden

Kısmet Mürsel Özge

Köksal Nadir Özgür

Kubilay Nailiye Özlem

Kudret Nailiye Recai

Kurtulu Nazlı Recep

Latif Nehir Refik

217 Re adiye Sinan Uygar

Ru en Songül Ülkü

Saadet Suat Ünal

Salihiye Sultan Volkan

Salim Süleymaniye Ya ğız

Seçkin afak Ya ğmur

Sefa enel Yalçın

Selim ener Yaprak

Selin evketiye Ya ar

Selvi irin Yavuz

Sema ükran Yener

Serap ükriye Yıldırım

Serhat ükriye Yılmaz

Serpil Tahir Yi ğit

Servetiye Ta kın Yunus

Sevil Tayfun Yüksel

Sevinç Tekin Zafer

Seyhan Tuna Zarif

Sezen Tunç Zuhal

Sezer Ufuk

Sırma Uğur

218 5.1.2.3.1.2. Toplumda Hizmeti Bulunan Ki ilerle Đlgili Adlar

5.1.2.3.1.2.1 Me hur Olan Ki ilerle Đlgili Adlar

Adnan Menderes Đnönü Necip Fazıl Kısakürek

Ahmed Yesevi Kanuni Orhan Gazi

Ak emseddin Köprülü Sait Faik

Alifuatpa a M. Zahit Sakar Baba

Aık Veysel Mehmet Akif Sokullu

Doktor Sadık Ahmet Mehmet Akif Ersoy Yahya Kemal

Ertu ğrul Gazi Mevlana Yunus Emre

Fevzi Çakmak Mimar Sinan Ziya Pa a

Hasan Tahsin Muallim Naci Zübeyde Hanım

Hoca Ahmet Yesevi Namık Kemal

5.1.2.3.1.2.2 Bölge Halkı Tarafından Bilinen Ki ilerle Đlgili Adlar

Ahmet Kirtepe Hamit Deniz ehit Ali Borinli

Dr. Kamil Hesna Sunter ehit Ali Kaya

Dr. Nuri Bayar Mustafa Ocak ehit Astsubay Ya ar Güller Enver Topcuo ğlu Ömer Ba oğlu ehit Ayhan Akta F. Sakallıo ğlu ehit Adil Mutlu ehit Bilal Soybilgiç Faruk Benli ehit Ahmet Akyol ehit C. Karaca Hamit Bey ehit Ahmet Đ çi

219 ehit C. Özdemir ehit M. Akyıldız ehit Mustafa Özen

ehit Ekrem ehit Mehmet ehit Muzaffer Çetin Bayramo ğlu Karaba oğlu ehit Naci Akar ehit Fethi Akalın ehit Mehmet Öztürk ehit Osman Temiz ehit Đlhan Aras ehit Mesut Kaplan ehit Salih ehit Đsmail eremet ehit Metin Akku ehit Selçuk Esado ğlu ehit Kemal Durak ehit Musa Kılıç ehit Yasin Yüksel ehit Kenan entürk ehit Mustafa Aytar Ya ar Yedekçi

5.1.2.3.1.3. Akrabalık Đle Đlgili Adlar

Annem Dayı Karde

Bacıköy Dedeler Kızanlık

Bala Dedeyeri Kızkalesi

Bebek Dı dedeler Ye ğenler

Ceceler Đçdedeler

5.1.2.3.2.Rütbe Ve Ünvan (Lakap) Adları

Ağa Arifa ğa Aziza ğa

Ağacık Aırlar Ba ğılar

Alballar Ata Bayramo ğlu

Alifuatpa a Atalar Bedilkadirbey

220 Bediltahirbey Gırgırlar Karalar

Bekirpa a Gökçeler Karao ğlan

Be ler Günho lar Karaosman

Beykalfa Güvençler Kasımlar

Beyler Güzeller Kazımpa a

Celaller Hacıramazanlar Kemaller

Çakıro ğlu Habibler Kemalpa a

Çelebiler Hacıbayramlar Ke kekler

Çelikler Hacımbey Kılavuzlar

Çengeller Hacımuharremler Kırcalar

Dada lar Hacımustafalar Kırcılar

Davutlar Hacıo ğlu Kızılcaali

Delihüseyinler Harunusta Kocaali

Demirbey Hasanbey Kulo ğlu

Durmu lar Hasanbey Kurbanlar

Eğrio ğlu Hayaller Kurtbeyler

Emirler Haydarlar Madanlar

Emrahlar Hunlar Mahdumlar

Er Đlimbey Mansurlar

Gaipler Đlyaslar Martinler

Gazi Ahilar Mevcutlar

Gaziler Kadirler Mollaahmetler

Gebe ler Kahraman Muharremler

221 Muharremler Sarıahmetler Tömekler

Nasuhlar Sarıcalar Umurbey

Osmanbey Sarıgazi Usta

Osmanlar Sarıo ğlu Üstad

Ömera ğa Seferler Vanlılar

Pamuklar Sinano ğlu Veyseller

Pa a Süleymanbey Yakupkalfallar

Pa alar ahinler Yamanlar

Pehlivan atılar Yara lar

Potlar ehitler Yayalar

Reisler ekerler Yazarlar

Rüstemler emenler Ye iller

Safibey ükürler Yunusa ğa

Saraçlar Tırmandılar

5.1.2.3.3.Meslek Adları

Ağaçcılar Ba ğcılar Bileciler

Akıncı Bahçıvan Bostancı

Akıncılar Bakırcı Boyacı

Aracı Berber Brandacı

Avcı Bezirci Çıkrıkçı

Avcılar Bezirciler Çıracı

222 Çırak Kalburcu Öğretmen

Çövenci Ka ıkçılar Papuçcular

Demirci Kâtip Pilavcı

Demirciler Kazancı Semerciler

Do ğancı Keçeci Sepetçiler

Do ğancılar Kesçi Sipahi

Do ğramacı Kılavuz Sütçü

Ekici Kıncılar Te ğmen

Eskiciler Kökçü Terzi

Hancı Kuyumculu Terzio ğlu

Hasırcılar Küpçüler Tı ğcılar

Hatip Lüleci Topçu

Đmamlar Manavlar Tütüncü

Đnekçi (Kı la) Mumcu Ya ğcılar

Đpçi Müezzinler Ya ğcıo ğlu

Kadı Ni ancı Yo ğurtçu

Kadıköy Okçular Yüncü

Kadılar Ozan

Kalaycı Ozanlar

223 5.2. Sakarya Yerle im Yerleri Đsimlerinin ekilsel Tasnifi

5.2.1. Tamlamalar Bakımından Yerle im Yerleri Adları

5.2.1.1. Đsim Tamlamasından Olu an Yerle im Yerleri Adları

Açmaba ı Beykalfa Çınardibi

Adatepe Beyköy Çıralıdüzü

Alancuma Bıçkıdere Çobansayvant

Alandüzü Botba ı Da ğağzı

Alaniçi Camitepe Da ğdibi

Altındere Ceylandere Da ğköy

Altını ık Civcivgüneyi Da ğyoncalı

Altınoluk Çabanyata ğı Darıçayırı

Altınova Çakalda ğ Dedeyeri

Arabacıalanı Çakıro ğlu De ğirmendere

Ardıçbeli Çamtepe Demirkapı

Aytaç Çamyolu Demiro ğlu

Aytekin Çayba ıfuadiye Denizköy

Ba ğlarba ı Çayba ıyeniköy Dereiçi

Batakköy Çayırba ı Dereköy

Bayırakça ehir Çaykı la Eğreltibayırı

Bayramo ğlu Çayköy Eğrio ğlu

Beldibi Çelikdere Elmadere

Belpınarı Çe memeydanı Enver Topçuo ğlu

224 Erkaya Kadifekale Melek eoruç

Er en Kartepe Melek esolak

Eskibotba ı Kayaaltı Nalköyü

Evrenköy Kayaba ı Nehirkent

Fındıksuyu Kayadibi Ömerba oğlu

Figen Sakallıo ğlu Kayıkba ı Örentepe

Gölba ı Kestanepınarı Pamukova

Gölkent Kı laçay Pa aköy

Gölköprü Kızçe mesi Pazarköy

Göynüksuyu Kızılcıkorman Samanpazarı

Gülba ğ Kızkalesi Sarıo ğlu

Güldibi Köprüba ı Sekiharman

Gümü oluk Kulo ğlu Sıraköy

Hacıkı la Kumba ı Sinano ğlu

Hacıo ğlu Kumköprü So ğanpazarı

Hanımeli Kumköy Suba ı

Hanyatak Kurtbeyler Subata ğı

Harkköy Kurtköy Subendi

Harmantepe Kuyudibi Suçatı

Hızırtepe Limandere Sukenerı

Hocaköy Lütfiyekö k ehit Mehmet Karaba oğlu Đsabalı Maltepe erbetpınarı Kadıköy Manavpınarı

