Okręty Wojenne Nr 66

Drodzy Czytelnicy Serdecznie zapraszamy do lektury naszego magazynu, w którym jak zwykle, staraliÊmy si´ zaprezentowaç najciekawsze i ma∏o znane okr´ty oraz fakty historyczne z nimi zwiàza- Dwumiesi´cznik ne. Wielka w tym zas∏uga naszych wspó∏pracowników, szczególnie tych z zagranicy, którzy Vol. XIV, Nr 66 (4/2004) ISSN-1231-014X, Indeks 386138 przesy∏ajà nam swoje interesujàce materia∏y. Pragniemy jednoczeÊnie przypomnieç naszemu coraz wi´kszemu gronu Czytelników, ˝e „Okr´ty Wojenne” ukazujà si´ w sprzeda˝y w ka˝dy parzysty miesiàc, tzn. luty, kwiecieƒ, itd. Redaktor naczelny Jaros∏aw Malinowski Zapraszamy do lektury Redakcja Kolegium redakcyjne Rafa∏ Ciechanowski, Micha∏ Jarczyk, Maciej S. Sobaƒski

Wspó∏pracownicy w kraju Mariusz Borowiak, Jaros∏aw Cichy, Andrzej Danilewicz, Przemys∏aw Federowicz, Maciej K. Franz, Jan Front, Maciej S. Sobaƒski Tomasz Grotnik, Krzysztof Hanuszek, Marek Herma, 2 Piotr Kubiszewski, Jerzy Lewandowski, Z ˝ycia flot Grzegorz Nowak, Grzegorz Ochmiƒski, Jaros∏aw Palasek, Radomir Pyzik, Jan Radziemski, Marcin Schiele, Maciej Szopa, Marek Sup∏at, Tomasz Walczyk Maciej Szopa Wspó∏pracownicy zagraniczni 5 BIA¸ORUÂ Brytyjskie okr´ty liniowe Igor G. Ustimienko typu Bellerophon BELGIA Leo van Ginderen, Jasper van Raemdonck, CZECHY René Greger, Ota Janeçek FRANCJA Maciej K. Franz Gérard Garier, Jean Guiglini, Pierre Hervieux Niemieckie okr´ty lotnicze 11 HISZPANIA Alejandro Anca Alamillo w okresie I wojny Êwiatowej, cz´Êç I HOLANDIA Robert F. van Oosten IZRAEL Aryeh Wetherhorn Jaros∏aw Malinowski LITWA 17 Tajlandzkie kanonierki Aleksandr Mitrofanov MALTA typu Ratanakosindra Joseph Caruana NIEMCY Siegfried Breyer, Richard Dybko, Hartmut Ehlers, Jürgen Eichardt, Zvonimir Freivogel, Bodo Herzog, Maciej S. Sobaƒski Werner Globke, Reinhard Kramer, Peter Schenk, Krà˝ownik lekki Emden (III), cz´Êç II 22 Hans Lengerer ROSJA Siergiej Ba∏akin, Borys Lemaczko, Niko∏aj W. Mitiuckow, Konstantin B. Strelbickij STANY ZJEDNOCZONE. A.P. Arthur D. Baker III Zvonimir Freivogel SZWECJA 29 Lars Ahlberg, Curt Borgenstam W∏oskie korwety typu Gabbiano, UKRAINA cz´Êç II Anatolij N. Odajnik, W∏adymir P. Zab∏ockij WIELKA BRYTANIA Ralph Edwards W¸OCHY Tomasz Walczyk Maurizio Brescia, Achille Rastelli „Spóênione krà˝owniki”, cz´Êç II 40

Adres redakcji Wydawnictwo „Okr´ty Wojenne” Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Góry Polska/Poland tel: +48 (032) 384-48-61 A.W. Rozin www.okretywojenne.pl 45 e-mail: [email protected] Znalezisko w Zatoce Posjeta

Sk∏ad, druk i oprawa: DRUKPOL Sp. J. Kochanowskiego 27, 42-600 Tarnowskie Góry tel. (032) 285-40-35 e-mail: [email protected] H∫ Vãn Ngac 47 © by Wydawnictwo „Okr´ty Wojenne” 2004 Bitwa o Wyspy Paracelskie, cz´Êç I Wszelkie prawa zastrze˝one. All rights reserved. Przedruk i kopiowanie jedynie za zgodà wydawnictwa Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i adjustacji tekstów. Materia∏ów nie zamówionych nie zwracamy. Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoÊci za treÊç publikowanych artyku∏ów, które prezentujà wy∏àcznie Maciej S. Sobaƒski opinie i punkt widzenia ich autorów. 54 Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew

Nak∏ad: 4000 egz. cz´Êç I

Maciej S. Sobaƒski Na ok∏adce: 69 W∏oska korweta Driade w styczniu 1943 roku, Marynarka Wojenna Koreaƒskiej na krótko przed przej´ciem przez Regia Marina. Republiki Ludowo-Demokratycznej fot. „Storia Militare” Z ˝ycia flot

rarmees de Renseignements Elec- stick 16 PA 6 V 280 STC. ¸àcz- tromagnetiques) oraz systemy CO- na moc si∏owni wynoszàca MINT i ELINT. Dostawcami bogate- 48 000 KM pozwala na rozwijanie go wyposa˝enia elektronicznego sà maksymalnej pr´dkoÊci 31 w´z∏ów. Thales Communication i Thales Uzbrojenie sk∏ada si´ z 1 wyrzut- System Aeroportes, które przystà- ni pocisków rakietowych SA-N-12 pià do jego monta˝u po przyholo- „Kashmir” (24 rakiety), 8 rakiet SS- waniu kad∏uba do jednego z portów -N-27 „Club” (3M-34E) lub indyj- francuskich. Nowy okr´t ma plano- skiego odpowiednika BrahMos wo wejÊç do s∏u˝by w kwietniu w pionowych wyrzutniach, 1 uni- 2005 roku, zaÊ przewidywany czas wersalnego dzia∏a kal. 76 mm OTO- jego przysz∏ej s∏u˝by wyniesie 30 -Melara, 2 systemów plot. „Kash- lat. Kontrakt z firmà Thales zapew- tan” CADS-N1, 4 wyrzutni torpedo- nia równie˝ remonty bie˝àce oraz wych kal. 533 mm (2 x II), 2 wy- obs∏ug´ operacyjnà w okresie rzutni pocisków pop RBU 6000 pierwszych 5 lat s∏u˝by. Zgodnie oraz 2 Êmig∏owców. Jednostki po- z planem sprawny system obs∏ugi siadajà bogate, nowoczesne i ró˝- ma zapewniç gotowoÊç operacyjnà norodne wyposa˝enie elektroniczne Trzeci niszczyciel typu Sowremiennyj zbudowany dla Chin w St. Pe- Dupuy de Lôme przez 350 dni pochodzàce zarówno z dostaw kra- tersburgu. fot. Internet w roku. jowych jak i importu, zaÊ za∏oga liczy 250 ludzi, w tym 25 oficerów. CHINY Finlandii og∏osi∏o zamiar utworzenia INDIE Zdaniem szefa sztabu marynarki Trzeci niszczyciel z rosji nowego dywizjonu si∏ przeciwmi- Wodowanie fregaty wojennej adm. Madhvendra Singha W rosyjskiej stoczni Siewiernaja nowych w sk∏adzie 3 jednostek. W dniu 4 czerwca 2004 roku niszczyciele rakietowe typu Delhi w Sankt Petersburgu w dniu 27 Nowe tra∏owce – niszczyciele min w stoczni Mazagaon Docks Limited oraz fregaty rakietowe typów Talwar kwietnia 2004 rok wodowano kolej- majà zostaç wyposa˝one w nowo- (MDL) w Mumbai (dawnej Bombaj) i Shivalik zapewnià w przysz∏oÊci ny, ju˝ trzeci niszczyciel rakietowy czesne systemy poszukiwania odby∏o si´ wodowanie drugiej fre- indyjskiej flocie panowanie na ota- dla ChRL, tym razem budowany wg i niszczenia min, centrum przetwa- gaty rakietowej typu Shivalik, dla czajàcych subkontynent wodach. proj. 956EM i uzbrojony w przeciw- rzania informacji bojowych oraz której przewidziano nazw´ Sahy- okr´towe pociski rakietowe opcyjnie w sterowany przewodowo adri. Prototypowy Shivalik zosta∏ 3M80MBE o zasi´gu 240 km. Za- system tra∏owy. wodowany 18 kwietnia 2003 warty w dniu 5 stycznia 2002 roku i zgodnie z planem ma wejÊç kontrakt na budow´ 2 takich jedno- FRANCJA do s∏u˝by w grudniu 2005 roku. stek, z opcjà na ewentualnie dalsze Wodowanie „szpiega” Fregaty rakietowe typu Shivalik, 2, stanowi kontynuacj´ wczeÊniej- W holenderskiej stoczni Royal budowane z wykorzystaniem tech- szych dostaw do Chin Ludowych Niestern Sander w Delfzijl w dniu 27 nologii stealth, stanowià powi´k- okr´tów typu Sowremennyj (proj. marca 2004 roku zosta∏ wodowany szone rozwini´cie serii 3 jednostek 956E) w której ramach chiƒskà ban- nowy francuski okr´t rozpoznania typu Talwar (proj. 1135-6) powsta- der´ podnios∏y Hangzhou i Fuzhou, elektronicznego Dupuy de Lôme. ∏ych w rosyjskiej stoczni Ba∏tijskij odpowiednio w latach 1999 i 2000. Kontrakt na budow´ jednostki, któ- Zawod w Petersburgu w latach ra ma zastàpiç Bougainville, opie- 1999-2004. Ich wypornoÊç stan- wajàcy na kwot´ 100 mln EUR zo- dardowa wynosi 4600 t, a pe∏- DANIA Wodowanie fregaty Sahyadri. Modernizacja si∏ podwodnych sta∏ zawarty w grudniu 2001 roku na 5000 t przy d∏ugoÊci 143 m, fot. „India News” Marynarka wojenna Danii, której z firmà Thales Naval Frances, która szerokoÊci 16,9 m i zanurzeniu okr´ty podwodne starzejà si´ pe∏ni funkcj´ koordynatora dosta- 4,5 m. Nap´d typu CODOG tworzà JAPONIA w dramatyczny sposób w rezulta- wy. Okr´t ma zostaç wyposa˝ony 2 turbiny gazowe LM 2500 oraz Lotniskowce na horyzoncie cie czego w koƒcu 2004 roku jedy- w system MINREM (Moyens Inte- 2 silniki wysokopr´˝ne SEMT Piel- Dla zastàpienia starzejàcych si´ nie eks-szwedzki Kronborg, b´dzie powoli niszczycieli-Êmig∏owcow- mo˝na uznaç za w pe∏ni pe∏nowar- Efektowne wodowanie boczne francuskiego okr´tu rozpoznawczego ców typu Haruna (2 jednostki z lat Dupuy de Lôme. fot. Marine Nationale toÊciowà jednostk´, potwierdzi∏a 1970-1974) oraz Shirane (2 jed- plany budowy 3, a nie 4 jak pier- nostki z lat 1977-1981) dowództwo wotnie zak∏adano okr´tów podwod- japoƒskich Morskich Si∏ Samo- nych wspólnego skandynawskiego obrony (Kaiso Jeitai) zamierza projektu Viking. Budowa nowych wprzysz∏oÊci wprowadziç, pierw- okr´tów stanowiç b´dzie skok szy raz od czasu zakoƒczenia technologiczny w stosunku do eks- II wojny Êwiatowej, okr´ty ca∏kowi- ploatowanych w okresie ostatnich cie nowe go typu – lotniskowce 30 lat jednostek pochodzàcych z ciàg∏ym pok∏adem lotniczym. Wy- z Niemiec, Norwegii i Szwecji. pornoÊç standardowa nowych jednostek, których kad∏uby wyposa˝o- FINLANDIA no w 4 p∏etwowe stabilizatory prze- Nowe niszczyciele min chy∏ów, ma wynosiç 13 500 t, W poczàtkach kwietnia 2004 ro- a pe∏na 16 000 t przy d∏ugoÊci ku dowództwo marynarki wojennej 195 m i szerokoÊci 32 m. Si∏ownia

2 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Z ˝ycia flot

do 300 lekkich pojazdów ko∏o- wych. Okr´ty majà posiadaç hangar i làdowisko dla Êmig∏owców. Dzi´ki zautomatyzowaniu si∏owni i innych systemów pok∏adowych za∏oga nowych jednostek ma byç zdecydowanie mniej liczna ni˝ obecnych AOR. Podstawowe zadania Joint Sup- port Ship w operacjach krajowych i mi´dzynarodowych to: • zaopatrywanie na morzu okr´- tów Grup Bojowych w paliwo, amunicj´ i inne materia∏y eksploata- cyjne, • zapewnienie obs∏ugi i remontu Êmig∏owców oraz obs∏ugi medycz- nej i dentystycznej za∏óg • zapewnienie przewozu morzem sprz´tu armijnych grup bojo- Wizja artystyczna nowego japoƒskiego okr´tu lotniczego. fot. „Ships of the World” wych – zadanie Sealift • wsparcie dowodzenia si∏ làdo- typu COGAG o ∏àcznej mocy JEMEN ˝onego dzia∏a plot. kal. 25 mm oraz wych operujàcych na brzegu 120 000 KM zapewni maksymalnà Nowe patrolowce 2 wkm-ów kal. 12,7 mm, a za∏oga pr´dkoÊç 30 w´z∏ów. Marynarka wojenna Jemenu liczyç 19 ludzi, w tym 3 oficerów. MEKSYK Przewidywane uzbrojenie obej- oczekuje dostawy pierwszego z se- WejÊcie do s∏u˝by 10 nowo- Wybór w∏oskiego wkm-u mie system rakietowy Mk 41 z po- rii 10 nowych patrolowców budo- czesnych patrolowców, zamówio- Wielkokalibrowy karabin maszy- ciskami ESS i VLA, dzia∏a kal. wanych w australijskiej stoczni Au- nych w czerwcu 2003 roku nowy Oto Melara Model 12,7 mm 20 mm systemu „Phalanx” oraz stral w Henderson wg projektu sta- za kwot´ 50 mln USD oraz oczeki- zosta∏ wybrany przez marynark´ 2 pojedyncze wkm-y kal. 12,7 mm. nowiàcego rozwinićie typu Bay wane przejćie do koƒca 2004 ro- wojennà Meksyku jako uzbrojenie Docelowo na pok∏adzie lotniskow- dostarczonego na prze∏omie lat ku 15 patrolowców „41 stopo- pierwszej partii z serii 12 nowych ca ma bazowaç 11 Êmig∏owców 1999-2000 s∏u˝bie celnej Australii. wych” (12,5 m) od U.S. Coast szybkich kutrów patrolowych typu ró˝nego przeznaczenia. Lotniskow- Wodowanie prototypu odby∏o si´ Guard zwi´kszy w istotny sposób Acuario i Polaris. Wybór wspo- ce majà otrzymaç bogate wyposa- w dniu 25 lutego 2004 roku, a ca∏a potencja∏ marynarki wojennej, co mnianego modelu uzbrojenia zosta∏ ˝enie elektroniczne, zaÊ ich za∏oga seria ma wejÊç do s∏u˝by do koƒca pozwoli na zintensyfikowanie nad- poprzedzony programem inten- ma liczyç 347 marynarzy i ofice- wrzeÊnia bie˝àcego roku w par- zoru nad d∏ugà linià brzegowà Je- sywnych testów morskich przepro- rów, choç nie wiadomo, czy liczba tiach po 2 jednostki miesićznie. menu w dobie wojny ze Êwiato- wadzonych w Coatzacoalos w paê- ta obejmuje personel grupy lot- D∏ugoÊç patrolowców wynosi wym terroryzmem. dzierniku 2003 roku na pok∏adzie niczej. 37,5 m, a ich nap´d stanowià 2 sil- prototypowego Acuario. Budowa pierwszego z okr´tów niki wysokopr´˝ne Caterpillar V12 KANADA ma znaleêç si´ w programie bud˝e- o ∏àcznej mocy 1305 kW, które za- Nowe zaopatrzeniowce NIEMCY towym na rok 2004, a drugiego pewniajà pr´dkoÊç maksymalnà 29 Przez okres ostatnich 35 lat ma- Nazwy dla korwet na rok 2005, zaÊ ich wejÊcie w´z∏ów. Przewidywany zasi´g rynarka wojenna Kanady dyspono- Minister Obrony Republiki Fede- do s∏u˝by przewiduje si´ odpo- 1000 Mm. Uzbrojenie patrolowców wa∏a 3 zbiornikowcami zaopatrze- ralnej Niemiec dr Peter Struck og∏o- wiednio na lata 2008 i 2010. ma sk∏adaç si´ z podwójnie sprz´- niowymi (AOR) – Protecteur, Pre- si∏ nazwy przewidziane dla 5 no- server i Provider, przy czym ten wych korwet typ «130», które ma- Pierwszy z serii nowych patrolowców zbudowanych w Australii dla ostatni zosta∏ ju˝ wycofany ze s∏u˝- jà wejÊç do s∏u˝by w latach 2007- Jemenu. fot. „SeaWaves” by w roku 1999. Wspomniane jed- 2008 i zastàpiç kutry rakietowe typ nostki majà zostaç w latach «143 B». B´dà to: Braunschweig, 2011-2012 zastàpione przez nowe Magdeburg, Erfurt, Oldenburg i Lu- wielofunkcyjne okr´ty okreÊlane dwigshafen. Jednostki powstanà mianem Joint Support Ship (pol. w3 niemieckich stoczniach, a mia- okr´t po∏àczonego wsparcia). nowicie pierwsza i czwarta Zgodnie z za∏o˝eniami wypornoÊç w stoczni Blohm-Voss w Hambur- jednostek ma wynieÊç 28 000 t gu, druga i piàta w stoczni Lürssen przy d∏ugoÊci 200 m i szerokoÊci wVegesack, natomiast trzecia 26 m. We wn´trzu posiadajàcego w stoczni Thyssen w Emden. wzmocnienia lodowe kad∏uba ma Przypomnijmy pokrótce podsta- znajdowaç si´ 1500 mb ciàg∏ych wowe parametry taktyczno-tech- pok∏adów do transportu pojazdów, niczne nowych okr´tów Bunde- zaÊ dodatkowe 1000 mb przezna- smarine. WypornoÊç korwet typ czonych do przewozu kontenerów «130» ma wynosiç 1690 t na górnym pok∏adzie. Ma to po- przy wymiarach 88,75 x 13,23 x zwoliç na jednorazowy przewóz 3,20 m, nap´d stanowiç b´dà 2 sil-

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 3 Z ˝ycia flot

Planowane wejÊcie do s∏u˝by WIELKA BRYTANIA wKYSTVAKT przewidziano na sty- Bulwark na próbach czeƒ 2005 roku. W dniu 31 maja 2004 roku wyszed∏ ze stoczni VSEL w Barrow-in- ROSJA -Furness na próby morskie na wo- Nowy patrolowiec dach Morza Irlandzkiego drugi z se- W dniu 30 stycznia 2004 roku rii nowych brytyjskich uniwersal- w stoczni w Petersburgu po∏o˝ono nych okr´tów desantowych LPD st´pk´ pod budow´ prototypowego (Landing Platform Dock) – Bul- patrolowca przeznaczonego do wark. (wyp. 14 600/18 500 t, 176 kontroli i nadzoru rosyjskiej 200- x 28,9 x 6,1 m, 16.320 KM, 18 w., milowej strefy wy∏àcznoÊci ekono- uzbr.: 2 x 20 mm GAM-BO1, 2 sys- micznej. Zaplanowano budow´ temy „Goalkeeper”, 4 x 7,62 mm, wi´kszej serii okr´tów tego projek- 4 Êmig∏owce, 4 LCM Mk 10, tu, opracowanego w Biurze Kon- 4 LCVP Mk 5, mo˝liwoÊç przewozu strukcyjno-Projektowym w Zieleno- 305 ˝o∏nierzy z uzbrojeniem i wy- Wizja artystyczna du˝ego norweskiego patrolowca Harstad dla Stra˝y dolsku. WypornoÊç patrolowca ma posa˝eniem + 70 pojazdów). Bliê- Przybrze˝nej. fot. Kystvakt wynosiç oko∏o 500 t, zaÊ prototyp niaczy Albion wszed∏ do s∏u˝by niki wysokopr´˝ne o ∏àcznej mocy jednostk´, której nadano wybranà ma jesienià 2005 roku zasiliç Flotyl- w czerwcu 2003 roku. Podjćie 20 130 KM, które pracujàc na w plebiscycie nazw´ Harstad. Jed- l´ Kaspijskà. prób w tym terminie okaza∏o si´ 2Êruby, zapewnià maksymalnà nostka ma ∏àczyç w sobie cechy mo˝liwe dzi´ki zintensyfikowaniu pr´dkoÊç 26 w´z∏ów. Zasi´g 2500 pe∏nomorskiego holownika z jed- TURCJA w ostatnim okresie czasu prac wy- Mm/15 w´z∏ach, a autonomicz- nostkà do usuwania zanieczysz- Okr´ty podwodne z AIP koƒczeniowych przeprowadzonych noÊç 21 dób. Przewidywane uzbro- czeƒ. Nie jest znana wypornoÊç no- Turcja dysponowa∏a na poczàtku na okrćie. W toku prób w dniu jenie obejmie 4 przeciwokr´towe wego okr´tu, którego d∏ugoÊç ma 2004 roku 12 okr´tami podwodny- 5 czerwca 2004 jednostka przej- pociski rakietowe RBS-15 Mk 3, wynosiç 86 m, a szerokoÊç mi, zaÊ w stoczni w Gol˜ük dalsze dzie do Birkenhead, gdzie zostanie 2 systemy rakietowe RAM Mk 49 15,5 m. Nap´d sk∏adaç si´ b´dzie 4 jednostki typu 209/1400 znajdo- przeprowadzone malowanie pod- Block 1A, system rakietowy Poly- z2 silników wysokopr´˝nych, ka˝- wa∏y si´ jeszcze w budowie. Dla wodnej cz´Êci kad∏uba, dzi´ki cze- phem, uniwersalne dzia∏o kal. dy o mocy 4000 kW, co zapewni utrzymania jednak si∏y bojowej floty mu uda si´ przyÊpieszyç dat´ roz- 76 mm OTO-Melara compact oraz pr´dkoÊç marszowà w przedziale na niezmienionym poziomie do- poczćia prób odbiorczych przez 2 dzia∏a plot. kal. 27mm Mauser 18-20 w´z∏ów. Uciàg na palu 13 t. wództwo tureckiej marynarki wo- RN z 23 sierpnia na 19 lipca br. Tym MLG 27. Korwety otrzymajà boga- W sk∏ad wyposa˝enia wejdzie rów- jennej upowa˝ni∏o Sekretariat Prze- samym zapewne jednostka, której te i ró˝norodne wyposa˝enie elek- nie˝ zbiornik do przechowywania mys∏u Obronnego (SSM) do wsz- wejÊcie do s∏u˝by przewidziano troniczne. Dzi´ki zaawansowanej zebranych zanieczyszczeƒ. Za∏oga czćia post´powania majàcego do- na grudzieƒ 2004, wczeÊniej zasili automatyzacji za∏oga nowych okr´- ma liczyç 16 marynarzy i oficerów. prowadziç w przysz∏oÊci do naby- Royal Navy, zwi´kszajàc jej poten- tów ma liczyç zaledwie 50 maryna- Budow´ kad∏uba nowej jednost- cia nowych okr´tów podwodnych cja∏ transportowo-desantowy, co rzy i oficerów. ki rozpocz´to niedawno w stoczni z nap´dem niezale˝nym od dost´pu jest szczególnie istotne obecnie wTulcea (Rumunia), skàd po wo- powietrza – AIP (Air-independent w sytuacji militarnego zaanga˝owa- NORWEGIA dowania w sierpniu br. Ma zostaç propulsion). nia Wielkiej Brytanii w Iraku. Du˝y patrolowiec z Rumunii przeholowana do stoczni Srviknes Warto dodaç, ˝e podobne jed- Norweska stra˝ ochrony wy- w pobli˝u Liesund celem przepro- nostki budowane sà dla „konkuren- WIETNAM brze˝a (KYSTVAKT) otrzyma nowà wadzenia prac wykoƒczeniowych. cyjnej” Grecji. Tarantule zRosji Rosyjska centrala handlowa RO- Albion, bliêniak odbywajàcego próby odbiorcze Bulwarka. fot. Royal Navy SOBRONEXPORT zawar∏a kontrakt z Socjalistycznà Republikà Wietna- mu na dostaw´ 8 kutrów rakietowych typu Mo∏nia (proj. 1241, Ta- rantul) [wyp. 440/500 t, 58,5 x 10,2 x 3,4 m, 20 000 KM, 32 w., uzbr:?], z których 2 majà powstaç w stoczni „Wympel” w Rybinsku. Na terenie stoczni „Wympel” wietnamscy specjaliÊci majà zapoznaç si´ z technologià napraw i remon- tów kutrów typu Mo∏nia, zaÊ rosyj- scy stoczniowcy nadzorowaç b´dà wWietnamie poczàtkowy okres eksploatacji okr´tów. Jest to poczàtek modernizacji floty wietnamskiej, wymuszonej zbrojeniami morskimi paƒstw sà- siednich, z którymi posiada nieure- gulowane kwestie sporne o Wyspy Paracelskie i Spratly.

4 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Temeraire w 1910 roku. fot. zbiory Siegfried Breyer Maciej Szopa

Brytyjskie okr´ty liniowe typu Bellerophon Geneza jednostek Uzbrojenie okr´tów nowego, nazwane- k∏adano wić zmniejszenie pr´dkoÊci Kiedy projekt Dreadnought by∏ ju˝ niego Bellerophon, typu uleg∏o drobnej zmia- w porównaniu z nim o oko∏o 0,5 w´z∏a mal na ukoƒczeniu i wszystko wskazywa∏o nie. Podczas gdy artyleria g∏ówna nadal (nowe okr´ty mia∏y szersze kad∏uby i wy- na to, ˝e nowa koncepcja zdeklasuje budo- pozostawa∏a ta sama i stanowi∏o jà 10 dzia∏ pornoÊç wi´kszà o 700 ton), jednak w cza- wane dotàd pancerniki, zaplanowano 305 mm, zmiany zasz∏y w artylerii Êredniej. sie prób okaza∏o si´, ˝e nowe konstrukcje w ramach rozbudowy floty na rok 1906 ko- Na Dreadnoughtcie obron´ przed atakujà- charakteryzujà si´ du˝à dzielnoÊcià lejne 4 jednostki. Liczba ta szybko zosta∏a cymi okr´tami torpedowymi stanowi∏y 22 na morzu i 21 w´z∏ów pozosta∏o bez zmniejszona do trzech zarówno z powodu dzia∏a kalibru 76 mm, które jak dowiod∏y zmian. Cechà charakterystycznà wyglàdu niechći prowokowania innych mocarstw tego próby nie radzi∏y sobie z nowymi co- Bellerophonów, jak i kolejnego typu do wyÊcigu zbrojeƒ jak i nadal istniejàcych raz wi´kszymi i lepiej opancerzonymi St. Vincent by∏o bardzo bliskie u∏o˝enie wàtpliwoÊci co do parametrów nie do koƒ- okr´tami tej klasy. Z tego powodu masztów, z których przedni sta∏ ca wypróbowanego Dreadnoughta. Poczàt- Bellerophon, Superb i Temeraire zosta∏y wy- przed przednim kominem, tylni zaÊ w oko- kowo zastanawiano si´ nad dwiema kon- posa˝one w 14 ci´˝szych dzia∏, kalibru licy Êródokrćia. Maszty sta∏y na potrój- cepcjami nowych jednostek. Pierwszà 102 mm rozmieszczonych w barbetach nych podporach, zastosowanych po raz z nich by∏ projekt „X-4”, zwany czasem nadbudówek. Mniejsza iloÊç luf mia∏a byç pierwszy na krà˝ownikach liniowych typu „superdrednotem” (ten kryptonim otrzy- zrekompensowana przez lepsze ich rozsta- Invincible. ma∏ w koƒcu dopiero typ Queen Elizabeth) wienie, dajàce im maksymalne pole Budow´ Bellerophona rozpocz´to posiadajàcy podobne do Dreadnoughta ostrza∏u. Zmniejszona zosta∏a iloÊç rur 3 grudnia 1906 roku w stoczni w Porth- uzbrojenie ale by∏ za to wi´kszy, lepiej torpedowych (w stosunku do Dreadnough- smouth i zosta∏a ukoƒczona w lutym 1909. opancerzony i szybszy. Za tym, projektem ta 5:3). Opancerzenie Bellerophonów by∏o Temeraire budowany by∏ w Devonport optowa∏ nawet sam twórca nowej Royal podobnie roz∏o˝one jak na Dreadnought. od stycznia 1907 do maja 1909 zaÊ Superb Navy – adm. John Arbuhnot Fisher. Dru- Zmianà by∏o g∏´bsze poprowadzenie pan- powstawa∏ w Elswick pomi´dzy lutym gi pomys∏, mniej atrakcyjny, by∏ po prostu cerza poni˝ej linii wodnej, dla lepszej 1907 a czerwcem 1909 roku. Koszt usprawnieniem pierwowzoru i ten w∏aÊnie ochrony przeciwtorpedowej. Usprawnie- Bellerophona i Temeraire wyniós∏ 1 750 000 wybrano. Nie by∏a to jednak zbyt trafna nie to wynika∏o z doÊwiadczeƒ wojny rosyj- funtów za okr´t, Superb zaÊ by∏ nieco taƒ- decyzja, „X-4” bardzo przypomina∏ bo- sko-japoƒskiej, kiedy to pancerniki by∏y szy – 1 650 000 funtów. Dla ∏atwego roz- wiem typ Collosus, wdro˝ony do produkcji nara˝one na niebezpieczeƒstwo ze strony ró˝nienia pancerniki zosta∏y oznaczone dopiero w trzy lata póêniej. Projektem min i torped. Maszyny zainstalowane pasami na kominach, ka˝dy okr´t mia∏ usprawnienia typu Dreadnought zajà∏ si´ na typie Bellerophon nie ró˝ni∏y si´ od tych charakterystycznà ich sekwencj´. Teme- Philip Watts. zainstalowanych na jego poprzedniku, za- raire mia∏ wymalowane po dwa pasy

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 5 Brytyjskie okr´ty liniowe typu Bellerophon

kà a druga na tym samym poziomie, jeszcze bli˝ej rufy. Wszystkie wie˝e, oprócz dwóch bocznych znajdowa∏y si´ na osi symetrii okr´tu. Takie rozmieszczenie artylerii g∏ównej pozwala∏o na prowadzenie ognia burtowego z 8 dzia∏ (4 wie˝), do ty∏u mog∏o strzelaç od 4 do 6 dzia∏, w zale˝no- Êci od kàta ustawienia do przeciwnika, podobne mo˝liwoÊci ostrza∏u istnia∏y przy prowadzeniu ognia do przeciwnika z przodu. Artyleri´ Êrednià stanowi∏o po- czàtkowo 16 dzia∏ kalibru 102 mm z czego 8 rozmieszczonych by∏o parami na da- chach wie˝ artylerii g∏ównej (oprócz wie˝y „Q”). Pozosta∏e 8 dzia∏ mieÊci∏o si´ w ka- zamatach nadbudówki, po 4 z ka˝dej strony, z czasem kolejne dzia∏a z wie˝ by∏y przenoszone do kolejnych kazamatów. Lekkie uzbrojenie stanowi∏y 2 ckm-y i2dzia∏a 76 mm w okolicy mostka. Okr´- ty mia∏y 3 wyrzutnie torpedowe 457 mm. Jedna z nich znajdowa∏a si´ w rufie okr´- tu, pozosta∏e dwie sta∏y na pok∏adzie.

Nap´d Maszynownia sk∏ada∏a si´ z 18 nap´dza- nych w´glem kot∏ów, zasila∏y one cztery zestawy turbin Parsona a te z kolei 4 Êruby. Jako paliwo pomocnicze stosowany by∏ olej, w razie potrzeby wtryskiwany do ka˝- dego z kot∏ów czterema zaworami. Maszy- ny poch∏ania∏y 324 tony w´gla na dob´ przy pr´dkoÊci 17-18 w´z∏ów, pr´dkoÊç maksymalna wynosi∏a 21 w´z∏ów. Okr´ty zabiera∏y maksymalnie po 2648 ton w´gla Bellerophon sp∏ywajàcy z pochylni w dniu 27 lipca 1907 roku. fot. Royal Naval Museum i 840 ton oleju i z takim zapasem mog∏y przebyç nawet 5720 mil morskich, na ka˝dym kominie, Superb dwa pasy boÊç od 178 do 152 mm zaÊ na rufie przy pr´dkoÊci 10 w´z∏ów. na kominie przednim, Bellerophon zaÊ nie 127 mm. Barbety wie˝ artylerii g∏ównej mia∏ oznaczeƒ na ˝adnym. Oprócz tego posiada∏y ci´˝ki pancerz podobnej grubo- Szczegó∏y konstrukcji okr´ty ró˝ni∏y si´ szczegó∏ami budowy Êci jak pas dolny, zaÊ same wie˝e obudo- Okr´ty posiada∏y dwa podobnej wielko- mostka i kratownicami kominów. wane zosta∏y pot´˝nym 280 mm pance- Êci kominy, z których pierwszy znajdowa∏ rzem po bokach i z przodu i 305 mm z tysi´ za mostkiem, zaÊ drugi dok∏adnie w po- Szczegó∏y konstrukcyjne ∏u, dach mia∏ zaÊ zaledwie 74 mm. Przed- ∏owie d∏ugoÊci kad∏uba. Przed ka˝dym Kad∏ub nia wie˝a pilota mia∏a 280 mm pancerza z nich znajdowa∏ si´ wsparty na trójnogu Kad∏uby okr´tów typu Bellerophon mia- bocznego i 76 mm dach, zaÊ tylna mia∏a maszt zwieƒczony stanowiskiem obserwa- ∏y 160,3 metra d∏ugoÊci i 25,1 szerokoÊci, 203 mm pancerza bocznego. Pok∏ady tak- cyjnym. Okr´t posiada∏ 2 du˝e szalupy pa- te wymiary by∏y wić niemal identyczne ˝e posiada∏y pancerz nast´pujàcej grubo- rowe, umieszczone na nadbudówce, po- w porównaniu z kad∏ubem Dreadnoughta. Êci: g∏ówny od 45 do 19 mm, Êrodkowy mi´dzy kominami razem z du˝à ∏odzià Wzros∏a za to wysokoÊç kad∏uba, szczegól- od 76 do 45 mm i dolny 102-38 mm. Spe- motorowà. w okolicy drugiego komina nie jego zanurzona cz´Êç (9,5 metra). cjalnie ekranowane by∏y pomieszczenia znajdowa∏a si´ mniejsza, ˝aglowa szalupa Dziób wystawa∏ 8,5 metra nad powierzch- magazynów amunicji i maszynowni. Do- oraz dwie mniejsze ∏odzie. Po bokach ni´ wody, cz´Êç Êrodkowa 5 metrów zaÊ ru- brze chronione by∏y tak˝e grodzie, pance- mostka znajdowa∏y si´ dwa kutry a na ˝u- fa 5,5 metra. Jak nietrudno si´ domyÊleç rzem od 102 do 203 mm. rawiach burtowych dalsze 4 ∏odzie, w tym wypornoÊç równie˝ by∏a wi´ksza i wynosi- tratwa z balsy i skiff (te dwa ostatnie ∏a 18 800 ton. Uzbrojenie na przednich ˝urawiach). Okr´t posiada∏ Artyleria g∏ówna roz∏o˝ona by∏a tak sa- dwie symetryczne pary trapów wzd∏u˝ Opancerzenie mo jak na Dreadnoughcie i sk∏ada∏a si´ burt, z czego jedna znajdowa∏a si´ w oko- G∏ówny pas pancerny ciàgnà∏ si´ z 10 dzia∏ 305 mm w pićiu wie˝ach. Pierw- licy rufy a druga ko∏o Êródokrćia. od przedniej cz´Êci wie˝y „A” a˝ do wyso- sza wie˝a znajdowa∏a si´ przed mostkiem, Okr´ty posiada∏y poczàtkowo 10 reflek- koÊci barbety wie˝y „Y” zaÊ jego gruboÊç dwie kolejne po obu stronach Êrodkowej torów o Êrednicy 915 mm. Dwa z przodu waha∏a si´ od 280 do 127 mm. Ni˝sza cz´Êç cz´Êci maszynowni, pozosta∏e dwie zaÊ zo- mostka, 4 zintegrowane na przedniej nad- pasa mia∏a gruboÊç od 254 do 228 mm, rientowane by∏y w stron´ rufy. Pierwsza budówce, dwa na Êródokrćiu i dwa na nie- wy˝sza 203 mm. Na dziobie pas mia∏ gru- z nich znajdowa∏a si´ zaraz za nadbudów- wielkiej nadbudówce rufowej. Ponadto

6 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Brytyjskie okr´ty liniowe typu Bellerophon

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 7 Brytyjskie okr´ty liniowe typu Bellerophon

Bellerephon w uj´ciu z 1910 roku. fot. zbiory Siegfried Breyer

Bellerophon i Temeraire mia∏y 609 milime- bra∏ we wszystkich çwiczeniach swojej jed- 1911 roku zdj´to mu reflektor z przednie- trowa lamp´ sygnalizacyjnà na przodzie nostki. 31 lipca tego˝ roku by∏ obecny go bocianiego gniazda. W roku 1912 prze- nadbudówki. na przeglàdzie floty w Cowes, gdzie by∏ budowano przedni maszt, dodajàc czaso- pokazywany przez Edwarda VII carowi wo du˝à platform´ u jego podstawy. W la- Kalendarium s∏u˝by Rosji a w rok póêniej odwiedzi∏ go Jerzy tach 1913-1914 dokonano kolejnej prze- Bellerophon VwTorbay. W latach 1910-1911 moderni- budowy – dzia∏a Êredniej artylerii z wie˝y Bellerophon zakoƒczy∏ próby w lutym zowany w Portsmouth, gdzie otrzyma∏ eks- „A” przeniesiono do barbet w nadbudów- 1909 roku i zosta∏ w∏àczony w sk∏ad Dywi- perymentalnà central´ ogniowà i dal- ce. 10 marca 1914 roku Bellerophon zosta∏ zjonu „Nore” (od marca przekszta∏conego mierz. Po powrocie do s∏u˝by okr´t mia∏ przeniesiony do 4 Eskadry okr´tów linio- w1 eskadr´ okr´tów liniowych Home Fle- niegroênà kolizj´ z krà˝ownikiem liniowych, gdzie zastàpi∏ Cornwallis. W lipcu et) zast´pujàc Victoriusa. Od tej pory okr´t wym Inflexible (26 maja 1911). W po∏owie 1914 okr´t przewidziany mia∏ kolejny re-

Bellerephon u schy∏ku swojej kariery w Devonport w latach 1919-1920. fot. zbiory Siegfried Breyer

8 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Brytyjskie okr´ty liniowe typu Bellerophon mont, tym razem na Gibraltarze, jednak przeszkodzi∏ temu wybuch wojny. 27 sierpnia 1914 mia∏a miejsce niegroêna kolizja ze statkiem St. Clair ko∏o Orkadów ale okr´t nie odniós∏ uszkodzeƒ. Mi´dzy ma- jem a sierpniem 1915 w stoczni, gdzie otrzyma∏ nowà central´ kierowania ogniem, zdj´to mu te˝ dzia∏a 102 mm z bocznych wie˝ i umieszczono je w kad∏u- bie. Okr´t otrzyma∏ tak˝e 2 dzia∏ka przeciwlotnicze kalibru 76 mm. Bellerophon wzià∏ udzia∏ w Bitwie Ju- tlandzkiej w ramach 4 Dywizjonu 4 Eska- dry okr´tów liniowych i po rozwini´ciu szyku Grand Fleet sta∏ si´ 14 pancerni- kiem w szyku. W czasie jedynej bitwy w swej karierze nie osiàgnà∏ wi´kszych sukcesów ani nie odniós∏ strat. Wystrzeli∏ wówczas ∏àcznie 62 pociski 305 mm. W 1916 roku zdj´to z niego sieci przeciw- torpedowe, jednà wyrzutni´ torped i dwa dzia∏a 102 mm, za to powi´kszono mostek. Oprócz tego dodano mu zaczep do holowania balonu i lepsze opancerzenie, które- go potrzeba na okr´tach brytyjskich ujawni∏a si´ w czasie bitwy Jutlandzkiej. Mi´- dzy czerwcem a sierpniem 1917 roku by∏ drugim okr´tem flagowym swojej eskadry zast´pujàc remontowanego Collosusa. W latach 1917-1918 podlega∏ kolejnym modyfikacjom, dodano m.in. kolejne dwa dzia∏ka przeciwlotnicze, tym razem kalibru 102 mm, reflektory i przebudowano maszty. Bellerophon wraz z resztà Grand Fleet przyjmowa∏ poddanie si´ Hochse- eflotte 21 listopada 1918 roku i by∏o to ostatnie wielkie wydarzenie w jego karierze. W marcu 1919 roku zosta∏ odes∏any do Nore gdzie s∏u˝y∏ jako okr´t do szkolenia artylerzystów. W sierpniu zosta∏ przeniesiony do rezerwy, zakotwiczony w De- vonport i poddany konserwacji. W marcu 1921 zosta∏ umieszczony na liÊcie do kasa- Superb po ukoƒczeniu w 1909 roku. fot. zbiory Siegfried Breyer cji i sprzedany firmie Slough Trading Co. za 44 000 funtów. W 1922 roku odsprzeda- tego gniazda nastàpi∏a w kolejnym roku, Bitwy Jutlandzkiej Superb by∏ okr´tem fla- no go firmie niemieckiej i 14 sierpnia te- kiedy zainstalowano tam przedni, zakrzy- gowym 3 dywizjonu, w ramach 4 eskadry go˝ roku zosta∏ odholowany do Niemiec wiony ekran. Superb otrzyma∏ tez ekrany iwczasie rozwini´cia si´ Grand Fleet zajà∏ gdzie go z∏omowano. przeciwod∏amkowe dla dzia∏ 102 mm 11 miejsce w szyku. Podobnie jak bliêniacy na przedniej wie˝y. Jeszcze przed wojnà nie odegra∏ w starciu znaczàcej roli, odda- Superb zdj´to dzia∏a 102 mm z przedniej wie˝y jàc 54 strza∏y z dzia∏ ci´˝kiego kalibru. Superb do s∏u˝by wszed∏ 29 maja 1909 i umieszczono w nadbudówce, podobnie Po bitwie okr´t otrzyma∏ zwi´kszony mo- roku i zmieni∏ Formidable w1 Dywizjonie jak wczeÊniej na Bellerophonie, zdj´to te˝ stek, kosztem zmniejszenia bocianich Home Fleet. 31 lipca tego˝ roku by∏ obec- przedni reflektor z przedniego masztu. gniazd, dwóch dzia∏ Êredniego kalibru i wy- ny na przeglàdzie floty w Cowes, gdzie by∏ Kiedy wybuch∏a I wojna Êwiatowa Superb rzutni torped. Zwi´kszono te˝ opancerze- pokazywany przez Edwarda VII carowi nale˝a∏ do 1 Eskadry okr´tów liniowych nie pok∏adów wewn´trznych przez co ∏àcz- Rosji a w rok póêniej odwiedzi∏ go w Tor- i dzia∏a∏ w jej ramach a˝ do 10 listopada ny ci´˝ar wzrós∏ o 23 tony. W latach 1917- bay Jerzy V. W drugiej po∏owie 1910 roku 1915 roku, nie liczàc przerwy od 18 stycz- 1918 przechodzi∏ podobne modyfikacje jak w stoczni otrzyma∏ nowy typ dalmierza. nia do 11 marca kiedy mia∏ remont turbin Bellerophon, nie otrzyma∏ jednak dodatko- W latach 1911-1912 okr´t otrzyma∏ ekrany wPortsmouth, dodano mu wówczas rów- wych dzia∏ek przeciwlotniczych. W kwiet- pancerne pod przednim bocianim gniaz- nie˝ dwa przeciwlotnicze dzia∏ka kal. niu 1918 roku, wraz z Temeraire zosta∏ wy- dem w miejsce dalmierzy. W 1913 przebu- 76 mm. Nast´pnie zosta∏ przeniesiony do 4 s∏any na Morze Âródziemne dla wzmocnie- dowane zosta∏o przednie bocianie gniazdo, Eskadry okr´tów liniowych (na jego miej- nia eskadry we wschodniej cz´Êci tego na wzór modyfikacji, która przeszed∏ rok sce wszed∏ Agincourt) gdzie s∏u˝y∏ czasowo akwenu. Si∏y brytyjskie wraz z francuskà 2 wczeÊniej Temeraire. Kolejna modyfikacja jako drugi okr´t flagowy eskadry. W czasie eskadrà okr´tów liniowych mia∏y dzia∏aç

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 9 Brytyjskie okr´ty liniowe typu Bellerophon na Morzu Czarnym, pilnujàc tureckich wód terytorialnych. Od listopada 1918 Dane taktyczno-techniczne do kwietnia 1919 Superb by∏ okr´tem flagowym tego ugrupowania. Potem zosta∏ we- WypornoÊç: 18 800 ton, maksymalna 22 000 ton zwany na wody macierzyste, gdzie przenie- Wymiary: 160,3 x 25,1 x 8,3 metrów siono go do 3 floty (rezerwowej). Pod ko- Nap´d: 18 kot∏ów Babcocka lub Yarrowa, 4 Êruby, moc 23 000 KM, niec sierpnia tego roku zastàpi∏ 20,75 w´z∏a Bellerophona jako okr´t do szkolenia arty- Zapasy paliwa: 2648 ton w´gla plus 842 tony paliwa p∏ynnego lerzystów, w grudniu jego miejsce zajà∏ Za∏oga:od733 do 793 Erin. Od maja 1922 roku Superb s∏u˝y∏ ja- Opancerzenie: G∏ówny burtowy pas pancerny bieg∏ od poczàtku barbety wie˝y ko okr´t cel dla artylerii i samolotów Adokoƒca wie˝y Y i mia∏ gruboÊç od 229 mm do 254 mm. awrok póêniej zosta∏ odholowany do Do- Wy˝ej po∏o˝ony pas pancerny przebiega∏ na tej samej d∏ugoÊci ver, gdzie zosta∏ z∏omowany. i mia∏ 200 mm. Pancerz na dziobie mia∏ gruboÊç od 150 do 175 mm Temeraire zaÊ na rufie 127 mm. Temeraire zosta∏ wcielony do s∏u˝by 15 Pancerz chroniàcy barbety ∏àczy∏ si´ z g∏ównym pancerzem burto- maja 1909 roku i wszed∏ w sk∏ad 1 Dywi- wym i by∏ tej samej gruboÊci, zaÊ wie˝e obudowane by∏y równomier- zjonu Home Fleet zast´pujàc Implaceble. nie pancerzem o gruboÊci 280 mm 31 lipca 1909 by∏ obecny na przeglàdzie Uzbrojenie: 10 x 305 mm floty w Cowes, gdzie by∏ pokazywany przez 16 x 102 mm (od 1916 roku 12 X 102 mm) Edwarda VII carowi Rosji. W 1910 roku 3 rury torpedowe 457 mm (od 1916 roku 2) dodano nowy dalmierz. W 1911 roku prze- od 1915 roku 2 x przeciwlotnicze 76 mm a od 1918 r. budowywany by∏ przedni maszt z bocianim Temeraire i Belleropnhon 2 x przeciwlotnicze 102 mm gniazdem (dodano zakrzywiony ekran). W latach 1912-1913 dodano os∏ony do dzia∏ Êredniego kalibru (tych nie znaj- na okr´cie przemieszczono reflektory wróci∏ do kraju i zosta∏ przeniesiony do re- dujàcych si´ w barbetach), zdj´to 24 calo- na wzór Superb, dodano artyleri´ przeciw- zerwy. 23 wrzeÊnia 1919 okr´t zosta∏ wyco- we reflektory. W 1914 roku zdj´to dzia∏a lotniczà a reszta dzia∏ 102 mm z wie˝ zo- fany z rezerwy i s∏u˝y∏ jako szko∏a kade- Êredniego kalibru z przedniej wie˝y sta∏a przemieszczona do kad∏uba. W 1916 tów. W tej roli dzia∏a∏ a˝ do 11 kwietnia i umieszczono jak na Bellerophonie. W po- roku skrócono tak˝e maszty. W czasie bi- 1921 roku kiedy zastàpi∏ go Thunderer. ∏owie lipca 1914 roku Temeraire zosta∏ twy Jutlandzkiej Temeraire wchodzi∏ Pod koniec 1921 roku zosta∏ sprzedany przeniesiony do 4 Eskadry okr´tów linio- w sk∏ad 4 dywizjonu w 4 eskadrze i zajà∏ 15 na z∏om firmie Stanlee Shipbreaking Co. wych. 18 marca 1915 roku próbowa∏ stara- miejsce w szyku po rozwini´ciu Grand iw1922 poci´to go na z∏om. nowaç U29pod dowództwem Weddinge- Fleet w lini´. Odda∏ wówczas 72 strza∏y na – najlepszego dowódcy niemieckich i tak˝e nie odniós∏ uszkodzeƒ. Po bitwie Bibliografia: okr´tów podwodnych. U-boot próbowa∏ iwlatach 1917-1918 otrzyma∏ podobne 1. R.A. Burt, British Battleships of word war one, 1986. storpedowaç Neptuna. W taranowaniu modyfikacje co Bellerophon. W kwietniu 2. J. Gozdawa – Go∏´biowski, T. Wywerka Prekurat, uprzedzi∏ go jednak Dreadnought, przez co 1918 roku wyruszy∏ z Superb na Morze Pierwsza wojna Êwiatowa na morzu, Gdaƒsk 1973. oba okr´ty znalaz∏y si´ na zbie˝nym kursie Âródziemne a w rok póêniej zosta∏ zastà- 3. T. Klimczyk, Pancerniki, Warszawa 2002. i omal nie dosz∏o do kolizji. W tym czasie piony przez Marlborough. 23 kwietnia po- 4. Jane’s Figting ships of world war I, London 1990.

