Grzyby Fungi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/236153071 Grzyby makroskopijne (macromycetes) Chapter · January 2010 CITATIONS READS 7 919 2 authors, including: Marek Halama University of Wroclaw 57 PUBLICATIONS 224 CITATIONS SEE PROFILE Some of the authors of this publication are also working on these related projects: Trees as a biodiversity centres of cryptogamic organisms in the forest's ecosystems View project All content following this page was uploaded by Marek Halama on 27 May 2014. The user has requested enhancement of the downloaded file. Przedmiot, cele i metody badań 87 Grzyby Fungi Grzyby makroskopijne (macromycetes) Marek Halama1, Maciej Romański2 Grzyby stanowią oddzielną grupę organizmów jądrowych Eucaryota, któ- 1 Instytut Biologii Roślin, Uniwersytet Wrocławski ra uzyskała rangę królestwa, na równi z roślinami i zwierzętami. Nie jest to ul. Kanonia 6/8, 50-328 Wrocław, e-mail: [email protected] grupa jednolita zarówno pod względem morfologicznym, ekologicznym, jak 2 Wigierski Park Narodowy i pochodzenia ewolucyjnego. Najogólniej grzyby można podzielić na trzy gru- Krzywe 82, 16-402 Suwałki, e-mail: [email protected] py: grzyborośla, grzybopływki i grzyby właściwe. Często też różnicuje się je ze względu na wielkość owocników (lub tworów podobnych do owocników) na dwie grupy: grzyby wielkoowocnikowe, makroskopijne (macromycetes) – do- Przedmiot, cele i metody badań brze widoczne bez lupy oraz grzyby mikroskopijne (micromycetes) – słabo lub niewidoczne bez lupy. Przedmiotem badań były grzyby makroskopijne z gromad Ascomycota i Ba- Niekiedy do grzybów zaliczane są również porosty Lichenes, które tworzą sidiomycota. Celem badań było rozpoznanie różnorodności gatunkowej ma- swoistego rodzaju niewielkie ekosystemy (Tehler 1996), utworzone z dwóch cromycetes występujących na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego oraz lub większej liczby komponentów. Nie są one zatem organizmami, lecz sta- oszacowanie bogactwa gatunkowego chronionych i zagrożonych gatunków nowią grupę ekologiczną, w dużym stopniu uwarunkowaną przez gatunek grzybów tego terenu. Podjęto również próbę wskazania charakteru powiązań grzyba. przedstawicieli macromycetes z określonymi, lokalnymi typami i elementami Występowanie w Polsce wielu gatunków grzybów jest dziś mocno zagrożo- zbiorowisk roślinnych. ne i konieczna jest ich ochrona. Oprócz ochrony gatunkowej, która usankcjo- Przed rozpoczęciem prac terenowych przeprowadzono analizę dostępnych nowana została poprzez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca materiałów historycznych, pochodzących z literatury dotyczącej badań miko- 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną logicznych tego obszaru (Domański 1997, 1999; Łakomy i in. 2000; Krzysztofiak (Dz. U. Nr 168, poz. 1765 z dnia 28 lipca 2004 r.) konieczna jest ochrona całych 2004; Romański 2005, 2009a, 2009b). Badania grzybów, prowadzone metodą mar- siedlisk, w których grzyby te występują. Służą temu działania polegające na szrutową, wykonano głównie w latach 2008-2009. Prace terenowe obejmowały tworzeniu rezerwatów i użytków ekologicznych, chroniących tereny najlepiej wybrane, zróżnicowane pod względem przynależności fitosocjologicznej, zbio- zachowanych grzybowisk, czy objęciu ochroną starych drzew - miejsc wystę- rowiska roślinne Wigierskiego Parku Narodowego, do których należą fitocenozy powania zagrożonych gatunków grzybów. Najlepszą formą ochrony są jednak borowe (subborealny wilgotny bór mieszany – Querco-Piceetum, subkontynen- parki narodowe, które chronią zarówno zasoby, jak i procesy przyrodnicze talny bór świeży – Peucedano-Pinetum, subborealny bór mieszany – Serratulo-Pi- zachodzące na obszarach o wybitnych walorach przyrodniczych. Parki naro- netum, borealna świerczyna na torfie – Sphagno girgensohnii-Piceetum, sosnowy dowe tworzone są m.in. w celu zachowania różnorodności biologicznej, przy- bór bagienny – Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris), fitocenozy lasów i zarośli wracania właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia liściastych (grąd subkontynentalny – Tilio-Carpinetum, łęg jesionowo-olszowy zniekształconych siedlisk przyrodniczych. Tereny te odgrywają bardzo istot- – Fraxino-Alnetum, ols torfowcowy – Sphagno squarrosi-Alnetum, ols porzeczko- ną rolę w zachowaniu różnorodności gatunkowej grzybów makroskopijnych. wy – Ribo nigri-Alnetum, łozowisko – Salicetum pentandro-cinereae), torfowiska Rozpoznanie mikobioty tego typu obszarów, cechujących się obecnością natu- i mszary z klasy Oxycocco-Sphagnetea i Scheuchzerio-Caricetea fuscae, szuwary ralnych lub zbliżonych do naturalnych układów przyrodniczych, jest istotne właściwe i wielkoturzycowe (Phragmition, Magnocaricion), fitocenozy łąkowe z powodów naukowych, a