225 Ta burun Tepetarla Ya ğcıo ğlu

Ta kısı ğı Tepeüstü Yazlıkpınarı

Ta oluk Terzio ğlu Yıldıztepe

Ta yatak Turnadere Yoku dibi

Teketaban Türbeköy Yörükyeri

Teketabanı Türkçaykı la Yukarıba ğlarba ı

Tepeköy Türkormanköy Yükselköy

Tepekum Ufukyaylası

5.2.1.2. Sıfat Tamlamasından Olu an Yerle im Yerleri Adları

Acıelmalı Akçukur Akyazı

Acıelmalık Akdo ğan Alaa ğaç

Akarsu Akgöl Aağıçalıca

Akbalık Akkaya Aağıçarı ğıkuru

Akballar Akkum Aağıdere

Akba lı Akova Aağıkirazca

Akçagöl Akpınar Aağısarıköy

Akçakamı Akseki Bahçelievler

Akçakaya Aksu Balıklıihsaniye

Akçapınar Aktarla Ballıkaya

Akçay Akta Bayırakça ehir

Akçayır Aktefek Be de ğirmen

226 Be evler Düzakça ehir Đkizcemüslim

Be köprü Düzda ğ Đkizceosmaniye

Bozören Düzyazı Kabaköy

Boztepe Eğriçay Kabakulak

Bu ğulukıran Esenköy Kanlıçay

Büyükesence Esentepe Karaa ğaç

Büyükgeçit Esenyurt Karabacak

Büyükhataplı Eski Kazımpa a Karaba

Büyükyanık Eskibedil Karabayır

Çatalkaya Eskibıçkı Karabo ğaz

Çatalköprü Eskihal Karacaören

Çayba ıyeniköy Eskihendek Karaçalı

Çıralıdere Eskikandıra Karaçalılık

Çukurhan Eskiköy Karaçam

Çukurköy Eskiokul Karaçomaklar

Da ğyeniköy Eskiyatak Karaçökek

Darbo ğaz Eskiyayla Karadavutlu

Delihüseyinler Gökalp Karadere

Dı dedeler Gökgöz Karadiken

Dibekta Göksu Karagöz

Do ğançay Göktepe Karakamı

Dolunay Gürpınar Karaköy

Dönergeçit Đçdedeler Karamüezzinler

227 Karanlıkdere Kuruçe me Sivritepe

Karao ğlan Kurudere So ğuksu

Karaosman Kurudil Songül

Karapelit Kurume e irinevler

Karapınar Kutluata Takatdere

Karapürçek Kuzkaya Ta lıgeçit

Karasu Küçükesence Tokmaklıdere

Karateke Küçükhamam Topa ğaç

Karatoprak Küçükhataplı Uluda ğ

Kargalıhanbaba Küçükkaynarca Uluyol

Kargalıyeniköy Küçükkı la Uzakkı la

Kavaklıorman Küçüksaraçlı Uzunalan

Kırkpınar Merkezyeniköy Uzuncaorman

Kırktepe Milli Egemenlik Uzunçınar

Kısıkgeçit Ortaköy Uzundüz

Kızılcaali Otuzikievler Uzunköy

Kızılelma Sallıkaya Uzunkum

Kızılkaya Sarıahmetler Üçerenler

Kızılüzüm Sarıbeyli Üçevler

Kocaali Sarıgazi Üçoluk

Kocatöngel Sarıköy Yalpankaya

Ko ğukpelit Sarıyer Yanıksayvant

Körsakarya Sazlıdere Yassıgeçit

228 Yassımezar Yenimahalle Yukarıba ğlarba ı

Yazılıgürgen Yeniormanköy Yukarıçalıca

Yenibosna Yeniyayla Yukarıçarı ğıkuru

Yenicami Ye ildere Yukarıdere

Yeniçam Ye ilköy Yukarıgüvençler

Yeniçar ı Ye ilova Yukarıhüseyin eyh

Yenido ğan Ye iltepe Yukarıkirazca

Yenigün Ye ilyurt Yukarısarıköy

Yenikı la Yılanlıkaya Yuvalıdere

Yeniköy Yukarıba ğlarba ı

5.2.2. Birle ik Kelimeler Bakımından Yerle im Yerleri Adları

5.2.2.1. Birle ik Đsimden Olu an Yerle im Yerleri Adları

Adnan Menderes Bacıköy De ğirmenhan

Ahmed Yesevi Batakköy Demirbey

Ahmet Kirtepe Bedilkadirbey Denizköy

Ak emseddin Bediltahirbey Dil ad

Alifuatpa a Bekirpa a Doktor Kamil

Anadolu Beyköy Doktor Nuri Bayar

Arifa ğa Bo ğazköy Doktor Sadık Ahmet

Aık Veysel Çayköy Duduköy

Aziza ğa Da ğköy Enver Topcuo ğlu

229 Ertu ğrul Gazi Hamit Deniz Mollaköy

Evrenköy Harkköy Muallim Naci

Faruk Benli Harunusta Mustafa Ocak

Fevzi Çakmak Hasan Tahsin Namık Kemal

Figen Sakallıo ğlu Hasanbey Necip Fazıl Kısakürek

Günho lar Hesna Sunter Oğuzhan

Hacı Sadık Hoca Ahmet Yesevi Oğuzhan

Hacı Bayramlar Hocaköy Orhan Gazi

Hacı Rahim Hüseyin eyh Osmanbey

Hacıaliler Ilıcaköy Ömera ğa

Hacıkı la Đlimbey Pa aköy

Hacıköy Kadıköy Pazarköy

Hacımbey Kayalarmahmudiye Postane

Hacımercan Kayalarre itbey Safibey

Hacımuharremler Kazımpa a Sait Faik

Hacımustafalar Kemalpa a Sakar Baba

Hacıo ğlu Kiri hane Sarayköy

Hacıosmanlar Kumköy Sıraköy

Hacıramazanlar Kurtköy Süleymanbey

Hacıyakup M. Zahit . Ayhan Akta

Hallaçköy Mehmet Akif Ersoy . Kemal Durak

Hallaçköy Mimar Sinan . Musa Kılıç

Hamit Bey Mollaahmetler . Yasin Yüksel

230 ahmelek ehit Đlhan Aras Cad. ehit Salih

ehit Adil Mutlu ehit Đsmail eremet ehit Selçuk Esado ğlu

ehit Ahmet Akyol ehit Kenan entürk eyhköy

ehit Ahmet Đ çi ehit M. Akyıldız Tepeköy

ehit Ali Borinli ehit Mehmet Türbeköy Karaba oğlu ehit Ali Kaya Umurbey ehit Mehmet Öztürk ehit Astsubay Ya ar Yahya Kemal Güller ehit Mesut Kaplan Ya ar Yedekçi ehit Bilal Soybilgiç ehit Metin Akku Yukarıhüseyin eyh ehit C. Karaca ehit Mustafa Aytar Yunus A ğa ehit C. Özdemir ehit Mustafa Özen Yunus Emre ehit Ekrem ehit Muzaffer Çetin Yükselköy Bayramo ğlu ehit Naci Akar Ziya Pa a ehit Fethi Akalın ehit Osman Temiz Zübeyde Hanım

5.2.2.2. Birle ik Fiilden Olu an Yerle im Yerleri Adları

Ho gör Tezgel

5.2.2. Aldıkları Ekler Bakımından Yerle im Yerleri Adları

5.2.2.1. Ek Almayan Yerle im Yerleri Adları

Acar Acun Açelya

231 Açık Asil Balkan

Ada Asma Barbaros

Ada Ata Barçın

Adil Atalay Barı

Ağa Avdan Ba

Akar Ay Ba ar

Akasya Ayan Batur

Akay Ayaz Bayat

Akın Aydın Bayır

Alemdar Aykut Bayrak

Alev Ayran Bebek

Altay Aytaç Bedir

Ana Ayvaz Belde

Ankara Ba ğ Belediye

Araç Bahar Belgin

Aral Bahçe Belil

Aralık Bahçe Berber

Arda Bahçıvan Bereket

Ardıç Bahtiyar Berna

Arı Bakır Be ik

Ark Bal Beyaz

Arka Bala Beytice

Armut Balık Bezirgan

232 Bil Cihat Çınar

Boncuk Civan Çırak

Bu ğday Civek Çiçek

Buhar Civelek Çi ğdem

Bulut Cumhuriyet Çil

Burak Ça ğla Çile

Burcu Çakar Çilek

Bülbül Çakır Çimen

Cami Çakmak Çine

Can Çam Çörek

Canan Çapa Çukur

Caner Çardak Dal

Cebek Çark Dalyan

Cem Çatal Damla

Cemre Çay Danı

Cenap Çayır Dar

Cengiz Çelebi Daraba

Cer Çelik Daralı

Cevher Çengel Dayı

Ceylan Çerez Defne

Cici Çe me De ğirmen

Cihan Çetin Denderiz

Cihangir Çevik Deniz

233 Depo Dolunay Er

Dere Donanma Ercek

Derin Donat Erdem

Derman Dost Eren

Derya Duman Ergün

Destan Duru Erkan

Dibek Düz Erkaya

Dik Düzen Er en

Diken Efe Eser

Dikmen Efes Eski

Dilber Egemen Eme

Dilek Eğitim Evren

Dilim Eğri Eyüp

Dilmen Elif Fatih

Dinç Elmas Fener

Dip Emeci Ferizli

Diri Emek Feza

Dispanser Emel Fındık

Divan Emir Fidan

Do ğan Emre Fikret

Do ğru Emsal Filiz

Do ğu Engin Fulya

Dokurcun Ensar Funda

234 Furkan Gümü Hara

Garip Gün Has

Gazi Gündüz Ha im

Gebe Güne Hat

Gedik Güney Hatip

Gelincik Gür Hayal

Gemi Güray Hayat

Genç Gürbüz Hayrettin

Geyik Gürcan Hazal

Geyve Gürz Hazan

Girdap Güven Hazer

Girne Güvercin Hazim

Gizem Güz Hendek

Gonca Güzel Hırka

Gök Güzlek Hızır

Gökçe Hacer Hicran

Göl Hak Hicret

Gömeç Hal Hilal

Gönül Halas Hisar

Görele Hamam Ho

Gurbet Hamza Ho nut

Güç Han Huzur

Gül Hande Hür

235 Hürriyet Kahraman Katip

Ihlamur Kaktüs Kav ak

Iık Kalayık Kaya

Iıl Kale Kayı

Itır Kalender Kekik

Đlkay Kamelya Keklik

Đmren Kamer Kelebek

Đnce Kanal Kemer

Đnci Kanarya Kerem

Đnönü Kanca Kerim

Đpçi Kantar Kertil

Đpek Kanuni Kervan

Đrem Kaplan Kevser

Đrfan Kar Kıbrıs

Đskan Kara Kılavuz

Đstiklal Karaman Kılıç

Đ aret Karanfil Kına

Đtfaiye Kardelen Kır

Đyi Karde Kıran

Kadem Kare Kısa

Kader Kar ı Kısmet

Kadı Kartal Kı la

Kadir Katı Kıyı

236 Kızılcık Kuray Melek

Kibar Kurtulu Melen

Kilim Kuru Melik

Kiraz Ku Meltem

Kitler Kutlu Menek e

Koç Kutuk Meral

Kofa Kuytu Meram

Kol Kuyu Mercan

Kom u Kuzu Merkez

Konca Küçük Mert

Konuk Kültür Merve

Koru Lale Mesire

Koza Latif Me e

Kozan Levent Mete

Köksal Leylak Metin

Körük Maden Mevlana

Kö e Ma ğara Meydan

Kubilay Maltepe Meyve

Kudret Mandal Mezbaha

Kudüs Manolya Millet

Kul Martı Mis

Kulak Mehtap Mutlu

Kumru Mehter Muttalip

237 Müftü Ortanca Pancar

Mürsel Oruç Papatya

Nadir Ozan Park

Nar Öbek Pa a

Narin Ödül Pehlivan

Nehir Öğretmen Pembe

Nergiz Ömer Petek

Ne e Ömür Pınar

Nevrin Ön Pirinç

Nilgün Önder Porsuk

Nilüfer Öner Postane

Nine Ören Poyraz

Ni an Örnek Pul

Ni asta Özal Recai

Ocak Özbek Recep

Oğuz Özden Refik

Okul Özen Renk

Oluk Özer Royal

Oral Özge Ru en

Orbay Özgü Saadet

Orkide Özgür Sa ğlam

Orman Özlem Sa ğlık

Orta Pamuk Sahil

238 Sak Selam Stad

Saka Selanik Suat

Sakarya Selim Sultan

Sakin Selin Sümbül

Saklı Selvi Sünbül

Salim Sema Süngüt

Salkım Serap Sürat

Sanayi Serçe afak

Sancak Serdivan ahin

Sapanca Serhat akrak

Saray Serin al

Sarı Serpil ebboy

Sarma ık Seyhan ehren

Sarp Sezen eker

Sava Sezer en

Savul Sıra erbet

Saydam Sırım eref

Saz Sırma ifa

Seba Sigorta im ir

Sebat Sinan irin

Sefa Sipahi ükran

Seha Son Tabak

Sel Sper Tahir

239 Tan Tunç Vagon

Tarabya Turan Vakıf

Tarla Turna Vatan

Tayfun Tuzak Vi ne

Teberik Tül Volkan

Te ğmen Tümen Ya ğız

Tekel Türbe Ya ğmur

Tekin Uçak Yaka

Tel Ufuk Yakın

Tepe Uğur Yalçın

Tepsek Ulu Yalı

Terzi Ulus Yalım

Teselli Usta Yamaç

Te vikiye Uzay Yaman

Tetik Uzel Yamarı

Tıkız Uzun Yanık

Tor Ülkü Yaprak

Toygar Ün Yasa

Tömek Ünal Yasemin

Trabzon Üniversite Yassı

Trafo Üstad Ya ar

Tuna Üvez Ya mak

Tunca Üzüm Yava

240 Yavru Yi ğit Zarif

Yavuz Yonca Zemin

Yay Yörük Zenbil

Yel Yumak Zengin

Yem Yumuk Zerafet

Yener Yunus Zeybek

Yeni Yurt Zeytin

Yer Yuva Zinde

Ye il Yüksel Zorlu

Yıldırım Zafer Zuhal

Yıldız Zambak Zümrüt

5.2.2.2. Yapım Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

-a

Kısa Konacık

-AK

Atak (Eski) yatak Solaklar

Batak (köy) (Kara) çökek Uçak

Çökekler (Melek e) solak

241 -An

Akan Duran Kurtulan

Ça ğlayan Erenler Tüten

Do ğan (çay) Esen (köy) (Üç) erenler

Do ğan (tepe) Esen (tepe) Üzen

Dö ğdüren Gülen (Ya ğ) basan

Döken (Gün) do ğan (Yeni) do ğan

-Ar

Akar Döner Seçer

Akarca Duyar Tüter

Anar Geçer Yazarlar

Atar Güler Yener

Biçer Kayar

Çakar Keser

+CA

Akarca (A ağı) çalıca Gölce

Akça Çamlıca Gülce

Akça (göl) (Düz) akça ( ehir) Ilıca (köy)

