Anavatan Partisi'nin Kuruluşu Ve Iktidara Gelişi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. DOKUZ EYLÜL ÜN İVERS İTES İ ATATÜRK İLKELER İ VE İNKILÂP TAR İHİ ENST İTÜSÜ ANAVATAN PART İSİ’N İN KURULU ŞU VE İKT İDARA GEL İŞİ (Yüksek Lisans Tezi) Şeyda Belhan DANI ŞMAN Öğret. Gör. Dr. Leyla Kırkpınar İZM İR-2005 ÖNSÖZ Demokratik sisteme geçi şlerde en önemli gösterge, serbest ve e şit şartlar altında yargının gözetiminde yapılan demokratik seçimlerdir. Bu seçimlerin demokratikli ği, ulusal iradeyi yansıtması açısından sivil iktidarı da do ğrudan etkilemektedir. Bu çalı şmada da 12 Eylül 1980 müdahalesi ardından kurulan sivil iktidar ve bu iktidarın demokrasiye katkıları sorgulanmaktır. Politikaya siyasi geçmi şi olmadı ğını iddia ederek giren ve 1980 sonrası dönemde, “ neo-liberalizm ”in Türkiye temsilcisi olan ANAP’ın konu edildi ği bu tezin I. Bölümünde, ANAP’ın kurulmasına zemin hazırlayan 12 Eylül askeri müdahalesi ve askeri yönetim; II. Bölümünde ANAP’ın kurulu şu, kurumsalla şması ve siyaset sahnesinde yerini alması; III. Bölümünde 6 Kasım 1983 Milletvekili Genel Seçimleri ve ANAP’ın iktidara geli şi; IV. Ve son Bölümünde ise ANAP’ın iktidarını sa ğlamla ştırması ve icraatları analiz edilmi ştir. Üzerinde büyük bir zevk, merak ve istekle çalı ştı ğım, ancak yıllarca sürecek detaylı ara ştırmalarla daha farklı boyutlara ta şınabilece ğine inandı ğım bu çalı şmamın, daha sonra yapılacak ara ştırmalara yeni ufuklar açmasını diliyor, tez danı şmanlı ğımı üstlenip, çalı şmalarımı sabır ve titizlikle yakından izleyen ve olumlu ele ştirileriyle tezin ortaya çıkmasına katkıda bulunan hocam, sayın Dr. Leyla Kırkpınar’a, dönemin ileri gelen siyaset adamlarıyla yapmayı planladı ğım röportajların hazırlıkları sırasında yardım ve destekleriyle beni cesaretlendiren de ğerli hocalarım Prof. Dr. Ergün Aybars’a ve Yrd. Doç. Dr. Türkân Ba şyi ğit’e, ayrıca benim için tüm kaynak ve imkânlarını sonuna kadar seferber eden Anatolia Kitapçılık A. Ş. sahipleri sayın Nuran-Hakan Oruk çiftine, yapıcı ele ştirileriyle çalı şmamın zenginle şmesine katkıda bulunan meslekta şım sayın Yücel Akyürek’e ve çalı şmalarım sırasında en çok ihtiyaç duydu ğum moral 2 deste ğini bir an olsun esirgemeyip bana kar şı büyük sabır gösteren aileme te şekkürlerimi sunuyorum. İzmir, 2005 Şeyda Belhan 3 İÇİNDEK İLER ÖNSÖZ…………………………………………………………….…………………….I ÖZET…………………………………………………………………………………...III ABSTRACT……………………………………………………………………………IV GİRİŞ ………………………………….………………………………………………...V I- 12 EYLÜL 1980 ASKER İ MÜDAHALES İ, DEMOKRAS İYE DÖNÜ Ş VE TÜRK SİYASET İNDE YEN İ B İR DÖNEM İN BA ŞLANGICI…………………………….….1 A- 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi Ve Siyasi Hayata Etkileri………………..1 1- Müdahale Öncesinde Ülkenin İçinde Bulundu ğu Durum Ve Müdahaleyi Hazırlayan Nedenler …………………………………….1 2- Müdahalenin Siyasi Ve Sosyal Hayata Etkileri……………………..16 B- Hukuki Zeminin Hazırlanması Ve Demokrasiye Dönü ş Çalı şmaları………26 1- 1982 Anayasası……………………………………………………...26 2- Di ğer Kanunlar, Kararlar, Siyasi Yasaklar Ve Sınırlamalar………...37 3- Yeni Partilerin Kurulması, Vetolar Ve Seçime Girecek Partilerin Tespiti………………………………………………………………..46 a- Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP)………………………...47 b- Anavatan Partisi (ANAP)……………………………………51 c- Halkçı Parti (HP)……...