Darłowo N (1073)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz DARŁOWO (18), DARŁOWO N (1073)

Warszawa 2009 Autorzy: IRENA GRZEGORZEWSKA*, JERZY WÓJTOWICZ*, ALEKSANDER CWINAROWICZ**, JERZY KRÓL**, ANNA PASIECZNA*** PAWEŁ KWECKO***, IZABELA BOJAKOWSKA***, HANNA TOMASSI-MORAWIEC***

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA *** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI*** Redaktor regionalny planszy B: ANNA GABRY Ś-GODLEWSKA*** Redaktor tekstu: PRZEMYSŁAW KARCZ***

* – HYDROGEOTECHNIKA, sp. z o.o., ul. Ks. P. Ściegiennego 262A, 25-116 Kielce ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław *** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis tre ści I. Wst ęp (Irena Grzegorzewska) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Irena Grzegorzewska) ...... 4 III. Budowa geologiczna (Irena Grzegorzewska, Jerzy Wójtowicz) ...... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (Jerzy Wójtowicz) ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Jerzy Wójtowicz) ...... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Jerzy Wójtowicz) ...... 15 VII. Warunki wodne (Irena Grzegorzewska) ...... 19 1. Wody powierzchniowe...... 19 2. Wody podziemne...... 21 VIII. Strefa wybrze Ŝa (Irena Grzegorzewska) ...... 24 IX. Geochemia środowiska ...... 27 1. Gleby (Paweł Kwecko) ...... 27 2. Osady (Izabela Bojakowska) ...... 30 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ...... 33 X. Składowanie odpadów (Aleksander Cwinarowicz, Jerzy Król) ...... 35 XI. Warunki podło Ŝa budowlanego (Irena Grzegorzewska, Jerzy Wójtowicz) ...... 43 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu (Irena Grzegorzewska) ...... 45 XIII. Zabytki kultury (Irena Grzegorzewska) ...... 52 XIV. Podsumowanie (Irena Grzegorzewska, Jerzy Wójtowicz) ...... 54 XV. Literatura ...... 55

I. Wst ęp Arkusze Darłowo (18) i Darłowo N (1073) Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowane zostały w firmie Hydrogeotechnika sp. z o.o. w Kielcach w 2009 r. Wy- konano je zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy opracowywaniu niniejszych arkuszy wykorzystano materiały archi- walne arkuszy Darłowo i Darłowo N Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w 2003 r. w Hydrogeotechnika sp. z o.o. (Gieł Ŝecka-Mądry, Sideł, 2003). Mapy te s ą kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury, stanu geochemicznego gleb i osadów wodnych oraz mo Ŝliwo ści deponowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: Centralnym Archi- wum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Archiwum Geolo- gicznym Zachodniopomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego w Szczecinie (Delegatura w Ko- szalinie), Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Szczecinie (Oddział Zamiej- scowy w Koszalinie), nadle śnictwach w Sławnie i Karnieszewicach, placówkach Państwowej Słu Ŝby Ochrony Zabytków, Urz ędzie Morskim w Słupsku oraz w Starostwie Powiatowym w Sławnie i Urz ędach Miasta i Gminy w Darłowie. Zebrane informacje uzupełnione zostały wizj ą terenową przeprowadzon ą we wrze śniu 2008 r. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar obj ęty zasi ęgiem arkusza Darłowo wyznaczaj ą współrz ędne 16°15’–16°30’ dłu- go ści geograficznej wschodniej i 54°20’–54°30’ szerokości geograficznej północnej, natomiast arkusza Darłowo N 16°15’–16°30’ długo ści geograficznej wschodniej i 54°30’–54°40’ szeroko ści geograficznej północnej Południowo-wschodnia cz ęść arkusza Darłowo obejmuje tereny l ądowe, natomiast cz ęść północno-zachodnia – Morze Bałtyckie. Na arkuszu Darłowo N wi ększ ą cz ęść zajmuje Morze Bałtyckie, niewielki fragment terenów l ądowych wyst ępuje jedynie w południowo- wschodniej cz ęś ci arkusza. Pod wzgl ędem administracyjnym obszary arkuszy Darłowo i Darłowo N znajduj ą si ę w województwie zachodniopomorskim, w powiecie sławie ńskim, prawie w cało ści w granicach gminy Darłowo; jedynie niewielki, północno-wschodni, fragment arkuszy Darłowo i Darłowo N poło Ŝony jest w gminie Postomino. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2000) obszary arkuszy le Ŝą w granicach dwóch mezoregionów – Wybrze Ŝa Słowi ńskiego i Równiny Sławie ńskiej (Słupskiej), wchodz ących w skład makroregionu Pobrze Ŝe Koszali ńskie (fig. 1). Wybrze Ŝe Słowi ńskie jest w ąskim, kilkukilometrowym pasem l ądu wzdłu Ŝ brzegu Bał- tyku. Na jego krajobraz składaj ą si ę: pla Ŝa, nadmorskie wydmy, nadbrze Ŝne jeziora i mierzeje oraz bagna i torfowiska. Linia brzegowa jest mało urozmaicona: została wyrównana przez działalno ść fal i pr ądów morskich. Nadmorski pas wydmowy, maj ący przebieg południowy zachód – północny wschód, wznosi si ę najcz ęś ciej na wysoko ść 4–8 m n.p.m., jedynie w północnej cz ęś ci mierzei jeziora Kopa ń osi ąga maksymaln ą wysoko ść 12,4 m n.p.m. Tere- ny podmokłe poło Ŝone s ą na wysokości 1–3 m n.p.m. Na południowy wschód od Wybrze Ŝa Słowi ńskiego rozci ąga si ę Równina Sławie ńska, obejmuj ąca teren o niezbyt urozmaiconej, miejscami zupełnie równinnej, powierzchni. W jej obr ębie mo Ŝna wyró Ŝni ć fragmenty wysoczyzn morenowych (15–35 m n.p.m.), rozdzielonych szerokimi dolinami ukształtowanymi przez wody roztopowe plejstoce ńskiego l ądolodu. Doli- ny te wykorzystuj ą współcze śnie płyn ące rzeki: Wieprza i Grabowa. W dolinach Grabowej i Bukowej wyst ępuj ą du Ŝe obszarowo równiny torfowe, le Ŝą ce na wysoko ści 1–3 m n.p.m. Przez północn ą cz ęść Równiny Sławie ńskiej, od Darłówka do wschodniej granicy arkusza, przebiega pas wzgórz czołowomorenowych fazy gardzieńskiej. W tym rejonie znajduje si ę

4 najwy Ŝszy punkt na obszarze arkusza – wzgórze na północnym skraju wsi Kopnica, wznosz ą- ce si ę do wysoko ści 51,4 m n.p.m.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Darłowo i Darłowo N na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002)

Pod wzgl ędem klimatycznym obszar obu arkuszy nale Ŝy do regionu środkowonadmor- skiego, charakteryzuj ącego si ę bardzo du Ŝą zmienno ści ą wyst ępowania ró Ŝnych typów pogo- dy. Średnia temperatura roczna wynosi od 7 °C do 8°C, przy średniej temperaturze lipca od

5 16 °C do 17 °C i średniej temperaturze stycznia na poziomie od -2°C do -1°C. Suma rocznych opadów zawiera si ę w przedziale 650-750 mm (opad klimatologiczny o prawdopodobie ństwie wyst ąpienia 50%). Średni opad roczny dla Darłowa (D ąbrowski (red.), 1996), wynosi 736 mm i jest jednym z najwy Ŝszych na Pomorzu. Przewa Ŝaj ą wiatry z kierunków południowych (25– 35%) i zachodnich (25–30%). Średni czas trwania zimy termicznej ( średnia dobowa temperatura poni Ŝej 0 °C) wynosi 50–60 dni, a średni czas trwania lata termicznego ( średnia dobowa temperatura powy Ŝej 15 °C) jest nieco dłu Ŝszy i dochodzi do 60–70 dni (Atlas…, 1995). Lasy zajmuj ą około 25% powierzchni l ądowej arkuszy. Najwi ększy, zwarty kompleks le śny, znajduje si ę w południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego terenu; a mniejsze kompleksy mi ędzy Bukowem Morskim a Porzeczem i Je Ŝycami oraz w pasie nadmorskim. Zagospodarowanie terenu ma typowo rolniczy charakter. Sprzyja temu obecno ść gleb o wysokich klasach bonitacyjnych (I–IVa). Wyst ępuj ą tu kompleksy o wysokiej przydatno ści rolniczej, które rozwin ęły si ę na glinach morenowych. Rolnictwo oparte jest przede wszystkim na indywidualnych, średniej wielko ści (10–15 ha), gospodarstwach rodzinnych. Wi ęk- szo ść istniej ących Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych (PGR) i Spółdzielni Kółek Rolniczych (SKR) zmieniła wła ściciela. Nowi u Ŝytkownicy prowadz ą ró Ŝnorodn ą działalno ść gospodarcz ą, w wi ększo ści zwi ązan ą z rolnictwem. Hodowla ryb prowadzona jest na jeziorach Buko- wo i Kopa ń oraz na wydzielonych odcinkach Grabowej i Wieprzy, gdzie utworzono liczne ośrodki hodowli pstr ąga t ęczowego. Darłowo, jedyne miasto na omawianym terenie, wraz z nadmorskim Darłówkiem tworz ą gmin ę miejsk ą. Darłowo liczy około 14 tys. mieszka ńców. Jest portem rybackim i handlowym, przy czym jego główn ą funkcj ą jest rybołówstwo. W kanale portowym cumuj ą kutry rybackie prywatnych armatorów. Port dost ępny jest równie Ŝ dla jachtów i łodzi motorowych. Przystanie rybackie znajduj ą si ę w Darłówku i Dąbkach. Przemysł, skoncentrowany głównie w Darłowie i Darłówku, zwi ązany jest przede wszystkim z przetwórstwem ryb oraz budow- nictwem. W Darłowie znajduje si ę równie Ŝ stocznia remontowa i wytwórnia sieci rybackich. Coraz wi ększego znaczenia nabiera turystyka. Darłowo i jego okolice odznaczaj ą si ę ko- rzystnym mikroklimatem charakteryzuj ącym si ę du Ŝym nasłonecznieniem i spor ą wilgotno- ści ą powietrza, nasyconego leczniczymi cz ąsteczkami jodu. Miejscowo ści nadmorskie: D ąb- kowice, D ąbki, Bobolin, śukowo Morskie i Darłówek oraz Bukowo Morskie, Gl ęź nowo i Kopa ń, poło Ŝone nad jeziorami s ą typowymi wsiami letniskowymi, nastawionymi na obsłu- gę letniego ruchu turystyczno-wypoczynkowego. Znajdują si ę tutaj liczne o środki wczasowe i kolonijne, pensjonaty, kwatery prywatne, gospodarstwa agroturystyczne i pola biwakowe.

6 Miejscowo ść D ąbki na mocy rozporz ądzenia Rady Ministrów uzyskała status uzdrowiska – „Uzdrowisko D ąbki”, które obejmuje sołectwa: D ąbki, Bobolin, śukowo Morskie, Bu- kowo Morskie i Porzecze (Rozporz ądzenie…, 2007). Poza stref ą nadmorsk ą osadnictwo jest niewielkie i rozproszone. Wzdłu Ŝ drogi z Darłowa do Koszalina rozci ągni ęte s ą zabudowania wsi: Porzecze, P ęciszewko, Je Ŝyce i Je Ŝyczki. Sie ć dróg o nawierzchni utwardzonej (bitumicznej) na omawianym terenie jest do ść równomierna. Ł ączy ona wszystkie wi ększe miejscowo ści (sołectwa). Do wa Ŝniejszych szla- ków komunikacyjnych o zasi ęgu regionalnym nale Ŝy zaliczy ć drog ę relacji Darłowo –Sławno oraz drog ę przechodz ącą przez Darłowo, która ł ączy Koszalin i Ustk ę. Przez południowo- wschodni kraniec omawianego obszaru przechodzi linia kolejowa relacji Szczecin – Koszalin – Gda ńsk. Linia kolejowa o znaczeniu lokalnym, ł ącz ąca Darłowo i Sławno została wybudowana ju Ŝ w 1878 r., gdy zacz ęli przyje ŜdŜać nad morze pierwsi letnicy (Ellwart, 1999).

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszami Darłowo i Darłowo N przedstawiono na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin (Butrymowicz, 1974), Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Darłowo (Filono- wicz, 1985) oraz Obja śnie ń do tych map (Butrymowicz i in., 1975; Filonowicz, 1987). Obszary arkuszy Darłowo i Darłowo N poło Ŝone s ą w brzegowej cz ęś ci platformy wschodnioeuropejskiej, w obr ębie strefy Łeby, która została wydzielona w zachodniej cz ęś ci obni Ŝenia nadbałtyckiego (syneklizy perybałtykiej). Stref ę t ę wydzielono ze wzgl ędu na stwierdzon ą du Ŝą gł ęboko ść podło Ŝa krystalicznego (ok. 3 400 m p.p.m. w rejonie Darłowa). Jej cech ą charakterystyczn ą jest wyst ępowanie du Ŝych mi ąŜ szo ści osadów kambru i syluru oraz niewielkiej mi ąŜ szo ści osadów ordowiku. Najstarsze utwory, stwierdzone w gł ębokich otworach w rejonie Darłowa, to sylurskie łupki ilasto-mułowcowe, przechodz ące w iłowce i osi ągaj ące mi ąŜ szo ść ponad 1 500 m. Na nich wyst ępuj ą osady permu (cechsztynu), triasu (iłowce, mułowce) o mi ąŜ szo ści około 157 m, kredy górnej (mułowce, margle, opoki i wapienie kredowate) o mi ąŜ szo ści nieprzekra- czaj ącej 700 m, przykryte osadami trzeciorz ędu oraz czwartorz ędu. Po wycofaniu si ę morza kredowego panowały warunki l ądowe, trwaj ące do czasu transgresji morskiej w eocenie górnym (paleogen). W okresie tym osadziła si ę seria piasków, muł- ków i iłów, cz ęsto glaukonitowych około trzydziestometrowej mi ąŜ szo ści. Na powierzchni

7 terenu mo Ŝna je obserwowa ć jedynie jako kr ę lodowcow ą, tkwi ącą w glinach zwałowych zlodowace ń północnopolskich, odsłaniają si ę w stoku moreny czołowej, na południowy wschód od Cisowa (Filonowicz, 1987). W miocenie odbywała si ę sedymentacja l ądowa – jeziorna, rzeczna i bagienna, w wyniku, której powstały piaski kwarcowe, mułki i iły. Stwierdzona maksymalna mi ąŜ szo ść osadów miocenu wynosi 70–80 m. Powierzchni ę arkuszy pokrywaj ą utwory czwartorz ędowe (fig. 2), osi ągaj ące w miejscach obni Ŝeń podło Ŝa czwartorz ędu (najcz ęś ciej o charakterze rynien subglacjalnych) mi ąŜ- szo ść ponad 200 m. W profilu czwartorz ędu wyst ępuje sze ść poziomów glin zwałowych. Naj- starszy reprezentuje osady zlodowace ń południowopolskich, trzy środkowe osadziły si ę podczas zlodowace ń środkowopolskich, a dwa najmłodsze powstały w stadiale głównym zlodowace ń północnopolskich. Poziomy glin zwałowych rozdzielaj ą piaski rzeczne, piaski Ŝwiry wodnolodowcowe oraz piaski ze Ŝwirami i mułki kemów. W rejonie od Cisowa do Zakrzewa, obserwuje si ę wyst ępowanie moreny z wyci śni ęcia, zbudowanej z północnopolskich glin zwałowych. Podczas zanikania i wycofywania si ę lo- dowca na obszarze arkuszy akumulowane były: piaski wodnolodowcowe, piaski i mułki ke- mów, piaski i Ŝwiry moren martwego lodu oraz miejscami mułki i piaski zastoiskowe. U schyłku pó źnego glacjału powstały tarasy nadzalewowe, o wysokości 1–3 m nad poziom rzek. Holocen to okres akumulacji: rzecznej, jeziornej, eolicznej i morskiej. W jeziorach osa- dzały si ę mułki z humusem oraz z przewarstwieniami gytii i kredy jeziornej, a w dolinach rzek tworz ące tarasy zalewowe o wysoko ści do 2 m nad poziom rzek. Du Ŝe obszary na arkuszach Darłowo i Darłowo N zajmuj ą torfy. Wyst ępuj ą one m.in. w dolinach rzek: Grabowej, Bukowej, Wieprzy i Dąbrowy. Zazwyczaj s ą to torfy niskie, jedynie w rezerwacie „Słowi ńskie Błota” wyst ępuj ą torfy przej ściowe i wysokie. Na mierzejach jezior Bukowo i Kopa ń oraz w zagł ębieniach terenu mi ędzy D ąbkami a Darłowem, wyst ępuj ą piaski morskie, lokalnie nadbudowane piaskami eolicznymi. Piaski eoliczne w formie wydm, oprócz strefy przybrze Ŝnej, wyst ępuj ą równie Ŝ na wschód od Dar- łowa. Wzdłu Ŝ wybrze Ŝa, pasem o szeroko ści 50–60 m, ci ągn ą si ę, współcze śnie akumulowane i przemieszczane, morskie piaski pla Ŝowe, zaz ębiaj ące si ę z piaskami eolicznymi, pokrywaj ącymi wały przybrze Ŝne. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę od kilkudziesi ęciu centymetrów do ok. 1,5 m. W piaskach tych wyst ępuj ą nagromadzenia minerałów ci ęŜ kich.