Akça (kamı ) Epçeler Đkizce (Müslim)

Akça (kaya) Gökçe Đkizce (osmaniye)

Akça (pınar) Gökçeler Karaca

242 Karaca (ören) (Küçük) esence Uzunca (orman)

Kaynarca Mekece Ünlüce

Kırcalar Sapanca Yarıca

Ku ça Sarıcalar (Yukarı) çalıca

Kuzca Setçe (Yukarı)kirazca

+ca ğiz

Ba ğca ğiz

+cAK

Çaltıcak Güçücek

-cak

So ğucak Bakacak

+CI

Akıncı Bileciler Demirci

Aracı Bostancı Demirciler

Avcı Boyacı Do ğancı

Ba ğcılar Brandacı Do ğancılar

Bakırcı Çıkrıkçı Do ğramacı

Bezirci Çıracı Emekçi

Bezirciler Çövenci Eskiciler

243 Hancı Kıncılar Pilavcı

Hasırcılar Kökçü Semerciler

Đnekçi (kı la) Kuyumculu Sepetçiler

Đpçi Küpçüler Sütçü

Kalaycı Lüleci Tı ğcılar

Kalburcu Mumcu Topçu

Ka ıkçılar Ni ancı Tütüncü

Kazancı Okçular Yağcılar

Keçeci Ozanlar Yo ğurtçu

Kesçi Papuçcular Yüncü

+CIK

Ağacık Kayrancık Mehmetçik

De ğirmencik Konacık Örencik

Kayacık Korucuk Safrancık

+cıl

Do ğancıl

-ç

Sevinç Güvençler

244 +da

Ad(d)a Canda

-eç

Gömeç

+em

Gizem

-Dı

Tırmandılar Erdo ğdu atılar

-Dır-

Dö ğdüren

-ge

Bilge

-gan

Kaygan Atılgan

-GI

Askılı Bıçkıdere Eskibıçkı

245 Örgü Sevgi

+gü

Özgü

-gIn

Baygın Durgun Ta kın

Bezgin Olgun Uygun

Bilgin Seçkin Yılgın

-u

Do ğu Duru

-ici

Ekici

-(I)K

Açık Buyruk Kısık

Atık (Büyük) yanık Parlak

Ayrık Gedik Sarma ık

Basık Güzlek So ğuk (su)

Birle ik Kesik (Ta ) kısı ğı

Bölük Kırık Uzak (kı la)

246 Yanık

+Il

Kızılca (ali) Kızıl (üzüm) Ye iller

Kızıl (elma) Ye il (dere) Ye il (ova)

Kızıl (kaya) Ye il (köy) Ye il(tepe)

-il

Sevil Atılgan

+la

Ba ğlama Kı la (çay) Yayla

(Çay) kı la (Küçük) kı la

Kı la Tuzla

+lI

(Acı) elmalı Bahçeli (evler) Bu ğdaylı

(Ak) ba lı Bakırlı (Büyük) hataplı

Ambarlı Balıklı (ihsaniye) Camili

Armutlu Ba aklı Canlı

Askılı Benli Cumalı

Atlı Biçimli Çakmaklı

Ba ğlı Boylu Çalımlı

247 Çamlı Hayırlı Limonlu

Çıralı (düzü) Heybetli Me eli

Çiçekli Horozlu Nazlı

Çilekli Hüseyinli Nemli

Çubuklu Kamı lı Nurlu

(Da ğ) yoncalı Kanlı (çay) Oruçlu

Da ğlı (Kara) davutlu Osmanlı

Dallı Kargalı (hanbaba) Ovalı

Davutlu Kargalı (yeniköy) Paralı

De ğerli Kavaklı Pınarlı

Efeli Kavaklı (orman) Sabırlı

Ekinli Keçili Sallı (kaya)

Elmalı Kepekli Salmanlı

Endamlı Kınalı Saraçlı

Erdemli Kızılcıklı (Sarıca) beyli

Fındıklı Kirazlı Sazlı (dere)

Fideli Konuklu Selçuklu

Gicikli Köprülü Sevimli

Gönüllü Kulaklı Sö ğütlü

Güne li Kuyumculu Sulu

Hamitli (Küçük) hataplı Sümbüllü

Hanlı (Küçük) saraçlı anlı

Harmanlı Küpeli (ehit Ali) Borinli

248 Taraklı Turnalı Yemi li

Ta lı (geçit) (Türk) beyli (kı la) Yılanlı (kaya)

Tatlı Uğurlu Yulaflı

Telli Ünlü Yuvalı

Tepeli Vanlılar Yuvalı (dere)

Tokmaklı (dere) Yahyalı Zorlu

Toplu Yazılı

Turgutlu Yazılı (gürgen)

+lIK

(Acı) elmalık Damlık Kuzuluk

Aydınlık Güllük Küplük

Ayvalık Harmanlık Sa ğlık

Ba ğlık Hisarlık enlik

Ba lık (Kara) çalılık Ta lık

Beylik Karanlık (dere) Varlık

Birlik Kırmalık Yazlık

Çakallık Kızanlık Yazlık (pınarı)

Çamlık Kiremitlik Yongalık

Çınarlık Kozluk Yurtluk

Çiftlik Kömürlük Yuvalık

249 -m

Biçimli Özlem

Dilim Sevimli

-ma

Açma (ba ı) Donanma Kırmalık

Ba ğlama Demiraçma Sarma ık

Do ğramacı Eme

-mak

Çakmaklı

+mAn

Dikmen Karaman Türkmen

-mAn

Danı manlar Göçmen Öğretmen

-mAz

Çıkmaz Solmaz (ah)varmaz

Kanmaz Sönmez Tükenmez

250 -In

Akın Ekinli

+ün

Üstün

-n-

Korun Bezen

-r

Ça ğlar Ya ar

+sal

Baysal Köksal

-(I) -

Tanı Dönü

-t

Geçit

251 5.2.3.3. Çekim Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

5.2.3.3.1 (+Lar) Çokluk Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

Ağaçcılar Be ler Demirler

Ahilar Beyler Dı dedeler

Akıncılar Bezirciler Do ğancılar

Alballar Bileciler Duraklar

Alıplar Budaklar Durmu lar

Anafartalar Ceceler Dutlar

Arpa lar Celaller Emirler

Aslanlar Çakallar Emrahlar

Aırlar Çelebiler Epçeler

Atalar Çelikler Erenler

Avcılar Çengeller Eskiciler

Aygırlar Çerçiler Gaiplar

Ba ğcılar Çıldırlar Gaziler

Ba ğılar Çökekler Geceler

Ba ğlar Dada lar Gırgırlar

Ba ğlarba ı Danı manlar Gökçeler

Bahçelievler Davutlar Güller

Bankalar Dedeler Gündüzler

Bayramlar Delihüseyinler Güne ler

Be evler Demirciler Günho lar

252 Güzeller Kancalar Madenler

Habibler Karaçomaklar Mahdumlar

Habipler Karalar Manavlar

Hacıaliler Karamanlar Mansurlar

Hacılar Karamüezzinler Martinler

Hacımuharremler Kasımlar Mevcutlar

Hacımustafalar Ka ıkçılar Mollaahmetler

Hacıosmanlar Kavaklar Muharremler

Hacıramazanlar Kayalarmahmudiye Mutaflar

Hasırcılar Kayalarre itbey Müezzinler

Hayaller Kemaller Nalbantlar

Haydarlar Kemikler Nasuhlar

Hıramadanlar Ke kekler Okçular

Hocalar Kılavuzlar Osmanlar

Horozlar Kıncılar Ozanlar

Hunlar Kırcalar Pamuklar

Iıklar Kitler Papuçcular

Đçdedeler Kulfallar Pa alar

Đlyaslar Kurbanlar Pirler

Đmamlar Kurtbeyler Potlar

Kabaklar Kurtlar Potuklar

Kadılar Küpçüler Poydalar

Kadirler Madanlar Poyrazlar

253 Reisler ahinler Veyseller

Resuller atılar Ya ğcılar

Rüstemler ehitler Yahyalar

Sabırlar ekerler Yakupkalfallar

Saraçlar emenler Yamanlar

Sarıahmetler eyhler Yara lar

Sarıcalar irinevler Yayalar

Sebiller ükürler Yazarlar

Seferler Tekeler Ye ğenler

Semerciler Tekneler Ye iller

Sepetçiler Tı ğcılar Yukarıba ğlarba ı

Seyfeler Tırmandılar Yukarıgüvençler

Seyifler Tömekler Zedeler

Sofular Üçerenler

Solaklar Üçevler

5.2.3.3.2. Đlgi Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

Hacımbey Bizim

5.2.3.3.3. Đyelik Eki Alan Yerle im Yerleri Adları

Açmaba ı Alandüzü Alaniçi

254 Annem Beldibi Çakıro ğlu

Arabacıalanı Belpınarı Çamyolu

Ardıçbeli Botba ı Çayırba ı

Ba ğlarba ı Civcivgüneyi Çe memeydanı

Bayramo ğlu Çabanyata ğı Çınardibi

Çıralıdüzü Đsabalı So ğanpazarı

Da ğağzı Kayaaltı Suba ı

Da ğdibi Kayaba ı Subata ğı

Darıçayırı Kayadibi Subendi

Dedeyeri Kayıkba ı Suçatı

Demiro ğlu Kestanepınarı Sukenerı

Dereiçi Kızçe mesi ehit Mehmet Karaba oğlu Eğreltibayırı Kızkalesi erbetpınarı Eğrio ğlu Köprüba ı Ta kısı ğı Enver Topçuo ğlu Kulo ğlu Teketabanı Eskibotba ı Kumba ı Tepeüstü Fındıksuyu Kuyudibi Terzio ğlu Figen Sakallıo ğlu Manavpınarı Ufukyaylası Gölba ı Nalköyü Ya ğcıo ğlu Göynüksuyu Ömerba oğlu Yazlıkpınarı Güldibi Samanpazarı Yoku dibi Hacıo ğlu Sarıo ğlu Yörükyeri Hanımeli Sinano ğlu

