Kampi I Tepelenës Dëshmitë E Të Mbijetuarve
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KAMPI I TEPELENËS DËSHMITË E TË MBIJETUARVE MURET VESHE VOL. 1 Gusht 2018, Tiranë KAMPI I TEPELENËS - DËSHMITË E TË MBIJETUARVE Botuar në Gusht 2018, Tiranë Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e Ish-Sigurimit të Shtetit Adresa: Garda e Republikës së Shqipërisë, Rruga “Ibrahim Rugova”, Tiranë, Shqipëri Konsulent Shkencor Prof. Dr. Gjergj Sinani Intervistat Kristale Ivezaj Rama Mira Tuci Përpunimi dhe redaktimi i dëshmive Dr. Mirela Sinani Fotografia Ervin Kotori Design Grid Cartels Kopertina Kampi i Tepelenës, kazerma Nr. 1. Pamje e përgjithshme, e njëjtë me tre kazermat e tjera. Ilustrim nga Lek Pervizi, vuajtës në kamp bashkë me familjen e tij. Botimi u përgatit në bashkëpunim të ngushtë me Autoritetin për Informimin mbi Dokumentet e Ish-Sigurimit të Shtetit në kuadër të projektit “Përkujtojmë për të shëruar dhe parandaluar”, me mbështetjen e PNUD Shqipëri dhe të Qeverisë së Italisë. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi vetëm e autorit/ëve dhe nuk mund të konsiderohet në asnjë rrethanë si pasqyrim i qëndrimit të Autoritetit për Informimin mbi Dokumentet e Ish-Sigurimit të Shtetit, të Programit të Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara (PNUD) apo të Qeverisë së Italisë. I nderuar lexues, Historitë e rrëfyera në këtë botim hapin faqe të historive personale që premtojnë dhimbje, lot e vuajtje. Por dialogu shoqëror që synojmë të edukojmë e zhvillojmë për të shkuarën mund të realizohet vetëm nëpërmjet kësaj hapjeje e dokumentimi. Sepse është përballja me të vërtetën ajo që e çon shoqërinë drejt shërimit dhe rivendos ekuil- ibra. Kjo përballje nënkupton edhe zbardhjen e fateve të të pafajshmëve dhe nderimin i sakrificës së atyre që ia dolën me dinjitet njerëzor, duke njohur përjetimet e tyre, përmes zërave të tyre. Ky është hapi i rëndësishëm që hedhim sot. Kujtesa historike është në themel të identitetit dhe trashëgimisë së individëve e bashkësive. Ajo luan rol në ndërtimin e raporteve mes grupeve të ndryshme të shoqërisë. Mungesa e saj mund të jetë edhe burim i tensioneve apo konflikteve. Iniciativa të tilla të përkujtimit, dokumentimit historik e më gjerë, të gjitha bashkë lu- ajnë rol në krijimin dhe zhvillimin e një pikëpamjeje historike të individëve e grupeve të caktuara dhe janë mjete komunikimi të diskutimit lokal apo kombëtar a më gjerë. EDHE MURET KANË VESHË u titullua platforma e rrëfimeve të mbledhura nga AIDSSH. Me historitë e mbledhura me kujdes dhe përgjegjësi, përmes zërave të padëgjuar, AIDSSH i jep një shans më shumë mbështetjes së kërkimit shkencor dhe edukimit qytetar, krahas qasjes së papenguar në dokumentet e Sigurimit të Shtetit në diktaturë. Metodologjia e EDHE MURET KANË VESHË u zhvillua në kuadër të projek- tit “Përkujtojmë për të Shëruar dhe Parandaluar”, i zbatuar nga AIDSSH, me mbështetjen e UNDP Shqipëri dhe Qeverisë së Italisë, të cilët mbështetën edhe këtë botim të parë të kësaj kolane. I falënderojmë për mbështetjen! Formati i pyetjeve u zhvillua me këshillën e studiuesve nga Instituti i Historisë dhe AIDSSH. Transkriptimi u bë në zyrat e AIDSSH, ku dhe ruhen rrëfimet e reg- jistruara me zë dhe figurë. Në dukje e thjeshtë, kjo është punë shumë voluminoze dhe e kujdesshme, dhe AIDSSH falënderon të gjithë kontribuesit, por