Temeraire sfotografowany w 1921 roku. fot. zbiory Siegfried Breyer

10 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Maciej K. Franz cz´Êç I

Santa Elena w uj´ciu z lotu ptaka, na którym szczególnie dobrze widoczne sà pude∏kowe hangary dla wodnosamolotów. fot. „Die Schiffe und Boote der deutschen Seeflieger 1912-1976” Niemieckie okr´ty lotnicze w okresie I wojny Êwiatowej

jonie dzia∏ania w∏asnej floty wojennej, Niemiecka flota wojenna nie doczeka∏ si´ wprowadzenia do s∏u˝by prawdziwego lot- a tak˝e by uzyskaç swobod´ dodatkowego niskowca pok∏adowego. Mo˝na z du˝à dozà pewnoÊci przyjàç, ˝e stan ten nie ulegnie ataku i obrony z powietrza. Zdawano sobie zmianie tak˝e przez nast´pne lata. W znacznym stopniu by∏ to efekt fatalnej polityki doskonale spraw´ z faktycznych mo˝liwoÊci rozwoju floty przyj´tej przez kierownictwo Kriegsmarine, a zw∏aszcza braku dostatecz- u˝ycia transportowców wodnosamolotów nej si∏y politycznej wielkiego admira∏a Ericha Raedera, który nie tylko nie potrafi∏ za- w bitwie na otwartej przestrzeni oceanicz- dbaç o flot´ u Hitlera, ale któremu brakowa∏o wizjonerstwa w koncepcjach jej rozwo- nej. KoniecznoÊç zastopowania okr´tów ju. Podczas pierwszej wojny Êwiatowej, Niemcy kaiserowskie by∏y jednak krajem przo- podczas spuszczania na wod´ wodnosamo- dujàcym we wprowadzaniu i eksploatowaniu okr´tów lotniczych, obok Wielkiej Bryta- lotów oraz przy ich podejmowaniu ponow- nii i Rosji. Powsta∏ym wtedy okr´tom, planom i koncepcjom warto poÊwi´ciç chwil´ nie na pok∏ad, de facto uniemo˝liwia∏o uwagi, zw∏aszcza ˝e tematyka ta nie zosta∏a jeszcze w Polsce nigdy szerzej opracowana. dzia∏anie tego typu jednostek w ramach g∏ównych si∏ floty. JednoczeÊnie ma∏y zasi´g samych wodnosamolotów, niewielki Glyndwr i Answald eksperymentalnych wodnosamolotów. Po- udêwig przenoszonych przez nie bomb oraz Poczàtki lotnictwa morskiego zwiàzane wsta∏o ono w Pucku, stajàc si´ pierwszym ma∏a liczba samych samolotów na jednym sà ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki miejscem stacjonowania Niemieckich Si∏ transportowcu, tak˝e uniemo˝liwia∏a po- Pó∏nocnej (dzia∏alnoÊç Eugena Ely’a), czy Powietrznych marynarki Wojennej, a co k∏adanie nadmiernych nadziei na odniesie- te˝ Wielkiej Brytanii (pierwsze okr´ty lotni- przy okazji jest ciekawym, polskim akcen- nie wi´kszych sukcesów w atakach na du˝e cze). Niewielu jednak wie, ˝e pierwsze pra- tem ca∏ej historii. zgrupowania wrogiej floty. Niemcy i Rosja- ce nad powstaniem lotnictwa morskiego Powstawanie pierwszych wodnosamolo- nie doskonale za to potrafili wykorzystaç w Niemczech podj´te zosta∏y ju˝ w 1911 ro- tów, a nawet szkolenie ich za∏óg, jeszcze nie wszelkie zalety tych jednostek na akwenach ku. Co prawda Sztab Admiralicji Marynar- oznacza∏o pojawienia si´ koncepcji wpro- ograniczonych, jak chocia˝by Morze Ba∏- ki Cesarskiej, k∏ad∏ jednak nacisk na zasto- wadzenia do s∏u˝by okr´tów lotniczych. tyckie i Morze Czarne. sowanie poczàtkowo sterowców, jako sku- Problem ten pojawi∏ si´ najwczeÊniej z wy- Flota niemiecka pierwszy transportowiec tecznej broni walczàcej nad morzami i oce- buchem pierwszej wojny Êwiatowej w 1914 wodnosamolotów wprowadzi∏a do s∏u˝by anami Êwiata, to jednak koncepcja przenie- oku, które to wydarzenie musia∏o inspiro- 16 grudnia 1914 roku. By∏ to Glyndwr. sienia wojny w przestrzeƒ powietrznà waç do nowych dzia∏aƒ, pe∏nych ekspery- Okr´t ten zosta∏ przebudowany ze statku nad morzami ju˝ istnia∏a. Jeszcze w 1911 mentów. Taki zaÊ charakter na pewno mia- Graigronald, wodowanego w paêdzierniku roku powsta∏ pierwszy Zeppelin Marynarki ∏o instalowanie wodnosamolotów na pok∏a- 1904 roku w stoczni A. Roger & Co. Wojennej „L1”. Jego za∏oga zosta∏a wy- dach okr´tów. W Glasgow. W 1911 roku statek zosta∏ szkolona dopiero w 1912 roku, by we wrze- Wprowadzenie do s∏u˝by transportow- sprzedany firmie Scarisbrick SS z Cardiff Êniu jednostka ta mog∏a wejÊç do s∏u˝by. ców wodnosamolotów (czy te˝ jak je nazy- i otrzyma∏ nowà nazw´ Glyndwr, która mia∏ RównoczeÊnie dowództwo nakaza∏o star- wali Niemcy okr´tów matek dla samolotów ju˝ nosiç do koƒca swojej s∏u˝by. W mo- szemu in˝ynierowi marynarki Loewowi, by – Flugzeugmutterschiffen), by∏o spowodo- mencie wybuchu wojny statek ten przeby- stworzy∏ w Cesarskiej Stoczni w Gdaƒsku, wane dà˝eniem do uzyskania mo˝liwoÊci wa∏ w Gdaƒsku i tam zosta∏ zaj´ty jako mie- miejsce dla próbnych lotów pierwszych, rozpoznania przestrzeni powietrznej w re- nie zdobyczne w sierpniu 1914 roku. Podj´-

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 11 Niemieckie okr´ty lotnicze

Glyndwr sfotografowany w okresie dzia∏aƒ na Ba∏tyku. fot. „Die Schiffe und Boote der deutschen Seeflieger 1912-1976” to równie˝ decyzj´ o jego przebudowie wraz z drugim transportowcem wodnosa- go dla innych okr´tów, oraz posiada∏ mini na nowy typ okr´tu, niejako jednostk´ eks- molotów Answald. szpital na 10 ∏ó˝ek z pe∏nym personelem perymentalnà, czyli transportowiec wodno- Answald by∏ ju˝ pierwszà w pe∏ni liniowà i aptek´. Okr´t w planach mia∏ mieç cha- samolotów. Przebudowy dokonano jeszcze jednostka nowego typu (Glyndwr to jednak rakter jednostki uniwersalnej, co Êwiadczy- w 1914 roku, w Stoczni Cesarskiej w Gdaƒ- okr´t w du˝ym stopniu eksperymentalny). ∏o o ma∏ym zrozumieniu roli rodzàcego si´ sku (Kaiserliche Werft Danzig). Okr´t Oficjalnie oddano go do s∏u˝by dopiero 17 lotnictwa morskiego we flocie niemieckiej. po przebudowie wypiera∏ 2425 ton i prze- lipca 1915 roku, jednak do walki jednostka Skàdinàd tego typu pomys∏y budowy jedno- nosi∏ docelowo cztery wodnosamoloty ta wesz∏a ju˝ w kwietniu tego roku. stek uniwersalnych pokutowa∏y w wielu flo- na pok∏adzie, bowiem nie wybudowano Answald wodowany zosta∏ w stoczni Bre- tach Êwiatach tak˝e i póêniej. na tym okrćie ˝adnego hangaru. Poczàt- mer Vulkan w Vegesack we wrzeÊniu 1909 Na oddanym do s∏u˝by Answaldzie poja- kowo na okrćie pojawi∏y si´ tylko dwa roku jako frachtowiec dla obs∏ugi linii wi∏a si´ instrukcja obs∏ugi wodnosamolo- wodnosamoloty, które wykorzystywano dla Hamburg – Bremer – Afryka. Statek ten tów na pok∏adzie okr´tu, która by∏a z cza- szkolenia kadr lotniczych. Ju˝ w czasie tego wraz z wybuchem wojny przej´∏a Cesarska sem wzorem dla podobnych dokumentów szkolenia na okrćie, na bie˝àco wykrywa- Marynarka Wojenna. Rozpocz´to jego stosowanych na innych tego typu okr´tach no, drobne wady, usterki i niedociàgnićia przebudow´ w Stoczni Cesarskiej w Gdaƒ- niemieckich. Oto jej fragmenty: „…Paro- techniczne powsta∏e podczas przebudowy. sku, majàcej w tym wzgl´dzie jako jedynej wiec wyposa˝ony jest w dwie hale gotowe By∏y one natychmiast usuwane przez stocz- jakieÊ ju˝ doÊwiadczenia. W wyniku prac do przyjćia uzbrojonych samolotów. Z tych niowców z Gdaƒska. 11 stycznia 1915 roku, stoczniowych powsta∏ okr´t wyposa˝ony hal samolot wyprowadza si´ na platform´ si´- okr´t po raz drugi oddano do s∏u˝by (dwu- w dwa hangary na górnym pok∏adzie oraz gajàcà burty sterówki. Z tamtego miejsca krotne wprowadzanie Glyndwra do linii sta- dêwigi parowe do opuszczania i podnosze- opuszcza si´ samolot za pomoca dêwigu, któ- ∏o si´ asumptem dla twierdzeƒ o tzw. Dru- nia wodnosamolotów. Okr´t przewozi∏ trzy ry odchodzi na 12 metrów od burty, do wody. giej przebudowie, której nigdy nie by∏o; co wodnosamoloty, a próby morskie odby∏ Dzieki specjalnie zrobionym hamakom mo˝- prawda dokonywano kolejnych korekt i pomi´dzy 25 a 28 sierpnia 1914 roku. Po ich na swobodnie utrzymaç samolot na d∏ugich prawy pomys∏ów technicznych przebudo- zakoƒczeniu trwa∏y dalsze prace wyposa˝e- dràgach bambusowych (…). Na pok∏adzie wywanej jednostki, co nie powinno budziç niowe w stoczni gdaƒskiej Okr´t by∏ nie tyl- znajduje si´ odpowiednia iloÊç specjalistycz- wàtpliwoÊci ze wzgl´du na jej eksperymen- ko transportowcem wodnosamolotów. nych maszyn i materia∏ów do naprawy samo- talny charakter, jednak nie ma podstaw W czasie przebudowy w Gdaƒsku, nadano lotów…” .Trudno uznaç te zapisy za nad- do twierdzeƒ, ˝e dosz∏o do dwóch odr´b- mu tak˝e charakter okr´tu bazy. Otrzyma∏ miernie dok∏adne i precyzyjne. nych przebudów okr´tu). ∏adowni´ przystosowanà do przewozu 800 Wprowadzanie kolejnych transportow- 28 marca okr´t otrzyma∏ swoje pierwsze ton odwapnionej wody destylowanej dla ców wodnosamolotów do s∏u˝by, w tym zadania bojowe, zosta∏ skierowany do K∏aj- okr´tów podwodnych, a tak˝e olej i smary zw∏aszcza Santa Eleny (okr´towi poÊwićo- pedy. Z tego portu mia∏ on prowadziç regu- do turbin okr´towych, do cylindrów, oraz na zostanie druga cz´Êç opowieÊci), nie- larne dzia∏ania zwiadowcze, a tak˝e ofen- ∏adowni´ dla wszelkiego zaopatrzenia. mieckie dowództwo mia∏o coraz wićej sywne wobec floty rosyjskiej i wojsk làdo- Okr´t otrzyma∏ wielki piec do wypiekania wàtpliwoÊci co do przydatnoÊci Answalda wych przeciwnika, wykorzystujàc wodnosa- chleba, wić móg∏ s∏u˝yç tak˝e jako êród∏o dla niemieckiej marynarki wojennej. Warto moloty (w tym czasie ju˝ cztery). Okr´t Êwie˝ego pieczywa dla innych jednostek flo- przytoczyç jednà z takich opinii: „Odpo- przydzielono wtedy do zespo∏u si∏ rozpo- ty. Dodatkowo móg∏ przewieêç w swoim wiednio do charakteru parowców ich u˝ytecz- znawczych floty niemieckiej na Ba∏tyku, wn´trzu 1100 ton w´gla, z przeznaczeniem noÊç jest ró˝na. Obie jednostki (ta druga to

12 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Niemieckie okr´ty lotnicze w∏aÊnie Santa Elena – przyp. Autora) osià- runki atmosferyczne. W tej sytuacji bardziej nych karabinów, bo okr´ty nie posiada∏y ar- gajà pr´dkoÊç 11 w´z∏ów, a zapas w´gla star- racjonalne okaza∏o si´ wykorzystywanie tylerii przeciwlotniczej. To i intensywne macza na 4 tygodnie. „Santa Elena” dysponuje wodnosamolotów tylko do celów rozpo- newry samych okr´tów, przynios∏o w∏aÊci- lepszymi mo˝liwoÊciami kwaterunkowymi znawczych. Dokonujàc zwiadu lotniczego we efekty. Niemieccy piloci zrzucili bomby dla 2500 osób na mi´dzypok∏adach. Tak wić nad wodami Zatoki Ryskiej, niemieccy pi- do wody i nie podj´li w∏aÊciwego ataku. nadaje si´ do umieszczania chorych i ran- loci zaabsorbowali dogodne warunki do ˝e- Po tak niezwyk∏ych dokonaniach, dowo- nych; na pok∏adzie 1000 ∏ó˝ek bez materacy, glugi na tym akwenie, co pozwoli∏o na prze- dzàcy zespo∏em kontradmira∏ Hopman, podczas kiedy „Answald” nie ma takich mo˝- prowadzenie wypadu zespo∏u komandora postanowi∏ odes∏aç Glyndwra do Lipawy liwoÊci (…). Przy ˝egludze opuszczanie von Karpfa w dniach 30 kwietnia – 1 maja pod os∏onà Thetisa i niszczyciela V 108. i wciàganie samolotów mo˝e nie byç w pew- 1915 roku. Oko∏o 16.15, na wysokoÊci Windawy nych sytuacjach mo˝liwe, poniewa˝ okr´ty te Oba transportowce pozosta∏y w ramach (przed miejscowoÊcià Lyser), Glyndwr majà wysokie burty i podczas ˝eglugi ich zasi∏ rozpoznawczych, ale ich aktywnoÊç bojo- wszed∏ na rosyjskà min´, b´dàcà elemen- nurzenie i wynurzenie jest du˝e, a wić wyda- wa w maju 1915 roku, wyraênie zmniejszy∏a tem zapory minowej postawionej jeszcze je si´ mi si´ wàtpliwe aby samolot, który sta- si´. Jedynie Glyndwr odby∏ 22 maja rejs w paêdzierniku 1914 roku. Wybuch powa˝- nowi dla wiatru doskona∏y cel, mo˝na by∏o zwiadowczy ze zdobytej ju˝ Lipawy. nie uszkodzi∏ okr´t. Niszczyciel V 108 od- bez uszkodzeƒ spuÊciç bàdê wciàgnàç na po- Glyndwr zosta∏ w∏àczony do zespo∏u flo- holowa∏ z trudem utrzymujàcà si´ na wo- k∏ad.” Takie opinie wydawane przez ofice- ty, który mia∏ wykonaç operacj´ minowania dzie jednostk´ do Lipawy. Uszkodzenia by- rów niemieckiej marynarki przywiàzanych wejÊcia do CieÊniny Iberyjskiej. Mia∏ on ∏y na tyle powa˝ne, ˝e 23 czerwca 1915 ro- do klasycznych okr´tów artyleryjskich dzia∏aç w asyÊcie torpedowca V 108. Jego ku, podj´to decyzj´ o wycofaniu Glyndwra na pewno nie pomaga∏y w torowaniu drogi wodnosamoloty mia∏y w czasie akcji zbom- ze s∏u˝by. Sztab marynarki nie chcia∏ jed- nowoÊciom, zw∏aszcza ˝e pierwsze okr´ty bardowaç obiekty wojskowe w Rydze i ro- nak rezygnowaç z okr´tu i nakaza∏ jego re- lotnicze niewàtpliwe dalekie by∏y od wad. syjskiej bazie w DêwinoujÊciu. Podj´te mont z poczàtkiem 1916 roku. Okr´t skie- Jednak ich faktycznà przydatnoÊç mia∏y 3 czerwca 1915 roku dzia∏ania nie przynio- rowano do stoczni Sichau w Gdaƒsku. Re- skorygowaç dzia∏ania wojenne, do których s∏y spodziewanych efektów. Wodnosamolo- mont trwa∏ do po∏owy grudnia. 16 grudnia pomimo zastrze˝eƒ i Glyndwr i Answald zo- ty Glyndwra nie uzyska∏y ˝adnego sukcesu. 1916 roku Glyndwr powróci∏ do s∏u˝by. Jed- sta∏y skierowane. Nast´pnego dnia Glyndwr wraz z Thetisem nostk´ skierowano ponownie do dzia∏aƒ Oba transportowce wodnosamolotów w os∏onie 6 niszczycieli ponownie skierowa∏ rozpoznawczych, poczàtkowo w rejonie cie- Answald i Glyndwr wzi´∏y udzia∏ w dniach si´ w rejon cieÊniny. Próba jej sforsowania, Êniny Öre. Glyndwr dzia∏a∏ w tamtym rejo- 27-28 kwietnia 1915 roku w operacjach flo- a nawet zaminowania zakoƒczy∏a si´ ca∏ko- nie do poczàtków sierpnia 1917 roku. In- ty niemieckiej w rejonie Lipawy, w toku witym niepowodzeniem. Rosjanie inten- tensywna s∏u˝ba spowodowa∏a post´pujàcà walk o to miasto i port. Okr´ty stanowi∏y sywnie patrolowali te wody i skutecznie tor- degradacj´ okr´tu. Koniec wojny zasta∏ jed- os∏on´ dla zespo∏u krà˝owników lekkich pedowali wszelkie niemieckie dzia∏ania. nostk´ na Ba∏tyku. 21 stycznia 1919 roku Lübeck i Thetis i4 niszczycieli. Answald Podj´te próby zbombardowania rosyjskich zdewastowany okr´t przej´li Brytyjczycy i Glyndwr prowadzi∏y rozpoznanie lotnicze, okr´tów z wodnosamolotów Glyndwra. i skierowali po raz kolejny do remontu. korygowa∏y ogieƒ krà˝owników na cele là- Wys∏ano dwie maszyny. Okr´ty rosyjskie Po gruntownych pracach stoczniowych, jed- dowe. Efekty tych dzia∏aƒ nie by∏y wielkie, otworzy∏y intensywny ogieƒ przeciwlotni- nostka powróci∏a do s∏u˝by cywilnej, jako tak˝e ze wzgl´du na panujàce fatalne wa- czy, prowadzony przez marynarzy z rćz- statek handlowy pod nazwà Akenside. Sta-

Answald w 1916 roku. Na tle Êródokr´cia widoczny jest startujàcy wodnosamolot. fot. „Die Schiffe und Boote der deutschen Seeflieger 1912-1976”

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 13 Niemieckie okr´ty lotnicze

Answald w 1915 roku po przebudowie

rys. Jerzy Lewandowski tek ten Brytyjczycycy sprzedali Grekom, zamierzali jednak wykorzystaç zdobyczy skierowany do przebudowy na transporto- jeszcze na poczàtku lat dwudziestych. zgodnie z jej g∏ównym przeznaczeniem, wiec wodnosamolotów w Cesarskiej Stocz- Pod greckà flagà p∏ywaç mia∏ on jeszcze czyli jako okr´tu lotniczego, choçby tylko ni w Gdaƒsku. w toku drugiej wojny Êwiatowej, jako Agia dla tego, ˝e ju˝ za sprawà Furiousa, rozpo- Przebudowa prowadzona by∏a w zgodzie Varvata, ponownie s∏u˝àc armii, tylko tym cz´∏a si´ era pok∏adowych okr´tów lotni- ze zdobytymi ju˝ doÊwiadczeniami i pozwo- razem brytyjskiej, jako transportowiec woj- czych. Zdemobilizowany i ponownie prze- li∏a na wyposa˝enie nowego okr´tu zgodnie ska. Wbrew wszelkim przeciwnoÊciom i wi- budowany Answald, od 1922 roku zaczà∏ ze wzorem Answalda. Okr´t przeszed∏ sze- chrom historii, przetrwa∏ on kolejnà wojn´ p∏ywaç jako statek handlowy, pod brytyjskà reg testów morskich. Ich efektem by∏a de- Êwiatowà i dopiero w latach pi´çdziesiàtych flaga i nazwà Vulcan City. W 1933 roku sta- cyzja o powi´kszeniu hangaru na okr´cie. zosta∏ z∏omowany. tek ten wycofano z u˝ytku, sprzedano i ze Latem 1915 roku okr´t skierowano do linii. Losy Answalda okaza∏y si´ mniej drama- z∏omowano. 2 czerwca 1915 roku Santa Elena jako tyczne. Okr´t po wprowadzeniu do s∏u˝by Losy pierwszych niemieckich okr´tów „F.S. II” znalaz∏a si´ w sk∏adzie floty nie- i przeprowadzeniu pierwszych dzia∏aƒ w re- lotniczych sà doÊç klasycznym obrazem ilu- mieckiej na Ba∏tyku. Okr´t rozpoczà∏ swo- jonie Lipawy, zosta∏ na ˝àdanie G∏ównodo- strujàcym losy jednostek na po∏y ekspery- jà s∏u˝b´ bojowà 1 sierpnia 19155 roku, wodzàcego Si∏ami Morza Ba∏tyckiego mentalnych, które dopiero przecierajà przyjmujàc na swój pok∏ad swoje pierwsze na sta∏e przeniesiony w rejon jego komen- szlak dla nast´pców. wodnosamoloty. W dwa dni póêniej okr´t dy. Okr´t wyposa˝ony w hangary i przeno- przebazowano do Lipawy, która sta∏a si´ je- szàcy 4 wodnosamoloty, móg∏ prowadziç Santa Elena go bazà operacyjnà. Jednostk´ podporzàd- intensywne dzia∏ania rozpoznania lotnicze- Pierwsze przebudowane transportowce kowano si∏om zwiadowczym i przeznaczo- go, na rzecz zespo∏u floty stacjonujàcego wodnosamolotów dawa∏y cenne wskazówki no do dzia∏aƒ na wschodnich wodach w Lipawie, która sta∏a si´ jego zasadniczà przy podejmowanych pracach stocz- Ba∏tyku. bazà. Po krótkim czasie, prawdopodobnie niowych nad wprowadzeniem do s∏u˝by we Okr´t od poczàtku aktywnie s∏u˝y∏, prze- z poczàtkiem 1916 roku, okr´t podporzàd- flocie cesarskich Niemiec kolejnych jed- prowadzajàc rejsy zwiadowcze w rejonie Li- kowano Dywizjonowi Ochrony Wybrze˝a nostek. pawy i K∏ajpedy, co mia∏o pozwoliç lepiej w ÂwinoujÊciu i w∏àczono w sk∏ad V Flotyl- Tak w∏aÊnie by∏o z wprowadzeniem zgraç za∏og´. 23 wrzeÊnia 1915 roku, wod- li. Mia∏ on patrolowaç wody cieÊnin, do s∏u˝by Santa Elena, chyba najbardziej nosamoloty Santa Eleny dokona∏y naloty wzmacniajàc tym samym obron´ tego rejo- znanego i zas∏u˝onego niemieckiego trans- na rosyjskie bazy lotnictwa morskiego nu. Jednostka by∏a wykorzystywana przez portowca wodnosamolotów. na wyspie Oesel, w rejonie Arensburga, wi´kszoÊç wojennego czasu defensywnie. By∏ to parowiec nale˝àcy do Hambur- a tak˝e na rosyjskie miasta. Naloty te mia∏y Faktycznie wynika∏o to z przyj´tej przez do- sko-Po∏udniowoamerykaƒskiego Towarzy- doprowadziç do upadku ducha oporu wództwo niemieckie zasady priorytetowo- stwa Parowego HSDG, zwodowany w 1907 wÊród ludnoÊci cywilnej. Szczególnie aktyw- Êci strefy Morza Pó∏nocnego, obowiàzujà- roku w stoczni Blohm & Voss w Hambur- ne i skuteczne ataki mia∏y miejsce 10 paê- cej przez ca∏y okres I wojny Êwiatowej i wy- gu. Ten nowoczesny statek (od poczàtku dziernika 1915 roku. raênie niedoceniania znaczenia basenu swojej morskiej s∏u˝by posiada∏ na przyk∏ad Prze∏om 1915/1916 roku okr´t przebazo- Morza Ba∏tyckiego, który obs∏ugiwa∏y si∏y radiotelegraf), zosta∏ 3 sierpnia 1914 roku wa∏ w Lipawie, zdecydowanie rzadziej wy- pomocnicze, ma∏o licznie i nie zawsze no- przej´ty przez flot´ wojennà i wprowadzo- chodzàc w morze. Do aktywnej s∏u˝by woczesne. W 1919 roku Answald sta∏ si´ ny do s∏u˝by (wpisany na list´ jednostek po- Santa Elena wróci∏a w po∏owie lutego 1916 brytyjskim ∏upem wojennym. Zwyci´scy nie mocniczych) 23 sierpnia 1914 roku oraz roku. Od 19 lutego wodnosamoloty Santa

14 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Niemieckie okr´ty lotnicze

Santa Elena w1915 roku

rys. Jerzy Lewandowski

Eleny prowadzi∏y loty zwiadowcze w pó∏- mi´ç. Mia∏a ona bowiem wziàç udzia∏ stek pomocniczych. Mia∏a prowadziç, nocnej cz´Êci Zatoki Ryskiej. W kwietniu w najwi´kszej niemieckiej operacji mor- w ograniczonym zakresie, os∏on´ zespo∏ów ponownie rozpocz´to naloty na rosyjskie skiej czyli operacji monsundzkiej (Operacja floty i rozpoznanie na ich rzecz. Zespó∏ bazy lotnictwa morskiego. Szczególnego Ösel). Santa Eleny ruszy∏ spod Lipawy 11 paê- znaczenia nabra∏ nalot na Papensholm z 22 Dla Niemiec operacja monsundzka mia- dziernika 1917 roku. kwietnia, kiedy to dosz∏o do bitwy powietrz- ∏a ogromne znaczenie, stàd zgromadzili Santa Elena w rejonie desantu, w Zatoce nej, w której po stronie niemieckiej walczy- do jej przeprowadzenia znaczne si∏y (10 Tagga, znalaz∏a si´ 12 paêdziernika. Otrzy- ∏o 10 maszyn. Rosjanie podj´li si´ obrony okr´tów liniowych, 9 krà˝owników, 58 ma∏a trzy podstawowe zadania. Mia∏a sta- w powietrzu, dysponujàc równà liczbà wod- kontrtorpedowców i ponad 200 innych nowiç baz´ dla wodnosamolotów prowa- nosamolotów. ˚adna ze stron nie odnios∏a mniejszych lub pomocniczych jednostek). dzàcych rozpoznanie na morzu i na làdzie. zdecydowanego sukcesu. Rok 1916 koƒczy∏ Zgromadzono te˝ 81 wodnosamolotów ba- Mia∏a stanowiç punkt poÊredni (uzupe∏nie- si´ bez wi´kszych sukcesów, przy jednocze- zujàcych w rejonie Windawy, Lipawy i An- nia paliwa i uzbrojenia) dla wodnosamolo- Ênie du˝ej aktywnoÊci w∏asnej Santa Eleny. grernsee i 4 wodnosamoloty Santa Eleny. tów z baz w rejonie Windawy, Lipawy i An- W 1917 roku Santa Elena by∏a de facto Ca∏oÊcià tej grupy lotniczej dowodzi∏ kapi- gernsee oraz punkt przekazywania wszel- jedynym aktywnym niemieckim okr´tem tan Berthold. kich informacji dla dowództwa lotnictwa lotniczym na Ba∏tyku. Ten rok tak˝e mia∏ Santa Elena przydzielona zosta∏a do 4 marynarki wojennej, na potrzeby dowódz- zapewniç tej jednostce nieÊmiertelnà pa- Zespo∏u, czyli floty transportowej i jedno- twa ca∏ej operacji.

Santa Elena w burtowym uj´ciu, widoczne w hangarach wodnosamoloty. fot. „Die Schiffe und Boote der deutschen Seeflieger 1912-1976”

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 15 Niemieckie okr´ty lotnicze

Dane taktyczno-techniczne okr´tów

Answald Glyndwr Santa Elena Stocznia Bremen, Vulkan A. Rodger & Co, Cardiff Blohm & Voss, Hamburg Typ statku statek parowy, 4 ∏adownie statek parowy, 4 ∏adownie statek parowy 4 ∏adownie 2 pok∏ady, 7 sekcji 1 pok∏ad 6 sekcji 2 pok∏ady 9 sekcji W∏aÊciciel Hamburg-Bremer Afrika-Line, Bremer Scaribrick SS. Co. Cardiff HSDG – Hamburg Wodowanie 09.1909 10.1904 16.11.1907 Przebudowa Kaiserliche Werft Danzig Kaiserliche Werft Danzig Kaiserliche Werft Danzin Czas przebudowy 1914-1915 1914-1915 1914 WypornoÊç/BRT 5401/13 200 2425/6000 7415/13 900 Wymiary D∏ugoÊç 133,6 100,7 137,3 SzerokoÊç 16,6 13,4 16,7 Zanurzenie 7,4 5,8 7,0 Pr´dkoÊç (w´z∏y) 13,5 10,0 11 (cz´Êç êróde∏ sugeruje 12) Uzbrojenie 2 x 88 mm plot L/45 2 (3) wsam 2 x 52 mm, 4 x 37 mm 2 x 88 mm plot L/45 3 (4) wsam od 1915 2 x 105 mm pl L/45 4 wsam Za∏oga 6 oficerów 4 oficerów 7 oficerów 101 marynarzy 87 marynarzy 115 marynarzy

Wodnosamoloty Santa Eleny przeprowa- racyjnych w strefie Morza Pó∏nocnego. w 1940 roku i jej kapitulacji tak˝e wobec dzi∏y kilkanaÊcie lotów rozpoznawczych, Z nowej bazy okr´t wielokrotnie wychodzi∏ W∏och, spowodowa∏a, ˝e statek trafi∏ w no- nie odnoszàc jednak wi´kszych sukcesów, w morze, w celu prowadzenia zwiadu, roz- we, w∏oskie rće. Od 1942 roku jako Orvie- co by∏o poniekàd spowodowane wycofa- poznania i os∏ony si∏ przeciwminowych, to, ponownie s∏u˝y∏ on celom wojskowym. niem wi´kszych si∏ morskich przez Rosj´ dzia∏ajàcych na tym akwenie. Wodnosamo- Jako transportowiec wojska, dzia∏a∏ na Mo- z zagro˝onego akwenu. Udzia∏ Santa Eleny loty Santa Eleny patrolowa∏y g∏ównie wody rzu Ârodziemnym, kolejnym akwenie swo- w operacji monsundzkiej z trudem wić Zatoki Helgolandzkiej. Pod koniec wojny jej d∏ugiej s∏u˝by. W 1943 roku okr´t zajmà mo˝na uznaç za sukces. jednostk´ przebazowano do Bremerhaven. Niemcy, powróci on wić do swoich pier- Z koƒcem listopada 1917 roku Santa Tam te˝ zasta∏ jà koniec wojny. wotnych w∏aÊcicieli. By∏ to efekt kapitulacji Elena zosta∏a przeniesiona w rejon cieÊniny Santa Elena sta∏a si´ fragmentem amery- W∏och. Pod niemieckà banderà zatopiony Öre, skàd mia∏a kontrolowaç tzw. neutral- kaƒskiego ∏upu wojennego, przechodzàc zosta∏ w 1944 roku w wyniku nalotu. W rok ne szlaki handlowe. Przesunićie jednostki na w∏asnoÊç USA 15 wrzeÊnia 1919 roku. póêniej, ju˝ po zakoƒczeniu dzia∏aƒ wojen- poza g∏ówny teatr dzia∏aƒ wojennych, mo˝- Amerykanie przekazali okr´t Brytyjczy- nych, wrak zosta∏ podniesiony i rozebrany. na potraktowaç za sygna∏, ˝e zacz´to jà kom. Ci nie zdecydowali si´ na jego wyko- D∏uga i czasami bardzo dziwna s∏u˝ba San- uznawaç za okr´t przestarza∏y, o coraz rzystanie i nie zmieniajàc mu nazwy w 1920 ta Eleny dobieg∏a koƒca. mniejszych mo˝liwoÊciach bojowych i na- roku oddali go Francuzom. Swoista powo- Losy Santa Eleny, burzliwe, zmienne, by- dajàcy si´ do jedynie dzia∏aƒ pomoc- jenna epopeja mia∏a si´ zakoƒczyç. Powa˝- ∏y dobrà ilustracjà dla niepewnoÊci jaka to- niczych. nie ju˝ zu˝yta jednostka, dopiero po re- warzyszy∏a dziejom okr´tów w pierwszej 12 lutego 1918 roku okr´t przebazowano moncie, w 1922 roku, zosta∏a przez nowych po∏owie XX wieku, zw∏aszcza tym mniej- do Wilhelmshaven, co oznacza∏o opuszcze- w∏aÊcicieli przemianowana na Linios. Wy- szym. nie przez Santa Elene naturalnego dotàd buch drugiej wojny Êwiatowej, mia∏ dotknàç Kilka s∏ów warto poÊwićiç niemieckim akwenu ba∏tyckiego i podjćie dzia∏aƒ ope- tak˝e i dawnà Santa Elene. Kl´ska Francji wodnosamolotom, które s∏u˝y∏y na prezen- towanych powy˝ej okr´tach. Niemcy w toku pierwszej wojny Êwiatowej nie prowadzi- Dane taktyczno-techniczne wodnosamolotów li jakiejÊ przemyÊlanej polityki okr´towania, konkretnych typów wodnosamolotów Friedrichshafen FF 33 a Friedrichshafen 49 b Hansa Brandenburg W 12 na swoich transportowcach wodnosamolo- typ wodnosamolot wodnosamolot wodnosamolot tów. W du˝ym stopniu o przydziale decydo- rozpoznawczy rozpoznawczy rozpoznawczy wa∏ przypadek i mo˝liwoÊç skorzystania, uk∏ad noÊny dwup∏at dwup∏at dwup∏at z konkretnych typów aparatów latajàcych, iloÊç osób 222w momencie wprowadzania danej jednost- moc silnika 110 kW (150 KM) 169 kW (230 KM) 118 kW (160 KM) ki do s∏u˝by. Ich liczebnoÊç na danym okr´- uzbrojenie 1 km, 100 kg bomb 1 km, 300 kg bomb 3 km cie, ró˝na by∏a w∏aÊnie spowodowana ró˝- d∏ugoÊç 9,6 m 11,7 m 9,66 m nymi wymiarami danych wodnosamolotów. rozpi´toÊç 14,2 m 17,5 m 11,18 m Do najcz´Êciej pojawiajàcych si´ na po- pow. noÊna 43,4 m2 73,2 m2 36,3 mm2 k∏adach niemieckich okr´tów lotniczych ty- masa w∏asna 948 kg 1515 kg 999 kg pów wodnosamolotów nale˝a∏y Friedrich- shafen FF 33a, Friedrichshafen 49 b i Han- zasi´g 560 km 700 km 450 km sa Brandenburg W 12. pr´dkoÊç maks. 123 km/h 140 km/h 143 km/h (ciàg dalszy nastàpi)

16 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Ratanakosindra w czasie prób odbiorczych na wodach brytyjskich. Jaros∏aw Malinowski fot. zbiory Jan Piwowoƒski

Tajlandzkie kanonierki typu Ratanakosindra 1908-19134. Gdy szkolono za∏ogi pierw- B´dàc 9 letnim ch∏opcem, który zaczà∏ w∏aÊnie interesowaç si´ sprawami wojenno- szych torpedowców zacz´to myÊleç nad morskimi, otrzyma∏em w prezencie od studiujàcego kuzyna Ma∏à Encyklopedi´ Woj- okr´tami artyleryjskimi. Niestety ze wzgl´- skowà. Tam w tomie II na stronie 20, pod has∏em „kanonierka” zamieszczona by∏a fo- dów finansowych oraz braku odpowiedniej tografia tajemniczej dla mnie jednostki. Po latach postanowi∏em wróciç do êróde∏ i sze- iloÊci wykszta∏conych specjalistów technicz- rzej napisaç o tych okr´tach. nych (niska kultura techniczna zacofanego rolniczego kraju), nie planowano budowy Geneza i budowa jednostek ˝ownik Maha Chakri, jednostka ta pe∏ni∏a pancerników obrony wybrze˝a, lecz ich Tajlandia, zwana do 1939 roku Syjamem, równie˝ rol´ jachtu królewskiego oraz substytutów w postaci kanonierek posiada- by∏a jednym z nielicznych krajów w Azji okr´tu szkolnego2. Stan floty uzupe∏ni∏y jàcych silne uzbrojenie. któremu uda∏o si´ zachowaç niepodleg∏oÊç w latach 1900-1901 dwie kanonierki Bhali W owych czasach stocznie zagraniczne w burzliwej epoce kolonialnej. Zawdzi´cza- i Sukrib zbudowane w brytyjskim Hongkon- oferowa∏y du˝a gam´ ma∏ych kanonierek, ∏a to temu, ˝e pozostawa∏a niejako strefà gu3. Wszystkie te jednostki by∏y kupowane specjalizowa∏a si´ w tym szczególnie Fran- buforowà pomi´dzy posiad∏oÊciami kolo- dosyç przypadkowo i niezbyt nadawa∏y si´ cja, budujàc je g∏ównie dla Turcji. By∏y to nialnymi Anglii (Birma i Malaje) i Francji do walki, mog∏y jedynie co najwy˝ej wype∏- jednak jednostki za ma∏e oraz posiadajàce (Indochiny), której ˝adne z paƒstw nie niaç funkcje patrolowe czy te˝ szkolne. chcia∏o przekroczyç. Dzi´ki temu pod ko- W latach 1904-1905 wprowadzono w Taj- 1. Makut Rachakumar – kanonierka, zbud. 1890 jako filipiƒski Filipinas, wyp. 609 t, si∏ownia 330 KM, pr´d- niec XIX wieku ubieg∏ego tysiàclecia, landii powszechny obowiàzek s∏u˝by woj- koÊç 10 w., uzbr. 2 x 120 mm, 2 x 57 mm, wycofany ze za panowania królów Ramy IV i Ramy V, skowej, który mia∏ byç zaczàtkiem tworze- s∏u˝by 1930. dokonano znacznych reform gospodar- nia du˝ej regularnej armii oraz nowocze- 2. Maha Chakri – krà˝ownik (jacht królewski), zbud. 1892, wyp. 2092 t, si∏ownia 3000 KM, pr´dkoÊç 16 w., czych i militarnych, niezb´dnych do wpro- snej floty. Ta ostatnia mia∏a mieç charakter uzbr. 4 x 120 mm, 6 x 57 mm, wycofany ze s∏u˝by 1916. wadzenia tego paƒstwa w epok´ przemys∏o- wybitnie obronny i sk∏adaç si´, wzorem 3. Bhali (Bali) i Sukrib (Sugrib) – kanonierki, zbud. 1900-1901, wyp. 462 t, si∏ownia 500 KM, pr´dkoÊç 11,4 wà. Powo∏ano ministerstwa wojny, wojska paƒstw skandynawskich, z jednostek torpe- w., uzbr.: 1 x 120 mm, 5 x 57 mm, 2 x 37 mm, wycofane i marynarki, utworzono szko∏´ wojskowà. dowych i artyleryjskich. W ogólnym zamy- ze s∏u˝by 1935. Postanowiono równie˝ rozbudowaç mary- Êle jednostki te mia∏y broniç podejÊcia 4. No. 1 do 4 – torpedowce, zbud. w stoczni Kawasa- ki (Kobe), wyp. 89 t, 41,1 x 4,9 x 2,1 m, si∏ownia nark´ wojennà, która dotychczas sk∏ada∏a do Bangkoku, stolicy i g∏ównego portu paƒ- 1200 KM, pr´dkoÊç 23 w., uzbr. 1 x 57 mm, 1 x 57 mm, si´ z ma∏ej korwety i czterech kanonierek. stwa. W nim znajdowa∏y si´ urz´dy central- 2 wt. kal. 457 mm, za∏oga 24-29 ludzi, wycofane ze s∏u˝- Dlatego w 1891 roku odkupiono od Hisz- ne oraz liczne zak∏ady przemys∏owe. by 1933-1937. Sua Thayan Chon (Thayanchon) i Sua Khamron Sin panów korwet´ Filipinas, zwanà dosyç Pierwszà „jaskó∏kà” wprowadzania tego (Khamronsin) – kontrtorpedowce, zbud. w stoczni Ka- szumnie krà˝ownikiem, która otrzyma∏a planu by∏ zakup w Japonii czterech torpe- wasaki (Kobe), wyp. 375 t, 69,2 x 6,6 x 1,8 m, si∏ownia 1 6000 KM, pr´dkoÊç 29 w., uzbr. 1 x 76 mm, 5 x 57 mm, nazw´ Makut Rachakumar . Nast´pnie dowców oraz dwóch kontrtorpedowców, 2 wt. kal. 457 mm, za∏oga 75 ludzi, wycofane ze s∏u˝by w dwa lata póêniej, zakupiono w Anglii krà- które wchodzi∏y do s∏u˝by w latach 1937-1939.

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 17 silniejszym okr´tem ich floty. Idàc niejako za ciosem postanowili zamówiç drugà jednostk´ tego typu w stoczni Vickers-Arm- strong Ltd w Barrow7. St´pk´ pod nià o numerze 650 po∏o˝ono w grudniu 1928, wodowanie nastàpi∏o 19 listopada 1929, ados∏u˝by oddano w grudniu 1930. Okr´t otrzyma∏ nazw´ Sukothai. Opis konstrukcji Kad∏ub i opancerzenie Trzeba przyznaç, ˝e kanonierki na pierwszy rzut oka charakteryzuje bojowa sylwet- ka. Jej g∏ównym wyró˝nikiem sà dwie du˝e wie˝e artyleryjskie oraz wysoki pomost bojowy, przy czym na Sukothai by∏ on d∏u˝szy. WypornoÊç standardowa wynosi∏a 886 t, Ratanakosindra wtrakcie prób, lecz w uj´ciu 3/4 od dziobu. fot. zbiory Andreas von Mach a pe∏na 1000 t (pierwotnie 1070 t). Kad∏ub posiada∏ d∏ugoÊç maksymalnà 53,04 m, za s∏abe uzbrojenie, jak na wymagania Taj- (pol. ma∏y krà˝ownik opancerzony) i mia∏ w pionie 48,78 m, szerokoÊç maksymalnà landczyków. W tym czasie nadesz∏y z Anglii otrzymaç nazw´ Ratanakosindra, po∏o˝ono 11,28 m, a zanurzenie 3,28 m (pierwotnie informacje o zamówieniu przez Brazyli´ w stoczni Armstrong w Elswick w listopa- 3,36 m). trzech nowoczesnych monitorów rzecznych dzie 1913 roku pod numerem 872. Jednak Jak na swojà wielkoÊç kanonierki posia- w koncernie Vickers, a przeznaczonych wybuch wojny Êwiatowej w sierpniu da∏y niez∏e opancerzenie. I tak g∏ówny bur- do s∏u˝by na Amazonce5. Dlatego postano- 1914 roku pokrzy˝owa∏ plany dalszej budo- towy pas pancerny bieg∏ od dziobu do kraƒ- wiono pójÊç w tym kierunku i zamówiç rów- wy okr´tu, gdy˝ nieck´ kad∏uba poci´to ca rufowej wie˝y artylerii g∏ównej, jego wynie silne jednostki artyleryjskie w powy˝- na z∏om celem zwolnienia pochylni dla bu- sokoÊç wynosi∏a 2 m (1,5 m nad i 0,5 m szym koncernie. Josiah R. Perret6 opraco- dowy bardziej potrzebnych Imperium Bry- poni˝ej linii wodnej). Jego gruboÊç by∏a wa∏ dla Tajlandczyków plany niejako minia- tyjskiemu okr´tów. ró˝na i wynosi∏a na Êródokr´ciu 57,2 mm, turowego pancernika o wypornoÊci 1070 Do budowy Ratanakosindry powrócono koƒcówki 31,8 mm. Pok∏ad górny posiada∏ ton uzbrojonego w cztery pojedyncze dzia- dopiero w kilka lat po zakoƒczeniu wojny pancerz o gruboÊci 25,4; 19,1; 2,7 mm a po- ∏a kal. 152 mm oraz cztery kal. 76,2 mm dla jednak w troch´ zmodyfikowanej formie k∏ad dolny 25,4 mm. Podstawy wie˝ artyle- obrony przeciw torpedowcom. Te pierwsze b´dàcej wynikiem zastosowania doÊwiad- mia∏y byç umieszczone po jednym na dzio- czeƒ wojennych. St´pk´ po∏o˝ono 29 5. wyp. 1260/1650 t, 81,3 x 14,9 x 1,7 m, si∏ownia 1450 KM, pr´dkoÊç 9,5 w., uzbr. 2 x 152 mm, 2 x 120 mm bie, rufie i po obu burtach. Dzi´ki takiemu wrzeÊnia 1924 roku w stoczni High Walker haubice, 4 x 47 mm, 6 km, za∏oga 140 ludzi. Po wybuchu rozmieszczeniu artylerii, wzorowanym za- (póêniejsza Swan Hunter) pod numerem wojny zarekwirowane przez rzàd brytyjski i wcielone pewne na pierwszych drednotach, mo˝liwe 872a. Tym razem budowa przebiega∏a bez w sk∏ad Royal Navy jak Humber, Mersey i Severn. 6. Josiah Richard Perret (ur. 25.02.1848, zm. by∏o prowadzenie ognia w ka˝dym sektorze zak∏óceƒ i kanonierk´ wodowano 21 21.10.1918), zastàpi∏ w 1902 roku Phillipa Wattsa jako z trzech dzia∏. kwietnia 1925, a oddano do s∏u˝by 10 g∏ówny konstruktor okr´tów wojennych (Director of Naval Construction). St´pk´ pod okr´t, który zosta∏ zamówio- sierpnia 1925 roku. Ogólnie Tajlandczycy 7. Koncern Armstronga zosta∏ wch∏oni´ty przez Vic- ny szumnie jako „small protected cruiser” byli zadowolenie z okr´tu, który sta∏ si´ naj- kersa w 1927 roku.

Sukothai na wodach brytyjskim, krótko przed udaniem si´ do Tajlandii. fot. zbiory Jan Piwowoƒski

18 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Tajlandzkie kanonierki typu Ratanakosindra

RATANAKOSINDRA (1925)

SUKOTHAI (1930)

rys. Jerzy Lewandowski ryjskich mia∏y gruboÊç 38,1 mm, najbardziej te zosta∏y rozmieszczone po jednym za po- na platformie masztu dziobowego, przykry- opancerzone by∏o stanowisko dowodze- mostem oraz na Êródokr´ciu. tej charakterystycznym daszkiem. Do koƒ- nia, którego rura posiada∏a gruboÊç a˝ W latach pi´çdziesiàtych uzbrojenie to ca swojej s∏u˝by na obu kanonierkach nie 120,7 mm. uzupe∏niono dwoma dzia∏kami przeciwlot- zaobserwowano ˝adnego radaru, nawet na- niczymi Boforsa kal. 40 mm, które zainsta- wigacyjnego. Uzbrojenie lowano na specjalnie zbudowanych platfor- Ca∏oÊç wyposa˝enia uzupe∏nia∏y dwa re- Uzbrojenie sk∏ada∏o si´ z dwóch dzia∏ mach przed masztem rufowym, oraz trzema flektory, z których pierwszy na Ratanako- kal. 152 mm L/50 umieszczonych w dwóch Oerlikona kal. 20 mm. Te ostatnie zamonto- sindra by∏ zabudowany na dachu pomostu, zamkni´tych wie˝ach artyleryjskich na wano po jednym na nokach pomostu bojo- natomiast na Sukothai, nad nim, na specjal- dziobie i rufie (pierwotnie 4 x 152 mm) oraz wego oraz rufowej platformie reflektora. nej platformie masztu, pod platformà dal- czterech dzia∏ przeciwlotniczych kal. Do kierowanie ogniem artylerii g∏ównej mierza. Jest to wyznacznik dzi´ki któremu 76,2 mm (pierwotnie 4 x 76,2 mm). Dzia∏a s∏u˝y∏ 1,5-metrowy dalmierz zamontowany mo˝emy rozpoznaç obie jednostki. Drugi

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 19 Sukothai na paradzie floty w okresie powojennym (?). Z Prawej strony widoczny jest jeden, z dwóch zbudowanych we W∏oszech, 400-tono- wych stawiaczy min typu Bangrachan. Maszt dziobow jest ju˝ skrócony, widoczne sà te˝ tratwy na bokach wie˝ artylerii g∏ównej. fot. „Warship International” reflektor zosta∏ zainstalowany na platfor- opalane w´glem którego normalny zapas Na dziobie okr´ty posiada∏y po dwie ko- mie masztu rufowego, w latach pi´çdziesià- mia∏ wynosiç 15 t, maksymalny 50 t. Jednak twice z kabestanami. tych zosta∏ zastàpiony 20 mm Oerlikonem. ze zmianà kot∏ów zastosowano do ich opa- W poczàtkowym okresie kanonierki po- lania mazut, którego zapas wynosi∏ 85 t. siada∏y cztery du˝e szalupy zabudowane Nap´d Warto nadmieniç, ˝e producentami si- za kominem. Do ich podnoszenia i opusz- Jako nap´d zastosowano na kanonier- ∏owni by∏y zak∏ady R & W. Hawthorn oraz czania s∏u˝y∏ bom na maszcie rufowym. kach dwie maszyny parowe potrójnego roz- Leslie & Co. Ltd. W latach pi´çdziesiàtych (przed wojnà?) pr´˝ania o mocy projektowanej 850 KM, Maksymalny zasi´g kanonierek wynosi∏ zosta∏y one zdemontowane. Natomiast które mia∏y nap´dzaç 2 Êruby. Zamiast 2000 Mm przy pr´dkoÊci ekomomicznej od poczàtków do koƒca s∏u˝by okr´ty po- pierwotnie planowanych przed I wojnà wynoszàcej 10 w´z∏ów. siada∏y dwa welboty, których wysi´gniki Êwiatowà kot∏ów cylindrycznych zamonto- Do czerpania powietrza s∏u˝y∏y dwa na- znajdowa∏y si´ na Êródokr´ciu na wysoko- wano 3 walczaki wodnorurkowe opalane wietrzniki, natomiast spaliny z si∏owni by∏y Êci kominów. W okresie powojennym paliwem p∏ynnym, dzi´ki czemu uda∏o si´ odprowadzane przez jeden wysoki i pisz- na bokach wie˝ dzia∏ kal. 152 mm za- zwi´kszyç zapas paliwa przy normalnym za- cza∏kowaty komin zabudowany za pomo- wieszano po jednej trawie ratunkowej nurzeniu. Pierwotnie cylindry maszyny pa- stem, przy czym na Sukothai by∏ on przesu- Carleya. rowej mia∏y mieç Êrednic´ 266,7 mm x ni´ty bardziej ku rufie. Z racji tego, ˝e okr´ty s∏u˝y∏y w strefie 457,2 mm x 762 mm i skok 558,8 mm, lecz zwrotnikowej, na pok∏adzie dziobowym w ostatecznym projekcie otrzyma∏y Êredni- Inne i rufowym rozpinano p∏ócienny tent s∏u˝àcy c´ 304,8 mm x 457,2 mm x 812,8 mm Kanonierki posiada∏y dwa maszty, dzio- do ochrony za∏ogi przed palàcymi promie- przy skoku 558,8 mm, co nie wp∏yn´∏o jed- bowy i rufowy. W okresie przed II wojnà niami s∏onecznymi. Ponadto okr´ty posia- nak na moc si∏owni i maksymalnà pr´d- Êwiatowà maszt dziobowy zosta∏ zdemonto- da∏y wydajniejszy system wentylacji si∏owni koÊç, która wynosi∏a 12 w´z∏ów (inna próba wany, natomiast wyd∏u˝ono rufowy. S∏u˝y∏ oraz innych pomieszczeƒ. 12,892 w´z∏a). Pierwotnie kot∏y mia∏y byç on do rozpi´cia licznych drutów radiostacji. Za∏ogi kanonierek liczy∏y poczàtkowo po 52 oficerów i marynarzy, by w koƒcu Ratanakosindra naprawdopodobniej w latach pi´çdziesiàtych. To w∏aÊnie ta tajemnicza swojej s∏u˝by dojÊç do 108! Powodem tego fotografia znajdowa∏a si´ w Ma∏ej Encyklopedii Wojskowej. fot. zbiory Jan Piwowoƒski by∏o dojÊcie licznej obs∏ugi dzia∏ek przeciwlotniczych (kal. 20 i 40 mm). S∏u˝ba jednostek Kanonierka Ratanakosindra opuÊci∏a uj- Êcie Tyne kierujàc si´ do Tajlandii wdniu 31 sierpnia 1925 roku z nowà i niezbyt wyszko- lonà za∏ogà i niemal natychmiast spowodowa∏a kolizj´, w rezultacie czego ostatecznie wysz∏a w rejs na tajlandzkie wody dopiero 29 paêdziernika. Z Sukothai nie by∏o ju˝ takich problemów i okr´t osiàgnà∏ Bangkok bez incydentów. W latach mi´dzywojennych obie kanonierki nie prowadzi∏y zbyt aktywnej s∏u˝by, w rezultacie nie wzi´∏y udzia∏u w starciach mi´dzy Tajlandià a Francjà w Indochinach

20 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Tajlandzkie kanonierki typu Ratanakosindra

Sukothai sfotografowany w okolicach Bangkoku w 1957 roku. Okr´t posiada ju˝ platform´ za kominem. fot. „Warship International” w styczniu 1941 roku, które zakoƒczy∏y si´ budow´ si∏ zbrojnych, tym razem jednak 2. Blackman R.V.B. (red.), Jane`s Fighting Ships katastrofalnà dla marynarki tajlandzkiej bi- najwi´kszy nacisk po∏o˝ono na lotnictwo. 1967-1968. twà pod Koh-Chang8. W tym czasie obie jednostki wykorzysty- 3. Brook P., Warships for Export. Armstrong Warships Nast´pnie po eskalacji dzia∏aƒ w Azji wano w formie jednostek szkolnych, jednak 1867-1927, World Ship Society 1999. Po∏udniowo-wschodniej 7 grudnia 1941 ro- w razie mobilizacji mia∏y spe∏niaç rol´ p∏y- 4. Dyskant Józef W., Ko Chang 1941, Warszawa 1999. ku Japonia dokona∏a agresji na Tajlandi´, wajàcych baterii s∏u˝àcych do obrony po- 5. Malinowski J., Tajlandzkie okr´ty pancerne typu Sri Ay- która po kilku godzinach skapitulowa∏a. dejÊç do Bangkoku, tak jak pierwotnie pla- uthia, „Okr´ty Wojenne” numer 29, 1997. Okupant nie dokona∏ zaboru wyposa˝enia nowano zresztà jeszcze przed I wojnà Êwia- 6. Meister J., Koh-Chang, Nieznana bitwa, „Okr´ty Wo- armii i floty, które zachowa∏y pozory nieza- towà. W latach szeÊçdziesiàtych Ratanako- jenne”, numer 29, 1997. le˝noÊci. Jednak dzi´ki temu si∏om zbroj- sindra posiada∏a numer burtowy „1” a Su- 7. Roberts Stephen S., The Thai Navy, „Warship Inter- nym Tajlandii w okresie II wojny Êwiatowej kothai numer „2”. national”, No. 3. 1986. uda∏o si´ uniknàç wi´kszych strat spowo- Ostatecznie Ratanakosindra zosta∏a wy- 8. Zbiorowa, Conway`s all the World`s Fighting Ships dowanych przez si∏y alianckie. Ponadto ist- cofana ze s∏u˝by 01.10.1967, a Sukothai 1922-1946, London 1992. nia∏y w armii tajlandzkiej zakonspirowane w 1971 roku (?). 9. Zbiorowa, Ma∏a Encyklopedia Wojskowa, tom 3, War- grupy wspó∏pracujàce z paƒstwami za- szawa 1971. chodnimi. Bibliografia: 8. Patrz, Meister J., Koh-Chang, Nieznana bitwa, WyjÊcie japoƒskich wojsk okupacyjnych 1. Battista la Racine R., La Marina Thailandese tradizio- „Okr´ty Wojenne”, numer 29, 1997 i Dyskant Józef W., we wrzeÊniu 1945 roku, spowodowa∏o roz- ne e modernita, „Rivista Marittima”, Octobre 1994. Ko Chang 1941, Warszawa 1999.

Jedna z ostatnich fotografii Ratanakosindra wykonana w Bangkoku w 1967 roku z numerem burtowym „1”. fot. zbiory Arthur D. Baker III Maciej S. Sobaƒski cz´Êç II

Emden oko∏o roku 1937. fot. zbiory Siegfried Breyer

Niemiecki krà˝ownik lekki Emden (III)

Dzieje okr´tu W swój pierwszy i jak si´ póêniej okaza∏o W dniu 5 grudnia 1928 Emden opuÊci∏ Po oficjalnym wejÊciu do s∏u˝by w dniu 15 najd∏u˝szy, bo trwajàcy 16 miesi´cy rejs, Wilhelmshaven udajàc si´ w drugi rejs do- paêdziernika 1925 krà˝ownik, którego okr´t wyszed∏ ju˝ 14 listopada 1926 roku. oko∏a Êwiata. Tym razem trasa wiod∏a przez pierwszym dowódcà zosta∏ KzS (Kapitän ZWilhelmshaven trasa wiod∏a przez Hisz- hiszpaƒskà Kartagen´, Neapol, porty Gre- zur See – pol. kmdr) Richard Foerster, kon- pani´, Wyspy Kanaryjskie, Wysp´ Âw. He- cji i Turcji, Kana∏ Suezki, Morze Czerwone, tynuowa∏ próby morskie na wodach Morza leny, Kapsztad, Mombas´ wody Oceanu Aden, Mombas´, wody Oceanu Indyjskie- Pó∏nocnego i Ba∏tyku. Ju˝ te próby wykaza- Indyjskiego do Sabanu i Padangu. W dniu go do Holenderskich Indii Wschodnich. ∏y ˝e wysoki, bo mierzàcy 34 m od konstruk- 14 marca 1927 odwiedzono Wyspy Kokoso- Dalej odwiedzono Australi´, Nowà Zelan- cyjnej linii wodnej, rurowy maszt bojowy we i wrak s∏ynnego poprzednika, przy któ- di´, Fid˝i, Samoa (notabene dawnà nie- o Êrednicy 1,2 m i charakterystycznym rym odprawiono msz´ za poleg∏ym. Dalej mieckà koloni´) i Hawaje. Krà˝ownik za- kszta∏cie tulipana, mieszczàcy stanowisko na trasie znajdowa∏y si´ Jawa, Celebes, Ja- trzyma∏ si´ w San Diego na zachodnim wy- kontroli ognia artyleryjskiego, nadaje si´ ponia, Aleuty i Seattle na zachodnim wybrze˝u USA by kontynuowaç rejs przez do wykorzystania jedynie przy spokojnym brze˝u Stanów Zjednoczonych. Kolejnymi porty Ameryki Ârodkowej, Kana∏ Panamski morzu, wobec czego niezb´dne okaza∏o si´ etapami podró˝y by∏y porty Meksyku, na Karaiby, a nast´pnie przez Las Palmas jego skrócenie o 7 m. Prace te zosta∏y wyko- Ekwadoru, Peru i Chile i dalej wokó∏ przy- na Kanarach do Wilhelmshaven, które nane w stoczni w Wilhelmshaven na prze∏o- làdka Horn do Falklandów, gdzie mszà osiàgni´to 3 grudnia 1929 roku. mie lat 1925 i 1926, tak ˝e wiosnà 1926 Em- uczczono pami´ç poleg∏ych w bitwie 8 W kolejny rejs zagraniczny okr´t wyszed∏ den uczestniczy∏ w manewrach floty jako grudnia 1914 marynarzy z zespo∏u wice- ju˝ 13 stycznia 1930, a na jego tym razem okr´t flagowy BSN (Befehlshaber der Se- adm. von Spee. Odwiedzajàc porty Argen- zdecydowanie krótszej trasie znalaz∏y si´ estreitkräfte in der Nordsee, pol. Dowódcy tyny, Brazylii, Haiti, Azory i Hiszpani´, Madeira, St. Thomas, Nowy Orlean, King- si∏ morskich Morza Pó∏nocnego). w dniu 14 marca 1928 roku Emden powró- ston na Jamajce, San Juan na Puerto Rico, W paêdzierniku 1926 jednostka ponow- ci∏ do macierzystego Wilhelmshaven zamy- Charleston, a w drodze powrotnej Las Pal- nie trafi∏a do stoczni, tym razem powodem kajàc Êwiatowà p´tl´. mas i Santa Cruz. Do bazy krà˝ownik po- „wizyty” by∏a koniecznoÊç podniesienia Pierwszy zagraniczny rejs krà˝ownika, wróci∏ 13 maja 1930, po czym zosta∏ odsta- o2m wysokoÊci tylnego komina i zrówna- który by∏ nowà, okaza∏à jednostkà, zw∏asz- wiony do remontu by usunàç skutki d∏ugo- nie go z przednim, tak by zapewniç lepsze cza w porównaniu z innà jednostkà szkolnà trwa∏ej i intensywnej eksploatacji na trud- odprowadzenie spalin z rufowej kot∏owni – anachronicznym Berlinem, okaza∏ si´ po- nych nawigacyjnie wodach. w´glowej. Wówczas te˝ obni˝ono wysokoÊç litycznym sukcesem, skutecznie promujà- W dniu 11 paêdziernika 1930 dowódz- tylnego masztu, a przedni wyposa˝ono w 16 cym, po latach przymusowej wojennej prze- two krà˝ownika objà∏ FK (kmdr por.) Ro- metrowà steng´. rwy, obecnoÊç niemieckiej bandery w odle- bert Witthoeft-Emden24, oficer ocala∏y ze Z uwagi na nader ograniczone mo˝liwo- g∏ych paƒstwach Êwiata. s∏ynnego Emdena, który w czasie bitwy ko- Êci bojowe okr´tu ju˝ wczeÊniej, bo we wrze- Okr´t poddano remontowi, zaÊ we wrze- ∏o Wysp Kokosowych w listopadzie 1914 Êniu 1926 zapad∏a decyzja o przeklasyfiko- Êniu 1928 stanowisko jego dowódcy objà∏ pe∏ni∏ funkcj´ oficera torpedowego, waniu jednostki na krà˝ownik szkolny s∏u˝à- Fregattenkapitän (kmdr por.) Lothar von po czym okr´t przygotowano do kolejnej cy szkoleniu przysz∏ych oficerów Reichsma- Arnauld de la Periere, który ws∏awi∏ si´ rine. Zmiana obj´∏a równie˝ etat krà˝owni- w latach I wojny Êwiatowej bodaj naj- 24. wszyscy uczestnicy ostatniej bitwy krà˝ownika ko∏o Wysp Kokosowych zostali uhonorowani Krzy˝ami ka, którego za∏oga liczy∏a 474 ludzi, w tym wi´kszymi sukcesami ze wszystkich asów ˚elaznymi oraz otrzymali prawo dodania do nazwiska 29 oficerów oraz 102-162 kadetów. U-bootów. przyrostka Emden.