8 Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Darłowo i Darłowo N na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.), 2006

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Darłowo udokumentowano cztery zło Ŝa piasków i Ŝwirów (kruszywa naturalnego): „Rusko” (Dudaronek, 1995), „Porzecze” (Ulatowski, 1987), „Zatoka Ko-

9 szali ńska” (Masłowska, Michałowska, 1988) i „Boryszewo” (Przybył, 1978) oraz jedno zło Ŝe torfu „Porzecze” (Sokołowski i in., 2006). Trzy złoŜa kruszywa naturalnego: „Rusko”, „Po- rzecze” i „Boryszewo” poło Ŝone s ą na l ądzie, natomiast zło Ŝe „Zatoka Koszali ńska” znajduje si ę na morzu w zasi ęgu terytorialnym Rzeczypospolitej Polskiej, w obr ębie tzw. Bałtyckiego Obszaru Morskiego. Zło Ŝe to kontynuuje si ę równie Ŝ na obszarze arkusza Darłowo N. W „Bilansie zasobów…” (Gientka i in., 2008) z tego obszaru wymienione s ą cztery zło- Ŝa, ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą przedstawiono w tabeli 1. Wszystkie zło Ŝa poddano klasyfikacji sozologicznej ze wzgl ędu na ich ochron ę oraz ochron ę środowiska. Klasyfikacja z punktu widzenia ochrony środowiska została uzgodniona z Geologiem Wojewódzkim Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskie- go w Szczecinie. Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ piasków i Ŝwirów oraz sposób ich wykorzystania zostały przedstawione w tabeli 2.

Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Zatoka Koszali ńska” udokumentowano w kat. C2, a jako ść kopaliny rozpoznano w stopniu odpowiadaj ącym kat. B. Jest to zło Ŝe kruszywa piaszczysto- Ŝwirowego i Ŝwirowo-piaszczystego, które zostało utworzone przez pr ądy morskie, w okresie transgresji morza litorynowego (Masłowska, 1998). Poło Ŝone jest na dnie Bałtyku, na wysoko ści od D ąbek do Jarosławca, w odległo ści 3-4 km od brzegu. Składa si ę z 17 pól zło Ŝowych o niewielkich powierzchniach, spo śród których 4 pola (nr I – IV) znajduj ą si ę w granicach obszaru arkusza Darłowo, a 11 pól (nr V – XV) w granicach obszaru arkusza Darłowo N, pozo- stałe dwa pola (nr XVI i XVII) na s ąsiednim arkuszu Nacmierz. Pola zło Ŝowe zalegaj ą na gł ę- boko ści 10-25 m p.p.m. Na ich powierzchni w zasadzie nie wyst ępuje nadkład, ale okresowo mogą pojawia ć si ę migruj ące łachy i pola piaszczyste. Miejscami mog ą równie Ŝ wyst ępowa ć znaczne ilo ści głazów, o średnicy nawet do 2 metrów. W sp ągu zło Ŝa wyst ępuj ą głównie piaski, a w południowo-zachodniej cz ęś ci gliny zwałowe oraz sporadycznie iły. Wyniki badań laboratoryjnych pozwalaj ą uzna ć kruszywo z tego zło Ŝa za kopalin ę wysokiej jako ści. W skła- dzie petrograficznym dominuj ą skały krystaliczne, kruszywo nie zawiera zanieczyszcze ń obcych i organicznych i charakteryzuje je wysoka wytrzymało ść na mia ŜdŜenie. Jest przydatne dla budownictwa i mo Ŝe by ć wykorzystywane do produkcji ró Ŝnych rodzajów betonów, w tym betonów konstrukcyjnych o wysokiej wytrzymałości. Parametry wytrzymało ściowe be- tonów wykonanych z uŜyciem kruszyw morskich s ą korzystniejsze ni Ŝ betonów sporz ądzo- nych z dodatkiem kruszyw l ądowych (Masłowska, 1999). Kruszywo zawiera kilka procent

10 minerałów ci ęŜ kich, we frakcjach: 0,25–0,125 mm i 0,125-0,05 mm, których nie uznano za kopalin ę towarzysz ącą. W zło Ŝu kruszywa naturalnego „Rusko” kopalin ą s ą plejstoce ńskie piaski rzeczne tarasu nadzalewowego. W obr ębie zło Ŝa, w sp ągu wyst ępuj ą piaski gruboziarniste, lokalnie przechodz ące w pospółk ę. Jako ść kruszywa miejscami obni Ŝa obecno ść zanieczyszcze ń organicznych. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo zawodnione, zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści 1,35– 2,0 m p.p.t. W zło Ŝu kruszywa naturalnego „Porzecze” kopalin ą s ą plejstoce ńskie piaski wodnolodowcowe, miejscami piaski ze Ŝwirami, pod ścielone mułkami. Osady o charakterze pospółki zalegaj ą w sp ągu zło Ŝa, tworz ąc nieregularne soczewki. Jako ść kruszywa miejscami obni Ŝa obecno ść grudek gliny, a w partiach stropowych lokalnie równie Ŝ zanieczyszcze ń organicznych; jednak przy selektywnej eksploatacji i odpowiednim uszlachetnianiu mo Ŝliwe jest wykorzystanie tej kopaliny. Zło Ŝe jest cz ęś ciowo zawodnione – zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści 0,5–2,5 m p.p.t. Kopalina z cz ęś ci złó Ŝ „Rusko” i „Porzecze” nie spełnia obecnie obowi ązuj ących kryte- riów bilansowo ści (Rozporz ądzenie..., 2001), z uwagi na zbyt mał ą mi ąŜ szo ść (poni- Ŝej 2,0 m), a z cz ęś ci zło Ŝa „Porzecze”, równie Ŝ ze wzgl ędu na zbyt wysoki stosunek N/Z (powy Ŝej 0,5). Parametry te nie wykluczaj ą jednak mo Ŝliwo ści wykorzystania kopaliny z tych złó Ŝ na potrzeby lokalne (Rozporz ądzenie..., 2001). W południowej cz ęś ci omawianego obszaru, w rejonie miejscowo ści Boryszewo znajduje si ę zło Ŝe piasków „Boryszewo”, udokumentowane na potrzeby jednostki wojskowej (Przybył,1978). Zło Ŝe zostało rozpoznane trzema otworami wiertniczymi. Kopalin ą s ą plejstoce ńskie piaski wodnolodowcowe. Badania laboratoryjne, w bardzo ograniczonym zakresie, wykonano tylko na jednej próbce piasku, pobranej z wyrobiska poza granicami dokumento- wanego zło Ŝa. Okre ślono, Ŝe piasek mo Ŝe by ć wykorzystywany tylko na nasypy ziemne i do posypywania dróg. Zło Ŝe jest suche. Zasoby zło Ŝa zostały zatwierdzone w listopadzie 1978 r. przez Wojewod ę Koszali ńskiego warunkowo, ze wzgl ędu na zbyt mały zakres wykonanych prac geologicznych.

11 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan Wydobycie Wiek geologiczne Kategoria zagospoda- Klasyfikacja Nr (tys. t, tys. Zastosowanie Przyczyny Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania rowania zło- złó Ŝ zło Ŝa m3) kopaliny konfliktowo ści zło Ŝa kopaliny litologiczno- (tys. t, tys. m 3) Ŝa na ma- zło Ŝa surowcowego pie Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2007 r. (Gientka i in., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Arkusz Darłowo Zatoka Koszali ńska* 1 pŜ Q 37 691 C2 N - Skb 4 B NATURA 2000 (pola I-IV)

2 Rusko p Q 45 C1 Z - Skb, Sd 4 A - 12 12 3 Porzecze p Q 131 C1* N - Skb, Sd 4 A -

4 Boryszewo** p Q 68,6 C1* N - Skb, Sd 4 A -

5 Porzecze t Q 70,38 C1 N - I 2 A -

Arkusz Darłowo N Zatoka Koszali ńska* 1 pŜ Q 37 691 C2 N - Skb 4 B NATURA 2000 (pola V-XV) Rubryka 2 – * – zło Ŝe poło Ŝone na arkuszach: Darłowo i Darłowo N; ** – zło Ŝe nie figuruje w „Bilansie zasobów...”, zasoby wg „Karty...” (Przybył, 1978); Rubryka 3 – p – piaski, p Ŝ – piaski i Ŝwiry, t – torfy; Rubryka 4 – Q – czwartorz ęd; Rubryka 6 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: C1, C 2; zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1*; Rubryka 7 – zło Ŝa: N – niezagospodarowane, Z – zaniechane; Rubryka 9 – Skb – kopaliny skalne kruszyw budowlanych, Sd – kopaliny skalne drogowe, I- kopaliny inne (cele lecznicze); Rubryka 10 – 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w okre ślonym regionie, 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11 – zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe; Rubryka 12 – przyczyny konfliktowo ści: obszar specjalnej ochrony ptaków: Przybrze Ŝne wody Bałtyku.

Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ piasków i Ŝwirów

Nazwa zło Ŝa (nr na mapie) Parametry „Zatoka „Rusko” (2) „Porzecze” (3) „Boryszewo” (4) Koszali ńska” (1)

1 2 3 4 5

Powierzchnia zło Ŝa (ha) 2 072 1,33 3,07 1,43 0,3–1,8, 0,7–3,1, 1,1–4,3; 1,8–3,8; Mi ąŜ szo ść zło Ŝa (m) śr. 0,9 śr. 2,2 śr. 2,5 śr. 2,8 0,2–1,3, 0,2–1,6, 0,2–0,2; Grubo ść nadkładu (m) 0,0 śr. 0,5 śr. 0,65 śr. 0,2 Stosunek grubo ści nadkładu 0,06–1,00, 0,05–0,11; nie okre śla si ę śr. 0,24 do mi ąŜ szo ści zło Ŝa śr. 0,26 śr. 0,07 25,1–80,0, 78,7–98,5, 66,1–100, Zawarto ść frakcji poni Ŝej 2 mm (%) b.d. śr. 60,1 śr. 91,2 śr. 93,3 0,0–2,45, 0,3–8,6, 0,7–6,6, Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 1,0 śr. 0,81 śr. 3,8 śr. 3,2 78,7–98,5, Wska źnik piaskowy * * * śr. 91,2 2,44–3,87, Wska źnik uziarnienia * * *

Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) nie wyst ępuj ą brak * * 0,0–1,8, Zawarto ść grudek gliny (%) * * * śr. 0,4 Zawarto ść S całkowitej w przeliczeniu 0,10–0,66, * * * na SO 3 (%) śr. 0,30 0,0–15,0, Zawarto ść ziarn słabych (%) * * * śr. 5,17 0,0–25,5, Zawarto ść ziarn nieforemnych (%) * * * śr. 2,20 0,01–2,0, Nasi ąkliwo ść ziarn Ŝwiru (%) * * * śr. 0,39 7,7–9,0, Wska źnik rozkruszania (%) * * * śr. 8,0 0,3–5,0, Mrozoodporno ść (% ubytku masy) śr. 1,5 1) Zastosowanie kopaliny budownictwo budownictwo budownictwo i drogownictwo 2 wg dokumentacji i drogownictwo Uwagi: kol. 2-5: * – nie badano; kol. 5: 1) – tylko na nasypy ziemne, 2) – tylko do posypywania dróg.

Z uwagi na niewystarczaj ące rozpoznanie warunków geologiczno-górniczych zło Ŝa i jako ści kopaliny, nale Ŝy rozwa Ŝyć mo Ŝliwo ść wydania decyzji uchylaj ącej decyzj ę zatwier- dzaj ącą zasoby zło Ŝa „Boryszewo”. Według klasyfikacji sozologicznej złó Ŝ z punktu widzenia ich ochrony (Zasady..., 1999) zło Ŝa kruszywa naturalnego „Rusko”, „Porzecze”, „Boryszewo” oraz „Zatoka Koszali ńska”

13 zostały zaliczone do powszechnie wyst ępuj ących na terenie całego kraju (klasa 4). Z uwagi na ochron ę środowiska trzy pierwsze uznano za małokonfliktowe (klasa A), a czwarte – za konfliktowe (klasa B), ze wzgl ędu na poło Ŝenie w obszarze chronionym Europejskiej Sieci Eko- logicznej Natura 2000, w obszarze specjalnej ochrony ptaków: Przybrze Ŝne Wody Bałtyku.

Zło Ŝe torfu „Porzecze” o powierzchni 1,75 ha udokumentowano w kat. C 1. Nale Ŝy do złó Ŝ torfu typu niskiego i ma posta ć tzw. ł ąki torfowej, składa si ę z torfu turzycowo-zielnego o średnim stopniu rozkładu tworz ącego kompleks o mi ąŜ szo ści 3,5–4,4 m, średnio 3,95 m pod nadkładem 0,2 m. Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąŜ szo ści zło Ŝa wynosi 0,05. Kopali- na ma jednolit ą konsystencj ę charakteryzuj ącą si ę cz ęś ciowym stopniem zachowania szcz ąt- ków ro ślinnych. W dnie zło Ŝa zalega cienka warstwa gliny pylastej z zawarto ści ą cz ęś ci organicznych około 10%. Mi ąŜ szo ść gliny wynosi 0,2–0,8 m na gł ęboko ści 3,8–4,5 m, śr. 4,2 m. Pod glin ą wyst ępuj ą nieprzewiercone piaski średnioziarniste. We wschodniej cz ęś ci zło Ŝa stwierdzono wyst ępowanie piasku drobnoziarnistego. Kopalina jest torfem średnio rozło Ŝo- nym o stopniu humifikacji wynosz ącym 40% (H 4-H5 wg skali von Posta). Zawarto ść substancji organicznych wynosi 78,2–84,2%, śr. 81,5% o minimalnym stopniu rozkładu wynosz ącym 40%. Torf ze wzgl ędu na znaczny stopie ń humifikacji spełnia wymagania okre ślone dla bo- rowiny typu niskiego przydatnej do celów leczniczych. Stan bakteriologiczny torfu nie budzi zastrze Ŝeń pod wzgl ędem zbadanych parametrów mikrobiologicznych. Jest to zło Ŝe zawodnione, zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści 0,6–1,2 m p.p.t. Według klasyfikacji sozologicznej złó Ŝ z punktu widzenia ich ochrony (Zasady..., 1999) zło Ŝe torfu „Porzecze” zostało zaliczone do złó Ŝ skoncentrowanych w okre ślonym regionie (klasa 2), a z uwagi na ochron ę środowiska uznane za małokonfliktowe (klasa A).

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkuszy Darłowo i Darłowo N aktualnie nie jest prowadzona eksploatacja Ŝadnego zło Ŝa. Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Zatoka Koszali ńska” miało koncesj ę na eksploatacj ę do- świadczaln ą, wa Ŝną do ko ńca 2003 r. Zło Ŝe nie jest zagospodarowane. Dwukrotnie prowadzono eksploatacj ę do świadczaln ą: w 1993 r. wydobyto 29 tys. ton kruszywa, a w 2001 r. 6 tys. ton. Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Rusko” eksploatowane było w okresie wa Ŝno ści koncesji (01.07.1995 r.–30.06.2002 r.). Eksploatacja obj ęła ok. 80% powierzchni zło Ŝa. Powstało szereg niezbyt du Ŝych wyrobisk, o gł ęboko ści 1–2 metrów, s ąsiaduj ących z niewielkimi składo-

14 wiskami nadkładu. W dnie wi ększo ści wyrobisk jest woda (wrzesie ń 2008 r.). Teren prowa- dzonej eksploatacji jest nieuporz ądkowany. Brak jest informacji o ilo ści wydobytej kopaliny. W „Bilansie zasobów...” (Gientka i in., 2008) figuruj ą zasoby w takiej ilo ści jak w decyzji za- twierdzaj ącej. Zło Ŝa kruszywa naturalnego „Porzecze” i „Boryszewo” oraz zło Ŝe torfu „Porzecze” nie są zagospodarowane. W czasie wizji terenowej (wrzesie ń 2008 r.) na obszarze arkuszy odnaleziono tylko jed- ną mał ą odkrywk ę, z której okoliczni mieszka ńcy wydobywaj ą okresowo piasek na własne potrzeby. Wyrobisko to jest zlokalizowane na północ od Darłowa. Pozostałe dwa wyrobiska w rejonie Bukowa Morskiego i Boryszewa uległy samorekultywacji.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na terenie arkuszy Darłowo i Darłowo N wyznaczono tylko obszary perspektywiczne: jeden dla kruszywa naturalnego, dwa dla bursztynów oraz cztery dla piasków o zwi ększonej koncentracji minerałów ci ęŜ kich. Osadami, które na omawianym obszarze mo Ŝna bra ć pod uwag ę jako perspektywiczne są: piaski wodnolodowcowe i kemowe oraz piaski wydmowe. Piaski wodnolodowcowe wykazuj ą bardzo du Ŝą zmienno ść litologiczn ą, cz ęsto wyst ępuj ą wkładki piasków zaglinionych, zapylonych lub przewarstwienia glin. Utwory piaszczyste w kemach (m.in. na północny wschód od Darłowa, koło Palczewic) maj ą bardzo ograniczony zasi ęg i zostały ju Ŝ wyeksploatowane w latach minionych. W oparciu o Szczegółow ą map ę geologiczn ą Polski (Filonowicz, 1985; 1987), po prze- prowadzeniu wizji terenowej, wyznaczono obszar perspektywiczny piasków, obejmuj ący wydm ę, zlokalizowan ą na wschód od Darłowa. Przy okre śleniu mi ąŜ szości kopaliny wykorzystano profile otworów archiwalnych (Szapli ński, 1986). Wyst ępuj ą tutaj piaski średnio- i drobnoziarniste mi ąŜ szo ści do 3 m. Z uwagi na poło Ŝenie w obr ębie lasów oraz brak danych o jako ści kruszywa naturalnego nie wyznaczono obszaru prognostycznego. W latach dziewi ęć dziesi ątych do szczegółowego rozpoznania pod k ątem nagromadze ń bursztynu wytypowano 3 obszary: Kopa ń, Borek (składaj ący si ę z trzech pól: I, II, III) i śu- kowo (Łazowski, 1993). Wyznaczono je na terenie objętym holoce ńskimi ingresjami morski- mi. Przeprowadzone badania pozwoliły na stwierdzenie wyst ąpie ń bursztynu tylko w północnej cz ęś ci rejonu Borek – pola II, III (Łazowski, 1997). Bursztyn pojawił si ę tutaj w wielu miejscach, w postaci pojedynczych ziaren piasku i Ŝwirku bursztynowego, głównie

