Emigracja Polska W Wielkiej Brytanii Wobec Wyborów Do Sejmu PRL Pierwszej Kadencji Z 26 Października 1952 R
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Dzieje Najnowsze, Rocznik LI – 2019, 4 PL ISSN 0419–8824 Andrzej Zaćmiński https://orcid.org/0000-0002-8304-6375 Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Emigracja polska w Wielkiej Brytanii wobec wyborów do Sejmu PRL pierwszej kadencji z 26 października 1952 r. Abstrakt: Zmiany zachodzące w Polsce Ludowej po II wojnie światowej były bacznie obser- wowane przez polskie uchodźstwo polityczne w Wielkiej Brytanii. Szczególną uwagę zwraca- no na sprawy polityczne. W artykule omówiono stosunek władz RP na obczyźnie oraz prasy emigracyjnej do wyborów do Sejmu PRL w 1952 r.: tzn. jak oceniano prawo wyborcze, Front Narodowy, jego program, kandydatów do sejmu, kampanię wyborczą oraz wyniki wyborów. W końcowej części tekstu skomentowano sukces, jaki rzekomo odniosło Ministerstwo Bezpie- czeństwa Publicznego w tej części operacji „Cezary”, która dotyczyła dezinformacji środowisk emigracyjnych w zakresie propagandy wyborczej. S ł owa kluczowe: władze RP na obczyźnie, emigracja polska w Wielkiej Brytanii, Polska Ludowa, wybory do Sejmu PRL I kadencji, parlamentaryzm Polski Ludowej. Abstract: The changes that took place in the Polish People’s Republic after World War II were closely monitored by Polish political emigrants in Great Britain. Understandably, special attention was paid to political problems. The author discusses the attitude of the Polish gover- nment in exile and the Polish émigré press towards the elections to the People’s Poland Sejm in 1952: i.e. their assessment of the electoral law, the National Front, its programme, candidates to the Sejm, the electoral campaign, and election results. In the closing part of the text, the author comments on the success allegedly achieved by the Ministry of Public Security in that part of the “Cezary” Operation which concerned disinformation of émigré community in the area of electoral propaganda. Keywords: Polish authorities in exile, Polish emigration in Great Britain, Polish People’s Re- public, elections to the Sejm of the Polish People’s Republic of the fi rst term, parliamentarism of the Polish People’s Republic. http://dx.doi.org/10.12775/DN.2019.4.06 http://rcin.org.pl 124 Andrzej Zaćmiński Wybory do Sejmu PRL pierwszej kadencji były nie tylko sprawą wewnętrzną Polski, ale również polskiej emigracji politycznej na Zachodzie, szczególnie w Wielkiej Brytanii. O ile w pierwszym przypadku wiele zagadnień zostało już opisanych w literaturze1, to stosunek emigracji do tego wydarzenia nie stanowił przedmiotu zainteresowań badaczy. Jest to ważny fragment w historii Polski, gdyż w Londynie działały władze RP na uchodźstwie, partie polityczne i organizacje społeczne, kulturalne, które z wielką uwagą śledziły wydarzenia oraz wszelkie procesy zachodzące w powojennej Polsce. Wynikało to nie tylko z ich politycznej roli, ale i z obowiązku, jaki na siebie przyjęła w 1945 r. emigracja. Miała ona bowiem walczyć o niepodległość Polski i być jej wolnym głosem na Zachodzie, informującym opinię międzynarodową oraz środowiska polonijne o sytuacji w Polsce. W tym zakresie poczesne miejsce zajmowało ujawnianie i piętnowanie