22 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Niemiecki krà˝ownik lekki Emden (III) ju˝ czwartej podró˝y szkolnej. Tym razem zaÊ gro jego dotychczasowej za∏ogi zosta∏a nika szkolnego z nowym dowódcà, którym celem podró˝y, ˝e tak powiem patetycznie przeniesiona na wprowadzony w∏aÊnie zosta∏ FK (kmdr por.) Karl Dönitz, póê- sentymentalnej, która rozpocz´∏a si´ Deutschland26. Zakres przeprowadzonych niejszy szef Kriegsmarine w czasie II wojny w dniu 1 grudnia 1930 w Wilhelmshaven prac stoczniowych by∏ bardzo znaczny, Êwiatowej. Po pó∏toramiesi´cznym szkole- by∏y wody Dalekiego Wschodu. Trasa rejsu przede wszystkim zdemontowano rufowà niu za∏ogi jednostka w dniu 10 listopada wiod∏a przez Vigo, Morze Âródziemne, grup´ 4 kot∏ów w´glowych, które zastàpio- 1934 wysz∏a w swój piàty rejs zagraniczny. Kret´, Kana∏ Sueski, Morze Czerwone, no takà samà liczbà kot∏ów Marine-Schulz Tym razem celem by∏y Indochiny, a trasa Aden do Colombo i Trincomali na Cejlo- opalanych paliwem p∏ynnym o ∏àcznej po- wiod∏a przez Atlantyk do Santa Cruz de la nie, a dalej Bangkok, Manil´ do portów wierzchni grzewczej 1800 m2. Zmiana sys- Palma, a póêniej do Capetown i East Lon- chiƒskich (Szanghaj i Nankin) oraz japoƒ- temu opalania pozwoli∏a na obni˝enie o 39 don w Afryce Po∏udniowej. Na Oceanie In- skich (Nagasaki, Osaka, Nii Jima, Tsuruga, ludzi obsady obs∏ugi kot∏owni. Zmiana spo- dyjskim odwiedzono Mombas´, Port Victo- Hakkodate i Yokohama). W drodze po- sobu opalania kot∏ów pozwoli∏a na obni˝e- ria i Trincomali na Cejlonie by w koƒcu wrotnej odwiedzono Guam, Holenderskie nie o 2 m wysokoÊci obu kominów. Równo- osiàgnàç Cochin we Francuskich Indochi- Indie Wschodnie i oczywiÊcie tradycyjnie czeÊnie zlikwidowano zasobnie w´glowe, nach. Droga powrotna prowadzi∏a przez ju˝ Wyspy Kokosowe, by nast´pnie przez które przebudowano na pomieszczenia Morze Czerwone, Kana∏ Sueski do Alek- Ocean Indyjski i Mauritius osiàgnàç Dur- mieszkalne i magazynowe, zwi´kszajàc tak- sandrii, a dalej Morze Âródziemne, Karta- ban i East London, a potem przez porty ˝e pojemnoÊç zbiorników paliwa do maksy- gen´, Santa Cruz de Tenerife, Ponta Delga- Angoli (Lobito i Luanda), Freetown, St. malnie 1266 t. da, Lizbon´ i Vigo. Do macierzystego Wil- Vincent, Las Palmas i Santander dotrzeç Skrócono nieznacznie maszt dziobowy, helmshaven okr´t powróci∏ w dniu 14 w dniu 8 grudnia 1931 roku na ojczyste co pozwoli∏o na monta˝ platformy reflekto- czerwca 1935 roku po trwajàcym ponad wody. ra bojowego. Do 8 m skrócono tak˝e wyso- 7 miesi´cy rejsie. Z dniem 1 stycznia 1932 Emden (III) sta∏ koÊç stengi tego masztu. Po obu stronach W lecie 1935 na pok∏adzie jednostki zasi´ ponownie jednostkà bojowà otrzymujàc tylnego komina zainstalowano rejki ante- montowano trzecie dzia∏o plot. kal. 88 mm przydzia∏ do si∏ rozpoznawczych podleg∏ych nowe o d∏ugoÊci 4 m. Flak L/45, zmieniajàc przy okazji ich roz- BdA (Befelshaber der Aufklarungskräfte – Okr´t otrzyma∏ tak˝e nieco zmodyfiko- mieszczenie. Bateria dzia∏ przeciwlotni- pol. Dowódcy si∏ rozpoznawczych), którym wanà stewe dziobowà, która zwi´ksza∏a czych zosta∏a umieszczona na burtach ∏àcz- by∏ kontradm. Conrad Albrecht. W ramach dzielnoÊç morskà jednostki. nika przed rufowà nadbudówkà. Równo- tych si∏ okr´t uczestniczy∏ w wielu ró˝no- W czasie remontu wymieniono dotych- czeÊnie zwi´kszono zapas amunicji tego ka- rodnych manewrach i çwiczeniach na Ba∏- czasowe wyrzutnie torpedowe kal. 500 mm libru do 1200 pocisków. tyku i Morzu Pó∏nocnym. W marcu 1932 na nowe kal. 533 mm. Zapas torped wyno- We wrzeÊniu 1935 dowódcà okr´tu zo- nastàpi∏a kolejna zmiana na stanowisku si∏ 12 sztuk. sta∏ KzS (kmdr) Johannes Bachmann, a ju˝ jednostki, które objà∏ FK (kmdr por.) Wer- Podstawowe uzbrojenie artyleryjskie po- 23 paêdziernika tego roku krà˝ownik wy- ner Grassmann. W okresie mi´dzy 21 lute- zostawiono bez zmian, mimo ˝e ju˝ latem szed∏ w kolejny rejs szkoleniowy. Trasa wio- go a 15 marca 1933 roku okr´t wraz z do- 1928 rozwa˝ano mo˝liwoÊç zastàpienia po- piero co wprowadzonym do s∏u˝by krà˝ow- jedynczych dzia∏ kal. 150 mm przez 4 dwu- 25. Leipzig – niem. krà˝ownik lekki, zbud. 1928-1931, nikiem Leipzig25 przeprowadzi∏ intensywne dzia∏owe wie˝e artyleryjskie, tak jak przewi- wyp. 6515/8250 t, 177,1 x 16,2 x 5,7 m, turbiny parowe szkolenie, ∏àcznie z ostrym strzelaniem ar- dywa∏ to pierwotny projekt oraz dalsze 2 60 000 KM + silniki diesla 12 400 KM, pr´dkoÊç 32 w., uzbr.: 9 x 150 mm, 2 x 88 mm plot., 8 x 37 mm polot,. 12 tyleryjskim na wodach Atlantyku u wybrze- dzia∏a na pojedynczych lawetach. Zwi´k- wt. kal. 500 mm, za∏oga 850 ludzi. ˝y Zachodniej Afryki. W trakcie rejsu okr´t szono jedynie zapas amunicji kal. 150 mm 26. Deutschland – niem. „pancernik kieszonkowy”, odwiedzi∏ Funchal i Las Palmas. z 480 do 960 pocisków, to jest po 120 zbud. 1929-1933, wyp. 11 700/15 900 t, 186 x 21,6 x 7,4, silniki diesla 54 000 KM, pr´dkoÊç 28 w., uzbr.: 6 x Wkrótce po powrocie do Niemiec okr´t na luf´27. 280 mm, 8 x 150 mm, 6 x 105 mm plot., 8 x 37 mm plot., z dniem 1 kwietnia 1933 roku wycofany ze Po zakoƒczeniu remontu i modernizacji 6 x 20 mm plot., 8 wt. kal. 533 mm, 2 wodnosamoloty, za∏oga 950 ludzi. s∏u˝by i skierowany na generalny remont z dniem 29 wrzeÊnia 1934 roku Emden (III) 27. wg Breyer S., Schulkreuzer… i Gröner E., Die w stoczni Marinewerft w Wilhelmshaven, powróci∏ do s∏u˝by w charakterze krà˝ow- deutschen…

Emden sfotografowany w jednym z portów Dalekiego Wschodu podczas swojego pierwszego rejsu szkoleniowego. fot. zbiory Siegfried Breyer

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 23 Niemiecki krà˝ownik lekki Emden (III)

Emden w roku 1937 po drugiej przebudowie, w trakcie której zainstalowano na nim dodatkowy maszt (na tylnej kraw´dzi drugiego komina). Jego steng´ mo˝na by∏o teleskopowo opuszczaç i podnosiç, co zapewnia∏o bezproblemowe przechodzenie pod mostami Kana∏u Kilonskiego. fot. zbiory Siegfried Breyer d∏a przez Atlantyk i Azory na Karaiby Zmiany na stanowisku dowódcy okr´tu kal. 37 mm SK C 30 L/83, które wystrzeli- idoWenezueli, szkolnego by∏y bardzo cz´ste i nast´powa∏y wa∏y wa˝àce 2,1 kg pociski z pr´dkoÊcià po- A dalej przez Kana∏ Panamski do Guy- praktycznie po zakoƒczeniu ka˝dego rejsu. czàtkowà 1000 m/s na maksymalny pu∏ap aquil, gdzie za∏oga sp´dzi∏a Êwi´ta gwiazd- W lipcu 1937 stanowisko to objà∏ FK (kmdr 6600 m. Praktyczna szybkostrzelnoÊç tych kowe. Nast´pnie skierowano okr´t wzd∏u˝ por.) Leopold Bürkner, który poprowadzi∏ dzia∏ wynosi∏a 80 strza∏ów na minut´28. zachodniego brzegu kontynentu a˝ do Por- Emden (III) na wody Oceanu Indyjskiego. W dniu 26 lipca 1938 roku Emden (III) tland w stanie Oregon na pó∏nocnym za- Okr´t opuÊci∏ baz´ w Wilhelmshaven 11 wyszed∏ z Wilhelmshaven w swojà dziewià- chodzie USA, skàd dokonano przeskoku paêdziernika 1937 kierujàc si´ na Morze tà i jak si´ mia∏o póêniej okazaç ostatnià za- do Honolulu na Hawajach by póêniej po- Âródziemne, gdzie w dniach 16-18 tego granicznà podró˝ szkolnà. Pierwotnie ce- wróciç przez Kana∏ Panamski na Atlantyk miesiàca wzmocni∏ niemieckie si∏y dzia∏ajà- lem mia∏y byç porty Stanów Zjednoczo- by odwiedziç porty na Karaibach, Baltimo- ce u wybrze˝y Hiszpanii w ramach Komite- nych, jednak skomplikowana sytuacja mi´- re i Montreal. Trasà przez hiszpaƒskie Pon- tu ds. Nieinterwencji. Nast´pnie trasà przez dzynarodowa zmusi∏a Niemców do rezy- teverde w dniu 11 czerwca 1936 Emden po- Kana∏ Sueski krà˝ownik skierowa∏ si´ gnacji z tego zamiaru. Trasa wiod∏a przez wróci∏ po trwajàcym 8 miesićy rejsie na Ocean Indyjski, gdzie odwiedzi∏ Colom- wody norweskie do Reykjaviku na Islandii, do Wilhelmshaven. bo na Cejlonie oraz Surabaj´ i Balawan a nast´pnie przez Atlantyk do Vigo W sierpniu 1936 dowództwo krà˝ownika w Holenderskich Indiach Wschodnich. inaAzory, dalej do Port Hamilton na Ber- objà∏ KzS (kmdr) Walter G. Lohmann, W drodze powrotnej by∏y porty Marmugoa mudach, gdzie jednostka sta∏a w dniach 30 awdniu 10 paêdziernika tego roku jednost- oraz Massaua we w∏oskiej Erytrei nad Mo- sierpnia – 3 wrzeÊnia. W zwiàzku z tzw. kry- ka wysz∏a w kolejnà zagranicznà podró˝ rzem Czerwonym. Gdy jednostka ponow- zysem sudeckim ju˝ w dniu 28 sierpnia do- w liczàcà 650 marynarzy i oficerów za∏ogà nie znalaz∏a si´ na Morzu Âródziemnym wódca krà˝ownika otrzyma∏ rozkaz powro- na pok∏adzie, w sk∏ad której wchodzi∏o znów na krótki czas wesz∏a w sk∏ad nie- tu do Niemiec, co oznacza∏o koniecznoÊç równie˝ 160 kadetów. Okr´t odwiedzi∏ Ca- mieckich si∏ morskich u brzegów ogarni´tej rezygnacji z odwiedzin przewidzianej w pla- gliari na Sardynii, Warn´ w Bu∏garii i Stam- wojnà domowà Hiszpanii, co wićej nawet nie Hawany. W drodze powrotnej okr´t od- bu∏ w Turcji, po czym skierowa∏ si´ przez w okresie mi´dzy 14 a 21 marca dowódca wiedzi∏ jeszcze Funchal, po czym 10 paê- Kana∏ Sueski na Daleki Wschód. Tam od- krà˝ownika KzS (kmdr) Bürkner pe∏ni∏ dziernika 1938 wszed∏ do Wilhelmshaven. wiedzono Cejlon oraz porty Tajlandii, Chin obowiàzki dowódcy ca∏oÊci tych si∏. Po za- Pewien spadek napićia politycznego, jaki i Japonii. Droga powrotna wiod∏a przez koƒczeniu misji, odwiedzajàc po drodze nastàpi∏ po „pomyÊlnym” zakoƒczeniu kon- Bombaj, Kana∏ Sueski na Morze Âródziem- Amsterdam, Emden powróci∏ 23 kwietnia ferencji monachijskiej, pozwoli∏ na konty- ne, gdzie okr´t przez krótki czas pozosta- 1938 roku do Wilhelmshaven, koƒczàc nuowanie przerwanego rejsu w poczàtkach wa∏ w dyspozycji Komitetu ds. Nieinter- 6 miesićznà podró˝. listopada. Emden opuÊci∏ baz´ i skierowa∏ wencji, przeprowadzajàc patrol wzd∏u˝ wy- W czerwcu 1938 dowodzenie okr´tem si´ trasà przez Morze Âródziemne, cieÊniny brze˝a Hiszpanii w oparciu o port Algeci- przejà∏ KzS (kmdr) Paul Wever. W tym sa- ras. Do macierzystego portu jednostka po- mym czasie jednostka otrzyma∏a nowà ste- 28. wg Gröner E., Die deutschen Kriegsschiffe…, nie wróci∏a w dniu 23 kwietnia 1937 roku. w´ dziobowà oraz 4 pojedyncze dzia∏a plot. potwierdza tego natomiast Breyer S., Schulkreuzer…

24 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Niemiecki krà˝ownik lekki Emden (III) tureckie na Morze Czarne do Konstancy W dniu 3 wrzeÊnia 1939 w zwiàzku umieszczone powy˝ej górnej kraw´dzi pasa wRumunii i bu∏garskiej Warny. W tym z przystàpieniem do wojny Francji i Wiel- pancerza burtowego. W czasie remontu ostatnim porcie za∏oga krà˝ownika, które- kiej Brytanii, dotychczasowy konflikt z Pol- w istotny sposób wzmocniono uzbrojenie go pok∏ad odwiedzi∏ car Bu∏garii Borys, skà przerodzi∏ si´ w wojn´ Êwiatowà. Po po- przeciwlotnicze jednostki, montujàc 2 pro- uczestniczy∏a w ods∏oni´ciu pomnika upa- ∏udniu 4 wrzeÊnia 1939 10 brytyjskich bom- totypowe poczwórnie sprz´˝one dzia∏ka mi´tniajàcego poleg∏ych marynarzy z zato- bowców typu „Blenheim” z dywizjonów plot. kal. 20 mm FlaMG L/65 C 38 na lawe- pionego w dniu 6 listopada 1916 roku nie- RAF 107 i 110 zaatakowa∏y niemieckie cie C 38 Vierling32, które wystrzeliwa∏y po- mieckiego okr´tu podwodnego UB 4529, okr´ty przy ujÊciu rzeki Jade i baz´ w Wil- ciski od∏amkowe o wadze 0,134 kg z pr´d- w dniach 19-23 listopada 1938 za∏oga jed- helmshaven. Jeden ze stràconych bombow- koÊcià poczàtkowà 835 m/s na maksymalny nostki, która wesz∏a do Stambu∏u, wzi´∏a ców z dywizjonu 107 spad∏ do wody mi´dzy pu∏ap 3700 m przy kàcie podniesienia luf udzia∏ w uroczystoÊciach pogrzebowych nabrze˝em a dziobowà cz´Êcià cumujàcego +85°. SzybkostrzelnoÊç teoretyczna zesta- prezydenta Turcji Kemala Attatürka. w bazie krà˝ownika. W wyniku bliskiej eks- wu dzia∏ek wynosi∏a 1800 strza∏ów na minu- W drodze powrotnej odwiedzono Rodos plozji bomb zgin´∏o 9, a rannych zosta∏o t´, lecz praktyczna dochodzi∏a jedynie iVigo by zakoƒczyç rejs w Wilhelmshaven dalszych 20 cz∏onków za∏ogi okr´tu30. By∏y do 880 strza∏ów na minut´. „Vierlingi” zo- 16 grudnia 1938 roku. to pierwsze straty w ludziach poniesione sta∏y umieszczone na specjalnych platfor- W dniach mi´dzy 29 marca a 15 kwietnia przez Kriegsmarine w czasie II wojny Êwia- mach po obu stronach rufowej nadbudów- 1939 roku krà˝ownik wykonywa∏ na wo- towej na zachodnim TDW. Pierwsze straty ki dachu (Hütte). dach Atlantyku zadania w zakresie ochrony osobowe w II wojnie Êwiatowej Kriegsmari- Po zakoƒczeniu remontu jednostka po- rybo∏ówstwa, odwiedzajàc przy okazji is- ne ponios∏a w dniu 3 wrzeÊnia 1939 r. wróci∏a do wykonywania zadaƒ szkolenio- landzki Reykjavik. na Ba∏tyku podczas pojedynku artyleryj- wych w ramach Inspektion der Bildungswe- W maju 1939 roku dowództwo okr´tu skiego dwóch niszczycieli (Z1 i Z9) sens (pol. Inspektorat Wyszkolenia). Szyb- objà∏ KzS (kmdr) Werner Lange. pod dowództwem adm. Lütjensa ze stawia- ko jednak okr´t zosta∏ w∏àczony w sk∏ad si∏ W dniu 1 wrzeÊnia 1939 Niemcy zaatako- czem min Gryf i niszczycielem Wicher (4 za- przeznaczonych do przeprowadzenia ope- wa∏y Polsk´, w zwiàzku z czym krà˝ownik bitych na Z1Leberecht Maass). racji pod kryptonimem „Weserübung”, któ- przesta∏ pe∏niç funkcj´ jednostki szkolnej Po przeprowadzeniu niezb´dnych na- rej celem by∏o zaj´cie terytorium wa˝nej na powrót stajàc si´ okr´tem podleg∏ym praw okr´t zosta∏ skierowany na Ba∏tyk BdA. Pierwsze wojenne zadanie postawio- i podporzàdkowany Seebefehlshaber Dan- 29. UB 45 – niem. okr´t podwodny, zbud. 1915-1916, ne przez wiceadm. Hermana Denscha do- zig (pol. morski dowódca Gdaƒsk), wyp. 263/292 t, 36,9 x 4,4 x 3,7 m, 270/280 KM, pr´dkoÊç wódc´ si∏ rozpoznawczych Kriegsmarine, przy czym otrzyma∏ zadania pe∏nienia s∏u˝- 9/5,8 w., uzbr.: 2 wt kal. 500 mm, 1 x 50 mm, za∏oga 22 ludzi. polega∏o na przeprowadzeniu du˝ej opera- by dozorowej i kontroli ˝eglugi w poszuki- 30. dane dotyczàce wysokoÊci strat poniesionych cji minowej o kryptonimie „Westwall” pole- waniu statków i ∏adunków zmierzajàcych w wyniku ataku sà niejednolite, Breyer S., Koop G., Die gajàcej na postawieniu obronnych zapór do portów nieprzyjaciela31. Deutsche Kriegsmarine 1935-1945, Bd 4, Friedberg 1994, mówi o 11 zabitych i 18 rannych, natomiast Hildebrand minowych na wodach Morza Pó∏nocnego W dniu 2 grudnia 1939 Emden (III) zo- H.H., Röhr A., Steinmetz H-O, Die deutschen Kriegs- od wybrze˝a holenderskiego do Skagerra- sta∏ skierowany do stoczni Marinewerft schiffe…, wymienia 2 poleg∏ych oficerów i 8 podofice- ku. Operacja ta by∏a przeprowadzana przez wWilhelmshaven, gdzie przeprowadzono rów. 31. W sk∏ad Grupy 5 wchodzi∏y: Lützow, krà˝ownik lekkie krà˝owniki, wÊród których znajdo- remont jednostki zakoƒczony 3 stycznia ci´˝ki Blücher (flagowy), lekki krà˝ownik Emden, torpe- wa∏ si´ Emden, niszczyciele, stawiacze min 1940 roku. W trakcie remontu okr´t zosta∏ dowce Möwe, Albatros i Kondor, kutry tra∏owe R 17 i R 24 oraz tra∏owce pomocnicze Rau 7 i Rau 8. oraz mniejsze jednostki. si∏y te dzia∏a∏y wyposa˝ony w urzàdzenie demagnetyzacyj- 32. wg Whitley M.J., German cruisers in World War II, w oparciu o baz´ w Wilhelmshaven. ne (niem. MES-Kabel), które zosta∏o London 1985.

Emden podczas swojego ostatniego rejsu szkoleniowego, który odby∏ w roku 1938. Na drugim planie prawdopodobnie w∏oski niszczyciel typu Freccia. fot. Siegfried Breyer

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 25 Niemiecki krà˝ownik lekki Emden (III) strategicznie Norwegii. Emden znalaz∏ si´ ∏àcznoÊci dla ca∏oÊci si∏ niemieckich (Wehr- W miesiàcach czerwiec – lipiec 1941 w Grupie 531 dowodzonej przez kontradm. macht, Luftwaffe i Kriegsmarine). Równo- okr´t pe∏ni∏ s∏u˝b´ na wodach norweskich, Oskara Kummetza, której zadaniem by∏o czeÊnie dowódca jednostki by∏ dowódcà si∏ bazujàc w Oslo i Horten. W zwiàzku z ata- opanowanie regionu Oslo. W nocy 6 kwiet- patrolowych i zabezpieczajàcych we Fior- kiem Niemiec na Zwiàzek Radziecki nia 1940 w Swinemünde (ÂwinoujÊcie) dzie Oslo. Na pok∏adzie krà˝ownika do 24 w czerwcu 1941 roku, w miesiàcu wrzeÊniu na pok∏ad krà˝ownika za∏adowano 600 ˝o∏- kwietnia 1940 mia∏ równie˝ swojà siedzib´ na wodach Ba∏tyku utworzony zosta∏ zespó∏ nierzy piechoty oraz cz∏onków obs∏ugi arty- komendant portu Oslo KzS (kmdr) Frie- pod dowództwem wiceadm. Otto Cilliaxa, lerii nadbrze˝nej, po czym rankiem 7 tego drich Rieve. W dniu 19 maja 1940 pok∏ad noszàcy nazw´ Baltenflotte (pol. Flota Ba∏- miesiàca jednostka opuÊci∏a baz´, kierujàc stacjonujàcego w zdobytym mieÊcie okr´tu tów), w którego sk∏adzie znalaz∏ si´ równie˝ si´ wraz z zespo∏em na pó∏noc. Na wodach odwiedzi∏ dowódca Kriegsmarine wielki Emden. Zadaniem tego zespo∏u by∏o zapo- Wielkiego Be∏tu do niemieckiego zespo∏u adm. Erich Raeder. W Oslo Emden, które- bie˝enie ewentualnej próbie przebicia si´ do∏àczy∏ „pancernik kieszonkowy” Lützow go za∏oga liczy∏a 582 ludzi w tym 26 ofice- zablokowanej w Kronsztadzie i Leningra- (eks-Deutschland). W dniu 8 kwietnia rów, pozostawa∏ a˝ do dnia 7 czerwca 1940, dzie radzieckiej Floty Ba∏tyckiej do portów o pó∏nocy wesz∏y do Fiordu Oslo (Oslo a nast´pnie, gdy sytuacja militarna zmieni∏a neutralnej Szwecji, by tam daç si´ interno- fjord), jednak szybko zosta∏y wykryte przez si´ ostatecznie na korzyÊç Niemców, okr´t waç. Jednostka wraz z krà˝ownikiem Leip- norweskie posterunki obserwacyjne powróci∏ na Ba∏tyk, gdzie 8 tego miesiàca zig tworzy∏a tzw. Po∏udniowà Grup´ bazujà- i ostrzelane przez baterie Rauöy i Bolärne. osiàgnà∏ Swinemünde (ÂwinoujÊcie) by po- cà w Libawie.W dniach 26 i 27 wrzeÊnia Na wodach Fiordu Oslo 350 ˝o∏nierzy zo- nownie podjàç dzia∏ania w charakterze jed- 1941 Emden ostrzeliwa∏ stanowiska ra- sta∏o przeokr´towanych z pok∏adu krà˝ow- nostki szkolnej. dzieckiej artylerii nadbrze˝nej na pó∏wyspie nika na kutry tra∏owe typu «R» (tzw. R-bo- W sierpniu 1940 dowództwo Emden ob- Sworbe (Ozylia) wspierajàc dzia∏ania làdu- ote). Dalszy marsz Niemców zosta∏ zatrzy- jà∏ KzS (kmdr) Hans Mirow. jàcych oddzia∏ów niemieckich. ¸àcznie many w cieÊninie Dröbak, gdzie norweska W dniu 7 listopada 1940 roku okr´t po- do celów làdowych wystrzelono oko∏o 600 obrona nadbrze˝na zdo∏a∏a zatopiç krà- nownie trafi∏ do stoczni w Wilhelmshaven. pocisków kal. 150 mm. W czasie schodze- ˝ownik ci´˝ki Blücher33. Pozosta∏e si∏y na- W czasie tego remontu kontynuowano nia z pozycji w dniu 27 wrzeÊnia 1941 jed- tychmiast wycofa∏y si´, a w Sonsbukten wzmacnianie uzbrojenia przeciwlotniczego nostki by∏y atakowane – na rozkaz dowód- z Emdena wyokr´towano reszt´ przewo˝o- jednostki. Na pok∏adzie zamontowano cy obrony brzegowej, gen-lejt. A. B. Elisje- nych oddzia∏ów, które w nowej sytuacji 4 pojedyncze dzia∏ka plot. kal. 20 mm jewa – bezskutecznie zresztà przez dywi- otrzyma∏y zadanie opanowania umocnieƒ FlaMG L/65 C 30 na lawecie C 30,o para- zjon radzieckich kutrów torpedowych typu Dröbak od strony làdu. RównoczeÊnie metrach taktyczno-technicznych bardzo G5 pod dowództwem kapitan-lejtenanta o godz. 15.55 krà˝ownik zajà∏ pozycj´ podobnych do dzia∏ek „Vierling”, oczywi- W. P. Gumanienko (TKA 67 {g∏awstarszina ogniowà dla wsparcia w∏asnych oddzia∏ów. Êcie poza szybkostrzelnoÊcià, która z racji A.I. Afanasjew}, 83 {lejtenant N.N. Kre- W rejonie Sonsbukten jednostka pozosta- zasilania z 20-nabojowych magazynków, menskij}, 111 {lejtenant B.P. Uszczew}, wa∏a w dniach 9 i 10 kwietnia, by dopiero dochodzi∏a praktycznie do 120 strza∏ów 114 {W.D. Naletow}). W koncentrycznym po opanowaniu przez Niemców norwe- na minut´. Pojedyncze dzia∏ka kal. 20 mm skich fortyfikacji pokonaç niebezpieczny zosta∏y rozmieszczone parami w rejonie 33. Blücher – niem. krà˝ownik ci´˝ki, zbud. 1936- przesmyk. W dniu 10 kwietnia 1940 oko∏o mostka oraz za uskokiem rufowej nadbu- 1939, wyp. 14 050/18 200 t, 205,9 x 21,3 x 7,9 m, turbiny 132 000 KM, pr´dkoÊç 32,5 w., uzbr.: 8 x 203 mm, 12 x godz. 12.02 krà˝ownik wszed∏ do Oslo, dówki. Remont krà˝ownika zakoƒczono 105 mm plot., 12 x 37 mm plot., 8 x 20 mm plot., 12 wt. gdzie z miejsca zaczà∏ pe∏niç funkcj´ w´z∏a w dniu 15 lutego 1941 roku. kal. 533 mm, 3 wodnosamoloty, za∏oga 1600 ludzi.

Emden wroku 1941 przy pirsie ze zbiornikami ropy w Oslo, w charakterystycznym kamufla˝u „belkowym”. fot. zbiory Siegfried Breyer

26 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Niemiecki krà˝ownik lekki Emden (III) ogniu zespo∏u Kriegsmarine, w sk∏ad które- liwia∏a rozwijanie pr´dkoÊci maksymalnej przedzia∏ wodoszczelny nr II, co w po∏àcze- go wchodzi∏y jeszcze torpedowce T 7, T 8, T 26,9 w´z∏a. niu z koniecznoÊcià przeprowadzenia re- 11 zniszczony zosta∏ radziecki kuter torpe- W lecie roku 1944 dokonano gruntowne- montu si∏owni, zadecydowa∏o o skierowa- dowy TKA 83. Po zakoƒczeniu dzia∏aƒ w ra- go przezbrojenia okr´tu, przede wszystkich niu krà˝ownika na generalny remont mach Floty Ba∏tów okr´t trafi∏ do bazy zdj´to ca∏kowicie anachroniczne dzia∏a do stoczni Schichau Werft w Königsberg w Gotenhafen (Gdynia). plot. kal. 88 mm, które zastàpiono takà sa- (Królewiec, obecnie Kaliningrad, Rosja). W listopadzie 1941 z ocala∏y niemieckich mà liczbà (3 sztuki) dzia∏ plot. kal. 105 mm Jednostka opuÊci∏a Fiord Oslo 23 grudnia, krà˝owników lekkich34 utworzony zosta∏ SK C 32 L/45 na ∏o˝u MPL C 32g.E. Dzia- a 25 tego miesiàca osiàgn´∏a Königsberg, Ausbildungsverband der Flotte (pol. Eska- ∏a te wystrzeliwa∏y wa˝àce 15,1 kg pociski gdzie z miejsca przystàpiono do prac stocz- dra Szkolna Floty), skutkiem czego Emden z pr´dkoÊcià poczàtkowà 785 m/s na mak- niowych, które jednak posuwa∏y si´ bardzo ponownie sta∏ si´ okr´tem szkolnym. symalny pu∏ap 6300 m. SzybkostrzelnoÊç powoli. Z uwagi na znaczne, stale wzrastajàce za- dzia∏ wynosi∏a do 10 strza∏ów na minut´36. Nie mo˝na by∏o jednak tego samego po- gro˝enie ze strony alianckiego lotnictwa, Zamontowano równie˝ 2 pojedyncze dzia- wiedzieç o oddzia∏ach Armii Radzieckiej, okr´ty Eskadry prowadzi∏y szkolenie jedy- ∏a plot. kal. 37 mm Flak L/83 C 30 na ∏o˝u których styczniowe natarcie w Prusach nie na wodach Ba∏tyku. MPL C 30U, a tak˝e 2 zupe∏nie nowe dzia- Wschodnich rozwija∏o si´ pomyÊlnie, stwa- W czerwcu 1942 okr´t zosta∏ skierowany ∏a plot. kal. 40 mm Flak L/56 Bofors 28, wy- rzajàc realne zagro˝enie dla niemieckich na kolejny remont, który przeprowadzono strzeliwujàce pociski o wadze 0,995 kg pozycji na przedpolach miasta. W tej nie- wKriegsmarinewerft w Wilhelmshaven. z pr´dkoÊcià poczàtkowà 856 m/s na mak- bezpiecznej sytuacji w dniu 23 stycznia 1945 W czasie remontu krà˝ownik otrzyma∏ ra- symalny pu∏ap 6700 m. Praktyczna szybko- dowództwo Kriegsmarine – OKM wyda∏o dar FuMO 21 o mocy 8 kW, pracujàcy strzelnoÊç tych dzia∏ wynosi∏a 120 strza∏ów rozkaz natychmiastowej ewakuacji remon- w paÊmie 368 MHz, którego zasi´g wynosi∏ na minut´37. Dotychczasowe pojedyncze towanego okr´tu do Pillau (Pi∏awy, obecnie 14-16 km. Radar posiada∏ charakterystycz- dzia∏ka plot. kal. 20 mm zosta∏y zastàpione Ba∏tyjsk, Rosja).W czasie tej operacji krà- nà anten´ o wymiarach 2 x 4 m, zwanà poprzez 6 podwójnie sprz´˝onych dzia∏ plot. ˝ownikiem dowodzi∏ ju˝ nowy dowódca tocznie „Materacem”, która zosta∏a za- kal. 20 mm FlaMG C 38 LM 44. KzS (kmdr) Wolfgang Kähler, który objà∏ montowana na maszcie bojowym w miej- RównoczeÊnie dokonano tak˝e prze- to stanowisko w styczniu 1945. Na pok∏ad scu dotychczasowego dolnego reflektora zbrojenia artylerii g∏ównej, montujàc okr´tu za∏adowano zdj´te uzbrojenie i co bojowego35. RównoczeÊnie w czasie trwa- w miejsce pochodzàcych jeszcze z czasów wa˝niejsze zdemontowane cz´Êci si∏owni, nia remontu w lipcu 1942 roku nastàpi∏a I wojny Êwiatowej dzia∏ kal. 150 mm SK zaÊ w nocy 25 stycznia 1945 równie˝ „∏adu- nast´pna zmiana dowódcy okr´tu, którym L/45 C 16, nowoczesne dzia∏a kal. 150 mm nek specjalny”. By∏y to trumny z doczesny- zosta∏ KzS (kmdr) Friedrich Traugott TBK L/48 C 36, mi szczàtkami marsza∏ka Hindenburga, Schmidt. Remont zakoƒczono w listopa- Przeznaczone dla niszczycieli wz. 1936, prezydenta Niemiec (Republiki Weimar- dzie 1942. popularnego typu Narvik. Nowe dzia∏a wy- skiej) i jego ma∏˝onki, ewakuowane z wysa- Emden by∏ pierwszym du˝ym okr´tem strzeliwa∏y wa˝àce 43,5 kg pociski z pr´dko- dzonego w powietrze przez samych Niem- Kriegsmarine, który w dniu 7 listopada Êcià poczàtkowà 835 m/s na maksymalnà ców mauzoleum bitwy pod Tannenber- 1942 przeszed∏ przez nowo zbudowanà Âlu- odleg∏oÊç 21 950 m przy kàcie podniesienia giem. W nocy 25 stycznia 1945 o godz.03.00 z´ IV (tzw. Raeder-Schleuse) dokonujàc lufy +30°. Praktyczna szybkostrzelnoÊç Emden opuÊci∏ Królewiec na holu lodo∏a- tym samym uroczystego otwarcia tego urzà- dzia∏ TBK L/48 wynosi∏a 5 – 6 strza∏ów macza kierujàc si´ do pobliskiej Pi∏awy (Pil- dzenia hydrotechnicznego. W czasie uro- na minut´. lau). Tam „∏adunek specjalny” niezw∏ocznie czystoÊci na pok∏adzie krà˝ownika znajdo- Po zakoƒczeniu przezbrojenia Emden prze∏adowano na pok∏ad transportowca wa∏ si´ dowódca Kriegsmarine wielki adm. zosta∏ skierowany na wody norweskie, Pretoria39, który ruszy∏ na zachód, Erich Raeder, dla którego by∏ to ostatni po- gdzie w miesiàcu wrzeÊniu 1944 zosta∏ anaokrćie rozpocz´te poÊpieszne prace byt na tym okrćie. Jednostka powróci∏a okr´tem flagowym jednostek minowych nad doprowadzeniem do stanu technicznej do swych zwyczajnych rejsów szkolenio- operujàcych w oparciu o baz´ w Horten. sprawnoÊci jednej z si∏owni. Ostatecznie wych po Ba∏tyku prowadzonych g∏ównie Okr´ty te prowadzi∏y dzia∏ania minowe krà˝ownik wyszed∏ samodzielnie z Pillau w oparciu o baz´ Gotenhafen (Gdynia). na wodach Skagerraku. W dniach 19-21 1 lutego z jednà pracujàcà si∏ownià kierujàc Dzia∏alnoÊç szkoleniowa trwa∏a przez ca- wrzeÊnia krà˝ownik uczestniczy∏ w stawia- si´ na zachód by po trwajàcym 6 dób rejsie ∏y rok 1943, wówczas liczebnoÊç za∏ogi niu pola minowego XXXW „Klaudius”, w trudnych warunkach zimowego Ba∏tyku okr´tu wzros∏a do 683 ludzi, w tym 30 ofice- w dniach 1-2 paêdziernika pola XXXIIb przy sta∏ym zagro˝eniu ze strony radziec- rów oraz zaokr´towani kursanci. W lutym „Caligula”, a 5-6 tego miesiàca pola kiego lotnictwa i okr´tów podwodnych, 1943 r. podczas rutynowych çwiczeƒ na wo- XXXIIa „Vespasia”. Kolejnà operacj´ dach Zatoki Gdaƒskiej Emdena trafi∏a jego o kryptonimie „Augustus” zaplanowanà w∏asna, tzn. wystrzelona przez niego torpe- na dzieƒ 14 paêdziernika odwo∏ano z uwa- 34. by∏y to krà˝owniki Nürnber, Leipzig, Köln i Emden. 35. wg Sieche E., Niemieckie radary morskie do 1945 da çwiczebna (awaria ˝yroskopu), za spra- gi na ogromne zagro˝enie ze strony panujà- roku, cz. I i II, „OW” nr 17 i 18, 1996/97, natomiast wg wà której krà˝ownik pow´drowaç musia∏ cego w powietrzu alianckiego lotnictwa. Koop G., Schmolke K.L., German light…, na pok∏adzie krà˝ownika zainstalowany zosta∏ radar FuMB. na kilka dni do suchego doku w Gdaƒsku, W miesiàcach jesiennych okr´t uczestni- 36. wg Stehr WFG, Breyer S., Leichte und mittlere… majàc nast´pnie niema∏e problemy z jego czy∏ w operacjach transportowych i eskor- 37. wg StehrWFG, Breyer S., Leichte und mittlere… opuszczeniem. We wrzeÊniu 1943 dowódz- towych g∏ównie na wodach Fiordu Oslo, 38. Köln – niem. krà˝ownik lekki, zbud. 1926-1930, wyp. 6650/8130 t, 174 x 15,3 x 6,3 m, turbiny parowe two jednostki objà∏ KzS (kmdr) Hans He- choç 1 listopada 1944 towarzyszy∏ w czasie 60 000 KM + diesel 18 000 KM, pr´dkoÊç 32 w., uzbr.: ningst, którego w lutym 1944 zmieni∏ FK odholowania uszkodzonego w Zatoce 9 x 150 mm, 4 x 88 mm plot., 8 x 37 mm plot., 8 x 20 mm (kmdr por.) Hans Eberhard Meisner. Freybergvik krà˝ownika Köln38. plot., 12 wt. kal. 500 mm, 2 wodnosamoloty, za∏oga 850 ludzi. Stan techniczny by∏ dobry, czego najlep- W dniu 9 grudnia 1944 roku na wodach 39. Pretoria – niem. statek pasa˝erski, zbud. 1936, 16 szym dowodem mo˝e byç fakt, ˝e w czasie Fiordu Oslo Emden wszed∏ na mielizn´, 632 BRT, 9572 NRT, 9.800 DWT, 176 x 21 x? m, turbiny parowe 14 200 KM, pr´dkoÊç 18 w., 540 miejsc pasa˝er- prób w roku 1942, a wić po 17 latach inten- której zdo∏a∏ si´ samodzielnie uwolniç na- skich, za∏oga 247 ludzi, w czasie II wojny Êwiatowej sywnej eksploatacji, si∏ownia jeszcze umo˝- zajutrz, uszkodzony zosta∏ jednak przy tym okr´t mieszkalny I U-bootlehrdivision.

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 27 Niemiecki krà˝ownik lekki Emden (III) osiàgnàç w dniu 6 lutego 1945 Kiloni´. Tam Emden, pierwszy krà˝ownik Republiki 2. Breyer S., Koop G., Die Deutsche Kriegsmarine 1935- w stoczni Deutsche Werke zamierzano Weimarskiej, który na dobrà spraw´ by∏ 1945, Bd 4, Friedberg 1994. kontynuowaç rozpocz´ty remont. Prace bardziej jednostkà doÊwiadczalnà ni˝ czysto 3. Breyer S., Die deutschen Zerstörer (Teil 1),”Marine Ar- stoczniowe by∏y jednak utrudnione z uwagi bojowà, czego najlepszym dowodem mo˝e senal” Bd 33 Wölfersheim-Berstadt 1995. na prowadzone systematycznie naloty byç fakt, ˝e sami Niemcy bardzo szybko 4. Dr Z. Freivogel, Beute-Zerstörer und Torpedoboote der alianckich bombowców. Na prze∏omie przeklasyfikowali go na jednostk´ szkolnà, Kriegsmarine, „Marine Arsenal” Bd 46, Wölfersheim- marca i kwietnia 1945 obowiàzki dowódcy wykaza∏ si´ wcale niez∏ymi w∏aÊciwoÊciami -Berstadt 2000. jednostki pe∏ni∏ czasowo FK (kmdr por.) morskimi. Âwiadczà o tym dobitnie dalekie 5. Conway’s All the World’s Fighting Ships 1860-1905, Ernst Ludwig Wickmann. oceaniczne rejsy szkoleniowe w okresie London 1979. W dniu 11 marca 1945 po˝ar zniszczy∏ mi´dzywojennym, gdy w toku 9 kolejnych 6. Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906-1921, cz´Êç dziobowej nadbudówki i lewoburto- podró˝y okr´t pozostawa∏ poza macierzy- London 1985. wà wyrzutni´ torpedowà krà˝ownika, stymi wodami ∏àcznie przez 76 miesi´cy, 7. Diere H., Scapa Flow 1919 w „Marine Kalender der a3kwietnia bezpoÊrednie trafienie znios∏o op∏ywajàc w tym czasie mi´dzy innymi dwu- DDR 1982”, Berlin 1981. praktycznie przedni komin. Pot´˝ny nalot krotnie Êwiat. Zagraniczne podró˝e szkolne 8. Gröner E., Die deutschen Kriegsschiffe 1815-1945, bd brytyjskiego lotnictwa na Kiloni´ w nocy nie tylko stanowi∏y doskona∏à okazj´ do za- I, München 1966. z9/10 kwietnia 1945, w trakcie którego prezentowania Êwiatu osiàgni´ç Niemiec, 9. Hildebrand H.H., Röhr A., Steimetz H-O., Die deut- zrzucono ∏àcznie 2634 t bomb, spowodowa∏ ale tak˝e dawa∏y mo˝liwoÊç zapoznania si´ schen Kriegsschiffe – Biographien, Ratingen bdw. dalsze powa˝ne uszkodzenie rufy jednostki. licznych oficerów tak obecnych jak i przy- 10. Koop G., Schmolke K.L., German light cruisers of Po nocnym bombardowaniu 13/14 kwietnia sz∏ych, z warunkami nawigacyjnymi na od- World War II, Annapolis 2002. okr´t zosta∏ odholowany ze stoczni do He- leg∏ych wodach, co okaza∏o si´ niezmiernie 11. Kosiarz E. Pierwsza wojna Êwiatowa na Ba∏tyku, ikendorfer Bucht, gdzie osiad∏ na dnie z 15° przydatne w toku operacji prowadzonych Gdaƒsk 1979. przechy∏em na lewà burt´. przez niemieckich „korsarzy” nawodnych 12. Lohmann W., Hildebrand H.H., Die Deutsche Krieg- W dniu 26 kwietnia 1945 roku uszkodzo- jak i okr´ty podwodne w toku II wojny smarine 1939-1945, Gliderung-Einsatz-Stellenbesetzung, ny krà˝ownik zosta∏ oficjalnie wycofany ze Êwiatowej. Bad Neuheim 1956/62, Bd I. s∏u˝by w Kriegsmarine, a jego za∏og´ skie- W toku tych dzia∏aƒ jednostka nie wyka- 13. Pertek J., Od Reichsmarine do Bundesmarine, Po- rowano do dzia∏aƒ na làdzie, pozostawiajàc za∏a si´ niczym specjalnym, czym zresztà znaƒ 1966. na pok∏adzie jedynie 20 osobowy oddzia∏. nie by∏a ˝adnym wyjàtkiem wÊród niemiec- 14. Pertek J., NapaÊç morska na Dani´ i Norwegi´, Po- W dniu 3 maja 1945 roku w∏aÊnie ta szkie- kich krà˝owników lekkich, które w obliczu znaƒ 1975. letowa za∏oga wysadzi∏a w powietrze za po- wymogów wojny okaza∏y si´ jednostkami 15. Piwowoƒski J., Korsarze dwóch wojen, Kraków 1994. mocà materia∏ów wybuchowych uszkodzo- przestarza∏ymi i ma∏o przydatnymi. 16. Rothe C., Deutsche Ozean-Passagierschiffe 1919 bis ny wrak Emden, który ostatecznie zatonà∏ Nie od rzeczy jest równie˝ przypomnieç, 1985, Berlin 1987. w punkcie o wspó∏rz´dnych 52°22” N ˝e z grona 16 oficerów, którzy dowodzili 17. Sieche E., Niemieckie radary morskie do 1945 roku i 10°10” E. krà˝ownikiem w czasie jego s∏u˝by, a˝ 12 cz. I i II, „OW” nr 17 i 18, 1996/1997. Po zakoƒczeniu wojny wrak by∏ systema- otrzyma∏o admiralskie szlify, w tym 1 sto- 19. Stehr WFFG, Breyer S., Leichte und mittlere Artille- tycznie rozbierany na z∏om bezpoÊrednio pieƒ wielkiego admira∏a, 2 admira∏a, 7 wi- rie auf deutschen Kriegsschiffen, „Marine Arsenal”, Son- na miejscu zatoni´cia (in situ). Prace te zo- ceadmira∏a a dalszych 2 kontradmira∏a. derheft, Bd 18, Wölfersheim-Berstadt 1999. sta∏y zakoƒczone w roku 1948 lub jak tego 20. Trubicyn S.B., Legkije krejsera Giermaniji (1914-1918 chcà inne êród∏a dopiero w 1950. Bibliografia: gg.), Sankt Petersburg 1997. 1. Breyer S., Schulkreuzer „EMDEN”, „Marine Arse- 21. Whitley M.J., German cruisers of World War II, Lon- *** nal” Bd 31, Wölfersheim-Berstadt 1995. don 1985.

Ci´˝ko uszkodzony krà˝ownik przeholowano w kwietniu 1945 r. do Zatoki Heikendorf (Heikendorfer Bucht) gdzie zosta∏ osadzony na dnie. Tam te˝ rozebrano go na z∏om („in situ”). fot. zbiory Siegfried Breyer

28 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE cz´Êç II Zvonimir Freivogel (Niemcy)

Na pok∏adzie Fenice trwa w∏aÊnie szkolenie za∏ogi. Fotografi´ wykonano w czerwcu 1943 r. Dobrze widoczne obie zrzutnie bomb g∏´binowych typu „Gat- teschi”. fot. „Storia Militare”

WłoskieWłoskie korwetykorwety typutypu GabbianoGabbiano

Geneza korwet typu Gabbiano 1981. Punktem wyjÊcia do prac projekto- na ogólnà jakoÊç budowy! Zalicza∏y si´ Jak ju˝ wspominano w cz´Êç 1, do sku- wych nad typem nowych korwet by∏a jed- do nich: „Ansaldo” w Genui, „Breda” tecznego zwalczania nieprzyjacielskich nostka o wypornoÊci 580 ton, z przewidywa- wPorto Marghera (przedmieÊcie Mestre okr´tów podwodnych w∏oskiej marynarce nym uzbrojeniem, sk∏adajàcym si´ z dwóch ko∏o Wenecji), nale˝àca do koncernu „An- wojennej potrzebne by∏y jednostki Êredniej armat kal. 100 mm, pićiu zdwojonych pod- saldo” „Cerusa” w Voltri (na przedmie- wielkoÊci, które mo˝na by by∏o zbudowaç staw armat plot. kal. 20 mm i dwóch zrzut- Êciach Genui), dwie filie „Cantieri Riuniti w du˝ej liczbie, wić za jednym pociàgni´- ni bomb g∏´binowych. W wariancie z grud- dellÀdriatico (CRDA) w Monfalcone ciem pióra zamówiono, niejako na „pniu” nia 1941 r. wypornoÊç korwet wzros∏a iTrieÊcie, „Navalmeccanica” w Castellama- od razu 60 korwet, co dla Regia Marina by- do 600 ton; „zdj´to” rufowà armat´ kal. re di Stabia (na po∏udnie od Neapolu) ∏o liczbà wrćz astronomicznà! W trakcie 100 mm, wzmacniajàc jednoczeÊnie wypo- i „Odero Terni Orlando” (OTO) wLivorno. budowy nowych jednostek nie zezwolono sa˝enie ZOP, które wzros∏o do oÊmiu mio- Ostateczny projekt sporzàdzony we na jakiekolwiek eksperymenty, czy ulepsze- taczy bomb g∏´binowych. Kolejny wariant wrzeÊniu 1942 r. przez g∏ównego konstruk- nia, gdy˝ mog∏o si´ to odbiç niekorzystnie z maja 1942 r. przypomina ju˝ bardzo osta- tora, in˝. Leonardo Fea (który opracowa∏ na jej tempie. Przys∏owie mówi, ˝e „lepsze tecznà wersj´ korwet typu Gabbiano „in na- równie˝ wspomniany ju˝ projekt jednostki jest wrogiem dobrego”, wić ewentualne tura”, gdy˝ przewidywana wypornoÊç wzro- o wypornoÊci 400 ton) przewidywa∏ okr´t zmiany w planach przysz∏ych „super – kor- s∏a do 613 ton, na rufie ustawiono dwie o wypornoÊci standard 659-673 ton. Ró˝ni- wet”, czy te˝ fregat zamierzano przeprowa- zrzutnie bomb g∏´binowych typu „Gatte- ce w wypornoÊci uzale˝nione by∏y od tego, dziç póêniej, kiedy liczba oddanych do s∏u˝- schi”, na obu burtach zainstalowano w su- czy stocznia budujàca danà korwet´ zasto- by jednostek nowej klasy osiàgnie zadawa- mie osiem wyrzutni bomb g∏´binowych; do- suje technik´ spawania, czy te˝ nitowania lajàcy stan. Na podstawie analizy poniesio- datkowo uzbrojenie uzupe∏nia∏y dwie, zdj´- kad∏uba. W tym przypadku wypornoÊç ca∏- nych strat przewidywano, ˝e nowe korwety te ze starszych okr´tów wyrzutnie torpedo- kowita wynosiç by mia∏a 728-743 ton. „prze˝yjà” co najwy˝ej pó∏ roku, wić we kal. 450 mm, co pozwala domniemywaç, Stocznie „Ansaldo”, „CRDA” i „Breda” do ich produkcji u˝yto taƒszej stali toma- ˝e konstruktorom niezwykle trudno by∏o mia∏y dobrze opanowanà sztuk´ spawania, sowskiej zamiast posiadanej w bardzo ogra- si´ rozstaç z tym typem uzbrojenia, liczàc stàd budowane przez nich korwety charak- niczonej iloÊci stali martenowskiej. Na iro- zapewne, ˝e nowe jednostki b´dà mia∏y teryzujà si´ mniejszà wypornoÊcià, nato- ni´ losu zakrawa fakt, ˝e wi´kszoÊç przed- okazj´ do przeprowadzenia skutecznego miast „OTO” i „Navalmeccanica” pozosta- wczeÊnie „skazanych” na z∏o˝enie – i to ataku torpedowego1. ∏y przy sprawdzonej technice nitowania w tak krótkim czasie – na o∏tarzu boga woj- Budow´ nowych jednostek zlecono w su- wiàzaƒ kad∏uba, co by∏o przyczynà, ˝e ich ny jednostek wesz∏o w sk∏ad nowej, powo- mie siedmiu stoczniom, którym pozostawio- jennej floty Republiki W∏och, kontynuujàc no równie˝ mo˝liwoÊç wykonania ró˝nych 1. przypomina to troch´ zakorzenionà od czasów admira∏a Tirpitza w niemieckim budownictwie okr´towym swojà s∏u˝b´ a˝ do lat siedemdziesiàtych cz´Êci wyposa˝enia wedlug w∏asnego uzna- tendencj´ pozostawiania na wyposa˝eniu jednostek tej XX wieku, a jedna z nich nawet do roku nia, o ile nie mia∏o to negatywnego wp∏ywu groênej broni (tzw. Torpedodenken) – przyp. t∏um.

