Torfowiska Źródliskowe Koło Łabędnika PLB280047

Spis tre ści 1. Etap wst ępny pracy nad Planem...... 4 1.1. Informacje ogólne...... 4 1.2 Ustalenie terenu obj ętego Planem...... 5 1.3. Mapa obszaru Natura 2000...... 6 1.4. Opis zało żeń do sporz ądzenia Planu...... 7 1.5. Ustalenie przedmiotów ochrony obj ętych Planem...... 7 1.6. Organizacja procesu komunikacji z ró żnymi grupami interesu...... 8 1.7. Kluczowe instytucje/osoby dla obszaru i zakres ich odpowiedzialno ści...... 8 1.8. Zespól Lokalnej Współpracy...... 10

2. Etap II Opracowanie projektu Planu...... 12 Moduł A...... 12 2.1. Informacja o obszarze i przedmiotach ochrony...... 12 2.2. Ogólna charakterystyka obszaru...... 14 2.3. Struktura własno ści i u żytkowania gruntów...... 20 2.4. Zagospodarowanie terenu i działalno ść człowieka...... 21 2.5. Istniej ące i projektowane plany/programy/projekty dotycz ące zagospodarowania przestrzennego...... 22 2.6. Informacja o przedmiotach ochrony obj ętych Planem wraz z zakresem prac terenowych...... 23 2.6.1. Typy siedlisk przyrodniczych...... 24 2.6.2. Gatunki ro ślin i ich siedliska wyst ępuj ące na terenie obszaru (nie dotyczy)...... 27 2.6.3. Gatunki zwierz ąt i ich siedliska wyst ępuj ące na terenie obszaru ...... 28 Moduł B ...... 29 3. Stan ochrony przedmiotów ochrony obj ętych Planem ...... 29 4. Analiza zagro żeń ...... 25 5. Cele działa ń ochronnych ...... 26 Moduł C ...... 29 6. Ustalenie działa ń ochronnych ...... 42 7. Ustalenie działa ń w zakresie monitoringu stanu ochrony przedmiotów ochrony ...... …..46 8. Wskazania do dokumentów planistycznych ...... …48 9. Przesłanki sporz ądzenia planu ochrony ...... 48 10. Projekt weryfikacji SDF obszaru i jego granic ………………………………………………………………………………………...…….49

11. Zestawienie uwag i wniosków...... 50 12. Literatura ...... 54

Projekt planu zada ń ochronnych obszaru Natura 2000

PLH280047 Torfowiska Źródliskowe koło Łab ędnika w województwie warmi ńsko-mazurskim

Zadanie zrealizowane w ramach projektu V osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko POIS.05.03.00-00-186/09 „Opracowanie planów zada ń ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski”, współfinansowanego w 80% ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, a w 20% z bud żetu Pa ństwa

1. Etap wst ępny pracy nad Planem 1.1. Informacje ogólne Nazwa obszaru Torfowiska Źródliskowe koło Łab ędnika Kod obszaru PLH280047 Opis granic obszaru SDF Plik PDF stanowi ący zał ącznik nr 1 Poło żenie Torfowiska Źródliskowe koło Łab ędnika poło żone s ą na terenie województwa warmi ńsko-mazurskiego, w powiecie bartoszyckim, na obszarze gmin Bartoszyce i S ępopol Powierzchnia obszaru (w ha) 27,00 ha Status prawny Obszar został zatwierdzony decyzj ą Komisji Europejskiej 2011/64/UE jako obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty (decyzja Komisji Europejskiej z dnia 10 stycznia 2011 r. w sprawie przyj ęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów maj ących znaczenie dla Wspólnoty składaj ących si ę na kontynentalny region biogeograficzny – Dz. U. UE L 33 z 8.2.2011). Termin przyst ąpienie do 28.07.2010r. sporz ądzenia Planu Termin zatwierdzenia Planu Koordynator Planu Joanna Sobiesierska e-mail: [email protected] tel.+48 23 698 10 05 Planista Regionalny Iwona Mirowska-Ibron e-mail: [email protected] tel+48 89 53 72 109 Sprawuj ący nadzór Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie, ul Dworcowa 60, 10-437 Olsztyn

1.2 Ustalenie terenu obj ętego Planem Lp. Nazwa krajowej formy ochrony Dokument planistyczny Uzasadnienie wył ączenia Procent powierzchni przyrody pokrywaj ącej si ę z cz ęś ci terenu ze sporz ądzania obszaru pokryty obszarem PZO istniej ącym dokumentem planistycznym 1 Użytek ekologiczny Sokolica brak Nie zachodz ą przesłanki ─ zawarte w art. 28 ust. 11 ustawy o ochronie przyrody 2 Użytek ekologiczny Spurgle brak Nie zachodz ą przesłanki ─ zawarte w art. 28 ust. 11 ustawy o ochronie przyrody

1.3. Mapa obszaru Natura 2000

1.4. Opis zało żeń do sporz ądzenia Planu Zało żeniem do opracowania projektu planu zada ń ochronnych jest utrzymanie lub odtworzenie wła ściwego stanu przedmiotów ochrony, który to obowi ązek wynika z art. 6(1) dyrektywy siedliskowej (DYREKTYWA RADY 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dz. U. UE. L 206 z 22.7.1992 ze zm.). Obowi ązek sporz ądzenia projekt planu zada ń ochronnych dla obszaru Natura 2000 wynika z art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, ze zm.). Ogólne podstawy prawne i wytyczne do sporz ądzenia PZO: dokument instrukta żowy „Opracowanie planu zada ń ochronnych dla obszaru Natura 2000” GDO Ś 2010; „Standard danych GIS w ochronie przyrody” wersja 3.03.01. M. Łochy ński, M. Guzik, a tak że obowi ązuj ące akty prawne, w tym przede wszystkim: 1. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, ze zm.), 2. Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227, ze zm.), 3. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków b ędących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty a tak że kryteriów wyboru obszarów kwalifikuj ących si ę do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510), 4. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 w sprawie sporz ądzania projektu planu zada ń ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 34 poz. 186).

1.5. Ustalenie przedmiotów ochrony obj ętych Planem

Dane zgodne z Standardowym Formularzem Danych

Opina Nazwa Pop. Pop. Populacja Ocena Ocena Ocena Ocena Lp. Kod Nazwa polska % pokrycia dot. łaci ńska Osiadł. Lęgowa Migr. Pop. St. zach.. Izol. Ogólna wpisu Petryfikuj ące źródła (źródliska Znikomy wapienne ze Cratoneuron S1 7220 (powierzchnia - C - - - zbiorowiskami commutati punktowa) Cratoneuron commutati) Cardamino- Źródliskowe lasy S2 91E0-4 Alnetum 57,11 B B B B - olszowe na ni żu glutinosae ------ZI 1337 Bóbr europejski Castor fiber 1-5p D 7

1.6. Opis procesu komunikacji z ró żnymi grupami interesu Dnia 19.11.2010 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie wydał obwieszczenie o rozpoczęciu prac nad planem. Zostało ono opublikowane w prasie o zasi ęgu lokalnym, dodatkowo obwieszczenie rozesłano do zainteresowanych gmin i starostw, gdzie zostały udost ępnione opinii publicznej poprzez wywieszenie na czas trwania konsultacji w zwyczajowo przyj ętych miejscach. Zgodnie z art. 28 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody sporz ądzaj ący projekt planu zada ń ochronnych umo żliwił zainteresowanym osobom i podmiotom prowadz ącym działalno ść w obr ębie siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000, udział w pracach zwi ązanych ze sporz ądzaniem tego projektu. Osoby te i podmioty, zgodnie z wytycznymi dla projektu POIS.05.03.00-00-186/09 „ Opracowanie planów zada ń ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski ” zostały powołane do Zespołu Lokalnej Współpracy (ZLW) ds. tworzenia planu zada ń ochronnych dla obszaru Natura 2000 „Torfowisko Źródliskowe koło Łab ędnika” PLH 280047. Zespół został powołany 16.12.2010 r. W ramach prac Zespołu zorganizowano dwa jednodniowe spotkania w formie warsztatów, które odbyły si ę 21 grudnia 2010 r. oraz 29 lipca 2011 r. Informacja o spotkaniach ZLW została przekazana interesariuszom obszaru telefonicznie, drog ą elektroniczn ą oraz listownie. List ę osób/podmiotów zaproszonych do prac przedstawia tabela 1.7. Natomiast list ę osób czynnie uczestnicz ących w spotkaniach ZLW tabela 1.8. W spotkaniach uczestniczyły osoby, reprezentuj ące ró żne środowiska: samorz ądowcy, le śnicy, inwestorzy, przedstawiciele rolników i organizacji pozarz ądowych. W trakcie pierwszego spotkania eksperci Pan Andrzej Łachacz i Pani Katarzyna Gli ńska - Lewczuk zaprezentowali główne przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 oraz przedstawiono szablon projektu dokumentacji planu. Podczas spotkania został powołany Zespół Lokalnej Współpracy, który b ędzie brał czynny udział w pracach nad tworzeniem PZO. W trakcie drugiego spotkania zaprezentowano dokumentacj ę planu zada ń ochronnych oraz dyskutowano nad przedstawionymi celami zada ń ochronnych a tak że nad identyfikacj ą zagro żeń dla przedmiotów ochrony.

1.7. Kluczowe instytucje/osoby dla obszaru i zakres ich odpowiedzialno ści Instytucja/osoby Zakres odpowiedzialno ści Adres siedziby instytucji/osoby Kontakt Marszałek Województwa planowanie przestrzenne, promocja Urz ąd Marszałkowski tel. 89 521 91 30 Warmi ńsko-Mazurskiego województwa warmi ńsko-mazurskiego, Województwa Warmi ńsko- [email protected] udost ępnienie informacji w tym zakresie, Mazurskiego w Olsztynie y.pl polityka regionalna Ul. Emilii Plater 1, 10-562 Olsztyn Starostwo Powiatowe realizacja polityki ochrony środowiska i Starostwo Powiatowe tel. 89 762 17 20 w Bartoszycach przyrody udost ępnienie informacji w Bartoszycach starostwo.bartoszyce Ul. Grota Roweckiego 1 @pro. onet.pl 11-200 Bartoszyce

Gmina Bartoszyce lokalne zadania planistyczne, realizacja Urz ąd Gminy w Bartoszycach tel. 89 762 77 00 zada ń z zakresu ochrony środowiska, Ul. Plac Zwyci ęzców 2 [email protected]. udost ępnienie informacji 11-200 Bartoszyce gov.pl Gmina S ępopol lokalne zadania planistyczne, realizacja Urz ąd Miejski w S ępopolu tel. 89 761 31 81 zada ń z zakresu ochrony środowiska Ul. 22 lipca 7 [email protected] udost ępnienie informacji 11-210 S ępopol Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń tel. 89 521 71 00 Wodnych w Olsztynie urz ądze ń wodnych i melioracyjnych Wodnych w Olsztynie [email protected] Ul. Partyzantów 24 l 10-526 Olsztyn Klub Przyrodników ochrona przyrody Klub Przyrodników tel. 68 382 82 36 Ul. 1 Maja 22 [email protected] 66-200 Świebodzin Regionalna Dyrekcja Lasów gospodarka le śna i ochrona przyrody, Regionalna Dyrekcja Lasów tel. 89 527 21 70 Pa ństwowych w Olsztynie edukacja, promocja i udost ępnienie Pa ństwowych w Olsztynie [email protected] informacji w zakresie ochrony lasu Ul. Ko ściuszki 46/48 v.pl 10-959 Olsztyn Nadle śnictwo Bartoszyce gospodarka le śna i ochrona przyrody Nadle śnictwo Bartoszyce tel.89 762 37 83 Poł ęcze 54 bartoszyce@olsztyn. 11-200 Bartoszyce lasy.gov.pl Regionalna Dyrekcja Ochrony nadzór nad obszarami sieci Natura 2000, Regionalna Dyrekcja Ochrony tel.89 537 21 00 Środowiska w Olsztynie realizacja polityki ochrony środowiska na Środowiska w Olsztynie sekretariat.olsztyn@r obszarze województwa warmi ńsko- Ul. Dworcowa 60 dos.gov.pl mazurskiego, promocja i udost ępnienie 10-437 Olsztyn informacji w tym zakresie Sołectwo w Sokolicy promocja regionu Sokolica ─ 11-200 Sokolica