……………………………………..51 ç- Büyük Türkiye Parti (BTP)………………………………….52 d- Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP)…………………………55 e- Di ğer Partiler………………………………………………...56 II- ANAVATAN PART İSİ’N İN KURULU ŞU VE İDEOLOJ İSİ…………………….63 A- Anavatan Partisi’nin Kurulu şu……………………………………………...63 B- Anavatan Partisi’nin İdeolojisi……………………………………………...68 1- Anavatan Partisi’nin Temel Savları…………………………………68 2- Anavatan Partisi’nin Ekonomi Politikası……………………………71 a- 24 Ocak 1980 Ekonomik Kararları Ve Anavatan Partisi Ekonomi Politikasıyla Ba ğlantısı……………………………72 3- Anavatan Partisi’nin Sosyal Politikası………………………………78 4 C- Turgut Özal’ı Parti Liderli ğine Ta şıyan Süreç: Siyasi Geçmi şi Ve Ki şili ği............................................................................................................79 1- Turgut Özal’ın Siyasi Geçmi şi…………………….………………...80 2- Turgut Özal’ın Ya şamı Ve Ki şili ği………………………………….83 III- 6 KASIM 1983 SEÇ İMLER İ VE ANAVATAN PART İSİ’N İN İKT İDARA GEL İŞİ ………………………………………………………………………………….93 A- Seçim Öncesi Hazırlıklar Ve Parti Propagandaları…………………………93 B- Anavatan Partisi’nin İktidara Geli şi……………………………………….107 IV- ANAVATAN PART İSİ’N İN İKT İDARINI PEK İŞ TİRMES İ VE İCRAATLARI………………….……………………………..……………….……...115 A- Anavatan Partisi’nin İktidarını Peki ştirmesi………………………………115 1- 25 Mart 1984 Yerel Seçimleri……………………………………...117 2- 28 Eylül 1986 Milletvekili Ara Seçimleri………………………….119 3- 1 Kasım 1987 Milletvekili Genel Seçimleri………………………..122 B- Anavatan Partisi İktidarının İcraatları…………………………………….127 SONUÇ…………………...…………………………………………………….…….141 EKLER………………………………………………………………………………..145 KAYNAKÇA…………………………………………………………………………151 5 GİRİŞ 12 Eylül askeri müdahalesinden bir süre sonra, eski siyasal partiler kapatılmı ş ve halkoylamasıyla kabul edilen 1982 Anayasası’yla “ yeni bir siyasal düzen ” getirilmesi amaçlanmı ştır. Yeni bir siyasal düzen kurmak amacıyla, demokrasiye yeniden geçi ş süreci içinde, 1983 yılı ilkbaharında yeni siyasal partiler kurulmu ştur. Bunlardan, 12 Eylül’ün temsilcisi oldu ğunu söyleyen Milliyetçi Demokrasi Partisi, sosyal-demokrat nitelikte oldu ğunu savunan Halkçı Parti ile Anavatan Partisi, seçime katılmasına izin verilen üç parti olmu ştur. Anavatan Partisi, 20 Mayıs 1983’te, Adalet Partisi azınlık hükümeti sırasında alınan ve 12 Eylül döneminde de uygulaması sürdürülen 24 Ocak 1980 ekonomik önlemler paketini hazırlayan, 12 Eylül döneminde bir süre iktisadi i şlerden sorumlu Ba şbakan Yardımcısı olan Turgut Özal tarafından kurulmu ştur. Anavatan Partisi, Özal’ın çevresinde örgütlenmi ş, büyük ölçüde ki şiselle şmi ş bir partidir. Bu nedenle, Türk Siyasi Tarihi’nin mihenk ta şlarından biri olan Anavatan Partisi’nin kurulu şu ve ilk iktidar yılları, siyasi literatüre “ Özalizm ” olarak geçmi ştir. Siyasal kadrosu önemli ölçüde, devlet ve özel kesim deneyimi sırasında Özal’la birlikte çalı şmı ş teknokratlarla, Milli Selamet Partisi’nden, Milliyetçi Hareket Partisi’nden, Adalet Partisi’nden, hatta Cumhuriyet Halk Partisi’nden gelme, bir önceki dönemde fazla ön planda olmayan politikacılardan olu şan Anavatan Partisi, dört temel siyasal e ğilimi birle ştirme iddiasıyla ortaya çıkmı ştır. Anavatan Partisi; i