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 29 W∏oskie korwety typu Gabbiano

Trzy projekty korwet ZOP bazujàce na planach jednostki o wypornoÊci 400 ton: wariant okr´tu o wypornoÊci 613 ton przypomina ju˝ jednostk´ typu Gabbiano, z tà ró˝nicà, ˝e liczb´ dzia∏ek plot, kal. 20 mm zredukowano póêniej z dziesi´ciu do siedmiu. rys. „Storia Militare”

30 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE W∏oskie korwety typu Gabbiano

Stocznia Castellamare di Stabia w sierpniu 1943. Na drugim planie Cavaletta (C 31). Przed nià zgodnie ze wskazówkami zegara kad∏uby korwet Libellula, Farfalla i Crisalide. fot. „Storia Militare” jednostki mia∏y wi´kszà wypornoÊç. W pro- nych. Wojn´ przetrwa∏o tylko 19 w∏oskich armat plot. kal. 20 mm. Kad∏ub podzielony jekcie korwet uwzgl´dniono równie˝ pozy- jednostek; kolejne 3 odnaleziono w stocz- by∏ na 16 wodoszczelnych przedzia∏ów. tywne cechy wczeÊniejszych projektów, jak niach i po dokoƒczeniu budowy zasili∏y flo- Zbudowany z metali lekkich pomost dowo- np. kszta∏t kad∏uba starych torpedowców t´ powojennych W∏och. Jak ju˝ wspomnia- dzenia by∏ wysoki na dwa pok∏ady: na ni˝- typu «PN» z I wojny Êwiatowej, zastosowano wy˝ej, wspomniane jednostki s∏u˝y∏y szym znajdowa∏o si´ pomieszczenie z many równie˝ na stawiaczach min typu Ostia, do lat siedemdziesiàtych XX w., najpierw pami i radiostacjà, a na wy˝szym zamkni´ty który zapewnia∏ bardzo dobre w∏aÊciwoÊci jako tra∏owce, a nast´pnie w charakterze pomost nawigacyjny. Nad nim z kolei na- morskie. okr´tów obrony przeciwlotniczej i korwet st´pny pomost, tym razem odkryty. To z je- Sklasyfikowane jako „corvette caccia- do zwalczania okr´tów podwodnych. go platformy dowodzono jednostkà, co by- sommergibili” – czyli korwety ZOP – jed- ∏o swoistym novum we w∏oskiej marynarce nostki otrzymaç mia∏y nazwy nawiàzujàce Kad∏ub i nadbudówki wojennej. Na wspomnianym, najwy˝ej do starej broni palnej, siecznej i k∏ujàcej Przy budowie mierzàcego 63,15 m w linii umieszczonym pomoÊcie znajdowa∏o si´ (stocznia „Breda”), ptaków („Ansaldo”, wodnej (d∏ugoÊç maksymalna=64,40 m) ko∏o sterowe i dalmierz o d∏ugoÊci bazowej „Cerusa”), zwierzyny ∏ownej (OTO) i po- kad∏uba zastosowano wzd∏u˝o-poprzeczny 2 m, za pomocà którego kierowano ogniem staci z mitologii rzymskiej (obie stocznie uk∏ad wiàzaƒ. Âródokr´cie niczym plaster artylerii g∏ównej. Przed pomostem dowo- CRDA). Budow´ wspomnianych korwet miodu podzielony zosta∏ wzd∏u˝nymi i po- dzenia na wysi´gniku ustawiona by∏a pier- rozpocz´to pod koniec 1941 r. i do momen- przecznymi wr´gami, natomiast na dziobie Êcieniowa antena radionamiernika, nato- tu wycofania si´ W∏och z wojny po stronie i rufie zdecydowano si´ wy∏àcznie na owr´- miast za nim umiejscowiony by∏ lekko na- „Osi” zdo∏ano ukoƒczyç w sumie 29 jedno- ˝enie poprzeczne. SzerokoÊç kad∏uba wy- chylony ku rufie maszt ze stengà do podno- stek. Liczba planowanych poczàtkowo kor- nosi∏a 8,71 m, a jego zanurzenie by∏o sto- szenia flag sygna∏owych, Êwiate∏ nawigacyj- wet zmniejszona zosta∏a w mi´dzyczasie sunkowo ma∏e; tylko 2,53 m, aby maksy- nych czy rozpoznawczych. Przed masztem do 58. Du˝a liczba pozosta∏ych, b´dàcych malnie zmniejszyç p∏aszczyzn´ celu dla tor- znajdowa∏a si´ kratownicowa nadbudowa, w ró˝nym stadium budowy i kilka ju˝ goto- ped. Pok∏ad g∏ówny przebiega∏, bez usko- na szczycie której ustawiona by∏a platforma wych korwet wpad∏o w r´ce Niemcom. Nie- ków, od dziobu do rufy. Nad nim, w cz´Êci z reflektorem. Za wspomnianym masztem które z nich ukoƒczone (w sumie 15 jedno- dziobowej rozciàga∏ si´ si´gajàcy do po∏owy zwieƒczonym „bocianim gniazdem” usta- stek typu Gabbiano wesz∏o do s∏u˝by kad∏uba pok∏ad dziobowy, na którym wiony by∏ lekko odchylony ku rufie, owalny pod niemieckà banderà) zosta∏y przez nich za nadbudówkà dziobowà znajdowa∏a si´ wswym przekroju i zw´˝ajàcy si´ ku rufie jako U-Bootjäger (UJ), czyli Êcigacze okr´- pok∏adówka stanowiàca zarazem podstaw´ komin. Do tylnej kraw´dzi masztu przyle- tów podwodnych, z których to wi´kszoÊç komina. W jej tylnej cz´Êci rozmieszczono ga∏ kolejny wysi´gnik do instalowania anten zosta∏a zniszczona w trakcie dzia∏aƒ wojen- fundamenty pod dwie zdwojone podstawy radiowych.

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 31 W∏oskie korwety typu Gabbiano

Korweta Egeria na krótko przed wodowaniem z wymalowanà na dziobie wiàzkà rózg liktorskich (god∏em partii faszystowskiej) i w charakterystycznym kamufla˝u. Zniszczona zosta∏a w lutym 1944 r. jako niemiecki UJ 201. fot. zbiory Achille Rastelli Korweta Grillo w trakcie budowy. Komin przed zamontowaniem odstawiono na pok∏ad rufowy. Po lewej i prawej stronie inne znajdujàce si´ w stoczni jednostki tego typu. Prawdopodobnie chodzi o korwety Lucciola i Cicala, które razem z Grillo zniszczone zosta∏y jeszcze przed ukoƒ- czeniem budowy. fot. zbiory Achille Rastelli

32 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE W∏oskie korwety typu Gabbiano

Moment wodowania korwety Procellaria, która prezentuje swojà eleganckà sylwetk´ i zwartà budow´. Niespe∏na rok póêniej jednostka zosta- ∏a utracona. fot. zbiory Achille Rastelli Ster pó∏zrównowa˝ony o powierzchni wodne poruszaç si´ musia∏y mo˝liwie cicho. do wa∏ów g∏ównych. W tym przypadku ko- 5,12 m2 wychyla∏ si´ pod maksymalnym kà- Stàd dà˝noÊç do nap´du generujàcego nieczne jednak by∏o od∏àczenie od nich sil- tem 35 stopni. Stanowisko steru znajdowa- mo˝liwie ma∏o wibracji i szumów. G∏ówne ników wysokopr´˝nych. Ka˝dy z silników ∏o si´ na odkrytym mostku, o czym mowa urzàdzenie nap´dowe stanowi∏y dwa sied- elektrycznych przy 140 obrotach na minut´ by∏a wy˝ej, a rezerwowe stanowisko w po- miocylindrowe, dwusuwowe silniki wysoko- osiàga∏ moc 75 KM (55 kW), którà dostar- mieszczeniu maszynki sterowej. Jednostki pr´˝ne typu FIAT M407 zgrupowane w po- cza∏o 60 ogniw galwanicznych. Wykorzystu- wyposa˝ono w trzy kotwice: dwie patento- mieszczeniu maszynowni na Êródokrćiu. jàc moc akumulatorów jednostki poruszaç we Halla o masie 900 kg na dziobie – ale Ich spaliny odprowadzane by∏y przez bez- si´ mog∏y przez okres od dwóch do trzech korzystaç mo˝na by∏o tylko z jednej – gdy˝ szumne przewody do komina. Wspomnia- godzin z pr´dkoÊcià 5 w´z∏ów (po tym cza- korwety mia∏y tylko jeden kabestan. Trzecia ne silniki mia∏y moc 1750 KM (1286,7 kW), sie konieczne by∏o ponowne ∏adowanie ba- kotwica, patentowa Killicha („kotwica ad- a przenoszona na dwie Êruby nap´dowe terii). W praktyce wspomniane rozwiàzanie miralicji”) znajdowa∏a si´ w rezerwie na le- o Êrednicy 1,8 m moc gwarantowa∏a okaza∏o si´ byç ma∏o szcz´Êliwe, wić wej burcie obok pomostu dowodzenia. przy 430 obrotach na minut´ rozwinićie po wojnie zrezygnowano z akumulatorów, Sprz´t komunikacyjny i ratunkowy obejmo- maksymalnej pr´dkoÊci 17-18 w´z∏ów. a silniki elektryczne zamieniono w genera- wa∏: motorówk´ (na prawej burcie), dwie Pierwsza oddana do s∏u˝by szesnastka jed- tory pràdotwórcze. szalupy wios∏owe oraz szeÊç zgrupowanych nostek osiàgn´∏a na próbach (bez uzbroje- Celem usuwania szkód powsta∏ych w trzy pary tratew ratunkowych „Carleya”, nia) moc 3700-4300 KM i pr´dkoÊç 18,7- w czasie akcji bojowych ka˝da jednostka które rozmieszczone by∏y na pok∏adzie 19,4 w (przy wypornoÊci 700 ton). Silniki podzielona zosta∏a na trzy sekcje, a za∏oga dziobowym przed pomostem, na specjal- wysokopr´˝ne uruchamiano za pomocà na dwie grupy. Sterownia s∏u˝y∏a za centra- nych platformach po obu stronach nadbu- spr´˝onego powietrza, a ich czas reakcji wy- l´, z której prowadzono akcj´ ratunkowà. dówki i na zrzutniach bomb g∏´binowych. nosi∏ 15 minut, co oznacza, ˝e jednostki by- Do gaszenia ewentualnych po˝arów dyspo- Poniewa˝ jednostki budowane by∏y przez ∏y w stanie wyjÊç w morze w kwadrans nowano trzema pompami wodnymi i jede- ró˝ne stocznie ró˝ni∏y si´ wić one od siebie po otrzymaniu rozkazu (takimi osiàgami nastoma hydrantami. Maszynowni´ i ko- si∏à rzeczy ró˝nymi szczegó∏ami, jak np. nie móg∏ si´ poszczyciç ˝aden „parowy” Êci- mory amunicyjne chroni∏ automatyczny kszta∏tem ˝urawików, wyglàdem pomostu, gacz okr´tów podwodnych!). Zapas paliwa system zraszania. ostatecznym kszta∏tem komina, czy steng. to 70 ton oleju nap´dowego zgromadzone Wi´ksze ró˝nice w wyglàdzie zewn´trznym w 14 zbiornikach, które znajdowa∏y si´ Uzbrojenie i wyposa˝enie ZOP uwidoczni∏y si´ jednak dopiero po przepro- w podwójnym dnie. Zasi´g jednostek wy- Poniewa˝ jednostki zaprojektowano jako wadzonej w latach 1951-1956 modernizacji. nosi∏ 3450 mil morskich przy 10 w´z∏ach eskortowce, które g∏ównie chroniç mia∏y wzgl. 1450 mil/18 w. konwoje, uzbrojone zosta∏y w broƒ do Urzàdzenia nap´dowe Silniki elektryczne znajdowa∏y si´ w po- zwalczania samolotów i okr´tów podwod- Poniewa˝ korwety mia∏y tropiç czajàce mieszczeniu generatora mieszczàcym si´ nych. Najsilniejszym komponentem artyle- si´ pod powierzchnià morza okr´ty pod- za maszynownià i mo˝na je by∏o pod∏àczyç ryjskim by∏a pojedyncza armata uniwersal-

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 33 W∏oskie korwety typu Gabbiano

mia∏ mas´ 13,2 kg. Wystrzeliwa- ne pociski opuszcza∏y luf´ z maksymalnà pr´dkoÊcià 855 m/sek. Maksymalna dono- ÊnoÊç armaty kal. 100 mm – na którà przypada∏o 200 poci- sków i 60 pocisków oÊwietlajà- cych – to 15 400 m, a jej szybko- strzelnoÊç wynosi∏a 10 strza∏ów na minut´. Pociski z komory amunicyjnej dostarczane by∏y za pomocà elektrycznego po- dajnika, który w ciàgu jednej minuty transportowa∏ siedem pocisków. Pewnà ciekawostkà jest fakt, ˝e we w∏oskiej flocie armaty plot. kalibru 20 mm zaliczane by∏y do „ci´˝kich karabinów maszynowych”, a to za sprawà oficjalnie przyj´tej klasyfikacji Âródokrćie korwety Fenice w wojennym kamufla˝u. fot. zbiory Achille Rastelli ma∏okalibrowej artylerii plot, zgodnie z którà wszystkie arma- na (do zwalczania celów morskich i po- cowaniem nast´pujàcych modeli (model- ty plot. poni˝ej kalibru 47 mm zaliczane by- wietrznych) kal. 100 mm L/47 model OTO lo): 1931, 1935, 1937. Ostatni z wymienio- ∏y do karabinów maszynowych., spoÊród 1937 z maskà przeciwod∏amkowà. Wspo- nych jako pierwszy wszed∏ na uzbrojenie których rozró˝niano: mniana armata ustawiona zosta∏a na pok∏a- jednostek typu Spica (podtyp Aliseo). Mak- – ci´˝kie karabiny maszynowe (mitra- dzie dziobowym, w sporej odleg∏oÊci symalny kàt podniesienia armaty wynosi∏ gliere) o kalibrze powy˝ej 13,2 mm oraz od kompleksu nadbudówki, co mia∏o jej tylko 60 stopni, co nie przyczynia∏o si´ – lekkie karabiny maszynowe (mitraglia- umo˝liwiç prowadzenie ognia w kierunku do skutecznego zwalczania samolotów. trici) o kalibrze 13,2 mm i poni˝ej. sektorów znajdujàcych si´ za rufà. Produkt Najwi´ksza depresja wspomnianej armaty Zamiast przewidywanych w pierwszych firmy OTO by∏ ulepszonà wersjà modelu to – 10 stopni. Ca∏a armata mia∏a mas´ projektach pićiu zdwojonych podstaw kal. Minisini, który z kolei bazowa∏ na zdobycz- 6765 kg, z czego na luf´ z zamkiem przypa- 20 mm korwety wyposa˝ono ostatecznie nych austro-w´gierskich armatach kal. da∏o 2275 kg. Ogieƒ prowadzono za pomo- w trzy pojedyncze armaty plot. kal. 20 mm 100 mm Zak∏adów Âkoda z okresu I wojny cà amunicji scalonej; pojedynczy pocisk L/70 typu Scotti IF model 1939 lub typu Êwiatowej. Prowadzone we W∏oszech prace mia∏ mas´ 26 kg. Pocisk od∏amkowo-burzà- Scotti OM model 1941, które ustawiono nad pojedynczà armatà zaowocowa∏y opra- cy wa˝y∏ 13,8 kg, a pocisk przeciwlotniczy na pok∏adzie dziobowym w nast´pujàcej konfiguracji: 1 x 1 za armatà kal. 100 mm, Wzmo˝ona czujnoÊç – przynajmniej przed operatorem kamery – na pok∏adzie korwety Dria- 2x 1 po obu stronach bry∏y nadbudówki de. Zauwa˝yç równie˝ mo˝na armat´ kal. 100 mm i jedno z dzia∏ek plot. kal. 20 mm typu Scotti. fot. zbiory Achille Rastelli oraz dwa zdwojone stanowiska tego samego kalibru L/65 typu Breda model 1935 (których lufy, posadowione jedna nad dru- gà, przesuni´te by∏y wzgl´dem osi symetrii na boki, przy czym lewa lufa przesuni´ta by∏a pod skosem i znajdowa∏a si´ wy˝ej od prawej) na nadbudówce, za kominem. Te ostatnie stanowi∏y rozwinićie ci´˝kich karabinów maszynowych Breda kal. 13,2 mm model 1931, które wchodzi∏y w sk∏ad uzbrojenia wszystkich jednostek Regia Marina. Masa zdwojonej podstawy wynosi∏a 2330 kg. Obs∏ugiwana by∏a przez pićiu ludzi. Masa pojedynczej, ch∏odzonej powietrzem lufy wynosi∏a 72 kg, pojedynczego pocisku 0,134 kg, a ∏adunku miotajà- cego (balistyt2 wzgl. proch F.C.4) 0,038 kg. Pociski umieszczone by∏y po 12 w p∏askich magazynkach. Pewnà ciekawostk´ stanowi fakt, ˝e puste ∏uski powraca∏y automatycz- nie do magazynku. Zdwojona podstawa

2. Balistyt – rodzaj prochu bezdymnego wytwarzane- go z u˝yciem trudno lotnego rozpuszczalnika, np. nitro- gliceryny, nitroglikolu. Przyp. red.

34 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE W∏oskie korwety typu Gabbiano mog∏a si´ przemieszczaç w p∏aszczyênie pionowej mi´dzy +100° a -10°. Pr´dkoÊç poczàtkowa pocisku u wylotu lufy wynosi∏a oko∏o 840 m/sek, najwi´ksza donoÊnoÊç to 5500 m, maksymalny pu∏ap okreÊlano wprawdzie na 2900 m, ale wspomniana la- weta skutecznie zwalcza∏a samoloty przeciwnika do pu∏apu 2500 m. Teoretyczna szybkostrzelnoÊç zdwojonej podstawy wynosi∏a 240 strza∏ów na minut´, ale praktyczna to 150. Armaty Scotti kal. 20 mm L/70 stanowi∏y dalsze rozwinićie opisanych wy˝ej armat Breda model 1935 20 mm L/65. Na wyposa˝enie floty w∏oskiej wchodzi∏y dwa ró˝ne modele: Scotti Isotta-Fraschini (IF) model 1939 i Scotti OTO-Melara (OM) model 1941. Ich charakterystyki by∏y bardzo podobne do modelu Breda i stosowano do nich ten sam typ amunicji, z jednà jednak ró˝nicà, ˝e ich szybkostrzelnoÊç by∏a nieco mniejsza (230 wzgl. 140 strza∏ów Pojedyncza armata plot. Breda kal. 37 mm w Muzeum Morskim w Splicie. fot. Zvonimir Freivogel na minut´). Na opisane wy˝ej siedem armat kal. Zdwojona podstawa dzia∏ plot. Breda kal. 20 mm w Muzeum Morskim w Splicie. 20 mm przypada∏o w sumie 18 200 poci- fot. Zvonimir Freivogel sków, które z komór amunicyjnych w´drowa∏y przez rz´dem ustawionych cz∏onków g∏´binowych typu „Gatteschi”, które wy- za∏ogi, którzy podawali jà rćznie. ró˝nia∏y si´ swoim charakterystycznym Do zwalczania okr´tów podwodnych i dosyç osobliwym wyglàdem; bardzo wyso- na korwetach znajdowa∏o si´ osiem miota- kà kratownicowà „klatkà” ze Êciankami czy bomb g∏´binowych (lanciabombe piro- bocznymi w kszta∏cie trapezu, w której pneumatici), po cztery na ka˝dej burcie po- wn´trzu znajdowa∏o si´ szeÊç ustawionych k∏adu g∏ównego, z których miotano 180 ki- logramowe niemieckie bomby g∏´binowe 3. Wasserbombe G (grössere Wassertiefen) o masie typu „G” (oficjalne niemieckie okreÊlenie 180 kg (w tym 60 kg ∏adunku wybuchowego); g∏´bokoÊç to WBG = Wasserbombe G3) lub w∏oskie nastawy – min. 6 m, maks. 120 m; pr´dkoÊç tonićia 3,5 m/sek. Strefa skutecznoÊci; zniszczenie okr´tu pod- typu „M” o masie 150 kg. Na rufie nato- wodnego w odleg∏oÊci 0-5,6 m; groêba jego zniszczenia miast znajdowa∏y si´ dwie zrzutnie bomb 5,6-17 m; groêba jego uszkodzenia 17-28 m. przyp. red.

1 kwiecieƒ 1941 – dzieƒ „otwartych drzwi” na korwecie Chimera; do poszczególnych stanowisk ró˝norodnej broni trudno si´ jest dopchaç. fot. zbiory Elio Andó

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 35 W∏oskie korwety typu Gabbiano

niemal pionowo wózków (carelli), konstrukcji ramowych ze szczeblami przypomi- najàcymi swym wyglàdem metalowe drabi- ny). Ka˝dy z wózków mieÊci∏ po dwie du˝e (typu WBG) lub cztery ma∏e bomby g∏´binowe (typu BGS, co dawa∏o w sumie 12 wzgl. 24 bomby g∏´binowe). Po zwolnieniu blokady wózek zje˝d˝a∏ w dó∏ zatrzymujàc si´ na wysokoÊci pok∏adu g∏ównego, a uwolnione bomby stacza∏y si´ jak po rów- nej pochy∏ej kontynuujàc nast´pnie swój ruch po si´gajàcych za ruf´ sk∏adanych pro- wadnicach w kszta∏cie odwróconych ku do- ∏owi p∏óz. Po wpadni´ciu do morza eksplo- dowa∏y nast´pnie na ró˝nych uprzednio na- stawionych g∏´bokoÊciach. Korwety zabiera∏y po 86 bomb g∏´binowych, z czego 64 Zrzutnia bomb g∏´binowych typu „Gatteschi”: u góry na korwecie Pellicano. Fotografi´ wykonano w roku 1952 w Genui. Poni˝ej widok na zrzutni´ bez bomb g∏´binowych. przechowywanych by∏o w magazynie miesz- fot. Armi delle Navi Italiane czàcym si´ za kabinami oficerskimi. Jednostki wyposa˝ono dodatkowo w dwie holowane torpedy do zwalczania okr´tów podwodnych (torpedini). Ich spuszczenie do wody nie nale˝a∏o bynaj- mniej do rzeczy ∏atwych, ale bardziej nie- bezpieczne by∏o ich operacyjne u˝ycie, nie mówiàc o ich ponownym podniesieniu z wody na pok∏ad! WartoÊç praktyczna wspomnianych torpedini by∏a w zasadzie równa zeru, gdy˝ opuszczaç jà mo˝na by∏o na maksymalnà g∏´bokoÊç 40 m, podczas gdy ówczesne okr´ty podwodne szuka∏y schronienia na znacznie wi´kszych g∏´bo- koÊciach, schodzàc do 100 m pod powierzchni´ morza. Wspomniane torpedy ZOP obs∏ugiwa∏ ustawiony na rufie, mi´dzy zrzutniami bomb g∏´binowych dêwig, s∏u˝à- Wojenne uj´cie „przecià˝onej” rufy korwety Driade. W Êrodku widoczne „torpedino”, czyli cy równie˝ do zaczepiania na nim dwu- torpeda ZOP, przed nià wielofunkcyjny podnoÊnik, na lewo bomby g∏´binowe i ich wyrzutnia, stronnego tra∏u podcinajàcego. Jako cieka- azty∏u dwie zrzutnie bomb g∏´binowych typu „Gatteschi”, na wierzchu których znajdujà si´ tratwy ratunkowe. Dla przewietrzenia znajdujàcych si´ pod pok∏adem pomieszczeƒ okràg∏e wostk´ warto podkreÊliç, ˝e Regia Marina luki zejÊciówek pozostawiono otwarte. fot. zbiory Achille Rastelli stosowa∏a cztery typy holowanych torped ZOP. By∏y to: 30/1916 I.A., 30/1917 I.A., 46/1927 G.P. oraz 46/1927 B.F.. Pierwsze dwa wymienione typy mia∏y g∏owic´ wybu- chowà o masie 30 kg, a nast´pne dwa o masie 46 kg. Dochodzi∏y do tego jeszcze wa- rianty 30/1917 i 46/1927 G.P skonstruowa- ne do zastosowania na wi´kszych g∏´boko- Êciach tudzie˝ typ 46/1927 B.F. (basso fon- dale) do stosowania na p∏ytszych wodach. Pierwsze korwety typu Gabbiano uzbrojone zosta∏y równie˝ w dwa pojedyncze aparaty torpedowe kal. 450 mm, które zdj´- te zosta∏y z niszczycieli starszych typów i torpedowców. Torpedy nale˝a∏y do typu Whitehead 200/450 x 5,75 m lub do typu SI 200/450 x 5,36 i mia∏y mas´ 930 kg. Na oddanych w terminie póêniejszym korwetach nie instalowano ju˝ wyrzutni torpedowych. Do pomiaru g∏´bokoÊci s∏u˝y∏y echoson- dy typu SCAM model 1936 lub model 1939. Ich nadajniki i odbiorniki znajdowa∏y si´ pod kilem, a kabina operatora, który mia∏ po∏àczenie z pomostem, umiejscowio-

36 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE W∏oskie korwety typu Gabbiano

UJ 2221 (eks-Vespa) 22 Flotylli Âcigaczy Okr´tów Podwodnych Kriegsmarine (22.Uj-Flottille) w trakcie przebudowy. fot. „Storia Militare” na by∏a przed maszynownià. Do wykrywa- mniej UJ 2221 (eks-Vespa) mia∏ na rufie riatyckiego” (Admiral Adria) wspomina si´ nia okr´tów podwodnych s∏u˝y∏y aktywne zdwojonà podstaw´ kal. 37 mm. Niezwykle tylko o jednym Vierlingu. Na rufie w miej- sonary niemieckiego typu „S” (Schallwel- silnie uzbrojony by∏ UJ 202 (eks-Melpome- sce zrzutni bomb g∏´binowych typu „Gatte- lenlage – Gerät zwany w skrócie ne): na dziobie armata kal. 100 mm L/47, schi” ustawiono pojedynczà podstaw´ Bre- „S-Gerät”) lub w∏oskie typu SAFAR 2000 za nià poczwórna podstawa kal. 20 mm. da kal. 37 mm, co daje w sumie: 1 x 100, 3 x o zasi´gu zaledwie 2000 m; kopu∏ka sonaru Dwie pojedyncze armaty Scotti kal. 20 mm 37, 13 x 20, 2 karabiny maszynowe kal. o Êrednicy 95 cm znajdowa∏a si´ pod kilem, pozostawiono na swoim miejscu, tzn. 13,2 mm i cztery wyrzutnie pocisków rakie- a samo urzàdzenie pod górnym pok∏adem. po obu stronach pomostu dowodzenia. Ko- towych typu RAG5 M42 lub M42/43 kal. W czasie dzia∏aƒ wojennych korwety ty- lejne dwie pojedyncze armaty Scotti (lub 86 mm! pu Gabbiano pozbawione by∏y jakichkol- Breda) kal. 20 mm ustawiono w miejsce wy- Pojedyncze armaty Breda 37 mm L/45 wiek urzàdzeƒ radarowych, nie liczàc „êre- rzutni torpedowych kal. 450 mm. Za komi- model 1939 stanowi∏y ulepszony wzór star- nicy typ 1”4, czyli sokoli wzrok obserwato- nem znajdowa∏o si´ jeszcze stanowisko po- szych zdwojonych podstaw model 1938 te- rów (wzmocniony odpowiednim sprz´tem jedynczej armaty plot. typu Scotti oraz dru- go samego kalibru. Z powodu swojej du˝ej optycznym), na który za∏ogi by∏y zdane. Je- ga poczwórna podstawa kal. 20 mm (to dynà pomocà z dziedziny elektroniki by∏ ra- przynajmniej wynika z dost´pnego materia- 4. w oryginale „Augapfel Typ 1” – przyp. t∏um. dionamiernik, dzi´ki któremu odbierano ∏u fotograficznego, podczas gdy w oficjal- 5. RAG = Raketenabschussgerät przeciwko samo- sygna∏y radiowe. Jego charakterystyczna nych dokumentach „Admira∏a Morza Ad- lotom atakujàcym w locie nurkowym. Przyp. red. pierÊcieniowa antena znajdowa∏a si´ przed mostkiem. UJ 2221 zwymienionym uzbrojeniem: na nadbudówce z przodu pojedyncze dzia∏ko plot, azty∏u zdwojona lub poczwórna podstawa (skryte pod brezentem), dotychczasowe zrzutnie bomb g∏´binowych zastàpiono prostszà konstrukcjà .fot. „Storia Militare” Uzbrojenie pod banderà Kriegsmarine Zdobyte przez niemiecki Wehrmacht korwety typu Gabbiano uzbrojone zosta∏y w poczwórne podstawy (Vierling) armat plot kal. 20 mm – Flak 38, które zastàpi∏y w∏oskie armaty tego samego kalibru typu Scotti oraz Breda, choç nie zawsze tak by∏o. Tak oto UJ 2221, UJ 2222, UJ 2223, UJ 2224, UJ 2226, UJ 2227, UJ 202 i UJ 208 uzbrojone zosta∏y w wymienione wy˝ej poczwórne podstawy kal. 20 mm, które ustawiono na ma∏ej nadbudowie za armatà kal. 100 mm. Niektóre z korwet uzbrojono rów- nie˝ w drugà poczwórnà podstaw´ kal. 20 mm, które zastàpi∏y ustawione za kominem zdwojone armaty Breda (jak to mia∏o miejsce w przypadku UJ 202 i UJ 208). Inne z kolei korwety otrzyma∏y pojedyncze lub zdwojone podstawy armat plot kal. 37 mm, które ustawiono na rufie w miejsce zde- montowanych zrzutni bomb g∏´binowych typu „Gatteschi”. Jest pewne, ˝e przynaj-

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 37 W∏oskie korwety typu Gabbiano

200 wystrza∏om na minut´, natomiast w praktyce wynosi∏a 140 strza∏ów na minu- t´, gdy˝ magazynki mieÊci∏y tylko po szeÊç pocisków. Niemiecka zdwojona armata plot kal. 37 mm C/30 mia∏a d∏ugoÊç 3,074 mm (83 kalibrów), sama lufa 2,960 mm (80 kali- brów), a zamek 357 mm. Masa ca∏kowita lawety wynosi∏a 3,670 kg, a lufa z zamkiem wa˝y∏a 243 kg. Masa naboju to 2,1 kg, z czego 0,745 kg przypada∏o na pocisk, który opuszcza∏ luf´ z pr´dkoÊcià poczàtkowà 1000 m/sek. Armata przemieszcza∏a si´ w p∏aszczyênie pionowej od +85° do -10°. Jej maksymalny zasi´g wynosi∏ 8500 m, a pu∏ap 6.800 m. Niemiecka poczwórna podstawa plot. kal. 20 mm L/65 – Flak 38 na lawecie L38/43 ∏adowa∏a si´ samoczynnie podczas odrzutu. Jej obs∏ug´ chroni∏a pancerna ma- W tej fazie dzia∏aƒ wojennych UJ 2221 zosta∏ dodatkowo uzbrojony w podwójne dzia∏ko kal. ska przeciwod∏amkowa o gruboÊci 12 mm. 37 mm, które ustawiono na rufie. Jego fundamenty mo˝na zauwa˝yç na poprzednich fotogra- Masa poczwórnej lawety wynosi∏a 2200 kg. fiach. Liczba zabieranych na pok∏ad bomb g∏´binowych uleg∏a znacznemu zwi´kszeniu. Masa naboju to 0,32 kg, a sam pocisk wa˝y∏ fot. „Storia Militare” 0,12 wzgl. 0,134 kg, które wystrzeliwane by- masy (2000 kg) nie mo˝na by∏o instalowaç powietrzem. Jego ca∏kowita masa wynosi∏a ∏y z pr´dkoÊcià poczàtkowà 920 m/sek. pojedynczych podstaw na mniejszych okr´- „tylko” 4300 kg, z czego 554 kg przypada∏o W teorii armata mia∏a wystrzeliwaç 300 po- tach. Póêniejsza wersja, posadowiona na obie lufy. cisków na minut´, lecz w praktyce osiàgano na morskich lawetach osiàgn´∏a mas´ Podwójne armaty plot. kal. 37 mm mog∏y 200. Magazynki mieÊci∏y po 15 pocisków 2060 kg. Ich plusem by∏o, ˝e obs∏ugiwane si´ przemieszczaç w p∏aszczyênie pionowej (wed∏ug innych êróde∏ od 20 do 40). Arma- mog∏y byç tylko przez dwóch ludzi za∏ogi. od +80° do -10°, a pojedynczej armaty ta przemieszcza∏a si´ p∏aszczyênie pionowej Zdwojone armaty Breda 37 mm L/45 nale- do +90°. Do obu typów u˝ywana by∏a ta sa- od +90° do -10°. Jej najwi´ksza donoÊnoÊç ˝a∏y do modelu 1932 lub ulepszonego mo- ma amunicja. Pojedynczy nabój scalony wa- to 4800 m. delu 1938. Masa zdwojonej podstawy mo- ˝y∏ 1,63 kg, a pocisk mia∏ mas´ 1,25 kg. Naj- (ciàg dalszy nastàpi) delu 1932, ch∏odzonej wodà, wynosi∏a wi´ksza donoÊnoÊç to 4000 m, a pr´dkoÊç 5000 kg i obs∏ugiwana by∏a przez siedmiu poczàtkowa pocisku wynosi∏a 800 m/sek. T∏umaczenie z j. niemieckiego M. Jarczyk ludzi. Model 1938 ch∏odzony by∏ natomiast Teoretyczna szybkostrzelnoÊç równa by∏a Korekta: Christoph Fatz, Jaros∏aw Cichy

UJ 2226 (eks-Artemide) w Genui, w roku 1944, ze zmienionà artylerià przeciwlotniczà. Wyrzutnie torpedowe znajdujà si´ jeszcze na po- k∏adzie jednostki. fot. „Storia Militare”

38 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE W∏oskie korwety typu Gabbiano

Korwety typu Gabbiano, numery taktyczne i znaki burtowe po II wojnie Êwiatowej

Znak burt./Nazwa Stocznia Po∏.st´pki Wodowany w s∏u˝bie Niem.nazwa Skrót& takt. numer po 1947 C 11 Gabbiano Cerusa, Voltri 14.01.42 23.06.42 03.10.42 – GB F 571 C 12 Procellaria Cerusa, Voltri 14.01.42 04.09.42 29.11.42 – – – C 13 Cormorano Cerusa, Voltri 14.01.42 17.11.42 06.03.43 – CO F 575 C 14 Pellicano Cerusa, Voltri 15.09.42 20.02.43 06.03.43 – PL F 574 C 15 Cigogna Ansaldo, Sestri 15.06.42 12.10.42 11.01.43 – – – C 16 Folaga Ansaldo, Sestri 15.06.42 13.11.42 16.02.43 – FO F 576 C 17 Ibis Ansaldo, Sestri 18.06.42 12.12.42 03.04.43 – IB F 561 C 18 Gru Ansaldo, Sestri 06.07.42 23.12.42 29.04.43 – GU F 566 C 19 Antilope OTO, Livorno 20.01.42 09.05.42 11.11.42 UJ 6082 –– C 20 Gazella OTO, Livorno 20.01.42 09.05.42 06.02.43 – – – C 21 Camoscio OTO, Livorno 20.01.42 09.05.42 18.04.43 UJ 6081 –– C 22 Capriolo OTO, Livorno 03.06.42 05.12.42 – UJ 6083 –– C 23 Alce OTO, Livorno 27.05.42 05.12.42 – UJ 6084 –– C 24 Renna OTO, Livorno 31.05.42 05.12.42. 9.1944 UJ 6085, UJ 2230 – C 25 Ape Navalm., CdS 04.05.42 22.11.42 15.05.43 – AP F 567 C 26 Vespa Navalm., CdS. 04.05.42 22.11.42 02.09.43 UJ 2221 –– C 27 Lucciola Navalm., CdS. 22.06.42 21.03.43 – – – – C 28 Grillo Navalm., CdS. 22.06.42 21.05.43 – – – – C 29 Cicala Navalm., CdS. 30.09.42 27.06.43 – – – – C 30 Calabrone Navalm., CdS. 01.10.42 27.06.43 – – – – C 31 Cavalletta Navalm., CdS. 03.12.42 – – – – – C 32 Libellula Navalm., CdS. 03.12.42 – – – – – C 33 Scimitarra Breda, Mestre 24.02.42 16.09.42 10.05.43 – SC F 564 C 34 Baionetta Breda, Mestre 24.02.42 05.10.42 28.07.43 – BA F 578 C 35 Colubrina Breda, Mestre 14.03.42 07.12.42 14.01.44 UJ 205 –– C 36 Spingarda Breda, Mestre 14.03.42 22.05.43 06.05.44 UJ 208 –– C 37 Carabina Breda, Mestre 28.09.42 31.08.43 – UJ 207 –– C 38 Bombarda Breda, Mestre 21.08.42 10.02.44 21.04.51 UJ 206 BD F 549 C 39 Artemide CRDA, Monf. 09.03.42 10.08.42 10.10.42 UJ 2226 –– C 40 Persefone CRDA, Monf. 09.03.42 21.09.42 28.11.42 UJ 2227 –– C 41 Euterpe CRDA, Monf. 02.04.42 22.10.42 20.01.43 – – – C 42 Minerva CRDA, Monf. 03.04.42 05.11.42 25.02.43 – MI F 562 C 43 Driade CRDA, Triest 09.05.42 07.10.42 14.01.43 – DR F 568 C 44 Danaide CRDA, Triest 09.05.42 21.10.42 27.02.43 – DA F 563 C 45 Pomona CRDA, Triest 16.05.42 18.11.42 04.04.43 – PM F 573 C 46 Flora CRDA, Triest 16.05.42 01.12.42 25.04.43 – FL F 572 C 47 Sfinge CRDA, Triest 20.06.42 09.01.43 12.05.43 – SF F 579 C 48 Chimera CRDA, Triest 20.06.42 30.01.43 26.05.43 – CH F 569 C 49 Sibilla CRDA, Triest 26.06.42 10.03.43 05.06.43 – SB F 565 C 50 Fenice CRDA, Triest 27.06.42 10.03.43 15.06.43 – FN F 577 C 51 Tuffetto Ansaldo, Sestri 15.03.43 25.08.43. 20.02.44 UJ 2222 –– C 52 Marangone Ansaldo, Sestri 15.03.43 16.08.43 26.02.44 UJ 2223 –– C 53 Strolaga Ansaldo, Sestri 15.03.43 1943 18.04.44 UJ 2224 –– C 54 Ardea Ansaldo, Sestri 15.03.43 1944 . UJ 2225 –– C 55 Daino OTO, Livorno 01.03.43 – – UJ 6087 –– C 56 Cervo OTO, Livorno 25.03.43 1944 – UJ 6086 –– C 57 Stambecco OTO, Livorno 04.03.43 – – UJ 6088 –– C 58 Crisalide Navalm., CdS. 22.04.43 08.12.47 25.09.52 – CL F 547 C 59 Farfalla Navalm., CdS. 21.04.43 04.01.48 10.02.53 – FR F 451 C 60 Maggiolino Navalm., CdS. anulowano – – – – – C 61 Cocciniglia Navalm., CdS. anulowano – – – – – C 62 Scure Breda, Mestre 20.10.42 – – UJ 209 –– C 63 Clava Breda, Mestre 20.10.42 – – UJ 210 –– C 64 Zagaglia Breda, Mestre 01.02.43 – – UJ 211 –– C 65 Urania CRDA, Monf. 01.10.42 21.04.43 07.08.43 – UR F 570 C 66 Berenice CRDA, Monf. 01.10.42 20.05.43 01.09.43 – – – C 67 Egeria CRDA, Monf. 15.02.43 03.07.43 28.01.44 UJ 201 –– C 68 Melpomene CRDA, Monf. 25.03.43 29.08.43 24.04.44 UJ 202 –– C 69 Tersicore CRDA, Monf. 15.04.43 16.10.43 – UJ 203 –– C 70 Euridice CRDA, Monf. 01.07.43 12.03.44 – UJ 204 ––

C 9 . Navalm., CdS. (1943) anulowano – – – – C 10 . Navalm., CdS. (1943) anulowano – – – – C 11 (?) Navalm., CdS. (1943) anulowano – – – – Kursywà podano daty jednostek przej´tych we wrzeÊniu 1943 r. przez Niemców, którzy kontynuowali ich budow´ lub oddali do s∏u˝by.

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 39 Worcester wjednym z efektywniejszych uj´ç w czerwcu 1951 roku. fot. National Archives via ‘Warship International” Tomasz Walczyk

„Spóênione”

krà˝owniki cz´Êç II

Przebieg budowy i s∏u˝by amerykaƒskich okr´tów w okresie „zimnej ne strzelania., 11 lipca dotar∏ do Norfolk, Worcester (CL-144) wojny”. skàd od 15 do 18 lipca przeszed∏ do Bosto- (miasto w Massachusetts) 15 wrzeÊnia 1948 r. okr´t wyszed∏ w rejs nu. Kolejne tygodnie up∏yn´∏y na przecho- By∏ trzecim okr´tem tej nazwy w U.S. szkoleniowy po wodach Zatoki Delaware dzeniu od bazy do bazy wzd∏u˝ zachodnie- Navy. Decyzja o podj´ciu budowy zosta∏a przed wyjÊciem w pierwszy rejs próbny go wybrze˝a – 22 lipca przejÊcie do New- podpisana 13 marca 1942 r. Do budowy i pierwsze miesiàce up∏yn´∏y na dokoƒcze- port, Rhode Island dla szkolenia rezerwi- jednostki przeznaczono fundusze zgroma- niu wyposa˝ania, rejsach próbnych wzd∏u˝ stów, 26-29 lipca przejÊcie do Nowego Jor- dzone ze zbiórki w mieÊcie Worcester. Bu- wschodniego wybrze˝a Stanów. Po ukoƒ- ku, 3-6 sierpnia z powrotem do Newport, dowa zosta∏a powierzona stoczni New czeniu wszystkich planowanych przygoto- 21-23 sierpnia do Norfolk, by pobraç amu- York Shipbuilding and Drydock w Cam- waƒ, jednostka opuÊci∏a baz´ w Filadelfii 13 nicj´, 27-28 ponownie do Newport. den, stan New Jersey. St´pka zosta∏a za∏o- wrzeÊnia i po rejsie wype∏nionym szkolenia- 6 wrzeÊnia1949 r. Worcester ostatecznie ˝ona 29 stycznia 1945 r., a 4 lutego 1947 r. mi dotar∏ do bazy w Norfolk 20 wrzeÊnia. 10 opuÊci∏ wody amerykaƒskie udajàc si´ krà˝ownik sp∏ynà∏ na wod´ ochrzczony dni póêniej opuÊci∏ ten port w kierunku Bo- na Morze Âródziemne. 16 wrzeÊnia 1949 r. przez córk´ burmistrza miasta – patrona stonu, skàd 4 paêdziernika wyszed∏ do zato- Worcester wszed∏ formalnie w sk∏ad 6 Floty okr´tu Glori´ Ann Sullivan. Budowa zo- ki Guantanamo, gdzie dotar∏ po 3 dniach. razem z krà˝ownikiem Des Moines. 22 sta∏a oficjalnie zakoƒczona 24 czerwca Do 10 listopada Worcester pozosta∏ na wo- wrzeÊnia opuÊci∏ Gibraltar i 26 odwiedzi∏ 1948 r. Ceremonia wcielenia okr´tu odby- dach Karabskich krà˝àc mi´dzy Zatokà Gu- Malt´, 28-go Sardyni´, 30 wrzeÊnia Golfe ∏a si´ w bazie marynarki wojennej w Fila- antanamo, a Strefà Kana∏u Panamskiego. 9 Juan; 12 paêdziernika wróci∏ na Malt´ skàd delfii 26 czerwca 1948 r. z pierwszym do- grudnia wyruszy∏ do Guntanamo docierajàc wyruszy∏ do Bizerty 2 paêdziernika, 22-go wódcà kmdr T.B. Duganem. Po tej cere- 15 grudnia do Stoczni Marynarki w Filadel- zawinà∏ do Argostoli, 25-go na Kret´, 28-go monii 8 wrzeÊnia Worcester zosta∏ w∏àczony fii celem dozbrojenia w dzia∏a 76 mm. do Iskenderun, do Aten pod koniec miesià- do 10 Dywizjonu Krà˝owników (CruDiv 11 maja 1949 r. Worcester opuÊci∏ stocz- ca. 9 listopada opuÊci∏ Ateny kierujàc si´ 10), by po kolejnych pi´ciu dniach przejÊç ni´ i uda∏ si´ do bazy w Norfolk, by w okre- do wcià˝ zarzàdzanego przez wladze oku- do Sk∏adu Amunicji Marynarki Wojennej sie 18-21 maja przejÊç do Guantanamo pacyjne Triestu. W trakcie rejsu po Adriaty- wPort Mifflin, Pensylwania, gdzie pobra∏ inaszkolenia przed pierwszym wejÊciem ku za∏oga wykry∏a min´ z drugiej wojny amunicj´. S∏u˝ba okr´tu niezbyt obfitowa- w sk∏ad 6 Floty na Morzu Âródziemnym. Êwiatowej, niszczàc jà ogniem z pistoletów ∏a w dramatyczne lub wa˝ne wydarzenia, W trakcie szkolenia wizytowa∏ 18-19 czerw- maszynowych.12 listopada zawinà∏ do Trie- ale poni˝szy szczegó∏owy opis jest intersu- ca Kingston na Jamajce, 4 lipca stolic´ Por- stu, 19 do Wenecji i 30 do Gibraltaru. Tam jàcym przyk∏adem typowej aktywnoÊci to Rico – San Juan, 5-7 lipca odby∏ çwiczeb- zosta∏ wy∏àczony ze sk∏adu 6 Floty i uda∏ sie

40 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE „Spóênione” krà˝owniki w drog´ powrotnà do Norfolk, gdzie przy- czeƒ uda∏ si´ do Aten. W trakcie tej s∏u˝by w bombardowaniu brzegu ko∏o Pohang by∏ 10 grudnia 1949 r. okr´tu na Morzu Âródziemnym, zacz´∏y si´ Dong, gdzie zastàpi∏ na pozycji ostrza∏owej 3 dni póêniej Worcester przeszed∏ dzia∏ania wojenne w Korei i Worcester zo- krà˝ownik Helena (CA-75). Przez ca∏y do Newport, skàd zabra∏ rezerwistów na 2 sta∏ skierowany w rejon walk. dzieƒ od 8 rano, a˝ do zmierzchu dzia∏a tygodniowy rejs po Morzu Karaibskim 27 lipca opuÊci∏ Zatok´ Faleron i razem krà˝ownika ostrzeliwa∏y pozycje nieprzyja- w styczniu 1950 r, z postojami w San Juan, z4 niszczycielami wyruszy∏ na wody kore- cielskie na brzegu, nast´pnie okr´t zosta∏ 14-go. Powrót do Newport nastàpi∏ 21 aƒskie przez Kana∏ Sueski 29 lipca, Morze zastàpiony przez niszczyciel Samuel N. Mo- stycznia. 3 dni póêniej okr´t przeszed∏ Czerwone, Aden, Ocean Indyjski via Co- ore. Kolejnego dnia okr´t ponownie ostrze- do Stoczni Marynarki w Filadelfii, gdzie lombo 7 sierpnia, skàd po 3 dniach wyruszy∏ liwa∏ wroga na brzegu. Wobec post´pów pozosta∏ do 11 lutego, by wróciç do New- na Okinaw´, gdzie pobra∏ paliwo z tankow- na làdzie dalszy ostrza∏ by∏ niepotrzebny port. 20-21 lutego przeszed∏ z Newport ca Navasota (AO-106) i opuÊci∏ wody wyspy i okr´t 25-26 sierpnia sp´dzi∏ na patrolach. do Norfolk 23 lutego 1950 r. okr´t opuÊci∏ 20 sierpnia, by przejÊç do Keelung do∏àcza- 27 wrzeÊnia Worcester uda∏ si´ z pomocà Norfolk, by wziàÊç udzia∏ w po∏àczonych jàc do Si∏ Patrolowych Formozy (Tajwan). niszczycielowi Brush (DD-745), który çwiczeniach z si∏ami U.S. Air Force ozna- 22-26 sierpnia zacumowa∏ w Keelung. wpad∏ na min´. Na pok∏ad krà˝ownika zo- czonych kryptonimem „Portex” w rejonie 27 sierpnia Worcester opuÊci∏ Keelung, by stali przetransportwani wszyscy najci´˝ej Porto Rico a˝ do 12 marca. Potem prze- do∏àczyç do Task Force 77 z lotniskowcami ranni – 15 osob. Nast´pnie powa˝nie szed∏ do portu Vieques na Porto Rico, by Philippine Sea (CV-47) i Valley Forge uszkodzony niszczyciel zosta∏ wzi´ty na hol wejÊç w sk∏ad „Caribex-Fifty”. Po zakoƒ- (CV-45), które operowa∏y na wodach Mo- w kierunku Japonii. Po drodze kolejni ran- czeniu manewrów 22 marca, wróci∏ 24-go rza ˚ó∏tego, skàd wyprowadza∏y uderzenia ni zostali przeniesieni na pok∏ad krà˝owni- do Norfolk skàd po 3 dniach wyszed∏ swoich grup lotniczych przeciwko naziem- ka. Konwój dotar∏ bezpiecznie do Sasebo do Newport, gdzie dotarl 28-go. 17 kwiet- nym celom w Korei Pó∏nocnej. Âmig∏owiec, popo∏udniu 29 wrzeÊnia. 30 wrzeÊnia nia opuÊci∏ t´ baz´, udajàc si´ na krótki re- który mia∏ na swoim pok∏adzie krà˝ownik Worcester opuÊci∏ Sasebo, by wróciç do za- mont w Filadelfii, zacz´ty 18 kwietnia. u˝ywany by∏ do zadaƒ obserwacyjnych daƒ patrolowych i ostrzeliwania pozycji nie- 2 maja okr´t opuÊci∏ stoczni´ i nast´pne- i ewentualnie ratunkowych w przypadku przyjaciela. Do s∏u˝by obserwacyjnej krà- go dnia dotar∏ do Norfolk, skàd tego same- nieudanych làdowaƒ na lotniskowcach. ˝ownik ponownie wykorzystywa∏ swój go dnia wyszed∏ w ramach Task Force 88 4 wrzeÊnia radar Worcester wykry∏ o godz. Êmig∏owiec. By∏o to szczególnie po˝yteczne w sk∏adzie 6 Floty i tak zaczà∏ swojà drugà 13.31 dwusilnikowy bombowiec nieprzyja- przy wykrywaniu min. 7 paêdzernika okr´t s∏u˝b´ na Morzu Ârodziemnym. 13 maja cielski, który 45 minut potem zestrzeli∏ nisz- przyjà∏ na pok∏ad 3 jeƒców. 8 wrzeÊnia 1950 r. krà˝ownik dotar∏ do Lizbony, 16 czyciel Fletcher (DDE-445). Nast´pnego Worcester wróci∏ do Sasebo jako flagowiec maja odwiedzil Zatok´ Palmas na Sardynii. dnia Worcester wykry∏ kolejny niezidentyfi- TG-95.2. Dzieƒ póêniej wyruszy∏ w kierunku Malty, kowany obiekt i z tego powodu okr´t 10 paêdziernika Worcester wróci∏ by uczestniczyç w manewrach „Midlan- zwi´kszy∏ pr´dkoÊc dla ewentualnych ma- na wschodnie wody Korei os∏aniajàc rozmi- dex”. 24 maja opuÊci∏ Malt´ w kierunku newrów uniku. Po trzech minutach ode- nowanie portu Wonsan i wspierajàc post´- Zatoki Augusty na Sycylii, gdzie dotar∏ nazwa∏y si´ dzia∏a 152 mm. Po trzech salwach py 3 Dywizji Armii Republikaƒskiej. 11 st´pnego dnia. Pod koniec maja opuÊci∏ za- okaza∏o si´, ˝e… by∏a to brytyjska ∏ódê lata- paêdziernika krà˝ownik ostrzeliwa∏ pozycje tok´ i skierowa∏ si´ do Bizerty, gdzie dotar∏ jàca Short „Sunderland”. Na szcz´Êcie oby- blisko chiƒskiej granicy w Chongjin nisz- 1 czerwca. Po 5 dniach postoju okr´t wyru- ∏o si´ bez strat. czàc fabryk´ i instalacje kolejowe. Dzieƒ szy∏ do Neapolu gdzie dotar∏ 8 czerwca. 6 wrzeÊnia okr´t zakoƒczy∏ s∏u˝b´ rada- póêniej Worcester zu˝y∏ 1065 pocisków. Po 8 dniowej wizycie wyruszy∏ na Malt´, rowà i Êmig∏owiec zosta∏ przekazany na po- 13-go ostrzeliwa∏ urzàdzenia portowe którà opuÊcil 18 by wyruszyç do Genui, k∏ad Philippine Sea, nast´pnie okr´t uda∏ w Songjin zu˝ywajàc 150 pocisków 152 mm. gdzie dotar∏ 21 czewca. 26 czerwca si´ do Japonii celem uzupe∏nienia zapasów, 17 paêdziernika powróci∏ w okolice Chon- Worcester zawinà∏ do La Spezia, skàd wy- paliwa i amunicji. Worcester pozosta∏ w Sa- gjin i wystrzeli∏ kolejne 105 pocisków w kie- szed∏ 29 czerwca do Zatoki Juan, gdzie do- sebo do 15 wrzeÊnia, a nast´pnie wróci∏ runku urzàdzeƒ portowych. Ostrzeliwanie tar∏ 3 lipca. Stamtàd okr´t wyruszy∏ na Kre- do Task Force 77, wspierajàc ataki na si∏y by∏o kontynuowane przez kolejne dni w re- t´, by wziàç udzia∏ w kolejnych çwiczeniach pó∏nocnokoreaƒskie w rejonie Inchon jonie Wonsan. 16 paêdziernika dosz∏o „Midlandex”, 15 lipca po zakoƒczeniu çwi- i Seulu. 20 wrzeÊnia Worcester bra∏ udzia∏ do „bitwy” – Worcester i Helena z niszczycie-

Worcester na redzie Tulonu w dniu 3 lipca 1950 roku. W tym samym miesiàcu okr´t uda∏ si´ do Koreii via Kana∏ Suezki. fot. Marius Bar via Stefan Terzibaschitsch

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 41 „Spóênione” krà˝owniki lami przeciwko niezydentyfikowanym ce- przetestowane zosta∏y systemy kontroli zawinàç do Stoczni Marynarki w Bostonie lom wykazywanym przez radary. Wróg ni- prowadzenia ognia. Podczas çwiczeƒ dla odbycia remontu. 8 stycznia 1952 r., gdy nie zosta∏ oficjalnie potwierdzony i cho- z bombami g∏´binowymi w okolicach Zato- krà˝ownik opuÊci∏ stoczni´, by 15 stycznia dzi∏o prawdopodobnie o… 2 klucze dzikich ki Guantanamo jedna z bomb zsun´∏a si´ dotrzeç do Guantanamo skàd wyruszy∏ g´si. z ko∏yski i wybuch∏a w wodzie uszkadzajàc w drog´ powrotnà 16-18 stycznia. 21-go Po kolejnych akcjach okr´t wróci∏ do Sa- wa∏ nap´dowy, co wymusi∏o powrót do ba- okr´t opuÊci∏ Boston i do∏àczy∏ do Floty sebo dla uzupe∏nienia zapasów i pobraç zy w Norfolk 28-30 kwietnia. Atlantyckiej na czas çwiczeƒ w warunkach poczt´, po czym wróci∏ do Wonsan; w tym 1 maja krà˝ownik zosta∏ wydokowany niskich temperatur z 4 CruDiv u wybrze˝y samym celu w trakcie kolejnego rejsu w Newport News. 8 maja okr´t zosta∏ wy- Nowej Funlandii. do Sasebo 23 paêdziernika Worcester prze- dokowany i po ponownym za∏adowaniu wy- 31 stycznia 1952 r. Worcester zaokr´towa∏ wióz∏ kontradm. Smitha. Tego samego dnia posa˝enia, amunicji i zapasów Worcester wyposa˝enie do ochrony przed ska˝eniem po uzupe∏nieniu zapasów i paliwa okr´t opuÊci∏ Norfolk 15 maja 1951 r., by zaczàç oraz przyjà∏ kilku specjalistów z Centrum przeszed∏ do Yokosuka, gdzie dotar∏ 2 dni trzeci rejs na Morze Âródziemne. 22 maja Badania Atomistyki. 4 lutego opuÊci∏ Nor- póêniej, skàd wyruszy∏ na Hawaje do Pearl dotar∏ do Zatoki Augusta na Sycylii. folk, by przejÊç testy oczyszczenia z opadów Harbor i Honolulu, otrzymujàc wczeÊniej Od maja do koƒca wrzeÊnia okr´t odwie- radioaktywnych. Okr´t otrzyma∏ zestaw po˝egnalnà depesz´ od Dowódcy Si∏ Dale- dza∏ kolejno – Ateny (1-6 czerwca),Tarent spryskiwaczy. Po zakoƒczeniu testów okret kiego Wschodu adm. Turnera Joy z wyraza- (14-18 czerwca), Genu´ (22-29 czerwca), wróci∏ do Norfolk, gdzie 8 lutego wy∏ado- mi uznanania za s∏u˝b´. Worcester opuÊci∏ Cannes (2-9 lipca), Golfe Juan (9-16 lipca), wa∏ eksperymentalne wyposa˝enie. 3 dni wody Hawajów 4 listopada i przez Kana∏ Izmir (23-28 lipca), Zatok´ Suda na Krecie póêniej okr´t by∏ ju˝ w rejsie szkoleniowym Panamski 16 listopada, dotar∏ 21 do Fila- (2-12 sierpnia), Golfe Juan (18-22 sierp- na Guantanamo, gdzie dotar∏ 14 lutego. 17 delfii koƒczàc w ten sposób swojà podró˝ nia), Cannes (22-27 sierpnia), Marsyli´ (28- lutego okr´t otrzyma∏ rozkaz odÊwie˝enia dooko∏a globu. 28 listopada krà˝ownik 31 sierpnia), Genu´ (8-12 wrzeÊnia), malowania przed uczestniczeniem w festi- przeszed∏ do Norfolk, by wy∏adowaç amu- Gibraltar (22-26 wrzeÊnia). Po postoju walu Mardi Gras w Galveston (Teksas). nicj´, a 29 listopada – 1 grudnia przeszed∏ w Gibraltarze krà˝ownik wróci∏ do Bostonu Rejs odby∏ si´ 19-23 lutego; 27 lutego – do Stoczni w Bostonie na okresowy re- 4 paêdziernika. 18 paêdziernika Worcester 4 marca Worcester odby∏ rejs z Galveston mont. 20-22 grudnia przeszed∏ ponownie opuÊci∏ Boston i uda∏ si´ do Norfolk, gdzie do Guantanamo. 16-20 marca okr´t po- do Norfolk, gdzie pobra∏ amunicj´ i wyru- 20-go roz∏adowa∏ amunicj´. nownie przeszed∏ do Bostonu dla remontu szy∏ na wody kubaƒskie docierajàc do Gu- 31 paêdziernika – 1 listopada pop∏ynà∏ okresowego i przygotowania przed kolej- antanamo 2 kwietnia. W trakcie tego rejsu do Vieques na Porto Rico, by 17 listopada nym rejsem.