polityki reżimu komunistycznego, którą określano mianem sowietyzacji Polski2. Szczególną rolę poza wymienionymi instytucjami i organizacjami pełniła prasa, której bogactwo oraz różnorodność nie pozostały bez wpływu na kształt emigracyjnej opinii publicznej3. Wybory do pierwszego Sejmu PR zorganizowano w okresie, kiedy funkcję premiera rządu na uchodźstwie pełnił gen. Roman Odzierzyński4. W exposé wygłoszonym 14 X 1950 r. na posiedzeniu Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej (RN RP) wiele miejsca poświęcił sprawom kraju. Przedstawiając program w tym zakresie, powiedział m.in.: Im bardziej zaostrza się sytuacja polityczna na świecie, tym ostrożniej będziemy wypowiadać się na temat Kraju. Nie ustaniemy jednak w pracy nad demaskowaniem 1 Stan badań na ten temat zob. A. Zaćmiński, Poezja agitacyjna w kampanii wyborczej do Sejmu PRL pierwszej kadencji z 26 października 1952 r. Tematyka – Obrazowanie – Polityka, „Dzieje Najnowsze” 2018, nr 2, s. 182. Po publikacji ukazała się książka M. Siedziako, Bez wyboru. Głosowania do Sejmu PRL (1952–1989), Warszawa 2018, w której na s. 113–157 omówione zostały wybory do sejmu z 1952 r. 2 Wśród prac poświęconych tej problematyce zob. Emigracja polska wobec sowietyzacji kraju, red. R. Sudziński, Toruń 2007; T. Wolsza, Rząd RP na obczyźnie wobec wydarzeń w kraju 1945–1950, Warszawa 1998; idem, Opinie, oceny i propozycje „polskiego Londynu” w spra- wie przystosowania społeczeństwa w kraju do nowej rzeczywistości społeczno-politycznej i gospodarczej (przełom lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku), w: Polacy wobec PRL. Strategie przystosowawcze, red. G. Miernik, Kielce 2003, s. 37–55; także publikacje: Andrzeja Friszkego, Rafała Habielskiego, Pawła Machcewicza, Krzysztofa Tarki i in. 3 W tym czasie w Wielkiej Brytanii ukazywało się ok. 280 tytułów prasowych i wydawnictw periodycznych, a gazeta codzienna „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” wydawana była w nakładzie kilkunastu tysięcy egzemplarzy. 4 W skład rządu, który zaprzysiężono 26 IX 1950 r., weszli: prezes Rady Ministrów i minister obrony narodowej R. Odzierzyński, minister spraw wewnętrznych Jerzy Hryniewski (właśc. Mikołaj Dolanowski), minister spraw zagranicznych Mieczysław Sokołowski, minister skarbu Stanisław Sopicki, minister dla spraw obywateli polskich na obczyźnie Zygmunt Rusinek. Kierowanie Ministerstwem Sprawiedliwości prezydent powierzył premierowi. 8 XII 1953 r. Odzierzyński podał się do dymisji. http://rcin.org.pl Emigracja polska w Wielkiej Brytanii wobec wyborów do Sejmu PRL 125 agentury, narzuconej narodowi polskiemu i sprawującej nad nim rządy terroru i bezprawia, ani też w obronie narodu przed obciążaniem go zarzutami za czyny zdziałane przez agenturę. […]. Przemiany w Kraju winny być pilnie obserwowane. Musimy dokładnie zdawać sobie sprawę z nasilenia sowietyzacji Polski i wciągania jej bez reszty w układ komunistycznego systemu5. To ostatnie zdanie jest szczególnie istotne, gdyż dotyczy nie tylko samego zjawiska, ale i jego dynamiki. Procesy te postrzegano jako implementację na grunt polski sowieckich wzorów i na bieżąco starano się je analizować6. Szczególną uwagę zwracano na system polityczny i jego represyjny, policyjny charakter. Trudno zatem