1.8. Zespól Lokalnej Współpracy

Imi ę i nazwisko Funkcja Nazwa instytucji /grupy interesu, któr ą Kontakt reprezentuje Iwona Mirowska- Planista Regionalny Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska iwona.mirowska- Ibron w Olsztynie ibron.olsztyn@rdos. gov.pl tel.89 53 72 109 Joanna Sobiesierska Koordynator Planu Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska joanna.sobiesierska.o w Olsztynie [email protected] tel. 23 698 10 05 Katarzyna Gli ńska- Ekspert – hydrolog Wykonawca [email protected] Lewczuk tel. 609 510 838 Andrzej Łachacz Ekspert ds. siedlisk Wykonawca andrzej.lachacz@uw m.edu. pl tel. 608 378 377 Paweł Burandt Ekspert – hydrolog Uniwersytet Warmi ńsko-Mazurski [email protected] tel. 509 043 699 Justyna Rogowska Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska justyna.rogowska.ols w Olsztynie ztyn@ rdos.gov.pl tel. 89 53 72 120 Ewelina Baumert Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska ewelina.baumert.olsz w Olsztynie tyn@ rdos.gov.pl tel. 23 698 10 05 Milena Ziółkowska Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Urz ąd Gminy w Bartoszycach [email protected]. gov.pl tel. 89 762 77 16 Tomasz Pawłowicz Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Urz ąd Gminy w Bartoszycach [email protected]. gov.pl tel. 89 762 77 16 Zygmunt Pampuch Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Nadle śnictwo Bartoszyce zygmunt.pampuch @olsztyn.lasy.gov.pl tel. 89 762 37 83

Karol Daliga Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Nadle śnictwo Bartoszyce bartoszyce@olsztyn. lasy.gov.pl tel.89 762 13 10 Paweł Pawlaczyk Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Klub Przyrodników [email protected] tel. 68 382 82 36 Anna Gniewczy ńska Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Klub Przyrodników tel. 68 382 82 36 babka_lancetowata @o2.pl Danuta Magdziak Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Urz ąd Gminy S ępopol tel. 89 761 35 38 [email protected] Ryszard Zduniuk Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Starostwo Powiatowe w Bartoszycach tel. 89 762 97 62 starostwo.bartoszyce @pro.onet.pl Krzysztof Molewski Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków tel.601 969 610 [email protected] Andrzej Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Przedstawiciel Rolników -

Kwiatkowski Maria Frelik Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Przedstawiciel Rolników -

Mirosław Ilnicki Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Przedstawiciel Rolników -

Rafał Kozioł Członek Zespołu Lokalnej Współpracy Przedstawiciel Rolników -

2. Etap II Opracowanie projektu Planu

Moduł A

2.1. Informacja o obszarze i przedmiotach ochrony

Źródło Warto ść Typ informacji Dane referencyjne Zakres informacji dost ępu do informacji danych Łachacz A. 2000. Torfowiska źródliskowe Zwi ęzły opis torfowisk Biblioteka Materiały Pojezierza Mazurskiego. Biuletyn Naukowy UWM źródliskowych Pojezierza RDO Ś Olsztyn opublikowane ą w Olsztynie 9: 103-119. Mazurskiego z nawi zaniem do przydatna Biblioteka bada ń wcze śniejszych, głównie Główna UWM niemieckich. w Olsztynie Łachacz A., Szymkiewicz-Dąbrowska D., Opis walorów przyrodniczych Dąbrowski S. 1995. O ochron ę torfowisk torfowisk źródliskowych poło żonych Biblioteka źródliskowych na Równinie S ępopolskiej. Chro ńmy ę Ś koło Łab dnika, jako podstawa do przydatna RDO Olsztyn Przyr. Ojcz., 51(4): 45-51 obj ęcia ich ochron ą jako u żytki ekologiczne. Stan na 1994 r. Łachacz A. 2009. Torfowiska źródliskowe koło Opis torfowisk źródliskowych jako Łab ędnika. W: Hołdy ński Cz., Krupa M. (red.). obszaru Natura 2000. Obszary Natura 2000 w województwie warmi ńsko- Bibli oteka przydatna mazurskim. Wydawnictwo Mantis, Olsztyn, str: 267- RDO Ś Olsztyn 269. Łachacz A. 1999. Torfowiska źródliskowe Polski Wst ępne informacje o torfowiskach północno-wschodniej. W: Materiały z konferencji: źródliskowych. Biblioteka Ś „Źródła Polski – stan bada ń, monitoring i ochrona”, informacyjna RDO Olsztyn Olsztyn, 10-12.10.1997 r., str. 111-121.

Olesi ński L. 1983. Hirneola auricula-judae (Bull. ex Opis stanowiska rzadkiego w St.-Am.) Berk. na Równinie S ępopolskiej. Zesz. regionie gatunku grzyba (ucho Biblioteka przydatna Nauk. ART Olszt. Roln. 37: 101-104. bzowe) na torfowisku źródliskowym RDO Ś Olsztyn koło Sokolicy.

Łachacz A. 2008. Inwentaryzacja torfowisk Zawiera informacje o szacie ro ślinnej Materiały źródliskowych województwa warmi ńsko- czego?, stan na 2007 r. Katedra niepublikowane mazurskiego w uj ęciu europejskiej sieci Gleboznawstwa ekologicznej Natura 2000. Wojewódzki Fundusz przydatna i Ochrony Gleb Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w UWM w Olsztynie, umowa nr 00039/07/62011/OP-DO/D Olsztynie (maszynopis). Jasnowski M. 1964. Dokumentacja geologiczna Pierwszy naukowy opis ITP w torfowisk „Ró żyna” (badania wst ępne). Zakład przedmiotowych torfowisk, w tym Falentach Torfoznawstwa WSR w Szczecinie (maszynopis). ś ich szaty ro linnej i stratygrafii, stan przydatna Instytut z pocz ątku lat 60. ubiegłego wieku. Technologiczno- Przyrodniczy Sprawozdanie z wykonania otworów wiertniczych Opis warunków hydrogeologicznych we wsi Spurgle, gmina Bartoszyce. 1987. Biuro w zwi ązku z samowypływem wód. Biuro Projektów Wodnych Projektów Wodnych Melioracji w Olsztynie informacyjna (maszynopis). Melioracji w Olsztynie Łachacz A. 2011. Ocena stanu siedlisk Natura 2000. Opis siedlisk Natura 2000. Raporty ź ę Torfowiska ródliskowe koło Łab dnika kluczowa Zał ącznik nr 2 (maszynopis), 23 str. Gli ńska-Lewczuk K. 2010. Sprawozdanie z I etapu: Ocena stanu zasobów wodnych prace terenowe oraz zebranie i opracowanie obszaru Natura 2000 ,,Torfowiska kluczowa Zał ącznik nr 3 dost ępnych materiałów. Źródliskowe koło Łab ędnika” Sugestie dotycz ące planowania Opinie Klub Przyrodników ochrony obszaru Natura 2000 ,,Torfowiska Źródliskowe koło kluczowa Zał ącznik nr 4 Łab ędnika”

2.2. Ogólna charakterystyka obszaru Torfowiska źródliskowe koło Łab ędnika tworz ą dwa osobne torfowiska otoczone użytkami zielonymi i gruntami rolnymi. Jedno z nich znajduje si ę ok. 1,5 km na wschód od wsi Sokolica, gmina Bartoszyce i reprezentuje dobrze wykształcony kopułowy typ torfowiska źródliskowego. Jego całkowita powierzchnia wynosi 11,56 ha (powierzchnia torfowej kopuły ok. 3,3 ha). Drugie torfowisko le ży na południowy zachód od zabudowa ń osady Spurgle. Odległo ść od opisanego powy żej torfowiska wynosi ok. 0,9 km. Zajmuje ono powierzchni ę 15,39 ha (w tym grunty w obr ębie S ępopol w oddziale 298A a,b Nadle śnictwo Bartoszyce - 4,52 ha), przylega ono do wzniesienia i reprezentuje typ torfowiska źródliskowego wisz ącego. Na południe od w/w torfowisk w odległo ści 3km w miejscowo ści Łab ędnik przebiega ruchliwa droga mi ędzy Bartoszycami a K ętrzynem. Pod wzgl ędem regionalizacji fizyczno-geograficznej (Kondracki 1998) przedmiotowy obszar poło żony jest na Równinie S ępopolskiej (841.59). Pod wzgl ędem regionalizacji geobotanicznej (Matuszkiewicz 1993) obszar nale ży do Podkrainy S ępopolskiej (A.6c.), podokr ęgu S ępopolskiego (A.6c.9.e). Znajduje si ę on w środkowej cz ęś ci dorzecza dolnej Łyny, która jest lewostronnym dopływem Pregoły. Objęte ochron ą torfowiska poło żone s ą w zlewni Bajdyckiej Młynówki zasilaj ącej Pis ę Północn ą, prawostronny dopływ Łyny. Do Bajdyckiej Młynówki torfowiska odwadniane s ą systemem rowów melioracyjnych wykonanych w latach 1986-1987. W odległo ści 100 m na wschód od torfowiska Sokolica znajduje si ę jedyny w okolicy, niewielki zbiornik wodny o powierzchni ok. 1 ha. Równina S ępopolska stanowi nieck ę wy ścielon ą zwi ęzłymi utworami gliniasto- ilastymi. Geneza tych utworów zwi ązana jest z zastoiskiem wodnym, które uformowało się na przedpolu l ądolodu podczas deglacjacji zlodowacenia wisły (Vistulian). S ą to osady glacilimniczne o mi ąż szo ści kilkunastu metrów (w Spurglach ok. 19 m). Drobnoziarniste utwory powierzchniowe s ą słabo przepuszczalne dla wody. Pod nimi zalegaj ą utwory ró żnoziarniste, w tym gruboziarniste ( żwiry) stanowi ące warstw ę wodono śną. Takie wykształcenie utworów ł ącznie z nieckowatym ich poło żeniem powoduje, że wody gruntowe wyst ępuj ą pod ci śnieniem hydrostatycznym (wody artezyjskie). Zasilanie soligeniczne wodami naporowymi doprowadziło do wykształcenia si ę przedmiotowych torfowisk źródliskowych. W otoczeniu torfowisk źródliskowych na gruntach mineralnych wyst ępuj ą gleby brunatne, a w miejscach ni żej poło żonych dominuj ą czarne ziemie. Bezpo średnio na północ od obu torfowisk wyst ępuj ą gleby torfowo-murszowe u żytkowane ł ąkowo. Wykształciły si ę one z torfów niskich szuwarowych i turzycowiskowych. Geneza tych torfowisk zwi ązana jest z zasilaniem wodami wypływaj ącymi z torfowisk źródliskowych. Bezpo średnio do obszaru źródlisk przylegaj ą gleby o dobrych wła ściwo ściach u żytkowych. Dominuj ą gleby III i IV klasy bonitacji. Jedynie tereny silniej uwilgotnione lokalnie posiadaj ą V klas ę i wykorzystywane są jako u żytki zielone. Zostały one zmeliorowane sieci ą rowów otwartych ju ż w XIX w., a kompleksowe prace melioracyjne po raz ostatni przeprowadzono tu w latach 1986-1987. Równina Sępopolska jest obszarem intensywnego rolnictwa, od średniowiecza wylesionym. Niewielkie kompleksy le śne zwi ązane s ą najcz ęś ciej z wyst ępowaniem podmokłych gleb. Zwykle s ą to olsy i ł ęgi w dolinach cieków. Najbli ższy wi ększy kompleks le śny znajduje si ę ok. 500 m na południe od torfowiska w Spurglach. Przedmiotowe torfowiska źródliskowe wyst ępuj ą w krajobrazie rolniczym, w śród pól i ł ąk. Stanowi ą ostoje naturalnej przyrody silnie kontrastuj ącą z bezle śnym otoczeniem. Z torfowisk źródliskowych wypływaj ą cieki (obecnie skanalizowane jako rowy melioracyjne). Stanowi ą one dopływ Bajdyckiej Młynówki. Rowy te pełni ą funkcje lokalnych korytarzy ekologicznych, którymi mog ą przemieszcza ć si ę ssaki (bobry), a tak że płazy i gady i dociera ć a ż do samych torfowisk. Fragmenty torfowisk źródliskowych chronione s ą jako

14 użytek ekologiczny „Sokolica” (pow. 3,33 ha; 1996) oraz u żytek ekologiczny „Spurgle” (pow. 3,63 ha; 1996). W pobli żu obszaru brak jest innych obiektów ochrony przyrody. Torfowiska źródliskowe w Spurglach i Sokolicy zasilane s ą wodami podziemnymi z ró żnych pi ęter wodono śnych: Spurgle zasilane s ą wodami czwartorz ędowymi, natomiast Sokolica: trzeciorz ędowymi. Oba torfowiska pomimo bliskiego s ąsiedztwa (0,7 km) znajduj ą si ę na obszarze ró żnych jednostek hydrogeologicznych, ró żni ących si ę parametrami hydrogeologicznymi, z których aktywniejsze warunki obiegu wody reprezentuj ą poziomy czwartorz ędowe. Torfowiska źródliskowe po raz pierwszy zostały opisane przez Jasnowskiego (1964) w geologicznej dokumentacji torfowisk. Nast ępnie pisali o nich Olesi ński (1983), Łachacz i in. (1995), Łachacz (1999, 2000a, 2001). Jedno z nich jest poło żone bli żej wsi Sokolica, ok. 1,5 km na wschód od wsi. Reprezentuje ono dobrze wykształcony kopułowy typ torfowiska źródliskowego (pow. 3,3 ha) (fot. 1). Wysoko ść kopuły wynosi prawie 2 m od strony mineralnego pastwiska i ok. 6 m od strony łąki przylegaj ącej od strony północnej. Du ża powierzchnia i wysoko ść sprawiaj ą, że jest to widoczny i bardzo charakterystyczny element krajobrazu. Wra żenie to pot ęguje jeszcze szuwar trzcinowy na kopule. Jest to widok niezwykły, gdy ż najcz ęś ciej szuwary spotykane s ą w dolinach rzek i nad jeziorami. Na obrze żach kopuły liczniej rosn ą drzewa i krzewy: olsza szara i czarna Alnus incana , A. glutinosa , jesion wyniosły Fraxinus excelsior , dziki bez czarny Sambucus nigra , wierzba szara Salix cinerea . Na kopule w pobli żu tamy bobrowej wyst ępuje wypływ wód gruntowych (źródło) otoczony przez turzyce prosow ą i błotn ą Carex paniculata , C. acutiformis . Torfowisko to jest przedzielone, gdy ż dawniej przekopano przez nie rów prowadz ący wody z pól poło żonych od strony południowej. Rów ten osuszył torfowisko i przyczynił si ę do jego degradacji. Od pewnego czasu (1986-1987) rów na odcinku na południe od torfowiska zamieniono na ruroci ąg drenarski. W wyniku tego torfowisko to dzieli si ę na dwie enklawy: zachodnia stanowi wydłu żony wał i wykazuje cechy przesuszenia, a wschodnia to kopuła kształtu zbli żonego do koła poro śni ęta szuwarem trzcinowym i otoczona pier ścieniem drzew (fot. 2, 4). Na tej wła śnie kopule znajduje si ę aktywny wypływ wody gruntowej. Pomi ędzy kopułami znajduje si ę obni żenie o charakterze niewielkiej (kilkadziesi ąt m 2) płaskodennej doliny, która została zalana wskutek pi ętrzenia wody przez bobry. Wybudowana przez zwierz ęta tama, pi ętrzy wod ę na wysoko ść ok. 1 m i jest wa żnym elementem kształtuj ącym odpływ wody z torfowiska.