255 5.3. Sakarya Đli Yerle im Yerleri Adlarının Sayısal Tasnifi

Abalı 1 Akarsu 1

Acı Elmalı 1 Akbalık 1

Acı Elmalık 1 Akba lı 1

Acun 1 Akça 1

Açmaba ı 1 Akçagöl 1

Adapazarı 1 Akçakamı 1

Ada 1 Akçakaya 1

Adatepe 1 Akçapınar 1

Adliye 1 Akçayır 1

Adnan Menderes 1 Akçukur 1

Ağa 1 Akdal 1

Ağacık 1 Akdo ğan 1

Ağaçcılar 1 Akgöl 1

Ahibaba 1 Akgül 1

Ahilar 1 Akgün 1

Ahmed Yesevi 1 Akkadın 1

Akan 1 Akkaya 1

256 Akkum 1 Altındere 1

Akova 1 Altını ık 1

Akpınar 1 Altınoluk 1

Akseki 1 Altınova 1

Ak emseddn 1 Ambarlı 1

Aktarla 1 Ana 1

Akta 1 Anadolu 1

Aktefek 1 Anafartalar 1

Akyazı 1 Anar 1

Alaa ğaç 1 Ankara 1

Alancuma 1 Annem 1

Alaniçi 1 Arabacıalanı 1

Alballar 1 Aracı 1

Alemdar 1 Araç 1

Alıplar 1 Aral 1

Ali Koç 1 Arda 1

Alifuatpa a 1 Ardıç 1

Altay 1 Ardıçbeli 1

257 Arifiye 1 Atak 1

Ark 1 Atalar 1

Arka 1 Atalay 1

Armut 1 Atar 1

Armutlu 1 Atık 1

Arpa lar 1 Atılgan 1

Asil 1 Atlı 1

Askılı 1 Avcı 1

Aslanlar 1 Avdan 1

Asma 1 Ayan 1

Aağıçalıca 1 Ayaz 1

Aağıçarı ğıkuru 1 Aydınlık 1

Aağıdere 1 Aydo ğan 1

Aağıkirazca 1 Aygırlar 1

Aağısarıköy 1 Aykut 1

Aık Veysel 1 Ayran 1

Aırlar 1 Ayrı 1

Ata 1 Ayrık 1

258 Aytaç 1 Bakır 1

Aytekin 1 Bakırcı 1

Ayvalık 1 Bakırlı 1

Ayvaz 1 Baklaya 1

Aziza ğa 1 Bal 1

B. Çıkmaz 1 Bala 1

B. Geçit 1 Balık 1

Bacıköy 1 Balıklıihsaniye 1

Ba ğ 1 Balkan 1

Ba ğca ğiz 1 Ballıkaya 1

Ba ğcılar 1 Bankalar 1

Ba ğılar 1 Barçın 1

Ba ğlama 1 Basık 1

Ba ğlarba ı 1 Ba 1

Ba ğlı 1 Ba aklı 1

Ba ğlık 1 Ba ar 1

Bahçelievler 1 Ba lık 1

Bahçıvan 1 Ba oğlu 1

259 Batakköy 1 Belil ?? 1

Batur 1 Belpınarı 1

Baygın 1 Berber 1

Bayırakça ehir 1 Bereket 1

Bayrak 1 Berna 1

Bayramlar 1 Be de ğirmen 1

Bayramo ğlu 1 Be evler 1

Baysal 1 Be ik 1

Bebek 1 Be köprü 1

Bedilkadirbey 1 Be ler 1

Bediltahirbey 1 Beyaz 1

Bedir 1 Beykalfa 1

Bekçiatık 1 Beyköy 1

Bekirpa a 1 Beylik 1

Belde 1 Beytice 1

Beldibi 1 Bezen 1

Belediye 1 Bezgin 1

Belgin 1 Bezirci 1

260 Bezirciler 1 Boztepe 1

Bezirgan 1 Bölük 1

Bıçkıatik 1 Brandacı 1

Bıçkıdere 1 Budaklar 1

Biçer 1 Bu ğday 1

Biçimli 1 Bu ğdaylı 1

Bil 1 Bu ğulukıran 1

Bileciler 1 Buhar 1

Bilgin 1 Burak 1

Birle ik 1 Burcu 1

Bizim 1 Burhaniye 1

Bo ğazköy 1 Buyruk 1

Bostancı 1 Büyükesence 1

Botba ı 1 Büyükhataplı 1

Boyacı 1 Büyükyanık 1

Boylu 1 Caferiye 1

Bozkurt 1 Camili 1

Bozören 1 Camitepe 1

261 Canan 1 Cumalı 1

Canda 1 Ç.Ahmediye 1

Caner 1 Ça ğla 1

Canlı 1 Ça ğlar 1

Cebek 1 Ça ğlayan 1

Ceceler 1 Çakalda ğ 1

Celaller 1 Çakallık 1

Cemre 1 Çakar 1

Cenap 1 Çakır 1

Cer 1 Çakıro ğlu 1

Ceylandere 1 Çakmak 1

Cici 1 Çakmaklı 1

Cihadiye 1 Çalımlı 1

Cihan 1 Çaltıcak 1

Cihangir 1 Çam 1

Civcivgüneyi 1 Çamlı 1

Civek 1 Çamlıca 1

Civelek 1 Çamtepe 1

262 Çamyolu 1 Çengeller 1

Çapa 1 Çerçiler 1

Çark 1 Çerez 1

Çatal 1 Çe me 1

Çatalkaya 1 Çe me Meydanı 1

Çatalköprü 1 Çevik 1

Çatalövez 1 Çıkrıkçı 1

Çay 1 Çıldırlar 1

Çayba ı Fuadiye 1 Çınardibi 1

Çayba ıyeniköy 1 Çınarlık 1

Çayır 1 Çıracı 1

Çayırba ı 1 Çırak 1

Çaykı la 1 Çıralıdüzü 1

Çayköy 1 Çiçekli 1

Çelik 1 Çil 1

Çelikdere 1 Çile 1

Çelikler 1 Çilek 1

Çengel 1 Çilekli 1

263 Çine 1 Danı manlar 1

Çobansayvant 1 Dar 1

Çobanyata ğı 1 Daraba 1

Çökekler 1 Daralı 1

Çörek 1 Darbo ğaz 1

Çövenci 1 Darıçayırı 1

Çukurhan 1 Davutlar 1

Dada lar 1 Dayı 1

Da ğağzı 1 Dedeyeri 1

Da ğköy 1 Defne 1

Da ğlı 1 De ğerli 1

Da ğyeniköy 1 De ğirmencik 1

Da ğyoncalı 1 De ğirmendere 1

Dal 1 De ğirmenhan ??? 1

Dallı 1 Delihüseyinler 1

Dalyan 1 Demiraçma 1

Damla 1 Demirbey 1

Damlık 1 Demirci 1

264 Demirkapı 1 Dil ad 1

Demirler 1 Dinç 1

Demiro ğlu 1 Dip 1

Denderiz 1 Diri 1

Deniz 1 Dispanser 1

Denizköy 1 Divan 1

Depo 1 Do ğancı 1

Dereiçi 1 Do ğancıl 1

Derin 1 Do ğancılar 1

Derman 1 Do ğançay 1

Destan 1 Do ğantepe 1

Dı dedeler 1 Do ğramacı 1

Dibek 1 Doktor Sadık Ahmet 1

Dik 1 Dokurcun 1

Diken 1 Dolunay 1

Dikmen 1 Donanma 1

Dilim 1 Donat 1

Dilmen 1 Dö ğdüren 1

265 Döken 1 Efe 1

Döner Geçit 1 Efeli 1

Dönü 1 Egemen 1

Dr. Kamil 1 Eğitim 1

Dr. Nuri Bayar 1 Eğreltibayırı 1

Duduköy 1 Eğri 1

Duraklar 1 Eğriçay 1

Dural 1 Eğrio ğlu 1

Duran 1 Ekici 1

Durgun 1 Ekinli 1

Dutlar 1 Elif 1

Dutlu 1 Elmadere 1

Duyar 1 Elmas 1

Düz 1 Emeci 1

Düzakça ehir 1 Emekçi 1

Düzda ğ 1 Emektar 1

Düzen 1 Emel 1

Düzyazı 1 Emrahlar 1

266 Emre 1 Esenköy 1

Emsal 1 Esenyurt 1

Endamlı 1 Eser 1

Ensar 1 Eski 1

Enver Topçuo ğlu 1 Eski Hal 1

Epçeler 1 Eski Hendek 1

Er 1 Eski Kandıra 1

Erba 1 Eski Kazım Pa a 1

Ercek 1 Eski Köy 1

Erdem 1 Eskibedil (Eskibedli) 1

Erdemli 1 Eskibıçkı 1

Erdo ğdu 1 Eskibotba ı 1

Erenler 1 Eskiciler 1

Erenler Merkez 1 Eskiokul 1

Ergün 1 Eskiyatak 1

Erkaya 1 Eskiyayla 1

Er en 1 Evren 1

Ertu ğrul Gazi 1 Evrenköy 1

267 Eyüp 1 Geceler 1

F. Sakallıo ğlu 1 Geçer 1

Fener 1 Gemi 1

Ferizli 1 Geyik 1

Fevzi Pa a 1 Geyve 1

Fındıklı 1 Gırgırlar 1

Fındıksuyu 1 Gicikli 1

Fidan 1 Girdap 1

Fideli 1 Girne 1

Fikret 1 Gizem 1

Furkan 1 Göçmen 1

Gaipler 1 Gökalp 1

Garip 1 Gökçe 1

Gazeller 1 Gökgöz 1

Gazi 1 Göksu 1

Gaziler 1 Göktepe 1

Gebe 1 Gölba ı 1

Gebe ler 1 Gölce 1

268 Gölkent 1 Gülser 1

Gölköprü 1 Gülseren 1

Gömeç 1 Gül en 1

Gönül 1 Gültekin 1

Gönüllü 1 Gümü 1

Görele 1 Gümü oluk 1

Gören 1 Gündüz 1

Göynüksuyu 1 Güne ler 1

Gurbet 1 Güne li 1

Güç 1 Güngör 1

Gülba ğ 1 Günho lar 1

Gülce 1 Gür 1

Güldeste 1 Güray 1

Gülen 1 Gürbüz 1

Gülgün 1 Gürcan 1

Gülistan 1 Gürz 1

Güller 1 Güvençler 1

Güllük 1 Güzel 1

269 Güzeller 1 Hallaçköy 1

Güzlek 1 Hamit Bey 1

H.Ramazanlar 1 Hamit Deniz 1

Hacer 1 Hamitli 1

Hacı Bayramlar 1 Hamza 1

Hacı Rahim 1 Han 1

Hacı Sadık 1 Hande 1

Hacıaliler 1 Hanlı 1

Hacıkı la 1 Hanyatak 1

Hacımbey 1 Hara 1

Hacımercan 1 Harkköy 1

Hacımustafalar 1 Harmanlı 1

Hacıosmanlar 1 Harmanlık 1

Hacıyakup 1 Harunusta 1

Hak 1 Has 1

Hal 1 Hasan Tahsin 1

Halas 1 Hasanfakı 1

Halidiye 1 Hasırcılar 1

270 Ha im 1 Hicriye 1

Hat 1 Hilal 1

Hatip 1 Hisar 1

Hayal 1 Hisarlık 1

Hayaller 1 Hoca Ahmed Yesevi 1

Hayat 1 Hocaköy 1

Haydarlar 1 Hocalar 1

Hayrettin 1 Horozlu 1

Hazal 1 Ho 1

Hazer 1 Ho gör 1

Hazim 1 Ho nut 1

Hesna Sunter 1 Hunlar 1

Hıramadanlar 1 Hür 1

Hırka 1 Hüseyinli 1

Hızır 1 Hüseyin eyh 1

Hızırtepe 1 Ilıcaköy 1

Hicran 1 Iık 1

Hicret 1 Iıklar 1

271 Iıl 1 Đsabalı 1

Itır 1 Đskan 1

Đ. 1 Đ aret 1

Đçdedeler 1 Đtfaiye 1

Đkbaliye 1 Đyi 1

Đkizcemüslim 1 K. Hamam 1