15 w ławicach piasków (96,2% wyst ąpie ń), a tak Ŝe w niewielkich ilo ściach w namułach, torfach i gytii. Wyst ąpienie bursztynu w rejonie Borek (pole II i III) nie spełnia kryteriów bilansowo- ści (Rozporz ądzenie..., 2001). Stanowi jednak istotn ą przesłank ę do dalszych poszukiwa ń. Po- la II i III rejonu Borek potraktowano jako obszary perspektywiczne wyst ępowania burszty- nów. W pozostałych rozpoznanych obszarach (Kopa ń, Borek – pole I, śukowo) nie stwierdzono obecno ści bursztynu – uznano je za negatywne (Łazowski, 1997). Badania nad wyst ępowaniem minerałów ci ęŜ kich w piaskach polskiej cz ęś ci Wybrze Ŝa Bałtyku prowadzono od pocz ątku XX w. Prace rozpoznawcze przeprowadzone na obszarze arkusza Darłowo, obj ęły: pla Ŝę (Jeli ński, 1955a, 1955b; Jeli ński i in., 1963), pla Ŝę i stref ę brzegow ą (Sochan, 1971) oraz stref ę szelfu południowego (Kotli ński, Kramarska, 1977). Miejsca wzbogacone w minerały ci ęŜ kie, tzw. zło Ŝa rozsypiskowe, charakteryzuj ą si ę ciemn ą barw ą, spowodowan ą obecno ści ą ilmenitu, magnetytu i granatów. Rozsypiska cechuje wielka ró Ŝnorodno ść form, zmienno ść mi ąŜ szo ści, składu mineralnego i nadkładu, obserwowana tak w czasie jak i w przestrzeni. Wykonane prace umo Ŝliwiły wyznaczenie czterech obszarów perspektywicznych, gdzie wyst ępuje podwy Ŝszona zawarto ść minerałów ci ęŜ kich. Obszar poło Ŝony na północny wschód od Darłówka, obejmuje fragment pla Ŝy i dna w strefie przybrze Ŝnej (Sochan, 1971). Wzbogacenia na pla Ŝy wyst ępuj ą w górnej cz ęś ci brzegu, w formie tzw. „przekłada ńca” (naprzemianległe warstewki piasku wzbogaconego i zwy- kłego). Mi ąŜ szo ść strefy wzbogaconej maksymalnie dochodzi do 40 cm. Zawarto ść minera- łów ci ęŜkich waha si ę od 4 do 70%, a zawarto ść minerałów magnetycznych wynosi 0,5–16% (śr. 5%). W osadach dna średnia zawarto ść frakcji ci ęŜ kiej wynosi 3%, maksymalnie 14%. Udział minerałów magnetycznych jest niewielki (0,05–0,6%). Przeci ętna zawarto ść cyrkonu wynosi 0,1%, a rutylu 0,05%. Dwa pozostałe obszary, poło Ŝone na północny-wschód od Darłowa, obejmuj ą fragmenty pla Ŝy, o długo ści ok. 750 m (Jeli ński i in., 1963). Mi ąŜ szo ść warstewek piasku wzbogaconego dochodzi do 25 cm, brak jest szczegółowych danych o składzie mineralogicznym. Rozpoznanie, przeprowadzone w połowie lat siedemdziesi ątych (Kotli ński, Kramarska, 1977), obj ęło cały obszar dna Bałtyku, poło Ŝony w granicach arkusza Darłowo. Badaniami obj ęto próbki osadów, pobrane z warstwy powierzchniowej dna, do gł ęboko ści 30 cm. Natu- ralne wzbogacenia w minerały ci ęŜ kie wyst ępuj ą, na badanym obszarze, w warstwach powierzchniowych osadów drobnopiaszczystych i grubomułkowych (frakcja 0,05–0,25 mm). Zawarto ść ilmenitu i magnetytu zawiera si ę w przedziale 1–10 kg/t, a zawarto ść cyrkonu, leu- koksenu, rutylu i monacytu 0,1–2 kg/t.

16 Wszystkie cztery opisane powy Ŝej obszary wyst ępowania piasków wzbogaconych w mi- nerały ci ęŜ kie, uznano za obszary perspektywiczne. Jednak, przy obecnym poziomie techno- logii, z uwagi na niewielkie zawarto ści minerałów ci ęŜ kich, nale Ŝy je traktowa ć jako pozabi- lansowe (Michałowska, Pikies, 1992). Prace poszukiwawcze, za zło Ŝami kruszywa naturalnego – pospółkami i piaskami na obszarze arkusza Darłowo, przeprowadzono w granicach gminy Darłowo w latach 1985–1986 (Szapli ński, 1986). Rozpoznanie miało obj ąć wychodnie utworów wodnolodowcowych i rzecznych, według danych z Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 (Butrymowicz i in., 1975). Przeprowadzono je m.in. w rejonach: Cisowo-Barzowice, Domasławice, Darło- wo-Dąbki, Porzecze, Krupy, Sulimice-Borzyszkowo (obydwa cz ęś ciowo poza granicami obszaru arkusza). W odwierconych otworach stwierdzono: mułki, piaski pylaste i ilaste, torfy, namuły, rzadziej gliny oraz piaski i piaski ze Ŝwirem. Mi ąŜ szo ść utworów piaszczystych była niewielka (0,5–2,5 m), piaski zawierały zanieczyszczenia organiczne (barwa ciemniejsza od wzorcowej), co dyskwalifikuje je jako kopalin ę przeznaczon ą dla budownictwa lub drogo- wnictwa. Jedynie w rejonie Porzecza stwierdzono wyst ępowanie serii piaszczystej o wi ęk- szym rozprzestrzenieniu, co umo Ŝliwiło udokumentowanie zło Ŝa kruszywa naturalnego „Po- rzecze” (Ulatowski, 1987). Poszukiwania nagromadze ń bursztynu, przeprowadzone w Polsce Zachodniej w 1980 r. (Balawejder, Stachowiak, 1980), obj ęły równie Ŝ obszar wyst ępowania piasków wodnolodowcowych w dolinie Wieprzy, na południe od Darłowa. Wykonano tutaj 123 sondy, w których nawiercono piaski drobnoziarniste, przewa Ŝnie zailone oraz miejscami torf i mułki. W utworach tych nie stwierdzono obecno ści bursztynu – obszar okazał si ę negatywny. W celu udokumentowania zło Ŝa kopaliny ilastej do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej rozpoznanie przeprowadzono w 1966 r. w rejonie Ruska i Cisowa (Wojtkiewicz, Bartnik, 1967), a w 1974 r. w rejonie Kopnicy i Je Ŝyczek (Cielenkiewicz, 1974). Wymienione obszary uznane zostały za negatywne. W rejonie Ruska nawiercono utwory piaszczyste, w śród których wyst ępowały wkładki glin i mułków plastycznych. W rejonie Cisowa pod gleb ą stwierdzono wyst ępowanie plastycznych iłów i mułków, o mi ąŜ szo ści 1-5 m, zalegaj ących na glinach zwałowych. Wykonane badania laboratoryjne wykazały, Ŝe cały kompleks iłów, mułków i glin jest znacznie zamarglony (od 0,03 do kilku procent).

17 Wierceniami wykonanymi na północ od Kopnicy stwierdzono wyst ępowanie glin i glin zapiaszczonych, miejscami ze Ŝwirem. Zawarto ść domieszek ziarnistych o średnicy powy Ŝej 2 mm (2,32–7,04%) i zawarto ść margla w ziarnach o średnicy powy Ŝej 0,5 mm (1,65–7,36%) wykluczaj ą wykorzystanie tej gliny w ceramice budowlanej. W północnej cz ęś ci obszaru Je Ŝyczki, gdzie wiercenia wykonano w sąsiedztwie starej poniemieckiej cegielni, stwierdzono obecno ść piaszczystych glin zwałowych i chudych muł- ków, pod którymi, w środkowej cz ęś ci omawianego obszaru, wyst ępuj ą zielonkawe iły zastoiskowe. Gliny i mułki zawieraj ą znaczne ilo ści domieszek ziarnistych o średnicy powy Ŝej 2 mm (0,12–10,41%) i wysok ą zawarto ść margla w ziarnach o średnicy powy Ŝej 0,5 mm (maks. 6,8%). Iły charakteryzuj ą si ę mniejsz ą zawarto ści ą domieszek ziarnistych (0,8–3,53%) oraz mniejszym zamargleniem (0,06–2,68%), lecz ich parametry geologiczno-górnicze s ą niekorzystne (niewielkie rozprzestrzenienie, strop na gł ęboko ści 3,5–27,0 m p.p.t.). Na północny wschód od jeziora Kopa ń znajduje si ę niewielki fragment negatywnego obszaru Rusinowo, rozpoznanego w ramach poszukiwania złó Ŝ surowców ilastych (Jurys, 1990). Obszar ten przechodzi na arkusz Darłowo N i znajduje si ę w jego południowo- wschodnim naro Ŝu. Gliny zwałowe, wyst ępuj ące powszechnie na powierzchni na omawianym obszarze, oraz iły, z uwagi na du Ŝe zapiaszczenie, domieszk ę Ŝwirów i zamarglenie, nie mog ą by ć traktowane jako kopaliny przydatne do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej. W rejonie Zakrzewa przeprowadzono prace, maj ące na celu rozpoznanie kredy jeziornej (Banach, Matuszewski, 1989). W północnej cz ęś ci obszaru, pod nadkładem piasku i torfu, o łącznej grubo ści 3,0–3,5 m, stwierdzono tylko gyti ę wapienn ą, o mi ąŜ szo ści 1,1– 1,5 m i średniej zawarto ści CaO na poziomie 39,5–43,5% . Obszar uznano za negatywny z uwagi na niewielkie rozprzestrzenienie rozpoznawanych utworów i zbyt wysoki stosunek N/Z. Torfy na omawianym obszarze zajmuj ą znaczne powierzchnie. Znajduje si ę tutaj kilka torfowisk (m.in. Barzowice, Darłowo, śukowo Morskie, Słowino, Dobiesław), udokumentowanych w latach pi ęć dziesi ątych i sze ść dziesi ątych ubiegłego wieku. S ą to torfowiska niskie, mechowiskowe, turzycowiskowe, olesowe lub olesowo-turzycowiskowe, o średniej mi ąŜ szo- ści 1,7–2,8 m i maksymalnej dochodz ącej do 4 m. Analiza dokumentacji złó Ŝ torfów, prze- prowadzona w oparciu o kryteria bilansowo ści i przy uwzgl ędnieniu wymogów ochrony śro- dowiska, pozwala stwierdzić, Ŝe Ŝadne torfowisko nie spełnia wymogów stawianych obsza- rom potencjalnej bazy surowcowej (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Spo śród ocenianych torfo-

18 wisk trzy zlokalizowane s ą w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Koszali ński Pas Nadmorski”, a jedno na terenie le śnym. Pozostałe torfowiska zostały zmeliorowane i tym samym stały si ę cennymi terenami rolniczymi.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Północno-zachodni ą cz ęść obszaru arkuszy zajmuje Morze Bałtyckie. Orientacja brzegu układa si ę z południowego zachodu na północny wschód. Przez obszar arkuszy przebiegaj ą działy wodne pierwszego rz ędu, oddzielaj ące dorze- cza: Wieprzy, jeziora Bukowo i jeziora Kopa ń. Głównymi rzekami na omawianym terenie s ą Wieprza i Grabowa wpadaj ące do Bałtyku w Darłówku. Wyst ępuj ą tu równie Ŝ liczne, mniejsze i wi ększe cieki – dopływy Wieprzy i Grabowej oraz uchodz ące bezpo średnio do jezior Kopa ń i Bukowo. Wieprza i Grabowa pły- nące szerokimi, płaskimi, w wi ększo ści zatorfionymi, dolinami, okresowo zalewały ni Ŝej po- ło Ŝone ł ąki. Rzeki zostały uregulowane: wykonano szereg rowów melioracyjnych i kanałów ze śluzami, np.: Nowy Rów, ł ącz ący Grabow ą z jeziorem Bukowo i Leniwiec, wpadaj ący do Bałtyku koło Bobolina. Źródła Wieprzy znajduj ą si ę w okolicy Masłowic Tucholskich na Pojezierzu Bytow- skim. W granicach obszaru arkusza uchodz ą do niej prawobrze Ŝne dopływy Stobnica z Ru- dzieniem oraz Krupianka, Ł ąkawica (Ł ękawica) i Grabowa (dopływy lewobrze Ŝne). Grabowa wypływa z jeziora Ł ączno. W granicach omawianego obszaru płynie południ- kowo. W rejonie Je Ŝyczek od głównego koryta oddziela si ę odnoga, rzeka Bukowa (Bagieni- ca), która tworzy łuk w kierunku zachodnim i koło Bukowa uchodzi do jeziora Bukowo. W rejonie Je Ŝyczek do Grabowej uchodz ą dwa prawobrze Ŝne dopływy – Czernica i Dąbrowa, płyn ące gł ębokimi w ąwozami, a koło śukowa Morskiego wpada do niej ciek, który bierze swój pocz ątek w okolicach Domasławic. Na obszarze arkusza Darłowo, znajduj ą si ę dwa du Ŝe jeziora przymorskie (przybrze Ŝ- ne): Bukowo i Kopa ń. Jezioro Bukowo ma powierzchni ę 1747,4 ha (w granicach obszaru arkusza ok. 80% powierzchni), a jezioro Kopa ń – 789,7 ha. S ą to jeziora kryptodepresyjne (rz ędna dna jeziora znajduje si ę poni Ŝej poziomu morza). Maksymalna gł ęboko ść jeziora Bu- kowo wynosi 2,8 m, a Kopania 3,9 m (Filipiak, Raczyński, 2000). Obydwa jeziora zasilane s ą

19 przez niewielkie cieki i rowy melioracyjne, a jezioro Bukowo tak Ŝe przez Bukow ą (Bagieni- cę). Wieprza i Grabowa, jako rzeki Przymorza, obj ęte s ą programem monitoringu krajowego wód powierzchniowych. Poza granicami obszaru arkusza Darłowo zlokalizowane s ą stałe punkty krajowej sieci monitoringu reperowego. NajbliŜszy na Wieprzy znajduje si ę w miejscowo ści Stary Kraków (20,6 km biegu rzeki), a na Grabowej – w Grabowie (18,0 km biegu rzeki). Do 1998 r., w Darłowie zlokalizowane były 2 punkty pomiarowe sieci regionalnej: na Wieprzy (2,5 km biegu rzeki) i na Grabowej, przed uj ściem do Wieprzy. Wyniki bada ń próbek wód, pobranych w 1998 r. z punktów zlokalizowanych w Dar- łowie, pozwoliły zaliczy ć wody Wieprzy i Grabowej do III klasy czysto ści (Landsberg-Ucz- ciwek red., 1999). W 2001 r., ze wzgl ędu na zanieczyszczenia fizykochemiczne, wody obydwu rzek zaliczono równie Ŝ do III klasy czysto ści (Landsberg-Uczciwek red., 2002). Prze- kroczenia zanotowano w odniesieniu do substancji organicznych (ChZT Mn , ChZT Cr ) i substancji biogennych (azotyny, fosfor ogólny, fosforany). Z uwagi na zanieczyszczenia bakteriologiczne, wyra Ŝane mianem Coli typu fekalnego, wody okre ślono jako pozaklasowe (non – nieodpowiadaj ące normom). W stosunku do 2000 r. w wodach obydwu rzek zanotowano niewielki wzrost st ęŜ enia azotynów oraz pogorszenie stanu sanitarnego (z klasy III do non). Wyniki bada ń próbek wód obj ętych w 2006 r. monitoringiem diagnostycznym, pozwoli- ły zaliczy ć wody Wieprzy i Grabowej do III klasy czysto ści – wody zadowalaj ącej jako ści (WIO Ś, 2007). Porównanie wyników bada ń z kilku poprzednich lat, pozwala na wyci ągni ęcie wniosku, iŜ nast ępuje systematyczna poprawa parametrów jako ściowych wód Wieprzy i Grabowej, tak w stosunku do zanieczyszcze ń bakteriologicznych jak i fizykochemicznych. Wody jeziora Bukowo badano w 1997 r. (Landsberg-Uczciwek red., 1999), a wody jeziora Kopa ń – w 2001 r. (Landsberg-Uczciwek red., 2002). Z obydwu pobierano po 4 niestra- tyfikowane próbki. Wody obydwu jezior z uwagi na parametry fizykochemiczne zostały zaliczone do III klasy czysto ści, a ze wzgl ędu na zanieczyszczenia bakteriologiczne – do klasy II. Wody obydwu akwenów charakteryzuje wysoka zawarto ść zwi ązków organicznych, bardzo wysoka zawarto ść zwi ązków azotu i nadmierny rozwój fitoplanktonu. W wodzie jeziora Ko- pa ń obserwowano ponadto wysokie st ęŜ enia zwi ązków fosforu. Obydwa jeziora pozostaj ą pod wpływem wód morskich, które infiltruj ą i dopływaj ą za po średnictwem kanałów. Wody jezior są zasolone, w zwi ązku z czym przewodno ść elektrolityczna jest bardzo wysoka, a zawarto ść

20 jonu chlorkowego wynosi 961 mg/dm 3 w wodach jeziora Kopa ń i 716 mg/dm 3 w wodach jeziora Bukowo (Ziółkowski, 2000).