Fot. 1. Poro śni ęta szuwarem trzcinowym kopuła torfowiska źródliskowego w Sokolicy, na obrze żach rosn ą drzewa i krzewy (fot. A. Łachacz, 2010).

Fot. 2. Zachodni skraj wału torfowego torfowiska źródliskowego w Sokolicy. Białe baloty sianokiszonki umo żliwiaj ą porównanie wysoko ści (fot. A. Łachacz, 2010).

Drugie torfowisko znajduje si ę w bezpo średnim s ąsiedztwie osady Spurgle, a dokładnie le ży na południowy wschód od zabudowa ń (fot. 3). Odległo ść od granicy opisanego powy żej torfowiska wynosi zaledwie 0,7 km. Zajmuje ono znaczny obszar ok. 7,6 ha. Przylega ono do wzniesienia i reprezentuje głównie typ wisz ący. Deniwelacja dochodzi do 15 m, a na grz ąskim zboczu wyst ępuj ą liczne źródła. Torfowisko to poro śni ęte jest przez specyficzne lasy źródliskowe z udziałem olszy i brzozy. Torfowisko to ma bardzo interesującą stratygrafi ę z wyst ępowaniem pokładów tufu wapiennego i rekordow ą mi ąż szo ść utworów źródliskowych (16 m) (Jasnowski 1964, 1974, 1975).

Fot. 3. Ogólny widok torfowiska źródliskowego wisz ącego od strony północnej. Torfowisko bezpo średnio przylega do zabudowa ń wsi Spurgle (fot. A. Łachacz, 2010).

Fot. 4. Torfowisko źródliskowe w Sokolicy otoczone polami uprawnymi.( źródło Google Earth, pobrane w marcu 2011)

Fot. 5. Widok na torfowisko źródliskowe wisz ące w Spurglach ( źródło Google Earth, pobrane w marcu 2011)

2.3. Struktura własno ści i u żytkowania gruntów Typy u żytków Typ własno ści Powierzchnia u żytków w ha % udział powierzchni Dane u żytkowania i pokrycia terenu gruntowych w obszarze z programu CORINE Land Cover 2006 Lasy Skarb Pa ństwa 4,52 16,74 - Własno ść komunalna - - - Własno ść prywatna 11,19 41,47 - Grunty orne Własno ść prywatna 1,99 7,37 100%

Łąki trwałe Skarb Pa ństwa 1,1 4,07 - Własno ść prywatna 2,69 9,96 - Pastwiska trwałe Skarb Pa ństwa 1,01 3,74 - Własno ść prywatna 0,73 2,70 - Sady - - - - Grunty pod stawami _ - - - Nieu żytki Skarb Pa ństwa 0,44 1,63 - Własno ść prywatna 2,89 10,70 - Wody stoj ące Skarb Pa ństwa 0,22 0,81 - Wody płyn ące Skarb Pa ństwa 0,22 0,81 - Grunty zabudowane - - - - Inne - - - -

2.4. Zagospodarowanie terenu i działalno ść człowieka

Typy u żytków Typ własno ści Powierzchnia obj ęta dopłatami UE Rodzaj dopłaty, w ha działania/priorytetu/programu,

Lasy Lasy Pa ństwowe wg jednostek wdra żaj ących wg jednostek wdra żaj ących Lasy komunalne _ _ Lasy prywatne - - Sady Trwałe u żytki zielone Obecnie w granicach obszaru Natura 2000 ,,Torfowiska źródliskowe koło Łab ędnika stosowane s ą jedynie dopłaty bezpo średnie do produkcji rolnej. Wody Tereny zadrzewione lub - - - zakrzewione Inne - - -

2.5. Istniej ące i projektowane plany/programy/projekty dotycz ące zagospodarowania przestrzennego

Tytuł opracowania Instytucja odpowiedzialna za Ustalenia Przedmioty Ustalenia dot. działa ń przygotowanie planu/programu/projektu ochrony minimalizuj ących lub planu/programu/wdra żanie projektu mog ące mie ć wpływ na obj ęte kompensuj ących przedmioty ochrony wpływem opracowania Miejscowy plan Gmina Bartoszyce i S ępopol Brak zapisów Brak zapisów - zagospodarowania przestrzennego Strategia Powiat Bartoszyce Brak zapisów Brak zapisów - zrównoważonego Rozwoju Powiatu Bartoszyckiego Raport Diagnozy Stanu Powiatu

Studium Gmina Bartoszyce Brak zapisów Brak zapisów - uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Studium Gmina S ępopol Brak zapisów Brak zapisów - uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Plan Urz ądzenia Nadle śnictwo Bartoszyce Brak zapisów Brak zapisów - Lasu Nadle śnictwa Bartoszyce na lata

2010-2019 Obr ęby: S ępopol, Bartniki

2.6. Informacja o przedmiotach ochrony obj ętych Planem wraz z zakresem prac terenowych – dane zweryfikowane

Przedmiot ochrony Ocena Powierzchnia Liczba stanowisk Rozmieszczenie Stopie ń Zakres prac terenowych ogólna w obszarze rozpoznania uzupełniaj ących/ Uzasadnienie do wył ączenia z prac terenowych 7220 – petryfikuj ące B 1500 m2 5 mapa dobry prace terenowe nad źródła ( źródliska stanowi ąca rozmieszczeniem i stanem wapienne ze zał ącznik nr 5 siedliska przeprowadzono w zbiorowiskami czerwcu i sierpniu 2010 r. Cratoneuron commutati) 91E0-4 – źródliskowe lasy B 15,39 ha 1 mapa dobry prace terenowe nad olszowe na ni żu stanowi ąca rozmieszczeniem i stanem Cardamino-Alnetum zał ącznik nr 6 siedliska przeprowadzono w glutinosae czerwcu i sierpniu 2010 r.

2.6.1. Typy siedlisk przyrodniczych

7220 – petryfikuj ące źródła ( Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneuron commutati ), w których zachodzi akumulacja specyficznego utworu w ęglanowego okre ślanego jako tuf źródliskowy lub martwica wapienna. W zło żach omawianych torfowisk obficie wyst ępuje martwica wapienna. O jej akumulacji na tych obiektach pisał tak że Jasnowski (1964). Na badanych torfowiskach wyst ępuj ą gatunki charakterystyczne dla klasy Montio-Cardaminetea , a mianowicie rze żucha gorzka typowa Cardamine amara ssp. amara i mech – żebrowiec paprociowy Cratoneuron filicinum (fot. 6). Na łody żkach mchu osadza si ę w ęglan wapnia, co stwierdzono ogl ądaj ąc je pod powi ększeniem oraz przeprowadzaj ąc reakcj ę z kwasem solnym (10% HCl). Na badanych torfowiskach nie stwierdzono wypływu wody źródliskowej w postaci kaskad, wolno spływaj ących po zboczach, poro śni ętych ro ślinno ści ą z klasy Montio-Cardaminetea . Jedynie na torfowisku zboczowym w Spurglach z uwagi na znaczne deniwelacje, mo żna w trzech miejscach dopatrzy ć si ę podobie ństwa do tego typu układów ekologicznych. Na zboczu wyst ępuj ą wysi ęki wody gruntowej, która zbiera si ę w małe cieki źródliskowe (hypokrenal), a nast ępnie dociera do rowu opaskowego biegn ącego u podnó ża zbocza.

Fot. 6. Źródliskowy ciek na torfowisku w Spurglach, opadłe gał ęzie drzew spowalniaj ą przepływ wody (fot. A. Łachacz, 2010)

Na podstawie kilkunastoletnich obserwacji torfowiska w Spurglach mo żna stwierdzi ć, że miejsca wypływu wody, jak i intensywno ść wypływu s ą zmienne. Na ten fakt zwracali tak że uwag ę ju ż pierwsi badacze torfowisk źródliskowych (Boyer, Wheeler 1989; Succow, Jeschke 1986 i literatura tam cytowana). Dlatego w przypadku torfowisk źródliskowych powinno si ę chroni ć nie ich stan statyczny, lecz zachodz ące procesy. Obecny stan omawianych siedlisk jest prawdopodobnie wynikiem naturalnych zmian klimatyczno-hydrologicznych zachodz ących w ostatnim okresie holocenu (od ok. 2500 lat) (Goudie i in. 1993; Pazdur i in. 2002).

Generalnie, stwierdza si ę słaby stan torfowisk źródliskowych i zanik w nich akumulacji źródliskowych utworów wapiennych w nizinnej cz ęś ci Polski (Herbichowa, Wołejko 2004; Wołejko 1996, 2004; Wołejko i in. 2005). W omawianym przypadku dawniej musiało zachodzi ć intensywne wytr ącanie w ęglanu wapnia, o czym świadczy zło że, które na torfowisku koło Sokolicy przybrało posta ć wypi ętrzonego wału rozszerzaj ącego si ę w cz ęś ci wschodniej w wybitn ą kopuł ę.

Fot. 7. Źródliskowy wypływ wody w śród k ęp turzycy prosowej Carex paniculata na kopule torfowiska w Sokolicy (fot. A. Łachacz, 2010)

Na torfowisku w Spurglach kopuła uformowała si ę w dolnej cz ęś ci zbocza od zachodniej strony obiektu (bezpo średnio przy zabudowaniach). Poro śni ęta jest ona przez oles źródliskowy, podobnie jak całe zbocze. Oprócz naturalnych (o charakterze globalnym) przyczyn, które doprowadziły do niekorzystnych przekształce ń omawianych torfowisk, zasadnicze znaczenie miała działalno ść człowieka, a konkretnie odwodnienie terenu. Na obu torfowiskach istniej ą tzw. rowy opaskowe, które znacznie przyspieszaj ą odpływ wody z torfowisk. Na torfowisku koło Sokolicy dodatkowo przekopano rów w poprzek zło ża, który intensywnie odwadnia kopuł ę. Pierwotnie wody zasilaj ące torfowiska rozlewały si ę szeroko w ni ższych partiach otaczaj ących je terenów od strony północnej i wykształciły si ę tam torfowiska niskie. Obecnie grunty te s ą zmeliorowane sieci ą rowów otwartych i u żytkowane jako ł ąki. Poprawa uwodnienia przedmiotowych torfowisk, jako jeden z warunków polepszenia stanu siedliska *7220 (petryfikuj ące źródła), wymagałoby likwidacji sieci melioracyjnej na torfowiskach i w bezpo średnim ich otoczeniu. Pod wzgl ędem technicznym jest to mo żliwe, lecz spowodowałoby podtopienie ł ąk a ż do odtworzenia procesu torfotwórczego i wykształcenie si ę zbiorowisk szuwarowych i turzycowiskowych od strony północnej w stosunku do przedmiotowych torfowisk źródliskowych. W obecnych warunkach własno ściowych i społeczno-gospodarczych nie wydaje si ę to mo żliwe bez wykupienia przez Skarb Pa ństwa w cało ści torfowisk źródliskowych i przyległych do nich od strony północnej ł ąk.