sidomos të mbijetuarit që, ndonëse në pjesën më të madhe kanë moshë të thyer, na i besuan me durim kujtimet e tyre të dhimbshme. Këto dëshmi do të administrohen me kujdes dhe do t’i vihen në dispozicion çdo studiuesi, në çdo kohë, sipas rregullave të arkivave në Republikën e Shqipërisë dhe vullnetit të qytetarëve që na kanë besuar rrëfimet, përmes marrëveshjes që kanë nënshkruar me intervistuesin. AIDSSH merr përsipër të administrojë dhe ruajë këto regjistrime, me standardin e një arkivi të vyer historik. Botimi i parë përmbledh dëshmitë e të mbijetuarve të Kampit të Internimit në Te- pelenë 1949-1953. Ky botim do të ndiqet nga dëshmi të tjera të të mbijetuarve, si dhe nga dëshmitë e tepelenasve bashkëkohës të kampit, duke synuar përshkrimin e përjetimeve të tyre në bashkëjetesën e detyruar me të internuarit e asaj periudhe. “Tregimi im, është detyrim moral për prindërit e mi, për veten time, për ju o bij, për bash- këvuajtësit e mi dhe për shoqërinë,” shprehej një nga të mbijetuarit që dëshmoi kalvarin e vet gjatë diktaturës. Pikërisht ky është motivi që na shtyn përpara në punën tonë. Gentiana Sula Kryetare e Autoritetit për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit FALËNDERIME Irma Bataj Sonila Boci Pepivani Ermira Shtino Bianka Hada Entela Lako, PNUD Edlira Papavangjeli, PNUD Elona Dini, PNUD Gjon Radovani Ardita Repishti Mira Tuci Dëshmitarët SIMON MIRAKAJ GJELE GJIKOLA HAZIR HAZIRAJ NDUE DHE FATBARDHA MELYSHI NIKOLLE DOJANAJ (DEDE) LEK PERVIZI SEIT PETRELA EUGEN MERLIKA SOKOL DHE VALBONA MIRAKAJ FATBARDHA SARAÇI KURT KOLA AGE MIRASH NOJA i Parathënie shoqëror, kjo trashëgimi përfshin nga kolektivizmi dhe konformizmi te bindja e verbër dhe mënyra totalitare e të menduarit. Vendosja e një situate qytetare, liberale, nën shtetin e të drejtës është një proces i vështirë për shkak se strukturat e N vjetra dhe mënyra e vjetër e të menduarit duhet të çmontohen dhe të kapërcehen. Duke marrë parasysh eksperiencën e një regjimi të tillë total- Në momentet e tronditjeve të mëdha të kalimit nga itar, për brezat e rinj bëhet një detyrë imperative një regjim totalitar në një shoqëri të lirë, kemi një njohja dhe reflektimi ndaj një shoqërie të tillë, ku shpërthim dëshmish e kujtimesh për krimin dhe ter- individët ishin tërësisht të tjetërsuar. rorin e organizuar shtetëror, të cilin, regjimi i atyre viteve u mundua me të gjitha mjetet ta mbante të Gjatë procesit të tranzicionit kuptohet që objek- fshehur e larg çdo mundësie vëzhgimi, verifikimi e tivi kryesor është krijimi i demokracisë pluraliste, analize. Është e rëndësishme të mbahet gjallë ku- bazuar në shtetin e të drejtës (ndërsa fatkeqë- jtesa e të kaluarës, pasi nuk mund të ketë pajtim sisht, me apo pa qëllim, te ne përdoret ende termi shoqëror pa kujtesë dhe njohjen e të vërtetës. “shtet ligjor” dhe jo “shteti i të drejtës”, në një kohë që edhe shtetet totalitare ishin ligjorë, por Ruajtja dhe promovimi i kujtesës së krimeve të kry- jo të drejtë) dhe respektin ndaj ndryshueshmërisë era nga regjimi totalitar komunist është thelbësor dhe të drejtave të njeriut. edhe për edukimin e brezave të rinj, ashtu sikurse për ndërtimin e demokracisë dhe promovimin e të Parimi i subsidiaritetit (nënkupton se autorite- drejtave të njeriut. Një kujtesë e mirëruajtur, e orga- ti kolektiv mund të ndërhyjë vetëm kur individët nizuar dhe e