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne przedstawiono na podstawie danych z Mapy hydrogeolo- gicznej Polski w skali 1:50 000 (Ziółkowski, 2000). Wody podziemne, w granicach obszaru arkuszy, wyst ępuj ą w trzech pi ętrach wodono- śnych, zwi ązanych z utworami: czwartorz ędowymi, trzeciorz ędowymi i górnokredowymi. Pi ętro czwartorz ędowe wyst ępuje w sposób nieci ągły. Jest to uwarunkowane du Ŝą zmienno ści ą litologii osadów czwartorz ędowych oraz ich bardzo zmienn ą mi ąŜ szo ści ą: od około 20 m w rejonie Ruska do około 200 m w rejonie Je Ŝyczek. Nieci ągłe warstwy wodono- śne wyst ępuj ą na ró Ŝnych gł ęboko ściach, natomiast ich mi ąŜ szo ści nie wykazuj ą tak znacznego zró Ŝnicowania i nie przekraczaj ą na ogół kilkunastu metrów. W osadach czwartorz ędu wy- ró Ŝniono: wody gruntowe i wody wgł ębne. Wody gruntowe wyst ępuj ą w piaskach wydmowych pasa nadmorskiego oraz osadach dolinnych, głównie w dolinie Wieprzy. Nie stwierdzono w obr ębie obszaru arkuszy takich mi ąŜszo ści, które pozwalałyby zaliczy ć je do u Ŝytkowych poziomów wodono śnych. Wody wgł ębne pi ętra czwartorz ędowego wyst ępuj ą ascensyjnie w stosunku do wód gruntowych, co świadczy o ich dobrej izolacji, a tym samym o znacznym stopniu odporno- ści na ewentualne potencjalne zanieczyszczenia, a tak Ŝe zasolenie ze strony dwóch du Ŝych jezior przybrze Ŝnych: Bukowo i Kopa ń. Zasadniczo wszystkie u Ŝytkowe struktury wodono- śne pi ętra czwartorz ędowego wyst ępuj ą pod nadkładem glin i charakteryzuj ą je ci śnienia subartezyjskie. Wyst ępowanie wód podziemnych w utworach trzeciorz ędowych warunkuje zmienna mi ąŜ szo ść tych utworów. Jest ona spowodowana zarówno zró Ŝnicowaniem powierzchni pod- czwartorz ędowej, jak i stropu mezozoiku. Strop utworów kredowych zalega w przedziale rz ędnych 120–180 m p.p.m. W rejonie Darłówka oraz Je Ŝyczek mi ąŜ szo ść osadów trzeciorz ę- dowych została zredukowana do kilku metrów, głównie wskutek bardzo gł ębokiej erozji w czwartorz ędzie. W rejonie wypi ętrze ń osadów trzeciorz ędowych wyst ępuj ą warstwy wodono śne o znacznych mi ąŜ szo ściach: od kilkunastu do ponad 25 m na wschód od D ąbek i do ść szerokim rozprzestrzenieniu. Warunki ci śnieniowe wód pi ętra trzeciorz ędowego s ą subartezyjskie.

21 Nale Ŝy przypuszcza ć, Ŝe głębokie wci ęcia erozyjne i lokalne dolinki kopalne, o nierozpoznanym przebiegu, stanowi ą strefy kontaktów hydraulicznych wód podziemnych obu tych pi ęter. Nie wyst ępuj ą znacz ące ró Ŝnice ci śnie ń mi ędzy pi ętrami czwartorz ędowym i trzeciorz ędowym. Hydroizohipsy wykazuj ą przebieg do ść jednostajny – w przybli Ŝeniu równoległy do wybrze Ŝa. Kredowe pi ętro wodono śne ujmowane jest jednym otworem studziennym, znajduj ącym si ę w Darłówku. Wodono śne wapienie mastrychtu zalegaj ą tam na gł ęboko ści 135– 140 m p.p.t. O środek szczelinowy pi ętra kredowego wykazuje ci śnienie artezyjskie. Rozprze- strzenienie pi ętra kredowego jest nieznane. Wody podziemne pi ęter trzeciorz ędowego i czwartorz ędowego, charakteryzuj ą si ę do- sy ć zbliŜonymi parametrami chemicznymi. S ą to wody zwykłe, o suchej pozostało ści w granicach 103-911 mg/dm 3. Wody o podwy Ŝszonej mineralizacji (powy Ŝej 500 mg/dm 3) wyst ępuj ą głównie w utworach trzeciorz ędowych. S ą to wody od bardzo mi ękkich do bardzo 3 3 twardych (70–600 mg CaCO 3/dm ). St ęŜ enia Ŝelaza (0,18–3,00 mg Fe/dm ) i manganu (maksymalnie 0,25 mg Mn/dm 3) w wi ększo ści s ą ponadnormatywne dla wód do picia. Ró Ŝnice jako ści wody obydwu pi ęter obserwuje si ę w zawarto ści chlorków. Wyra źnie wy Ŝsze warto ści oznaczono w wodach zwi ązanych z utworami trzeciorz ędowymi. Maksymalne warto ści tła hydrochemicznego (Ziółkowski, 2000), okre ślone dla pi ętra czwartorz ędowego (65 mg/dm 3) i trzeciorz ędowego (219 mg/dm 3), s ą poni Ŝej dopuszczalnej zawarto ści chlorków w wodach do picia. Tylko w dwóch próbkach wód, pobranych w latach sze ść dziesi ątych i połowie lat osiemdziesi ątych, ze studni w Darłówku, stwierdzono chlorki w ilo ści ponadnormatywnej (273 mg/dm 3i 310 mg/dm 3). Przekroczenia, w stosunku do tła, w wodzie pi ętra czwartorz ę- dowego obserwuje si ę w dwóch małych, izolowanych od siebie obszarach – w okolicy D ąbek i Zakrzewa. Ten drugi obszar znajduje si ę w pewnym oddaleniu od morza i niewykluczone, Ŝe zwi ązany jest z lokalnym ogniskiem zanieczyszczenia. Strefa podwy Ŝszonego tła zawarto ści chlorków w pi ętrze trzeciorz ędowym obejmuje w ąski pas wybrze Ŝa od mierzei zamykaj ącej jezioro Bukowo a Ŝ do Darłówka. Na obszarze arkuszy obserwuje si ę bardzo słaby wpływ zasolenia odmorskiego na wody podziemne. Wynika to z braku u Ŝytkowego poziomu wodono śnego w utworach czwartorz ę- dowych w znacznej cz ęś ci strefy nadmorskiej oraz ze znacznego ograniczenia eksploatacji studni gł ębinowych pasa nadmorskiego, co eliminuje niebezpiecze ństwo przyspieszonej mi- gracji chlorków w obszarach wytworzonych lejów depresyjnych. Odmorskie zasolenie wód

22 podziemnych obserwowane jest jedynie w pasie nadmorskim, w wąskiej strefie wód gruntowych, niezaliczonych do u Ŝytkowego pi ętra wodono śnego. Zgodnie z przyj ętą klasyfikacj ą (Ziółkowski, 2000), wody czwartorz ędowego i trzeciorz ędowego pi ętra wodono śnego zaliczono do dwóch klas jako ści: Ib i IIa. Wody klasy Ib wyst ępuj ą prawie na całym obszarze arkusza Darłowo. Wody klasy IIa, wydzielone z uwagi na zawarto ść Ŝelaza i manganu, sporadycznie tak Ŝe amoniaku, stwierdzono w północnej (Pal- czewice, Zakrzewo, Cisowo), środkowej (na południowy wschód od Darłowa) i południowo- zachodniej (Bobolin, Bukowo Morskie) cz ęś ci omawianego obszaru. Wody pi ętra kredowego s ą słabo rozpoznane. Wyniki bada ń jednej próbki wskazuj ą, Ŝe wody tego pi ętra maj ą podwy Ŝszon ą zawarto ść Ŝelaza i mo Ŝna je zaliczy ć do II klasy jako ści. Najwi ększe znaczenie jako źródło zaopatrzenia miejscowej ludno ści w wod ę pitn ą maj ą wody z utworów czwartorz ędowych i w mniejszym zakresie – z utworów trzeciorzę- dowych. Na mapie zaznaczono 3 uj ęcia komunalne (w Darłówku, Darłowie i Dąbkach) i 3 uj ęcia przemysłowe (w Darłówku, Cisowie i śukowie Morskim). Wielootworowe uj ęcie komunalne w Darłowie, o zasobach eksploatacyjnych zatwierdzonych dla pi ętra czwartorz ędowego i trzeciorz ędowego, jest najwi ększym uj ęciem wód podziemnych na omawianym obszarze. Zasi ęg leja, który wytworzył si ę wokół tego uj ęcia naniesiono na map ę. Najwi ększym uj ęciem pi ętra trzeciorz ędowego jest uj ęcie komunalne w Dąbkach. Pobór wody z czynnych uj ęć w ci ągu roku jest bardzo zró Ŝnicowany – ze wzgl ędu na ruch turystyczno-wypoczynkowy, znacznie wzrasta latem. Prawie we wszystkich miejscowo- ściach wybudowano sie ć wodoci ągow ą. Wi ększo ść wykonanych uj ęć wód podziemnych, głównie dla o środków wypoczynkowych, obecnie jest nieczynna. Z uwagi na budow ę geologiczn ą, obecno ść ekranuj ących warstw glin zwałowych, dla istniej ących uj ęć wód podziemnych, odst ąpiono od ustanawiania stref ochronnych – terenów ochrony po średniej. Według opracowania A. S. Kleczkowskiego (1990) w obr ębie obszaru arkuszy nie wyst ępuj ą główne zbiorniki wód podziemnych (fig. 3). Do 2008 r. Uzdrowisko „D ąbki” nie korzystało z własnych uj ęć wód mineralnych.

23 Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Darłowo i Darłowo N na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

VIII. Strefa wybrze Ŝa

Stref ę brzegu morskiego – wschodnia cz ęść Zatoki Koszali ńskiej, w granicach obszaru arkuszy Darłowo i Darłowo N przedstawiono w oparciu o Obja śnienia do Mapy geodyne- micznej polskiej strefy brzegowej Bałtyku (Zachowicz, Dobracki, 2003). Ten fragment Morza Bałtyckiego charakteryzuje si ę bardzo łagodnym nachyleniem podwodnego skłonu brzegowe-

24 go. Izobata 10 m przebiega w odległo ści 750-800 m od brzegu, natomiast izobata 15 m przebiega ju Ŝ 2,0-3,5 km od linii brzegowej a izobata 20 m w odległo ści średnio 6 km od brzegu. Maksymalne, notowane na obszarze arkusza, gł ęboko ści wynosz ą 25,5 m. Orientacja brzegu układa si ę z południowego zachodu na północny wschód, co przy przewa Ŝaj ącym kierunku falowania z sektora zachodniego i północno-zachodniego, daje wschodnie i północno- wschodnie kierunki transportu rumowiska wzdłu Ŝbrzegowego. Dno akwenu bałtyckiego, poni Ŝej skłonu brzegowego, to w zdecydowanej przewadze obszar współwyst ępowania reliktów pagórków morenowych i pagórków akumulacji morskiej (Michałowska, Pikies, 1990; 1992). Niewielkie powierzchnie dna zajmuj ą równiny abrazyjne i tarasy abrazyjne, którym towarzysz ą klify kopalne, dokumentuj ące poło Ŝenie dawnych od- cinków linii brzegowych. Generalnie, w całym profilu wschodniej cz ęś ci Zatoki Koszali ńskiej, na glinach zwało- wych zlodowace ń północnopolskich, zalega seria morskich osadów Ŝwirowo-piaszczystych. Mi ąŜ szo ść glin zwałowych jest bardzo zró Ŝnicowana. W strefie przybrze Ŝnej gliny zwałowe nie wyst ępuj ą w ogóle – zostały zniszczone przez egzaracyjn ą działalno ść l ądolodu. Wybrze Ŝe morskie południowego Bałtyku, w obr ębie obszaru arkuszy Darłowo i Dar- łowo N, zawiera si ę pomi ędzy 258,8 km a 284,4 km linii brzegowej. Jest to typowe wybrze Ŝe mierzejowo-aluwialne, z nadbudow ą nadmorskiego wału wydmowego, o niewielkiej wysoko- ści. Jego charakterystyczn ą cech ą s ą mierzeje morskie jezior Bukowo i Kopa ń oraz ł ącz ące je odcinki brzegu aluwialnego (dolina Wieprzy). Jedynie w bezpo średnim s ąsiedztwie Darłówka (268,6-270,0 km linii brzegowej) wyst ępuje odcinek brzegu klifowego. Mierzeja jeziora Bukowo ma długo ść 7,5 km. Na 282,5 km linii brzegowej znajduje si ę przetoka jeziora (tzw. Kanał Szczuczy), przez któr ą odbywa si ę odpływ wód jeziora do Bałty- ku. Cz ęsto dochodzi do zasypywania przez rumowisko wylotu kanału ł ącz ącego jezioro z morzem, podnoszenie si ę poziomu wód w jeziorze i zatapianie południowych brzegów. Sze- roko ść mierzei wynosi od 150 m (285 km linii brzegowej wybrze Ŝa) do blisko 400 m u wschodniej jej nasady (D ąbki) oraz blisko 600 m w strefie przetoki (delta wsteczna). Mie- rzeja nadbudowana jest nadmorskim wałem wydmowym o szeroko ści do 250 m i wysokości wydm wałowych do 5 m n.p.m. Jezioro Kopa ń oddzielone jest od morza w ąsk ą, piaszczyst ą mierzej ą (262,4–266,5 km linii brzegowej), nadbudowan ą grz ędą niskich wydm nadmorskich, wznosz ących si ę zaledwie do 4,5 m n.p.m. Jedynie w północnej cz ęś ci mierzei wydmy osi ągaj ą wysoko ść 12,4 m n.p.m. W obr ębie mierzei wykonano sztuczny przekop (kanał), ł ącz ący jezioro z morzem. Przepływ

25 wody odbywa si ę w stron ę morza lub w stron ę jeziora, w zale Ŝno ści od kierunku wiatru. Ka- nał ten ulega stałemu zapiaszczaniu, cz ęsto jest niedroŜny. Na całym odcinku wybrze Ŝa, w granicach obszaru arkusza, zachodz ą procesy abrazji. Szczególnie silna abrazja brzegu wyst ępuje na wschód od portu w Darłówku, na odcinku kli- fowym. Jest to spowodowane zakłóceniem przez falochrony portowe ruchu rumowiska wzdłu Ŝbrzegowego. Procesom abrazji podlegaj ą równie Ŝ mierzeje jezior przymorskich: Kopa ń i Bukowo. Na odmorskim brzegu mierzei jeziora Bukowo uwidacznia si ę to wyra źnym podciosem kli- fowym wału wydmowego, zmniejszon ą szeroko ści ą pla Ŝy i mał ą mi ąŜ szo ści ą osadów pla Ŝy oraz krótkotrwałym funkcjonowaniem wałów wydmy przedniej. Wzdłu Ŝ odjeziornego brzegu mierzei rozwija si ę formacja szuwarowa i akumulacja piaszczysto-organicznych osadów jeziornych. Tempo cofania si ę linii brzegu morskiego na mierzei jeziora Bukowo jest oceniane na 0,15–0,47 m/rok, a podstawy wydmy od 0,36 m/rok do 0,70 m/rok (Zawadzka-Kahlau, 1999). Powoduje to wielko ść straty l ądu rz ędu 4–6,3 tys. m2/rok. W czasie wysokich stanów morza mierzeja bukowska była wielokrotnie przerywana, np. w ko ńcu grudnia 1921 r., gdy wyrwa w mierzei na wysoko ści przetoki miała szeroko ść prawie 900 m, oraz w 1962 r. Tak Ŝe na mierzei jeziora Kopa ń, przy wysokich stanach morza, niski wał wydmowy ulega rozmyciu. Wydma przednia wyst ępuje jedynie okresowo, a wał wydmowy jest silnie pod- cinany. Tworzy si ę podcios klifowy o wysoko ści do 1,5 m. Tempo niszczenia brzegu mierzei jeziora Kopa ń wykazuje tendencje do krótkookresowych zmian poło Ŝenia linii brzegowej. Odjeziorne brzegi mierzei zajmuje zalewowa równina torfowa o bardzo niestabilnej linii brzegowej. Fazy chwilowej stabilizacji mierzei jeziora Kopa ń (zasilanie rumowiskiem z niszczonej mierzei bukowskiej) s ą przedzielone dłu Ŝszymi fazami abrazji. W latach 1971– 1983 pr ędko ść cofania si ę linii brzegowej si ęgn ęła 2,5 m/rok, a podnó Ŝa wydmy – 1,1 m/rok (Zawadzka-Kahlau, 1999). Zw ęŜ anie si ę strefy pla Ŝowej si ęgało w tym okresie 1,5 m/rok. Wielko ści te odpowiadaj ą stracie l ądu o powierzchni 11 tys. m2/rok. Według obserwacji z lat 1998–2002 (Zachowicz, Dobracki, 2003) tempo cofania si ę linii brzegowej si ęga 0,5– 0,6 m/rok. Cały odcinek brzegu morskiego, w granicach obszaru arkusza, chroniony jest ostrogami palowymi. W bezpo średnim s ąsiedztwie Darłówka (268,6–270,0 km brzegu morskiego), odcinek abradowanego brzegu klifowego, chroniony jest zabudow ą hydrotechniczn ą: opask ą gwiazdobloków u podstawy klifu oraz barier ą narzutu bloków kamiennych, uło Ŝon ą w morzu w odległo ści 80–100 m od linii brzegu. U podstawy wydm i skłonu klifowego zbudowano