Đkizceosmaniye 1 Kabaköy 1

Đlkay 1 Kabakulak 1

Đlmiye 1 Kadem 1

Đlyaslar 1 Kadı 1

Đmren 1 Kadılar 1

Đnce 1 Kadifekale 1

Đnci 1 Kadir 1

Đnekçikı la 1 Kadirler 1

Đnönü 1 Kaktüs 1

Đpçi 1 Kalaycı 1

Đrem 1 Kalayık 1

Đrfan 1 Kalburcu 1

272 Kalender 1 Karaçalılık 1

Kamelya 1 Karaçam 1

Kamer 1 Karaçomaklar 1

Kanca 1 Karaçökek 1

Kancalar 1 Karadavutlu 1

Kanlıçay 1 Karadiken 1

Kanmaz 1 Karagöz 1

Kantar 1 Karakamı 1

Kanuni 1 Karakol 1

Kapürçek 1 Karaköy 1

Kar 1 Karalar 1

Kara 1 Karaman 1

Karabacak 1 Karamanlar 1

Karaba 1 Karamüezzinler 1

Karabayır 1 Karanlıkdere 1

Karabo ğaz 1 Karao ğlan 1

Karacaören 1 Karapelit 1

Karaçalı 1 Karapürçek 1

273 Karateke 1 Kayalarmahmudiye 1

Kardelen 1 Kayalarre itbey 1

Kare 1 Kayar 1

Kargalıhanbaba 1 Kaygan 1

Kargalıyeniköy 1 Kayı 1

Kar ı 1 Kayıkba ı 1

Kartepe 1 Kaynarca 1

Kasımlar 1 Kayrancık 1

Ka ıkçılar 1 Kazancı 1

Katı 1 Kazımpa a 1

Katip 1 Keçeci 1

Kavaklar 1 Keçili 1

Kavaklıorman 1 Kekik 1

Kav ak 1 Kelebek 1

Kayaaltı 1 Kemaller 1

Kayaba ı 1 Kemalpa a 1

Kayacık 1 Kemikler 1

Kayadibi 1 Kepekli 1

274 Kerem 1 Kısık 1

Kerim 1 Kısık Geçit 1

Kertil (Kertil) 1 Kı laçay 1

Kesçi 1 Kıyı 1

Keser 1 Kız Çe mesi 1

Kestanepınarı 1 Kızanlık 1

Ke kekler 1 Kızılcaali 1

Kıbrıs 1 Kızılcık 1

Kılavuz 1 Kızılcıkburun 1

Kılavuzlar 1 Kızılcıklı 1

Kına 1 Kızılcıkorman 1

Kıran 1 Kızılelma 1

Kırcalar 1 Kızılkaya 1

Kırgın 1 Kızılüzüm 1

Kırık 1 Kızkalesi 1

Kırkpınar 1 Kibar 1

Kırmalık 1 Kilim 1

Kısa 1 Kirazlı 1

275 Kiri hane 1 Kozluk 1

Kitler 1 Kökçü 1

Kocaali 1 Köksal 1

Kocatöngel 1 Kömürlük 1

Koç 1 Köprülü 1

Kofa 1 Körsakarya 1

Ko ğukpelit 1 Körük 1

Kol 1 Kö e 1

Kom u 1 Köyyeri 1

Konacık 1 Kubilay 1

Konca 1 Kudret 1

Konuk 1 Kudüs 1

Konuklu 1 Kul 1

Korucuk 1 Kulak 1

Korun 1 Kulaklı 1

Korutürk 1 Kulfallar 1

Koza 1 Kulo ğlu 1

Kozan 1 Kumba ı 1

276 Kumköprü 1 Kuyudibi 1

Kumköy 1 Kuyumculu 1

Kuray 1 Kuzca 1

Kurbanlar 1 Kuzkaya 1

Kurtbeyler 1 Kuzu 1

Kurtköy 1 Kuzuluk 1

Kurtlar 1 Küçük 1

Kurtulan 1 Küçükesence 1

Kuru 1 Küçükhataplı 1

Kurudil 1 Küçükkaynarca 1

Kurume e 1 Küçükkı la 1

Ku 1 Küçüksaraçlı 1

Ku ça 1 Küpeli 1

Kutlu 1 Küplük 1

Kutluata 1 Latif 1

Kutuk 1 Limandere 1

Kuytu 1 Limonlu 1

Kuyu 1 Lüleci 1

277 Lütfiyekö k 1 Mekece 1

M. Sinan 1 Melek 1

M. Zahit 1 Melek eoruç 1

Madanlar 1 Melek esolak 1

Madenler 1 Melen 1

Ma ğara 1 Melik 1

Mahdumlar 1 Meltem 1

Manavpınarı 1 Memnuniye 1

Mandal 1 Meram 1

Manolya 1 Merkez 1

Mansurlar 1 Merkezyeniköy 1

Martı 1 Merve 1

Martinler 1 Mesire 1

Mecidiye 1 Mesuriye 1

Mehmet Akif 1 Me eli 1

Mehmet Akif Ersoy 1 Mete 1

Mehmetçik 1 Metin 1

Mehter 1 Mevcutlar 1

278 Mevlana 1 Nadir 1

Meydan 1 Nailiye 1

Meyve 1 Nalbantlar 1

Mezbaha 1 Nalköyü 1

Millet 1 Namık Kemal 1

Milli Egemenlik 1 Nar 1

Mis 1 Narin 1

Mithat Pa a 1 Nasuhlar 1

Mollaahmetler 1 Nehir 1

Mollaköy 1 Nehirkent 1

Muallim Naci 1 Nemli 1

Mumcu 1 Nevrin 1

Mutaflar 1 Nilüfer 1

Muttalip 1 Nine 1

Muzafferiye 1 Ni an 1

Müezzinler 1 Ni ancı 1

Müftü 1 Ni asta 1

Mürsel 1 Nuriosmaniye 1

279 Nuriye 1 Otuzikievler 1

Nurlu 1 Ozan 1

Nüzhetiye 1 Öbek 1

Ocak 1 Ödül 1

Oğuz 1 Öğretmen 1

Oğuzhan 1 Ömer 1

Okçular 1 Ömera ğa 1

Olgun 1 Ömerba oğlu 1

Oluk 1 Ömür 1

Oral 1 Ön 1

Orbay 1 Öner 1

Orkide 1 Örencik 1

Orman 1 Örentepe 1

Ortanca 1 Örgü 1

Oruç 1 Örnek 1

Oruçlu 1 Özal 1

Osmanbey 1 Özbek 1

Osmanlar 1 Özden 1

280 Özen 1 Postane 1

Özer 1 Potlar 1

Özge 1 Potuklar 1

Özgü 1 Poydalar 1

Pamuklar 1 Poyrazlar 1

Pamukova 1 Pul 1

Pancar 1 Recai 1

Park 1 Recep 1

Parlak 1 Refik 1

Pa aköy 1 Reisler 1

Pa alar 1 Renk 1

Pazarköy 1 Resuller 1

Pembe 1 Re adiye 1

Pınar 1 Royal ??* 1

Pilavcı 1 Ru en 1

Pirinç 1 Saadet 1

Pirler 1 Sabırlar 1

Porsuk 1 Sabırlı 1

281 Safibey 1 Saraçlı 1

Safrancık 1 Saray 1

Sa ğlam 1 Sarayköy 1

Sahil 1 Sarı 1

Sait Faik 1 Sarıahmetler 1

Sak 1 Sarıbeyli 1

Saka 1 Sarıcalar 1

Sakar Baba 1 Sarıgazi 1

1 Sarıköy 1

Saklı 1 Sarıo ğlu 1

Salihiye 1 Sarıyer 1

Salim 1 Sarp 1

Sallıkaya 1 Sava 1

Salmanlı 1 Savul 1

Samanpazarı 1 Saydam 1

Sancak 1 Saz 1

Sapanca 1 Sazlıdere 1

Saraçlar 1 Seba 1

282 Sebat 1 Setçe 1

Sebiller 1 Sevgi 1

Seçer 1 Sevil 1

Sedat Kirtepe 1 Sevimli 1

Seferler 1 Sevinç 1

Seha 1 Seyfeler 1

Sekiharman 1 Seyhan 1

Sel 1 Seyifler 1

Selam 1 Sezen 1

Selanik 1 Sezer 1

Selçuklu 1 Sıra 1

Selin 1 Sıraköy 1

Semerciler 1 Sırım 1

Sepetçiler 1 Sırma 1

Serçe 1 Sigorta 1

Serin 1 Sinan 1

Serpil 1 Sinano ğlu 1

Servetiye 1 Sipahi 1

283 Sofular 1 Süleymaniye 1

So ğan Pazarı 1 Sümbüllü 1

So ğucak 1 Sünbül 1

Sokullu 1 Süngüt 1

Solmaz 1 Sürat 1

Son 1 Sütalan 1

Songül 1 Sütçü 1

Sönmez 1 . Ayhan Akta 1

Sper 1 . Kemal Durak 1

Stad 1 . Musa Kılıç 1

Suat 1 . Yasin Yüksel 1

Suba ı 1 ahmelek 1

Subata ğı 1 ahvarmaz ( eyhvarmaz) 1

Subendi 1 akrak 1

Sucaflı 1 al 1

Suçatı 1 atılar 1

Sulu 1 ebboy 1

Süleymanbey 1 ehit Adil Mutlu 1

284 ehit Ahmet Akyol 1 ehit Muzaffer Çetin 1

ehit Ahmet Đ çi 1 ehit Naci Akar 1

ehit Ali Borinli 1 ehit Osman Temiz 1

ehit Ali Kaya 1 ehit Salih Polat 1

ehit Bilal Soybilgiç 1 ehit Selçuk Esado ğlu 1

ehit C. Karaca 1 ehren 1

ehit C. Özdemir 1 ehtimarı 1

ehit Ekrem Bayramo ğlu 1 ekerler 1

ehit Fethi Akalın 1 emenler 1

ehit Đlhan Aras 1 enel 1

ehit Đsmail eremet 1 ener 1

ehit Kenan entürk 1 enlik 1

ehit M. Akyıldız 1 erbet 1

ehit Mehmet Öztürk 1 erbetpınarı 1

ehit Mesut Kaplan 1 eref 1

ehit Metin Akku 1 evketiye 1

ehit Mustafa Aytar 1 eyhköy 1

ehit Mustafa Özen 1 eyhler 1

285 ifa 1 Ta kısı ğı 1

im ir 1 Ta lıgeçit 1

irinevler 1 Ta yatak 1

ükran 1 Tatlı 1

ükriye 1 Tayfun 1

ükürler 1 Teberik 1

Tabak 1 Te ğmen 1

Tabakhane 1 Tekel 1

Tahir 1 Teketaban 1

Takatdere 1 Tekin 1

Tan 1 Tekneler 1

Tanı 1 Tel 1

Tarabya 1 Telli 1

Taraklı 1 Tepeköy 1

Tarla 1 Tepeli 1

Ta ağil 1 Tepetarla 1

Ta burun 1 Tepeüstü 1

Ta kın 1 Tepsek 1

286 Terzi 1 Trabzon 1

Terzio ğlu 1 Trafo 1

Teselli 1 Tuna 1

Tetik 1 Tunca 1

Tezgel 1 Tunç 1

Tı ğcılar 1 Turan 1

Tıkız 1 Turna 1

Tıldıztepe 1 Turnadere 1

Tırmandılar 1 Turnalı 1

Tokat 1 Tuzak 1

Tokmaklıdere 1 Tükenmez 1

Topa ğaç 1 Tül 1

Topçu 1 Tümen 1

Toplu 1 Türbe 1

Tor 1 Türbeköy 1

Toygar 1 Türkbeylikı la 1

Tömek 1 Türkçayba ı 1

Tömekler 1 Türkmen 1

287 Türkormanköy 1 Uzunköy 1

Tüten 1 Uzunkum 1

Tüter 1 Üçerenler 1

Tütüncü 1 Üçevler 1