Worcester w czasie prób pok∏adowego systemu dezaktywacji i oka˝ania w 1952 roku. fot. National Archives via „Warship International”

42 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE „Spóênione” krà˝owniki

22 kwietnia 1952 r. Worcester wyszed∏ 3 lipca zawita∏ w Bar Harbor (Maine) bor (16 kwitnia), Kobe (4 maja), Shimoda z Bostonu by do∏àczyç po raz kolejny do 6 i wróci∏ do Bostonu 6 lipca, a 9 lipca w za- (17 maja), Zatoka Buckner, Okinawa Floty na Morzu Âródziemnym. 3 maja cumowa∏ w Norfolku. 12 lipca 1954 r. krà- (25 maja), Nagasaki (3 czerwca), Yokosuka okr´t zawinà∏ do Oranu w Algierii. Od ma- ˝ownik przyjà∏ na pok∏ad 320 kadetów (21 czerwca), Sasebo (8 lipca), Yokosuka ja do paêdziernika krà˝ownik wizytowa∏ ko- Szko∏y Rezerwistów i rozpoczà∏ 8-tygodnio- (22 lipca), Hong Kong (6 sierpnia), Hako- lejno: Zatok´ Aranci, Sardynia (14-19 ma- wy rejs zakoƒczony 4 wrzeÊnia w Bostonie date (12 wrzeÊnia), Yokohama (17 wrze- ja). St. Jean Beaulieu (23-31 maja), przej- i 24 w Norfolk z postojami w Dublinie (26 Ênia), Yokosuka (20 wrzeÊnia), Kobe Êcie ko∏o Stromboli i CieÊninà Messyƒskà, lipca), Portsmouth (4 sierpnia), Guantana- (29 wrzeÊnia). 19 paêdziernika krà˝ownik Tarent (2-5 czerwca), Messyna (6-10 czerw- mo (26 sierpnia). 28 wrzeÊnia Worcester zo- ostatecznie zawinà∏ do Long Beach. ca), Cannes (2-15 lipca), Ateny (24-31 lip- sta∏ skierowany na okresowy remont w Bo- 19 grudnia 1958 r. nastàpi∏o wycofanie ca), Izmir (1-6 sierpnia), Tarent (23 sierpnia stonie. okr´tu ze s∏u˝by czynnej w Mare Island. – 3 wrzeÊnia), Bari (14-16 wrzeÊnia), Triest 24 lutego – 2 marca krà˝ownik odby∏ ko- Zakonserwowany w Stoczni Marynarki (17-29 wrzeÊnia), Wenecja (20-24 wrze- lejny rejs z Bostonu na Guantanamo w ce- w San Francisco nie wróci∏ ju˝ do s∏u˝by Ênia), skàd przeszed∏ do Gibraltaru 2 paê- lach szkoleniowych. 19 marca wizytowa∏ czynnej. dziernika. W okresie 5-17 paêdziernika krà- Port au Prince, by po dwóch dniach wróciç Pod koniec lat szeÊçdziesiàtych, oko∏o- ˝ownik odby∏ rejs powrotny do Bostonu. do Guantanamo. Z Kuby Worcester pop∏y- 1968 r. pojawi∏y si´ koncepcje wykorzysta- Po kolejnym krótkim postoju w Bostonie nà∏ tradycyjnie do Bostonu z postojem nia nowoczesnych du˝ych kad∏ubów okr´t w sk∏adzie CruDiv 4 uda∏ si´ na 2-ty- w Mayport (Floryda) 9 kwietnia. Do celu Worcester i Roanoke jako okr´ty dowodze- godniowe çwiczenia na wodach Atlantyku, dotar∏ 16 marca 1955 r. nia, ostatecznie plan ten pozosta∏ w sferze by wiosnà 1953 r. powróciç na remont 4 maja krà˝ownik zaczà∏ 6 rejs Êródziem- pomys∏ów. Worcester skreÊlony zosta∏ z listy do Bostonu. 7-11 kwietnia Worcester prze- nomorski docierajàc do Gibraltaru (14 ma- floty 1 grudnia 1970 r. i sprzedany na z∏om. szed∏ do Guantanamo z kadetami na poja), nast´pnie do Lizbony (13 maja), San k∏adzie. Stamtàd 2 maja dotar∏ do Port au Raphael (28 maja), Neapolu (1 czerwca), Roanake (CL-145) Prince, na Haiti, by wróciç na wody kubaƒ- Cannes (15 czerwca), Marsylii (1 lipca), Tu- (miasto w Wirginii) skie 4 maja, skàd rejs prowadzi∏ do San Ju- lonu (7 lipca), Palermo (22 lipca), Rodos (5 Okr´t ten by∏ czwartym tej nazwy w U.S. an (16 maja) i znowu z powrotem do Guan- sierpnia), Salonik (11 sierpnia), Livorno Navy. Krà˝ownik zosta∏ zbudowany w tej tanamo (19 maja). 22-26 maja okr´t prze- (25 sierpnia), Barcelony (10 wrzeÊnia) i po- samej stoczni co prototyp – New York Ship- szed∏ ponownie do Bostonu, skàd uda∏ si´ 9 nownie do Gibraltaru 17 wrzeÊnia. 30 wrze- building Corp. w Camden (New Jersey). czerwca do Norfolk, by 22 czerwca wróci∏ Ênia okr´t zawinà∏ do Bostonu koƒczàc St´pka zosta∏a po∏o˝ona 15 maja 1945 r., do Bostonu. ostatnià, szóstà podró˝ na M. Âródziemne. kad∏ub sp∏ynà∏ na wod´ 16 czerwca 1947 r., 7 lipca 1953 r. ponownie uda∏ si´ do Nor- Po kolejnym okresowym remoncie. 30 ochrzczony przez Juli´ Ann Henebry. Ce- folk, gdzie dotar∏ 9-go, skàd po 3 dniach wy- paêdziernika – 4 listopada przeszed∏ remonia podniesienia bandery odby∏a si´ szed∏ w rejs szkoleniowy z kadetami. 27 lip- do Guntanamo. Stamtàd wyruszy∏ w rejs w Filadelfii 4 kwietnia 1949 r. Pierwszym ca Worcester zawinà∏ do Bergen w Norwe- dobrej woli do Kingston na Jamajce, gdzie dowódcà jednostki zosta∏ kmdr John D. gii, 3 sierpnia do Kopenhagi i 26 ponownie dotar∏ 11 listopada i potem wróci∏ na Âwi´- Kelsey. zawita∏ na wodach Guantanamo. 3 wrze- to Dzi´kczynienia do Bostonu 22 listopada. Do koƒca 1949 r. Roanoke odby∏ rejs Ênia wróci∏ do Norfolk skàd ponownie uda∏ 18 stycznia 1956 r. Worcester po raz ostat- próbny na Karaiby, by nast´pnie wziàç si´ do Bostonu gdzie dotar∏ 5 wrzeÊnia. ni opuÊci∏ baz´ w Bostonie i 23 stycznia udzia∏ w manewrach na Atlantyku w sk∏a- We wrzeÊniu krà˝ownik wzià∏ udzia∏ przeszed∏ przez Kana∏ Panamski i dotar∏ dzie Battleship-Cruiser Force. 6 stycznia w najwi´kszych wtedy manewrach mor- do nowej bazy w Long Beach 1 lutego 1956 1950 r. krà˝ownik wyruszy∏ na Morze Âród- skich oznaczonych kryptonimem „Opera- r. Po miesi´cznym postoju Worcester wra- ziemne, by do∏aczyç do Szóstej Floty, gdzie tion Mariner” na wodach pólnocnego mach 7 Floty wyruszyl w 4 miesi´czny rejs pozosta∏ do kwietnia. W maju 1950 r. Ro- Atlantyku. Po ich zakoƒczeniu 9 paêdzerni- w trkcie ktorego wizytowa∏ Pearl Harbor anoke powróci∏ do Stanów, by przez kolej- ka wraz z wejÊciem do portu Cagliari (5 marca), Yokosuka (2 marca), Kobe ne 2 lata, do po∏owy 1952 r. s∏u˝yç na prze- na Sardynii okr´t zosta∏ kolejny raz w∏àczo- (9 kwietnia), Hong Kong (28 kwietnia), Za- mian z Szóstà Flotà i prowadziç s∏u˝b´ ny w sk∏ad 6 Floty. Do stycznia 1954 r. tok´ Subic (7 maja), Manil´ (19 maja), Ke- na zachodnim Atlantyku. Latem 1952 r. Worcester kolejno wizytowa∏: Stambu∏ (21 elung (23 maja), Zatok´ Buckner, Okinawa program s∏u˝by zosta∏ wzbogacony o rejs paêdziernika), Ateny (28 paêdziernika), (2 czerwca), Yokoham´ (9 czerwca), Yoko- z kadetami do Europy i na Morze Karaib- Zatok´ Suda (31 paêdziernika), La Spezia suk´ (15 maja), Pearl Harbor (1 lipca) 8 lip- skie. Do jesieni 1955 r. Roanoke kontynu- (10 listopada), Golfe Juan (21 listopada), ca krà˝ownik wróci∏ do Long Beach. 10 owa∏ s∏u˝b´ na wodach zachodniego Neapol (3 grudnia), Cannes (28 grudnia), sierpnia krà˝ownik krótko wizytowa∏ San Atlantyku w ramach Floty Atlantyku Barcelon´ (9 stycznia), Lizbon´ (19 stycz- Francisco i 16 tego miesiàca by∏ z powro- w Battleship-Cruiser Force, koƒczàc w ma- nia). Nast´pnie okr´t opuÊci∏ wody Portu- tem w Long Beach. ju ostatni, szósty przydzia∏ do Szóstej Floty, galii i 3 lutego dotar∏ do Bostonu koƒczàc Kolejne miesiàce okr´t sp´dzi∏ jako jed- przed przeniesieniem na Ocean Spokojny. tym piàty przydzia∏ na Morze Âródziemne. nostka szkolna i bra∏ udzia∏ w 3 rejsach dla Wraz z tym przeniesieniem, które dokona- Po krótkim postoju 14 lutego okr´t zno- rezerwistów z 6 ró˝nych dystryktów mor- lo si´ po rejsie z Norfolk do Long Beach wu pojawi∏ si´ w Guantanamo, skàd prze- skich. 19 paêdziernika 1956 r. okr´t skiero- przez Kana∏ Panamski we wrzeÊniu 1955 r., szed∏ do Nowego Jorku, gdzie przyby∏ 30 wano do remontu w Stoczni Marynarki intensywnoÊç s∏u˝by zmala∏a. Przed wyco- marca. 7 kwietnia 1954 r. Worcester ponow- wLong Beach. Po zakoƒczeniu 4 lutego faniem ze s∏u˝by 31 paêdziernika 1958 r. nie zawita∏ do Bostonu dla przejÊcia okre- 1957 r. podj´to przygotowania do kolejne- okr´t odby∏ 9 rejsów szkoleniowych z re- sowego remontu. 7 czerwca z Bostonu go rejsu szkoleniowego Commander Fleet zerwistami marynarki oraz dwa rejsy po zaokr´t przeszedl do Norfolk, gdzie dotar∏ 11 Training Group z San Diego. chodnim Pacyfiku w okresie maj – gru- czerwca, a nast´pnie wróci∏ do Bostonu 9 kwietnia 1957 r. Worcester zaczà∏ ostani dzieƒ 1956 r. oraz wrzesieƒ – paêdziernik 2 czerwca. rejs w trakcie którego odwiedzi∏ Pearl Har- 1956 r. Zakonserwowany na Mare Island,

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 43 „Spóênione” krà˝owniki

Ocena Dane taktyczno-techniczne Okr´ty te by∏y pierwszymi krà˝ownikami z dzia∏ami artylerii g∏ównej, przeznaczony- WypornoÊç std (t) 14 700 ton mi zarówno do zwalczania lotnictwa jak D∏ugoÊç KLW (m) 202,52 i jednostek nawodnych.. Posiadajàc zwrot- D∏ugoÊç maks (m) 207,25 noÊç niszczyciela i si∏´ krà˝ownika móg∏ SzerokoÊç (m) 21,58 z powodzeniem prowadziç flotyll´ niszczy- Zanurzenie (m) 6,4 cieli do zadaƒ zwiadowczych. Du˝y zapas Uzbrojenie Planowane: 12 x 152 mm DP (6 x II) 24 x 76/50 mm paliwa umo˝liwia∏ poÊcig za nieprzyjacie- (11 x II, 2 x I) 24 x 20 mm (12 x II) lem i szybkie manewrowanie. Jednostki dysponowa∏y opancerzeniem zdolnym wy- (faktycznie Worcester 12, Roanoke 16) trzymaç ostrza∏ artyleryjski i odpowiadaç Opancerzenie (mm) G∏ówny pas – 127-76 równoczeÊnie prowadzàc ostrza∏ ce∏ow na- Pok∏ad g∏ówny – 25; 89 ponad magazynami i maszynownià wodnych i powietrznych. Problem polega∏ Grodzie – 102 na tym, ˝e pojawi∏y si´ w okresie dynamicz- Barbety – 127 nego rozwoju nowej broni, zw∏aszcza rakie- wie˝e – 165 (front),102 (dach), 50-76 (ty∏) towej i artyleria g∏ówna dzia∏ 152 mm nie Nap´d 12 0000 KM = 33 w. znajdowa∏a ju˝ zastosowania i okr´ty te po- Zasi´g 7000 Mm/20 w. dzie∏y los wszystkich krà˝owników lekkich Za∏oga 1070 ludzi. U.S. Navy, w odró˝nieniu od jednostek uzbrojonych w dzia∏a 203 mm, które okaza- skreÊlony tego samego dnia co Worcester (1 Gary CL-147 ∏y si´ bardzo u˝yteczne przy bombardowa- grudzieƒ 1970 r.) zosta∏ sprzedany na z∏om (miasto w stanie Indiana) niu wybrze˝y. 22 lutego 1972 r. firmie Levin Metals Cor- Kolejny okr´t anulowany 12 sierpnia poration z San Jose. 1945 r., który mia∏ powstaç w tej samej Bibliografia: stoczni. Numer taktyczny CL-147 zosta∏ 1. Dictionary of American Naval Fighting Ships, Vol.6. Vallejo CL-146 (miasto w Kalifornii) przyznany 1 stycznia 1945 r. 2. N. Friedman, U.S. Cruisers. An Illustrated Design Hi- Podobnie jak poprzednie jednostki ten Kilka miesi´cy wczeÊniej, 26 marca 1945 story. okr´t mia∏ powstaç w New York Shipbuil- r. anulowana zosta∏a budowa kolejnych 3. Terzibaschitz S., Kreuzer der U.S.Navy. Von der Oma- ding w Camden. St´pka zosta∏a za∏o˝ona 6 okr´tów o zarezerwowanych numerach ha-klasse (1922) bis zur Long Beach, 1962. 16 lipca 1945 r., ale ju˝ 12 sierpnia budowa taktycznych CL-154 do CL-159; z ich budo- 4. The Navy’s First..CL-144, Warship international zosta∏a anulowana i ropocz´ty fragment wy zrezygnowano jeszcze przed podpisa- 1/1974. dennicy zosta∏ rozebrany. niem kontraktu ze stocznià. 5. Weyers, Jane’s.

Krà˝ownik Roanoke sfotografowany 6 maja 1950 roku. fot. zbiory Arthur D. Baker III

44 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Jedna z zatoczek radzieckiego Dalekiego Wchodu z cumujàcy- mi w niej okr´tami: Êcigaczem okr´tów podwodnych typu Kron- A.W. Rozin (Rosja) stadt (proj. 122bis) oraz tra∏owcem typu T-43 (proj. 254). fot. zbiory Siergiej Ba∏akin

Znalezisko w Zalewie Posjeta

Mój krajan, weteran pracy s∏ynnego jaro- ˝y∏ ju˝ nieraz przebywaç na pok∏adach byç zatopionym, du˝e przebicie. Choç s∏awskiego zak∏adu oponiarskiego, Siemion okr´tów podwodnych Floty Oceanu Spo- wdoku z przedzia∏u wypompowano wi´k- Ilicz Matwiejew w roku 1954 pe∏ni∏ s∏u˝b´ kojnego, bowiem wchodzi∏ w sk∏ad grupy szà cz´Êç wody, to jednak pozostawa∏a one wojskowà w stopniu g∏awnego starsziny specjalistów, którzy z pod wody okreÊlali jeszcze w jego wn´trzu. Okr´t podzielony (bosmana) na niszczycielu Wieduszczij Flo- dok∏adnoÊç çwiczebnych ataków bombami by∏ na 3 przedzia∏y. W zatopionym dziobo- ty Oceanu Spokojnego. Pewnego letniego g∏´binowymi przeprowadzanych przez ma- wym znajdowa∏y si´ 2 wyrzutnie torpedo- dnia 1954 roku na niszczycielu, który by∏ cierzystà jednostk´. we, z których same torpedy do czasu przy- okr´tem dy˝urnym eskadry og∏oszono Gdy marynarze z Wieduszczij przybyli bycia marynarzy z Wieduszczyj zosta∏y ju˝ alarm bojowy i po zejÊciu z kotwicy skiero- do stoczni „Dalzawod” wydobyta jednostka rozbrojone. W trzecim, rufowym przedzia- wano go pe∏nà pr´dkoÊcià w rejon Zatoki znajdowa∏a sie4 ju˝ w suchym doku le wyrzutni torpedowych nie by∏o. Poczàt- Posjeta. Tam znajdowa∏o si´ ju˝ 10-12 na- pod stra˝à uzbrojonych ˝o∏nierzy. Do tego kowo przedzia∏ rufowy i centralny by∏y szych jednostek – tra∏owców i du˝ych Êciga- momentu po∏o˝ono ju˝ drewniane trapy, szczelnie zamkni´te, stàd te˝ pozostawa∏y czy okr´tów podwodnych, które „gania∏y” po których wchodzi∏o si´ na pok∏ad okr´tu suche. nieznany okr´t podwodny, obrzucajàc go podwodnego. „Âmieciarze” z niszczyciela Ochotnicy, odziani w pogumowane kom- bombami g∏´binowymi. W samym polowa- nie byli pierwszymi na wydobytym wraku, binezony opchem oraz izolacyjne maski niu Wieduszczij jednak nie uczestniczy∏, bo- wszystkie luki w kiosku i mi´dzy przedzia∏a- przeciwgazowe z zewn´trznymi w´˝ami, wiem po osiàgnićiu nakazanego rejonu mi we wn´trzu kad∏uba by∏y ju˝ otwarte pracowali parami. Wn´trze okr´tu oÊwie- otrzyma∏ z jednego z tra∏owców rozkaz – przy u˝yciu palników. Jako pierwsi na po- tlano za pomocà przenoÊnych lamp. Mary- „Wracajcie do bazy”. Na powierzchni mo- k∏ad weszli „osobiÊci” (przyp. t∏um. – funk- narze z niszczyciela opuÊcili si´ do wn´trza, rza migota∏a ju˝ plama solaru. Takim, za- cjonariusze kontrwywiadu – „Osobyj które szybko obejrzeli (staç im nie pozwala- pewne jednym z wielu w czasie s∏u˝by, po- otriad” – pol. „Oddzia∏ specjalny” stàd ro- no, ponaglajàc z pok∏adu do poÊpiechu), zosta∏ by zapewne alarm w pamići wetera- syjski skrót) ze sztabu floty, którzy z miejsca po czym przystàpili do swej „˝a∏obnej” pra- nów Floty Oceanu Spokojnego, gdyby nie zabrali z centralnego przedzia∏u wszystkie cy. Cia∏a martwych podwodników, których opisane poni˝ej wydarzenia, które nastàpi- znajdujàce si´ w nim dokumenty. by∏o 15-16, wk∏adali do worków i wynosili ∏y nieco póêniej. Wydobyty okr´t by∏ niewielki (jednak wg z wn´trza okr´tu. Cia∏a znajdowa∏y si´ Po miesiàcu, mo˝e pó∏tora od „podwod- s∏ów Matwiejewa, wi´kszy od radzieckich w rozk∏adzie, przypomina∏y „galaret´” i sil- nych ∏owów” w rejonie Zalewu Posjeta zo- jednostek typu „Malutka”), kioskiem nie cuchn´∏y. Resztki cia∏a wk∏adano sta∏ wydobyty na powierzchni´ okr´t pod- w kszta∏cie klina i dzia∏kiem przed nim do worków ∏opatkà, koÊci w r´kawiczkach. wodny, który nast´pnie odholowano (uzbrojenie od razu zdemontowano, gdy Sam Siemion Ilicz wraz ze swym partnerem do stoczni „Dalzawod” we W∏adywostoku. tylko marynarze z Wieduszczij rozpocz´li osobiÊcie zebrali 5 worków ze szczàtkami W tym akurat dniu Wieduszczij ponownie swojà „brudnà” robot´). Kad∏ub by∏ poma- pićiu podwodników. Polegli byli Êredniego by∏ okr´tem dy˝urnym eskadry, wobec cze- lowany na kolor szaro-niebieski (stalowy), wzrostu, oko∏o 170 cm, maluchów wÊród go z jego za∏ogi skierowano 10 ochotników czysty bez ˝adnej „brody” wodorostów. nich nie by∏o. Wszyscy mieli na nogach budo oczyszczenia przyholowanego wraka. Na kad∏ubie by∏y solidne Êlady wgnieceƒ ty, zaÊ odziani byli w jasnoszare kombinezo- WÊród ochotników znajdowa∏ si´ równie˝ po wybuchach bomb g∏´binowych, zaÊ ny z szerokimi pasami, u dwóch na pier- Matwiejew. Do tej chwili Siemion Ilicz zdà- w dziobowym przedziale, który okaza∏ si´ siach by∏y naszywki z numerami, wszyscy

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 45 Znalezisko w Zalewie Posjeta

mnia∏, ˝e od niego i innych uczestników opisywanych wydarzeƒ, jeszcze w roku 1954 wzi´to zobowiàzanie o „dochowaniu” tajemnicy przez okres 20 lat. Oto jakà histori´ przekaza∏ nam mi∏o- Ênik dziejów floty z Jaros∏awla A.W. Rozin opierajàc si´ na s∏owach swojego krajana weterana Floty Oceanu Spokojnego S.I. Matwiejewa. Z miejsc ka˝demu, kto czyta∏ t´ relacj´ nasun´∏o si´ pytanie „Co to by∏ za okr´t podwodny?”. Pierwsza myÊl, ˝e „bohaterem” relacji by∏ jeden z dwóch okr´tów typu „Malutka” ze sk∏adu Floty Oceanu Spokojnego, który zaginà∏ w∏aÊnie w rejonie Zalewu Posjeta jeszcze w sierpniu 1941 roku – M-49 lub M-63. W Êwietle jednak otrzymanych z Jaros∏awla informacji, które w∏aÊnie opublikowaliÊmy taka wersja identyfikacji staje si´ mocno wàtpliwa. Wàt- Jeden z radzieckich ma∏ych okr´tów podwodnych typu „Malutka”, który kszta∏tem kiosku bardzo przypomina opisywany przez autora zatopiony okr´t. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik pliwoÊci te pot´gujà podane w relacji weterana szczegó∏y, takie jak czysty, bez ˝ad- mieli berety, ani jednej czapki z daszkiem. rzyszy. Do oddzielnego worka, który na- nych porostów kad∏ub podzielony na trzy Cia∏a znajdowa∏y si´ na ca∏ym okrćie pod- st´pnie przekazali „osobistom” „Êmiecia- przedzia∏y z oddzielnà kabinà dowódcy, wodnym w ró˝nych pozycjach, widaç by∏o, rze” zbierali tak˝e wszystkie papiery, jakie 15-16 poleg∏ych, pistolet dowódcy okr´tu – ˝e liczni podwodnicy umierali w mćzar- wpad∏y im w oczy. „krewniak Walthera, automaty i berety niach. w niewielkiej kabinie Matwiejew Jaka by∏a przynale˝noÊç paƒstwowa wy- u pozosta∏ych podwodników, a nawet brak znalaz∏ cia∏o dowódcy jednostki, który za- dobytego okr´tu podwodnego, Siemion napisów w j´zyku rosyjskim na przyrzàdach koƒczy∏ ˝ycie samobójstwem – w jego Ilicz Matwiejew nie wie dok∏adnie po dziÊ pok∏adowych. czaszce by∏a dziura od kuli, a w rće pisto- dzieƒ. Jednostka nie mia∏a ˝adnych „zna- let, zupe∏nie nie podobny do radzieckich. ków szczególnych”, Matwiejew nie zauwa- *** Gdy nast´pnie przekazano pistolet „osobi- ˝y∏ ich nawet na urzàdzeniach pok∏ado- W zwiàzku z tym redakcja zwraca si´ Êcie”, ten oglàdajàc go odrzek∏ s∏owa w ro- wych, które na wszelki wypadek powinny do Was szanowni czytelnicy, z proÊbà o po- dzaju – „Krewniak Walthera”. Póêniej po- byç opisane w j´zyku rosyjskim. Jest on moc w rozwiàzaniu tej „podwodnej zagadki dobno na pok∏adzie okr´tu odnaleziono ca- przekonany, ˝e by∏ to zagraniczny szpie- zimnej wojny”. ∏à skrzynk´ z bronià – pistoletami i bronià gowski okr´t podwodny, który sta∏ si´ jednà automatycznà, jednak Matwiejew sam tego z ofiar „zimnej wojny”. Na zakoƒczenie T∏umaczenie z j´zyka rosyjskiego nie widzia∏, a jedynie s∏ysza∏ od swych towa- swego opowiadania, Siemion Ilicz wspo- Maciej S. Sobaƒski

Niszczycieli Wieduszczij (proj. 30bis) na którym s∏u˝y∏ autor artyku∏u. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik

46 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Ptaki – prawdziwi gospodarze Wysp Paracel- H∫ Vãn Ngac skich i Spratly, na drugim planie widoczne 2 fregaty zespo∏u kmdr H∫ Vãn Ngac (Stany Zjednoczone A.P.) fot. zbiory H∫ Manh Chí

(19 stycznia 1974 roku) Cz´Êç I

O autorze apoopuszczeniu ojczyzny zamieszka∏ (wg kalendarza ksi´˝ycowego 27 grudnia H∫ Vãn Ngac urodzi∏ si´ 26 kwietnia w Stanach Zjednoczonych, gdzie zmar∏ 12 1973) na p∏ytkich wodach Paraceli, uczest- 1935 roku we wsi Yen Tan wprowincji Nam lutego 1999 roku w Grapevine w stanie niczy∏o kilka okr´tów obu paƒstw. Zespó∏ Dinh ówczesnego Tonkinu na pó∏nocy Teksas. si∏ morskich Republiki Wietnamu sk∏ada∏ Wietnamu. Po ukoƒczeniu w roku 1952 Niepublikowany wczeÊniej tekst zosta∏ si´ z fregat i eskortowca pod dowództwem szko∏y Êredniej przeniós∏ si´ z rodzinà prze- sporzàdzony przez autora w oparciu o za- mego ojca kmdr H∫ Vãn Ngac, który zmar∏ Êladowanà przez komunistycznà partyzant- chowane po latach informacje, zaÊ jego an- w roku 1999. k´ na po∏udnie Wietnamu, gdzie kontynu- gloj´zycznà wersj´ zawdzi´czamy synowi Do chwili swej Êmierci, ojciec mój spo- owa∏ nauk´ w Sajgonie. Po zdaniu egzami- komandora, H∫ Manh Chí. rzàdzi∏ 3 opracowania w j´zyku wietnam- nów zosta∏ przyj´ty do Szko∏y Morskiej skim. Pierwsze dotyczy∏o historii Paracelów w Phu Tho, którà nast´pnie zmieni∏ Uwagi t∏umacza od poczàtku wieku XIX, stanowi∏y one na Morskie Centrum Szkoleniowe w Nha Zachowano uk∏ad tekstu i oryginalne cz´Êç Wietnamu, poprzez epok´ Indochin Trang, gdzie 25 maja 1955 uzyska∏ oficer- stosowane przez autora s∏ownictwo, ra˝àce Francuskich a˝ do II wojny Êwiatowej, gdy skie szlify i rozpoczà∏ s∏u˝b´ w marynarce nieco anachronizmem, zw∏aszcza w kwe- archipelag opanowali Japoƒczycy. Drugie wojennej Republiki Wietnamu. W toku stiach natury politycznej, zrezygnowano na- i trzecie opracowanie zajmowa∏y si´ przy- trwajàcej równo 20 lat s∏u˝by wojskowej za- tomiast z przypisów, które odwo∏ujà si´ koƒczonej ewakuacjà z Wietnamu 30 g∏ównie do piÊmiennictwa w j´zyku wiet- H∫ Vãn Ngac. fot. zbiory H∫ Manh Chí kwietnia 1975 roku H∫ Vãn Ngac by∏ mi´- namskim dzy innymi dowódcà okr´tu desantowego No Than, transportowca Hoa Giang, eskor- Wst´p towca Ky Hoa, dowodzi∏ tak˝e 22 i 25 Do pierwszej potyczki w nowo˝ytnych Rzecznà Grupà Szturmowà. Zajmowa∏ dziejach Republiki Wietnamu i Chiƒskiej równie˝ stanowiska dowódczo-sztabowe, Republiki Ludowej dosz∏o na wodach Mo- mi´dzy innymi by∏ szefem IV Strefy Brze- rza Po∏udniowo-Chiƒskiego. To terytorium, gowej, dyrektorem Centrum Organizacyj- które oba paƒstwa uwa˝a∏y za w∏asne nego, z-cà szefa sztabu operacyjnego mary- z uwagi na znajdujàce si´ tam potencjalnie narki wojennej oraz dowódcà Grupy znaczne podmorskie zasoby ropy naftowej III Zespo∏u Operacyjnego HOANG SA. oraz jego strategiczne po∏o˝enie, jest rozle- H∫ Vãn Ngac ukoƒczy∏ kurs oceanograficz- g∏à grupà niskich koralowych wysepek i raf no-hydrograficzny w Waszyngtonie w 1963 okreÊlanych mianem Wysp Paracelskich, oraz Naval Postgraduate School w Monte- po∏o˝onych w odleg∏oÊci oko∏o 300 km rey w 1972. W roku 1975 w zwiàzku z upad- na wschód od Da Nang. W potyczce, która kiem Wietnamu Po∏udniowego zakoƒczy∏ mia∏a miejsce w piàtkowy poranek oko∏o s∏u˝b´ wojskowà w stopniu komandora, godz. 10.30 w dniu 19 stycznia 1974 roku

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 47 Bitwa o Wyspy Paracelskie

wej s∏u˝bie meteorologicznej na tym obszarze. W roku 1933, gdy zarzàd federacji francuskich kolonii i protektoratów w Indochi- nach zdecydowa∏ si´ przy∏àczyç administra- cyjnie Paracele i Spratly do wietnamskich prowincji nadbrze˝nych, Japonia by∏a jedynym krajem, który zaprotestowa∏ przeciwko tej decyzji. Sam protest by∏ jednak zaledwie formalny. W rezultacie w∏adze francuskie zdecydowa∏y si´ og∏osiç swà decyzj´ w pra- sie. Nawet marynarze brytyjscy, którzy jako pierwsi Europejczycy odkryli Spratly, nie za- reagowali, gdy dowiedzieli si´, ˝e Wietnam, Francja i Hiszpania podpisa∏y porozumienie o protektoracie ju˝ w roku 1862. Okupacja wojskowa przez Tajwan wyspy Itu Aba oraz najdalej na pó∏noc wysuni´tej wyspy Paraceli Woody Island, a tak˝e wyspy Loaita przez Republik´ Filipin, by∏a na- Komandor H∫ Vãn Ngac, marynarka wojenna Republiki Wietnamu, dowódca Zespo∏u Opera- cyjnego III (Task Force III) Si∏ Paracele. fot. zbiory H∫ Manh Chí st´pstwem oÊmioletniej wojny indochiƒ- skiej prowadzonej przez Francj´ przeciwko czynami i bezpoÊrednim przebiegiem samej wyspami, w tym analizy danych przyrodni- komunistycznej partyzantce Viet Minh. potyczki, nazywanej te˝ Bitwà Morskà czych, geologicznych i meteorologicznych. D∏uga, gorzka wojna stanowi∏a spory wysi- oParacele. Dane te potwierdzajà, ˝e to nasi przodko- ∏ek militarny dla francuskiej administracji Nag∏a Êmierç mego ojca niemal dok∏ad- wie pierwsi postawili swojà stop´ na Para- w Indochinach. W rezultacie Francuzi nie w 25 rocznic´ potyczki na Wyspach Pa- celach i Spratly, pozostawiajàc tam znaki utrzymali jedynie pluton Legii Cudzoziem- racelskich, sk∏oni∏y mnie do przet∏umacze- graniczne z wietnamskimi inskrypcjami. skiej jako za∏og´ na wyspie Pattle, b´dàc nia na j´zyk angielski pozostawionych opra- Do 30 kwietnia 1975 roku Republika Wiet- zmuszeni do opuszczenia innych strategicz- cowaƒ, by choç w ten sposób utrwaliç jego namu uczestniczy∏a te˝ w mi´dzynarodo- nie wa˝nych punktów Paraceli. miejsce zarówno w historii samego Wietna- mu jak i jego marynarki wojennej. Poni˝sze angielskie t∏umaczenie dedy- kuj´: • wdzićznej pamići mego ojca, mary- narza, który dumnie s∏u˝y∏ swojemu krajo- wi Republice Wietnamu przez 20 lat od maja 1955 do 30 kwietnia 1975 roku, • pamići wymienionych ni˝ej oficerów i marynarzy floty Republiki Wietnamu: Ngu Vãn Th∫, Nguy˘n Th∫nh Trí, Dinh Ho∫ng Mai, L˘ Vãn Tay, Pham Anh Dûng, Nguy˘n Phúc Xá, L˘ Vãn Don, Nguy˘n Vãn Th∫ch, Tran Vãn Bang oraz Ngô Chí Th∫ngh, Którzy oddali swe ˝ycie w obronie terytorium Wietnamu pod dowództwem mojego ojca, • kobietom i m´˝czyznom, cz∏onkom Si∏ Zbrojnych Republiki Wietnamu za ich pro- fesjonalizm, patriotyzm i dum´ w s∏u˝bie wolnoÊci. H∫ Manh Chí Przed bitwà Kwestia suwerennoÊci nad Wyspami Pa- racelskimi i Spratly na Morzu Po∏udniowo- -Chiƒskim by∏a ju˝ poruszana przez wielu historyków oraz badaczy problemów szelfu kontynentalnego. Ostatnio w swej pracy hi- storycznej Vû Hûu San (eks-kmdr por. floty Republiki Wietnamu) zacytowa∏ szereg dokumentów wskazujàcych na wa˝noÊç rys. Przemys∏aw Federowicz wietnamskiego zwierzchnictwa nad tymi

48 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Bitwa o Wyspy Paracelskie

Japonia opanowa∏a wysp´ Itu Aba w archipelagu Spratly w czasie II wojny Êwiato- wej. Po kapitulacji Japonii ˝o∏nierze Ku- omintangu (Narodowej Republiki Chin) byli odpowiedzialni za rozbrojenie japoƒ- skich si∏ okupacyjnych w Wietnamie. Tym- czasem Kuomintang wykorzystujàc francuskie zaanga˝owanie w dzia∏ania na obszarze Wietnamu, sam zajà∏ Itu Aba i wysp´ Woody na Paracelach. Gdy chiƒscy komu- niÊci opanowali Chiny kontynentalne, co nastàpi∏o w 1949, wszyscy ˝o∏nierze Ku- omintangu wycofali si´ na Tajwan bàdê do Chin, opuszczajàc wysp´ Woody, która pozosta∏a „bezpaƒska”, do czasu zajćia jej przez si∏y zbrojne ChRL, co nastàpi∏o dopiero w po∏owie lat pi´çdziesiàtych. W tym okresie marynarka wojenna Re- publiki Wietnamu zaanga˝owana by∏a g∏ownie w wspieranie rzàdowej polityki „pacyfikacji” na wodach Êródlàdowych i przybrze˝nych. W rezultacie dzia∏ania si∏ morskich na wodach otwartego morza rys. Przemys∏aw Federowicz ogranicza∏y si´ jedynie do: • wspierania obecnoÊci wojskowej na Pa- W tym czasie Kwatera G∏ówna marynar- czymÊ wićej ni˝ tylko spotkaniem specjali- racelach, poza wyspà Woody a˝ do czasu ki wojennej Republiki Wietnamu utworzy- stów w sprawie wspó∏pracy technicznej, za- ostatecznego wycofania si´ oddzia∏ów fran- ∏a Biuro 5 lub inaczej Biro Badaƒ Nauko- proponowa∏em szefowi naszej delegacji, ˝e cuskich z Wietnamu. Wyspa Woody le˝a∏a wych, którego zadaniem by∏o mi´dzy inny- powinniÊmy poprosiç delegacje innych bardzo blisko 17° równole˝nika, w strefie mi zbieranie zarówno historycznych jak paƒstw Azji Po∏udniowo-Wschodniej o po- zdemilitaryzowanej, zgodnie z porozumie- i prawnych dokumentów potwierdzajàcych moc w kwestii z∏o˝enia i przyjćia formal- niem genewskim z 1954 roku, którego w∏a- wietnamskie zwierzchnictwo nad Paracela- nej deklaracji, ˝e sprawy przynale˝noÊci dze Republiki Wietnamu nie chcia∏y w ˝a- mi i Spratly. Poniewa˝ jednak Konferencja paƒstwowej obszarów spornych nie b´dà den sposób naruszaç, zorganizowana pod auspicjami ONZ by∏a rozstrzygane na forum konferencji karto- • postawienia znaków granicznych na g∏ównej wyspie archipelagu Spratly, oznaczajàcych przejćie suwerennoÊci paƒ- stwowej nad tym terytorium przez Republi- k´ Wietnamu. Kwestie szelfu kontynentalnego oraz przynale˝noÊci paƒstwowej Paracelów i Spratly nie stanowi∏y przedmiotu szczegól- nego zainteresowania sàsiadujàcych z Mo- rzem Po∏udniowo-Chiƒskim paƒstw a˝ do czasu, gdy rozwój technologii pozwoli∏ na przystàpienie do wierceƒ podmorskich i wydobywania tà drogà ropy naftowej. W paêdzierniku 1970 Republika Wiet- namu znalaz∏a si´ w gronie paƒstw azjatyc- kich takich jak Republika Chin (Tajwan), Japonia, Malezja, Indonezja, Filipiny, Taj- landia i inne, które uczestniczy∏y w trwajà- cej miesiàc, a odbywajàcej si´ pod auspicjami ONZ w stolicy Iranu Teheranie VI Re- gionalnej Konferencji Kartograficznej ds. Azji i Dalekiego Wschodu. Delegacji wietnamskiej, liczàcej 3 cz∏onków, w tym karto- grafa i mnie, przewodniczy∏ p∏k Do∫n Vãn Ki˘u dyrektor Narodowego Biura Geogra- ficznego Ministerstwa Obrony. Ju˝ w pierwszych dniach Konferencji delegacja Republiki Chin (Tajwanu) kierowana przez genera∏a dywizji, og∏osi∏a nagle swà opini´ w kwestii zwierzchnictwa nad Para- rys. Przemys∏aw Federowicz celami i Spratly.

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 49 Bitwa o Wyspy Paracelskie

w∏adze Wietnamu Pó∏nocnego). Mo˝emy tylko przypomnieç, ˝e prezydent Republiki Wietnamu mia∏ zaszczyt podpaliç jeden z podmorskich odwiertów by uÊwietniç za- koƒczenie uwieƒczonych sukcesem prac badawczych prowadzonych przez amery- kaƒskie s∏u˝by geologiczne firmy naftowej z Houston w Teksasie na obszarze blisko 4000 Mm2. W grudniu 1971 roku w∏adze Wietnamu Po∏udniowego rozpocz´∏y podzia∏ szelfu kontynentalnego na dzia∏ki do prac wiertni- czych dla firm naftowych. Proces ten zosta∏ zakoƒczony w lutym 1973, lecz jego wyniki og∏oszono publicznie dopiero w lipcu 1973 roku. Zw∏oka nastàpi∏a w rezultacie realizacji proÊby w∏adz amerykaƒskich by wstrzymaç si´ z publikacjà do czasu opad- nićia w USA fali ulicznych demonstracji skierowanych przeciwko dzia∏alnoÊci wielo- narodowych koncernów w Wietnamie i Kambod˝y. Prócz tego w∏adze Stanów Zjednoczonych zacz´∏y ju˝ same zwracaç uwag´ na kwestie szelfu kontynentalnego w Azji Po∏udniowo-Wschodniej, odgrywa- jàcego coraz istotniejszà rol´ w amerykaƒ- skiej polityce w tym regionie. Dlatego te˝ w latach 1970 i 1971 prace badawcze nie by- ∏y upubliczniane by z jednej strony nie rys. Przemys∏aw Federowicz wspieraç ruchu antywojennego w samym USA, a z drugiej nie utrudniaç prowadzo- graficznej. Po przyjćiu takiej deklaracji de- tem zwrotnym w sporze o terytoria i zasoby nych w Pary˝u nader delikatnych cztero- legacja Republiki Chin ani nie z∏o˝y∏a pro- na Morzu Po∏udniowo-Chiƒskim. Od tej stronnych negocjacji pokojowych. Rzàd ko- testu, ani te˝ nie podnosi∏a wićej tej kwe- pory problemów nie mo˝na ju˝ by∏o wićej munistycznego Wietnamu Pó∏nocnego wie- stii w czasie ca∏ego spotkania. Nale˝y odno- rozstrzygaç na drodze wzajemnych oskar- dzia∏ o podziale szelfu, lecz czeka∏ a˝ towaç, ˝e po Teheranie Kwatera G∏ówna ˝eƒ czy zrćznych protestów dyplomatycz- do czerwca 1973 roku by z∏o˝yç w tej spra- marynarki wojennej Republiki Wietnamu nych. wie swój protest. OczywiÊcie komunistycz- kontynuowa∏a przydzielanie swoich ofice- Badania podmorskich z∏ó˝ ropy naftowej na ChRL tak˝e bacznie Êledzi∏a po∏udnio- rów morskich do sk∏adu po∏udniowo wiet- prowadzone przez Republik´ Wietnamu wo wietnamskie prace poszukiwawcze i za- namskiej delegacji na kolejne konferencje w latach 1969-1971 na obszarze w pobli˝u cz´∏a interesowaç si´ si´ potencjalnymi za- kartograficzne. Kwestia zwierzchnictwa Vûng T∫u i Côn Son (lub Côn Dao) mia∏y sobami ropy naftowej pod dnem Morza Po- nad Paracelami i Spratly podniesiona przez istotne znaczenie i zwróci∏y uwag´ sàsiadu- ∏udniowo-Chiƒskiego. Republik´ Chin (Tajwan) na oenzetowskiej jàcych paƒstw takich jak komunistyczne Równolegle z badaniami na szelfie kon- konferencji kartograficznej sta∏a si´ punk- Chiny (ChRL) oraz DRW (komunistyczne tynentalnym w∏adze Republiki Wietnamu

Znak graniczny Republiki Wietnamu na wyspie Pattle w Archipelagu Znak graniczny Republiki Wietnamu na wyspie Spratly, najwi´kszej Paraceli. fot. zbiory H∫ Manh Chí w Archipelagu Spratly. fot. zbiory H∫ Manh Chí

50 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Bitwa o Wyspy Paracelskie planowa∏y równie˝ wprowadzenie swych oddzia∏ów wojskowych na nie obsadzone dotàd wyspy archipelagu Spratly. Wietnam- ska marynarka wojenna przej´∏a inicjatyw´ w zakresie wdro˝enia tego planu. By∏o to rezultatem çwiczeƒ morskich przeprowadzonych w poczàtkach lata 1973 roku z ini- cjatywy ówczesnego dowódcy floty kmdr Nguy˘n Xuãn Son, w uzgodnieniu z Kwate- rà G∏ównà marynarki wojennej. Dowódca floty uczyni∏ mnie jako dowodzàcego Ze- spo∏em Operacyjnym III (Task Force III) odpowiedzialnym za zorganizowanie odpo- wiedniego zespo∏u okr´tów, zaplanowanie çwiczeƒ oraz inspekcj´ archipelagu Spratly. Po podpisaniu w listopadzie 1972 roku porozumieƒ pokojowych w Pary˝u, marynarka wojenna Republiki Wietnamu dysponowa∏a pewnà liczbà okr´tów nawodnych zwolnionych z dotychczasowych za- daƒ patrolowych na wodach przybrze˝nych. W rezultacie wspomniane okr´ty nawodne zosta∏y przydzielone do mojej Grupy, Odr´czne szkice wysp Archipelagu Spratly: Sunh Ton – Sin Cowe i Song Tu Tay – Southwest wzgl´dnie nie znalaz∏y jeszcze swego nowe- Cay, sporzàdzone w czasie rejsu rozpoznawczego zespo∏u kmdr H∫ Vãn Ngac rys. zbiory H∫ Manh Chí go zatrudnienia w dzia∏aniach minowych czy patrolowych w ramach Dowództwa Bezpieczeƒstwa w Strefie Przybrze˝nej. W szczytowym okresie wojny wietnamskiej, ka˝dy okr´t du˝y czy ma∏y, o ile nie wykonywa∏ zadaƒ transportowych, bra∏ udzia∏ w patrolach morskich wzgl´dnie przybrze˝- nych, a w razie potrzeby wspiera∏ ogniem artyleryjskim oddzia∏y làdowe. Wszystkie jednostki przydzielone do mojej Grupy mia∏y wczeÊniej bardzo rzadko lub wcale okazj´ uczestniczyç na çwiczeniach w sk∏a- dzie Grupy bojowej. O ile zaÊ uczestniczy∏y kiedykolwiek w manewrach, to by∏y one krótkie i fragmentaryczne. Warto w tym miejscu dodaç, ˝e w czasie wojny wietnamskiej marynarka wojenna Republiki Wiet- namu mia∏a za zadanie: • prowadziç operacje przeciwko liniom zaopatrzeniowym komunistycznej party- zantki wzd∏u˝ wybrze˝a Wietnamu Po∏udniowego od Cùa Vi˘t do Cape Cã Mãu, • zapewniç sta∏à kontrol´ nad wa˝nymi Êródlàdowymi drogami wodnymi w Delcie Mekongu od Kinh Vinh Te , Ha Tien do Chau Doc przy granicy làdowej mi´dzy Kambod˝à a Wietnamem. Mój Zespó∏ Operacyjny sk∏ada∏ si´ z 1 niszczyciela eskortowego (DER), 3 fregat (WHEC), 1 du˝ego okr´tu wsparcia desantu (LSSL) oraz 2 du˝ych, zmodernizowa- nych okr´tów desantowych do przewozu czo∏gów (ARL i AGP). Desantowa jed-

Odr´czne szkice wysp Archipelagu Spratly: Son Ca – Sand Cay, Trùong Sa – Spratly i Nam Yet – Namyit, sporzàdzone w czasie rejsu rozpoznawczego zespo∏u kmdr H∫ Vãn Ngac. rys. zbiory H∫ Manh Chí

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 51 Bitwa o Wyspy Paracelskie

ObecnoÊç naszych okr´tów wywo∏a∏a alarm Tr∫n Thi˘n Ki˘m. Prezentacja, która by∏a wÊród chiƒskich oddzia∏ów stacjonujàcych pierwszym punktem porzàdku obrad, roz- na Itu Aba, jednak po rozpoznaniu po∏u- pocz´∏a si´ o godz. 09.00 dowódca floty dniowo wietnamskiej bandery sytuacja popo szczegó∏owym przedstawieniu geografii wróci∏a do normy. Korzystajàc z lampy sy- wysp Spratly i sprawy ich d∏ugotrwa∏ej woj- gnalizacyjnej Zespó∏ poprosi∏ o pozwolenie skowej okupacji przez Republik´ Chin (Taj- z∏o˝enia towarzyskiej wizyty na wyspie, wan) i Republik´ Filipin zdecydowanie za- na co otrzyma∏ zgod´. Oko∏o po∏udnia na- proponowa∏ by Republika Wietnamu sza delegacja na czele z dowódcà floty wy- utrzymywa∏a równie˝ swojà sta∏à obecnoÊç làdowa∏a na Itu Aba, gdzie zosta∏a goràco militarnà na takich wyspach archipelagu przyj´ta przez p∏k piechoty morskiej Repu- jak Namyit, Spratly, Northeast Cay i South- bliki Chin (Tajwan) w jego kwaterze. west Cay. Gabinet natychmiast zaakcepto- Z uwagi jednak na wymogi tajemnicy woj- wa∏ propozycj´ bez dalszej dyskusji. Po na- skowej nie pozwolono nam na zwiedzenie szej prezentacji zatrzymaliÊmy si´ si´ w po- wyspy. koju recepcyjnym premiera, bowiem gabi- Po opuszczeniu Itu Aba oraz Namyit net kontynuowa∏ obrady nad dalszym po- i Sand Cay Zespó∏ skierowa∏ si´ na pó∏noc rzàdkiem dnia. ku wyspom Northeast Cay i Southwest Cay. Po tym spotkaniu Minister Obrony wy- Trasa wiod∏a w pobli˝u wyspy Loaita obsa- da∏ rozkazy dla Szefa Po∏àczonych Sztabów dzonej przez wojska filipiƒskie. W trakcie Si∏ Zbrojnych, Kwatery G∏ównej marynarki obserwacji wyspy mo˝na by∏o ∏atwo do- wojennej Republiki Wietnamu, korpusu sa- Flaga paƒstwowa Republiki Wietnamu strzec pojedynczà wie˝´ stra˝niczà. Chocia˝ perów oraz w∏adz wojskowych prowincji na wyspie Spratly w Archipelagu Spratly, wyspy Northeast Cay i Southwest Cay by∏y Binh Tuy w sprawie opracowaniu planu uwag´ zwraca poza po∏udniowowietnam- niewielkie, to jednak le˝a∏y obok siebie i ro- wprowadzenia wojsk na wyspach archipela- skich marynarzy, jako ˝ywo przypominajàca U. S. Marines z pami´tnego zdj´cia na szczy- s∏y na nich du˝e cieniste drzewa. gu Spratly. Wyspa Namyit by∏a naszym cie wulkanu Suribachi na Iwo Jimie w lutym Manewry trwa∏y tydzieƒ, a w ich czasie pierwszym zadaniem. Zosta∏em wyznaczo- 1945 roku. fot. zbiory H∫ Manh Chí Zespó∏ Operacyjny przemieszcza∏ si´ ny na pierwszego dowódc´ Operacji „Hung od wyspy do wyspy, prowadzàc mi´dzy in- Dao 22” (d∏ugo nie mog∏em przypomnieç nostka warsztatowa Vinh Long (ARL) do- nymi çwiczenia z ∏àcznoÊci zarówno radio- sobie tego numeru). Pod koniec maja, gdy wodzona przez kmdr por. Vù Quôc Công, wej jak i klasycznej sygnalizacji za pomocà po∏udniowo wschodni monsun zaczà∏ dmu- by∏a okr´tem flagowym çwiczeƒ. choràgiewek. Zaj´cia obejmowa∏y równie˝ chaç bardzo ∏agodnie, okr´t desantowy Niewielki patrolowiec Cãn Tho (HQ- obron´ przeciwlotniczà i zwalczanie okr´- Qui Nhom (HQ 504) pod dowództwem -801) obsadzony przez podchorà˝ych tów podwodnych oraz zagadnienia zaopa- kmdr ppor. Vû Hûu Son, opuÊci∏ nabrze˝e zMorskiego Centrum Szkoleniowego trzenia. Freedom Pier z plutonem saperów, gumo- w Nha Trang pod dowództwem przydzielo- Po zakoƒczeniu çwiczeƒ i powrocie wymi pontonami oraz materia∏ami do bu- nego oficera, uczestniczy∏ równie˝ w çwi- do bazy, dowódca floty i ja skontaktowali- dowy posterunku na pok∏adzie. Kilka dni czeniach, zapewniajàc niezb´dnà praktyk´ Êmy si´ z szefem gabinetu premiera by móc póêniej jako wzmocnienie operacji wyru- przysz∏ej kadrze dowódczej floty. wspólnie przedstawiç swoje opinie na temat szy∏ niszczyciel eskortowy Tran Khan Du Zespó∏ Operacyjny opuÊci∏ port w Sajgo- obecnoÊci militarnej na wyspach archipela- (HQ-4) dowodzony przez kmdr Nguy˘n nie i skierowa∏ si´ w rejon Wysp Spratly, gu Spratly. Nasza proÊba zosta∏a rozpatrzo- Quang Tô. które osiàgnà∏ nast´pnego ranka. Mimo na po tygodniu. Dowódca floty i ja „uzbro- W czasie budowy posterunku na wyspie poczàtków lata, utrzymywa∏a si´ wysoka jeni” w niezb´dne mapy i projektor doko- chiƒskie oddzia∏y piechoty morskiej z Itu temperatura, zaÊ na wyspach nie by∏o naliÊmy prezentacji na posiedzeniu ca∏ego Aba wys∏a∏y w kierunku naszych okr´tów drzew zapewniajàcych niezb´dny cieƒ gabinetu pod przewodnictwem premiera ∏ódê rozpoznawczà z 3-osobowà za∏ogà, i schronienie przed s∏oƒcem, wobec czego làdowanie na wyspach mo˝na by∏o przepro- Du˝y okr´t desantowy Qui Nhom (HQ 504). fot. zbiory H∫ Manh Chí wadziç jedynie we wczesnych godzinach rannych. Naszym zadaniem by∏o podniesie- nie flagi Republiki Wietnamu na wyspie Spratly, najwi´kszej w ca∏ym archipelagu oraz ustawienie nowego znaku granicznego na miejscu starego, który gdzieÊ przepad∏. Zapewne zosta∏ usuni´ty przez rybaków z sàsiadujàcych z Wietnamem paƒstw, w czasie ich postoju na wyspie. Po làdowaniu na Spratly, Zespó∏ Opera- cyjny skierowa∏ si´ bezpoÊrednio na Itu Aba, Namyit (na po∏udnie od Itu Aba) oraz Sand Cay (na po∏udniowy wschód od Itu Aba). W trakcie przechodzenia si∏ zespo∏u w pobli˝u wysp Namyit i Sand Cay nie làdo- wano, ograniczajàc si´ jedynie do obserwacji. Nast´pnie wszystkie nasze okr´ty stan´- ∏y na kotwicy na po∏udnie od Itu Aba.