26 równie Ŝ ścianki betonowe. Okresowo, po zewn ętrznych stronach falochronu, wykonywane jest sztuczne zasilanie brzegu, przy wykorzystaniu materiału pochodz ącego z pogł ębiania redy i toru wodnego w porcie. Wej ście do portu osłaniaj ą dwa, daleko wysuni ęte w morze, ka- mienne falochrony. Obydwa, od strony zewn ętrznej (od strony morza), na całej długo ści, wzmocnione s ą kamiennymi obrzutami, a przy głowicy betonowymi gwiazdoblokami. Odmorskie zbocza wału wydmowego na mierzei jezior Bukowo i Kopa ń chronione s ą przez zabudow ę biologiczn ą (las). Ostrogi palowe na mierzei jeziora Kopa ń w znacznej cz ęś ci uległy zniszczeniu b ądź zasypaniu przez osady plaŜy. O znaczeniu ochrony brzegów morskich przed erozj ą mo Ŝe świadczy ć ustanowienie programu wieloletniego „Program ochrony brzegów morskich” (Ustawa..., 2003). W śród przedsi ęwzi ęć , planowanych do wykonania w latach 2004-2023, znalazły si ę tak Ŝe prace na odcinku wybrze Ŝa, poło Ŝonego w granicach arkuszy Darłowo i Darłowo N. Umocnienia brzegowe zostały zbudowane na mierzejach jezior Bukowo i Kopa ń (w 2005 r. wykonano wał przeciwpowodziowy od Darłówka do przekopu na jeziorze Kopa ń oraz umocnienia skarpy narzutem kamiennym na najbardziej zagro Ŝonych odcinkach), a zmodernizowane w rejonie Darłówka. Sztuczne zasilanie brzegu b ędzie prowadzone na mierzei jeziora Bukowo i w okolicach Darłówka.

IX. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali określone w zał ączniku do rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza Darłowo, umiesz- czono w tabeli 3. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

27 Tabela 3 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg)

Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 18 – Dar- dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra łowo na arkuszu 18 – niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Darłowo Polski 4) N=7 N=7 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa 2) 3) <1 mm Grupa B Grupa C Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 Arsen (As) 20 20 60 <5–<5 <5 <5 Bar (Ba) 200 200 1000 3–83 8 27 Chrom (Cr) 50 150 500 <1– 11 2 4 Cynk (Zn) 100 300 1000 10–79 13 29 Kadm (Cd) 1 4 15 <0,5–<0,5 <0,5 <0,5 Kobalt (Co) 20 20 200 <1–4 <1 2 Mied ź (Cu) 30 150 600 <1 –16 1 4 Nikiel (Ni) 35 100 300 <1–10 2 3 Ołów (Pb) 50 100 600 3–31 9 12 Rt ęć (Hg) 0,5 2 30 <0,05–0,09 0,06 <0,05 Ilo ść badanych pró bek gleb z arkusza Darłowo 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru Arsen ( As ) 7 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Bar ( Ba ) 7 Prawo wodne, Chrom ( Cr ) 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Cynk ( Zn ) 7 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego po- Kadm ( Cd ) 7 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro Ŝe- Kobalt ( Co ) 7 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Mied ź ( Cu ) 7 tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze sta- Nikiel ( Ni ) 7 nu faktycznego, 2) Ołów ( Pb ) 7 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Rt ęć (Hg) 7 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ar- nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane kusza 18 – Darłowo do poszczególnych grup u Ŝytko- z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków kowania (ilo ść próbek) palnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do Atlasu geochemicznego Polski 1: 2 500 000 (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km.

28 Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectro- metry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej tech- nik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z uŜyciem spek- trometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w se- riach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całe- go kraju (tabela 3). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub zbli Ŝone do warto ści przeci ętnych (me-

29 dian) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Nieco wi ększ ą warto ść mediany wykazuje rt ęć . Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne u Ŝyt- kowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowie człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego porusze- nia wcześniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oraz wielopier ścieniowymi w ęglowodorami aromatycznymi (WWA) i polichlorowanymi bifenylami (PCB) oceniono na podstawie kryteriów zawartych w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, WWA i PCB, powy Ŝej której prawdopo- dobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 za- mieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków oraz trwałych zanieczyszcze ń organicz-

30 nych (TZO) w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Pol- ski i warto ści PEL . Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Parametr PEL** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 *** WWA 11 WWA 5,683 **** WWA 7 WWA 8,5 PCB 0,3 0,189

* – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines. *** – suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu **** – suma benzo(a)antracenu, benzo[b]fluorantenu, benzo[k]fluorantenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu, indeno[1,2,3-cd]pirenu, benzo[ghi]perylenu)

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego Inspek- tora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów rzecznych s ą pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej, za ś próbki osadów jeziornych pobierane s ą z gł ębokich jezior. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnow ą drob- niejsz ą ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztwo- rów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, oznaczenia kadmu wyko-

31 nano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS), tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Zawarto ści wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA) – acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, chryzenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo- (a)pirenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu, dibenzo(a,h)antracenu, benzo(ghi)perylenu oznaczono przy uŜyciu chromatografu gazowego z detektorem i spektrometrem mas (GC-MSD), a oznaczenia polichlorowanych bifenyli (kongenery PCB28, PCB52, PCB101, PCB118, PCB153, PCB138, PCB180) wykonano przy u Ŝyciu chromatografu gazowego z detektorem wychwytu elektro- nów (GC-ECD). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o przekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ę- dem zawarto ści potencjalnie szkodliwych pierwiastków oraz w postaci koła o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ędem zawar- to ści trwałych zanieczyszcze ń organicznych. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść Ŝadnego pierwiastka lub zwi ązku organicznego nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków lub zwi ązków organicznych decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowany jest jeden punkt obserwacyjny PM Ś na rzece Grabowej w Grabowie (tabela 5), w którym próbki do bada ń pobierane s ą corocznie. Osady rzeki charakteryzuj ą si ę bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków w po- równaniu do warto ści ich tła geochemicznego, tak Ŝe st ęŜ enie wielopier ścieniowych w ęglowo- dorów aromatycznych i polichlorowanych bifenyli s ą bardzo niskie. Spo śród jezior znajduj ą- cych si ę na arkuszu zbadane zostały osady jezior Bukowo i Kopa ń (tabela 5). Osady obu jezior cechuje niska zawarto ść badanych pierwiastków, w osadach jeziora Bukowo wyst ępuj ą

32 nieznacznie podwy Ŝszone zawarto ści chromu, ołowiu i rt ęci, za ś w osadach jeziora Kopa ń – miedzi. Jednak Ŝe odnotowane zawarto ści badanych pierwiastków i zwi ązków organicznych w osadach rzeki Grabowej i w osadach obu jezior s ą ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń we- dług Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Stwierdzone w osadach st ęŜ enia pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych – WWA i PCB nie stwarzaj ą zagro Ŝenia dla organizmów bytuj ących w wodach. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla od- powiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 5 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych i jeziornych (mg/kg) Grabowa Bukowo Kopa ń Parametr Grabowo (1997 r.) (2001 r.) Arsen (As) <5 5 <5 Chrom (Cr) 3 19 8 Cynk (Zn) 16 86 29 Kadm (Cd) <0,5 0,5 <0,5 Mied ź (Cu) 3 10 27 Nikiel (Ni) 1 13 5 Ołów (Pb) <5 26 10 Rt ęć (Hg) 0,004 0,17 0,025

WWA 11 WWA 0,020 n.o n.o

WWA 7 WWA 0,020 n.o n.o PCB <0,001 n.o n.o 3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

33 Prezentacja wyników W przypadku arkusza Darłowo dysponowano wynikami tylko z jednego profilu pomiarowego (wschodniego) gdy Ŝ północno-zachodni ą cz ęść obszaru zajmuj ą wody Morza Bałtyc- kiego. Wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla wschodniej kraw ędzi arkusza mapy. Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ kraw ędź ta jest zbie Ŝna z generalnym przebiegiem profilu pomiarowego. Wykres słupkowy sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano tak Ŝe informacje zawarte w profilu na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ wschodniej granicy opisywanego arkusza.

Dawka promieniowania gamma

6033862

6032736

m6031871

6030763

6029699

0 10 20 30 40 50 nGy/h

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6033862

6032736

m6031871

6030763

6029699

0 0,5 1 1,5 2 2,5 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Darłowo (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

34 Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu pomiarowego wahaj ą si ę w przedziale od około 8 nGy/h do około 41 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 30 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu pomiarowego wy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma (około 30– 40 nGy/h) cechują si ę gliny zwałowe, a ni Ŝszymi – osady rzeczne i torfy (10–25 Gy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ profilu s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych i wynosz ą od 0 kBq/m 2 do 2,2 kBq/m 2.

X. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach (DzU 07.39.251 tekst jednolity) oraz w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniej- szych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1. tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in- Ŝyniersko-geologiczne; 2. tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3. tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 6).

35 Tabela 6 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Współczynnik Rodzaj Mi ąŜszo ść [m] filtracji k [m/s] gruntów N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 x 10-9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 6; - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podłoŜa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod warstw ą osadów piaszczystych o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Darłowo Mapy hydrogeologicz- nej Polski w skali 1:50 000 (Ziółkowski, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowa- nia. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan.

36 Na terenach nie obj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk przeanali- zowano tak Ŝe mo Ŝliwo ść istnienia wyrobisk po eksploatacji kopalin, które z racji na pozosta- wienie nie zagospodarowanych nisz i zagł ębie ń w morfologii terenu mogłyby by ć rozpatry- wane jako potencjalne miejsca składowania odpadów pod warunkiem wykorzystania naturalnej b ądź stworzenia sztucznej bariery izolacyjnej.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Około 80% l ądowej cz ęś ci arkusza Darłowo i 100% arkusza Darłowo N obejmuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wył ączenia tych ob- szarów, w wielu przypadkach nakładaj ące si ę na siebie, dla terenu arkusza Darłowo wydzielono ze wzgl ędu na: - wyst ępowanie holoce ńskich osadów rzecznych w dolinach rzek: Wieprzy, Grabowej, Sto- bnicy, i innych mniejszych cieków wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; - tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wraz ze strefą o szeroko ści 250 m; - tereny poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń bezodpływowych, wypełnione w znacznym stopniu namułami; - tereny poło Ŝone w obr ębie wyst ępowania glin zwałowych w morenach z wyci śni ęcia w okolicach miejscowo ści: Cisowo, Zakrzewo i Kopnica; - obszary predysponowane do wyst ępowania osuwisk lub ruchów masowych w północno- wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza (Grabowski (red.), 2007); - strefa pasa o szeroko ści 1 km wzdłu Ŝ wybrze Ŝa morskiego; - obszary mis jeziornych i ich strefy kraw ędziowe wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m (Jezio- ro Bukowo i Jezioro Kopa ń); - źródła wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; - kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha; - strefa „C” ochrony uzdrowiska D ąbki; - rezerwat przyrody „Słowi ńskie Błota”; - obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 – ochrony siedlisk: „Dolina Wieprzy i Studnicy”, „Jezioro Bukowo” oraz „Słowi ńskie Błoto”; - obszary zwartej zabudowy i infrastruktury (istniej ącej i projektowanej) i terenów zielo- nych w obr ębie miasta i portu Darłowo; - teren lotniska wojskowego i bazy lotniczej w śukowie Morskim.

37 Wył ączenia bezwzgl ędne w obr ębie l ądowej cz ęś ci terenu arkusza Darłowo N wydzielono ze wzgl ędu na: - tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wraz ze strefą o szeroko ści 250 m; - wyst ępowanie holoce ńskich osadów aluwialnych i piasków morskich wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; - tereny poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń wypełnione osadami organogenicznymi; - odcinek wybrze Ŝa klifowego predysponowany do wyst ępowania ruchów masowych w północnej cz ęś ci obszaru arkusza (Grabowski (red.), 2007); - strefa pasa o szeroko ści 1 km wzdłu Ŝ wybrze Ŝa morskiego; - obszar strefy buforowej Jeziora Kopa ń o szeroko ści 250 m; - kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składowa- nia odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk jest dopuszczalna, zajmuj ą około 20% l ądo- wej cz ęś ci terenu arkusza Darłowo, głównie w jego północno-wschodniej, środkowej i połu- dniowej cz ęś ci. W granicach arkusza wyznaczono potencjalne obszary preferowane do lokalizacji skła- dowisk odpadów oboj ętnych. Wydzielono je w miejscach, które posiadaj ą naturaln ą warstw ę izolacyjn ą wykształcon ą w postaci pakietu gruntów spoistych, spełniaj ących wymagania izolacyjno ści podło Ŝa okre ślone dla naturalnych barier geologicznych (zgodnie z tabel ą 6). W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniaj ące warunki pod składowanie odpa- dów oboj ętnych wykazuj ą gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich (wisły) (Filonowicz, 1985; 1987). Obszary predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyznaczono przede wszystkim w obr ębie przypowierzchniowego wyst ępowania glin zwałowych stadiału górnego zlodowace ń północnopolskich (wisły). Gliny te s ą jasnobr ązowe, w stropie mułkowa- te, a ni Ŝej piaszczyste i piaszczysto-ilaste. Miejscami mog ą by ć silnie ilaste. Le Ŝą one na starszych glinach zwałowych, a miejscami na piaskach wodnolodowcowych stadiału sandomierskiego. Odpady oboj ętne mo Ŝna oczywi ście składowa ć w obszarach wyst ępowania mułków i iłów zastoiskowych, które zostały wydzielone na mapie jako spełniaj ące wymogi naturalnej bariery geologicznej dla odpadów komunalnych.

38 Analiza przekrojów geologicznych zamieszczonych na Szczegółowej mapie geologicznej Polski (Filonowicz, 1985; 1987) wykazuje, Ŝe ł ączna mi ąŜ szo ść pakietu izolacyjnego zbu- dowanego z glin zwałowych zlodowacenia wisły na ogół przekracza 10 m, a miejscami dochodzi do 50 m (południowo-wschodnia cz ęść arkusza). W rejonach poło Ŝonych na wschód od P ęciszewka, na północny wschód od Darłowa oraz na wschód od Palczewic, sp ągow ą cz ęść kompleksu glin zwałowych tworz ą bardziej skonsolidowane gliny starsze o mi ąŜ szo ści 58-63 m, korelowane ze zlodowaceniem warty. W miejscach tych mo Ŝna zatem spodziewa ć si ę korzystniejszych parametrów charakteryzuj ących naturaln ą barier ę izolacyjn ą. Mi ąŜ szo ść glin w obr ębie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk jest zgodna z wymaganiami dla utworzenia składowiska odpadów oboj ętnych. Rejony o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych dla składowisk odpadów oboj ętnych wyznaczono w miejscach, gdzie warstwa glin zwałowych zlodowacenia fazy pomorskiej jest przykryta eluwiami i namułami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści nie przekraczaj ącej 2,0 m. Tereny wyst ępowania utworów piaszczystych z domieszk ą frakcji Ŝwirowej akumulacji wodnolodowcowej, o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 2,0–2,5 m, wyznaczono jako rejony pozba- wione naturalnej bariery geologicznej. W rejonach tych lokalizacja ewentualnych składowisk odpadów jest mo Ŝliwa pod warunkiem wykonania sztucznych barier izolacyjnych dna i skarp wyrobiska. Pod wzgl ędem geomorfologicznym obszary preferowane pod składowiska odpadów znajduj ą si ę głównie w obr ębie wysoczyzny polodowcowej (Równina Sławie ńska), zajmuj ą- cej południowo-wschodni ą cz ęść terenu arkusza. Ma ona charakter wysoczyzny morenowej płaskiej, cz ęś ciowo falistej. Ró Ŝnice wysoko ści wzgl ędnych nie przekraczaj ą 2 m, a k ąt na- chylenia stoków 2º. Cz ęść obszarów POLS znajduje si ę w zasi ęgu równin wodnolodowcowych, a w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza w obr ębie wzgórz morenowych, równin zastoiskowych i erozyjnych równin wód roztopowych. W zasi ęgu wyznaczonych obszarów predysponowanych do składowania odpadów znajduj ą si ę dwa u Ŝytkowe pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe (paleoge ńsko- neoge ńskie). W osadach czwartorz ędu wyró Ŝniono wody gruntowe i wgł ębne. Znaczenie uŜytkowe maj ą wody wgł ębne, które wyst ępuj ą w szeregu nieci ągłych warstw, na gł ęboko- ściach okre ślonych rz ędną powierzchni sp ągowej glin zwałowych (na ogół poni Ŝej 15–20 m). Pi ętro paleoge ńsko-neoge ńskie buduj ą piaski oligoce ńskie i mioce ńskie, wyst ępuj ące na gł ę- boko ści 38–135 m, w rejonie Darłowa ujmowane na gł ęboko ści około 80 m. Wody podziemne obu pi ęter charakteryzuj ą si ę ci śnieniem subartezyjskim. Nale Ŝy przypuszcza ć, Ŝe gł ębokie