dziwić się, że duże zainteresowanie środowisk emi- gracyjnych wywołała uwertura do wyborów sejmowych, jaką było ogłoszenie projektu Konstytucji PRL. Stanowisko rządu w tej kwestii przedstawił pre- mier Odzierzyński 26 IV 1952 r. na sesji RN RP7. Z kolei po jej uchwaleniu rząd RP na obczyźnie 23 lipca wydał oświadczenie, w którym stwierdzono: Dnia 22 lipca 1952 roku sejm reżimowy w Warszawie uchwalił tak zwaną nową konstytucję znosząc tym samym resztki polskiego prawa państwowego, tolerowanego do tej pory przez uzurpatorów komunistycznych […]. Wynika ona z bolszewickiej doktryny, głoszącej, że konstytucja jest tylko podsumowaniem osiągnięcia stopnia sowietyzacji […]. Rząd Rzeczypospolitej składa uroczysty protest w imieniu całego Narodu Polskiego przeciwko temu nowemu aktowi przemocy, wtłaczającemu coraz bardziej Państwo Polskie w zupełną zależność od Związku Sowieckiego8. Na temat projektu konstytucji i Konstytucji PRL wypowiedział się także prezydent RP na uchodźstwie August Zaleski, zaś jej szczegółowego omówienia dokonano na łamach prasy emigracyjnej9. Oprócz dziennikarzy głos zabrali również eksperci. Jednym z nich był Bohdan Podoski, prawnik, współtwórca Konstytucji kwietniowej i ordynacji wyborczej z 1935 r. Komentując to ważne wydarzenie ustrojowe dla Polaków, skonstatował, że data wejścia w życie konstytucji to kolejny dzień klęski w dziejach narodu polskiego10. 5 Exposé premiera Odzierzyńskiego wygłoszone na Radzie Narodowej 6 października, „Lwów i Wilno” 1950, nr 17, s. 1. 6 Znalazło to wyraz w wielu opracowaniach, analizach i artykułach prasowych. Od 1945 r. na łamach prasy emigracyjnej toczyła się również dyskusja na temat postaw, jakie Polacy powinni przyjąć wobec reżimu. Szczególnie interesujące publikacje oraz polemiki pojawiły się m.in. w „Wiadomości”. 7 Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie (dalej: IPMS), A.11E/1250a, „Diariusz RN RP” 1952, nr 1, Półroczne sprawozdanie prezesa Rady Ministrów gen. Odzierzyńskiego wygłoszone na Radzie Narodowej. Dokument opublikowano w: Wybór dokumentów do dziejów polskiego uchodźstwa niepodległościowego 1939–1991, oprac. i red. A. Suchcitz, L. Maik, W. Rojek, Londyn 1997, s. 193–214. 8 Oświadczenie rządu RP w sprawie tzw. „Nowej Konstytucji”, „Orzeł Biały” 1952, nr 33, s. 1. 9 A. Zaćmiński, Wydarzenia roku 1952 w Polsce w ocenie polskiego uchodźstwa politycznego w Wielkiej Brytanii, w: Emigracja polska wobec sowietyzacji…, s. 393–397. 10 B. Podoski, Sowiecka konstytucja dla okupowanej Polski, „Orzeł Biały” 1952, nr 15–16, s. 2. http://rcin.org.pl 126 Andrzej Zaćmiński Przy omawianiu prawa konstytucyjnego w wypowiedziach polityków i prasie pojawiały się kilkuzdaniowe wzmianki oraz spostrzeżenia na temat prawa wyborczego. Wtedy też zasygnalizowano, że komuniści mogą „wyniki wyborów do Sejmu PRL przygotować na długo przed ich przeprowadze- niem”11. Należy podkreślić, że we wszystkich publikacjach prasowych oraz dokumentach słowo „wybory” pisano w cudzysłowie. Zatem już sam zapis sugerował, że nie chodzi tu o wybory w pełnym tego słowa znaczeniu, lecz tylko nazwę własną aktu, który w propagandzie komunistycznej aspirował do tego miana. Identyczna uwaga dotyczy pisowni innych nazw (np. sejmu), których zawartość semantyczna sama w sobie lub z desygnatem