52 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Bitwa o Wyspy Paracelskie która po dokonaniu identyfikacji zawróci∏a nie podejmujàc ˝adnej akcji. Budow´ posterunku na wyspie Namyit ukoƒczono w czasie 3 tygodni, po czym dokonano uroczystego podniesienia na maszt flagi narodowej w obecnoÊci personelu morskiego, saperów i ˝o∏nierzy. Wykonana z nierdzew- nej stali tablica z wygrawerowanà datà, na- zwà operacji, moim nazwiskiem i stopniem wojskowym jako OTC (Operational The- ater Commander – pol. D-ca Obszaru Operacyjnego) zosta∏a zamontowana u podnó˝a masztu. Po dniu 30 kwietnia 1975 roku, oficerowie dawnej marynarki wojennej, którzy pozostali w kraju, ujawni- li, ˝e wietnamscy komuniÊci zademonstro- wali w koƒcu zdj´cie wspomnianej tablicy w dawnym Morskim Centrum Szkolenio- wym w Nha Trang jako dowód wietnamskiego zwierzchnictwa nad wyspami Spratly iParacelami. Zgodnie z wieloma analizami w XXI wieku region Azji i Pacyfiku ma si´ staç Do brzegu dobija nast´pna szalupa, w oddali poza granicà raf widoczne 2 fregaty zespo∏u wa˝nà ekonomicznie strefà Êwiata. Od cza- kmdr H∫ Vãn Ngac. fot. zbiory H∫ Manh Chí su, gdy komunistyczny ChRL nie tylko osià- gnà∏, ale i utrzyma∏ rol´ ekonomicznego su- krypcji), profesora prawa na Uniwersytecie i Spratly od zawsze nale˝a∏y do Chin przez permocarstwa, nastàpi∏ równie˝ nawrót Paryskim, która twierdzi, ˝e chiƒska okupa- budowanie obiektów administracyjnych dawnego chiƒskie imperializmu skierowa- cja nale˝àcych historycznie do Wietnamu i turystyczno-wypoczynkowych na spornym nego przede wszystkim w stron´ sàsiednich Paraceli pozostaje w ca∏kowitej sprzeczno- obszarze. W dniu 21 maja 1998 roku komu- paƒstw, które kiedyÊ w przesz∏oÊci pozosta- Êci z prawem mi´dzynarodowym. Cytuje nistyczne Chiny raz jeszcze potwierdzi∏y wa∏y w zale˝noÊci od Chin i p∏aci∏y im dani- ona szereg dokumentów pochodzàcych swoje zwierzchnictwo nad archipelagiem n´. W przesz∏oÊci pot´ga wojskowa Chin z XVII wieku oraz okresu panowania cesa- wysp Spratly. Sprawozdawca Ministerstwa opiera∏a si´ g∏ownie na armii làdowej, zaÊ rza Minh Mang. Chocia˝ komunistyczne Spraw Zagranicznych ChRL stwierdzi∏, ˝e marynarka wojenna pozwala∏a jedynie w∏adze ChRL utrzymujà, ˝e dysponujà do- chiƒskie zwierzchnictwo nad wyspami na zabezpieczenie strefy wybrze˝a oraz kumentami starszymi od wietnamskich, to Spratly jest niezaprzeczalnym faktem. zwalczanie ucià˝liwego piractwa na wodach jednak nigdy nie przedstawi∏y wiarygodnie RównoczeÊnie zauwa˝y∏, jednostki p∏ywajà- przybrze˝nych i Êródlàdowych. Jednak ˝adnego z nich. Radio RFI zaprezentowa∏o ce prowadzàce ostatnio prace badawcze wspó∏czeÊnie nowa rola ekonomiczna i mi- równie˝ artyku∏ jednego z dzienników wy- znajdujà si´ wy∏àcznie w obr´bie chiƒskich litarna komunistycznego ChRL w Azji Po- chodzàcych w Hong Kongu („Minh Báo” wód terytorialnych. W odpowiedzi Mini- ∏udniowo-Wschodniej oraz mo˝liwoÊci jej z4 kwietnia 1998), który og∏osi∏ plany sterstwo Spraw Zagranicznych Socjalistycz- morskich si∏ uderzeniowych, stwarzajà real- w∏adz ChRL przekszta∏cenia wysp na Par- nej Republiki Wietnamu stwierdzi∏o, ˝e nà szans´ prowadzenia polityki ekspansji celach w stref´ turystyczno-wypoczynkowà chiƒskie jednostki badawcze narusza∏y g∏´- terytorialnej jako podstawy strategii super- z hotelami i restauracjami, podobnà do Ha- boko terytorium Wietnamu. mocarstwa w nadchodzàcym stuleciu. wajów. Dodatkowo jeszcze chiƒskie w∏adze Chocia˝ Socjalistyczna Republika Wiet- RzeczywiÊcie: wyspy Hainan potwierdzi∏y, ˝e w okresie namu konferowa∏a ju˝ wi´cej ni˝ 10 razy • komunistyczna ChRL przej´∏a ca∏ko- najbli˝szych kilku lat b´dà organizowane z Chiƒskà Republikà Ludowà aby ustaliç wità kontrol´ nad Paracelami w roku 1974 regularne wycieczki na Paracele. Radio ostatecznie kwesti´ przynale˝noÊci paƒ- wysy∏ajàc tam znaczne si∏y floty, wojsk làdo- RFI krytykuje Pekin za nie wyrzeczenie si´ stwowej spornych Paracelów i Spratly oraz wych i lotnictwa oraz oddzia∏y desantowe ambicji do stopniowego wdzierania si´ nie przebieg chiƒsko-wietnamskiej granicy • w latach, które nastàpi∏y po 30 kwietnia tylko na làdzie, ale i na morzu. Minister- na làdzie, to jednak obie uk∏adajàce si´ 1975, komunistyczna ChRL zaj´∏a przemo- stwo Spraw Zagranicznych Socjalistycznej strony nie zdo∏a∏y osiàgnàç ˝adnego poro- cà kilka wysepek i raf w archipelagu Spra- Republiki Wietnamu gwa∏townie oskar˝y∏o zumienia. W rezultacie nale˝y oczekiwaç tly, usuwajàc stamtàd si∏y morskie Socjali- ten ten plan i stwierdzi∏o, ˝e ka˝da bez- w najbli˝szej przysz∏oÊci mi´dzynarodowe- stycznej Republiki Wietnamu. prawna akcja obcego kraju na Paracelach go konfliktu prawnego mi´dzy obu paƒ- Akcje te jednoznacznie dowodzà, ˝e i Spratly b´dzie naruszeniem integralnoÊci stwami, zw∏aszcza po tym jak Socjalistyczna ChRL realizuje przyj´tà strategi´ zostania terytorialnej Wietnamu. Nale˝y równocze- Republika Wietnamu i Tajlandia zawar∏y hegemonem w Po∏udniowo-Wschodniej Ênie odnotowaç, ˝e przedstawiciele ChRL porozumienie w sprawie podzia∏u obszaru Azji. i Socjalistycznej Republiki Wietnamu spo- Zatoki Tajlandzkiej w zwiàzku z eksploata- W dniu 18 kwietnia 1998 roku w agencji tykali si´ ju˝ ponad 10 razy, jednak nie zdo- cjà znajdujàcych si´ tam podmorskich z∏ó˝ prasowej „Youth” w Sajgonie (Ho Chi ∏ali dojÊç do porozumienia w kwestii Para- ropy naftowej. Minh) ukaza∏ artyku∏ stanowiàcy wywiad celi i Spratly, podobnie zresztà jak i prze- (ciàg dalszy nastàpi) Radia France International (RFI) z panià biegu granicy làdowej. Monique Somilie Giangdro (francuskie na- Agencja prasowa „Youth” oskar˝a tak˝e T∏umaczenie z j´zyka angielskiego zwisko w brzmieniu wietnamskiej trans- Pekin o stwarzanie wra˝enia jakby Paracele Maciej S. Sobaƒski

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 53 Kijew na redzie Belbek (na pó∏noc od Sewasto- pol) w czasie prób odbiorczych. Fotografia jest Maciej S. Sobaƒski o tyle interesuàca, gdy˝ okr´t nie posiada jeszcze zamontowanych wyrzutni rakiet przeciwokr´towych P-500. Widoczny te˝ jest pierwotny, szeroki maszt kratownicowy. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik

z∏a, uzbrojonej w 70 samolotów myÊliw- O tym, ˝e lotniskowce sta∏y si´ ju˝ w koƒcowej fazie II wojny Êwiatowej swego ro- skich i bombowo-rozpoznawczych, a tak˝e dzaju wyk∏adnikiem morskiej pot´gi paƒstwa, przejmujàc tym samym funkcj´ wype∏- 16 dzia∏ kal. 130 mm, 32 dzia∏a plot. kal. nianà wczeÊniej przez okr´ty liniowe, przekonywaç chyba nikogo nie trzeba. Choç 37 mm oraz wkm plot. kal. 12,7 mm. wprowadzenie w nieco póêniejszym okresie na szerokà skal´ do dzia∏aƒ morskich bro- Wobec faktu, ˝e sam program budowy ni rakietowej zarówno taktycznej jak i strategicznej, zmodyfikowa∏o tylko nieznacznie „Wielkiej Floty” na lata 1938-1947 by∏ wie- ich rol´, to jednak nadal lotniskowce spe∏niajà rol´ trzonu zespo∏ów uderzeniowych, lokrotnie zmieniany, w jego ostatecznej, czego najlepszym przyk∏adem mogà byç ostatnie dzia∏ania wojenne w Iraku. mocno zredukowanej, choç równie˝ nie za- twierdzonej wersji z roku 1940 zabrak∏o ju˝ Zwiàzek Radziecki, którego flota prze- stawionego do rezerwy okr´tu liniowego miejsca dla lotniskowców. Przyjmuje si´ po- j´∏a co prawda wcale udane doÊwiadczenia Po∏tawa, znalaz∏y si´ ju˝ w Programie Bu- wszechnie, ˝e ich skreÊlenie z projektu by∏o rosyjskiej carskiej marynarki wojennej downictwa Okr´towego z roku 1925. Ko- osobistà „zas∏ugà” samego Stalina, który z okr´tami lotniczymi z czasów I wojny lejnà przymiarkà by∏ program budowy tzw. wyraênie nie docenia∏ znaczenia lotnictwa, Êwiatowej1, nie zdo∏a∏ si´ jednak do koƒca „Wielkiej Floty Morskiej i Oceanicznej” a co zatem idzie i lotniskowców, w zbli˝ajà- swych dni dopracowaç w∏asnych jednostek z drugiej po∏owy lat trzydziestych, w któ- cym si´ nieuchronnie Êwiatowym konflikcie. tej klasy. Przyczyny takiego stanu rzeczy rym uznano za konieczne opracowanie Dzi´ki staraniom Ludowego Komisarza podzieliç mo˝na generalnie na materialne projektu lotniskowca przeznaczonego Marynarki Wojennej ZSRR N.G. Kuznie- w postaci s∏abego stopnia rozwoju rodzi- do dzia∏ania na otwartych teatrach mor- cowa aplikacyjne prace projektowe mego przemys∏u okr´towego, niezdolnego skich. Za∏o˝enia taktyczno-techniczne tego nad jednostkami tej klasy by∏y konty- do budowy tak skomplikowanych okr´tów okr´tu zosta∏y zatwierdzone w lutym 1938 nuowane tak˝e w czasie II wojny Êwia- jak lotniskowce oraz doktrynalne, wynika- roku przez G∏ówny Sztab Morski towej. Wówczas w CKB-17 pod kierun- jàce z niedoceniania roli wspomnianych (GMSZ), zaÊ samo jego opracowanie zle- kiem W.W. Aszika powsta∏ przedwst´pny okr´tów na wspó∏czesnym polu walki, cono CNII-45 (g∏ówni konstruktorzy L.A. a tym samym i w za∏o˝eniach taktyczno- Gordon i N.J. Malcew). Stworzono wów- 1. Rosja posiada∏a w czasie I wojny Êwiatowej na Ba∏- -operacyjnych w∏asnej floty. czas 2 projekty: proj. 71a – ma∏ego lotni- tyku transportowiec wodnosamolotów Orlica, a na Mo- Pierwsze próby zbudowania lotniskow- skowca i proj. 71b – du˝ego lotniskowca. rzu Czarnym krà˝ownik lotniczy A∏maz oraz transportowce wodnosamolotów Impierator Aleksander I, Impie- ców z wykorzystaniem kad∏uba nieukoƒ- Ten ostatni przewidywa∏ budow´ jednostki rator Niko∏aj I, a tak˝e wyczarterowane rumuƒskie Rege- czonego krà˝ownika liniowego Izmai∏ iod- o wypornoÊci 24 000 t i pr´dkoÊci 31,5 w´- le Carol I, Dacia, Rumunija i Imperator Trajan.

54 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew proj. 72, który w maju 1944 roku zaprezen- Do kwestii zapewnienia niezb´dnej dopiero w czerwcu 1962. St´pk´ pod pro- towano dowództwu floty do zaopiniowa- os∏ony zespo∏ów okr´tów przed Êrodkami totyp po∏o˝ono w grudniu 1962, jednostk´ nia. Tym razem problemy dodatkowo kom- napadu powietrznego na oceanie powró- wodowano w styczniu 1965, a do s∏u˝by plikowa∏ jeszcze brak odpowiednich samo- cono w nieco eufemistycznej formie „p∏y- wcielono 25 grudnia 1967 roku. Drugi lotów pok∏adowych dla ewentualnych przy- wajàcych baz lotnictwa myÊliwskiego” okr´t powstawa∏ w lepszym tempie, st´pk´ sz∏ych lotniskowców, których nie by∏y na prze∏omie lat 1959-1960, jednak wów- po∏o˝ono w styczniu 1965, wodowanie na- w stanie w racjonalnym terminie dostar- czas jednostki takie uznano za ma∏o per- stàpi∏o w lipcu 1968, a flot´ zasili∏ 2 czerw- czyç obcià˝one bie˝àcymi, wojennymi za- spektywiczne i szybko zrezygnowano z dal- ca 1969 roku4. mówieniami lotnicze biura konstrukcyjno- szych prac nad nimi2. Okr´ty klasyfikowane oficjalnie jako -doÊwiadczalne Jakowlewa i Tupolewa. RównoczeÊnie jednak pojawi∏a si´ pilna krà˝owniki przeciwpodwodne, mia∏y wy- Do kwestii budowy lotniskowców po- potrzeba koniecznoÊci zaokr´towania pornoÊç standardowà 13 100 t, a pe∏nà od- wrócono po raz kolejny ju˝ wkrótce w trak- na pok∏adach radzieckich jednostek p∏ywa- powiednio 14 655 t przy d∏ugoÊci ca∏kowicie opracowywania nowego programu bu- jàcych sprz´tu lotniczego do walki z innym, tej 189,1 m, szerokoÊci 34,0 (w linii wodnej downictwa okr´towego na dekad´ lat pot´˝nym zagro˝eniem, jakie stanowi∏y 21,5 m) i zanurzeniu 7,2 m (a 13,6 m 1946-1955. Mimo oczywistych doÊwiad- szybkie amerykaƒskie okr´ty podwodne z opuszczonym sonarem). Nap´d stanowi- czeƒ wojennych i burzliwego rozwoju okr´- o nap´dzie atomowym wyposa˝one w poci- ∏y 2 zespo∏y turbin parowych o ∏àcznej mo- tów tej klasy w innych morskich mocar- ski balistyczne. Zwalczanie tych okr´tów cy 90 000 KM, które zapewnia∏y maksy- stwach, równie˝ i tym razem jednostki nie za pomocà lotnictwa bazowego, tak jak malnà pr´dkoÊç 28,8 w´z∏a. Zasi´g wynosi∏ znalaz∏y si´ w zatwierdzonym przez rzàd przewidywa∏a to koncepcja rakietowo-ato- 4000 Mm przy pr´dkoÊci maksymalnej, ZSRR w dniu 27 grudnia 1945 roku pro- mowej floty Chruszczowa, z uwagi a 9000 Mm przy pr´dkoÊci ekonomicznej gramie. Wspomniany program zachowa∏ na ogromny zasi´g rakiet przekraczajàcy 15 w´z∏ów. zasadniczo swój przedwojenny kszta∏t 2200 km, by∏o ma∏o efektywne. Marynarka Podstawowe wyposa˝enie lotnicze jed- i priorytety, stawiajàc na budow´ du˝ych wojenna musia∏a dysponowaç narz´dziem nostek proj. 1123 stanowi∏o 14 Êmig∏owców jednostek nawodnych – okr´tów liniowych, pozwalajàcym na rozszerzenie zasi´gu typu Ka-25 w wersji P¸. Do zwalczania licznych krà˝owników i niszczycieli oraz Êrodków wykrywania i zwalczania okr´tów okr´tów podwodnych s∏u˝y∏a wyrzutnia okr´tów podwodnych. podwodnych daleko poza w∏asne wody. Ta- rakiet ZOP RKP-1 „Wichr” oraz 2 miota- Przeprowadzona w styczniu 1947 roku kim instrumentem, który pozwala∏ cze rakietowych bomb g∏´binowych zmiana na stanowisku G∏ównodowodzàce- na zwi´kszenie zasi´gu i uelastycznienie RBU-6000. Obron´ przeciwlotniczà za- go Si∏ Morskich, które przesta∏ sprawowaç sposobów dzia∏ania okaza∏ si´ Êmig∏owiec pewnia∏y 2 wyrzutnie rakiet plot. M-11 konsekwentny zwolennik budowy lotni- pok∏adowy zaokr´towany na jednostkach „Sztorm” oraz 2 podwójnie sprz´˝one skowców adm. Floty Kuzniecow, spowodo- ró˝nych klas. dzia∏a plot. kal. 57 mm AK-725. Uzupe∏- wa∏a ˝e sprawy okr´tów tej klasy posz∏y Ju˝ na prze∏omie sierpnia i wrzeÊnia nienie uzbrojenia stanowi∏o 10 wyrzutni znów w zapomnienie na okres kilku lat. 1958 roku CKB-17 rozpatrywa∏o mo˝li- torpedowych kal. 533 mm (2 x V). Bogate Do lotniskowców powrócono dopiero la- woÊç przebudowy na okr´ty-nosiciele Êmi- wyposa˝enie elektroniczne obejmowa∏o 9 tem 1952 roku, ale wówczas na przeszko- g∏owców nieukoƒczonych krà˝owników radarów ró˝nego przeznaczenia oraz 2 so- dzie w realizacji zamiarów stan´∏a rych∏a projektów proj. 68-bis-ZIF, jednak z uwa- nary – kad∏ubowy i holowany. Êmierç Stalina wiosnà 1953, która ca∏kowi- gi na du˝e gabaryty tych jednostek z za- Za∏oga krà˝ownika przeciwpodwodne- cie zmieni∏a obraz radzieckiego kierownic- miaru zrezygnowano3. W zamian za to go liczy∏a 541 ludzi, w tym 131 oficerów. twa partyjno-paƒstwowego. Nowe kierow- w dniu 3 grudnia 1958 roku przyj´to Ju˝ wst´pna eksploatacja w warunkach nictwo z N.S. Chruszczowem jako Sekreta- wst´pne za∏o˝enia taktyczno-techniczne dozoru bojowego na wodach Morza Âród- rzem Generalnym KPZR i marsz. N.A. do opracowania projektu okr´tu lotnicze- ziemnego nowych okr´tów uznawanych Bu∏ganinem jako Ministrem Obrony, zu- go do zwalczania okr´tów podwodnych, za doÊç udane, wykaza∏a jednak pewne ich pe∏nie nie rozumia∏o potrzeb marynarki oznaczonego jako projekt proj. 1123. Pra- mankamenty, wÊród których do najpowa˝- wojennej, postrzegajàc jà jedynie jako bar- ce nad projektem prowadzi∏o CKB-17 niejszych nale˝a∏a zbyt ma∏a liczba zaokr´- dzo kosztownà, acz k∏opotliwà zabawk´. pod kierunkiem A.S. Sawiczewa, które towanych Êmig∏owców, brak rakietowego W tych warunkach kolejne próby Kuznie- przygotowa∏o 8 wariantów realizacyjnych uzbrojenia uderzeniowego oraz niedosta- cowa, który zosta∏ Ministrem Marynarki jednostki, z których 1 grudnia 1960 zosta∏ teczna dzielnoÊç morska, uniemo˝liwiajàca Wojennej, przystàpienia do budowy lotni- wybrany do szczegó∏owego dopracowania korzystanie ze Êmig∏owców przy stanie mo- skowców, tym razem lekkich – nosicieli lot- wariant IV. rza powy˝ej 5°. Równie˝ umieszczenie po- nictwa myÊliwskiego proj. 85, zakoƒczy∏y RównoczeÊnie podj´to Êcis∏à wspó∏pra- k∏adu lotniczego w rufowej cz´Êci kad∏uba, si´ niepowodzeniem. Co wi´cej w koƒcu c´ z OKB-938, które przygotowywa∏o pro- przes∏oni´tego masywnà bry∏à nadbudów- roku 1955 Kuzniecow po raz kolejny, tym jekt Êmig∏owca Ka-25, wybranego jako ki z kominem powodujàcej zawirowania razem jednak ju˝ definitywnie, zosta∏ usu- podstawowe wyposa˝enie lotnicze nowego strug powietrza, utrudnia∏o start i làdo- ni´ty ze stanowiska i zastàpiony przez adm. okr´tu. Prace, a raczej przepychanki, wanie. S.G. Gorszkowa. Nowy dowódca marynar- nad dopracowaniem projektu zwiàzane za- Wspomniane niedostatki próbowano ki wojennej by∏ wiernym realizatorem za∏o- równo z kwestiami natury technicznej jak wyeliminowaç w najprostszy z mo˝liwych ˝onego przez Chruszczowa programu bu- i taktycznej, ciàgn´∏y si´ do stycznia 1962 sposobów, a mianowicie budujàc wg zmo- dowy rakietowo-atomowej floty oceanicz- roku, gdy nastàpi∏o jego ostateczne za- nej, opartej na przenoszàcych broƒ rakie- twierdzenie do realizacji. Postanowiono 2. szerzej o historii budowy radzieckich lotniskow- towà atomowych okr´tach podwodnych, zbudowaç 2 jednostki proj. 1123 „Kon- ców – Morin A.B., Tia˝e∏oj awianiesuszczij krejsier Admi- ra∏ F∏ota Sowietskogo Sojuza Gorszkow, „Gangut” nr 11, w którym nie by∏o ju˝ zupe∏nie miejsca dla dor”, które otrzyma∏y nazwy Moskwa i Le- 1996. lotniskowców, uwa˝anych za uzbrojenie ningrad, a ich producentem zosta∏a stocz- 3. wg Ba∏akin S.A., Protiwo∏odocznyj krejsier Moskwa, „Morskaja Kollekcija”, 5/2002, Moskwa 2002. wybitnie agresywne, kosztowne i o bardzo nia im. Nosenko w Niko∏ajewie. Producent 4. wg Malinowski J., Radzieckie krà˝owniki Êmig∏ow- niskiej ˝ywotnoÊci. otrzyma∏ dokumentacj´ nowych okr´tów cowe typu Moskwa, cz. I, „Okr´ty Wojenne” 5/2001 (50).

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 55 Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew

w budownictwie których Zwiàzek Radziec- ki nie tylko nie posiada∏ faktycznie ˝adnego doÊwiadczenia, ale równie˝ technologicznie odstawa∏ od poziomu Stanów Zjed- noczonych, Wielkiej Brytanii czy nawet Francji. Warto przy tym zwróciç uwag´, ˝e morskie zastosowanie samolotu Jak-36 wynika∏o w du˝ej mierze z osobistego zaanga- ˝owania sekretarza KC KPZR odpowie- dzialnego za przemys∏ zbrojeniowy Dimi- trija F. Ustinowa, który widzia∏ w tych maszynach namiastk´ prawdziwego lotnictwa pok∏adowego. OczywiÊcie dla potrzeb floty biuro konstrukcyjne, którym kierowa∏ S. Modrowin, opracowa∏o na bazie samolotu Jak-36 jego mocno zmodyfikowany wariant oznaczony jako Jak-36M (Morskoj = morski), którego prototyp oblatano w lecie 1972 roku. Znajdujàce si´ ju˝ wówczas w s∏u˝bie Po∏o˝enie st´pki pod Kijew. Z lewej minister przemys∏u stoczniowego Boris Butoma i dyrek- okr´ty lotnicze typu Moskwa nie by∏y przy- tor stoczni. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik stosowane do eksploatacji samolotów pio- dyfikowanego projektu proj. 1123, trzecià go sk∏adajàcego si´ z silników noÊnych nowego startu i làdowania, które mia∏y wi´kszà jednostk´, której nadano nazw´ i noÊno-marszowych. Prace nad prototy- wejÊç jako uzbrojenie lotnictwa pok∏ado- Kijew. pem takiej maszyny prowadzono w zespole wego, wobec czego powsta∏a pilna potrze- St´pk´ pod trzeci okr´t lotniczy, d∏u˝szy biura konstrukcyjnego Aleksandra S. Ja- ba opracowania projektu nowej jednostki- od swych poprzedników o 12 m i posiada- kowlewa, stàd te˝ nowy samolot otrzyma∏ -nosiciela. Stàd te˝ kontynuacja budowy jàcy na pok∏adzie lotniczym stanowiska dla oznaczenie Jak-36 (produkt „W”). Pierw- trzeciej jednostki, zasadniczo niewiele ró˝- 6 Êmig∏owców (wobec 4 w typie Moskwa), sze próby w locie rozpocz´to w styczniu niàcej si´ od prototypowej Moskwa, a wić po∏o˝ono w Niko∏ajewie w dniu 2 sierpnia 1963, a przed szerokà publicznoÊcià maszy- równie˝ nieprzystosowanej do samolotów 1968 roku. z budowy jednak szybko zrezy- na „zadebiutowa∏a” na pokazach lotni- Jak-36M, uznano za niecelowà i prace gnowano, a ju˝ w roku 1969 niegotowy ka- czych w Domodiedowie pod Moskwà w ro- przy Kijewie wstrzymano. d∏ub z∏omowano5. ku 1967, gdzie wzbudzi∏a zrozumia∏à sen- Rada Ministrów ZSRR ju˝ w dniu Aby wyjaÊniç przyczyny tak drastycznej sacj´6. SpecjaliÊci uznali jednak osiàgi uzy- 2 wrzeÊnia 1968 roku podj´∏a decyzj´ (No decyzji, musimy cofnàç si´ w czasie o po- skiwane przez Jak-36, przede wszystkim je- 685-251) o budowie okr´tu lotniczego nad 10 lat. Pod koniec lat pi´çdziesiàtych go zasi´g i udêwig, za ma∏o zachćajàce przystosowanego do bazowania na jego konstruktorzy lotniczy w Zwiàzku Ra- i pozbawione perspektyw, co mia∏o przesà- pok∏adzie samolotów pionowego startu dzieckim prowadzili prace nad samolotem dziç o wstrzymaniu dalszych prac. Wów- i làdowania. Zlecenie opracowania projek- pionowego startu i làdowania, przy czym czas samolotem Jak-36 zainteresowa∏a si´ tu nowej jednostki – proj. 1143 oznaczonej bardzo szybko okaza∏o si´, ˝e powodzenie marynarka wojenna, uznajàc ˝e wyposa˝o- kryptonimem „Kreczet” otrzyma∏o New- tego przedsi´wzićia in˝ynierskiego zale˝y ne w nie okr´ty mogà stanowiç realnà al- skie Biuro Projektowo-Konstrukcyjne od w∏aÊciwego doboru zespo∏u nap´dowe- ternatyw´ dla klasycznych lotniskowców, wLeningradzie (g∏ówny konstruktor A.W. Marinicz), które ju˝ 22 kwietnia 1968 roku Formowanie kad∏uba Kijewa na pochylni, lato 1971 roku. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik zaprezentowa∏o swoje wst´pne rezultaty. Ostatecznie techniczny projekt okr´tu zosta∏ ukoƒczony w koƒcu 1969, a zatwier- dzony wspólnie przez Marynark´ Wojennà iMinisterstwo Przemys∏u Okr´towego w dniu 30 kwietnia 1970 roku, co pozwoli- ∏o jeszcze latem na przystàpienie do prac przy budowie prototypu. Zgodnie z za∏o˝eniami taktyczno-tech- nicznymi jednostki projektu proj. 1143 by- ∏y przeznaczone do wykonywania poni˝- szych zadaƒ: • zabezpieczenia zespo∏ów okr´tów przed atakami z powietrza, • zabezpieczenia rozwinićia w∏asnych okr´tów podwodnych, • zabezpieczenia w∏asnego lotnictwa

5. wg Malinowski J., Radzieckie krà˝owniki… 6. wg Gordon J., Jak-38, „Przeglàd Konstrukcji Lot- niczych”, nr 4/94, Warszawa 1994.

56 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew

Opis konstrukcji Kad∏ub WypornoÊç standardowa jednostki proj. 1143 wynosi∏a 30 530 t, zaÊ wypornoÊç pe∏- na odpowiednio 41 370 t, a wypornoÊç maksymalna nawet 42 100 t8. D∏ugoÊç ca∏kowita okr´tu wynosi∏a 273,1 m, a d∏ugoÊç w linii wodnej 263,0 m. SzerokoÊç kad∏uba si´ga∏a w linii wodnej 31,0 m, a szerokoÊç maksymalna mierzona na pok∏adzie lotniczym okr´tu 47,2; 49,2 lub nawet 51,3 m w zale˝noÊci od êróde∏. Zanurzenie waha∏o si´ od 7,0 do 11,5 m w zale˝noÊci od wypornoÊci. WysokoÊç boczna kad∏uba od st´pki do górnej platformy masztu si´ga∏a 61,1 m, zaÊ wysokoÊç wolnej burty oko∏o 13 m. W cz´Êci dziobowej kad∏uba znajdowa∏a si´ op∏ywka sonaru MG-342 „Orion” o Êrednicy anteny 8,4 m. Okr´t posiada∏ 2 stery typu zrówno- wa˝onego. Kijew przed wodowaniem, 26 grudnia 1972 roku. Na dziobie okr´tu widoczny pierwotny em- blemat. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik 7. wg Zab∏ockij W.P., Tia˝e∏yje awianosnyje krejsiera „KIJEW” i „MINSK” proj. 1143, „Tajfun” nr 1/2002. uderzeniowego, rozpoznawczego i ZOP • niszczenia zgrupowaƒ jednostek na- 8. wg Zab∏ockij W.P., Tia˝e∏yje awianosnyje…, tym- w strefie dzia∏ania pok∏adowego lotnictwa wodnych przeciwnika, czasem Paw∏ow A.S., Wojenno-morskoj f∏ot Rossiji i SNG 1992 g., Jakuck 1992, podaje wypornoÊç standardowà ja- myÊliwskiego, • zabezpieczenia wysadzania desantów ko 37.100 t, a pe∏nà 41 400 t, Biere˝noj S.S., w Sowietskoj • poszukiwania i niszczenia rakietowych morskich7. WMF 1945-1995, „Morskaja Kollekcija”, 1/1995, Mo- skwa 1995, mówi o 31 900 t i 43 200 t, zaÊ Polmar N., okr´tów podwodnych przeciwnika, dzia∏a- Planowano zbudowanie wg projektu w The Naval Institute guide to the Soviet Navy, Annapo- jàc w sk∏adzie zespo∏u si∏ ZOP, 1143 – 4 jednostek. lis 1991, okreÊla wypornoÊç jako 36 000/ 43 000 t.

Kad∏ub Kijewa krótko po uroczystym wodowaniu. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 57 Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew

Kijew wyprowadzany przez holowniki na pierwsze próby morskie w dniu 17 kwietnia 1975 roku. Z prawej widoczny jest krà˝ownik Êmig∏ow- cowy Moskwa. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik Konstrukcja kad∏uba posiada na ca∏ej d∏ugoÊci wzd∏u˝ny uk∏ad wiàzaƒ z odst´pami co 500 mm, zaÊ na dziobie i rufie poprzeczny uk∏ad wiàzaƒ. Sam kad∏ub oraz 2 dolne kondygnacje 9 pi´trowej nadbu- dówki wykonany by∏ ze stali AK-25 (o gru- boÊci do 30 mm) i AK-27 (o gruboÊci do 35 mm). Nadbudówka od 3 kondygna- cji wykonana by∏a ze stopu aluminium z magnezem AMG. Kad∏ub podzielony zosta∏ na przedzia∏y wodoszczelne za pomocà 18 g∏ównych poprzecznych i 2 wzd∏u˝nych grodzi wodoszczelnych. Jednostki proj. 1143 otrzyma∏y ju˝ sylwetk´ przypominajàcà wyglàdem „rasowy” lotniskowiec. Na prawej burcie umieszczona zosta∏a masywna bry∏a nadbudówki, wysoka, wyd∏u˝ona o rozbudowanym kszta∏- cie, zblokowana z kominem. Powierzchnie boczne nadbudówki, komina, a tak˝e samego kad∏uba by∏y nachylone pod kàtem 10° do pionu w celu zmniejszenia odbicia radarowego, co stanowi∏o swego rodzaju prototyp póêniejszej technologii „stealth”. Na nadbudówce znalaz∏y si´ anteny pod- stawowych okr´towych systemów elektronicznych. W cz´Êci dziobowej przypomina-

Kijew w ciekawym uj´ciu z 1977 roku, ukazu- jàcym lewoburtowe sponsony pok∏adu lotniczego. fot. zbiory Ota Janeçek

58 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Kijew (1978) rys. Siergiej Ba∏akin Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew

jàcej nieco klasyczny radziecki krà˝ownik rakietowy zosta∏a rozmieszczona wi´k- szoÊç systemów uzbrojenia, w tym wszystkie o charakterze uderzeniowym, których pozbawione by∏y wczeÊniejsze jednostki lotnicze proj. 1123 Moskwa. Na lewej burcie w rejonie Êródokr´cia oraz rufy znajdowa∏ si´ pok∏ad lotniczy o powierzchni oko∏o 6200 m2. Cz´Êç pok∏a- du lotniczego umo˝liwiajàca start i làdowa- nie odchylona by∏a o 4,5° w lewo od osi symetrii okr´tu. Ta cz´Êç pok∏adu lotniczego mia∏a d∏ugoÊç 189 m i szerokoÊç 20,7 m, co umo˝liwia∏o rozmieszczenie na niej 7 stanowisk dla Êmig∏owców w jednej linii. Z uwagi na wyposa˝enie jednostek w samoloty pionowego startu i làdowania, po- siadajàce ruchome dysze silnika noÊno- -marszowego, pok∏ad lotniczy zosta∏ po- kryty p∏ytami ˝aroodpornymi AK-9F o wymiarach 500 x 500 mm i gruboÊci 8 mm. Na pok∏adzie lotniczym znajdowa∏y si´ równie˝ 2 windy s∏u˝àce do transportu sa- molotów i Êmig∏owców z hangaru oraz 4 mniejsze windy do przewozu lotniczych Êrodków bojowych. Winda do transportu samolotów o wymiarach 19,2 x 10,4 m znajdowa∏a si´ z lewej strony nadbudówki, zaÊ przeznaczona dla Êmig∏owców o wymiarach 18,5 x 4,7 m, bezpoÊrednio za nadbu- dówkà w kierunku rufy. Jedna wind towarowych o obrysie kwadratowym znajdowa∏a si´ przed windà dla samolotów, a pozosta∏e za nadbudówkà na prawej burcie (2) i na rufie (1). Pok∏ad lotniczy nie by∏ wyposa˝ony w katapult´ ani tzw. „trampo- lin´” dla samolotów pionowego startu i là- dowania. Pok∏adowe Êrodki p∏ywajàce jednostek proj. 1143 obejmowa∏y 2 du˝e kutry tzw. „komendanckie” proj. 1404, 2 du˝e kutry robocze proj. 1402B oraz 2 szeÊciowios∏o- we jole proj. P6. Zosta∏y one rozmieszczone w niszach kad∏uba na rufie. Do celów ratowniczych s∏u˝y∏o 120 tratew ratunkowych typy PSN-10M rozmieszczonych wzd∏u˝ burt okr´tu. W sk∏ad wyposa˝enia okr´tu wchodzi∏ tak˝e zautomatyzowany system kotwiczno- -cumowniczy sk∏adajàcy si´ z 2 kotwic Hal- la (10 t) z 350 m ∏aƒcuchami kotwicznymi orz 2 kabestany, których pracà sterowaç mo˝na by∏o z mostka.

Uk∏ad nap´dowy Uk∏ad nap´dowy zastosowany na jednostkach proj. 1143 stanowi∏ proste po- dwojenie zespo∏u s∏u˝àcego do nap´du wczeÊniejszych okr´tów lotniczych proj.

Kijew w uj´ciu z amerykaƒskiego samolotu wykonanym w sierpniu 1976 roku. Fotografia ta szczególnie dobrze oddaje obrys kad∏uba oraz pok∏adu lotniczego. fot. zbiory Arthur D. Baker III

60 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew

1123 Moskwa i sk∏ada∏ si´ z 4 zespo∏ów turbin parowych TW-12-3, ka˝da o mocy 45 000 KM, co dawa∏o ∏àcznie moc si∏owni 180 000 KM9. Par´ do turbin dostarcza∏o 8 kot∏ów parowych KWN 98/64, które tworzy∏y 4 zespo∏y. Ka˝dy dwukot∏owy zespó∏ obs∏ugiwa∏ jednà turbin´. Zespo∏y nap´dowe rozmieszczono w dwóch odr´bnych przedzia∏ach wodoszczelnych, po 2 w ka˝- dym. Jeden przedzia∏ znajdowa∏ si´ pod tylnà cz´Êcià nadbudówki, a drugi pod jej cz´Êcià Êrodkowà. Okr´ty posiada∏y 4, wykonane z bràzu Êruby nap´dowe o czterech piórach i wadze 15 t, charakte- ryzujàce si´ relatywnie niskim poziomem szumów. Ka˝dy zespó∏ turbinowy porusza∏ za poÊrednictwem przek∏adni redukcyjnej wa∏ nap´dowy zakoƒczony „swojà” Êrubà. Uk∏ad nap´dowy pozwala∏ na uzyskiwanie maksymalnej pr´dkoÊci 30,7 w´z∏a10, a ekonomicznej 18 w´z∏ów. Zapas paliwa Pomieszczenie centrali si∏owni na Kijewie. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik znajdujàcy si´ na pok∏adzie wynoszàcy 7000 t umo˝liwia∏ osiàganie przy pr´dkoÊci ekonomicznej na poziomie 18 w´z∏ów zasi´gu 8000 Mm11. Energi´ elektrycznà niezb´dnà do pracy systemów okr´towych – pràd zmienny o napi´ciu 400 V i cz´stotliwoÊci 50 Hz, dostarcza∏y 4 elektrownie pok∏adowe, rozmieszczone po 2 w ka˝dym przedziale wo-

9. cz´sto spotyka si´ informacje, ˝e moc si∏owni wynosi∏a 200 000 KM, podaje jà mi´dzy innymi Paw∏ow A.S. czy Polmar N., choç dla odmiany Biere˝noj S.S., mówi o zaledwie 142 000 KM. 10. cz´sto spotyka si´ informacje, ˝e maksymalna pr´dkoÊç jednostek proj. 1143 wynosi 32 w´z∏y. 11. funkcjonujà równie˝ zgo∏a odmienne dane na temat zasi´gu okreÊlajàce go na 4000 Mm/30 w. i 13 500 Mm/18 w, podajà je mi´dzy innymi Paw∏ow A.S. i Po- lmar N., natomiast wg Biere˝noj S.S., zasi´g wynosi Rufowa wn´ka dla kutrów projektów 1404 i 1402B na Minsku. fot. zbiory W∏adymir Zab∏ockij 7160 Mm/18 w.

Minsk w bardzo ciekawym uj´ciu z 1982 roku. Uwag´ zwraca jednak opuszczona winda lotnicza na Êródokr´ciu. fot. zbiory Arthur D. Baker III Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew

doszczelnym zespo∏ów nap´dowych. W ich sk∏ad wchodzi∏o 10 generatorów, w tym 6 turbinowych i 4 wysokopr´˝ne, ka˝dy o mocy 1500 kW. ¸àczna moc elektrowni pok∏adowych jednostek proj. 1143 wynosi- ∏a 15 000 kW.

Uzbrojenie Okr´ty proj. 1143 nie na darmo klasyfikowane by∏y oficjalnie jako „Tia˝e∏yje awianosnyje krejsera” (TAKR), czyli po polsku nie mniej nie wi´cej jak tylko ci´˝kie krà˝owniki lotnicze, bowiem posiada∏y bardzo ró˝norodne uzbrojenie tak o charakterze defensywnym jak i ofensyw- nym. Planujàc ich uzbrojenie konstruktorzy starali si´ wyeliminowaç wady dostrze- ˝one w toku eksploatacji okr´tów lotniczych typu Moskwa. Podstawowe uzbrojenie ofensywne jed- Cylindryczne wyrzutnie rakiet przeciwokr´towych systemu P-500 „Bazalt” (SS-N-12 „Sand- nostek stanowi∏o 8 wyrzutni rakietowych box”) na Minsk (ju˝ po sprzeda˝y okr´tu do Chin). fot. zbiory Rafa∏ Ciechanowski pocisków przeciwokr´towych P-500 „Ba- zalt” (SS-N-12 „Sandbox”) w 4 podwój- nych zespo∏ach. Zespo∏y wyrzutni zamontowano w dwóch rz´dach na pok∏adzie dziobowym. Pociski rakietowe P-500 (4K80) o wadze 4,8 t, w tym g∏owica bojowa – nuklearna o mocy 350 KT lub konwencjonalna do 1 t materia∏u wybuchowego, mia∏y d∏ugoÊç 10,8 m i rozpi´toÊç 1,8 m. Ich zasi´g wynosi∏ oko∏o 550 km, a pr´dkoÊç okreÊlano na 2,5 Ma12. Sterowanie radiowe i aktywne samonaprowadzanie przy wykorzystaniu systemu „Argon” („Trap Door”), którego sk∏adana antena zamontowana zosta∏a na dziobie okr´tu. Zapas pocisków P-500 na pok∏adzie okr´tu wynosi∏ 16 sztuk, co teoretycznie pozwala∏o na ponowne prze- ∏adowanie wyrzutni. Magazyn rakiet znaj- Rakieta P-500 (4K80) na podajniku za∏adunkowym. fot. zbiory Rafa∏ Ciechanowski dowa∏ si´ w pomieszczeniach podpok∏adowych, skàd winda dostarcza∏a je na pok∏ad Wyrzutnia rakiet przeciwlotniczych systemu W611 ‘Sztorm” (SA-N-3 „Goblet”) na Minsku. i dalej specjalnymi szynami do wyrzutni. fot. zbiory rafa∏ Ciechanowski Praktyka szybko jednak wykaza∏a, ˝e ponowne prze∏adowanie wyrzutni na morzu jest czynnoÊcià nader skomplikowanà, a cz´sto nawet zupe∏nie niemo˝liwà13. Rozbudowie w porównaniu ze wcze- Êniejszymi jednostkami uleg∏a rakietowa obrona przeciwlotnicza okr´tów, na którà sk∏ada∏y si´ 2 podwójne wyrzutnie rakietowych pocisków plot. Êredniego zasi´gu „Sztorm” (SA-N-3 „Goblet”) oraz 2 po- dwójne wyrzutnie pocisków plot. bliskiego zasi´gu „Osa-M” (SN-N-4 „Gecko”). Na kolejnym, trzecim okr´cie serii, Nowo- rossyjsk budowanym wg nieco zmodyfiko- wanego projektu proj. 1143.3, lekko przestarza∏e wyrzutnie pocisków plot. „Osa-M” mia∏y zostaç zastàpione przez 3 zespo∏y

12. wg Paw∏ow A.S., Wojenno-morskoj f∏ot… 13) wg Liakin W.F., TAKR „BAKU” proj.11434, „Taj- fun” nr 6/2000.

62 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew po 4 pionowe oÊmiorurowe wyrzutnie po- cisków plot. „Kin˝a∏” (SA-N-9)14. Do pla- nowanego wyposa˝enia w nowe uzbrojenie jednak nie dosz∏o (czemu uporczywie za- przeczajà niektóre êród∏a), bowiem przemys∏ nie zdà˝y∏ wdro˝yç produkcji rakiet, w rezultacie czego jednostka wesz∏a ostatecznie do s∏u˝by bez pocisków plot. bliskiego zasi´gu. Przeciwlotnicze pociski rakietowe SA-N-3 (W611) o wadze 545 kg, w tym g∏owica bojowa 50 kg (nuklearna lub konwencjonalna) mia∏y d∏ugoÊç 6,1 m i rozpi´toÊç 1,4 m. Ich zasi´g wynosi∏ do 55 km, a pu∏ap do 25 km. Pr´dkoÊç okreÊlano na oko∏o 2,5 Ma. Jedna z wyrzutni systemu „Sztorm” zainstalowana by∏a przed, a druga w tylnej cz´Êci bry∏y nadbudówki. Do naprowadzania pocisków na cele s∏u˝y∏y 2 stacje rada- Za∏adunek rakiety W611 na Kijew w 1981 roku. fot. zbiory W∏adymir Zab∏ockij rowe „Grom” („Head Lights”) zamontowane w przedniej i tylnej cz´Êci nadbudów- ki. Zapas pocisków SA-N-3 na pok∏adzie wynosi∏ 96 sztuki. Przeciwlotnicze pociski rakietowe SA-N-4 (9M-33) o wadze 130 kg, w tym konwencjonalna g∏owica bojowa 18 kg, mia∏y d∏ugoÊç 3,1 m i rozpi´toÊç 0,64 m. Ich zasi´g oraz pu∏ap waha∏ si´ w przedziale 12-15 km, a pr´dkoÊç szacowano na oko∏o 3 Ma. Wy- rzutnie systemu „Osa-M” umieszczone zosta∏y w silosach pod pok∏adem w dziobowej cz´Êci okr´tu, z których wysuwa∏y si´ wy- ∏àcznie do oddania strza∏u. Jedna z wyrzutni znajdowa∏a si´ na prawej burcie przed nadbudówkà, a druga na lewej burcie w rejonie sponsonu dzia∏ plot. AK-630. Do kierowania ogniem s∏u˝y∏y 2 radioloka- tory „Pop Group”. Zapas pocisków SA-N-4 na pok∏adzie wynosi∏ 40 sztuk. Wyrzutnia ZIF-122 rakietowego systemu przeciwlotniczego „Osa-M” (SA-N-4 „Gecko”) na Kijew. fot. zbiory W∏adymir Zab∏ockij Pociski rakietowe systemu „Kin˝a∏” SA-N-9 (9M-331) o wadze 200 kg, w tym Dziobowe, lewoburtowe dzia∏ka AK-630 kal. 30 mm na Kijew, w czasie sztormu. konwencjonalna g∏owica bojowa 20 kg ma- fot. zbiory W∏adymir Zab∏ockij jà d∏ugoÊç 3,5 m. Ich zasi´g wynosi 15 km, a pu∏ap 12 km. Pr´dkoÊç szacowana jest na oko∏o 2 Ma. Do naprowadzania poci- sków s∏u˝y radar „Cross Sword”. Pionowe oÊmiorurowe wyrzutnie grupowane sà w zespo∏y po 4. Zapas pocisków SA-N-9 na pok∏adzie mia∏ zgodnie z planem wynosi 96 sztuk (wy∏àcznie na wyrzutniach, bez mo˝liwoÊci ponownego prze∏adowania). Cenne uzupe∏nienie uzbrojenia rakietowego stanowi∏a klasyczna artyleria lufowa. Jednostki proj. 1143 by∏y wyposa˝one w 2 podwójnie sprz´˝one wie˝owe dzia∏a uniwersalne kal. 76,2 mm AK-276 oraz 8 sze- Êciolufowych (tzw. „rotacyjnych”) dzia∏ plot. kal. 30 mm AK-630.

14. informacje na temat wyposa˝enia Noworossyjsk w pociski plot. „Kin˝a∏”, podaje mi´dzy innymi Polmar N. i Paw∏ow A.S., dla odmiany przeczà temu Babicz W. W., Naszi awianoscy na stapielach i w dalnych pocho- dach, Niko∏ajew 2003 czy Zab∏ocki W., Okr´ty lotnicze Rosji, Warszawa 2004.