39 wci ęcia erozyjne i lokalne dolinki kopalne o nierozpoznanym przebiegu, stanowi ą strefy kon- taktów hydraulicznych obu pi ęter. Obszary predysponowane do składowania odpadów oboj ętnych, poło Ŝone na południe i północ od Kopnicy (północno-wschodnia cz ęść obszaru), znajduj ą si ę w strefie o bardzo ni- skim stopniu zagro Ŝenia wód podziemnych zanieczyszczeniami z powierzchni terenu. Predys- ponowane obszary bezpo średnio przylegaj ące od północy i wschodu do Darłowa oraz na za- chód od Cisowa s ą mniej korzystne dla lokalizowania składowisk, poniewa Ŝ wyst ępuj ą w strefie o średnim stopniu zagro Ŝenia głównego poziomu wodono śnego, z nielicznymi ogni- skami zanieczyszcze ń. W rejonie tym izolacja poziomów wodono śnych jest wystarczaj ąca, jednak nale Ŝy zwróci ć uwag ę na s ąsiedztwo zatorfionych, podmokłych dolin. Pozostałe obszary, z rejonami wyznaczonymi w okolicy Kopania, Zakrzewa, Si ńczycy, Domasławic i na wschód od Je Ŝyc maj ą charakter po średni – niski stopie ń zagro Ŝenia i średni ą odporno ść , bez istotnych ognisk zanieczyszcze ń. Przedstawione na mapie preferowane obszary wydzielono na podstawie zgeneralizowa- nego obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Darłowo Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Filonowicz, 1985). Zaznaczy ć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedstawiona w obja- śnieniach do Szczegółowej mapy geologicznej jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. Dlatego te Ŝ w przypadku omawianych rejonów ka Ŝdorazowa lokalizacja składowiska wymaga przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej) oraz bada ń hydrogeologicznych. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony warunkowych ogranicze ń (RWU) lokalizowania składowisk, wynikaj ące z istnienia obszarów podlegaj ących ochronie ze wzgl ę- du na: p – ochron ę przyrody, b – zabudow ę i teren lotniska. Z uwagi na zabudow ę wyznaczono rejon warunkowych ogranicze ń w odległo ści 1 km od zabudowy i infrastruktury miasta Darłowo oraz 8 km od centrum lotniska wojskowego w śukowie Morskim. Ograniczenia warunkowe ze wzgl ędu na ochron ę przyrody wyznaczono w zasi ęgu Obszaru Chronionego Krajobrazu „Koszali ński Pas Nadmorski”. Lokalizacja składowiska w obr ębie rejonów posiadaj ących ograniczenia warunkowe powinna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany w ramach oceny jego oddziaływa-

40 nia na środowisko, a w dalszej procedurze w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, kon- serwatorem zabytków oraz administracj ą geologiczn ą.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składowa- nia odpadów komunalnych Na terenie arkusza wyznaczono równie Ŝ rejony spełniaj ące wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), ale o zmiennych pa- rametrach izolacyjnych z uwagi na wyst ępowanie zró Ŝnicowanych litologicznie piasków, muł- ków i iłów zastoiskowych stadiału głównego zlodowacenia wisły. Te ostatnie powstały z ma- teriału pochodz ącego z rozmycia glin zwałowych. Dla składowisk odpadów komunalnych wymagana jest przypowierzchniowa warstwa gruntów spoistych o współczynniku przepuszczalno ści <1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści 1-5 m. W otworach archiwalnych, w których stwierdzono przypowierzchniowe wyst ępowanie skał spoistych spełniaj ących wymagania dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych (zlokalizowanych w rejonie Je Ŝyczek), ich mi ąŜ szo ść okre ślono na 4,0–6,4 m i zalegaj ą one na ogół pod warstw ą piasków gliniastych i na pakiecie glin zwałowych. Osady tworz ące grunty mog ące stanowi ć podło Ŝe dla tego typu składowisk lokalnie wyst ępuj ą na powierzchni terenu w rejonie poło Ŝonym na wschód od Darłowa, na północny wschód od Palczewic (rejon Jeziora Kopa ń), koło Si ńczycy, a tak Ŝe koło Je Ŝyczek, na połu- dniu obszaru. S ą to wspomniane wcze śniej utwory zastoiskowe, składaj ące si ę z naprzemian- ległych lub zaz ębiaj ących si ę piasków, mułków i iłów warstwowanych, o mi ąŜ szo ści dochodz ącej w rejonie Darłowa do 8 metrów, zalegaj ące na powierzchni glin zwałowych. Osady ilaste tego typu wyst ępuj ące na s ąsiednim arkuszu Sławsko po przebadaniu okre ślono jako naturalna bariera izolacyjna zgodna z wymogami dla odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (Wysoki ński (red.), 2007). Jak ju Ŝ wspomniano, z uwagi na niejednorodno ść ich wykształcenia, na mapie zaznaczono je jako grunty o zmiennych własno ściach izolacyjnych dla potencjalnej lokalizacji składowisk komunalnych. W przypadku projektowania tego typu składowiska, niezb ędne b ędą szczegółowe prace geologiczno-in Ŝynierskie w celu okre ślenia charakteru ilasto-mułkowej warstwy izolacyjnej. Na obszarze arkusza Darłowo znajduje si ę jedno składowisko odpadów komunalnych stałych (Ziółkowski, 2000). Obecnie jest ju Ŝ nieczynne – rekultywowane. Składowisko znajduje si ę w obszarze o bezwzgl ędnym zakazie składowania odpadów (strefa ochrony uzdrowi- skowej).

41 Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych do lokalizowania składowisk Najlepsze warunki naturalne dla składowania odpadów, poza obszarami, na których obowi ązuje bezwzgl ędny zakaz składowania odpadów, okre śli ć mo Ŝna dla obszarów wyst ę- powania pakietów ilasto-mułkowych, zalegaj ących w stropie glin zwałowych o kilkunastome- trowej mi ąŜ szo ści. Du Ŝa mi ąŜ szo ść warstwy izolacyjnej (do 45 m), na któr ą składa si ę pakiet glin zwałowych fazy pomorskiej, stadiału sandomierskiego i zlodowacenia warty wyst ępuje na obszarze poło Ŝonym na wschód od Darłowa. Lokalnie na powierzchni tych glin zalega 3– 8 metrowa warstwa osadów piaszczysto-mułkowo-ilastych, mog ąca po dokonaniu oceny jej wła ściwo ści izolacyjnych stanowi ć potencjalne podło Ŝe dla składowisk odpadów innych ni Ŝ obojętne i niebezpieczne (komunalnych). Oprócz rozległego obszaru poło Ŝonego na wschód od Darłowa, mniejsze obszary typu K wskazano tak Ŝe po wschodniej stronie Jeziora Kopa ń oraz w rejonie Si ńczycy we wschodniej cz ęś ci arkusza oraz Je Ŝyczek – na południu. Korzystne warunki naturalne, lecz jedynie dla lokalizacji składowisk odpadów oboj ęt- nych wyznaczono w rejonach poło Ŝonych na wschód od P ęciszewka, na północny wschód od Darłowa oraz na wschód od Palczewic. Analiza Szczegółowej mapy geologicznej Polski wskazuje na wyst ępowanie w tym rejonie glin zwałowych stadiału górnego zlodowacenia wi- sły, zalegaj ących bezpo średnio na prawdopodobnie lepiej skonsolidowanych, starszych glinach zwałowych stadiału sandomierskiego. Sp ągow ą cz ęść spełniaj ącego wymagania kompleksu glin zwałowych tworz ą tu bardziej skonsolidowane gliny starsze, korelowane ze zlodowaceniem warty, współtworz ące barier ę izolacyjn ą o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 63 m. Mo Ŝliwe, Ŝe strefa bezpo średniego kontaktu glin zwałowych trzech cykli glacjalnych w połu- dniowej cz ęś ci arkusza si ęga dalej na wschód i północ, w kierunku Domasławic. Wyst ępuj ące tu czwartorz ędowe i trzeciorz ędowe poziomy wodono śne maj ą dobr ą izolacj ę, a stopie ń ich zagro Ŝenia jest niski. Dobre warunki do składowania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą równie Ŝ w rejonie Kop- nicy. Mi ąŜ szo ść wyst ępuj ących tam glin zwałowych spełnia wymagania kryteriów izolacyjnych wła ściwo ści gruntów dla odpadów oboj ętnych, a stopie ń zagro Ŝenia poziomu wodono- śnego jest bardzo niski. Gorsze warunki do składowania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą lokalnie na obszarach POLS w środkowej i północno-wschodniej cz ęś ci arkusza (rejon Darłowa i Cisewa – Palczewic), ale tylko z uwagi na średni stopie ń zagro Ŝenia poziomu wodono śnego i warunkowymi ograniczeniami zwi ązanymi z ochron ą przyrody i zabudow ą.

42 Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na obszarze arkusza Darłowo wyst ępuje jedno wyrobisko, które po odpowiednim przy- stosowaniu mo Ŝe stanowi ć nisz ę do składowania odpadów. Jest to niewielkie wyrobisko sto- kowe znajduj ące si ę na północ od Darłowa, gdzie okresowo prowadzona jest niekoncesjono- wana eksploatacja kruszywa naturalnego (piasków). Zlokalizowane jest ono na obszarze bez naturalnej warstwy izolacyjnej. Ewentualne wykorzystanie tego miejsca pod składowisko od- padów oboj ętnych b ędzie si ę wi ązało z wykonaniem sztucznych zabezpiecze ń dna i skarp wyrobiska. Wyrobisko to posiada ograniczenia wynikaj ące z zabudowy i ochrony przyrody. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowa ć odpowiednie badania geologiczne i hydrogeologiczne. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub pogorszaj ących stan środowi- ska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zde- gradowanych. Plansza B prezentuje, wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści na środowi- sko jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

XI. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Darłowo i Darłowo N opracowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski (Filonowicz, 1985; 1987), mapy osuwisk (Grabowski (red.), 2007), map topograficznych, danych z dokumentacji geologiczno- in Ŝynierskich (Jureko, 2000; Wi śniewski, Urban, 2001) oraz obserwacji terenowych. Ze wzgl ędu na skal ę prezentowanej mapy i wytyczne Instrukcji… (2005) waloryzacja warunków geologiczno-in Ŝynierskich podło Ŝa budowlanego jest zgeneralizowana. Wyró Ŝniono dwie ka- tegorie podło Ŝa budowlanego – obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Z analizy wył ączono obszary gleb o wysokich klasach bonitacyjnych (I–IVa), ł ąki na podło Ŝu organicznym, tereny lasów

43 i zbiorników wodnych (jezior), pla Ŝę nadmorsk ą oraz obszar zwartej zabudowy w Darłowie, Darłówku i Dąbkach. Z uwagi na wył ączenie z waloryzacji znacznej cz ęś ci powierzchni arkuszy, ocen ą wa- runków geologiczno-in Ŝynierskich obj ęto tylko około 15% powierzchni l ądowej arkuszy. O warunkach geologiczno-in Ŝynierskich terenu decyduj ą: rodzaj i stan gruntów, ukształ- towanie terenu, a tak Ŝe poło Ŝenie zwierciadła wód gruntowych. Tereny o korzystnych warunkach budowlanych to rejony, gdzie wyst ępuj ą: - grunty spoiste zlodowace ń północnopolskich, tzn. gliny zwałowe w stanie: zwartym, półzwartym i twardoplastycznym, - grunty niespoiste, średniozag ęszczone i zag ęszczone zlodowace ń północnopolskich, wodnolodowcowe piaski i piaski ze Ŝwirami, piaski rzeczne, piaski i mułki zastoiskowe na glinach zwałowych oraz pokrywy piasków eolicznych, gdy gł ęboko ść do zwierciadła wody przekracza 2 m p.p.t. Grunty takie wyst ępuj ą w kilku miejscach na wysoczy źnie morenowej i równinie san- drowej, m.in. na południe od jeziora Kopa ń, na wschód i północny wschód od Darłowa, w rejonie Ruska, Domasławic i Zagórzyna oraz pomi ędzy miejscowo ściami: Bukowo Mor- skie i Boryszewo. Niekorzystne warunki dla budownictwa wyst ępuj ą na terenach, gdzie poziom zwiercia- dła wód gruntowych znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m p.p.t. S ą to przede wszystkim obszary z gęst ą sieci ą hydrograficzn ą, tereny podmokłe i zabagnione, zwi ązane głównie z dolinami Grabowej, Wieprzy oraz poło Ŝone nad jeziorami Bukowo i Kopa ń. Niekorzystne warunki geologiczno-in Ŝynierskie zwi ązane s ą równie Ŝ z wyst ępowaniem gruntów słabono śnych, tzn. gruntów organicznych (torfy, namuły torfiaste, gytia) i gruntów niespoistych, lu źnych (piaski eoliczne, wydmy nadmorskie). Budownictwo jest równie Ŝ utrud- nione na obszarach, o spadkach terenu powy Ŝej 12% oraz na terenach z obszarami zaburzo- nymi glacitektonicznie – morenach z wyci śni ęcia. S ą to zbocza wi ększych wzniesie ń na wschód od Je Ŝyczek oraz wzgórza pomi ędzy Cisowem, Zakrzewem Górnym, Kopnic ą a tak Ŝe zbocza klifu w bezpo średnim s ąsiedztwie Darłówka. Niekorzystne dla budownictwa s ą rów- nie Ŝ tereny predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych. S ą to obszary wzniesie ń czołowo morenowych oraz rozległych form szczelinowych i depresji glacjalnych. Na terenie arkusza Darłowo strefy zagro Ŝone ruchami masowymi wyst ępuj ą w Cisowie oraz w obszarze ci ągn ącym si ę od Kopania na wschód do Zakrzewa i Kopnicy (Grabowski (red.), 2007). Na

44 tych terenach, w przypadku projektowania prac budowlanych, konieczne jest sporz ądzanie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskich. Warunki geologiczno-in Ŝynierskie w strefie brzegowej w zdecydowanej mierze s ą niekorzystne (wydmy nadmorskie, piaski eoliczne, płytkie wyst ępowanie wód gruntowych, lokalnie – znaczne spadki terenu). W wi ększo ści s ą to obszary zalesione. Ograniczona mo Ŝli- wo ść lokalizacji obiektów budowlanych w tej strefie wynika z powy Ŝszych ogranicze ń, a przede wszystkim z funkcji, jakie spełnia pas nadbrze Ŝny, czyli pas techniczny i pas ochron- ny (zgodnie z zapisami Ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Ustawa..., 1991). Jest to obszar przeznaczony do utrzymania brzegu w stanie zgodnym z wymogami bezpiecze ństwa i ochrony środowiska. Za ochron ę pasa nadbrze Ŝnego odpowiada organ administracji morskiej (dyrektor Urz ędu Morskiego w Słupsku). Wszelka działalno ść inwestycyjna w pasie nadbrze Ŝnym musi by ć równie Ŝ uzgadniana z ww. organem.

XII. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkuszy Darłowo i Darłowo N charakteryzuje si ę du Ŝym udziałem chronionych gleb i łąk oraz znaczn ą lesistości ą. Gleby wysokich klas bonitacyjnych (I–IVa) wyst ępuj ą głównie w dwóch rejonach: mi ę- dzy JeŜyczkami, Porzeczem, Domasławicami oraz na północny wschód od Darłowa. Nale Ŝą do nich gleby: brunatne wła ściwe, brunatne wyługowane, pseudobielicowe i miejscami czar- noziemy. Gleby te wytworzyły si ę w wi ększo ści na: glinach zwałowych, mułkach i piaskach zastoiskowych. W dolinie Grabowej (tzw. Martwa Woda) znajduj ą si ę ł ąki chronione na glebach pochodzenia organicznego, tzn. na glebach mułowo-torfowych i torfowych. Lasy wyst ępuj ące na terenie arkuszy zajmuj ą około 24% powierzchni l ądowej. Najwi ęk- szy, zwarty kompleks le śny znajduje si ę w południowo-wschodniej cz ęś ci omawianego terenu; mniejsze mi ędzy Bukowem Morskim a Porzeczem i Je Ŝycami oraz w pasie nadmorskim. Wszystkie lasy w pasie nadmorskim oraz niektóre kompleksy w innych rejonach posiadaj ą status lasów ochronnych (wodo- lub glebochronnych). Lasy charakteryzuj ą si ę du Ŝą ró Ŝnorodno ści ą siedlisk. Dominuje las mieszany świe Ŝy i las świe Ŝy, rzadziej wyst ępuj ą bór świe Ŝy i bór mieszany świe Ŝy. W pasie nadmorskim wyst ępuje głównie bór świe Ŝy ba Ŝynowy. W składzie ga- tunkowym drzewostanów przewa Ŝa sosna i buk, w mniejszej ilo ści świerk i brzoza oraz olcha. W pasie nadmorskim dominuj ącą rol ę odgrywa sosna. W lasach wyst ępuje szereg gatunków ro- ślin i zwierz ąt obj ętych ochron ą ścisł ą lub cz ęś ciow ą. Indywidualnej ochronie podlegaj ą miejsca gniazdowania ptaków chronionych: bociana czarnego i kani rdzawej.