Ograniczenie drena żu powodowanego przez rowy opaskowe i rów przekopany w poprzek torfowiska koło Sokolicy jest zwi ązane z działalno ści ą bobrów, które osiedliły si ę na tym rowie w 1994 r. Ich działalność spowodowała podniesienie poziomu wody w rowach, a tym samym ograniczenie drena żu kopuły torfowiska. W wyniku tego zwi ększyło si ę uwodnienie kopuły, zbiornik wody (eukrenal) zwi ększył swoj ą powierzchni ę około dwukrotnie, pojawiły si ę stru żki (hypokrenal) wody na kopule, a powierzchnia zajmowana przez zbiorowiska Caricetum paniculatae i Caricetum acutiformis , które wyst ępuj ą w otoczeniu wypływu wody, tak że si ę zwi ększyła (fot. 7). W ci ągu ostatnich dwudziestu lat poprawa uwodnienia torfowiska koło Sokolicy jest wynikiem działalno ści bobrów. Przemawia to za ich dalszym utrzymaniem w tym miejscu. Dalsze istotne polepszenie stanu uwodnienia torfowisk wymaga ć b ędzie likwidacji rowów opaskowych, co spowoduje ograniczenie rolniczego użytkowania gruntów.

91E0-4 – Źródliskowe lasy olszowe na ni żu Cardamino-Alnetum glutinosae Torfowisko w miejscowo ści Spurgle poro śni ęte jest przez specyficzne lasy źródliskowe z udziałem olszy szarej Alnus incana , olszy czarnej Alnus glutinosa , brzozy omszonej Betula pubescens i brodawkowatej Betula pendula (fot. 8). Szczególnie licznie wyst ępuj ą: porzeczka czarna Ribes nigrum , sitowie le śne Scirpus sylvaticus, chmiel zwyczajny Humulus lupulus i czartawa pospolita Circaea lutetiana . Wyst ępuj ą te ż płaty szuwaru trzcinowego Phragmitetum australis , turzycowiska Caricetum paniculatae oraz źródliskowe fitocenozy Cardaminetum amarae . Z rzadszych gatunków ro ślin wyst ępuj ą m.in.: kruszczyk błotny Epipactis palustris , listera jajowata Listera ovata (oba gatunki nielicznie), bniec czerwony Melandrium rubrum , tr ędownik skrzydlaty Scrophularia umbrosa , rze żucha gorzka Cardamine amara ssp. amara . Notowana była tak że kło ć wiechowata Cladium mariscus – gatunek wapniolubny, element atlantycki ( Świeboda 1968), lecz pomimo poszukiwa ń w 2007 i 2010 r. nie udało si ę odszuka ć tej ro śliny. Las ten jest grz ąski zwłaszcza w środkowej i dolnej cz ęś ci. Obecnie panuje przekonanie, że tego typu lasy nie powinny by ć eksploatowane. W latach 80. ubiegłego wieku wyci ęto fragment lasu w zachodniej cz ęś ci torfowiska, w pobli żu kopuły. Las ten nale ży do wła ściciela prywatnego.

Fot. 8. Źródliskowy ciek na torfowisku w Spurglach (ols źródliskowy) (fot. A. Łachacz, 2010)

2.6.2 Gatunki ro ślin i ich siedliska wyst ępuj ące na terenie obszaru – nie stwierdzono

2.6.3. Gatunki zwierz ąt i ich siedliska wyst ępuj ące na terenie obszaru

Castor fiber – 1337 . Jedna rodzina bobrów stale bytuje od 1994 r. na rowie przecinaj ącym torfowisko koło Sokolicy. Bobry kopi ą nory w gliniastych brzegach rowu melioracyjnego. Tama bobrowa podniosła poziom wody i utworzyło si ę małe rozlewisko zajmuj ące obni żenie terenu mi ędzy kopuł ą a torfowiskiem w formie wału (fot. 9). Zmniejszyło to drena ż z kopuły torfowiska. W obecnej sytuacji, gdy nie ma innych mo żliwo ści zmniejszenia tempa odpływu wody z torfowiska, działanie bobrów nale ży uzna ć za po żą dane dla zachowana obiektu. Nale ży jednak zauwa żyć, że tama bobrowa i rozlewisko ulokowane s ą w miejscu, gdzie dawniej (przed wykopaniem rowu) znajdował si ę wał torfowiska źródliskowego. Zagro żeniem dla populacji bobrów mo że być wyczerpanie bazy pokarmowej, a tak że niszczenie tamy przez rolników. Dotychczas tama ta była niszczona 6 razy i zawsze odbudowywana. Z uwagi na niewielkie zasoby drzew w pobli żu istnieje niebezpiecze ństwo, że bobry opuszcz ą to miejsce. Podczas lustracji terenowej (4.05.2011 r.) stwierdzono, że tama została ponownie zniszczona wiosn ą tego roku. Rozebranie tamy spowodowało odpływ osadzonego w rozlewisku materiału, który stopniowo wypłycał to miejsce i prowadził do wypełnienia ubytków mas ziemi spowodowanych wykopaniem rowu. Niestety, kilkakrotne znaczne wahania poziomu wody zwi ązane z niszczeniem tam bobrowych wpłyn ęły na erozj ę zbocza od strony rowu. Wszystko to jednoznacznie wskazuje, że bez przej ęcia gruntów na skarb pa ństwa trudno jest mówi ć o skutecznej ochronie tego torfowiska. W ostatnim okresie bobry osiedliły si ę tak że na rowie biegn ącym przez ł ąkę poło żon ą bezpo średnio na północ od torfowiska źródliskowego w Spurglach. Obecnie wyst ępuje liczna populacja bobrów na rowach (stanowi ących dopływy Bajdyckiej Młynówki) poło żonych na północ od przedmiotowych torfowisk źródliskowych.

Fot. 9. Rozlewisko bobrowe na torfowisku źródliskowym w Sokolicy, na drugim planie poro śni ęty trzcin ą brzeg kopuły (fot. A. Łachacz, 2010)

Moduł B

3. Stan ochrony przedmiotów ochrony obj ętych Planem Przedmioty ochrony obj ęte Planem Ocena Ocena stanu stanu Ogólna ocena ochrony na ochrony po stanu ochrony Siedliska Kod Parametr podstawie Stanowisko Wska źnik weryfikacji siedliska/gatunku Uwagi przyrodnicze Natura stanu dost ępnych terenowej wg skali FV, UI, danych wg wg skali U2 skali FV, FV, UI, U2 UI, U2 Źródliska 7220 1 U1 U1 U2 Torfowisko wapienne ze Sokolica U2, Powierzchnia zbiorowiskami Torfowisko siedliska Cratoneuron Spurgle U1 commutati Torfowisko Struktura i U1 U2 Sokolica funkcje

U1 U2 Perspektywy ochrony

Źródliska 7220 2 U1 U1 U1 wapienne ze 3 Powierzchnia U1 U1 zbiorowiskami 4 siedliska U1 U1 Cratoneuron 5 U1 U1 commutati 2 Torfowisko U1 U1 Struktura i Spurgle 3 U1 U1 funkcje 4 U1 U1 5 U1 U1 2 U1 FV Perspektywy 3 U1 FV ochrony 4 U1 FV 5 U1 FV Źródliskowe 91E0- 1 FV FV U1 U2-udział jest lasy olszowe 4 2 Powierzchnia FV FV cz ąstkowy na ni żu 3 siedliska FV FV Cardamino- 4 FV FV Alnetum 1 U1 U1 glutinosae 2 Struktura i U1 U1 Torfowisko 3 funkcje U1 U1 Spurgle 4 U1 U2 1 U1 FV 2 Perspektywy U1 FV 3 ochrony U1 FV 4 U1 FV

Oceny stanu siedlisk dokonano na podstawie bada ń terenowych zgodnie z metodyk ą stosowan ą standardowo dla potrzeb monitoringu gatunków i siedlisk przyrodniczych realizowanego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (GIO Ś 2007-2009). W przypadku siedliska – źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneuron commutati do bada ń wybrano najlepiej zachowane płaty o stałym przepływie wody i jednocze śnie wyst ępowały dwa gatunki charakterystyczne: Cratoneuron filicinum , Cardamine amara subsp. amara (tabela 1). Obecno ść mchu – żebrowca paprociowego wydaje si ę mie ć zasadnicze znaczenie dla tego siedliska, gdy ż na jego łody żkach wytr ąca si ę w ęglan wapnia. Jednocze śnie stwierdzono, że Cratoneuron filicinum wyst ępuje znacznie rzadziej ni ż drugi gatunek charakterystyczny – rze żucha gorzka.

Da bada ń drugiego siedliska – źródliskowe lasy olszowe na ni żu Cardamino-Alnetum glutinosae wybrano 4 typowe płaty mniej więcej równomiernie rozmieszczone na obiekcie (tabela 2). Na wybranych do bada ń stanowiskach dokonano oceny szeregu wska źników i parametrów charakteryzuj ących wła ściwo ści i stan siedlisk przyrodniczych, a tak że wyst ępuj ące zagro żenia. Cz ęść z tych wska źników ma charakter ilo ściowy, a cz ęść jako ściowy (cechy opisowe). W odniesieniu do ka żdego z uwzgl ędnionych wska źników i parametrów dokonano oceny stanu siedlisk przyrodniczych stosując trójstopniow ą skal ę (FV – stan wła ściwy, U1 – stan niewła ściwy, niezadawalaj ący, U2 – stan niewła ściwy, zły). Oceniono nast ępuj ące wska źniki: − zmiany powierzchni (zwłaszcza strefy źródliskowej – krenal oraz s ąsiaduj ących z ni ą turzycowisk), − cenne składniki flory (liczebno ść – pokrycie przez gatunki chronione, zagro żone i rzadkie), − gatunki charakterystyczne dla ocenianych syntaksonów (w tym ich ilo ściowo ść ), − gatunki dominuj ące, − wyst ępowanie gatunków ekspansywnych i obcych, w tym wskazuj ących na przesuszenie siedliska i jego eutrofizacj ę, − uwodnienie i stosunki wodne, − wyst ępowanie martwego drewna w olesie, − struktura wiekowa i naturalne odnowienie drzewostanu.

Tabela 1. Gatunki ro ślin wyst ępuj ące na badanych stanowiskach w siedlisku 7220 – źródliska wapienne

Nr stanowiska 1 2 3 4 5 Liczba Współrz ędne N54º12’09.6’’ N54º11’48.9’’ N54º11’52.7’’ N54º11’52.7’’ N54º11’55.2’’ wyst ąpie ń geograficzne E20º59’04.2’’ E21º00’13.8’’ E21º00’05.5’’ E21º00’04.2’’ E20º59’53.4’’ – suma Gatunki charakterystyczne Cratoneuron filicinum 1 1 1 1 1 5 Cardamine amara 1 1 1 1 1 5 subsp . amara Chrysosplenium 0 1 0 1 1 3 alternifolium Impatiens noli-tangere 0 1 1 1 0 3 Rodzime gatunki ekspansywne Urtica dioica 1 1 0 1 1 4 Sambucus nigra 1 0 0 0 1 2 Cirsium oleraceum 0 1 0 1 0 2 Galium aparine 1 0 1 0 1 3 Eupatorium cannabinum 0 0 0 0 1 1 Anthriscus sylvestris 1 0 0 0 0 1

Tabela 2. Gatunki ro ślin wyst ępuj ące na badanych stanowiskach w siedlisku 91E0 – ols źródliskowy

Nr stanowiska 1 2 3 4 Liczba Współrz ędne geograficzne N54º11’50.8’’ N54º11’50.9’’ N54º11’52.3’’ N54º11’53.7’’ wyst ąpie ń E21º00’08.6’’ E21º00’06.8’’ E21º00’01.4’’ E20º59’51.3’’ – suma Gatunki charakterystyczne Alnus glutinosa 1 1 1 1 4 Cardamine amara subsp. 1 1 1 0 3

30 amara Betula pubescens 1 1 1 1 4 Frangula alnus 0 0 1 1 2 Ribes nigrum 1 1 1 1 4 Eupatorium cannabinum 0 1 1 1 3 Humulus lupulus 1 1 1 1 4 Impatiens noli-tangere 1 1 1 1 4 Solanum dulcamara 1 1 1 1 4 Urtica dioica 1 1 1 1 4 Thelypteris palustris 1 1 1 1 4 Scrophularia umbrosa 1 1 1 0 3 Carex acutiformis 1 1 1 1 4 Melandrium rubrum 1 1 1 1 4 Equisetum fluviatile 1 1 1 1 4 Rodzime i obce gatunki ekspansywne Sambucus nigra 1 0 0 1 2 Galium aparine 1 1 1 1 4 Anthriscus sylvestris 0 0 0 1 1 Chelidonium majus 0 0 0 1 1