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 63 Na pok∏adzie Minska. Od lewej strony widoczne: dzia∏o uniwersalne AK-276 kal. 76,2 mm, wyrzutnia rakietotorped systemu „Wichr” (SUW-N-1) oraz miotacz rakietowych bomb g∏´binowych RBU-6000. fot. zbiory Rafa∏ Ciechanowski

Dzia∏a uniwersalne kal. 76,2 mm L/59 dówki. Radary MR-106 rozmieszczone zo- Tilt”). Dzia∏a, których przeznaczeniem by- AK-276 wystrzeliwa∏y wa˝àce 16 kg pociski sta∏y w bezpoÊrednim sàsiedztwie wie˝ ar- ∏o zapewnienie bezpoÊredniej obrony jed- z pr´dkoÊcià poczàtkowà 900 m/s. Ich do- tyleryjskich. nostki przed atakami z powietrza z bliskiej noÊnoÊç wynosi∏a 10 000 m, a pu∏ap 7650 m Dzia∏a plot. kal. 30 mm L/65 (o szeÊciu odleg∏oÊci, w tym tak˝e przy u˝yciu rakie- przy kàcie podniesienia lufy +80°. Szybko- lufach) AK-630 wystrzeliwa∏y wa˝àce towych pocisków przeciwokr´towych, zo- strzelnoÊç wynosi∏a 45 strza∏ów na minut´ 0,39 kg pociski z pr´dkoÊcià poczàtkowà sta∏y rozmieszczone w taki sposób by uzu- z ka˝dej lufy, a liczebnoÊç obs∏ugi 9 mary- 890 m/s. Ich maksymalna donoÊnoÊç wyno- pe∏niaç dzia∏anie w∏asnych rakietowych narzy15. Zapas amunicji kal. 76,2 mm si∏a 8100 m, a pu∏ap do 5200 m przy kàcie systemów plot. Cztery dzia∏a zosta∏y na pok∏ad wynosi∏ 2400 szt. Do kierowania podniesienia lufy + 85°. SzybkostrzelnoÊç umieszczone na rufie, po 2 na ka˝dej bur- ogniem pok∏adowych dzia∏ kal. 76,2 mm teoretyczna 4000 – 5000 strza∏ów na minu- cie na specjalnych platformach poni˝ej po- s∏u˝y∏y 2 radary MR-103 („Owl Screech”). t´, zaÊ obs∏ug´ zapewnia∏ 1 marynarz16. k∏adu lotniczego. Pozosta∏e cztery zosta∏y Pierwsza wie˝a AK-276 znajdowa∏a si´ Zapas amunicji kal. 30 mm na pok∏adzie zlokalizowane w cz´Êci dziobowej okr´tu, na pok∏adzie dziobowym mi´dzy zespo∏a- wynosi∏ 32 000 szt. Do kierowania ogniem w tym 2 w przedniej cz´Êci nadbudówki, mi wyrzutni pocisków rakietowych P-500 dzia∏ plot. kal. 30 mm s∏u˝y∏y stacje radio- a kolejne 2 na specjalnym sponsonie na le- „Bazalt”, zaÊ druga w tylnej cz´Êci nadbu- lokacyjne MR-123 „Wympie∏” („Bass wej burcie. Ta ostatnia lokalizacja okaza∏a si´ nieudana z uwagi na cz´ste zalewanie Pi´ciorurowa wyrzutnia torped PTA-53 kal. 533 mm. fot. zbiory Rafa∏ Ciechanowski stanowisk przez fale przy du˝ej pr´dkoÊci lub w warunkach sztormowych. Na ka˝de 2 dzia∏a przypada∏a odr´bna stacja kierowania ogniem. Jednostki proj. 1143 zosta∏y równie˝ wyposa˝one w uzbrojenie pok∏adowe do zwalczania okr´tów podwodnych, oczy- wiÊcie o ile nie liczyç przeznaczonych do tego celu Êmig∏owców. W sk∏ad tego uzbrojenia wesz∏a 1 dwuprowadnicowa wyrzutnia rakieto-torped systemu „Wichr” (SUW-N-1), 2 rakietowe miotacze bomb g∏´binowych RBU-6000 oraz poczàtkowo równie˝ 2 pi´ciorurowe wyrzutnie torpedowe PTA-53 kal. 533 mm z zapasem 10 samonaprowadzajàcych si´ torped pop typu SET-53 i SET-65. Wyrzutnie zamontowane w sposób identyczny jak na okr´tach lotniczych typu Moskwa, to znaczy w ka-

15. wg pracy zbiorowej Morskaja artillerija otiecze- stwiennogo Wojenno-Morskog F∏ota – Sprawocznik, Sankt Petersburg 1995. 16. wg pracy zbiorowej, Morskaja artillerija…

64 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew d∏ubie poni˝ej pok∏adu na burtach przed dziobowà cz´Êcià nadbudówki, co ogranicza∏o mo˝liwoÊci ich praktycznego wykorzystania. Strzelanie odbywaç mog∏o si´ jedynie przez specjalne prostokàtne wy- ci´cia zamykane w∏azami. Taki sposób wy- strzeliwania torped okaza∏ si´ wielce nie- praktyczny, co zadecydowa∏o o zdemonto- waniu wyrzutni torpedowych z okr´tów Kijew i Minsk, a rezygnacji z nich w przypadku pozosta∏ych jednostek serii. Wyrzutnia rakieto-torped systemu „Wi- chr” wystrzeliwa∏a rakiety 82R o kalibrze 540 mm, d∏ugoÊci 6 m i masie 1,8 t. Rakie- ty 82R posiada∏y g∏owice nuklearne lub konwencjonalne. Ich zasi´g waha∏ si´ od 10 do 25 km17. Zapas rakieto-torped na po- k∏adzie wynosi∏ 16 sztuk. Do zwalczania okr´tów podwodnych w bezpoÊrednim sàsiedztwie jednostki s∏u˝y∏y zamontowane po obu burtach na dziobie 2 rakietowe dwunastorurowe rakietowe miotacze bomb g∏´binowych Widok prawej strony nadbudówki Minsk z jej wszelkimi urzàdzeniami elektronicznymi. fot. zbiory rafa∏ Ciechanowski. RBU-6000, które wystrzeliwa∏y wa˝àce 119,5 kg pociski RGB-60 na odleg∏oÊç nawigacyjne „Don-2” (2 sztuki) i „Don znania radiotechnicznego MRP-11-12-13 do 5800 m. Obs∏ugiwany przez 8 maryna- Kay”, na trzecim okr´cie serii Noworos- oraz stacja zak∏óceƒ MP-403 wraz z 2 wy- rzy system KU-37 pozwala∏ na ponowne syjsk zastàpione przez 3 typu „Palm Fond” rzutniami celów pozornych. za∏adowanie wyrzutni w czasie zaledwie oraz 2 systemy nawigacji satelitarnej Do rozpoznawania zagro˝eƒ ze strony 15 sekund. Zapas bomb g∏´binowych „Punch Bowl” i system radionawigacyjny okr´tów podwodnych s∏u˝y∏y sonary, w tym RGB-60 na pok∏adzie wynosi∏ 120 sztuk18. „Bob Tail”. Dozór powietrzny i nawodny kad∏ubowy niskiej cz´stotliwoÊci, umiesz- Okr´ty proj. 1143 posiada∏y bogate wy- zapewnia∏y radary trójwspó∏rz´dne czony w dziobowej op∏ywce MG-342 posa˝enie elektroniczne, które oprócz sta- MR-700 „Fregat M” i MR-600 „Woschod” „Orion” („Moose Jaw”), podkilowy Êred- cji radiolokacyjnych do kierowania ró˝ny- o zasi´gu do 600 km, a naprowadzanie sami systemami uzbrojenia rakietowego i ar- molotów system „Top Knot”. Uzupe∏nie- 17. wg Ba∏akin S.A., Protiwo∏odocznyj krejsier… tyleryjskiego, obejmowa∏o równie˝ radary nie wyposa˝enia stanowi∏ system rozpo- 18. wg Ba∏akin S.A., Protiwo∏odocznyj krejsier…

Fotografia prawej strony nadbudówki Kijew, bardzo dobrze ukazuje wyposa˝enie elektroniczne zamontowany na okr´cie. fot. zbiory W∏adymir Zab∏ockij

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 65 Kijew na pe∏nej mocy wykonuje cyrkulacj´. Pok∏ad okr´tu jest wyjàtkowo bogato us∏any samolotami. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik niej cz´stotliwoÊci „Bull Horn” oraz holo- dowania Jak-36M + 2 Êmig∏owce ratowni- obejmowa∏: 30 lotniczych torped AT-1, 40 wany „Wega” („Mare Tail”) ozmiennej, do- cze Ka-25PS wzgl´dnie drugim, do zwal- lotniczych bomb g∏´binowych P¸AB-250- chodzàcej do 200 m g∏´bokoÊci holowania. czania okr´tów podwodnych – 20 Êmig∏ow- 120, 504 boje hydroakustyczne RGB-NM, ców Ka-25P¸ + 2 ratownicze Ka-25OS19. 300 boi radiowych „Pop∏awok” oraz 300 Wyposa˝enie lotnicze Maszyny te dysponowa∏y 7 stanowiska- boi markujàcych OMAB-25. Zgodnie z za∏o˝eniami taktyczno-tech- mi na pasie startowym pok∏adu lotniczego W praktyce jednak liczba maszyn bazu- nicznymi w sk∏ad grupy lotniczej okr´tów oraz 10 stanowiskami „parkowania” i ob- jàcych na pok∏adzie okr´tów typu Kijew by- proj. 1143 mia∏y wchodziç 22 maszyny s∏ugi technicznej na prawej burcie w rufo- ∏a wi´ksza, bowiem stacjonujàcy na ka˝dej w dwóch wariantach – pierwszym szturmo- wej cz´Êci tego pok∏adu. zapas paliwa lotni- z jednostek pu∏k lotnictwa pok∏adowego wym – 20 samolotów pionowego startu i là- czego dla maszyn grupy wynosi∏ 1200 t, zaÊ sk∏ada∏ si´ z eskadry samolotów Jak-38 (12 przyk∏adowy zapas maszyn + 1-2 w wariancie treningowym Magazyn amunicji lotniczej na Minsk. fot. zbiory Rafa∏ Ciechanowski uzbrojenia w wariancie Jak-38U) oraz 2 eskadr Êmig∏owców szturmowym obejmo- Ka-25, a póêniej Ka-27 (oko∏o 20 maszyn wa∏: 18 „spec” bomb w ró˝nych wersjach), co dawa∏o ∏àcznie RN-28 (jàdrowych), 143 oko∏o 35 maszyn21. pociski rakietowe H-23, Podstawowym samolotem pok∏adowym, 176 pocisków rakieto- pod który tak na dobrà spraw´ zosta∏a wych R-35, 4800 NAR opracowana ca∏a koncepcja okr´tów proj. S-5, 30 baków ze Êrod- 1143, by∏ Jak-36M pionowego startu i làdo- kami zapalajàcymi ZB- wania, wprowadzony oficjalnie na uzbroje- -500 oraz 20 bomb kase- nie marynarki wojennej w dniu 6 paêdzier- towych RBK-250 (za- wierajàcymi bomby PTAB-2,5)20. W wa- 19. wg Zab∏ockij W.P., Tia˝e∏yje awianosnyje… 20. wg Zab∏ockij W.P., Tia˝e∏yje awianosnyje… riancie do zwalczania 21. liczb´ 35 maszyn podaje Paw∏ow A.S., Ba∏akin okr´tów podwodnych S.A., Awianoscy mira 1945- 2001, „Nawal Kollekcija” Nr 8, Moskwa 2002, co prawda tylko dla Noworossyjska, zapas uzbrojenia Êmi- Biere˝noj S.S. mówi natomiast o 34 maszynach, a Po- g∏owców pok∏adowych lmar N. o 30.

66 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew nika 1976 roku jako myÊliwsko-szturmowy Jak-38 (w kodzie NATO „Forger”). D∏ugoÊç samolotu Jak-38 wynosi∏a 15,43 m, rozpi´toÊç skrzyde∏ 7,02 m (a w stanie z∏o˝onym 4,88 m), zaÊ wysokoÊç 4,25 m. Masa pustej maszyny to 7484 kg, a maksymalny ci´˝ar startowy 11 300 kg. Nap´d stanowi∏y 2 silniki noÊne RD36- -35WF, ka˝dy o ciàgu 2900 kG oraz silnik noÊno-marszowy R-27W-300 o ciàgu pio- nowym 6100 kG, które zapewnia∏y maksy- malnà pr´dkoÊç 1050 km/ godz. (0,95 Ma). Pu∏ap statyczny 11 000 m, zaÊ maksymalny zasi´g zaledwie 440 km, co zapewnia∏o taktyczny promieƒ dzia∏ania 185 km. Masa uzbrojenia nie przekracza∏a 1000 kg, awjego sk∏ad w zale˝noÊci od rodzaju za- Samolot Jak-36M na pok∏adzie Kijewa, lata 1976-1977. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik dania mog∏y wchodziç pociski rakietowe H-23, R-60, bomby w tym jàdrowe RN-28 oraz zasobnik z dzia∏kami UPK-23-25022. W po∏owie lat osiemdziesiàtych na uzbrojenie okr´tów proj. 1143 zosta∏ przy- j´ty zmodernizowany wariant samolotu – Jak-38M, wyposa˝ony w silniki o wi´kszej mocy, powi´kszonym do 600 km, a z dodatkowymi zbiornikami nawet 1100 km zasi´gu, a tak˝e udêwigu u˝ytkowym, umo˝li- wiajàcym stosowanie szerszego wachlarza uzbrojenia, co nie poprawi∏o jednak w zna- czàcy sposób s∏abych osiàgów maszyny. Utrzymujàce si´ nadal mimo modernizacji niedostatki maszyn pionowego startu i làdowania typu Jak-38M spowodowa∏y, ˝e ju˝ w roku 1977 rozpocz´to prace nad nowym naddêwi´kowym myÊliwsko- -szturmowym samolotem Jak-41, a nast´p- nie wielozadaniowym Jak-41M. Zgodnie z planem samolot mia∏ przejÊç próby paƒ-

22. wg Gordon J., Jak-38… Âmig∏owce Ka-25P¸ na pok∏adzie Kijewa. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik

Hangar Kijewa – w Êrodku widoczny pe∏nowymiarowy model Êmig∏owca Ka-25. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik Ci´˝kie krà˝owniki lotnicze typu Kijew stwowe w roku 1982, w zwiàzku z czym za- maksymalnà pr´dkoÊç 205-220 km/godz. Pó∏nocy i Pacyfiku, gdzie panowa∏y cz´sto k∏adano, ˝e wejdzie ju˝ na uzbrojenie No- W zale˝noÊci od wersji zasi´g maszyn, rów- ekstremalne warunki klimatyczne. System worossyjska i dalszych kolejnych jednostek. nie˝ uzale˝niony od wersji waha∏ si´ w prze- wentylacyjny zapewnia∏ pi´ciokrotnà w cià- Nowa maszyna dzi´ki 2 silnikom noÊnym dziale 350-700 km. Âmig∏owce Ka-25P¸ za- gu godziny wymian´ powietrza w hanga- ka˝dy o mocy 4100 kg oraz silnikowi no- biera∏y uzbrojenie o wadze do 1000 kg, rze, dzi´ki czemu mo˝liwe by∏o utrzymy- Êno-marszowemu o mocy 15 500 kg, mia∏a awwersji Ka-25PS wyposa˝enie ratowni- wanie w tym pomieszczeniu sta∏ej wilgot- przy masie startowej 19,5 t rozwijaç maksy- cze i dodatkowe zbiorniki paliwa23. noÊci i temperatury + 18°C. Zachowanie malnà pr´dkoÊç 1250/1800 km/godz. Mak- W drugiej po∏owie lat osiemdziesiàtych tych parametrów stwarza∏o warunki do cià- symalny zasi´g przy masie uzbrojenia wy- Êmig∏owce Ka-25 zacz´to zast´powaç now- g∏ego prowadzenia prac zwiàzanych z tech- noszàcej 1000 kg (samolot móg∏ zabieraç szymi i wi´kszymi Ka-27. Maksymalna ma- nicznà obs∏ugà zaokr´towanych maszyn. nawet do 2600 kg ró˝nego uzbrojenia) wa- sa startowa tych maszyn wynosi∏a Zgodnie z etatem za∏oga okr´tów proj. ha∏ si´ mi´dzy 1400 km a 2100 km. Nieste- 12 600 kg, a nap´dza∏y je 2 silniki turbino- 1143 liczy∏a ∏àcznie z personelem pok∏ado- ty prace nad prototypem oznaczonym ju˝ we TW3-117, ka˝dy o mocy 2250 KM. wej grupy lotniczej (pu∏ku) 1433 ludzi, Jak-141 przebiega∏y bardzo wolno, a osta- Pr´dkoÊç maksymalna 270 km/godz., a pu- w tym 280 oficerów, 216 miczmanów oraz tecznie zosta∏y przerwane, co sta∏o si´ ∏ap 6000 m. Zasi´g bez dodatkowych zbior- 937 podoficerów i marynarzy. W przypad- przys∏owiowym gwoêdziem do trumny dla ników paliwa 520 km (ze zbiornikami ku zaokr´towania na pok∏adzie sztabu, li- rosyjskich ju˝ krà˝owników lotniczych, któ- 800 km), zaÊ udêwig uzbrojenia oko∏o czebnoÊç za∏ogi wzrasta∏a o dalsze 50 osób, re utraci∏y swój g∏ówny bojowy walor. 1500 kg. Zaokr´towane Êmig∏owce Ka-27 w tym 40 oficerów, 5 miczmanów i 5 mary- Poczàtkowo podstawowym Êmig∏owcem nale˝a∏y do wersji P¸ i PS. narzy24. pok∏adowym, podobnie zresztà jak w przy- Pok∏adowa grupa lotnicza dysponowa∏a AutonomicznoÊç okr´tów wynosi∏a 30 padku okr´tów wczeÊniejszego typu Mo- jednokondygnacyjnym, ciàg∏ym hangarem dób. skwa, by∏y maszyny Kamow Ka-25 w wersji o powierzchni oko∏o 3000 m2, którego d∏u- (ciàg dalszy nastàpi) P¸ do zwalczania okr´tów podwodnych goÊç wynosi∏a 130 m, szerokoÊç 22,5 m oraz wersji PS ratowniczo-poszukiwawczej. i wysokoÊç 6,6 m. PojemnoÊç hangaru 23. szerzej o Êmig∏owcach typu Ka-25 – Sobaƒski M., Ka-25 – oczy floty, cz. I i II, „Okr´ty Wojenne” nr Âmig∏owce te o maksymalnej masie starto- umo˝liwia∏a rozmieszczenie w jego wn´- 52/2002 i 54/2002. wej 7.150 kg nap´dzane by∏y przez 2 silniki trzu ca∏ej grupy lotniczej, co by∏o szczegól- 24. wg Zab∏ockij W.P., Tia˝e∏yje awianosnyje…, w lite- raturze spotyka si´ najcz´Êciej liczb´ 1300 ludzi ∏àcznie turbinowe GTD3 lub GTD3M o mocy 900 nie istotne wobec zak∏adanej dyslokacji z grupà lotniczà, taki stan za∏ogi podaje mi´dzy innymi wzgl´dnie 1000 KM, które zapewnia∏y okr´tów proj. 1143 na wodach Dalekiej Paw∏ow A.S. i Biere˝noj S.S. SUPLEMENT

Kubaƒska fregata rakietowa typu Koni (proj. 1159) sfotografowana w 1988 roku. fot. zbiory Arthur D. Baker III Maciej S. Sobaƒski

MarynarkaMarynarka WojennaWojenna KoreaƒskiejKoreaƒskiej RepublikiRepubliki Ludowo-DemokratycznejLudowo-Demokratycznej

Niekoronowany przywódca paƒstwa pó∏nocnokoreaƒskiego Kim Dzong Il w czasie wizytacji jednej z baz floty. Z prawej widoczna fregata rakietowa typu Najin. fot. zbiory Joe Jin-ho

Koreaƒska Republika Ludowo-Demo- nych przerysowaƒ, zw∏aszcza, gdy idzie wczeÊniejszej Konferencji Kairskiej z 1943 kratyczna (KRL-D), choç w ostatnich la- o wielkoÊç i wyposa˝enie si∏ zbrojnych mia∏ uzyskaç niepodleg∏oÊci, z japoƒskich tach przewija si´ nader cz´sto na ∏amach KRL-D, a co zatem idzie stopieƒ niebez- okupantów uczestniczyç b´dzie od pó∏nocy Êwiatowej prasy, z regu∏y zresztà w bardzo pieczeƒstwa ponownego wybuchu dzia∏aƒ Armia Radziecka, zaÊ od po∏udnia làdujàce niekorzystnym Êwietle, a to za przyczynà wojennych na Pó∏wyspie Koreaƒskim. Trwa- si∏y amerykaƒskie. Jako tymczasowà lini´ swoich zbrojeƒ jàdrowych, a to z powodu jàca w latach 1950-1953 wojna koreaƒska rozgraniczenia wojsk sojuszniczych przyj´to panujàcego g∏odu, tak naprawd´ nale˝y zakoƒczy∏a si´ bowiem jedynie podpisa- umownie 38° równole˝nik, który jak to zwy- do paƒstw owianych g∏´bokà tajemnicà. niem w Panmund˝onie w dniu 27 lipca 1953 kle bywa z wszelkimi „prowizorkami”, sta∏ Zas∏ona tajemnic uchyla si´ niezmiernie roku uk∏adu rozejmowego, zaÊ do chwili si´ obowiàzujàcà po dziÊ dzieƒ granicà mi´- rzadko i nie do koƒca wiadomo, czy wi´k- obecnej strony nie zdo∏a∏y zawrzeç ˝adnego dzy obu paƒstwami na Pó∏wyspie Koreaƒ- szoÊç owych „przecieków” nie jest fak- uk∏adu pokojowego, co teoretycznie nie wy- skim. Plany Aliantów przewidywa∏y szybkie tycznie inspirowana przez w∏adze w Phe- klucza mo˝liwoÊci wznowienia wojny utworzenie na obszarze Korei demokra- nianie. z przed ponad 50 lat. tycznego paƒstwa, co mia∏o pozwoliç na wy- O sytuacji spo∏eczno-politycznej oraz Historycznie Korea mimo posiadania cofanie wojsk sojuszniczych. Ca∏y szkopu∏ potencjale gospodarczym i wojskowym w∏asnej monarchii pozostawa∏a w chiƒskiej jednak, w tym, ˝ ka˝dy z „wyzwolicieli” ina- KRL-D niewiele wiadomo pewnego, sferze wp∏ywów, zachowujàc jednak doÊç czej rozumia∏ poj´cie demokracji. Wspólna a wi´kszoÊç dost´pnych informacji ma zde- znaczny zakres autonomii. Upadek znacze- poczàtkowo amerykaƒsko-radziecka komi- cydowanie spekulacyjny charakter. Tym nia Cesarstwa Chin notujàcy si´ od I po∏owy sja szybko sta∏a si´ forum sporów i walki bardziej, ˝e dane te z regu∏y pochodzà ze XIX wieku spowodowa∏, ˝e obszar Korei ideologicznej, w konsekwencji czego ka˝dy êróde∏ Republiki Korei (znanej w Polsce ra- sta∏ si´ ∏akomym kàskiem dla dynamicznych z „wyzwolicieli” rozpoczà∏ w swojej strefie czej pod potocznà nazwà Korei Po∏udnio- sàsiadów – Japonii i Rosji. W∏aÊnie konflikt budow´ w∏asnego modelu demokracji. wej), która ze zrozumia∏ych wzgl´dów dys- o wp∏ywy w Korei leg∏ u podstaw wojny ro- W efekcie ju˝ w roku 1948 powsta∏y dwa od- ponuje na pewno w∏asnym rozpoznaniem syjsko-japoƒskiej lat 1904-1905, po zakoƒ- r´bne paƒstwa koreaƒskie – 6 maja pro- agenturalnym sàsiada z pó∏nocy, nie jest czeniu której Japonia ze spokojem dokona- amerykaƒska Republika Korei na po∏udniu, jednak ca∏kowicie bezstronna, bowiem re- ∏a w roku 1910 ca∏kowitej aneksji kraju. zaÊ 9 wrzeÊnia wzorowana na radzieckiej alne czy tylko wyimaginowane zagro˝enie W czasie II wojny Êwiatowej Korea stanowi- „demokracji ludowej” Koreaƒska Republi- stanowi jak wykazuje praktyka doskona∏y ∏a przede wszystkim êród∏o rekrutów dla ar- ka Ludowo-Demokratyczna na pó∏nocy argument w polityce wewn´trznej i zagra- mii, si∏y roboczej i surowców dla Cesarstwa kraju. Podzia∏ Korei sta∏ si´ faktem, stano- nicznej, zw∏aszcza dla zapewnienia sobie Japonii, by po kl´sce w roku 1945 podzieliç wiàc jednoczeÊnie zarzewie przysz∏ych kon- dalszego wsparcia polityczno-militarnego jego losy. Alianci w czasie Konferencji Pocz- fliktów. ze strony Stanów Zjednoczonych. Stàd te˝ damskiej latem 1945 uzgodnili, ˝e w oczysz- Ka˝de z nowych paƒstw koreaƒskich istnieje du˝e prawdopodobieƒstwo pew- czaniu kraju, który na mocy postanowieƒ z miejsca przystàpi∏o do tworzenia w∏asnych

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 69 Marynarka Wojenna KRL-D si∏ zbrojnych, traktowanych z jednej strony wstaniem paƒstwa, tworzàc tzw. Koreaƒskà potencja∏u gospodarczego Koreaƒczycy jako bàdê co bàdê wyk∏adnik suwerennoÊci, Armi´ Ludowà. Formacja ta sk∏ada∏a si´ w pierwszym rz´dzie odtwarzali i rozbudo- z drugiej zaÊ faktycznà ochron´ przed zaku- przede wszystkim z cz∏onków dawnych od- wali swoje si∏y zbrojne, stanowiàce gwaran- sami sàsiada. Si∏y zbrojne bazujàce przede dzia∏ów partyzanckich ruchu wyzwoleƒcze- cj´ „niezale˝noÊci”, w tym równie˝ mary- wszystkim na Koreaƒczykach s∏u˝àcych go kierowanego przez Kim Ir Sena, nark´ wojennà, którà na dobrà spraw´ two- w armii japoƒskiej budowano przy instruk- w mniejszym zaÊ stopniu z Koreaƒczyków, rzono od nowa. ta˝owej i sprz´towej pomocy, w zale˝noÊci którzy wczeÊniej s∏u˝yli w armii cesarskiej. Proces tworzenia si∏ morskich KRL-D od paƒstwa radzieckiej wzgl´dnie amery- Z chwilà utworzenia niepodleg∏ego paƒstwa przebiega∏ powoli, g∏ównie w oparciu o do- kaƒskiej. proces ten uleg∏ przyspieszeniu, przy czym stawy okr´tów ze Zwiàzku Radzieckiego Utworzona 9 wrzeÊnia 1948 roku Kore- tworzono g∏ównie wojska làdowe, o s∏abym i ChRL. Wg szacunków zachodnich eksper- aƒska Republika Ludowo-Demokratyczna jak na okres po zakoƒczeniu II wojny Êwia- tów na prze∏omie lat 1959/1960 liczy∏y one zajmuje pó∏nocnà cz´Êç Pó∏wyspu Koreaƒ- towej, stopniu nasycenia artylerià i wojska- oko∏o 7500 marynarzy i oficerów, dysponu- skiego, graniczàc z Rosjà i ChRL, zaÊ od pomi pancernymi i to mimo szerokiego wyko- jàc 1 – 2 starymi, eks-radzieckimi okr´tami ∏udnia z „siostrzanà” Republikà Korei. Po- rzystywania sprz´tu pochodzàcego z japoƒ- podwodnymi, 12 kutrami torpedowymi, 3 wierzchnia KRL-D wynosi 121 193 km2 1), skich zdobyczy oraz przekazywanego bie˝à- patrolowcami, 8 tra∏owcami oraz 69 uzbro- a jej ludnoÊç si´ga 23,9 mln mieszkaƒców. co przez stron´ radzieckà. Zapewne barier´ jonymi d˝onkami, stosowanymi w dzia∏a- Co jest istotne z punktu widzenia dzia∏ania rozwoju stanowi∏ brak odpowiednich kadr, niach patrolowych i ochronie granic 6. W ro- marynarki wojennej, pó∏nocnà cz´Êç pó∏wy- przygotowanych do obs∏ugi sprz´tu o pew- ku 1967 personel marynarki wojennej mia∏ spu oblewajà wody Morza Japoƒskiego nym stopniu technicznego skomplikowania. liczyç ju˝ 9000 ludzi, w tym 500 oficerów7 by od wschodu, a Morza ˚ó∏tego od zachodu, Z tych samych przyczyn bardzo powoli poja- w roku 1986 wzrosnàç do 31 0008. Wówczas przy czym linia brzegowa wybrze˝a zachod- wi∏y si´ zaczàtki lotnictwa i marynarki wo- to KRL-D dysponowa∏a ju˝ ca∏kiem sporà niego jest zdecydowanie bardziej rozbudo- jennej. Ta ostatnia w chwili wybuchu kon- flotà sk∏adajàcà si´ z 19 okr´tów podwod- wana ni˝ cz´Êci wschodniej fliktu koreaƒskiego 25 czerwca 1950 roku nych, 2 fregat oraz mocno rozbudowanych Faktyczny stopieƒ rozwoju gospodarcze- mia∏a dysponowaç jedynie si∏ami lekkimi, si∏ lekkich i desantowych. W sk∏ad si∏ lek- go nie jest znany, wiadomo jedynie, ˝e bu- sk∏adajàcymi si´ jak chcà jedne êród∏a2 z3 kich wchodzi∏y kutry rakietowe, torpedowe dowany na „dobrych radziecko-chiƒskich dywizjonów: Êcigaczy, tra∏owców i kutrów i artyleryjskie oraz patrolowce ró˝nej wiel- wzorcach” przemys∏, g∏ównie ci´˝ki, choç torpedowych lub jak mówià inni 3 16 ma∏ymi koÊci, pochodzàce z dostaw radzieckich ty- zacofany technologicznie, jest w bardzo kutrami torpedowo-patrolowymi z dostaw pów Komar, Osa, Shershen, SO-1, MO V, P znacznym stopniu zmilitaryzowany, zapew- radzieckich4. Wi´kszoÊç okr´tów marynarki 6 i P 4 oraz chiƒskich typów Hainan, Shan- niajàc uzbrojenie i wyposa˝enie dla si∏ zbroj- wojennej KRL-D zosta∏a bardzo szybko ghai II, Shantou, Sinpo, a tak˝e okr´ty w∏a- nych KRL-D, nale˝àcych do najliczniej- zneutralizowana przez przewa˝ajàce si∏y po- snej konstrukcji budowane w stoczniach ko- szych armii Êwiata. Dotyczy to równie˝ ma- wietrzne i morskie Narodów Zjednoczo- reaƒskich9. rynarki wojennej, która korzysta wy∏àcznie nych, które wprowadzi∏y blokad´ wód kore- W roku 2003 personel marynarki wojen- z wytworów rodzimych stoczni, które budu- aƒskich. Mi´dzy bajki nale˝y zatem w∏o˝yç nej KRL-D mia∏ liczyç oko∏o 46 000 mary- jà okr´ty zarówno licencyjne jak i w∏asnej tryumfalny pó∏nocnokoreaƒski meldunek narzy i oficerów10, choç cz´sto wspomina konstrukcji. Anachroniczne, ca∏kowicie sko- o zatopieniu przez zespó∏ 4 kutrów torpedo- si´, ˝e jej liczebnoÊç dochodzi nawet lektywizowane i silnie ideologizowane rol- wych typu G-5 amerykaƒskiego krà˝ownika do 60 000 + 40 000 przeszkolonych rezerw. nictwo, dzia∏ajàce dodatkowo w nader trud- Juneau oraz brytyjskiej fregaty Black Swan Z drugiej strony spotyka si´ równie˝ infor- nych warunkach terenowo-glebowych i kli- w dniu 2 lipca 1950 roku w rejonie Chumun- macje, wskazujàce, ˝e marynarka wojenna matycznych, nie jest w stanie zapewniç kra- jin. W toku dzia∏aƒ wojennych Korea Pó∏- liczy w rzeczywistoÊci ledwie oko∏o 9000 lu- jowi niezb´dnej iloÊci ˝ywnoÊci, co przy sil- nocna szeroko wykorzystywa∏a improwizo- dzi11. Faktyczny stan osobowy pó∏nocnoko- nej presji na zbrojenia i ogromnych bie˝à- wane jednostki rybackie, d˝onki i sampany reaƒskiej floty nie jest znany, zaÊ podawana cych kosztach utrzymania pot´˝nych si∏ g∏ównie do prowadzenia dzia∏aƒ minowych liczba 46 000 obejmuje zapewne równie˝ zbrojnych, powoduje, ˝e od kilku lat w Pó∏- idywersyjnych na wodach przybrze˝nych. niezb´dnà infrastruktur´ làdowà, artyleri´ nocnej Korei utrzymuje si´ permanentnie To mi´dzy innymi zapory minowe postawio- nadbrze˝nà, morskie si∏y specjalne, a tak˝e g∏ód. Wypada w tym miejscu wspomnieç ne przez pó∏nocnokoreaƒskie „drobno- morski kontyngent Si∏ Obrony Granic. o sankcjach gospodarczo-politycznych, jakie ustroje” spowodowa∏y opóênienie w wysa- Marynarka wojenna KRL-D jest organi- od lat spotykajà KRL-D, a nasili∏y si´ szcze- dzeniu desantu pod Wonsan czy utrudnia∏y zacyjnie podzielona na dwie floty – wi´kszà gólnie od czasu, gdy prezydent Bush zaliczy∏ wykorzystywanie portu Chinnampo jako Wschodniego Wybrze˝a oraz mniejszà Za- kraj do „Êwiatowej osi z∏a”. Sankcje te, któ- bazy zaopatrzeniowej dla walczàcych na là- re w za∏o˝eniach mia∏y wywieraç nacisk dzie oddzia∏ów. Ogó∏em w czasie wojny ko- 1. wg innych êróde∏ powierzchnia KRL-D wynosi 120 2 na w∏adze w Phenianie i odciàç je od nowo- reaƒskiej si∏y ONZ zniszczy∏y ponad 1100 538 km . 2. wg Ma∏a Encyklopedia Wojskowa, T 2, Warszawa czesnych technologii (to ostatnie uda∏o si´ min morskich, g∏ównie produkcji japoƒ- 1970. jedynie po∏owicznie, czego najlepszym do- skiej, starych rosyjskich i nowszych radziec- 3. wg Freivogel Z., Marynarka Wojenna Korei Pó∏nocnej, „Okr´ty Wojenne” Nr 5/1999 (33). wodem jest awantura z bronià jàdrowà czy kich, wystawianych skrycie z wykorzysta- 4. jeszcze inny sk∏ad marynarki wojennej KRL-D po- próby z pociskami rakietowymi), w praktyce niem improwizowanych sampanów mino- daje Makowski A., Kubiak K., Korea 1950-1953. Dzia∏a- uniemo˝liwi∏y niezb´dny import ˝ywnoÊci, wych5. nia morskie, Gdaƒsk 2000, by∏y to 3 dozorowce, 5 kutrów torpedowych oraz 4 tra∏owce. przez co trafi∏y bezpoÊrednio w i tak ju˝ Po wstrzymaniu dzia∏aƒ wojennych i pod- 5. wg Makowski A., Kubiak K., Korea 1950-1953… zgn´bionych mieszkaƒców kraju. pisaniu przez strony w dniu 27 lipca 1953 ro- 6. wg Jane’s Fighting Ships 1959-1960, London 1959. Si∏y zbrojne w „wyzwolonej” z japoƒskich ku uk∏adu rozejmowego KRL-D szybko 7. wg Jane’s Fighting Ships 1967-1968, London 1967. 8. wg Jane’s Fighting Ships 1986-1987, London 1987. okupantów przez Armi´ Radzieckà pó∏noc- przystàpi∏a do usuwania ogromnych znisz- 9. wg Jane’s Fighting Ships 1986-1987, London 1986. nej cz´Êci Pó∏wyspu Koreaƒskiego rozpo- czeƒ, korzystajàc przy tym szeroko z pomo- 10. wg Flottes de combat 2004 pod red. B. Prézelin, Rennes 2004. cz´to formowaç ju˝ w po∏owie roku 1946, cy „bratnich” krajów demokracji ludowej. 11. wg Combat Fleets of the World 2002-2003 pod red. a wi´c jeszcze grubo przed oficjalnym po- Poza odbudowà infrastruktury kraju i jego A.D. Baker III, Annapolis 2002.

70 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Marynarka Wojenna KRL-D

W∏asnymi jednostkami p∏ywajàcymi, g∏ównie przybrze˝nymi, dysponuje równie˝ morski komponent Si∏ Obrony Granic, któ- ra wspó∏pracuje pod wzgl´dem operacyjnym z marynarkà wojennà w zakresie zapewnienie nienaruszalnoÊci morskich granic paƒstwa. Wiadomo, ˝e faktycznie g∏ów- nym zadaniem tych si∏ jest uniemo˝liwianie „niezadowolonym” prób ucieczki z Pó∏nocnej Korei. Si∏y Obrony Wybrze˝a KRL-D dysponu- jà oko∏o 12 batalionami nadbrze˝nych przeciwokr´towych pocisków rakietowych wyposa˝onymi w radzieckie rakiety typu S-2 „Sopka” (w kodzie NATO SS-C2 „Salish”) nas ruchomych wyrzutniach wzgl´dnie now- szymi chiƒskimi typu HY-2 „Hai-Ying”12. Uzupe∏nienie obrony stanowi klasyczna lufowa artyleria nadbrze˝na rozmieszczona w ˝yciowo istotnych punktach wybrze˝a. Ar- tyleria dysponuje stacjonarnymi dzia∏ami kal. 130 mm oraz mniejszego kalibru o cià- gu mechanicznym. System brzegowych sta- cji radarowych umo˝liwia sprawne wskazy- wanie celów i kierowanie ogniem. Wg informacji wywiadu Korea Pó∏nocna prowadzi prace nad konstrukcjà w∏asnego przeciwokr´towego pocisku rakietowego, jednak sto- pieƒ ich zaawansowania nie jest znany. KRL-D nie dysponuje wyodr´bnionym, organicznym lotnictwem morskim w sk∏a- dzie marynarki wojennej, jednak do dzia∏aƒ na rzecz floty wydzielono cz´Êç si∏ powietrznych. Stanowià je 3 pu∏ki samolotów bombowych I∏-28 wzgl´dnie ich chiƒskiej wersji Harbin H-5 (oko∏o 80 maszyn) przeznaczonych do wykonywania ataków torpedowych i rakietowo-bombowych, pu∏k samolotów szturmowych Su-7 (oko∏o 20 maszyn) oraz chodniego Wybrze˝a, co jest nast´pstwem Floty Wschodniego Wybrze˝a jest Toejo 2 pu∏ki myÊliwsko-szturmowe samolotów uk∏adu geograficznego Pó∏wyspu Koreaƒ- Dong w pobli˝u Wonsan. Podstawowe bazy Mig-19 (oko∏o 100 maszyn)13. Wszystkie skiego. Wi´cej jeszcze, podzia∏ ten i przypo- tej floty znajdujà si´ w Wonsan i Najin, gdzie wymienione samoloty sà w chwili obecnej rzàdkowanie okr´tów poszczególnym flo- mieÊci si´ równie˝ jedna z budujàcych okr´- totalnie przestarza∏e, a ich rzeczywista war- tom ma raczej charakter sta∏y, nie istnieje ty stoczni. Okr´ty podwodne korzystajà toÊç bojowa jest znikoma. Si∏y powietrzne bowiem w praktyce mo˝liwoÊç przerzucania z bazy w Chaho. Flota dysponuje równie˝ dysponujà tak˝e nieznacznà liczbà nowo- ich (o ile oczywiÊcie nie liczyç okr´tów pod- mniejszymi przystaniami i kotwicowiskami czesnych samolotów szturmowych Su-25, wodnych, ale nawet w ich przypadku prze- w Kimchaek, Ksong-up, Mayang-do (ze które mogà byç wykorzystane do przepro- bazowanie jest raczej operacjà skompliko- stocznià), Muchon-up, Namer-ri, Pando, wadzania ataków na cele morskie. wanà) z Morza Japoƒskiego na ˚ó∏te czy Sanji-dong, Songjon oraz Yohori. Si∏y zbrojne Korei Pó∏nocnej nie dyspo- w kierunku przeciwnym. Na przeszkodzie Siedzibà dowództwa Floty Zachodniego nujà wydzielonà piechotà morskà w po- stoi bowiem zajmujàca po∏udniowà cz´Êç Wybrze˝a jest sto∏eczne Nampo, zaÊ nielicz- wszechnym tego s∏owa znaczeniu. Niektóre Pó∏wyspu Republika Korei, dysponujàca ne okr´ty podwodne bazujà w Pipa Got. Si- oddzia∏y wojsk làdowych sà jednak prze- przy tym znaczàcà, nowoczesnà flotà, a po- ∏y morskie na Morzy ˚ó∏tym wykorzystujà szkolone w zakresie wspó∏pracy z marynar- za tym nie pa∏ajàcà specjalnà „mi∏oÊcià” tak˝e przystanie i kotwicowiska w Chudo, kà wojennà, obejmujàcà transport morzem do sàsiada z pó∏nocy (zresztà, jak wykazuje Pupo-ri, Sohae-ri, Sunwi-do, Tasa-ri, i wysadzanie desantów. Szkolenie to historia wydarzeƒ choçby ostatnich kilku lat Yogampo-ri oraz Sagon-ri. Ta ostatnia baza w zwi´kszonym stopniu dotyczy si∏ specjal- ze wzajemnoÊcià). Trzeba te˝ ca∏y czas pa- stwarza okr´tom pó∏nocnokoreaƒskim nych i rozpoznawczo-dywersyjnych, które mi´taç, ˝e oba paƒstwa koreaƒskie formal- mo˝liwoÊç ∏atwego zablokowania dost´pu dodatkowo opanowa∏y umiej´tnoÊç skryte- nie nie zakoƒczy∏y jeszcze wojny z przed po- do wa˝nego portu Republiki Korei w In- go przenikania z morza na terytorium prze- nad pó∏wiecza, a jedynie zawar∏y rozejm, co chon. O bazach floty KRL-D wiadomo, ˝e ciwnika14. oznacza, ˝e hipotetycznie dzia∏ania wojenne w wielu z nich znajdujà si´ podziemne, wy- mogà zostaç w ka˝dej chwili wznowione. kute w ska∏ach, schrony umo˝liwiajàce bez- 12. wg Combat Fleets… Dowództwo marynarki wojennej KRL-D pieczne ukrycie, zw∏aszcza mniejszych okr´- 13. wg Combat Fleets… mieÊci si´ w sto∏ecznym Phenianie. Siedzibà tów, przed atakami lotniczymi. 14. wg Freivogel Z., Marynarka Wojenna…

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 71 Marynarka Wojenna KRL-D

RównoczeÊnie w roku 2003 KRL-D dysponowa∏a 22 ma∏ymi okr´tami podwodnymi do dzia∏aƒ przybrze˝nych okreÊlonymi mianem Sang-O („Rekin”)17 budowanymi w stoczniach koreaƒskich, zapewne w Sinpo w latach 1991-1997 lub nawet do 1999 roku. Geneza powstania projektu nie jest znana, najcz´Êciej powtarzana wersja mówi, ˝e powsta∏ on na bazie zmniejszonych jugos∏o- wiaƒskich jednostek typu Heroj, choç kon- strukcyjnie bli˝sze wydajà si´ byç powojen- ne radzieckie okr´ty typu M V „Malutka”. WypornoÊç nawodna okr´tów wynosi 275 t, a podwodna 320 t przy d∏ugoÊci 35,5 m, szerokoÊci 3,8 m i zanurzeniu Jeden z kilkunastu zbudowanych w Korei Pó∏nocnej okr´tów podwodnych typu 033. 3,7 m18. Jednokad∏ubowa konstrukcja po- fot. zbiory Joe Jin-ho. zwala na osiàganie g∏´bokoÊci zanurzenia Okr´ty podwodne 45-60 dób, zaÊ za∏oga liczy 54 ludzi, w tym 10 do 180 m. Klasyczny uk∏ad nap´dowy stano- Podstawowym elementem uderzenio- oficerów. wi∏y silnik wysokopr´˝ny o mocy 300 KM wym marynarki wojennej KRL-D zdolnym Okr´ty typu 033 pochodzà konstrukcyj- oraz silnik elektryczny o mocy 200 KM, pra- do prowadzenia dzia∏aƒ ofensywnych rów- nie z koƒca lat pi´çdziesiàtych i mimo mo- cujàce na jednà Êrub´. Maksymalna pr´d- nie˝ poza strefà wód przybrze˝nych sà okr´- dernizacji projektu przeprowadzonej przez koÊç nawodna 7 w´z∏ów, a podwodna, w za- ty podwodne. W roku 2003 flota dyspono- stron´ chiƒskà ich rzeczywista wartoÊç bojo- le˝noÊci od êród∏a, w przedziale 8-10 w´- wa∏a 20 jednostkami chiƒskiego typu 03315 wa jest nader ograniczona. W praktyce mo- z∏ów. Zasi´g na chrapach 7200 Mm/7 w´- stanowiàcego licencyjne rozwini´cie ra- gà dzia∏aç ewentualnie jedynie przeciwko z∏ach. dzieckiego proj. 633 Romeo. Korea Pó∏noc- ˝egludze przeciwnika, natomiast próby po- Jednostki wyst´pujà w 2 zasadniczych na otrzyma∏a w latach 1973-1975 z ChRL dejmowania ataków na okr´ty wojenne, wersjach uzbrojenia – torpedowej z 2 wzgl´- 7 takich jednostek, po czym podj´∏a ich li- zw∏aszcza wyposa˝onych we wspó∏czesne dnie 4 dziobowymi wyrzutniami torpedowy- cencyjnà produkcj´ we w∏asnych stoczniach Êrodki zop, sà z góry skazane na niepowo- mi kal. 533 mm, bez mo˝liwoÊci ich ponow- w Mayang-do i Sinpo. dzenie. nego prze∏adowania wzgl´dnie – minowej WypornoÊç nawodna jednostek typu 033 Wi´kszoÊç jednostek typu 033 (prawdo- z 16 minami morskimi zamontowanymi wynosi 1475 t, a podwodna odpowiednio podobnie 16-18) znajduje si´ w sk∏adzie na specjalnych wysi´gnikach na zewnàtrz 1830 t przy d∏ugoÊci kad∏uba 76,6 m, szero- Floty Wschodniego Wybrze˝a, zaÊ pozosta- kad∏uba. koÊci 6,7 m i zanurzeniu 5,2 m. Konstrukcja ∏e dzia∏ajàce na Morzu ˚ó∏tym pe∏nià raczej Okr´ty posiadajà skromne wyposa˝enie kad∏uba pozwala na uzyskiwanie g∏´bokoÊci funkcj´ szkoleniowà. KRL-D utraci∏a jeden elektroniczne sk∏adajàce si´ z radaru nawi- operacyjnej do 270 m, a maksymalnej z okr´tów podwodnych typu Romeo w wyni- 300 m. Nap´d klasyczny diesel-elektryczny, ku wypadku w dniu 20 lutego 1985 roku, zaÊ 15. wg Flottes de…. 2 silniki wysokopr´˝ne 37D lub typ 1238, 2 jednostki zosta∏y wycofane ze s∏u˝by. 16. wg Szirokorad A.B., Sowietskije podwodnyje ∏odki poslewojennoj postrojki, Moskwa 1997, KRL-D przeka- ka˝dy o mocy 2400 KM oraz 2 silniki elek- Ten sam los w latach dziewi´ç dziesiàtych zano S-75, S-90, S-325 oraz S-326. tryczne typ PG-101, ka˝dy o mocy spotka∏ 4 stare okr´ty podwodne proj. 613 17. wg Flottes de… 18. dane na temat wypornoÊci okr´tów sà zró˝nico- 2700 KM. Dodatkowo okr´ty sà wyposa˝o- Whiskey przekazane przez Zwiàzek Ra- wane, wg Freivogel Z., Marynarka Wojenna… wynosi ne w 2 silniki elektryczne PG-103K o mocy dziecki w roku 196016. ona 256/277 t, natomiast wg Combat Fleets… 295/326 t. 100 KM ka˝dy, które umo˝liwiajà skryte po- dejÊcie si´ do celu. PojemnoÊç baterii aku- Ma∏y okr´t podwodny typu Song-O wydobywany na powierzchni´ przez si∏y po∏udniowoko- reaƒskie po incydencie z dnia 17 wrzeÊnia 1996 roku. fot. zbiory Joe Jin-ho mulatorów 6600 Ah. Uk∏ad nap´dowy pra- cujàcy na 2 Êruby, zapewnia maksymalnà pr´dkoÊç nawodnà 15,2-15,5 w´z∏a, a pod- wodnà 13 w´z∏ów. Zasi´g nawodny wynosi 14 000 Mm/9 w´z∏ach, zaÊ w zanurzeniu na chrapach 7000 Mm/5 w´z∏ach, a podwodny 350 Mm/9 w´z∏ach. Uzbrojenie obejmuje 8 wyrzutni torpedowych kal. 533 mm, w tym 6 dziobowych i 2 rufowe z zapasem 14 torped typu SAET-60 i typu 53-56. Zamiast torped przez wyrzutnie mo˝na stawiaç miny morskie, których zapas wynosi wówczas 28 sztuk. Wyposa˝enie elektroniczne jednostek obejmuje radar obserwacji nawodnej Snoop Plate, sonar aktywny Tamir-5L, sonar bierny MG-10 Feniks-M oraz detektor MRP-11-14 (Stop Light) pracujàc w paÊmie 1-18 GHz. AutonomicznoÊç wspomnianych okr´tów podwodnych wynosi wg ró˝nych êróde∏

72 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Marynarka Wojenna KRL-D gacyjnego Furuno oraz prawdopodobnie w dodatkowy nap´d elektryczny poruszajà- budowy du˝ych jednostek nawodnych prak- sonaru pasywnego. Za∏oga jednostek cy Êrub´ o pi´ciu piórach, umo˝liwiajàcy tycznie zaprzestano w latach 1995-1996 w wersji torpedowej i minowej liczy 14 ludzi, skryte podejÊcie do celu. Zasi´g nawodny w zwiàzku z kryzysem gospodarczym Korei. w tym 2 oficerów, choç cz´sto podaje si´ zaledwie 550 Mm/10 w´z∏ach, zaÊ podwod- Najwi´kszym pó∏nocnokoreaƒskim okr´- liczb´ 19 marynarzy. ny 50 Mm/4 w´z∏ach. tem nawodnym jest fregata o numerze tak- Okr´ty podwodne typu Sang-O wyst´pu- Generalnie okrety nie posiadajà ˝adnego tycznym 823 okreÊlana jako typ Soho (rze- jà tak˝e w wersji transportowo-dywersyjnej, uzbrojenia, choç wed∏ug niektórych êróde∏ czywista nazwa jednostki wcià˝ pozostaje bodaj najszerzej znanej na Êwiecie, zw∏asz- cz´Êç z nich jest wyposa˝ona w 2 krótkie tor- nieznana) zbudowana przez stoczni´ w Naj- cza po incydencie w dniu 17 wrzeÊnia 1996 pedy kal. 533 mm, umieszczone na zewnàtrz in w latach 1980-1982 i wcielona do s∏u˝by roku, gdy odnaleziono jednà z takich jednokad∏uba. w maju 1982 roku. Jest to katamaran, uwa- stek na mieliênie w pobli˝u Kangnung Za∏oga jednostek liczy 4 ludzi, a mogà ˝any przez specjalistów za najwi´kszà tego uwschodnich wybrze˝y Republiki Korei one zabieraç na pok∏ad grup´ 6-7 dywersan- rodzaju konstrukcj´ na Êwiecie. Jego wypor- z cia∏ami 11 ludzi na pok∏adzie. W wersji tów (p∏etwonurków bojowych) wraz noÊç standardowa wynosi 1600 t, a pe∏na od- transportowo-dywersyjnej, pozbawione z uzbrojeniem i niezb´dnym wyposa˝eniem. powiednio 1845 t przy d∏ugoÊci ca∏kowitej uzbrojenia okr´ty sà wyposa˝one w du˝y luk Z uwagi na bardzo nieznaczny zasi´g kad∏uba 75,0 m, szerokoÊci 15,5 m i zanu- ∏adunkowy przed kioskiem. W tym przypad- okr´ty podwodne typu Yugo dzia∏ajà rzeniu 3,8 m. Okr´t jest nap´dzany przez ku za∏oga liczy 11 ludzi, zaÊ grupa rozpo- w oparciu o jednostki bazy, które zapewnia- 2 lub 4 silniki wysokopr´˝ne o ∏àcznej mocy znawczo-dywersyjna do 15 cz∏onków, któ- jà ich transport do rejonu operacyjnego 15 000 KM, które poruszajàc 2 Êruby zapew- rych uzbrojenie i wyposa˝enie znajduje si´ oraz niezb´dnà obs∏ug´. Funkcj´ takich za- niajà maksymalnà pr´dkoÊç 27 w´z∏ów24. w specjalnych kontenerach przytwierdzo- maskowanych okr´tów-baz pe∏nià adapto- Krótki katamaran stanowi doÊç stabilnà nych na zewnàtrz kad∏uba19. wane statki handlowe. Zgodnie z danymi platform´ na której zosta∏o zamontowane Przede wszystkim celom dywersyjnym wywiadu zidentyfikowano 8 wspomnianych liczne i mocno zró˝nicowane uzbrojenie. s∏u˝à miniaturowe okr´ty podwodne okre- jednostek, wÊród których znajdujà si´: Cho- Po obu stronach nadbudówki znajdujà si´ Êlane mianem klasy Yugo, których 36 w roku ong Seong No 1, Choong Seong No 2, Choong po 2 hangary startowe przeciwokr´towych 2003 posiada∏a marynarka wojenna Seong No 3, Dong Hae-Ho, Geon Ae Gook- pocisków rakietowych. Przyjmuje si´, ˝e KRL-D20. Nazwa klasy pochodzi od hipote- -Ho, Hae Gum Gang-Ho, Song Rim-Ho i Soo w ich wn´trzu znajdujà si´ pociski SS-N-2A tycznego projektu pochodzàcego rzekomo Gun-Ho22. „Styx” wzgl´dnie ich chiƒskie odpowiedniki z dawnej Jugos∏awii, co jest o tyle uzasad- W okresie trwania wojny iraƒsko-irackiej typu „Fei Lung-1” (FL-1), „Shui-Ying” nione, ˝e wykazuje on znaczne podobieƒ- wlatach 1980-1988 KRL-D mia∏a sprzedaç (SY-1) lub „Hai-Ying (HY-1). stwo do jednostek typu MD 100 czy chor- Iranowi od 3 do 9 takich jednostek, z któ- Jednostka dysponuje bogatym uzbroje- rych w chwili obecnej ˝a- niem artyleryjskim, na które sk∏ada si´ den nie pozostaje ju˝ 1 dzia∏o kal 100 mm L/56 (B-34) na pok∏a- w s∏u˝bie, zaÊ w lipcu 1997 dzie dziobowym, 2 podwójnie sprz´˝one kolejne 2 okr´ty naby∏ dzia∏a plot. kal. 37 mm L/63 (typ 76, kopia Wietnam23. radzieckiego W-47M), 2 podwójnie sprz´- W dniu 22 czerwca ˝one dzia∏a plot. kal. 30 mm L/65 (typ 69 li- 1998 roku w rejonie 20 cencyjny radziecki AK-230) oraz 2 podwój- Mm na pó∏nocny wschód nie sprz´˝one dzia∏a plot. kal. 25 mm L/80 od portu Skocha, w sieci (typ 61, kopia radzieckiego 2M-3M). rybaków po∏udniowoko- Do kierowania ogniem artyleryjskim s∏u˝y reaƒskich zaplàta∏ si´ je- radar MR-104 Rys (Drum Tilt). den z okr´tów typu Yugo, Obron´ przez zagro˝eniem podwodnym który nast´pnie zosta∏ wy- zapewniajà 2 pi´cioprowadnicowe miotacze dobyty i odholowany rakietowych pocisków zop typ RBU-1200. do bazy marynarki wojen- Okr´t w cz´Êci rufowej zosta∏ wyposa˝o- Miniaturowy okr´t podwodny typu Yugo, równie˝ wydobyty nej Republiki Korei ny w làdowisko dla Êmig∏owca pok∏adowego na powirzchni´ przez Koreaƒczyków, w nast´pstwie zaplàtania wDango-he. I tym razem Êredniej wielkoÊci. si´ jednostki w sieci rybackie 22 czerwca 1998 roku. na pok∏adzie zatopionej Wyposa˝enie elektroniczne okr´tu fot. zbiory Joe Jin-ho jednostki obok broni i wy- umieszczone na charakterystycznym kra- wackiego Velebit. Okr´ty okreÊlane mianem posa˝enia znaleziono zw∏oki 8, a jak chcà in- townicowym maszcie poÊrodku nadbudów- klasy Yugo powstawa∏y w koreaƒskiej stoczni 9 ludzi. Wydobyta jednostka nie posiada- ki obejmuje radar nawigacyjny Fin Curve, ni w Yukdaeso-ri w latach osiemdziesiàtych ∏a uzbrojenia, by∏a natomiast wyposa˝ona i wszystko wskazuje, ˝e mi´dzy poszcze- w sonar. Obudowa kad∏uba i cz´Êç rufowa 19. wg Kubiak K., Morskie dzia∏ania specjalne po roku gólnymi seriami mog∏y wyst´powaç spore okr´tu wykonana zosta∏a z w∏ókien szkla- 1945, Warszawa 2001. 20. wg Flottes de… ró˝nice. nych, a w sk∏ad odnalezionego wyposa˝enia 21. dane na temat wielkoÊci jednostek typu Yugo ró˝- WypornoÊç nawodna jednostek wynosi wchodzi∏ gumowy ponton, co jednoznacznie nià si´ w poszczególnych êród∏ach w sposób istotny, co 90 t, a podwodna odpowiednio 110 t wskazuje na zamiar wysadzenia grupy roz- wynika z faktu, ˝e sà raczej przedmiotem spekulacji ni˝ faktycznego rozpoznania, cz´sto ich wypornoÊç okreÊla przy d∏ugoÊci 20,0 m, szerokoÊci 3,1 m i za- poznawczo-dywersyjnej na wybrze˝u Korei si´ na 76/90 t, a wymiary jako 20-22 x 2,0 x 1,6 m, choç nurzeniu 1,6 m21. Klasyczny nap´d diesel- Po∏udniowej. spotyka si´ tak˝e 20,0 x 3,1 x 4,6 m. -elektryczny. Uk∏ad nap´dowy o mocy 22. wg Combat Fleets… 23. wg niektórych êróde∏ Wietnam mia∏ nabyç 320 KM porusza∏ Êrub´ o siedmiu piórach Fregaty i korwety w KRL-D 2 okr´ty podwodne typu Sang-O, nie zaÊ Yugo. zapewniajàc maksymalnà pr´dkoÊç nawod- Najwi´kszymi jednostkami nadwodnymi 24. spotyka si´ ró˝ne informacje na temat pr´dkoÊci maksymalnej, np. Freivogel Z., Marynarka Wojenna… nà 10-12 w´z∏ów, a podwodnà 8 w´z∏ów. floty KRL-D sà zbudowane w krajowych mówi o 23 w´z∏ach, zaÊ Combat Fleets… podaje 25 w´- Jednostki zosta∏y równie˝ wyposa˝one stoczniach fregaty, choç nale˝y pami´taç, ˝e z∏ów.