45 Tereny le śne nadzorowane s ą przez Regionaln ą Dyrekcj ę Lasów Pa ństwowych w Szczecinku – Nadle śnictwo Sławno i Nadle śnictwo Karnieszewice. W granicach obszaru arkuszy znajduje si ę fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu „Koszali ński Pas Nadmorski”. Został on powołany Uchwał ą WRN w Koszalinie z dnia 17.11.1975 r. Obejmuje w ąski pas nadmorskich lasów i borów oraz jeziora przymorskie: Bu- kowo i Kopa ń. Charakteryzuje si ę on ró Ŝnorodno ści ą ekosystemów nadmorskich, bogactwem gniazdowania ptactwa wodnego, licznymi gatunkami rzadkich zespołów ro ślin oraz ostojami awifauny. W pasie wydm na mierzei jeziora Bukowo spotka ć mo Ŝna liczne kolonie mikołajka nadmorskiego (Eryngium maritimum), pozostaj ącego pod ścisł ą ochron ą. Rosn ą tu równie Ŝ okazy rzadkiej porzeczki czerwonej i czarnej oraz arcydzi ęgla nadbrze Ŝnego. Jeziora Bukowo i Kopa ń s ą środowiskiem Ŝycia wielu gatunków ryb (w ęgorz, oko ń, szczupak, sandacz), a ich poro śni ęte szuwarami brzegi s ą ostoj ą i lęgowiskiem licznych gatunków ptactwa. W północno-wschodniej cz ęś ci terenu arkusza Darłowa i na arkuszu Darłowo N, wzdłu Ŝ granicy gminy, z opisanym powy Ŝej OChK graniczy Obszar Chronionego Krajobrazu Pas Po- brze Ŝa na zachód od Ustki. W centralnej cz ęś ci najwi ększego kompleksu le śnego znajduje si ę rezerwat „Słowi ńskie Błota” („ śurawiec”) o powierzchni 192,55 ha. Jest to najlepiej zachowane w Polsce torfowisko wysokie typu bałtyckiego, nale Ŝą ce do jednego z najbardziej zagro Ŝonych wygini ęciem ekosystemów na obszarze Polski. Powierzchnia torfowiska wznosi si ę ponad otaczaj ący teren na wysoko ść 1,5 m, a mi ąŜ szo ść torfu dochodzi do 2,8 m. Na obszarze rezerwatu wyró Ŝniono 4 zespoły i 2 podzespoły ro ślinne (Herbichowa, 1992): moczar przygiełkowy, mszar k ępowy (typowy i z udziałem karłowatej sosny), kontynentalny bór bagienny i brzezina bagienna. Flo- ra opisywanego rezerwatu liczy 37 gatunków ro ślin naczyniowych, 41 gatunków mszaków i 45 gatunków porostów, w śród których jest wiele gatunków chronionych lub zagro Ŝonych wygini ęciem. Znajduje tutaj równie Ŝ schronienie i mo Ŝliwo ść Ŝerowania wiele gatunków zwierz ąt, głównie ptaków. Na obszarze arkusza Darłowo znajduje si ę 10 pomników przyrody Ŝywej. S ą to pojedyncze drzewa lub grupy drzew, zlokalizowane na terenach le śnych, na cmentarzach i przy ko ściołach. Charakterystyk ę rezerwatu i pomników przyrody zawiera tabela 7.

46 Tabela 7 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Numer Rok Forma Gmina Rodzaj obiektu obiektu Miejscowo ść zatwier- ochrony (powierzchnia w ha) na mapie Powiat dzenia 1 2 3 4 5 6 Darłowo T – „Słowi ńskie Błota” 1 R obr ęb le śny 2005 sławie ński (192,55) Darłowo PŜ – grupa drzew: 4 jesiony wyniosłe 2 jesiony wyniosłe (odmiana zwisaj ąca) 2 P Cisowo 1995 sławie ński 3 dęby szypułkowe 1 klon zwyczajny 1 kasztanowiec zwyczajny 1 lipa drobnolistna Darłowo PŜ – grupa drzew: 2 lipy drobnolistne 3 P Domasławice 1995 sławie ński 1 dąb szypułkowy 2 świerki pospolite Darłowo PŜ – 2 buki zwyczajne 4 P obr ęb le śny 1992 sławie ński 2 dęby szypułkowe Darłowo PŜ – 1 dąb szypułkowy 5 P obr ęb le śny 1992 1 buk zwyczajny ń sławie ski (zro śni ęte konarami) Darłowo 6 P Je Ŝyce 1995 PŜ – 1 jesion wyniosły sławie ński Darłowo 7 P Je Ŝyce II 1992 PŜ – 2 dęby szypułkowe sławie ński Darłowo 8 P Je Ŝyce II 1992 PŜ – 1 cis pospolity sławie ński Darłowo 9 P Dąbki 2008 PŜ – 1 jesion wyniosły sławie ński Bukowo Mor- Darłowo 10 P 2008 PŜ – 1 lipa drobnolistna skie sławie ński Bukowo Mor- Darłowo 11 P 2008 PŜ – 1 buk zwyczajny skie sławie ński Rubryka 2 – R – rezerwat, P – pomnik przyrody; Rubryka 6 – rodzaj rezerwatu: T – torfowiskowy; rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – przyrody Ŝywej.

Na omawianym obszarze znajduje si ę wiele głazów narzutowych (granity i gnejsy) pochodzenia lodowcowego. Pojedyncze grupuj ą si ę w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru, a skupiska głazów wyst ępuj ą na zachód od Boryszewa (Filonowicz, 1985). Głazy narzutowe, o średnicy powy Ŝej 1,5 m, zaznaczono na mapie. Na uwag ę zasługuje głaz ró Ŝowego granitu, le Ŝą cy w południowo-zachodniej cz ęś ci jeziora Kopa ń, zazwyczaj wystaj ący ok. 1,2 m nad lustro wody, ale przy wy Ŝszych stanach wody niewidoczny. Informacja o nim znajduje si ę we wszystkich przewodnikach turystycznych

47 tego rejonu. Ze wzgl ędu na jego walory turystyczno-krajoznawcze proponuje si ę, obj ąć go ochron ą, ustanawiaj ąc stanowisko dokumentacyjne przyrody nieoŜywionej (tabela 8). Na południowo-wschodnim skraju Cisowa znajduje si ę wychodnia trzeciorz ędowych – eoce ńskich piaszczystych iłów glaukonitowych. Odsłaniaj ą si ę one w dnie płytkiego w ąwozu drogowego. Na podstawie zielonkawego zabarwienia gleby, długo ść wychodni oceniono na 100 metrów. Przyjmuje si ę, Ŝe jest to kra lodowcowa, wyst ępuj ąca w obr ębie wału moreno- wego, ci ągn ącego si ę od Cisowa do Zakrzewa (Filonowicz, 1987). Z uwagi na cenne walory naukowo-dydaktyczne tego miejsca proponuje si ę utworzenie stanowiska dokumentacyjnego przyrody nieo Ŝywionej. Tabela 8 Wykaz proponowanych stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieo Ŝywionej

Numer Gmina Rodzaj obiektu Miejscowo ść Uzasadnienie wyboru obiektu na mapie Powiat 1 2 3 4 5

Darłowo Głaz narzutowy – ró Ŝowy granit, o obwodzie 6 metrów, le Ŝą cy w południowo-zachodniej cz ęś ci jeziora Kopa ń, 1 Kopa ń G zazwyczaj wystaj ący ok. 1,2 m nad lustro wody; przy sławie ński wy Ŝszych stanach wody niewidoczny.

Darłowo Tzw. „kra cisowska” – iły piaszczyste, glaukonitowe, 2 Cisowo P, O trzeciorz ędowe (eocen) jako kry lodowcowe sławie ński w utworach czwartorz ędowych.

Rubryka 4 rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy; P – profil; O – odsłoni ęcie.

Krajowa sie ć ekologiczna ECONET (Liro i in, 1998) jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ęzłowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezen- tatywnych dla ró Ŝnych regionów przyrodniczych kraju. S ą one wzajemnie ze sob ą powi ązane korytarzami ekologicznymi, zapewniaj ącymi ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie tego systemu. Cały obszar arkusza Darłowo i Darłowo N znajduje si ę w mi ędzynarodowym obszarze w ęzłowym Wybrze Ŝa Bałtyku. Doliny rzek: Grabowej i Wieprzy s ą korytarzami ekologicznymi o znaczeniu krajowym (fig. 5). Na terenie arkusza wyst ępuj ą równie Ŝ obszary chronione wyznaczone w ramach Eu- ropejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Jest to sie ć obszarów chronionych wyznaczana na europejskim terytorium pa ństw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia Sieci Natura 2000 jest ochrona cennych, pod wzgl ędem przyrodniczym i zagro Ŝonych, składników ró Ŝnorodności biologicznej kontynentu europejskiego. Form ą ochrony w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej jest obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) „Przy-

48 brze Ŝne wody Bałtyku” (wzdłu Ŝ brzegu morza znajduje si ę fragment) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) – fragment „Jeziora Bukowo”, „Słowi ńskie Błoto” oraz północ- no-zachodni fragment „DolinyWieprzy i Studnicy”. Wykaz obszarów Natura 2000 przedstawiono w tabeli 9.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkuszy Darłowo i Darłowo N na tle systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 2M – Wybrze Ŝa Bałtyku 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 6k – Grabowej, 7k – Wieprzy 3 – obszar miasta 4 – rzeki i jeziora

Obszar „Przybrze Ŝne wody Bałtyku” obejmuje wody przybrze Ŝne Bałtyku o gł ęboko- ści 0–20 m. Jego granice rozci ągaj ą si ę na odcinku 200 km, poczynaj ąc od nasady Półwyspu Helskiego, a na Zatoce Pomorskiej ko ńcz ąc. Dno morskie jest nierówne, deniwelacje si ęga- ją 3 m. Obszar „Jezioro Bukowo” obejmuje jezioro przymorskie wraz z mierzej ą oddzielaj ącą go od morza oraz przylegaj ące do jeziora dwa kompleksy le śne: borów i brzezin bagiennych

49 i łęgów w odmianie przymorskiej oraz bagien z woskownicą porastaj ących wysokie torfowisko typu bałtyckiego. Jest to jeden z lepiej zachowanych i słabo zabudowanych odcinków polskiego brzegu morskiego (tylko niewielka osada D ąbkowice le Ŝy wewn ątrz obszaru). W skład obszaru wchodzi te Ŝ fragment mierzei s ąsiaduj ącego jeziora Jamno ze stanowiskiem linicy wonnej (Linaria loeselii). Jezioro zachowuje naturalny rytm poł ączenia z morzem w okresie jesienno-wiosennym i zamkni ęcia latem, a tak Ŝe zwykle jeszcze zim ą. Ten naturalny rytm jest sam w sobie unikatowy. Obszar „Słowi ńskie Błoto” to torfowisko kopułowe typu bałtyckiego na południowej granicy zasi ęgu geograficznego tego typu torfowisk w Europie, poło Ŝone na wododziale rzek Grabowej i Wieprzy, w płytkim obni Ŝeniu moreny dennej, zbudowanej z glin zwałowych. Specyficzna geneza i historia rozwoju torfowiska, związana jest z bezpo średnim zabagnie- niem podło Ŝa mineralnego. W niewielkiej cz ęś ci jest ono wyeksploatowane lecz regeneruj ące si ę. Obszar „Doliny Wieprzy i Studnicy” obejmuje cz ęść dolin rzek Wieprzy i Studnicy, od źródeł koło Wałdowa i Miastka, a Ŝ po miejscowo ść Staniewice koło Sławna, wraz z du Ŝymi fragmentami zlewni tych rzek, w tym terenami źródliskowymi. Rzeki te maj ą naturalny charakter, w niewielkim tylko stopniu zostały przekształcone przez człowieka. Z uwagi na cenne walory przyrodniczo-krajoznawcze przez obszar arkuszy przechodzi kilka szlaków turystycznych pieszych i kajakowych. Najwa Ŝniejszy z nich, zaznaczony na mapie, to szlak nadmorski (czerwony), przebiegaj ący przez całe wybrze Ŝe, a będący fragmen- tem mi ędzynarodowego szlaku E9, wiod ącego z Brestu we Francji do Braniewa oraz Szlak Cysterski (na arkuszu Darłowo), który powstał w ramach programu „europejskich dróg kulturowych”. Głównym celem tego programu jest ukazanie wspólnego, wielowiekowego dzie- dzictwa ł ącz ącego wszystkie kraje naszego kontynentu.

50 Tabela 9 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego punk- Poło Ŝenie administracyjne obszaru Nazwa obszaru Powierzchnia Typ ob- tu obszaru w granicach arkusza mapy Lp. Kod obszaru i symbol ozna- obszaru szaru Długo ść geo- Szeroko ść Kod czenia na mapie (ha) Województwo Powiat Gmina gr. E geogr. N NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Przybrze Ŝne zachodnio- 1 J PLB990002 Wody Bałtyku 16°46’39” 54°37’39” 194 626,73 PL0B2 sławie ński Darłowo pomorskie (P) Jezioro Bukowo zachodnio- 2 E PLH320041 16°15’10” 54°19’30” 3 263,03 PL0G2 sławie ński Darłowo (S) pomorskie Słowi ńskie Bło- zachodnio- 3 B PLH320016 to 16°28’52” 54°21’48” 192,61 PL0G2 sławie ński Darłowo pomorskie (S)

51 51 Dolina Wieprzy PL0B1 zachodnio- 4 B PLH220038 i Studnicy 16°53’30” 54°12’20” 14 349,03 sławie ński Darłowo PL0G2 pomorskie (S)

Rubryka 2: J – OSO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z SOO; E – SOO, który graniczy z innym obszarem Natura 2000- OSO lub SOO, ale si ę z nim nie przecina; B – wydzielone SOO, bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000; Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie P – obszar specjalnej ochrony ptaków S – specjalny obszar ochrony siedlisk.

XIII. Zabytki kultury

Liczne znaleziska archeologiczne z terenu arkuszy Darłowo i Darłowo N datowane s ą od neolitu po pó źne średniowiecze. Znajduje si ę tu kilka obiektów archeologicznych, które zostały wpisane do rejestru zabytków. Pozostało ści osad ludno ści kultury pucharów lejko- wych odkryto w rejonie D ąbek, a ludno ści kultury pomorskiej – w okolicy Porzecza. Dwie osady, datowane na wczesne i pó źne średniowiecze, zlokalizowane s ą nad jeziorem Kopa ń i na północny-wschód od Darłówka. Nad jeziorem Kopań znajduje si ę tak Ŝe relikt dworu obronnego (grodziska) z przełomu IX i X w., w lesie koło Porzecza – dwa cmentarzyska z wczesnego średniowiecza (IX/X w.). W najdawniejszych wzmiankach historycznych (dotycz ących X-XI w.) obszar, przyległy do uj ścia Wieprzy, nazywany jest „Terra Dirlova”. Prawdopodobnie wywodzi si ę od nazwy istniej ącej tam wówczas drewniano-ziemnej warowni. Mieszka ńcy jedenastowiecznej osady zajmowali si ę uprawianiem Ŝeglugi morskiej, łowieniem i konserwowaniem ryb, tkactwem i innymi rodzajami rzemiosła. Gród stra Ŝniczy, zwany Dyrłowem, oraz wspomniana ju Ŝ osada wchodziły w skład ksi ęstwa zachodniopomorskiego. Pierwsza pewna informacja o Darłowie pochodzi z 1271 r., gdy cystersi dostali dwie działki w pobli Ŝu Bukowa Morskiego. Prawdo- podobnie lokacja miasta nast ąpiła troch ę wcze śniej, ok. 1269 r. (Ellwart, 1999). Dzieje i dalszy rozwój tego regionu był bezpo średnio uzale Ŝniony od wydarze ń na terenach Pomorza, Polski i Europy. Na obszarze arkusza Darłowo zlokalizowanych jest wiele zabytków kultury zarówno sakralnych, architektonicznych jak i technicznych. Najwi ęcej zabytkowych obiektów zlokalizowanych jest w Darłowie. Zachowało ono star ą zabudow ę i średniowieczny układ ulic. Śródmie ście miasta wraz ze wszystkimi obiek- tami, le Ŝą cymi na jego terenie, oraz otaczaj ącym je pasem zieleni tworz ą zabytkowy zespół architektoniczny. Na szczególn ą uwag ę zasługuje kilka obiektów. Brama Kamienna (Wysoka) z XIV w., odbudowana w 1737 r., jest jedyn ą pozostało ści ą po średniowiecznym systemie obronnym Darłowa. Na zewn ątrz, obecnie w obr ębie parku miejskiego, znajduj ą si ę pozosta- ło ści murów miejskich. Darłowski rynek otoczony jest licznymi, barokowymi i klasycystycznymi kamieniczkami, spo śród których kilka wpisanych jest do rejestru zabyt- ków. Znajduje si ę tutaj barokowy ratusz (XIV w.), z herbem miasta na portalu, przebudowany w 1725 r., a przed nim fontanna i „Pomnik Rybaka”, wykonane na pocz ątku XX wieku z białego piaskowca. Po świ ęcone ludziom morza s ą swoist ą wizytówk ą Darłowa. Jednym