Uçak 1 Üçoluk 1

Uğur 1 Ülkü 1

Ulu 1 Ün 1

Uluda ğ 1 Ünal 1

Ulus. 1 Üniversite 1

Uluyol 1 Ünlüce 1

Umurbey 1 Üstad 1

Usta 1 Üvez 1

Uygun 1 Üzüm 1

Uzakkı la 1 Vagon 1

Uzel 1 Vakıf 1

Uzuncaorman 1 Vanlılar 1

Uzunçınar 1 Varlık 1

Uzundüz 1 Vatan 1

288 Veyseller 1 Yara lar 1

Volkan 1 Yarıca 1

Ya ğbasan 1 Yasa 1

Ya ğcıo ğlu 1 Yassı 1

Yahya Kemal 1 Yassıgeçit 1

Yahyalar 1 Yassımezar 1

Yahyalı 1 Ya ar Yedekçi 1

Yaka 1 Ya mak 1

Yakın 1 Yava 1

Yakupkalfallar 1 Yavru 1

Yalçın 1 Yayla 1

Yalı 1 Yaylak 1

Yalım 1 Yazarlar 1

Yalpankaya 1 Yazılı 1

Yaman 1 Yazılıgürgen 1

Yamanlar 1 Yazlıkpınarı 1

Yamarı 1 Ye ğenler 1

Yanıksayvant 1 Yel 1

289 Yem 1 Yoku dibi 1

Yemi li 1 Yonca 1

Yener 1 Yongalık 1

Yeni Bosna 1 Yörük 1

Yeni Çar ı 1 Yukarıba ğlarba ı 1

Yeni Mahalle 1 Yukarıçalıca 1

Yeniçam 1 Yukarıçarı ğıkuru 1

Yenido ğan 1 Yukarıdere 1

Yenikı la 1 Yukarıgüvençler 1

Yeniormanköy 1 Yukarıhüseyin eyh 1

Yeniyayla 1 Yukarıkirazca 1

Yer 1 Yukarısarıköy 1

Ye ildere 1 Yulaflı 1

Ye iller 1 Yumak 1

Ye ilova 1 Yumuk 1

Yılanlıkaya 1 Yunus 1

Yılgın 1 Yunus A ğa 1

Yo ğurtçu 1 Yurt 1

290 Yurtluk 1 Zinde 1

Yuva 1 Ziya Pa a 1

Yuvalı 1 Zorlu 1

Yuvalıdere 1 Zübeyde Hanım 1

Yuvalık 1 Ada 1

Yüksel 1 Bilge 1

Yükselköy 1 Birlik 1

Yüncü 1 Boncuk 1

Z. Hanım. 1 Dost 1

Zedeler 1 Döner 1

Zemin 1 Fabrika 1

Zenbil ?? 1 Faruk Benli 1

Zengin 1 Fatih 1

Zerafet 1 Kıncılar 1

Zeybek 1 Kiremitlik 1

Zeytin 1 Necip Fa zıl Kısakürek 1 1 Zıngılkı la 1 Nilgün 1 Ziahmet 1

291 ehit Astsubay Ya ar Güller Alev 2 1 1 Aralık 2 ehit Mehmet Karaba oğlu 1 1 Arifa ğa 2

Zuhal 1 Avcılar 2

Acar 2 Bahar 2

Açelya 2 Bahtiyar 2

Açık 2 Bakacak 2

Ada 2 Bayat 2

Ahmediye 2 Bayır 2

Akarca 2 Benli 2

Akasya 2 Bilge 2

Akay 2 Birlik 2

Akçay 2 Boncuk 2

Akıncı 2 Cem 2

Akıncılar 2 Cengiz 2

Aksu 2 Cevher 2

Alaca 2 Ceylan 2

Alandüzü 2 Cihat 2

292 Civan 2 Dilber 2

Cumhuriyet 2 Do ğan 2

Çakallar 2 DO ĞRU 2

Çamlık 2 Do ğu 2

Çardak 2 Dost 2

Çelebiler 2 Döner 2

Çiçek 2 Duru 2

Çiftlik 2 Efes 2

Çimen 2 Elmalı 2

Çubuklu 2 Emek 2

Çukurköy 2 Emirler 2

Da ğdibi 2 Eren 2

Danı 2 Eme 2

Dedeler 2 Fevzi Çakmak 2

Demirciler 2 Fevziye 2

Dere 2 Feza 2

Derya 2 Fındık 2

Dibekta 2 Filiz 2

293 Geçit 2 Habibler 2

Gedik 2 Hacıköy 2

Gelincik 2 Hacılar 2

Genç 2 Hacımuharremler 2

Gonca 2 Hacıo ğlu 2

Gök 2 Hamam 2

Gökçeler 2 Hancı 2

Göl 2 Hanımeli 2

Güçücek 2 Harmantepe 2

Güldibi 2 Hasanbey 2

Güler 2 Hayırlı 2

Gün 2 Hazan 2

Gündo ğan 2 Hendek 2

Gündüzler 2 Heybetli 2

Gürpınar 2 Hocao ğlu 2

Güven 2 Horozlar 2

Güvercin 2 Huzur 2

Güz 2 Hürriyet 2

294 Đhsaniye 2 Kaya 2

Đkramiye 2 Kazimiye 2

Đlimbey 2 Keklik 2

Đmamlar 2 Kemaliye 2

Đstiklal 2 Kemer 2

Kabaklar 2 Kervan 2

Kahraman 2 Kesik 2

Kale 2 Kevser 2

Kamı lı 2 Kılıç 2

Kanal 2 Kınalı 2

Kaplan 2 Kırktepe 2

Karaa ğaç 2 Kısmet 2

Karaca 2 Kı la 2

Karaosman 2 Kiraz 2

Karasu 2 Köprüba ı 2

Karatoprak 2 Kumru 2

Karde 2 Kurtulu 2

Kavaklı 2 Kuruçe me 2

295 Kurudere 2 Mutlu 2

Kültür 2 Nazlı 2

Küpçüler 2 Nergiz 2

Levent 2 Ne e 2

Maden 2 Okul 2

Mahmudiye 2 Orhan Gazi 2

Maksudiye 2 Orta 2

Maltepe 2 Osmanlı 2

Manavlar 2 Ovalı 2

Mehtap 2 Ozanlar 2

Meral 2 Önder 2

Mert 2 Ören 2

Mesudiye 2 Pabuççular 2

Me e 2 Pamuk 2

Mimar Sinan 2 Paralı 2

Muharremler 2 Pa a 2

Muradiye 2 Pehlivan 2

Mustafa Ocak 2 Petek 2

296 Pınarlı 2 afak 2

Poyraz 2 ahin 2

Rüstemler 2 ahinler 2

Sa ğlık 2 anlı 2

Sakin 2 ehitler 2

Salkım 2 en 2

Sanayi 2 erefiye 2

Sarma ık 2 irin 2

Seçkin 2 Ta lık 2

Sefa 2 Ta oluk 2

Selahiye 2 Tepekum 2

Selim 2 Te vikiye 2

Serap 2 Turgutlu 2

Serdivan 2 Uygar 2

Serhat 2 Uzay 2

Solaklar 2 Uzun 2

Sö ğütlü 2 Uzunalan 2

Sukenarı 2 Ünlü 2

297 Üstün 2 Zarif 2

Vi ne 2 Zümrüt 2

Ya ğız 2 Açık 2

Yasemin 2 Avcılar 2

Ya ar 2 Đpek 2

Yay 2 Adil 3

Yayalar 2 Akar 3

Yeni 2 Akın 3

Yenicami 2 Arı 3

Yenido ğan 2 Ay 3

Yenigün 2 Aydın 3

Ye il 2 Bahçe 3

Ye ilköy 2 Barbaros 3

Ye iltepe 2 Barı 3

Yıldırım 2 Beyler 3

Yılmaz 2 Bulut 3

Yi ğit 2 Çelebi 3

Yunus Emre 2 Çetin 3

298 Çıkmaz 3 Đpek 3

Çınar 3 Kader 3

Çukur 3 Kadıköy 3

De ğirmen 3 Karapınar 3

Dereköy 3 Kır 3

Dilek 3 Koru 3

Duman 3 Menek e 3

Durmu lar 3 Mercan 3

Emir 3 Özgür 3

Engin 3 Özlem 3

Erkan 3 Sakarya 3

Esen 3 Selvi 3

Esentepe 3 Sema 3

Fulya 3 Sivritepe 3

Güne 3 Sultan 3

Güney 3 eker 3

Hasanbey 3 Tekeler 3

Ihlamur 3 Tepe 3

299 Tuzla 3 Kanarya 4

Ufuk 3 Karadere 4

Ya ğmur 3 Leylak 4

Yanık 3 Ortaköy 4

Yaprak 3 Papatya 4

Yavuz 3 Ya ğcılar 4

Yazlık 3 Yamaç 4

Ye ilyurt 3 Yeniköy 4

Yıldız 3 Can 5

Yörükyeri 3 Karanfil 5

Zafer 3 Kartal 5

Zambak 3 Lale 5

Ba ğlar 4 So ğuksu 5

Bülbül 4 Sümbül 5

Cami 4 Uğurlu 5

Çi ğdem 4

Gül 4

300 SONUÇ VE ÖNER ĐLER

Bu çalı mada Sakarya ili sınırları içerisindeki merkeze ba ğlı köy, cadde, sokak ve mahalle adlarıyla ilçe ve ilçelere ba ğlı köy adlarından yola çıkılarak, yerle im yerleri adlarının anlamsal profili belirlenmeye, ek ve söz dizimi kalıplarının kullanılı ı gibi çe itli ses ve ekil hususiyetleri ortaya koyulmaya çalı ılmı tır. Kısacası Sakarya ili yerle im yerleri adlarının ve bundan da yola çıkılarak yer adlarının yapılmasındaki tercihlerin foto ğrafı çekilmeye çalı ılmı tır.

Çalı mamızın ilk bölümünde Sakarya ili yerle im yerleri adlarının anlam incelemesi yapılmı tır. Buradaki amacımız Sakarya ili yerle im yerleri adlarının verilmesinde önem arz eden anlamsal tercihleri tespit etmekti.

Sakarya ili yerle im yerleri adlarını vermede, tabiat ve fiziksel ko ullarla ilgili adlardan; do ğrultu belirten kavramların, co ğrafya adlarından su ve da ğla ilgili olan adlarla ba ka ehir ya da mevkii adlarının, yön kavramını da içine alan renk adlarının, dünya ve dünyanın i leyi i ile ilgili adların, geçmi ten günümüze anlam atfeden bazı sayı adlarının, maden ve zaman adlarının, vasıf ve ebat belirten adların, boy ve topluluk adlarının, çiçek, meyve, a ğaç, tahıl ve sebze adları gibi bitkilerle ilgili isimlerin ve evcil ya da yabani hayvanlarla ilgili adların etkili olduğu sonucuna ula ılmı tır. Bu ba ğlamda bölge insanının ad koymada bulundu ğu çevreden çok fazla etkilendi ği ortaya çıkmı tır. Aağı-yukarı gibi kar ıtlık olu turan do ğrultu adlarının verili inde aynı mevki üzerindeki ayırım noktalarından hareket edildi ği, renk isimlerinde de bir yön ifadesinin bulundu ğu yine ula ılan sonuçlardandır.