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 73 Marynarka Wojenna KRL-D chiƒski radar zapewniajàcy kierowanie poci- 61, zaÊ 631 tylko jedno podwójnie sprz´˝o- rokoÊci 7,1 m i zanurzeniu 2,4 m. Nap´d sta- skami rakietowymi typ 331 (kopia radziec- ne dzia∏o plot. kal. 25 mm L/80 typ 61 oraz nowià 2 silniki wysokopr´˝ne o ∏àcznej mo- kiego Square Tie) oraz detektor typ 4 podwójnie sprz´˝one wkm-y kal. 14,5 mm cy 2800 KM, które pracujàc na 2 Êruby za- RW-23-1 (Jug Pair). Do wykrywania celów mod. 81. Kierowanie ogniem artyleryjskim pewniajà aktualnie pr´dkoÊç maksymalnà podwodnych s∏u˝y aktywno-pasywny sonar zapewnia radar MR-104 Rys (Drum Tilt). poni˝ej 16 w´z∏ów. Zapas paliwa 96 t, a za- kad∏ubowy MG-10. Do obrony przed okr´tami podwodnymi si´g wynosi 2700 Mm przy pr´dkoÊci maksy- Za∏oga okr´tu liczy 190 ludzi, w tym 17 s∏u˝à bomby g∏´binowe na 2 rufowych malnej lub 4100 Mm przy 14 w´z∏ach. oficerów25. zrzutniach. Jednostki sà równie˝ wyposa˝o- Aktualne uzbrojenie sk∏ada si´ z dzia∏a Zgodnie z planem KRL-D zamierza∏a ne w tory minowe pozwalajàce na zabiera- czo∏gowego kal. 85 mm L/52 we wie˝y zbudowaç seri´ 6 fregat typu Soho, jednak nie na pok∏ad 30 min morskich. na dziobie oraz 2 podwójnie sprz´˝onych z uwagi na s∏abà dzielnoÊç morskà jednost- Wyposa˝enie elektroniczne poza wymie- dzia∏ plot. kal. 37 mm L/63 V47-M i 4 po- ki, typowà dla katamaranów, oraz zapewne nionym ju˝ wczeÊniej obejmuje tak˝e radar czwórnie sprz´˝onych wkm-ów plot. kal. trudnoÊci ekonomiczne kraju, zrezygnowa- nawigacyjny, radary dozoru nawodnego typ 14,5 mm mod. 81. Korweta mo˝e tak˝e zano z realizacji tego zamiaru. 351 (Pot Head) oraz dozoru powietrznego bieraç na pok∏ad 30 min morskich. Korea Pó∏nocna dysponuje równie˝ Fut-B (Slim Net), a tak˝e detektor RW-23 Wyposa˝enie elektroniczne obejmuje ra- 2mniejszymi, skromnie wyposa˝onymi fre- (Jug Pair). Poza tym jednostki wyposa˝ono dar nawigacyjny, radar dozoru nawodnego gatami okreÊlanymi jako typ Najin o nume- w6 trójprowadnicowych wyrzutni celów po- typ 351 (Pot Head) oraz 4 szeÊcioprowadni- rach taktycznych 531 (eks-3025) oraz 631 zornych. cowe wyrzutnie celów pozornych. Za∏oga (eks-3026) zbudowanymi przez stoczni´ Za∏oga fregat liczy mi´dzy 180 a 190 lu- korwety liczy 60 marynarzy i oficerów. w Najin odpowiednio w latach 1973 i 197526. dzi, w tym 16 oficerów. Pozosta∏ych 5 jednostek tego typu zosta∏o Jednostki te wzorowane by∏y na radzieckim Pierwotnie okr´ty by∏y uzbrojone rów- wycofanych ze s∏u˝by w koƒcu lat osiem- typie Kola (proj. 49). nie˝ w 1 potrójnà wyrzutni´ torped kal. dziesiàtych. WypornoÊç standardowa fregat wynosi 533 mm na Êródokr´ciu oraz 4 miotacze po- Wzorujàc si´ na eks-radzieckim tra∏owcu 1200 t, a pe∏na 1500 t przy d∏ugoÊci 100,0 m, cisków zop RBU-1200, które zosta∏y zde- typu proj. 3, Koreaƒczycy zbudowali do ro- szerokoÊci 10,0 m i zanurzeniu 2,7 m. Na- montowane w czasie remontu w koƒcu lat ku 1965 3 analogiczne korwety okreÊlane

Jedna z dwóch fregat rakietowych typu Najin w ∏adnym uj´ciu z lotu ptaka. fot. zbiory Joe Jin-ho p´d stanowià 2 silniki wysokopr´˝ne o ∏àcz- osiemdziesiàtych. Wtedy równie˝ usuni´to mianem typu Sariwon, o numerach taktycznej mocy 15 000 KM, które pracujàc na ma∏o skuteczne wkm-y kal. 14,5 mm, które nych 511, 512 i 513 27, które ró˝ni∏y si´ wizu- 2 Êruby, zapewniajà maksymalnà pr´dkoÊç zastàpiono dodatkowymi dzia∏ami plot. kal. alnie od swego pierwowzoru wy˝szà i bar- 25 w´z∏ów. Zasi´g wynosi 4000 Mm 25 mm L/80 typ 61. dziej kanciatà nadbudówkà. przy pr´dkoÊci ekonomicznej 14 w´z∏ów. W roku 2003 KRL-D posiada∏a 4 okr´ty Ich wypornoÊç standardowa wynosi 450 t, Uzbrojenie jednostek stanowià 2 umiesz- klasyfikowane przez mi´dzynarodowych a pe∏na 490 t 28 przy d∏ugoÊci kad∏uba czone w hangarach startowych przeciwokr´- specjalistów jako korwety. 62,1 m, szerokoÊci 7,3 m i zanurzeniu 2,4 m. towe pociski rakietowe typu SS-N-2A Pierwszy z nich, o numerze taktycznym Nap´d zapewniajà 2 silniki wysokopr´˝ne „Styx” wzgl´dnie ich chiƒski odpowiednik 671 zosta∏ zbudowany w Sewastopolu jesz- o ∏àcznej mocy 3000 KM, które pracujàc „Shui-Ying” (SY-1) Kierowanie ogniem cze w roku 1938 jako radziecki tra∏owiec na 2 Êruby pozwalajà na osiàganie pr´dkoÊci tych pocisków zapewnia radar typ 331 (Squ- Tra∏ (proj. 3). Okr´t w 1939 trafi∏ na Daleki maksymalnej 21 w´z∏ów. Zasi´g wynosi are Tie). Fregaty sà uzbrojone w 2 pojedyn- Wschód, a nast´pnie w 1955 zosta∏ wraz z 5 2700 Mm przy pr´dkoÊci 18 w´z∏ów. cze dzia∏a kal. 100 mm L/56 (B-34) na dzio- bliêniaczymi jednostkami przekazany bie i rufie okr´tu. Obron´ przeciwlotniczà KRL-D przez ówczesny Zwiàzek Ra- 25. niektóre êród∏a okreÊlajà liczebnoÊç za∏ogi zapewniajà 2 podwójnie sprz´˝one dzia∏a dziecki. na 180-189 ludzi, w tym 19 oficerów 26. wg Flottes de… plot. kal. 57 mm L/70 typ 66 oraz 2 podwój- WypornoÊç standardowa korwety wynosi 27. wg Flottes de… nie sprz´˝one kal. 30 mm L/65 typ 69. Fre- 441 t, a pe∏na 476 t wzgl´dnie nawet 580 t 28. wg Jane’s Fighting Ships 1986-1987, London 1987, wypornoÊç korwet typu Sariwon wynosi∏a 600/650 t, rów- gata 531 posiada dodatkowo 6 podwójnie jak tego chce ostatni rocznik Flottes de com- nie˝ ostatni Flottes de combat 2004 okreÊla wypornoÊç sprz´˝onych dzia∏ plot. kal. 25 mm L/80 typ bat 2004 przy d∏ugoÊci kad∏uba 62,0 m, sze- tych jednostek na 600 t.

74 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Marynarka Wojenna KRL-D

Korweta typu Tral jest najstarszym okr´tem floty pó∏nocnokoreaƒskiej. Zosta∏a zbudowana jeszcze przed wybuchem II wojny Êwiatowej dla floty radzieckiej jako tra∏owiec. fot. zbiory Bernard Prézelin Uzbrojenie korwet sk∏ada si´ z 2 podwój- Si∏y lekkie P-15 „Termit” (SS-N-2A „Styx”), do kiero- nie sprz´˝onych dzia∏ plot. kal. 57 mm L/70 Flota Korei Pó∏nocnej dysponuje silnie wania których s∏u˝y radar Square Tie. Arty- mod. 66 rozmieszczonych na dziobie i rufie rozbudowanymi ofensywnymi si∏ami lekki- leri´ reprezentujà 2 podwójnie sprz´˝one okr´tu oraz 4 poczwórnie sprz´˝onych wkm- mi w których sk∏ad wchodzà kutry torpedo- dzia∏a plot. kal. 30 mm L/65 AK-230 wraz -ów plot. kal. 14,5 mm L/93. Wg niektórych we, torpedowe oraz dozorowce i patrolowce z radarem do kierowania ogniem MR-104 êróde∏ jednostki sà wyposa˝one równie˝ w 4 ró˝nej wielkoÊci. Rys (Drum Tilt). miotacze pocisków zop RBU-1200, choç nie W roku 2003 w s∏u˝bie KRL-D znajdo- AutonomicznoÊç jednostek wynosi 5 dób, ma wcale pewnoÊci czy uzbrojenie to nie zo- wa∏y si´ kutry rakietowe 3 typów. Pierwszy a ich za∏oga liczy 28-30, w tym 4 oficerów. sta∏o ju˝ zdemontowane. z nich, najstarszy to radziecki proj. 205 Niemal identyczne parametry taktyczno- Wyposa˝enie elektroniczne obejmuje ra- Osa-I, pochodzàcy z dostaw ZSRR w roku -techniczne posiadajà 4 kutry rakietowe dar nawigacyjny Don-2 oraz radar dozoru 1968, a nast´pnie w latach 1978-1983. Ogó- chiƒskiego typu Huang Feng (projekt 032) nawodnego typ 351 (Pot Head) i system ∏em pod bander´ pó∏nocnokoreaƒskà trafi- otrzymane z ChRL w roku 1982 lub 1983, identyfikacji „swój-obcy” Ski Pole, a tak˝e ∏o 16 jednostek tego typu, z których oko∏o jak chcà tego inne êród∏a30. Okr´ty te stano- 4 szeÊcioprowadnicowe wyrzutnie celów po- 8 nadal znajduje si´ w linii29. wià chiƒskà, licencyjnà wersj´ jednostek zornych. WypornoÊç standardowa tych kutrów wy- proj. 205 Osa-I, zosta∏y zbudowane przez Nie ma równie˝ pewnoÊci czy na korwe- nosi 175 t, a pe∏na 210 t przy d∏ugoÊci ca∏ko- stoczni´ Jiangnam w Szanghaju mi´dzy ro- tach typu Sariwon pozostawiono kad∏ubowe witej kad∏uba 38,6 m, szerokoÊci 7,6 m i za- kiem 1960 a 1975. sonary aktywno-pasywne Tamir-10 (Stag nurzeniu 1,8/2,9 m. Nap´d stanowià 3 silni- WypornoÊç standardowa tych jednostek Horn). Za∏oga okr´tów liczy mi´dzy 65 a 70 ki wysokopr´˝ne M-503A2 o ∏àcznej mocy wynosi 187 t, a pe∏na 205 t przy d∏ugoÊci ka- marynarzy i oficerów. 12 000 KM, które pracujàc na Êruby, zapew- d∏uba 38,8 m, szerokoÊci 7,6 m i zanurzeniu Jedna z korwet, których miano zbudowaç niajà aktualnie maksymalnà pr´dkoÊç 35 1,7/3,0 m. Nap´d stanowià 3 silniki wysoko- ∏àcznie 4 lub nawet 5 sztuk, co nie znajduje w´z∏ów. Zasi´g wynosi 500 Mm/ 34 w´z∏ach pr´˝ne typ 42-110 (licencyjny M-503A) niestety potwierdzenia w dost´pnych mate- i odpowiednio 750 Mm/25 w´z∏ach. Moc o ∏àcznej mocy 12.000 KM, które porusza- ria∏ach, ma pe∏niç funkcj´ jednostki flago- elektrowni pok∏adowej 200 kW. wej flotylli Morskiej Milicji Ochrony Wy- Podstawowe uzbrojenie okr´tów stano- 29. wg Flottes de… brze˝a. wià 4 przeciwokr´towe pociski rakietowe 30. wg Flottes de…

Jedna z korwet typu Sariwon sfotografowana w niezidentyfikowanym porcie pó∏nocnokoreaƒskim. fot. zbiory Borys Lemaczko

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 75 Marynarka Wojenna KRL-D jàc 3 Êruby, zapewniajà maksymalnà pr´d- z∏ów. Zasi´g przy pr´dkoÊci 30 w´z∏ów wy- ˝one dzia∏a plot. kal. 25 mm L/80 2M-3 oraz koÊç 35 w´z∏ów. Zasi´g wynosi 800 Mm/30 nosi 400 Mm. 8 bomb g∏´binowych. Elektronik´ pok∏ado- w´z∏ach, a moc elektrowni pok∏adowej Uzbrojenie sk∏ada si´ z 2 przeciwokr´to- wà reprezentuje radar dozoru nawodnego 65 kW. wych pocisków rakietowych P-15 „Termit” Pot Head, zaÊ liczebnoÊç za∏ogi waha si´ Podstawowe uzbrojenie stanowià 4 prze- lub ich chiƒskich odpowiedników HY-1. od 15 do 20 marynarzy i oficerów. ciwokr´towe pociski rakietowe „Hai Ying” Do kierowania ogniem rakietowym s∏u˝y W aktywnej s∏u˝bie pozostaje tak˝e co C-201 HY-1, które mogà byç zast´powane radar Square Tie. Artyleri´ reprezentuje najmniej 20 kutrów torpedowych okreÊla- przez radzieckie P-15 „Termit”. Kierowanie dziobowe, podwójnie sprz´˝one dzia∏o plot. nych mianem typ Sinpo, stanowiàcych pó∏- ogniem rakietowym zapewnia radar typ 352 kal. 25 mm L/80 typ 61 wzgl´dnie 2M-3M. nocnokoreaƒskà wersj´ jednostek proj. (Square Tie). Kutry sà równie˝ wyposa˝one Niektóre êród∏a mówià, ˝e na rufie znajdu- 18335. Podstawowa ró˝nica sprowadza si´ w2 podwójnie sprz´˝one dzia∏a plot. kal. je si´ podwójnie sprz´˝ony wkm plot. kal. do tego, ˝e w przeciwieƒstwie do pierwo- 25 mm L/80 typ 61. 14,5 mm mod. 82. W sk∏ad wyposa˝enia wzoru kad∏uby jednostek typu Sinpo wyko- Za∏oga okr´tów liczy 28 marynarzy i ofi- elektronicznego wchodzi równie˝ system nane sà ze stali. cerów31. „swój-obcy” Square Head. WypornoÊç standardowa wynosi 60 t, Drugim typem kutrów rakietowych floty Z otrzymanych ze Zwiàzku Radzieckiego a pe∏na 70 t przy d∏ugoÊci kad∏uba 25,4 m, KRL-D sà jednostki klasy okreÊlanej mia- w latach szeÊçdziesiàtych 10 kutrów rakieto- szerokoÊci 6,2 m i zanurzeniu 1,4 m. Kutry nem Soju, zwane te˝ Naj-B, których 12 sztuk wych proj. 183R Komar w s∏u˝bie nadal zachowa∏y uk∏ad nap´dowy swego pierwo- znajdowa∏o si´ w czynnej s∏u˝bie w roku pozostaje jeszcze prawdopodobnie 6 jed- wzoru, który ma równie˝ zapewniç maksy- 200332. Okr´ty te stanowià dla odmiany pó∏- nostek. malnà pr´dkoÊç 43 w´z∏ów, zmianie uleg∏ nocnokoreaƒskà wersj´ radzieckiego proj. Drugà grupà ofensywnych jednostek jednak zasi´g. Si´ga on 600 Mm przy 30 w´- 205 Osa-I, produkowanà w krajowych stocz- przeznaczonych do prowadzenia dzia∏aƒ za- z∏ach oraz 900 Mm przy 14 w´z∏ach. niach. Pierwsze takie jednostki mia∏y wejÊç do s∏u˝by w roku 1981, a ostatnia para w 1993. Niektóre êród∏a wspominajà, ˝e ogó∏em mia∏o powstaç 15 kutrów rakietowych Soju. Ich pe∏na wypornoÊç wynosi 220 t, choç niektórzy mówià nawet o 265 t przy d∏ugo- Êci 43,0 m, szerokoÊci 7,5 m i zanurzeniu 1,7 m. Nap´d stanowià 3 silniki wysokopr´˝- ne M-503A o ∏àcznej mocy 12 000 KM, któ- re pracujàc na 3 Êruby, zapewniajà maksy- malnà pr´dkoÊç 34 w´z∏y. Zasi´g przy 30 w´z∏ach wynosi 600 Mm. Uzbrojenie stanowià 4 przeciwokr´towe pociski rakietowe P-15 „Termit” (SS-N-2A” Styx”), kierowane radarem Square Tie. Obron´ przeciwlotniczà i na bliskich dystan- sach zapewniajà 2 podwójnie sprz´˝one dzia∏a plot. kal. 30 mm L/65 typ 69 (chiƒska Wizyta wojskowej delegacji chiƒskiej w bazie morskiej. Nas jednak bardziej interesujà wi- licencyjna wersja AK-230). Do kierowania doczne kutry rakietowe typu So Hung. fot. zbiory Joe Jin-ho ogniem artyleryjskim s∏u˝y radar MR-104 Rys (Drum Tilt). Poza tym wyposa˝enie czepnych na wodach przybrze˝nych w ra- Istotne zmiany dotyczà jednak przede obejmuje system zak∏óceƒ elektronicznych mach si∏ lekkich marynarki wojennej wszystkim uzbrojenia okr´tów, których cz´- BM/HZ 8610 produkcji chiƒskiej. KRL-D sà kutry torpedowe. Êci zdemontowano wyrzutnie torpedowe Za∏oga kutrów rakietowych Soju liczy W roku 2003 w s∏u˝bie znajdowa∏y si´ za- wzmacniajàc w to miejsce artyleri´ pok∏a- oko∏o 30 ludzi, w tym 4 oficerów. sadniczo 2 typy takich okr´tów. Pierwszy dowà. Z tej te˝ racji cz´sto typ Sinpo zali- Trzecim, najmniejszym typem pó∏nocno- typ, to pochodzàcy jeszcze z radzieckich do- czany jest do patrolowców. W wersji pod- koreaƒskiego kutra rakietowego sà jednost- staw z poczàtku lat szeÊçdziesiàtych proj. stawowej uzbrojenie artyleryjskie stanowià ki klasy So Hung, których 6 znajdowa∏o si´ 183 Bolszewik (P 6). Flota KRL-D dys- 2 podwójnie sprz´˝one dzia∏a plot. kal. w sk∏adzie floty KRL-D w roku 2003 33. Typ ponowa∏a w roku 2003 oko∏o 12 takimi ku- 25 mm L/80 2M-3, które w wersji wzmoc- ten stanowi koreaƒskà modyfikacj´ radziec- trami. nionej zastàpiono podwójnie sprz´˝onym kich jednostek typu Komar (proj. 183R). WypornoÊç standardowa, tych posiadajà- dzia∏em plot. kal. 37 mm L/63 typ 74 Okr´ty typu So Hung zosta∏y zbudowane cych drewniany kad∏ub, jednostek wynosi 55 wzgl´dnie 2 pojedynczymi dzia∏ami plot. w rodzimej stoczni w latach 1980-1981, t, a pe∏na 66,5 t przy d∏ugoÊci 25,4 m, szero- kal. 37 mm L/63. Na pok∏adzie pozosta∏y a podstawowa ró˝nica w stosunku do pier- koÊci 6,2 m i zanurzeniu 1,2 m. Nap´d sta- nadal 4 bomby g∏´binowe. wowzoru polega na zastàpieniu drewniane- nowià 4 silniki wysokopr´˝ne M-50F-4 Elektronika obejmuje radar dozoru na- go kad∏uba stalowym. o ∏àcznej mocy 4800 KM, które pracujàc wodnego Pot Head oraz system identyfika- WypornoÊç pe∏na jednostek wynosi oko- na 4 Êruby, pozwalajà teoretycznie na osià- ∏o 80 t przy d∏ugoÊci 26,8 m, szerokoÊci ganie pr´dkoÊci maksymalnej 43 w´z∏ów. 31. wg Combat Fleets… 6,2 m i zanurzeniu 1,5 m. Nap´d stanowià 4 Zasi´g wynosi 600 Mm/33 w´z∏ach i odpo- 32. wg Flottes de… silniki wysokopr´˝ne M-50F-4 o ∏àcznej wiednio 1000 Mm/14 w´z∏ach34. 33. wg Flottes de… 34. wg Flottes de.. zasi´g wynosi∏ 450 Mm/ 30 w´z∏ach mocy 4800 KM, które poruszajàc 4 Êruby, Uzbrojenie obejmuje 2 wyrzutnie torpe- i 600 Mm/15 w´z∏ach. zapewniajà maksymalnà pr´dkoÊç 40 w´- dowe kal. 533 mm oraz 2 podwójnie sprz´- 35. wg Flottes de…

76 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Marynarka Wojenna KRL-D

dowanych w latach 1981-1985 wyposa˝ono 351 Pot Head, sonar kad∏ubowy aktywno- w dziobowe p∏aty noÊne na wzór chiƒskiego -pasywny wysokiej cz´stotliwoÊci Tamir 11, typu Huchuan, co pozwala∏o na uzyskiwanie system identyfikacji „swój-obcy” High Pole maksymalnej pr´dkoÊci nawet do 50 w´- A oraz 2 wyrzutnie celów pozornych PK-16. z∏ów (na spokojnym morzu). Za∏oga liczy 70 marynarzy i oficerów. Standardowe uzbrojenie stanowià 2 wy- Bardzo podobnà charakterystyk´ tak- rzutnie torpedowe kal. 457 mm, choç nie- tyczno-technicznà posiadajà budowane które jednostki majà byç wyposa˝one w wy- w KRL-D przez stoczni´ w Najin w latach rzutnie torpedowe kal. 53 3mm, oraz 2 po- 1975-195 dozorowce typu Taechong I oraz dwójnie sprz´˝one wkm-y plot. kal. 14,5 mm Taechong II (Mayang). W roku 2003 pó∏noc- L/93 2M-7. Wyposa˝enie elektroniczne nokoreaƒska marynarka wojenna dyspono- obejmuje radar dozoru nawodnego Skin wa∏a 7 jednostkami pierwszego oraz 5 dru- Head oraz system identyfikacji „swój-obcy” giego typu39. Dead Duck. Za∏oga kutrów liczy od 15 WypornoÊç standardowa jednostek wy- do 20 marynarzy i oficerów. nosi 385 t, a pe∏na 410 t bàdê 425 t w przy- W latach osiemdziesiàtych 10 kutrów tor- padku drugiego typu, przy d∏ugoÊci 59,8, pedowych typ Sin Hung zosta∏o dostarczone szerokoÊci 7,2 m i zanurzeniu 2,0 m40. Na- do Nikaragui, gdzie pozostawa∏o w czynnej p´d stanowià 4 silniki wysokopr´˝ne 40D s∏u˝bie do roku 1998. o ∏àcznej mocy 8800 KM, które poruszajàc Przeoczenie cenzora lub celowe dzia∏anie. Uzupe∏nienie ofensywnych si∏ lekkich 4 Êruby, zapewniajà maksymalnà pr´dkoÊç Niby propagandowa fotografia torpedysty kutra torpedowego typu P 6 (proj. 183). Na- stanowi ich defensywny komponent obej- 30 w´z∏ów. Zasi´g wynosi 2000 Mm przy 12 szà uwag´ zwraca jednak drugi kuter w g∏´- mujàcy dozorowce i patrolowce. Ta grupa w´z∏ach. bi fotografii, a w szczególnoÊci jego maszt okr´tów jest silnie rozbudowana i obejmuje Uzbrojenie obejmuje uniwersalne dzia∏o z bogatym wyposa˝eniem elektronicznym. jednostki ró˝nej wielkoÊci, których zada- kal. 100 mm/L56 B-34, 1 podwójnie sprz´- fot. zbiory Joe Jin-ho niem jest ochrona terytorium KRL-D ˝one dzia∏o plot. kal. 57 mm/L70 typ 66, cji „swój-obcy” High Pole, zaÊ za∏oga liczy od strony morza. Pytanie tylko przed kim 1 podwójnie sprz´˝one dzia∏o plot. kal. oko∏o 20 marynarzy i oficerów. lub czym? Sàsiadem z po∏udnia, Japonià, 25 mm L/80 typ 61M wzgl´dnie w typie Ta- Na dost´pnych zdj´ciach spotyka si´ jed- Stanami Zjednoczonymi, a mo˝e w∏asnymi, echong II 1 dzia∏o plot. kal. 30 mm L/65 typ nostki typu P 6 i Sinpo z antenami nowocze- wybierajàcymi „wolnoÊç” obywatelami? 69 oraz 2 podwójnie sprz´˝one wkm-y plot. snego wyposa˝enia elektronicznego, jednak Najwi´kszymi aktualnie dozorowcami kal. 14,5 mm 93 2M-7. Do zwalczania okr´- nie sà na ten temat znane ˝adne bli˝sze marynarki wojennej Pó∏nocnej Korei jest tów podwodnych s∏u˝à 2 miotacze pocisków szczegó∏y. 6 okr´tów chiƒskiego typu Hainan38 otrzy- zop RBU-1200 (typ 81) oraz 2 rufowe zrzut- W roku 2003 flota KRL-D posiada∏a manych z ChRL w latach 1975,1976 i 1978. nie bg. Dozorowce wyposa˝one sà w radar równie˝ mniejsze kutry torpedowe okreÊla- WypornoÊç standardowa dozorowców dozoru nawodnego typ 351 Pot Head oraz ne mianem Sin Hung, budowane w stocz- wynosi 395 t, a pe∏na odpowiednio 430 t sonar kad∏ubowy aktywno-pasywny Tamir niach pó∏nocnokoreaƒskich w latach sie- przy d∏ugoÊci 58,8 m, szerokoÊci 7,2 m i za- 11, zaÊ typ Taechong II dodatkowo tak˝e demdziesiàtych i osiemdziesiàtych. Zda- nurzeniu 2,2 m. Nap´d stanowià 4 silniki w radar kierowania ogniem artyleryjskim niem zachodnich specjalistów w s∏u˝bie po- wysokopr´˝ne M-4D o ∏àcznej mocy MR-104 Rys (Drum Tilt). Za∏oga okr´tów zostawaç mia∏y jeszcze 92 takie jednostki36. 8800 KM, ktorte pracujàc na 4 Êruby, zaliczy 80 marynarzy i oficerów. WypornoÊç standardowa tych kutrów pewniajà aktualnie maksymalnà pr´dkoÊç Jeden z dozorowców typu Taechong I o bardzo lekkiej konstrukcji, co ogranicza 28 w´z∏ów. Zasi´g wynosi 750 Mm/18 w´- o numerze taktycznym 680 mia∏ zostaç pomo˝liwoÊç ich praktycznego zastosowania, z∏ach i 2000 Mm/14 w´z∏ach. wynosi zaledwie oko∏o 25 t, a w wersji Ku Uzbrojenie obejmuje 2 podwójnie sprz´- 36. wg Flottes de… Song 40 t, przy d∏ugoÊci kad∏uba 19,8 m, sze- ˝one dzia∏a plot. kal. 57 mm L/70 typ 66, 37. wg Freivogel Z., Marynarka Wojenna… wymiary rokoÊci 3,4 m i zanurzeniu 1,7 m37. Nap´d 2 podwójnie sprz´˝one dzia∏a plot. kal. kutrów torpedowych wersji Ku Song wynosi∏y d∏. 23 m, szer. 4,9 m i zan. 1,7 m. stanowià 2 silniki wysokopr´˝ne M-50F 25 mm L/80 typ 61M, 2 miotacze pocisków 38. sà to jednostki o numerach taktycznych 201, 202, o ∏àcznej mocy 2400 KM, które poruszajàc zop RBU-1200 (typ 81), 2 wyrzutnie bg 203, 204, 292 oraz 293. 39. wg Flottes de… 2 Êruby, zapewniajà maksymalnà pr´dkoÊç BMB-2 oraz 2 rufowe zrzutnie bg. Elektro- 40. wymiary typu Taechong II (Mayang) wynoszà d∏. oko∏o 40 w´z∏ów. Niektóre z jednostek bu- nika obejmuje radar dozoru nawodnego typ 60,8 m, szer. 7,2 m, zan. 2 m.

Uroczysta zbiórka za∏óg flotylli ma∏ych kutrów torpedowych typu Sin Hung. fot. zbiory Joe Jin-ho

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 77 Dozorowiec typu Taechong II, za nim widoczna fregata typu Najin. fot. zbiory Borys Lemaczko wa˝nie uszkodzony, bàdê nawet zatopiony, WypornoÊç standardowa patrolowców nawigacyjny, a ich za∏oga liczy 12-14 mary- jak chcà tego niektóre êród∏a, w czasie star- wynosi 190 t, a pe∏na 215 t przy d∏ugoÊci narzy. cia z marynarkà wojennà Republiki Korei 42,0 m, szerokoÊci 6,1 m i zanurzeniu 1,9 m. W kwietniu 1987 roku KRL-D dostarczy- na Morzu ˚ó∏tym w dniu 15 czerwca 1999 Nap´d stanowià 3 silniki wysokopr´˝ne 40 ∏a 3 uzbrojone w dzia∏o plot. kal. 23 mm pa- roku41. D o ∏àcznej mocy 7.500 KM, które porusza- trolowce typu Chaho do Iranu. Grupa patrolowców otwiera chiƒski typ jàc 3 Êruby, zapewniajà maksymalnà pr´d- Dalszà modyfikacjà typu Chaho stanowià Shanghai II, który w roku 2003 by∏ repre- koÊç 28 w´z∏ów. Zasi´g wynosi 1100 patrolowce typu Chong Jin, których równie˝ zentowany we flocie KRL-D przez 12 jed- Mm/15w´z∏ach. oko∏o 50 znajdowa∏o si´ w sk∏adzie mary- nostek42, otrzymanych z ChRL w latach Uzbrojenie w pierwotnej, radzieckiej narki wojennej Pó∏nocnej Korei w roku 1967-1969. wersji sk∏ada si´ z 2 podwójnie sprz´˝onych 200345. Jednostki te zosta∏y zbudowane WypornoÊç standardowa jednostek wy- dzia∏ plot. kal. 25 mm L/80 2M-3M, 4 wy- w koƒcu lat siedemdziesiàtych. Przy zacho- nosi 122,5 t, a pe∏na 135 t przy d∏ugoÊci rzutni pocisków zop RBU-1200 oraz 24 waniu dotychczasowego kad∏uba i uk∏adu 38,8 m, szerokoÊci 5,4 m i zanurzeniu 1,6 m. bomb g∏´binowych na 2 rufowych zrzut- nap´dowego okr´ty otrzyma∏y ca∏kowicie Uk∏ad nap´dowy o ∏àcznej mocy 4200 KM niach. Wersja pó∏nocnokoreaƒska posiada nowe, silniejsze uzbrojenie sk∏adajàce si´ sk∏ada si´ z 4 silników wysokopr´˝nych, na dziobie 1 uniwersalne dzia∏o kal. 85 mm z czo∏gowej armaty kal. 85 mm L/52 we wie- w tym 2 M-50F-4 po 1200 KM i 2 12 D6 L/52, 2 pojedynczych dzia∏ plot. kal. 37 mm ˝y czo∏gu p∏ywajàcego mod. 62 oraz 2 popo 910 KM, które pracujàc na 4 Êruby po- L/63 oraz 2 podwójnie sprz´˝onych wkm- dwójnie sprz´˝one wkm-y plot. kal. 14,5 mm zwala∏y na rozwijanie maksymalnej pr´dko- -ów plot. kal. 14,5 mm L/93 2M-7. Nie ma 2M-7. Oprócz radaru nawigacyjnego patro- Êci 28 w´z∏ów. Zasi´g wynosi∏ 750 Mm jednak ˝adnej pewnoÊci, ˝e w chwili obecnej lowce wyposa˝ono tak˝e w radar dozoru na- przy 16,5 w´z∏ach. Moc elektrowni pok∏ado- patrolowce SO-1 wyst´pujà nadal w obu wodnego typ 351 Pot Head. LiczebnoÊç za- wej 39 kW. wersjach uzbrojenia. ∏ogi wzros∏a do 24 marynarzy i oficerów. Uzbrojenie patrolowca to 2 podwójnie Wyposa˝enie elektroniczne obejmuje ra- Jeden z patrolowców typu Chong Jin mia∏ sprz´˝one dzia∏a plot. kal. 37 mm L/63 typ dar nawigacyjny Don-2 oraz radar dozoru zostaç zatopiony w dniu 14 czerwca 1999 ro- 74, 2 podwójnie sprz´˝one dzia∏a plot. kal. nawodnego Pot Head, zaÊ jednostki w wer- ku u zachodnich wybrze˝y Pó∏wyspu przez 25 mm L/80 typ 61M oraz 4-8 bomb g∏´bi- sji radzieckiej posiadajà równie˝ kad∏ubowy okr´ty Republiki Korei. nowych, zamiast których na pok∏ad mo˝na sonar aktywno-pasywny Tamir-11. Za∏oga W ochronie swych granic KRL-D wyko- zabraç kilka min morskich. Elektronika po- patrolowców liczy 30 marynarzy i oficerów. rzystywa∏a na wodach przybrze˝nych w ro- k∏adowa obejmuje radar nawigacyjny typ Jeden z patrolowców typu SO-1 mia∏ zo- ku 2003 tak˝e co najmniej 15 niewielkich 756 oraz radar dozoru nawodnego typ 351 staç uszkodzony w czasie starcia z patrolow- patrolowców typu TB-11A, zbudowanych Pot Head. AutonomicznoÊç jednostki wyno- cami Republiki Korei w dniu 29 czerwca w stoczni krajowej w latach osiemdziesià- si 7 dób, a jej za∏oga liczy 36-38 marynarzy 2002 roku. tych46. Jednostki te majà kad∏uby wykona- i oficerów. W s∏u˝bie znajduje si´ równie˝ oko∏o 50 ne z w∏ókien szklanych, a ich wypornoÊç wy- Ze s∏u˝by zosta∏y ju˝ wycofane 3 patro- patrolowców typu Chaho44, które zbudowa- nosi zaledwie 8 t przy d∏ugoÊci 11,2m, sze- lowce typ Shanghai II, zaÊ kolejny jak podano w stoczniach KRL-D w drugiej po∏owie rokoÊci 2,7 m i zanurzeniu 1,0 m.Dwa silni- jà niektóre êród∏a zosta∏ powa˝nie uszko- lat siedemdziesiàtych na bazie projektu sta- ki wysokopr´˝ne DOHC o ∏àcznej mocy dzony w czasie starcia z si∏ami morskimi Re- lowego kad∏uba kutra torpedowego P 6. 520 KM pozwalajà na rozwijanie pr´dkoÊci publiki Korei na Morzu ˚ó∏tym w dniu 15 WypornoÊç pe∏na tych patrolowców wy- do 35 w´z∏ów. Zasi´g wynosi 200 Mm/15 czerwca 1999 roku. nosi 80 t przy d∏ugoÊci 27,7 m, szerokoÊci w´z∏ach. Patrolowce sà uzbrojone w poje- Wlatach 1957-1961 KRL-D otrzyma∏a 6,4 m i zanurzeniu 1,7 m. Uk∏ad nap´dowy dynczy wkm plot. kal. 14,5 mm L/93, posia- ze Zwiàzku Radzieckiego 6 Êcigaczy okr´- zapo˝yczony z radzieckiego kutra torpedo- dajà radar nawigacyjny typ 24, a ich za∏oga tów podwodnych proj. 215 SO-1, które po- wego P 6 o ∏àcznej mocy 4800 KM pozwala liczy 4 ludzi. s∏u˝y∏y nast´pnie stoczniom pó∏nocnokore- na uzyskiwanie maksymalnej pr´dkoÊci 40 aƒskim do zbudowania serii dalszych 12 nie- w´z∏ów. Zasi´g 325 Mm przy 19 w´z∏ach. mal bliêniaczych jednostek, dzi´ki czemu Uzbrojenie sk∏ada si´ z 2 podwójnie 41. wg Malinowski J., Bitwa o kraby na Morzu ˚ó∏tym, „Okr´ty Wojenne” nr 5/ 1999 (33). w roku 2003 marynarka wojenna dyspono- sprz´˝onych wkm-ów plot. kal. 14,5 mm 42. wg Flottes de… wa∏a 18 okr´tami w obu wersjach, które L/93 2M-7 oraz 40-prowadnicowej wyrzutni 43. wg Flottes de… 44. wg Flottes de… obecnie dzia∏ajà w charakterze patrolow- niekierowanych pocisków rakietowych kal. 45. wg Flottes de… ców43. 122 mm BM-21. Jednostki posiadajà radar 46. wg Flottes de…

78 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE Marynarka Wojenna KRL-D

KRL-D ma dysponowaç równie˝ co naj- gà zabieraç na pok∏ad miny morskie, flota elektroniczne obejmuje radar dozoru na- mniej 6 patrolowcami w nieco wi´kszej wer- KRL-D nie posiada specjalnych stawia- wodnego Skin Head, zaÊ za∏oga liczy 16 lu- sji okreÊlanej mianem TB 40A. czy min. dzi, w tym 1 oficer. Roczniki flot odnotowujà równie˝ obec- Jednostki typu Hanchou na krótkich tra- noÊç patrolowca o numerze taktycznym 801, Okr´ty desantowe sach przewoziç 2 czo∏gi wzgl´dnie do 200 zbudowanego oko∏o roku 1991, a uzbrojo- Z uwagi na stan pewnego zawieszenia, ja- ˝o∏nierzy z uzbrojeniem. nego w podwójnie sprz´˝one dzia∏o plot. ki utrzymuje si´ od ponad pó∏wiecza mi´dzy Wg nie potwierdzonych informacji kal. 25 mm L/80 i podwójnie sprz´˝ony obu paƒstwami na Pó∏wyspie Koreaƒskim, 2 okr´ty tego typu zosta∏y wycofane ju˝ ze wkm plot. kal. 14,5 mm L/93. KRL-D, podobnie zresztà jak i Republika s∏u˝by. Istniejà tak˝e patrolowce nowego typu Korei, rozbudowa∏a zespó∏ morskich okr´- Kolejne jednostki desantowe nale˝à Yondgo, wykonane zapewne z w∏ókien szkla- tów desantowych umo˝liwiajàcy wysadzanie do typu Hungnam, budowanego w latach nych, których d∏ugoÊç ma wynosiç oko∏o niewielkich desantów na wybrze˝u przeciw- siedemdziesiàtych wg chiƒskich wzorów. 38 m, a pr´dkoÊç do 50 w´z∏ów. Uzbrojenie nika. W sk∏adzie si∏ desantowych w chwili W roku 2003 w s∏u˝bie znajdowa∏o si´ 18 ta- wg informacji wywiadu ma sk∏adaç si´ z po- obecnej znajdujà si´ zasadniczo jednostki kich okr´tów51. Ich wypornoÊç wynosi 70 t dwójnie sprz´˝onego dzia∏a plot kal. 57 mm 4 typów. przy d∏ugoÊci 17 m, szerokoÊci 4,4 m i zanu- oraz analogicznego kal. 37 mm, zaÊ za∏oga Najwi´ksze z nich to Êrednie okr´ty de- rzeniu 1,2 m. Uk∏ad nap´dowy o ∏àcznej liczyç oko∏o 30 marynarzy i oficerów. santowe typu Hantae, wprowadzone do mocy 408 KM stanowià 2 silniki wysokopr´˝ne, które zapewniajà pr´dkoÊç do 8 w´- z∏ów. Uzbrojenie obejmuje 2 podwójnie sprz´˝one wkm-y plot. kal. 14,5 mm L/93, zaÊ za∏oga liczy 6 ludzi. Jednostki typu Hungnam mogà na krót- kich trasach transportowaç w otwartej ∏a- downi do 35 t wyposa˝enia wzgl´dnie do 100 ˝o∏nierzy z uzbrojeniem. Równie˝ od koƒca lat siedemdziesiàtych zespó∏ si∏ desantowych KRL-D zacz´∏y zasi- laç kutry desantowe typu Nampo. W roku 2003 w sk∏adzie floty znajdowa∏o si´ co najmniej 95 takich jednostek52. Kutry desantowe powsta∏y na bazie stalowych kad∏ubów patrolowców typu Chaho i Chong Jin, tyle tylko, ˝e cz´Êç jednostek zosta∏a wyposa˝o- na w furt´ dziobowà. Wersja Nampo-A posiada furt´ dziobowà i otwartà ∏adowni´, na- Patrolowce typu Chong Jin uzbrojone w wie˝´ czo∏gowà z dzia∏em kal. 85 mm, prezentujà si´ tomiast kolejne Nampo-B i Nampo-C mia∏y dosyç groênie. fot. zbiory Joe Jin-ho ju˝ zaspawanà furt´ dziobowà i zamkni´tà Si∏y minowe s∏u˝by w latach osiemdziesiàtych. W roku ∏adowni´. Nader skromnie prezentujà si´ si∏y obro- 2003 Pó∏nocna Korea dysponowa∏a 10 taki- WypornoÊç kutrów desantowych wynosi ny przeciwminowej Pó∏nocnej Korei po wymi jednostkami49. 82 t przy d∏ugoÊci 27,7 m, szerokoÊci 6,1 m cofaniu starych, jeszcze radzieckich tra∏ow- WypornoÊç tych okr´tów wynosi 200/350 i zanurzeniu 1,8 m. Uk∏ad nap´dowy o mo- ców, bowiem w ich sk∏ad wchodzà aktualnie t przy wymiarach 48 x 6,5 x 2,0 m. Uk∏ad na- cy 4800 KM, zapo˝yczony z patrolowców, tylko kutry tra∏owe typu Yukto I i Yukto II. p´dowy o ∏àcznej mocy 4350 KM sk∏ada si´ pozwala na rozwijanie maksymalnej pr´d- W roku 2003 w czynnej s∏u˝bie znajdowa∏y z2 silników wysokopr´˝nych, które pozwa- koÊci do 40 w´z∏ow. Zasi´g wynosi 325 si´ 23 takie jednostki, w tym 19 w wersji Yuk- lajà rozwijaç pr´dkoÊç do 18 w´z∏ów. Zasi´g Mm/19 w´z∏ach. Uzbrojenie sk∏ada si´ to I oraz 4 w wersji Yukto II47. wynosi 2000 Mm/12 w´z∏ów. z2podwójnie sprz´˝onych wkm-ów plot. WypornoÊç posiadajàcych drewniane ka- Uzbrojenie sk∏ada si´ z 4 podwójnie kal. 14,5 mm L/93, wyposa˝enie elektronicz- d∏uby, kutrów tra∏owych w I wersji wynosi sprz´˝onych dzia∏ plot. kal. 25 mm L/80 ne obejmuje radar dozoru nawodnego typ 60 t przy wymiarach 24 x 4 x 1,7m, natomiast 2M-3M, a za∏oga liczy 40 ludzi, w tym 4 ofi- 351 Pot Head, zaÊ za∏oga liczy 19 marynarzy w wersji II odpowiednio 52 t przy d∏ugoÊci cerów. i oficerów. 21 m, szerokoÊci 4 m i zanurzeniu 1,7 m. W otwartej ∏adowni jednostki mogà Kutry mogà przewoziç 60 ˝o∏nierzy z wy- Dwa silniki wysokopr´˝ne o ∏àcznej mocy transportowaç na krótkich trasach 3 czo∏gi posa˝eniem, choç niektóre êród∏a mówià 300 KM zapewniajà maksymalnà pr´dkoÊç oraz do 350 ˝o∏nierzy z uzbrojeniem i wypo- zaledwie o 30 ˝o∏nierzach. 12 w´z∏ów. sa˝eniem Marynarka wojenna Pó∏nocnej Korei Uzbrojenie sk∏ada si´ z podwojnie sprz´- Równie˝ z lat osiemdziesiàtych pochodzi mo˝e poszczyciç si´ tak˝e znacznà, bo liczà- ˝onego lub pojedynczego wkm-u plot. kal. 7 okr´tów desantowych pó∏nocnokoreaƒ- cà w roku 2003 oko∏o 135 jednostek flotyllà 14,5 mm L/9348 oraz 4 min morskich. skiej budowy typu Hanchou50 owypornoÊci Skromne wyposa˝enie tra∏owe umo˝liwia 145 t i wymiarach 35 x 6 x 1,2m. Si∏ownia 47. wg Flottes de.. jedynie niszczenie klasycznych min kotwicz- sk∏ada si´ z 2 silników wysokopr´˝nych 3 D 48. wg Freivogel Z., Marynarka Wojenna…, uzbroje- nych. Kutry dysponujà radarem dozoru na- 12 o ∏àcznej mocy 600 KM pozwala na roz- nie kutrów tra∏owych typu Yukto I obejmuje 1 x 37 mm L/63, 2 x 25 mm L/80 oraz 2 x 14,5 mm L/93, zaÊ za∏oga wodnego Skin Head, a ich za∏oga liczy 16-20 wijanie pr´dkoÊci do 10 w´z∏ów. Zasi´g wy- liczy 22 ludzi, w tym 4 oficerów. marynarzy i oficerów. nosi 600 Mm przy 6 w´z∏ach. 49. wg Flottes de… 50. wg Flottes de… Z uwagi na fakt, ˝e wi´kszoÊç okr´tów, Uzbrojenie stanowi podwójnie sprz´˝ony 51. wg Flottes de… a tak˝e liczne zamaskowane jednostki, mo- wkm plot. kal. 14,5 mm L/93, wyposa˝enie 52. wg Flottes de…

Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE 79 Marynarka Wojenna KRL-D poduszkowców desantowych, zbudowanych dowanych przez Fountain Powerboat Indu- Znane sà tak˝e 4 poni˝sze jednostki hy- w stoczniach koreaƒskich w latach stries w Beaufort County, a zakupionych drograficzne floty pó∏nocnokoreaƒskiej: 1987-1992 (1997?) w oparciu o plany zaku- nielegalnie w Stanach Zjednoczonych! w la- • Donghae 101 zbud. 1970 r., wyp. 260 t pionego wczeÊniej brytyjskiego poduszkow- tach 1992-1993 za kwot´ 1,71 mln USD. • Donghae 102 zbud. 1979 r., wyp. 1100 t ca British Hovercraft SRN-6. Poduszkowce Jednostki dysponujàce si∏ownià o mocy • Sohai 201 zbud. 1972., wyp. 260 t desantowe wyst´pujà w 2 zasadniczych wer- 2000 KM mogà rozwijaç pr´dkoÊç do 100 • Sohai 202 zbud. 1981 r., wyp. 300 t sjach: Mod. 2 dwusilnikowy o d∏ugoÊci 21 m w´z∏ów55. oraz Mod. 3 jednosilnikowy o d∏ugoÊci 18 m. W s∏u˝bie znajdujà si´ tak˝e wykonane Posumowanie Wg informacji wywiadu 55 poduszkowców z tworzyw sztucznych zanurzalne szybkie ∏o- Jak widaç z zaprezentowanego wy˝ej ma- reprezentuje Mod. 2, 79 Mod. 3 oraz proto- dzie motorowe przenikania typu Taedong teria∏u wiedza o marynarce wojennej Kore- typ Mod. 153. o wypornoÊci oko∏o 10 t i wymiarach 12,8 x aƒskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej Uk∏ad nap´dowy ma pozwalaç na rozwi- 2,95 x 0,62 m. Dzi´ki 3 silnikom benzyno- jest nader skromna, co wi´cej podstawowe janie maksymalnej pr´dkoÊci 40-45 w´z∏ów. wym mogà one rozwijaç maksymalnà pr´d- informacje majà jedynie charakter hipote- ZdolnoÊç przewozowa wynosi od 40 do 80 koÊç nawodnà 40-50 w´z∏ów, a podwodnà tyczny. We wszystkich dost´pnych opraco- ˝o∏nierzy, wiadomo te˝, ˝e na niektórych 4-6 w´z∏ów, choç niektóre êród∏a mówià na- wania podkreÊla si´, ˝e wartoÊç bojowa poduszkowcach próbowano zamontowaç wet o 12 w´z∏ach, zaÊ g∏´bokoÊç zanurzenia okr´tów floty jest znikoma, bowiem zarów- rakietowe uzbrojenie ofensywne. tych „nurkujàcych” jednostek wynosi 3 m. no ich konstrukcja jak i uzbrojenie czy wy- Brak wiarygodnych informacji o obec- Za∏oga liczy 4 ludzi + 2-5 „pasa˝erów” p∏e- posa˝enie pochodzà z dawno minionej ju˝ nym stanie technicznym wspomnianych po- twonurków56. epoki. RzeczywiÊcie istnieje relatywnie nie- duszkowców, które sà jak wskazuje przyk∏ad Wspomniane jednostki majà stacjonowaç wiele mo˝liwoÊci weryfikacji wiedzy o mor- marynarki wojennej dawnego Zwiàzku Ra- w bazie Impo-ri na wschodnim wybrze˝u, skim potencjale KRL-D, tym bardziej, ˝e jej dzieckiego, bardzo delikatne i wymagajà jednak z uwagi na niewielki zasi´g wynoszà- okr´ty zapewne z powodu kryzysu, a mo˝e starannej obs∏ugi technicznej. Trudno tym cy 50-100 Mm, operujà zazwyczaj w oparciu iwtrosce o „bezpieczeƒstwo” za∏óg, bardzo samym powiedzieç, ile z nich faktycznie o zamaskowane okr´ty-bazy ucharakteryzo- rzadko pojawiajà si´ na otwartym morzu, co znajduje si´ aktualnie w gotowoÊci opera- wane na statki rybackie czy handlowe. da∏o by mo˝liwoÊç ich obfotografowania ce- cyjnej. W dniu 18 grudnia 1998 roku jedna z jedno- lem poddania póêniejszej dok∏adnej anali- Szczególnym rodzajem jednostek „de- stek typu Taedong zosta∏a zniszczona u wy- zie drugiej jednak strony jednostki pó∏noc- santowych”, specyficznych dla floty KRL-D brze˝y Republiki Korei. nokoreaƒskie od czasu do czasu uczestniczà sà szybkie motorowe ∏odzie przenikania, Kolejnymi 5 jednostkami typu Taedong, w starciach o przys∏owiowà „pietruszk´” umo˝liwiajàce skryte przerzucenie p∏etwo- tyle tylko, ˝e uzbrojonymi w 2 wyrzutnie tor- z okr´tami sàsiada z Po∏udnia i nie zawsze nurków-dywersantów na terytorium prze- ped kal. 324 mm, zakupionymi w KRL-D wychodzà z nich pokonane, co Êwiadczy ciwnika. Jeden z typów takich motorówek dysponuje obecnie Iran. o ca∏kiem przyzwoitym fachowym przygoto- ma wypornoÊç 5 t przy wymiarach 9,3 x 2,5 x Pó∏nocna Korea dysponuje równie˝ co waniu ich za∏óg. Zapewne te˝ stale prowa- 1,0 m. Silnik wysokopr´˝ny OHC o mocy najmniej 8 wykonanymi z tworzyw sztucz- dzone sà operacje infiltracyjne terytorium 260 KM umo˝liwia rozwijanie pr´dkoÊci nych jednostkami podwodnego przenikania Republiki Korei przy u˝yciu coraz to now- do 35 w´z∏ow. Uzbrojenie stanowi km kal. typu Cluster Osprey zbudowanymi przez szych jednostek p∏ywajàcych, które tylko 7,62 mm lub wkm plot. kal. 14,5 mm, a wy- stoczni´ w Wonsan po roku 1985. Ich wy- niekiedy koƒczà si´ spektakularnà wpadkà. posa˝enie radar nawigacyjny Furuno. Za∏o- pornoÊç wynosi 5 t przy wymiarach 9,3 x 2,5 S∏owem faktyczny potencja∏ bojowy floty ga liczy 2 ludzi + desant 4-8 p∏etwonurków- x 1,0 m. Pr´dkoÊç nawodna si´ga 35 w´z∏ów, Kim Dzong Ila pozostaje nadal wielkà nie- -dywersantów54. zaÊ podwodna oraz zasi´g pozostajà niezna- wiadomà. Do celów infiltracyjnych s∏u˝y zapewne ne. Mogà one oprócz 2 osobowej za∏ogi równie˝ 7 szybkich motorówek typu U.S. transportowaç tak˝e 4 p∏etwonurków-dy- Bibliografia: Hand Grenade (3 o d∏ugoÊci 11,6 m, 1 o d∏u- wersantów. 1. Combat Fleets of the World 2002-2003 pod red. A.D. goÊci 14,3 m oraz 3 o d∏ugoÊci 14,6 m) zbu- Baker III, Annapolis 2002. Jednostki pomocnicze 2. Freivogel.Z, Marynarka Wojenna Korei Pó∏nocnej, Jedna z pó∏nocnokoreaƒskich szybkich mo- Z jednostek pomocniczych marynarki „Okr´ty Wojenne” nr 5/1999 (33). torowych ∏odzi przenikania typu Taedong ja- wojennej KRL-D najbardziej znany jest 3. Flottes de combat 2004 pod red. B. Prézelin, Rennes ko eksponat Muzeum Armii w Seulu w Korei Po∏udniowej. fot. Joe Jin-ho okr´t ratowniczy typu Kowan o numerze 2004. taktycznym S 992 lub jak chcà inni 5992, 4. Jane’s Fighting Ships 1959-1960, London 1959. zbudowany przez stoczni´ w Najin w koƒcu 5. Jane’s Fighting Ships 1967-1968, London 1967. lat osiemdziesiàtych. Jest to katamaran 6. Jane’s Fighting Ships 1986-1987, London 1986. o wypornoÊci szacowanej na oko∏o 2010 t 7. Kubiak K., Morskie dzia∏ania specjalne po roku 1945, przy d∏ugoÊci 84 m, szerokoÊci 14,3 m i za- Warszawa 2001. nurzeniu 3,3 m. Nap´d stanowià 4 silniki 8. Makowski A., Kubiak. K, Korea 1950-1953 Dzialania wysokopr´˝ne o ∏àcznej mocy 8160 KM, morskie, Gdaƒsk 2000. które pracujàc na 2 Êruby, zapewniajà mak- 9. Malinowski J., Bitwa o kraby na Morzu ˚ó∏tym, symalnà pr´dkoÊç 16 w´z∏ów. Uzbrojenie „Okr´ty Wojenne” nr 5/1999 (33). sk∏ada si´ z 6 podwójnie sprz´˝onych wkm- 10. Ma∏a Encyklopedia Wojskowa, T 2, Warszawa 197.0 -ów plot. kal. 14,5 mm L/93 2M-7, a elek- 11. Szirokorad. A.B., Sowietskije podwodnyje ∏odki posle- tronika pok∏adowa obejmuje radar nawiga- wojennoj postrojki, Moskwa 1997. cyjny. Liczàca oko∏o 160 marynarzy i ofice- rów za∏oga dysponuje sprz´tem do podno- 53. wg Combat Fleets… 54. wg Kubiak K., Morskie dzia∏ania specjalne… szenia okr´tów podwodnych i ratowania 55. wg Combat Fleets… ich za∏óg. 56. wg Flottes de…

80 Nr 66 (4/2004) • OKR¢TY WOJENNE