52 z najwa Ŝniejszych zabytków Darłowa jest gotycki Ko ściół Mariacki, z XIV w., usytuowany na zachód od rynku. Zachowały si ę w nim gotyckie malowidła ścienne oraz cenne obrazy i wyposa Ŝenie. W bocznej kaplicy znajduj ą si ę sarkofagi ksi ąŜą t pomorskich: Eryka I oraz Ja- dwigi i El Ŝbiety – Ŝon dwóch ostatnich władców Pomorza. W XVI w., w okresie reformacji, świ ątynia została przej ęta przez protestantów. Po II wojnie światowej przez pewien czas od- bywały si ę nabo Ŝeństwa dla katolików i protestantów. Nad Wieprz ą usytuowany jest zespół zamkowy, w skład którego wchodz ą: Zamek Ksi ąŜą t Pomorskich w stylu gotyckim, zbudo- wany przez ksi ęcia Bogusława V w latach 1352–1372, przebudowywany w XV–XVIII w., wie Ŝa bramna, budynek bramny i fosa zamkowa. Obecnie w zamku ma swoj ą siedzib ę Mu- zeum Regionalne. Poza zabytkowym centrum Darłowa, na lewym brzegu Wieprzy, znajduje si ę niewielki, pó źnogotycki (XV w.) ko ściół św. Jerzego, w którym ostatnio odkryto na ścienne malowidło z XVIII w. Na cmentarzu jest dwunastoboczna kaplica św. Gertrudy (XV w.) ze spiczastym hełmem, wybudowana w stylu skandynawskim, w środku zachowały si ę malowane renesan- sowe i barokowe ławy oraz dziewi ętnastowieczne empory. Wa Ŝnym zabytkiem sakralnym obrz ądku polskokatolickiego jest pocysterski, gotycki ko ściół w Bukowie Morskim (XIII–XIV w.), z cennym wyposa Ŝeniem: tryptykiem i epitafium gotyckim oraz renesansow ą ambon ą, b ędący cz ęś ci ą nieistniej ącego zespołu klasztornego. Dzi ęki tej świ ątyni Bukowo Morskie znalazło si ę na europejskim szlaku cysterskim, utworzo- nym w 1995 r. przez Rad ę Europy, w ramach tworzenia europejskich dróg kulturowych. Nale- Ŝy zaznaczy ć, Ŝe jego trasa odpowiada historycznemu traktowi handlowemu zakonu. Zabytkami sakralnymi s ą równie Ŝ gotyckie ko ścioły w Domasławicach (XV/XVI w., ewangelicki) i Cisowie (XIV w.) oraz neogotycki ko ściół w Je Ŝycach (XIX w.). Do rejestru zabytków wpisano równie Ŝ cmentarz Ŝydowski w Rusku (XIX w.). Na omawianym obszarze ochron ą konserwatorsk ą obj ęto 2 podworskie parki krajobra- zowe: w Bukowie Morskim (pocz ątek XX w.) i Palczewicach (koniec XIX w.). Technicznym zabytkowym obiektem chronionym jest młyn wodny, znajduj ący si ę w Darłowie, pochodz ący z pocz ątku XX w., przebudowany na elektryczny; obecnie jest zde- wastowany. Do tej grupy obiektów mo Ŝna równie Ŝ zaliczy ć zwodzony, drewniany most ho- lenderski, który do 1977 r. był atrakcj ą Darłówka. Został wykonany w XIX w., ł ączył wschodni ą i zachodni ą cz ęść miasta. Rozebrano go i przewieziono do parku podworskiego w Kr ęgu koło Polanowa. Po dwudziestu kilku latach most wrócił z powrotem do Darłówka. W sąsiedztwie, u nasady wschodniego falochronu, znajduje si ę jedna z najni Ŝszych (wyso-

53 ko ść 22 m) na polskim wybrze Ŝu latarni morskich (XIX/XX w.), w 2000 r. udost ępniona dla zwiedzaj ących. Na zachód od Darłówka zachowały si ę pozostało ści po wyrzutniach V-2. Na obszarze arkusza Darłowo znajduje si ę kilka pomników upami ętniaj ących: Bohate- rów Wału Pomorskiego (Bukowo Morskie), Króla Eryka I, Bojowników o wolno ść i demo- kracj ę, Pionierów Ziemi Darłowskiej i Tysi ąclecie Pa ństwa Polskiego (Darłowo). W Darłów- ku ufundowano pomnik „Tym, którzy nie wrócili z morza”. Na cmentarzach ewangelickich w Bukowie Morskim, Cisowie i Je Ŝycach znajduj ą si ę tablice, poświ ęcone poległym podczas I wojny światowej.

XIV. Podsumowanie

Obszar arkuszy Darłowo i Darłowo N nie posiada znacz ącej gospodarczo bazy kopalin naturalnych. S ą tutaj 3 niewielkie zło Ŝa kruszywa drobnego (piasków), fragment du Ŝego zło Ŝa kruszywa Ŝwirowo-piaszczystego, zlokalizowanego na dnie Bałtyku oraz zło Ŝe torfu (borowi- ny). W rejonie tym istniej ą ograniczone mo Ŝliwo ści wyznaczenia perspektyw surowcowych w odniesieniu do kruszywa naturalnego. Niewielkie nagromadzenia piasków mog ą by ć jedynie przedmiotem eksploatacji na potrzeby lokalne. Istnieje mo Ŝliwo ść udokumentowania zło- Ŝa bursztynów, w miejscu wyznaczonego obszaru perspektywicznego. Nagromadzenia pia- sków o podwy Ŝszonej zawarto ści minerałów ci ęŜ kich, pomimo ich pozabilansowego charakteru uznano za perspektywiczne. Na obszarze arkusza Darłowo obszary preferowane do lokalizacji składowisk zajmuj ą około 20% jego powierzchni l ądowej. Grupuj ą si ę one w południowej, południowo-wschodniej, środkowej i północno-wschodniej cz ęś ci arkusza i s ą predysponowane dla projektowania składowisk odpadów oboj ętnych, ze wzgl ędu na wła ściwo ści naturalnej warstwy izolacyjnej, któr ą stanowi ą gliny zwałowe. Dla odpadów komunalnych wyznaczono rejony charakteryzu- jące si ę najbardziej korzystnymi warunkami, gdzie skonsolidowana warstwa izolacyjna osi ąga najwi ększ ą mi ąŜ szo ść dochodz ącą lokalnie do 50 m, a w stropie mi ąŜ szego kompleksu glin zwałowych wyst ępuj ą zastoiskowe utwory piaszczysto-mułkowo-ilaste. Zakwalifikowano je jako obszary o zmiennych własno ściach warstwy izolacyjnej dla lokalizacji składowisk odpa- dów komunalnych. Wyst ępuj ą one przede wszystkim na wschód od Darłowa, a tak Ŝe w rejonie jeziora Kopa ń, Si ńczycy i Je Ŝyczek. W przypadku podj ęcia decyzji o umiejscowieniu okre ślonego składowiska odpadów we wskazanych na mapie miejscach, konieczne jest prze- prowadzenie szczegółowych bada ń geologiczno-in Ŝynierskich i hydrogeologicznych, w celu potwierdzenia izolacyjnego charakteru podłoŜa.

54 Teren arkuszy charakteryzuje si ę bardzo wysok ą lesisto ścią. W obr ębie jednego z wi ęk- szych w tym rejonie kompleksów le śnych znajduje si ę rezerwat przyrody „Słowi ńskie Błota”. Darłowo, wraz z nadmorskim Darłówkiem, to jedyne miasto na omawianym terenie. Jest portem rybackim i handlowym. Przemysł zwi ązany jest głównie z przetwórstwem ryb. Sprzyjaj ące warunki glebowe daj ą podstaw ę do dalszego rozwoju rolnictwa. Wskazane jest preferowanie rolnictwa ekologicznego. Na terenie arkuszy Darłowo i Darłowo N wyst ępuj ą cenne obszary przyrodniczo-kraj- obrazowe, znacz ące w skali regionalnej i krajowej. Dotyczy to szczególnie terenu nadmorskiego oraz okolic jezior Kopa ń i Bukowo. Darłowo, z licznymi zabytkami kultury, jest jednym z najładniejszych miasteczek polskiego wybrze Ŝa. Przez omawiany teren prowadz ą liczne szlaki turystyczne (piesze, kajakowe), w tym dwa o znaczeniu ponadlokalnym: pieszy szlak nadmorski, stanowi ący odcinek mi ędzynarodowego szlaku E9 oraz szlak cysterski. Perspektywy rozwoju gospodarczego obszaru arkuszy Darłowo i Darłowo N wi ąŜą si ę z dalszym rozwojem funkcji turystyczno-rekreacyjnych, wypoczynkowych i leczniczych – w Dąbkach powstało „Uzdrowisko D ąbki”. B ędzie to nast ępowa ć poprzez rozbudow ę wła- ściwej bazy turystycznej, tworzenie małych o środków wypoczynkowych oraz rozwój agrotu- rystyki. Rozbudowa ta powinna by ć prowadzona nie tylko w rejonie nadmorskim, lecz tak Ŝe w innych miejscach, równie Ŝ tych oddalonych od morza. Niezb ędne jest jednak uwzgl ędnia- nie wymogów ochrony środowiska naturalnego, w tym zwrócenie szczególnej uwagi na stref ę wybrzeŜa.

XV. Literatura

Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, 1995. PPWK im. Romera, Warszawa. BALAWEJDER J., STACHOWIAK A., 1980 – Sprawozdanie z poszukiwa ń nagromadze ń bursztynu w utworach czwartorz ędowych Polski Zachodniej – województwa: szcze- ci ńskie, koszali ńskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BANACH M., MATUSZEWSKI A., 1989 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego w po- szukiwaniu złó Ŝ kredy jeziornej w województwie koszali ńskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BUTRYMOWICZ N., 1974 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. A – Mapa utworów powierzchniowych. B – Mapa bez utworów czwartorz ędowych. Wyd. Geol., Warszawa.

55 BUTRYMOWICZ N., MAKSIAK S., UNIEJEWSKA M., 1975 – Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. Wyd. Geol., Warszawa. CIELENKIEWICZ D., 1974 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych prowadzonych w celu znalezienia zło Ŝa surowca ilastego do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej w województwie koszali ńskim (powiaty: Białogard, Koszalin, Sławno). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. DĄBROWSKI St. (red.), 1996 – Bilans wodnogospodarczy zlewni Wieprzy i Przymorza, cz. I, cz. II. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

DUDARONEK W., 1995 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Rusko” w Rusku, gmina Darłowo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ELLWART J., 1999 – Pomorze Środkowe – przewodnik turystyczny. Wyd. „Region”, Gdy- nia. FILIPIAK J., RACZY ŃSKI M., 2000 – Jeziora zachodniopomorskie. Akademia Rolnicza, Szczecin. FILONOWICZ P., 1985 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1: 50 000, arkusz Darłowo. Wyd. Geol., Warszawa. FILONOWICZ P., 1987 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 50 000, arkusz Darłowo (18). Wyd. Geol., Warszawa. GIEŁ śECKA-MĄDRY D., SIDEŁ G., 2003 – Obja śnienia do Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1: 50 000, arkusz Darłowo (18). Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J. (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2007 r. Ministerstwo Środowiska, Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKA E., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. HERBICHOWA M., 1992 – Studium przyrodnicze (florystyczno-fitosocjologiczne wraz z elementami stratygrafii) projektowanego rezerwatu „Słowi ńskie Błota”. Arch. Nadl., Sławno.

56 Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JELI ŃSKI A., 1955 a – Piaski pla Ŝowe Wybrze Ŝa Bałtyku. Sprawozdanie z bada ń prowadzonych w roku 1955. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JELI ŃSKI A., 1955 b – Wst ępne sprawozdanie z bada ń poszukiwawczych za piaskami cyr- konowymi na Wybrze Ŝu Bałtyku – prowadzonych w roku 1955. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JELIŃSKI A., PRZENIOSŁO S., SAŁDAN M., 1963 – Badania prospekcyjne rozsypisk mi- nerałów ci ęŜ kich na odcinku pla Ŝy bałtyckiej od Kołobrzegu do Jarosławca, wykonane w roku 1962. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JUREKO L., 2000 – Dokumentacja geologiczno-in Ŝynierska warunków gruntowo-wodnych w podło Ŝu projektowanych elektrowni wiatrowych w miejscowo ści Cisowo, gmina Darłowo. Pow. Arch. Geol., Sławno. JURYS L., 1990 – Sprawozdanie z prac badawczo-poszukiwawczych dla znalezienia złó Ŝ su- rowców ilastych ceramiki budowlanej na terenie woj. słupskiego (w 10 rejonach). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. Wyd. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. KOTLI ŃSKI R., KRAMARSKA R, 1977 – Badania nad wyst ępowaniem najbardziej perspektywicznego rejonu dla poszukiwa ń złó Ŝ rozsypiskowych minerałów ci ęŜkich w strefie południowego Bałtyku. Arch. Pa ństw. Inst. Geol., O. Geologii Morza, Gda ńsk. LANDSBERG-UCZCIWEK M. (red.), 1999 – Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 1997-1998. Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Szczecin. LANDSBERG-UCZCIWEK M. (red.), 2002 – Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w roku 2001. Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska, Bibliote- ka Monitoringu Środowiska, Szczecin. LIRO A. (red.) i in., 1998 –Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Pol- ska. Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

57 LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. ŁAZOWSKI L., 1993 – Metodyka bada ń geologiczno-zło Ŝowych nagromadze ń bursztynu w nadmorskim pasie brzegowym Pobrze Ŝa Bałtyckiego wraz z projektem sprawdza- jącym. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ŁAZOWSKI L., 1997 – Realizacja II etapu projektu bada ń geologiczno-zło Ŝowych nagromadze ń bursztynu w nadmorskim pasie brzegowym Pobrze Ŝa Południowobałtyckiego wraz z pracami sprawdzaj ącymi w rejonie Kopa ń, Borek, śukowo, gmina Darłowo, woj. koszali ńskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MASŁOWSKA M., 1998 – Geologiczno-górnicze warunki zalegania złó Ŝ kruszywa w Bałtyku Południowym i analiza porównawcza parametrów zło Ŝowych. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MASŁOWSKA M., 1999 – Charakterystyka jako ści kopaliny oraz ekologiczne aspekty eksploatacji kruszyw bałtyckich. Arch. Pa ństw. Inst. Geol., O. Geologii Morza, Gda ńsk.

MASŁOWSKA M., MICHAŁOWSKA M., 1988 – Dokumentacja zasobowa w kategorii C 2 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Zatoka Koszali ńska” na Bałtyku Południowym. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MICHAŁOWSKA M., PIKIES R., 1990 – Mapa geologiczna dna Bałtyku w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MICHAŁOWSKA M., PIKIES R., 1992 – Obja śnienia do Mapy geologicznej dna Bałtyku w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PRZYBYŁ A., 1978 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasku „Boryszewo” w miejscowo ści Bory- szewo, gmina Darłowo. Zachodniopomorskie Woj. Arch. Geol., Delegatura w Ko- szalinie.

58 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 18 grudnia 2001 r. w sprawie kryteriów bilansowo ści złó Ŝ kopalin. DzU nr 153, poz. 1774 (z pó źniejszymi zmianami) z dnia 28 grudnia 2001 r. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. DzU nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. DzU nr 165, poz. 1359z dnia 4 pa ździernika 2002 r. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. DzU nr 61, poz. 549 z dnia

10 kwietnia 2003 r.,. Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 28 wrze śnia 2007 r. w sprawie nadania statusu uzdrowiska miejscowo ści D ąbki. DzU z 2007 r., nr 194, poz. 1401. SOCHAN A., 1971 – Perspektywy wyst ępowania złó Ŝ minerałów ci ęŜ kich w piaskach morskich i pla Ŝowych południowego Bałtyku. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SOKOŁOWSKI A., Sokołowski J., Rokita M., 2006 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa torfu

w miejscowo ści Porzecze koło Darłowa w kategorii C 1. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. SZAPLI ŃSKI A., 1986 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych za kruszywem naturalnym w gminie Darłowo, woj. koszali ńskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa. ULATOWSKI S., 1987 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków „Porzecze” w miejscowo ści Po- rzecze, gmina Darłowo. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. DzU nr 62, poz. 628 z dnia5 marca 2007 r.

59 Ustawa z dnia 28.03.2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brze- gów morskich”; DzU. z 18.04.2003 r., Nr 67, poz. 621. Ustawa z dnia 21.03.1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. DzU. z 18.04.1991 r., nr 32, poz. 131, z pó źniejszymi zmianami. WIO Ś Szczecin, Praca zbiorowa, 2007 – Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2006 roku. WI ŚNIEWSKI J., URBAN K., 2001 – Dokumentacja geologiczno-in Ŝynierska (uproszczona) dla projektu technicznego budowy Farmy Elektrowni Wiatrowych pomi ędzy miejscowo ściami Cisowo – Zakrzewo, gmina Darłowo. Pow. Arch. Geol., Sławno. WOJTKIEWICZ J., BARTNIK E., 1967 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa surowców ilastych w rejonie Darłowa, powiat Sławno. Zachod- niopomorskie Woj. Arch. Geol., Delegatura w Koszalinie. WYSOKI ŃSKI L. (red.), 2007 – Zasady oceny przydatno ści gruntów spoistych Polski do budowy mineralnych barier izolacyjnych. M Ś. Warszawa. ZACHOWICZ J., DOBRACKI R., 2003 – Obja śnienia do Mapy geodynamicznej polskiej strefy brzegowej Bałtyku 1: 10 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Zasady dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 1999, Ministerstwo Środowiska, Warszawa. ZAWADZKA-KAHLAU E., 1999 – Tendencje rozwojowe polskich brzegów Bałtyku połu- dniowego. Gd. Tow. Nauk., Gda ńsk. ZIÓŁKOWSKI M., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Darłowo (18). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.