także ze względu na potrzebę ochrony niewystar- i pastwiskowe (Arrhenatherion elatioris, Calthion palustris palustris, Cynosurion), czająco poznanych oraz szeregu rzadkich w skali kraju i Europy gatunków zbiorowiska na siedliskach ruderalnych i segetalnych (Consolido-Brometum, Ve- grzybów (Arnolds 1991, Moore i in. 2001, Bujakiewicz 2002, 2003, Dahlberg ronico-Fumarietum officinalis), półruderalne zbiorowiska pionierskie (Convolvulo i Croneborg 2006, Senn-Irlet i in. 2007, Gierczyk i in. 2009). arvensis-Agropyretum repentis) oraz wtórne murawy napiaskowe z elementami zbiorowisk ruderalnych (Sedo-Scleranthetea z elementami Onopordion). Obserwacje terenowe realizowano od stycznia do grudnia, z częstotliwością co 1-2 lub tygodnie. Materiał do badań pozyskiwano z wszystkich możliwych typów podłoża w obrębie wielu kategorii siedlisk. W trakcie pracy terenowej 88 Grzyby makroskopowe Macromycetes Charakterystyka ogólna mikobioty 89 rejestrowano: obecność i liczbę owocników danego taksonu oraz rodzaj zasie- Mikobiota Wigierskiego Parku Narodowego obejmuje obecnie ok. 15% zna- dlanego podłoża (mikrosiedliska). Dodatkowo notowano towarzyszące drzewa nych z terenu Polski gatunków grzybów makroskopijnych (Wojewoda 2003, i/lub krzewy oraz obecność mszaków. Rozpoznanie rozmieszczenia kluczowych Chmiel 2006, Mułenko i in. 2008). Nie jest to jednak pełna lista grzybów moż- dla mikobioty siedlisk realizowano na podstawie dostępnej mapy numerycznej liwych do znalezienia na tym obszarze. Specyfika omawianej grupy organi- zbiorowisk roślinnych WPN (Sokołowski 1988). Dla właściwego sprecyzowania zmów sprawia, że dokonane 2-letnie obserwacje stanowią jedynie informacje typu funkcjonalnego grzybów weryfikowano dane terenowe wykorzystując do- wstępne dla poznania i scharakteryzowania mikobioty tego obszaru. Wobec stępną literaturę (Trappe 1962, Kreisel 1987, Hansen, Knudsen 1997, 2000, Knud- zachodzących zjawisk fluktuacji i periodyczności w produkcji owocników, za- sen, Vesterholt 2008, Petersen, Læssøe 2009). W trakcie przeprowadzonych 424 istniały zakres czasowy prac terenowych jest zbyt krótki, by wyciągać daleko obserwacji terenowych dokonano ogółem 4147 notowań grzybów. idące wnioski. Dotyczy to w głównej mierze oszacowania rzeczywistego sta- Rejestrowane i gromadzone owocniki identyfikowano standardowymi me- nu populacji poszczególnych gatunków grzybów i ich potencjalnych zagrożeń todami analizy morfologiczno-anatomicznej oraz testów barwnych. Zbiory (Arnolds 1981). mikologiczne zdeponowano w Herbarium Muzeum Przyrodniczego Uniwer- Większość z odnotowanych na terenie WPN grzybów makroskopijnych sytetu Wrocławskiego we Wrocławiu (WRSL). Rozmieszczenie wybranych ga- charakteryzuje się niewielką liczbą notowań (1-3). Jedynie 4 gatunki, tj.: Exi- tunków grzybów zaprezentowano na kartogramach, wykonanych dla obszaru dia truncata, Exidia plana, Tremella mesenterica i Sarcoscypha coccinea to grzyby WPN w oparciu o siatkę kilometrową systemu UTM (WGS84; Zone 34U). W notowane ponad 100-krotnie, 10 gatunków, tj.: Phellinus pini, Phleogena faginea, tym przypadku pojedynczemu stanowisku odpowiada kwadrat o boku 1 km. Artomyces pyxidatus, Gyromitra infula, Mitrula paludosa, Stereum sanguinolentum, Nomenklaturę grzybów podano w większości wg Hansen i Knudsena (1997, Tremella encephala, Tremella foliacea, Mycena belliae i Exidia recisa, cechuje się za- 2000) oraz Knudsena i Vesterholta (2008), z uzupełnieniami m. in. wg Abbotta kresem 50-99 notowań, zaś 12 gatunków, tj.: Gyromitra gigas, Gyromitra ancilis, i Currah’a (1997), De’a (1997), Candoussau i in. (2001), Wojewody (2003), Mill- Exidia saccharina, Chlorociboria aeruginascens, Geastrum fimbriatum, Encoelia fasci- wera i Huhndorf (2004), Ju i in. (2005), Legona i in. (2005), Chmiel (2006), Sun- cularis, Galerina paludosa, Orbilia delicatula, Mollisia cinerea, Phyllotopsis nidulans, ga i in. (2007), Mułenki i in. (2008), B.M.S. (2010) oraz Index Fungorum (2010). Pleurotus pulmonarius i Pluteus cervinus, charakteryzuje się zakresem 10-49 no- Klasyfikację systematyczną (rodziny) oparto na „The checklist of fungi of the towań (Ryc. 1). Do najpospolitszych grzybów występujących na terenie WPN British Isles” (B.M.S. 2010). Kategorie zagrożenia grzybów podano według Wo- należą: Exidia truncata (66 stanowisk), Exidia plana (62), Sarcoscypha coccinea (30), jewody i Ławrynowicz (2006), z kolei gatunki objęte ścisłą i częściową ochroną Phellinus pini (29), Tremella mesenterica (27), Gyromitra infula (24), Tremella foliacea prawną wg Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko (23), Stereum sanguinolentum (23), Tremella encephala (23), Exidia saccharina (19), występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. z dnia 28 lipca 2004, Nr 168, Artomyces pyxidatus (18),