Tabela 3. Waloryzacja parametrów stanu oraz wska źników specyficznej struktury i funkcji siedliska przyrodniczego 7220 – źródliska wapienne Parametr/Wska źnik Płaty siedliska 1 2 3 4 5 Powierzchnia siedliska U1 U1 U1 U1 U1 Specyficzna struktura i funkcje Gat. charakterystyczne U1 U1 U1 U1 U1 Gat. dominuj ące U1 U1 U1 U1 U1 Rodzime gat. ekspansywne ro ślin U2 U1 FV U1 U2 zielnych Obce gat. inwazyjne FV FV FV FV FV Gat. wskazuj ące na eutrofizacj ę U2 U1 U1 U1 U2 siedliska Obecno ść i pokrycie w ątrobowców U2 U2 U2 U2 U2 Proces wytr ącania si ę martwicy FV FV FV FV FV wapiennej Wyst ępowanie martwicy wapiennej FV FV FV FV FV Stan uwodnienia U1 FV FV FV FV Erozja wsteczna FV FV FV FV FV Erozja zboczowa U1 FV FV FV FV Erozja denna koryta cieku U2 FV FV FV FV Erozja chemiczna FV FV FV FV FV Ogólnie struktura i funkcje U2 U1 U1 U1 U1 Perspektywy ochrony U2 FV FV FV FV Ocena ogólna U2 U1 U1 U1 U2

Wska źniki kardynalne: − Stan uwodnienia − Erozja (wsteczna, zboczowa, denna, chemiczna) − Proces wytr ącania si ę martwicy wapiennej − Wyst ępowanie martwicy wapiennej − Gatunki charakterystyczne

Przy ocenie pomini ęto wyst ępowanie w ątrobowców. Oprócz porostnicy wielokształtnej Marchantia polymorpha nie spotkano innych gatunków w ątrobowców (s ą to przede wszystkim gatunki górskie). Uwzgl ędnienie tego wska źnika spowodowałoby zaliczenie wszystkich płatów

31 do kategorii U2, co zani ża ich faktyczny stan i walory. Siedlisko 7220 Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati Podtyp: 7220-3

Obecno ść subfosylnej martwicy wapiennej oraz wska źnikowych gatunków ro ślin (Cardamine amara subsp. amara , Cratoneurion filicinum ) zadecydowały o zaliczeniu wyró żnionych płatów do siedliska 7220. Reprezentuj ą one podtyp ubogi z kopaln ą martwic ą wapienn ą, a pod wzgl ędem zró żnicowania florystycznego nale ży zaliczy ć je do wariantu nizinnego (kod: 7220) Wszystkie 5 płatów wyst ępuje w warunkach mniej wi ęcej równomiernego wypływu i przepływu wody. Wyst ępuj ą one w niewielkich ciekach źródliskowych (epirhitral) stanowi ących stró żki wody przepływaj ącej przez ko żuch ro ślinny. Skład chemiczny wody, a zwłaszcza zawarto ść jonu wapnia wskazuj ą, że potencjalnie mo że si ę z niej wytr ąca ć w ęglan wapnia. By ć mo że pewien wpływ na proces depozycji węglanu wapnia ma stan zacienienia tych siedlisk. Cztery z nich wyst ępuj ą w specyficznym olesie źródliskowym, gdzie w dnie lasu stale panuje półmrok. Stan uwodnienia siedliska nie ulega du żym wahaniom w ci ągu roku, a jedynie podczas lata obserwuje si ę mniejszy przepływ wody w dolnej partii zbocza w Spurglach jako wyniki zwi ększonej ewapotranspiracji. S ą to siedliska o układzie liniowym, zajmuj ące małe powierzchnie. Z uwagi na niewielk ą intensywno ść przepływu wody oraz zabudow ę ro ślinn ą (w tym obecno ść martwego drewna w ciekach) nie obserwuje si ę zjawisk erozji na torfowisku w Spurglach. Natomiast na torfowisku w Sokolicy stwierdzono erozj ę wgł ębn ą w cieku dopływaj ącym do rowu. Jest to spowodowane rozebraniem tamy bobrowej wiosn ą 2011 r. W badanych płatach gł ęboko ść wody w lecie wynosiła najcz ęś ciej 2-10 cm, co nale ży uzna ć za stan wła ściwy dla tego typu siedlisk.

Siedlisko 91E0-4 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe oraz olsy źródliskowe

Ols źródliskowy zajmuje zbocze o wystawie północnej z licznymi źródłami. Jest to zwarta enklawa le śna poło żna w śród gruntów rolnych. Przekształcenia antropogeniczne dotycz ą odci ęcia dwóch skrajnych fragmentów przez drogi polne (fot. 5). Miało to miejsce zapewne ju ż w XIX w. Odci ęte przez drogi małe fragmenty lasu obecnie nie maj ą charakteru źródliskowego. Kolejna zmiana antropogeniczna to wykonanie rowu w dolnej cz ęś ci zbocza, który zbiera wody z dopływaj ących do niego cieków źródliskowych. Stanowi on lokaln ą baz ę erozyjn ą i przyspiesza odpływ wody z lasu. W przeszło ści wykonano tak że niewielkie odcinki rowów na samym torfowisku (w jego dolnej cz ęś ci), lecz nie s ą one konserwowane i zarastaj ą nabieraj ąc cech cieków naturalnych. Las ten w przeszło ści był eksploatowany, o czym świadcz ą pnie ści ętych drzew. Ostatnie wi ększe wyci ęcie drzewostanu miało miejsce w latach 80. ubiegłego wieku i obj ęło mały fragment olsu przyległy do kopuły. Obecnie wyci ęty fragment lasu odnawia si ę w sposób spontaniczny z odro śli korzeniowych. W regeneruj ącym si ę lesie du ży udział w pokryciu ma porzeczka czarna. Nale ży jednak stwierdzi ć, że sporadycznie nawet obecnie wycinane s ą pojedyncze okazy olszy w cz ęś ciach torfowiska nale żą cych do indywidualnych wła ścicieli. Omawiany oles cechuje si ę du żą , jak na warunki Niziny S ępopolskiej, ró żnorodno ści ą biologiczn ą, z udziałem gatunków chronionych i rzadkich. Natomiast udział gatunków ekspansywnych obcych i rodzimych jest nieznaczny (stwierdzono obecno ść Sambucus nigra) rco prawdopodobnie wynika ze specyficznych warunków wodnych. Nale ży zauwa żyć, że udział rodzimego Impatiens noli-tangere jest wy ższy od I. parviflora , który wyst ępuje głównie na suchszych obrze żach lasu. Pomimo minionych przekształce ń, stosunki wodne tego lasu okre śli ć nale ży jako wła ściwe dla olesu źródliskowego. Podobnie, zasoby martwego drewna s ą wła ściwe dla tego typu siedlisk. W lesie tym zachodzi naturalne odnawianie drzewostanu.

Perspektywy ochrony s ą zale żne głównie od zachowania wła ściwego „ źródliskowego” re żimu wodnego. Wła ściw ą dla siedliska wydaje si ę ochrona bierna, polegaj ące na stabilizacji warunków jakich?. Jego znaczna powierzchnia, zasoby genowe oraz specyficzne warunki wodne gwarantuj ą istnienie potencjału do samoregulacji. Las ten powinien całkowicie zosta ć wył ączony z u żytkowania i by ć traktowany jako las glebochronny i wodochronny.

4. Analiza zagro żeń

Główne zagro żenie dla przedmiotu ochrony stanowi ą zmiany re żimu wodnego. Mog ą one mie ć charakter globalnych czy regionalnych zmian klimatycznych, jak równie ż by ć powodowane po średnio i bezpo średnio przez człowieka. Miejsca wypływu wody źródliskowej i jej intensywno ść ulegały naturalnym przemianom podczas holocenu (Almendinger, Leete 1998; Dobrowolski i in. 1996; Succow, Jeschke 1986; Goudie i in. 1993; Pazdur i in. 2002). Od XIX w. jednak to człowiek jest głównym sprawc ą zmian na opisywanych torfowiskach. Odpływ podziemny i powierzchniowy na obu torfowiskach źródliskowych posiada kierunek z południa na północ. Z tego powodu nale ży szuka ć zagro żeń jako ści i ilo ści wód w torfowiskach od strony południowej. Główna przyczyna systematycznego obni żania si ę wydajno ści źródeł zwi ązana jest z coraz ni ższym ci śnieniem hydrostatycznym (piezometrycznym) wskutek powolnego i ci ągłego wypływu wody. Ka żdy nie kontrolowany pobór wód mo że w sposób znacz ący naruszy ć wzgl ędnie ustabilizowane warunki wypływu wody. Pomimo dobrej izolacji wód i braku wi ększych ognisk zanieczyszcze ń w rejonie źródlisk, potencjalnymi zagro żeniami dla jako ści wód podziemnych s ą następuj ące ogniska zanieczyszcze ń: 1. powierzchniowe: a) użytki rolne – stosowane w niewła ściwych terminach lub w nadmiernych dawkach nawozy mineralne, gnojowica i środki ochrony ro ślin mog ą by ć wymywane z gleby przez wody opadowe, a nast ępnie przenoszone w kierunku torfowisk (na linii spływu) do wód powierzchniowych lub podziemnych. Ten rodzaj zanieczyszcze ń mo że mie ć wpływ na jako ść wód podziemnych, gdzie wyst ępuje słabiej izolowany górny czwartorz ędowy poziom wodono śny, b) obszary zabudowane – do kanalizacji sanitarnej podłączona jest cz ęść zabudowa ń w miejscowo ści Łab ędnik. W pozostałych miejscowo ściach ścieki odprowadzane s ą bezpo średnio do gruntu lub gromadzone w szambach, z których najcz ęś ciej wywo żone są na pola, ł ąki lub do rowów. Na terenach wiejskich dodatkowym źródłem zanieczyszcze ń s ą obory i fermy hodowlane, najcz ęś ciej niezabezpieczone przed wsi ąkaniem gnojowicy; 2. liniowe: szlaki komunikacyjne – drogi, parkingi, ulice s ą ogniskami zanieczyszcze ń substancjami ropopochodnymi, produktami spalania paliw, substancjami chemicznymi rozsypanymi na drogach w okresie zimowym. Drogi stwarzaj ą zagro żenie ze wzgl ędu na mo żliwo ść : ulatniania, rozlania lub rozsypania substancji toksycznych (na południe od torfowisk przebiega ruchliwa droga mi ędzy Bartoszycami a K ętrzynem), 3. punktowe: oczyszczalnie ścieków (w Łab ędniku), magazyny paliw płynnych przy wi ększych gospodarstwach rolnych oraz fermy hodowlane.

Najwa żniejsza zmiana czego? to wykopanie rowów opaskowych przy północnej granicy torfowisk źródliskowych, wykopanie rowu w poprzek torfowiska w Sokolicy, wykopanie rowów na przyległych torfowiskach i zamiana ich na użytki zielone. Oprócz zmian stosunków wodnych, człowiek bezpo średnio eksploatował te torfowiska. Wycinano drzewostan na torfowisku w Spurglach (w latach 80. ubiegłego wieku wyci ęto fragment olsu przylegaj ący do

33 kopuły), na kopule w Spurglach wykonano pobór wody za pomoc ą drewnianego ocembrowania i rynny. Na torfowisku w Sokolicy sporadycznie koszono trzcin ę i turzyce (Jasnowski 1964), wypalano zeszłoroczn ą biomas ę (Olesi ński 1983). Przed wojn ą krowy pas ące si ę na okolicznych ł ąkach wchodziły na kopuły torfowisk, grz ęzły tam i si ę topiły. Dlatego próbowano grodzi ć dost ęp do tych torfowisk. Główne zagro żenia w odniesieniu do przedmiotu ochrony:

Kod zagro żeń, nazwa: 164 – Wycinka lasu – znaczna powierzchnia lasów na torfowisku w Spurglach nale ży do indywidualnych wła ścicieli, st ąd niebezpiecze ństwo wycinki; dotyczy to tak że drzew, które otaczaj ą kopuł ę torfowiska w Sokolicy. 170 – Hodowla zwierz ąt – istnieje niebezpiecze ństwo wchodzenia zwierz ąt hodowlanych na torfowiska źródliskowe i mechaniczne ich niszczenie. Mo żna zabezpieczy ć torfowisko przez wła ściw ą organizacj ę wypasu i dozór. 180 – Wypalanie – przypadki takie miały miejsce na torfowisku w Sokolicy w latach 80 ubiegłego wieku . 251 – Pl ądrowanie stanowisk ro ślin – z uwagi na specyfik ę i du żą wra żliwo ść torfowisk (grz ąski grunt), wszelka penetracja powinna by ć ograniczona do minimum. Jedyne uzasadnienie to monitoring przyrody. 310 – Wydobywanie torfu – dotychczas nie notowano tego typu aktywno ści, jest to wi ęc zagro żenie potencjalne. Nale ży zakaza ć wydobywania torfu, zarówno z torfowisk źródliskowych, jak i z przyległych od strony północnej ł ąk na glebie torfowej. 421 – Pozbywanie si ę odpadów z gospodarstw domowych. Wiosn ą 2011 r. stwierdzono składowanie śmieci (worki po nawozach) na brzegu kopuły w Sokolicy. Z uwagi na blisko ść zabudowy nale ży zwróci ć uwag ę pobliskim mieszka ńcom na to zagro żenie. 701 – Zanieczyszczenia wód – dotyczy całego regionu, strefy zasilania wod ą torfowisk. Strefa ta obejmuje du ży obszar poło żony na południe od torfowisk, gdzie wyst ępuj ą przepuszczalne utwory glebowe, w które wsi ąka woda opadowa. 810 – Odwadnianie – jest to najpowa żniejsze realne zagro żenie. Torfowiska są odwadniane za pomoc ą rowów opaskowych. Niekorzystne zmiany, które zaszły na obiektach w znacznej, a nawet dominuj ącej cz ęś ci nale ży przypisa ć odwodnieniu. Zatem, nale ży ogranicza ć wpływ systemu melioracyjnego na torfowiska. Mo żna to realizowa ć korzystaj ąc z działalno ści bobrów, lub te ż środkami technicznymi przytamowywa ć odpływ z rowów opaskowych. Bez poprawy uwodnienia torfowisk nie ma mowy o istotnej poprawie stanu siedlisk. Wszelkie nowe prace melioracyjne na omawianych obiektach i w ich otoczeniu powinny by ć zabronione. 940 – Katastrofy naturalne – potencjalne zagro żenie zwi ązane jest z niebezpiecze ństwem samowypływu wód artezyjskich w otoczeniu torfowisk. Mo że to nast ąpi ć w wyniku kopania studni lub innych gł ębokich robót ziemnych. Samowypływ wód zmniejszy ich dopływ do kopuł torfowisk, a wi ęc spowoduje dodatkowe przesuszenie siedlisk.