şçi, memur, çiftçi, esnaf gibi toplumsal katmanları kapsayan “ortadirek ” temasını kullanarak kendine bir orta sınıf partisi görünümü vermi ş, bazı büyük i ş çevrelerinden de destek görmü ştür. 6 Eski parti örgütlerinin da ğıldı ğı bir ortamda görece genç ve dinamik kadrosu, etkili destekleri sayesinde kısa zamanda güçlü ve yaygın bir parti örgütü olu şturmayı ba şaran Anavatan Partisi, seçim öncesi siyasal söyleminde ılımlı, daha çok ekonomik konulara a ğırlık veren, bürokrasiye kar şı çıkan, “ devlet millet için vardır ” temasını işleyen bir siyasal parti olmu ştur. Parti, ekonomik düzlemde 24 Ocak Kararları’nda somutla şan liberalizmin savunuculu ğunu yapmı ştır. Uzun ve sıkıntılı bir süreçten sonra, Milli Güvenlik Konseyi’nin veto barajını aşarak 6 Kasım 1983 seçimlerine katılan ve kendine seçimlere katılan “ tek sivil parti ” görünümü veren Anavatan Partisi, seçimlerde oyların yakla şık yüzde 45’ini alarak tek ba şına iktidar olmayı ba şarmı ştır. Anavatan Partisi’nin seçim ba şarısında, kitle ileti şim araçlarını kullanmadaki etkilili ği, iktisadi konulara a ğırlık veren ılımlı söylemi, kullandı ğı “ orta direk ”, “ iş bilirlik ”, “ iş bitiricilik ” gibi temaların kamuoyundaki etkisi, “ tek sivil parti ” olma görüntüsü, dört e ğilimi birle ştirme iddiasıyla klasik sa ğ gelene ği önemli ölçüde özümsemesinin yanı sıra sosyal demokrat seçmenler üzerinde de etkili olabilmesi, en etkin ve geni ş örgütsel a ğı kurmu ş olması gibi faktörler rol oynamı ştır. Dört e ğilimi birle ştirdi ğini iddia etmekle beraber, siyasetini daha çok muhafazakârlık ya da İslâmcılık temeline dayandıran Anavatan Partisi, kuruldu ğu günden itibaren, ikbale ula şmada dini bir propaganda aracı gibi görmü ş ve kullanmı ştır. Ancak, dini siyasi emelleri için kullanan Anavatan Partisi, Türk siyasetinde ne ilk ne de son parti olmu ştur. 2 A ğustos 1969’da Bandırma’da bir basın toplantısı düzenleyen Bülent Ecevit de, Türk siyasetinde sürekli var olan din temeline dayalı siyaset olgusunu ve nedenini şöyle açıklamaktadır: “ Her gerici hareket, bazen kendi ba şlarına bazen de i şbirli ği halinde, yerli ve yabancı çevrelerin yürüttü ğü bir kâr mücadelesidir… …Yerli vurguncular ve yabancı sömürücüler, ekonomik hegemonyalarına yüce ve kutsal bir görüntü vermek için din silahını kullanırlar ”1. 1 Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980 , (çev. Ahmet Fethi), Hil yay., İstanbul, 1992, s. 361. 7 İktidara gelirken temel hedefi ekonomik sorunları ne pahasına olursa olsun çözmek olan Anavatan Partisi, iktidara geldikten sonra 24 Ocak Kararlarının devamı olan bir ekonomi siyaseti izlemi ş ancak, hedefledi ği limitlere bir türlü yakla şamamı ştır. Türkiye daha önce “ Özal Dönemi ” gibi bir dönem ya şamamı ştır. Bu dönem şaşılası şeylerin ola ğanla ştı ğı bir dönemdir. Bu dönem, hakkında en çok kitap yazılan ve daha niceleri yazılacak olan bir dönemdir. Bu dönem, Melih  şık’ın deyimiyle; “ Turgutlu İmparatorlu ğu’nun papatya devridir ”2. Bu çalı şmanın amacı, konuyla ilgili yazılan ve birbirine benzeyen onlarca eserden biri olmak de ğil, aynı konuya sosyal, kültürel ve daha önemlisi Atatürk İlke ve Devrimleri açısından yakla şarak, ya şanan olayları Cumhuriyet tarihine katkıları ya da etkileri açısından analiz etmektir. 2 Şadan