Yine insanlara ve topluluklara dayanan yerle im yerleri adlarından, ki ilerin fiziksel ya ayı ı ve bu ya ayı ta payı olan unsurlardan yapı ve yapıt adlarının, kurum adlarının, eya ve e yalarla ilgili adların, insanın duygusal ya ayı ı ile ilgili adlardan din ile ilgili adların, çe itli hislerin, tarihsel olay ya da sosyal mesaj ifade eden adların, ki ilerin kendi varlıklarıyla ilgili adlardan ki i adlarının, ünvan ve meslek adlarının kalabalık söz varlı ğıyla Sakarya ili yerle im yerleri adlarında belirleyici oldukları sonucuna ula ılmı tır. Yine anlam incelemesinde en fazla dikkat çeken unsurlarda biri de gelenekten gelen isimlerin yer ismi olarak verilmesidir. Birçok Türk boy, oymak, airet

301 ya da cemaatin isminin Sakarya köy isimlerinde hâlâ varlı ğını sürdürdü ğünü görmekteyiz.

Sakarya ili yerle im yerleri adlarının anlam incelemesiyle, bölgedeki yerle im yerleri adlarının ço ğunun fizikî co ğrafya faktörlerinden etkilenerek konuldu ğu dü ünülmekle birlikte, ki inin kendi varlı ğı ve duygusal ya ayı ı da yer adı seciminde etkili olmu tur.

Çalı mamızın ikinci bölümünde Sakarya ili yerle im yerleri adlarının ekil incelemesi yapılmı tır. ekilsel açıdan Sakarya ili yerle im yerleri adlarının ele alınması yerle im yerleri adlarının yapısal durumlarının ifade edilmesi, kelime birle melerindeki tercihlerin belirlenmesi, yer alan ekler bakımından bir de ğerlendirme yapılması; hülasa ekilsel tercihleri ortaya koyulması bakımından önemlidir.

Yapısal açıdan Sakarya ili yerle im yerleri adlarının tamamı göz önünde bulunduruldu ğunda tamlamaların ve birle ik kelimelerin yo ğun olarak kullanıldı ğı görülmü tür. Özellikle Sakarya merkez köy isimleriyle, ilçe ve ilçelere ba ğlı yerle im yerleri adlarının büyük ço ğunlu ğu birle ik isimlerden olu maktadır. Bu da insanımızın, özellikle de atalarımızın çevresini tarif ederken daha akılda kalıcı, daha anlamlı ve etkileyici ifadelerden olu an isimler kullandı ğının delilidir.

Sakarya ili yerle im yerleri adlarındaki iki ve daha fazla kelimeden olu an yerle im yerleri adları, isim tamlaması ya da sıfat tamlaması bazen de ikisinin de iç içe yer aldı ğı tamlama çe itlerinden olu maktadır. Đsim tamlamasından olu an yerle im yerleri adları belirtisiz ve takısız isim tamlaması kalıbındaki yerle im yerleri adlarıdır. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında ilgi ekiyle yapılmı tamlama, yani belirtili isim tamlaması yoktur. Sıfat tamlamasıyla yapılmı yer ismi sayısı, yer ismi vermede vasıf ifade eden sözcüklerden fazla yararlanıldı ğından dolayı çokça kullanılmı tır. Ak, kara ve yeni sözcükleri en fazla kullanılan sıfatlardır.

Sakarya ili yerle im yerleri adlarının verili inde isim ve sıfat tamlamaları dı ındaki isim birle meleri de yaygın olarak kullanılmı tır. Tanınmı kimselerin isimleri, vefa borcunu ödemek niyetiyle verilen ehit isim ve soy isimleri özellikle Sakarya merkez mahalle, cadde ve sokak isimlerinde sıkça kar ımıza çıkan isimlerdir.

302 Sakarya yerle im yerleri isimleri birle ik fiil açısından zengin de ğildir. Kök itibariyle fiil olan sözcükler bulunmakla birlikte, bu sözcükler aldıkları eklerle isimle mi yerle im yerleri adlarıdırlar.

Sakarya ili yerle im yerleri adları ek bahsinde de ğerlendirildi ğinde ek almayan, kök halinde bulunan kelime açısından da çok zengindir. Yalın haldeki yerle im yerleri adlarının ço ğu Sakarya merkez, sokak ve cadde isimleridirler. Sakarya ilçe ve köy isimlerindeki birle ik kelime yo ğunlu ğu, Sakarya merkez mahalle, cadde ve sokak isimlerinde tek kelime, ço ğunlukla da yalın isim olarak kar ımıza çıkmaktadır. Özellikle son yıllardaki ad verme modalarının da etkisiyle sokak isimlerinin büyük ço ğunlu ğu yalın adlardır.

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında isimden isim yapım eklerinden, +CA, +ca ğiz, +cAK, +CI, +CIK, +cıl, +da , +em, +ge, +gü, +Il, +la, +lI, lIK, +mAn, +ün, +sal; fiilden isim yapım eklerinden; -a, - acak, -AK, -An, -Ar, -cak, -ç, -eç, -Dı, -ge, -gan, - GI, -gIn, -u, -ici, (I)K, -il, -m, -ma, -mak, -mAn, -mAz, -In, -r, -t; fiilden fiil yapım eklerinden; -Dır-,-n-, -(I) - ekleri yer almaktadır. Yapım eklerinden en fazla yer alan ekler ba ta isimden isim yapım ekleri olmak üzre +lI (110), +CI (52), +CA (34), +lIK (33), +CIK (9), +Il(9) ekleri; daha sonra fiilden isim yapım eklerinden -(I)K (19), –An (18), -Ar (16), -gIn (9) ekleridir.

Çekim eklerinden ilgi eki bir iki kelime dı ında pek yer almamaktadır. Đyelik eki ise isim tamlamalarında yo ğun olarak kar ımıza çıkmaktadır. Çokluk anlamına ilave olarak, bir aileyi, sülaleyi ya da soyu belirtme gibi fonksiyonları da bulunan +lAr çekim eki ise Sakarya ili yerle im yerleri adlarında en yaygın kullanım alanı bulmu ektir. Sakarya ili yerle im yerleri adlarında +lAr ekiyle yapılmı yer adı sayısı 171’dir. Bu ekin bu kadar fazla kullanılmasında Sakarya’ya yapılan ilk yerle imlerin daha çok sülaleler ya da boylar eklinde yapılmasının da etkisinin büyük oldu ğu muhtemeldir.

Sakarya ili yerle im yerleri isimlerinin hem anlam hem ekil incelemesi sonucunda aynı isimin birçok yere verilmesine ilave olarak, isim vermede bir yöntem benzerli ğinin oldu ğu muhakkaktır.

303 Çalı mamızın üçüncü bölümünde Sakarya ili yerle im yerleri adlarının gramatikal dizini yapılmı , bu alfabetik dizinle birlikte Sakarya ili yerleim yerleri adları hem kelimeler hem de kelimelere gelen ekler bakımından daha net görülebilmi tir.

Çalı mamızın dördüncü bölümünde Sakarya ili yerle im yerleri adlarının söz varlı ğı üzerinde durulmu tur. Tekrar eden kelimelerle birlikte 2036 adet kelime, bu kelimeler içinde de 1612 adet farklı kelimenin mevcut oldu ğu görülmü tür. Bu kelimelerden 1296 adedi bir kez kullanılmı , 235 adedi iki kez, 61 adedi üç kez, 13 adedi dört kez ve 7 adedi be kez tekrar edilmi tir. Be ten fazla aynen tekrar eden yer adı bulunmamaktadır. 1612 adet farklı yer adı, Sakarya ili yerle im yerleri adlarının söz varlı ğı açısından bir zenginlik olu turdu ğunu göstermektedir.

Hiç üphesiz ki Sakarya ili yerle im yerleri adlarının söz varlı ğındaki esas yo ğunlu ğu Türkçe kökenli sözcükler olu turmaktadır. Alıntı sözcüklerden ba ta Arapça ve Farsça kökenli sözcükler yer almakta, çok fazla olmamakla birlikte Mo ğolca, Yunanca, Đtalyanca kökenli sözcükler de Sakarya ili yerle im yerleri adlarının söz varlı ğını olu turmaktadır. Alıntı kelimelerin büyük ço ğunlu ğu tek kelimelik isimlerdir. Birle ik kelimelerin yo ğun oldu ğu köy ve ilçe isimlerinde Türkçe kelimeler daha yo ğun olarak kullanılmı tır.

Sakarya ili yerle im yerleri adlarının kelime yapısı konusunda yer aldıkları mevkii itibariyle ikiye ayırıp da bir de ğerlendirme yaptı ğımızda ise Sakarya (merkez) mahalle, sokak ve cadde isimlerinin büyük ço ğunlu ğunda tek kelimelik adların; ilçe ve köy isimlerinde ise tamlamaların ve birle ik kelimelerin yaygın kullanıldı ğı görülmektedir. Merkez mahalle, sokak ve cadde isimlerinin dı ındaki yerle im yerleri isimlerinde tek kelimelik adlar azınlıktadır. Tek kelimelik isim verme alı kanlı ğının özellikle son yıllarda yo ğunluk kazandı ğını, biraz da bu nedenden dolayı Sakarya merkez mahalle, sokak ve cadde isimlerinin tek kelimelilerden olu tu ğu söylenebilir. Tek kelimelik yerle im yerleri adlarında en fazla geçen adlar ba ğ, can ve güldür.

Sakarya ili yerle im yerleri adlarında daha çok be duyu organından biriyle algılanılabilen kavramların soyut kavramlara oranla daha çok kullanıldı ğı görülmektedir. Geçerli genel dilden ayrı, yalnızca belirli çevrelerce kullanılan, toplumun her kesimince anla ılmayan argo sözcükler de Sakarya ili yerle im yerleri adlarında çok sık rastlanmamakla birlikte yer almaktadır.

304 Yine Sakarya ili yerle im yerleri adlarında seste kelimeler kullanılmı tır.

Tahmin edilece ği üzere yerel kelimeler de Sakarya ili yerle im yerleri adlarında çok fazla geçen adlardır.

Çalı mamızın be inci bölümünde Sakarya ili yerle im yerleri adlarının anlamsal ve ekilsel tasnifiyle sayısal tasnifi yer almı tır. Aynı zamanda ba vurulan ana malzeme görevi gören anlamsal ve ekilsel tasnif ile, yerle im yerleri adları tasnif sistemi içinde bir bütün olarak görülebilmi tir. Sayısal tasnifle yerle im yerleri adlarının Sakarya ili sınırları içerisinde kaç adet bulundu ğu, tekrar eden yerle im yerleri adlarının kaç kez tekrar etti ği yine alfabetik olarak gözler önüne serilmi tir.

Günümüzde eski adları ile anılmaya devam eden köyler bulunmaktadır. Bu da gösteriyor ki yerle im yerleri adları üzerinde yapılacak de ğiiklikler konusunda daha ciddî ve dikkatli çalı malar yapılmalı ve bölge insanının görü leri de göz önüne alınmalıdır. Bir de son yıllarda yaygınlık kazanan cadde, sokak ya da mahalle isimlerinin numaralandırmak suretiyle ifade edilmesidir. Bu yakla ım milli benli ğimizin ve kültürümüzün yitirilmesine neden olabilecek tehlikelerden en önemlisidir. Zengin bir folklor malzemesini barındıran yerle im yerleri adlarının co ğrafyadan vatana geçi sürecinde insanın topra ğa ba ğlanması ve buraları sahiplenmesi yolunda önemli katkılarda bulundu ğu dü ünülerek daha dikkatli yer isimlendirmelerinde bulunulmalıdır.