Lp. Przedmiot ochrony Numer stanowiska Zagro żenia Istniej ące Potencjalne 1 7220 – Źródliska Cały obszar Zmiany stosunków wodnych, wł ączenie Zwi ększenie poboru wód artezyjskich wapienne ze torfowisk źródliskowych do sieci rowów w pobli żu torfowisk. zbiorowiskami odwadniaj ących. Działanie rowów Katastrofalny samowypływ wód gruntowych Cratoneuron opaskowych przy północnej granicy kopuł. jako wynik przerwania izoluj ących warstw commutati powierzchniowych (gł ębokie roboty ziemne, Wkraczanie ludzi i zwierz ąt na torfowiska kopanie studni itp.). źródliskowe (mechaniczne niszczenie struktur źródliskowych). Zagro żeniami dla jako ści wód podziemnych są nast ępuj ące ogniska zanieczyszcze ń: 1. U żytki rolne - stosowane w niewła ściwych terminach lub w nadmiernych dawkach nawozy mineralne, gnojowica i środki ochrony ro ślin mog ą by ć wymywane z gleby przez wody opadowe, a nast ępnie przenoszone w kierunku torfowisk (na linii spływu) do wód powierzchniowych lub podziemnych. Ten rodzaj zanieczyszcze ń mo że mie ć wpływ na jako ść wód podziemnych, gdzie wyst ępuje słabiej izolowany górny czwartorz ędowy poziom wodono śny, 2.Obszary zabudowane - do kanalizacji sanitarnej podł ączona jest cz ęść zabudowa ń w miejscowo ści Łab ędnik. W pozostałych miejscowo ściach ścieki odprowadzane s ą bezpo średnio do gruntu lub gromadzone w szambach, z których najcz ęś ciej wywo żone s ą na pola, ł ąki lub do rowów. Na terenach

wiejskich dodatkowym źródłem zanieczyszcze ń s ą obory i fermy hodowlane, najcz ęś ciej niezabezpieczone przed wsi ąkaniem gnojowicy; 3. Szlaki komunikacyjne - drogi, parkingi, ulice s ą ogniskami zanieczyszcze ń substancjami ropopochodnymi, produktami spalania paliw, substancjami chemicznymi rozsypanymi na drogach w okresie zimowym. Drogi stwarzaj ą zagro żenie ze wzgl ędu na mo żliwo ść : ulatniania, rozlania lub rozsypania substancji toksycznych (na południe od torfowiska przebiega ruchliwa droga mi ędzy Bartoszycami a K ętrzynem). 4. Oczyszczalnie ścieków - oczyszczalnie ścieków (w Łab ędniku), magazyny paliw płynnych przy wi ększych gospodarstwach rolnych oraz fermy hodowlane.

Pl ądrowanie stanowisk ro ślin – z uwagi na specyfik ę i du żą wra żliwo ść torfowisk (grz ąski grunt), wszelka penetracja powinna by ć ograniczona do minimum. Jedyne uzasadnienie to monitoring przyrody.

Wypalanie traw w pobli żu torfowisk.

Wydobywanie torfu – zarówno z torfowisk źródliskowych jaki i przyległych od strony północnej ł ąk na glebie torfowej.

Oczyszczanie i konserwowanie rowów melioracyjnych odwadniaj ących torfowiska.

Zalesienia gruntów 2 91E0-4 – Cały obszar Zmiany stosunków wodnych, wł ączenie Zwi ększenie poboru wód artezyjskich Źródliskowe lasy torfowisk źródliskowych do sieci rowów w pobli żu torfowisk. Katastrofalny olszowe na ni żu odwadniaj ących. Działanie rowów samowypływ wód gruntowych jako wynik Cardamino-Alnetum opaskowych przy północnej granicy kopuł. przerwania izoluj ących warstw glutinosae powierzchniowych (gł ębokie roboty ziemne, Wycinka lasu - znaczna powierzchnia lasów kopanie studni itp.). na torfowisku w Spurglach nale ży do Zagro żeniami dla jako ści wód podziemnych indywidualnych wła ścicieli, st ąd są nast ępuj ące ogniska zanieczyszcze ń: niebezpiecze ństwo wycinki; dotyczy to tak że 1. U żytki rolne - stosowane w niewła ściwych drzew, które otaczaj ą kopuł ę torfowiska w terminach lub w nadmiernych dawkach Sokolicy. nawozy mineralne, gnojowica i środki ochrony ro ślin mog ą by ć wymywane z gleby przez wody opadowe, a nast ępnie przenoszone w kierunku torfowisk (na linii spływu) do wód powierzchniowych lub podziemnych. Ten rodzaj zanieczyszcze ń mo że mie ć wpływ na jako ść wód podziemnych, gdzie wyst ępuje słabiej izolowany górny czwartorz ędowy poziom wodono śny, 2.Obszary zabudowane - do kanalizacji sanitarnej podł ączona jest cz ęść zabudowa ń w miejscowo ści Łab ędnik. W pozostałych miejscowo ściach ścieki odprowadzane s ą bezpo średnio do gruntu lub gromadzone w szambach, z których najcz ęś ciej wywo żone s ą na pola, ł ąki lub do rowów. Na terenach wiejskich dodatkowym źródłem

zanieczyszcze ń s ą obory i fermy hodowlane, najcz ęś ciej niezabezpieczone przed wsi ąkaniem gnojowicy; 3. Szlaki komunikacyjne - drogi, parkingi, ulice s ą ogniskami zanieczyszcze ń substancjami ropopochodnymi, produktami spalania paliw, substancjami chemicznymi rozsypanymi na drogach w okresie zimowym. Drogi stwarzaj ą zagro żenie ze wzgl ędu na mo żliwo ść : ulatniania, rozlania lub rozsypania substancji toksycznych (na południe od torfowiska przebiega ruchliwa droga mi ędzy Bartoszycami a K ętrzynem). 4. Oczyszczalnie ścieków - oczyszczalnie ścieków (w Łab ędniku), magazyny paliw płynnych przy wi ększych gospodarstwach rolnych oraz fermy hodowlane. Pl ądrowanie stanowisk ro ślin – z uwagi na specyfik ę i du żą wra żliwo ść torfowisk (grz ąski grunt), wszelka penetracja powinna by ć ograniczona do minimum. Jedyne uzasadnienie to monitoring przyrody. Wypalanie traw w pobli żu torfowisk.

Wydobywanie torfu – zarówno z torfowisk źródliskowych jaki i przyległych od strony północnej ł ąk na glebie torfowej. Oczyszczanie i konserwowanie rowów melioracyjnych odwadniaj ących torfowiska. Zalesienia gruntów

Niekontrolowany wypływ wód artezyjskich w pobli żu torfowisk mo że drastycznie zmniejszy ć ilo ść wody zasilaj ącej torfowiska. Dlatego szczególnie ostro żnie nale ży podchodzi ć do wszelkich prac ziemnych, które mog ą naruszy ć izolacj ę poziomu wodono śnego i spowodowa ć niekontrolowane wypływy wód artezyjskich zagra żaj ących przedmiotom ochrony. Konieczne jest zatem obj ęcie omawianych torfowisk obszarem specjalnej ochrony wód podziemnych (o promieniu przynajmniej 10 km) i wprowadzenie wymogu ekspertyz hydrologicznych i pozwolenia na budow ę studni (zgodnie bowiem z art. 124 ustawy Prawo wodne pozwolenie wodnoprawne nie jest wymagane na wykonywanie urz ądze ń wodnych do poboru wód podziemnych na potrzeby zwykłego korzystania z wód z uj ęć o gł ęboko ści do 30 m oraz pobór wód podziemnych w ilo ści nieprzekraczaj ącej 5 m 3 na dob ę). Zmiany stosunków wodnych – zwi ększenie poboru wód artezyjskich mo że zmniejszy ć ilo ść wody zasilaj ącej torfowiska. Renowacja rowów melioracyjnych w bezpo średnim otoczeniu torfowisk (rowy opaskowe) równie ż mo że zwi ększy ć drena ż wód z torfowisk. Przyspieszenie odpływu wody z terenów przyległych do torfowisk nast ąpiło wskutek zabiegów melioracyjnych w latach 1986-1987 XX w., a woda wypływaj ąca z torfowisk stanowiła czynnik nadmiernego uwilgotnienia przyległych gleb użytków rolnych. Dlatego cz ęść z nich zdrenowano lub wykonano rowy odwadniaj ące. Główny kierunek odpływu wód z torfowisk Sokolica i Spurgle ma miejsce z południa na północ. Odbywa si ę on grawitacyjnie w kierunku Bajdyckiej Młynówki. W przypadku torfowisk w Sokolicy, wykorzystuje on obni żenie pomi ędzy kopułami, którego dno naturalnie obni żyło si ę wskutek intensywnego odpływu wody. Odwodnienie gruntów rolnych, a tak że bezpo średnio torfowisk, spowodowało zmniejszenie aktywno ści wypływu wody z kopuł. Dzi ęki tamie bobrowej, która funkcjonowała od kilkunastu lat (z przerwami spowodowanymi jej niszczeniem) na rowie zbiorczym odprowadzaj ącym wod ę z obu kopuł i terenów rolniczych na południe od kopuł, powstał zbiornik o powierzchni kilkudziesi ęciu m 2. Tama jest istotnym, naturalnym elementem całego układu, który stabilizuje warunki odpływu wody ze źródlisk. Zapewnia ona optymalne warunki dla spływu wody powstrzymuj ąc siln ą erozj ę u podnó ża kopuł. Aby unikn ąć rozwi ąza ń hydrotechnicznych, które nie s ą zalecane ze wzgl ędu na specyfik ę terenu i kosztochłonno ść , nale żałoby wykorzysta ć potencjał, jaki zapewniaj ą bobry na omawianym terenie. Nale ży zapewni ć odpowiednie warunki dla ich bytowania, poprzez kontrol ę wycinki drzew i krzewów, stanowi ących źródło po żywienia zwierz ąt. Regionalne i lokalne zmiany gospodarowania (intensyfikacja rolnictwa, w tym stosowania nawozów i środków ochrony ro ślin) mogą w dłu ższym horyzoncie czasu zmieni ć skład chemiczny wód zasilaj ących torfowiska. Eksploatacja lasów – wyci ęcie fragmentów lasów na torfowisku w Spurglach zmieni warunki siedliskowe (termiczne, świetlne i inne), co mo że prowadzi ć do niekorzystnych zmian szaty ro ślinnej i innych komponentów środowiska. Penetracja przez ludzi i zwierz ęta hodowlane mo że mechanicznie niszczy ć subtelne struktury w źródłach i ciekach źródliskowych, gdzie na podwodnych fragmentach ro ślin (zwłaszcza na łody żkach mchu) wytr ąca si ę w ęglan wapnia.

5. Cele działa ń ochronnych

Przedmiot ochrony Numer stanowiska Stan ochrony Cele działa ń ochronnych Perspektywa osi ągni ęcia wła ściwego stanu ochrony *7220 – petryfikuj ące wszystkie stanowiska U2 zachowanie powierzchni siedliska i 10 lat źródła ( źródliska utrzymanie w niepogorszonym stanie wapienne ze zbiorowiskami Cratoneuron commutati) 91E0-4 – Źródliskowe wszystkie stanowiska U1 zachowanie powierzchni siedliska i 10 lat lasy olszowe na ni żu utrzymanie w niepogorszonym stanie Cardamino-Alnetum glutinosae

Ogólne cele działa ń ochronnych na obszarze Natura 2000 „Torfowiska Źródliskowe koło Łab ędnika” to: • utrzymanie powierzchni siedlisk Natura 2000, a w przypadkach, w których to b ędzie mo żliwe nawet ich zwi ększenie; • zachowanie lub odtworzenie podstawowych ekologicznych cech, struktury i funkcji siedlisk przyrodniczych, stanowi ących przedmiot ochrony; • utrzymanie optymalnego stanu uwilgotnienia siedlisk hydrogenicznych; • poprawa stosunków wodnych na terenie torfowiska zródliskowego • zachowanie, a nawet zwi ększenie ró żnorodno ści biologicznej zwi ązanej z siedliskami Natura 2000, utrzymanie i wzrost liczby gatunków charakterystycznych, specyficznych dla typu siedliska oraz cennych składników flory; • ograniczenie udziału ekspansywnych ro ślin zielnych i gatunków obcych; • minimalizacja lub wyeliminowanie wszystkich czynników pogarszaj ących stan siedlisk stanowi ących przedmiot ochrony.