dokumentuar krijon mundësi njohjeje nuk janë, nga vetvetja, në gjendje që të arrijnë një të tmerreve të së kaluarës dhe bëhet një instrument objektiv të njohur dhe të pranuar, por që, në këtë real për njohjen dhe edukimin. Edukimi qytetar aktiv rast, ky autoritet duhet të ndërhyjë dhe se, në qoftë ka një rol të madh në mbështetjen e aftësive qytet- se ekzistojnë disa nivele autoriteti, është e për- are të të rinjve dhe vlerave demokratike. shtatshme që ai të ndërhyjë në nivelin më të ulët që të jetë i pajtueshëm me qëllimin e kërkuar. Në nivelin Trashëgimia e dhunshme (Term i përdorur nga e komunës më shumë se sa në atë të provincës, në jurisprudenca europiane për të treguar të kalu- nivelin e qarkut se sa në atë të shtetit, në nivelin e arën e dhunshme të regjimeve komuniste) e shtetit kur shtetet janë të pafuqishëm. Kjo formulë sistemeve totalitare komuniste nuk është e lehtë kufizon njëherësh shtrirjen e ndërhyrjes kolektive për t’u trajtuar për disa arsye. Në nivel institucio- dhe distancën në raport me qytetarin ndaj të cilit nal, kjo trashëgimi përfshin centralizimin ekstrem, ushtrohet. Në parim, u siguron individëve lirinë më militarizimin e institucioneve civile, burokratizimin, të madhe të pajtueshëm me interesin e përgjith- monopolizimin dhe rregullimin absolut të çdo sek- shëm. Përshkruar në këtë mënyrë, kjo analizë buron tori të jetës individuale dhe kolektive; në nivelin më shumë nga bon sensi se sa nga filozofia politike ii dhe, kështu, nuk është e vështirë të kapet nga opin- në pushtet. Një shtet demokratik i të drejtës është ioni publik”.), liria e zgjedhjes, barazia e shanseve, gjithashtu në gjendje të mbrohet edhe ndaj një ring- pluralizmi ekonomik dhe transparenca e procesit të jalljeje të rrezikut totalitar komunist, duke shfrytëzuar vendimarrjes kanë një rol të madh në këtë proces. mjete të shumta, pa i cënuar të drejtat e njeriut,që Ndarja e pushteteve, liria e shtypit, njohja e pronës kanë përparësi të drejtën dhe që rezultojnë nga e private dhe mbrojtja e saj me ligj si dhe zhvillimi i drejta penale dhe masat administrative. një shoqërie civile, janë disa nga mjetet që mund të përdoren me efektivitet të lartë për të realizur qëlli- Një çështje tjetër që kjo Rezolutë thekson ka të met e mësipërme. Në funksion të këtyre qëllimeve bëjë me nevojën që ky proces duhet të shoqëro- është realizuar mbledhja e dëshmive të njerëzive het edhe me një transformim të mentaliteteve (një që përjetuan dhunën dhe terrorin totalitar komunist transformim të zemrave dhe shpirtrave), të cilat 45-vjeçar, që sakrifikuan jetën, rininë e tyre qoftë për duhet të kenë si qëllim kryesor të shmangin frikën shkak të ideve dhe akteve vetjake, qoftë për shkak për marrjen e përgjegjësive, të shmangin mos- të lidhjeve familjare, njohja me kalvarin e jetës, qën- respektimin e diversitetit, nacionalizmin ekstrem, dresa e atyre që kaluan nga ferri i Maliqit, Tepelenës, intolerancën, racizmin dhe ksenofobinë, të cilat Spaçit, etj dhe bërja publike e tyre. Rënia në kontakt janë gjithashtu pjesë e trashëgimisë së regjimeve me këto dëshmi ka impakt të drejtpërdrejtë trans- të vjetra. E gjitha kjo, duhet zëvendësuar me vler- formues të vetëdijes njerëzore, sepse nuk ka qenie at demokratike si toleranca, respekti ndaj diversi- njerëzore të mos krijojë respekt dhe nderim për tetit, subsidiariteti dhe përgjegjshmëria.