Đnsano ğlunun duyguları, dü ünceleri, istekleri, kendi ya da çevresinde olup biten her ey dile yansımı tır. Bir ülkenin, bir yörenin ya da bir ehrin sadece yerle im yerleri adlarına bakılarak ya am tarzı, ekonomisi, kültürü, olaylara bakı ı, u ğra ı alanları, hangi uluslarla ili ki kurdu ğu gibi birçok konu hakkında fikir sahibi olunabilir ve çe itli sonuçlara ula ılabilir. Bütün yerle im yerleri adları belge niteli ğindedir. Anadolu’daki yerle im yerleri adları da bilimsel yöntemlerle, kar ıla tırmalı olarak ara tırılıp incelendi ğinde kar ımıza çok yönlü bir tablo çıkacaktır. Bundan dolayıdır ki di ğer çalı malara da kaynak te kil edebilecek bir konu olan Sakarya ili yerle im yerleri adlarının çalı ılması ve ulusumuza kazandırılması bizim için bir övünç olmu tur.

305 KAYNAKÇA

ACARO ĞLU, Türker (2006), “Balkanlarda Türkçe Yer Adları Kılavuzu”,

http://www.kitapyurdu.com/kitap/default.asp?id=108238&session=S874603966 6249661135&LogID=, 05.05.2007

(1988), Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara, s.40-41.

AKALIN, ükrü, “’nın Söz Varlı ğı”

http://turkoloji.cu.edu.tr/kisisel/akalin/adanasoz.htm, 04.04.2007

AKBAYAR, Nuri (2001), Osmanlı Yer Adları Sözlü ğü, Tarih Vakfı Yurt Yayınları-127,

Aralık, Đstanbul.

AKIN Veysi (1997 ), “Trakya Köy ve ehir Adları Üzerine Bir Đnceleme” , Türk

Kültürü , Yıl :VIII , S.329 , s.530.

AKSAN, Do ğan (1996), Türkçenin Söz Varlı ğı, Engin Yayınevi, Ankara.

(1995), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim , TDK Yayınları-

439, Ankara.

(1982), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, TDK Yayınları-

439, Ankara.

(1983), Sözcük Türleri , TDK Yayınları-421, Ankara.

(1973-1974), Anadolu Yer Adları Üzerine En Yeni Ara tırmalar,

TDAY-Belleten, s.185-193.

AKSOY, Ömer Asım (1999), Ana Yazım Klavuzu , Adam Yayınları, Đstanbul.

BANGUO ĞLU, Tahsin (2000), Türkçenin Grameri , Türk Dil Kurumu Yayınları,

Ankara.

306 BA KAN, Özcan (1970), Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme, TDAY- Belleten ,

s.237-251.

BÜYÜKALIN, Erdinç (1999), “Tarihte ve Günümüzde Sakarya”, Hürriyet Ofset .

Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya (1998), Varol Matbaası, Sakarya. s.7-88.1

DEM ĐR, Mustafa (2005), “Sakarya’da Türk Yerle im Yapısı”, Sakarya Đli Tarihi , SAÜ

Yayınları. Sakarya, s.97-106.

Derleme Sözlü ğü (1993), TDK Yayınları-211, Cilt I-XII, 2. Baskı, Ankara.

DEVELL ĐOĞLU, Ferit (1999), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat , 16. Baskı,

Aydın Kitabevi, Đstanbul.

ERCAN, Müge (2007), “Yazılı ve Sözlü Kaynaklardan Hareketle Yarımadası

Köy Adları Üzerine Bir Đnceleme”, http://www.geltag.com/databank.asp?text_id=209, 20,04, 2007

EREN, Hasan (1965), Türk Yer Adları Sökü, TDAY-Belleten , s.149-153.

(1965), Yer Adlarımızın Dili, TDAY-Belleten, s.155-165.

(1994), “Yer Adlarımızın Dili”,

http://www.edebiyatogretmeni.net/ eradlarimizindili.htm, 15.03.2007

EREND ĐL, Muzaffer (1982), Türlü Yönleriyle Sakarya Đli , Ankara.

ERG ĐN, Muharrem (2004), Türk Dil Bilgisi , Bayrak Yayınları, Đstanbul.

ERÖZ, Mehmet (1972), “Türk Onomasti ği Bakımından Adapazarı Yer Adları”,

Sosyoloji Konferansları, ĐÜ, s.108, Đstanbul.

(1968), Adapazarı Tarihçesi ve Sakarya Co ğrafyası, Sakarya Sosyal

Ara tırmalar Merkezi, Đstanbul.

307 Evliya ÇELEB Đ (1996), Evliya Çelebi Seyahatnamesi , Türkçele tiren : Zuhuri

Danı man, Cilt II, Đstanbul.

GÜLENSOY, Tuncer (1995), Türkçe Yer Adları Klavuzu, TDK Yayınları, Ankara.

GÜNAY, Bekir (1999), “III: Selim’in Hatt-ı Hümayunlarına Göre Sakarya ve Bölgesi”,

I. Sakarya ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu (22-23 Haziran 1998,

Adapazarı) Bildirileri, SAÜ Yayınları. Adapazarı, s.100-110.

GÜNE , Ahmet (1999), A ğaç Denizinde Bir Kaza Đki Köy, I. Sakarya ve Çevresi Tarih

ve Kültür Sempozyumu (22-23 Haziran 1998, Adapazarı) Bildirileri , SAÜ

Yayınları, Adapazarı, s.67-76.

Đmlâ Klavuzu (1996), TDK Yayınları-525, Ankara.

ĐSEN, Mustafa (1999), Kültürel Çevre Açısından Sakarya, I. Sakarya ve Çevresi Tarih

ve Kültür Sempozyumu (22-23 Haziran 1998, Adapazarı) Bildirileri, SAÜ

Yayınları. Adapazarı, s.227-231.

Đslam Ansiklopedisi (1988), Türk Diyanet Vakfı, Cilt 1, Đstanbul, s.354-355

Đ LER, Mehmet (1968), Yakın Yurt ve Çevremiz Sakarya, Sırlar Matbaası, Đstanbul.

KARABORAN, H.Hilmi (1984), Türkiye’de Mevki Adları Üzerine Bir Ara tırma , Türk

Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Ankara, s.97-148.

Ka garlı Mahmut (1985), “Divanu Lügat-it Tercümesi” , (Çeviren: Besim Atalay),

Cilt I, TTK Basımevi, Ankara, s. 27-28.

KIRBAÇ, Selçuk (1999), “Sakarya (merkez) Yer Adlarının Dil Bilimi Açısından

De ğerlendirilmesi”, I. Sakarya ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu

Bildirileri, Sakarya Üniversitesi Yayınları, Sakarya.

KONUKÇU, Enver (2005), “Sakarya’nın Tarihi Co ğrafyası”, Sakarya Đli Tarihi, SAÜ

308 Yayınları, Sakarya, s.33-46.

Köylerimiz (1982), T.C. Đçi leri Bakanlı ğı Đller Đdaresi Genel Müdürlü ğü, Ankara,

s. 668, 743, 746, 779.

MEHMEDO ĞLU, Alaeddin (1999), “Yer Adları “Tarihin Aynası”dır”, Türk Kültürü ,

Sayı 437, Eylül, Türk Kültürünü Ara tırma Enstitüsü Ankara Üniversitesi Basımevi, s.552-558.

Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Büyük Lugat , TÜRDAV Yayınları, Đstanbul.

ÖÇALAN, Muharrem (2004), Sakarya Đli A ğızları , Basılmamı Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. .

ÖZEL, Sabahattin (2005), Osmanlıdan Cumhuriyete Sakarya Đlinde Mülkî Yapı,

Sakarya Đli Tarihi , SAÜ Yayınları, Sakarya, s.847-875.

PÜSKÜLLÜO ĞLU, Ali (2001), Yazım Klavuzu, Arkada Yayınları, Ankara.

SAKAO ĞLU, Saim (2001), Türk Ad Bilimi I Giri , TDK Yayınları, Ankara.

Sakarya Đli Tarihi (2005), Sakarya Üniversitesi Rektörlü ğü Yayınları, Cilt I-II, Sakarya.

Sakarya ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri1(1999), (22-23 Haziran,

1998), (Ed. Mehmet Alpargu; Enis ahin) SAÜ yayınları, Sakarya.

emsettin Sami (1999), Kâmûs-ı Türkî, 7. Baskı, Ça ğrı Yayınları, Đstanbul.

ENEL, Mustafa (2006), “ Đlinin Uzak Ta ınmı (Paralel Yer Adları)”,

http://www.karalahana.com/makaleler/tarih/rize%20onomastic.htm 02.02.2007

Tarama Sözlü ğü (1996), TDK Yayınları-212, Cilt I-VIII, Ankara.

TĐRYAK Đ, Ayça (1999), “Sangarius Köprüsü”, I. Sakarya ve Çevresi Tarih ve Kültür

Sempozyumu Bildirileri, SAÜ Yayınları, Adapazarı. s.204,

309 TUNCEL, Metin (2005), “Adapazarı Yöresinin Co ğrafyası”, Sakarya Đli Tarihi, SAÜ

Yayınları, Sakarya, s.1-8.

(1999), “ Türkiye’de Yeni ehirler: Adapazarı Örne ği” I. Sakarya ve

Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu (22-23 Haziran 1998, Adapazarı)

Bildirileri , SAÜ yay. Adapazarı.

(1988), “Adapazarı” Đslam Ansiklopedisi, C.1, TDV Yayınları.

Đstanbul, s.354-355.

TUNÇ, Tomris (1995), Derleme Sözlü ğü ve Kavramlar Dizini , Cilt I-III, TDK

Yayınları-627, Ankara.

Tükçe Sözlük (1998), Türk Dil Kurumu Yayınları-549, Cilt I-II, 9. baskı, Ankara.

UYANIK, Osman, “Çıldır Adı Üzerine”, Türkiyat Ara tırmaları Dergisi 89,

http://www.turkiyat.selcuk.edu.tr/s19/osmanuyanik.pdf, 04.04.2007

YA A, Recep (2005), “Sakarya Yöresinde Türkmenler”, Sakarya Đli Tarihi, SAÜ

Yayınları, Sakarya, s.213-221.

(1999), Adapazarı ve Çevresinde Manavlar, I. Sakarya ve Çevresi

Tarih ve Kültür Sempozyumu (22-23 Haziran 1998, Adapazarı) Bildirileri, SAÜ

Yayınları. Adapazarı, s.288-293.

Yedi Renk Yedi Đklim Sakarya (2004), Sakarya Valili ği, Promat Basım Yayın San. Tic.

A. . Yayınları, Đstanbul.

YEN ĐYILDIZ, Bahaeddin (1984), “Türkiye’de Yer Adı Verme Usulleri ve Yer Adı

De ğiikliklerinin Tarihi Geli imi”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri,

Kültür ve Turizm Bakanlı ğı Millî Folklor Ara tırma Dairesi Yayınları,Ankara, s.25-41.

310 YILMAZ, Zekeriya (1996), “Ad, Adın Çe itleri, Adın Kazanılması, De ğitirilmesi ve Ad

Üzerindeki Hakkın Korunması”, http://www.hukuki.net/hukuk/index.php?article=761, 05.03.2007

Yurt Ansiklopedisi (1981), Anadolu Yayıncılık, Cilt 9, Đstanbul, s. 6438-6539.

311 ÖZGEÇM Đ

1982 yılında Bolu’nun ilçesinde do ğdu. Đlkokul, ortaokul ve liseyi Seben’de okudu. 1999 yılında Kahramanmara Sütçü Đmam Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü kazandı. 2003 yılında mezun oldu. 2003-2004 e ğitim- öğretim yılında Sakarya Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde Tezsiz Yüksek Lisansını tamamladı. Aynı yıl Sakarya’nın Da ğdibi Berna Yılmaz Đlkö ğretim Okulunda Türkçe ö ğretmeni olarak göreve ba ladı. Evli ve bir çocuk annesi olan Ümmühan ÇELEB Đ hâlâ aynı okulda görevini sürdürmektedir.

312