W efekcie realizacji wyznaczonych celów, w ci ągu 10 lat stan uwodnienia torfowisk źródliskowych powinien si ę poprawi ć. Powinny pojawi ć si ę nowe i uaktywni ć nieczynne wypływy wody na kopułach. Proces murszenia torfu obecnie widoczny, szczególnie na torfowym wale torfowiska w Sokolicy, powinien ulec zahamowaniu, czego efektem będzie zmniejszenie udziału azotolubnych gatunków ro ślin. Ograniczenie mineralizacji torfu powinno zaowocowa ć zwi ększeniem udziału szuwarowych gatunków ro ślin, wła ściwych dla siedliska. Stabilizacja warunków wodnych i izolowanie torfowisk od bezpo średniego wpływu człowieka (deptania) mo że zaowocowa ć uaktywnieniem procesu wytr ącania w ęglanu wapnia. Jednak w tym przypadku trudno jednoznacznie przewidzie ć efekt ko ńcowy, gdy ż proces petryfikacji ma wielorakie uwarunkowania. Od 1994 r. obserwuje si ę stopniow ą popraw ę stanu siedlisk na kopule torfowiska w Sokolicy jako efekt działalno ści bobrów. S ą to jednak zmiany powolne, przerywane epizodami niszczenia tam, dlatego jako perspektyw ę osi ągni ęcia wła ściwego stanu podano 10 lat. Utrzymanie warunków środowiska sprzyjaj ących bytowaniu bobrów mo że korzystnie wpłyn ąć na stabilizacj ę stosunków wodnych i zmniejszenie procesów erozji wodnej w rejonie kopuł torfowiskowych. Zakładaj ąc utrzymanie obecnego poziomu zabiegów agrotechnicznych, w tym stosowania nawozów naturalnych i sztucznych, nie przewiduje si ę istotnego wpływu gospodarki rolnej na jako ść wód zasilaj ących źródliska.

Moduł C 6. Ustalenie działa ń ochronnych

Działania ochronne

Przedmiot Podmiot ochrony Miejsce Termin Szacunkowe Nr i nazwa Zakres prac odpowiedzial realizacji wykonania koszty ny za (w tys. zł) wykonanie

7220 – Nr Działania zwi ązane z ochron ą czynn ą petryfikuj ące źródła 1 Wykonanie Przytamowania powinny Spurgle – 3 190 ty ś RDO Ś Olsztyn (źródliska przytamowa ń utrzymywa ć poziom wody w pi ętrzenia wapienne ze na rowach rowach opaskowych na poziomie wysoko ści 20-30 cm zbiorowiskam opaskowych ok. 10-20 cm poni żej powierzchni w układzie kaskadowym; i Cratoneuron jednorazowo commutati Lokalizacja wskazana na zał ączniku 91E0-4 – mapowym Źródliskowe lasy olszowe na ni żu 130 ty ś RDO Ś Olsztyn Cardamino- Alnetum Sokolica – glutinosae jednorazowo regulowanie odpływu wody poprzez zastawki na rowie bocznym w

celu opó źnienia odpływu wody; 5-10 zastawek Lokalizacja wskazana na zał ączniku mapowym

2 Wykonanie Operat wodno-prawny, projekt Cały obszar 60 ty ś. zł. RDO Ś w dokumentacji budowlany. Olsztynie koniecznej do jednorazowo wybudowania przetamowa ń budowli

3 Wykup gruntu Wykup gruntów na terenie Działki nr: 250, 255 ty ś.zł RDO Ś w obszaru Natura 2000 oraz działek 251, 252, 253, Olsztynie przyległych do obszaru 254,259,260 obręb Sokolica(obszar Natura 2000), jednorazowo 236/1, 237/1, 238/1, 274/1, 235/2, 237/2, 238/2, 239/3 obr ęb Sokolica

4 Podział Podział działki w zwi ązku z Teren działki nr 260 5 ty ś.zł RDO Ś w geodezyjny wykupem gruntów na terenie obr ęb Sokolica Olsztynie obszaru Natura 2000 (wył ączenie jednorazowo z działki u żytku oznaczonego jako R-rola)

5 Wykaszanie Wykaszanie ł ąk w pobli żu Obszar w pobli żu 3 ty. złs Wła ściciele łąk wokół torfowiska Torfowiska Spurgle gruntów. torfowiska i Sokolica Proces RDO Ś po ci ągły. Nie wykupieniu rzadziej ni ż gruntów w raz do roku pobli żu torfowiska Sokolica

Nr Działania zwi ązane z utrzymaniem lub modyfikacj ą metod gospodarowania

Przy planowaniu działa ń ochronnych na terenie gospodarstwa rolnego nale ży podzieli ć je na: obligatoryjne i fakultatywne (zgodnie z §3 pkt 6 lit. a rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010r. w sprawie sporz ądzania projektu planu zada ń ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 34, poz. 186 z pó źn. zm.).

Nr Działania dotycz ące monitoringu realizacji działa ń ochronnych

Nr Uzupełnienie stanu wiedzy o przedmiocie ochrony

Funkcjonowanie torfowisk źródliskowych zale żne jest z jednej strony od ilo ści i jako ści zasilaj ących je wód gruntowych, a z drugiej strony od intensywno ści odpływu wód z torfowisk. Trzeba zdawa ć sobie spraw ę, że mamy stosunkowo niewielki wpływ na dopływ wody do torfowisk. Są to procesy hydrologiczne kr ąż enia wód na du żych obszarach. Zwykle z czasem ci śnienie hydrostatyczne zmniejsza si ę jako wynik wypływu wód źródlanych i poboru wód artezyjskich. Nale ży jednak za wszelk ą cen ę zabezpieczy ć si ę przed spadkiem ci śnienia hydrostatycznego. Dlatego nale ży wprowadzi ć zakaz budowy nowych uj ęć wód artezyjskich w promieniu 10 km od torfowisk źródliskowych, a tak że obowi ązek wykonywania ekspertyz hydrologicznych przed wszelkimi robotami ziemnymi. Ma to na celu zabezpieczenie przed niekontrolowanym samowypływem wód gruntowych. Natomiast mamy wi ększe mo żliwo ści techniczne zmniejszenia odpływu wód z torfowisk, czyli przywrócenia ich pierwotnego stanu (sprzed odwodnieniem). W pierwszym rz ędzie nale ży wykupi ć (przej ąć na własno ść Skarbu Pa ństwa) całość gruntów, łącznie z przylegaj ącymi do torfowisk od której strony? łąkami. Następnie nale ży wykona ć zastawki, które utrzymywałyby poziom wody gruntowej blisko powierzchni terenu w pobli żu torfowisk. Tamy bobrowe mog ą spełnia ć to zadanie, pod warunkiem zapewnienia trwało ści bytowania bobra (zakaz niszczenia tam). Planowane działania ochronne na samych torfowiskach maj ą głównie charakter biernych. Ich celem jest stabilizacja warunków wodnych oraz izolowanie torfowisk od niekorzystnych wpływów zewn ętrznych. Jest to zgodne z wytycznymi odno śnie ochrony tych typów siedlisk (Pawlaczyk 2010; Parusel 2010. W celu zapewnienia faktycznej ochrony nale ży zmniejszy ć odpływ realizowany przez rowy opaskowe na drodze ich przytamowania, lecz w takim stopniu, by nie spowodowało to znacznego podtopienia s ąsiednich ł ąk. Jednak na takie działania musz ą wyrazi ć zgod ę wła ściciele przedmiotowych gruntów. Stabilizacja warunków wodnych torfowisk powinna by ć realizowana na drodze zakazu wykonywania nowych rowów odwadniaj ących na torfowiskach i w bezpo średnim ich otoczeniu, a tak że kopania nowych uj ęć wody artezyjskiej. Wszelkie prace hydrogeologiczne w promieniu 10 km od torfowisk powinny by ć poprzedzone ekspertyz ą, gdy ż przerwanie izoluj ącej warstwy powierzchniowej grozi niekontrolowanym, katastrofalnym wypływem wód gruntowych, podobnie jak to miało miejsce 1986 r. w Spurglach. Izolowanie torfowisk przed penetracj ą zarówno ludzi, jak i zwierz ąt gospodarskich jest bardzo wa żne, gdy ż wszelkie mechaniczne zakłócenia przepływu wody prowadz ą do niszczenia osadzonego na ro ślinach w ęglanu wapnia. Na torfowych ł ąkach poło żonych bezpo średnio na północ od torfowisk źródliskowych nale ży utrzyma ć ekstensywne u żytkowanie. W szczególno ści nale ży ograniczy ć zagospodarowanie łąk metod ą pełnej uprawy (ork ę). Tak jak wsz ędzie, gospodarka rolna na obszarze powinna by ć prowadzona zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej. Nie nale ży eksploatowa ć (wycinać) drzew na torfowiskach. Zakaz ten ma zasadnicze znaczenie dla zachowania siedlisk i musi by ć bezwzgl ędnie przestrzegany. W granicach obszaru i w odległości 500 m od niej nie nale ży lokalizowa ć żadnych składowisk śmieci, odpadów, gruzu itp. Na obszarze i w jego pobli żu (odległo ść 500 m od granicy) nie nale ży budowa ć nowych obiektów mieszkalnych i gospodarczych ani nowych dróg komunikacji pieszej i kołowej.

7. Ustalenie działa ń w zakresie monitoringu stanu ochrony przedmiotów ochrony

Cel Parametr Wska źnik Zakres prac Terminy/ Miejsce Podmiot Szacowany monitoringowych cz ęstotliwo ść odpowiedzialny koszt (w tys. zł) zachowanie Powierzchnia Zgodnie z Stan uwodnienia co 3 lata, w lipcu Cały obszar RDO Ś w 3 x ok. 0,4 powierzchni siedliska PM Ś GIO Ś siedlisk, poziom Olsztynie siedliska i poda ć jakie wody w rowach, utrzymanie go Struktura i przejawy aktywno ści w co najmniej funkcja bobrów niepogorszonym stanie 7220 – petryfikuj ące źródła (źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneuron commutati 91E0-4 – Źródliskowe lasy olszowe na ni żu Cardamino- Alnetum glutinosae

46 zachowanie Powierzchnia badania Powierzchnia co 5 lat, w lipcu Cały obszar RDO Ś w 2 x ok. 0,6 powierzchni siedliska przeprowadzi ć siedlisk, Olsztynie siedliska i zgodnie z wyst ępowanie utrzymanie go Struktura i metodyk ą gatunków w co najmniej funkcja PM Ś, charakterystycznych, niepogorszonym dokonuj ąc inwazyjnych, stanie oceny obcych, proces 7220 – podanych wytr ącania si ę petryfikuj ące parametrów i węglanu wapnia źródła wska źników (źródliska rozpisa ć pod wapienne ze tabel ą zbiorowiskami Cratoneuron commutati 91E0-4 – Źródliskowe lasy olszowe na ni żu Cardamino- Alnetum glutinosae

W cz ęś ci opisowej nale ży opisa ć i uzasadni ć planowane działania w zakresie monitoringu.

Działania z zakresu monitoringu składaj ą si ę z dwóch elementów. Pierwszy to monitoring hydrologiczny stanu uwodnienia siedlisk, jako podstawa do realizacji celów ochrony. Drugi element monitoringu to ocena stanu siedlisk. Planowany monitoring pozwoli oceni ć skuteczno ść przeprowadzanych zabiegów ochronnych i ewentualnie modyfikowa ć ich zakres i lokalizacj ę w zale żno ści od aktualnego stanu siedlisk przyrodniczych.

8. Wskazania do dokumentów planistycznych Dokumentacja planistyczna Wskazania do zmian w dokumentach planistycznych niezb ędne do utrzymania b ądź odtworzenia wła ściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 ( Art. 28 ust 10 pkt 5 ustawy o ochronie przyrody ) Plan zagospodarowania przestrzennego 1. Podł ączenie do kanalizacji zabudowa ń w miejscowo ści Łab ędnik, Sokolica, Spurgle gminy Bartoszyce i S ępopol 2. Nale ży przeprowadzi ć ocen ę oddziaływania na obszar Natura 2000 w przypadki prowadzenie prac polegaj ących na oczyszczaniu i konserwacji rowów melioracyjnych odwadniaj ących torfowiska 3. Nie nale ży budowa ć nowych obiektów mieszkalnych i gospodarczych ani nowych dróg komunikacji pieszej i kołowej w promieniu 500 m od obszaru Natura 2000 4. Nie nale ży zalesia ć obszaru w pobli żu torfowisk źródliskowych Studium uwarunkowa ń i kierunków 1. Obj ęcie Torfowisk Źródliskowych koło Łab ędnika obszarem specjalnej ochrony wód zagospodarowania przestrzennego gminy podziemnych (o promieniu przynajmniej 10 km) i wprowadzenie wymogu ekspertyz Bartoszyce i S ępopol hydrologicznych i pozwolenia na budow ę studni

Uproszczony plan urz ądzania lasu Wycinka drzew na terenie obszaru Natura 2000 mo żliwa jedynie po przeprowadzeniu oceny oddziaływania.

9. Przesłanki sporz ądzenia planu ochrony Sporz ądzenie planu ochrony dla obszaru Natura 2000 „Torfowiska Źródliskowe koło Łab ędnika” nie jest konieczne.

10. Projekt weryfikacji SDF obszaru i jego granic

Nie dotyczy

W odniesieniu do SDF (zał ączy ć do dokumentacji propozycj ę zmienionego SDF wg. Instrukcji wypełniania SDF przekazanej przez Zamawiaj ącego). Lp. Zapis Proponowany Uzasadnienie do zmiany SDF zapis SDF 1 C B w zwi ązku z przeprowadzonymi badaniami nast ąpiła zmian ogólnej oceny siedliska 7220

W odniesieniu do granic obszaru (zał ączy ć plik PDF oraz wektorow ą warstw ę informacyjn ą GIS zawieraj ące zmienione granice obszaru)

Lp. Proponowany przebieg Uzasadnienie do zmiany granicy na tle istniej ących granic obszaru Plik PDF mapy i wektorowa Uzasadnienie merytoryczne dla wprowadzonych zmian warstwa informacyjna GIS

11. Zestawienie uwag i wniosków

Lp. Uwagi i wnioski Podmiot zgłaszaj ący Sposób rozpatrzenia / odpowied ź

- - Moduł A - -

- - Moduł B 1. Wykup gruntów prywatnych – docelowo cały obszar Wnioski zgłoszone Przeprowadzono spotkanie z rolnikami , własno ść Skarbu Pa ństwa podczas prac Zespołu protokół, z deklaracja wykupu 2. Je żeli grunt nie zostanie wykupiony - stosowanie Lokalnej Współpracy - okresowego podpi ętrzenia wody (okresowe warsztaty nawadnianie i odwadnianie) w celu umo żliwienia pó źniejszego koszenia ł ąk 3. Odpowiednie sterowanie odpływem wody, aby nie dopu ści ć to podtopie ń gruntów 4. Nie prowadzi ć nowych melioracji w pobli żu obszaru Natura 2000 5. Nie dopu ści ć do zakrzaczenia i zalesienia 6. Pozostawi ć grunty w rolniczym u żytkowaniu 7. Nie dopu ści ć do wycinki lasu 8. Nie prowadzi ć nowych prac hydrotechnicznych w pobli żu obszaru (prace b ędą wymagały przeprowadzenia ekspertyzy) 9. Utrzymanie wła ściwego stanu wód

10. W przypadku wykupu gruntu – koszenie ł ąk 1 raz w roku w celu nie dopuszczenia do zakrzaczenia i utraty walorów widokowych obiektu

Konieczne jest spotkanie z wła ścicielami gruntu oraz władzami gminy, przedstawicielem ODR w celu przeprowadzenia rozmów na temat wykupu gruntu. Wyra ża zgod ę na wykup gruntu (dz. nr 250) za odpowiedni ą Wła ściciel gruntu - Pan cen ę lub na zamian ę go na inny, ewentualne koszenie w Rafał Kozioł pó źniejszym terminie za odpowiedni ą dopłat ą przy dotychczasowym stanie własno ści Opracowanie dokumentu dotycz ącego gospodarowania Zarz ąd Melioracji i wod ą (okre ślenie maksymalnego korzystnego poło żenia Urz ądze ń Wodnych zwierciadła wody i uwzgl ędnienie w PZO zalanie ł ąk poło żonych poni żej podpi ętrzenia) W ramach prac nad planem zada ń ochronnych tego obszaru Klub Przyrodników oczekiwaliby śmy powstania ekspertyzy próbuj ącej wyznaczy ć, na podstawie dost ępnych danych hydrogeologicznych i przynajmniej w przybli żeniu, potencjalny obszar alimentacyjny dla wypływów wód podziemnych, na których rozwin ęły si ę chronione w obszarze Natura 2000 torfowiska. Jak przypuszczamy, będzie to do ść rozległy obszar. Dla ochrony obszaru Natura 2000 wydaje si ę szczególnie wa żne, by w tak okre ślonym obszarze alimentacyjnym zapewni ć szczególnie troskliw ą ochron ę zasobów ilo ściowych i jako ściowych wód podziemnych. Nale ży przy tym mie ć na uwadze, że czas reakcji wód podziemnych na presje mo że by ć bardzo długi, nawet kilkudziesi ęcioletni. Zapewnienie odpowiedniej ilo ści i jako ści wód podziemnych zasilaj ących torfowiska źródliskowe w obszarze Natura 2000 mo że wymaga ć w szczególno ści

51 ogranicze ń w u żytkowaniu wód podziemnych na szerszym obszarze. Jednak podkre ślamy, że zapewnienie Torfowiskom Źródliskowym koło Łab ędnika wła ściwego zasilania w wod ę jest priorytetowym obowi ązkiem wynikaj ącym nie tylko z wymogów ochrony obszaru Natura 2000, ale równie ż z celu okre ślonego w art. 4(1c) Ramowej Dyrektywy Wodnej. a) oczekiwaliby śmy równie ż terenowego rozpoznania potrzeb i mo żliwo ści lokalnej renaturyzacji warunków hydrologicznych (usuni ęcie skutków wykopania rowów odwadniaj ących). Zwracamy jednak uwag ę, że w przypadku torfowisk źródliskowych jest to trudne zagadnienie, wymagaj ące gł ębokiej wiedzy w zakresie hydroekologii takich torfowisk. Samo blokowanie odpływu wód powierzchniowych nie jest wła ściwym sposobem renaturyzacji hydroekologicznej torfowiska źródliskowego, do którego zasilania potrzebne s ą odtlenione wody podziemne, w tym ich przepływy przez warstw ę torfu. Kluczowe jest te ż, by nie zaburzy ć procesu petryfikacji (osadzania si ę trawertynów). W naszej opinii konieczne jest zapewnienie udziału, w zespole opracowuj ącym plan, dobrego eksperta w zakresie funkcjonowania torfowisk źródliskowych oraz w zakresie procesów petryfikacyjnych. b) ważna wydaje si ę ochrona otoczenia obu obiektów przed urbanizacj ą. Obszar w promieniu co najmniej 500 m od granic obu obiektów, z wyj ątkiem tylko tych działek ewidencyjnych na których ju ż znajduj ą si ę budynki osady Spurgle, powinien by ć wyznaczony w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego jako strefa ochrony przed zabudow ą (tak że tzw. „siedliskow ą”). W planie zada ń ochronnych nale żałoby

52 zapisa ć odpowiedni wniosek do Studium. c) w planie zada ń ochronnych konieczne s ą zapisy wzmacniaj ące ochron ę obiektu przed takimi formami antropopresji jak za śmiecanie, wypalanie, wycinanie drzew itp.

Moduł C

12. Literatura

ALMENDINGER J.E., LEETE J.H. 1998. Peat characteristics and groundwater geochemistry of calcareous fens in the Minnesota River Basin, U.S.A. Biogeochemistry, 43: 17-41.

BOYER M.L.H., WHEELER B.D. 1989. Vegetation patterns in spring-fed calcareous fens: calcite precipitation and constraints on fertility. J. Ecol., 77: 597-609.

DEMBEK W. 1993. Rodzaje torfowisk soligenicznych oraz ich znaczenie przyrodnicze i rolnicze. Wiad. IMUZ, 17(3): 11-36.

DOBROWOLSKI R., DURAKIEWICZ T., PAZDUR A., PAZDUR M.F. 1996. Chronostratygrafia i fazy rozwoju źródliskowego torfowiska kopułowego Krzywice koło Chełma (Wy żyna Lubelska). Zesz. Nauk. Politechniki Śląskiej, Ser. Matematyka-Fizyka, Z. 80, Geochronometria, 14: 19-29. GDO Ś 2010. Opracowanie planu zada ń ochronnych dla obszaru Natura 2000. GIO Ś 2007-2009. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych.

GOUDIE A. S., VILES H. A., PENTECOST A. 1993. The late-Holocene tufa decline in Europe. The Holocene 3(2): 181-186.

HERBICH J. (red.). 2004. Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr ęcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 2., s. 220.

HERBICHOWA M., WOŁEJKO L. 2004. Torfowiska źródliskowe i przepływowe Polski północnej. W: Herbich J. (red.). 2004. Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr ęcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 2., s. 191-195.

JASNOWSKI M. 1964. Dokumentacja geologiczna torfowisk „Ró żyna” (badania wst ępne). Zakład Torfoznawstwa WSR w Szczecinie (maszynopis).

JASNOWSKI M. 1974. Program ochrony torfowisk w Polsce. Min. Roln., Dep. Gosp. Wodn. i Mel., Warszawa (maszynopis powielany), s. 1-32.

JASNOWSKI M. 1975. Torfowiska i tereny bagienne w Polsce. W: Kac N.J.: Bagna kuli ziemskiej. PWN, Warszawa, s. 356-390.

KOMOR S.C. 1994. Geochemistry and hydrology of a calcareous fen within the Savage Fen wetlands complex, Minnesota, USA. Geochim. Cosmochim. Acta, 58(16): 3353-3367.

KONDRACKI J. 1998. Geografia regionalna Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.

ŁACHACZ A., SZYMKIEWICZ -DĄBROWSKA D., DĄBROWSKI S. 1995. O ochron ę torfowisk

źródliskowych na Równinie S ępopolskiej. Chro ńmy Przyr. Ojcz., 51(4): 45-51.

ŁACHACZ A. 1999. Torfowiska źródliskowe Polski północno-wschodniej. Materiały z konferencji: „ Źródła Polski – stan bada ń, monitoring i ochrona”, Olsztyn, 10-12.10. 1997 r., str. 111-121.

ŁACHACZ A. 2000. Torfowiska źródliskowe Pojezierza Mazurskiego. Biuletyn Naukowy UWM w Olsztynie, 9: 103-119.

ŁACHACZ A. 2000. Conservation of spring mires in the Masurian Lakeland, northeastern Poland. Proceedings of the 11 th International Peat Congress – Québec 2000. Vol. 1: 221- 229.

ŁACHACZ A. 2001. Wyst ępowanie torfowisk źródliskowych na tle typów krajobrazu Pojezierza Mazurskiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 476: 453-460.

MATUSZKIEWICZ J.M. 1993. Krajobrazy ro ślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 158: 5-107.

MATUSZKIEWICZ W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk ro ślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

OLESI ŃSKI L. 1983. Hirneola auricula-judae (Bull. ex St.-Am.) Berk. na Równinie Sępopolskiej. Zesz. Nauk. ART Olszt., Roln., 37: 101-104.

PARUSEL J. 2010. Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati . W: Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Cz ęść pierwsza. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wyd. Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa. S.: 174-188.

PAWLACZYK P. 2010. 91E0* Ł ęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Salicetum albae , Populetum albae , Alnenion glutinoso-incanae , olsy źródliskowe. W: Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. Cz ęść pierwsza. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wyd. Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa. S.: 236-254.

PAWLACZYK P., JERMACZEK A. 2004. Natura 2000 – narz ędzie ochrony przyrody. Planowanie ochrony obszarów Natura 2000. WWF Polska, Warszawa.

PAZDUR A., DOBROWOLSKI R., DURAKIEWICZ T., MOHANTI M., PIOTROWSKA N., DAS S. 2002. Radiocarbon time scale for deposition of Holocene calcareous tufa from Poland and India (Orissa). Geochronometria 21: 85-96. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących ro ślin obj ętych ochron ą (Dz. U. Nr 168, poz. 1764). Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, ze zm.),

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 w sprawie sporz ądzania projektu planu zada ń ochronnych dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 34 poz. 186). Rozporz ądzenie ministra środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków b ędących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty a tak że kryteriów wyboru obszarów kwalifikuj ących si ę do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510),

SUCCOW M., JESCHKE L. 1986. Moore in der Landschaft. Urania Verlag, Jena – Berlin.

ŚWIEBODA M. 1968. Wyst ępowanie i ochrona kłoci wiechowatej Cladium mariscus (L.) Pohl w Polsce. Ochrona Przyrody 33: 125-137.

WOŁEJKO L. 1996. Transformation of spring – mire vegetation in North-western Poland in relation to human impact. Crunoecia, 5: 59-66.

WOŁEJKO L. 2004. Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati . W: Herbich J. (red.). 2004. Wody słodkie i torfowiska. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr ęcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 2, s. 172-177.

WOŁEJKO L., HERBICHOWA M., POTOCKA J. 2005. Typological differentiation and status of Natura 2000 mire habitats in Poland. Stapfia 85, zugleich Kataloge der OÖ. Landesmuseen Neue Serie 35: 175-219.