Rode Duivels, Nationalisme En Identiteiten. Een Inhoudsanalyse Van ‘Le Soir’ En ‘Het Nieuwsblad’ (1920-2008)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Nieuwste Geschiedenis Rode Duivels, nationalisme en identiteiten. Een inhoudsanalyse van ‘Le Soir’ en ‘Het Nieuwsblad’ (1920-2008). VOLUME I Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad Master in de Geschiedenis Academiejaar 2008-2009 Koen Colpaert Promotor: Prof. dr. Jan Tolleneer Commissarissen: Prof. dr. Bruno De Wever & Prof. dr. Karel Velle Vooraf: Enkele praktische afspraken De afkortingen van organisaties en politieke partijen worden in de tekst weergegeven, nadat ze een eerste maal voluit worden geschreven en de afkorting tussen haakjes wordt weergegeven. Andere gebruikte afkortingen zijn: OS : Olympische Spelen WK : Wereldkampioenschap EK : Europees Kampioenschap In de voetnoten werden enkele gangbare afkortingen gebruikt, voor de volledigheid geven we ze hier even weer: et al. : verwijzing naar een werk van vijf of meer auteurs. s.l. : sine loco (zonder plaats; plaats van uitgave niet vermeld) s.n. : sine nomine (zonder vermelding van de naam van de uitgeverij) op. cit. : verwijzing naar een werk van een bepaalde auteur dat reeds in het betreffende deel werd opgenomen. ibid. : Ibidem verwijst naar dezelfde studie van dezelfde auteur, vermeld in de voorgaande voetnoot. id. : Idem verwijst naar dezelfde auteur, vermeld in de voorgaande voetnoot. cf. supra : verwijzing naar een tekstdeel hoger in de tekst, in hetzelfde hoofdstuk. cf. infra : verwijzing naar een tekstdeel lager in de tekst, in hetzelfde hoofdstuk. ut supra, pagina x : verwijzing naar een specifiek tekstdeel of bewering uit een eerder hoofdstuk van de masterproef. ut infra, pagina x : verwijzing naar een specifiek tekstdeel of bewering uit een later hoofdstuk van de masterproef. 2 I read the sporting pages, Turning to them more quickly than is appropriate (…) If a citizen from the homeland runs quicker or jumps higher than foreigners, I feel pleasure. Why, I do not know. I want the national team to beat the teams of other countries, scoring more goals. (…) This form of life is the national identity. 1 1 Billig (M.), Banal nationalism,p. 125. 3 Voorwoord “It’s no secret that ambition bites the nails of success”2 Het meervoud van sportman is: passie. Passie als exponent van drie factoren: de sportman, de supporter en de verslaggever. Bezieling en het heilige vuur. Passie, dus. Als sportman beleef ik die passie met de grootsten van mijn studentenhome of -vereniging, ‘den beenhouwer’ is mijn bijnaam – terwijl ik mijzelf eerder zie dribbelen als een pluisje over het veld. Als supporter beleef ik die passie met vrienden voor de buis wanneer we het allemaal beter weten. Een Leffe Blond in de hand en we zijn allen zo spits als Jan Wauters of Filip Joos. Als verslaggever laat ik mij verleiden tot hoogmoedige metaforen en groteske overdrijvingen. Geen doelpunt zo mooi, geen tackle zo scherp, geen pass zo splijtend of ik heb het live meegemaakt. Bij deze ben ik zelfverklaard sportman, supporter en verslaggever. Drie belangrijke werelden waar ik deel van uitmaak. En nu zou ik ook graag deel uitmaken van een andere belangrijke wereld, de wereld der gediplomeerden. Master in de geschiedenis , zoals het officieel heet. Deze masterproef moet daar in belangrijke mate toe bijdragen. Het was een plezier om deze masterproef tot een goed eind te brengen. Bovenvermelde passie voor sport en mijn academische nieuwsgierigheid in de natie-staat en expressies van nationalisme liggen aan de basis van dit werk. Ik koos niet voor de makkelijkste weg: het onderzoeksopzet, de afbakening en de periodisering van deze masterproef zijn op z’n minst ambitieus te noemen. Het valt te hopen dat ook de lezer zich kan terugvinden in de ambitie, het plezier en - bovenal - de academische voldoening die deze masterproef mij bezorgt. 2 Citaat uit ‘The Fly’ , song van U2. (Uit het album ‘Achtung Baby’, oktober 1991) 4 Dankwoord Deze masterproef had nooit het levenslicht gezien als mijn promotor, Prof. dr. Jan Tolleneer, niet geloofde in de haalbaarheid van dit project. In de eerste plaats gaat mijn dank dan ook uit naar hem en assistent Tom van Aken: voor de ontelbare tips, het vertrouwen in een goede afloop en om mij te temperen wanneer ik mij eens te meer verloor in een al te geestdriftige vertelstijl. Bedankt. Ook Prof. dr. M. Van Ginderachter en Prof. dr. B. Lecocq wil ik graag bedanken. Als begeleiders van mijn jaarpapers in tweede en derde bachelor droegen ze tijdens de verschillende groepsessies en de persoonlijke begeleiding bij aan mijn academische vorming. Het kwam mijn interesse en academische nieuwsgierigheid in de natie-staat en verschillende aspecten van nationalisme enkel maar ten goede, waardoor ze onrechtstreeks aan de basis liggen van deze masterproef. Bedankt. Het lange archiefonderzoek van deze masterproef werd iets leefbaarder dankzij de dames van het universitair archief. Omdat ze mij ’s ochtends dikwijls nog voor het officiële openingsuur stiekem binnenlieten in de duistere kelder van de Boekentoren. Bedankt. Ook de Vakgroep Nieuwste Geschiedenis verdient een dankwoord, en meer bepaald Astrid Schoeters voor haar hulp bij het opsporen van verschillende boeken. Bedankt. Een inhoudelijke bijdrage tot deze masterproef werd o.a. geleverd door Paul van Himst, François Colin, Prof. dr. em. R. Renson en dr. V. Lambert. Bedankt. Eventuele taal- en stijlfouten werden onder handen genomen door docent-germanist Daan Anthuenis. Bedankt. En de cover van deze masterproef was zonder de cartoon van Sander Vanderveeren maar een kleurloze bedoening. Bedankt. Een buitengewoon dankwoord gaat uit naar mijn ouders. Voor alle kansen die ze mij gaven. Voor de geweldige opvoeding die ik kreeg en de vele reizen die we samen maakten. Voor hun steun en vertrouwen. Omdat ze al jarenlang mijn Knack-abonnement betalen. Bedankt. Evelien, mijn vriendin. Omdat ze steeds een gezonde interesse toonde in een thesis over voetbal. Omdat ze de volledige 120 pagina’s van deze masterproef heeft nagelezen. Omdat ze me loodst naar opvallend betere examenresultaten. Omdat ze de beste is. Bedankt. Een finaal dankwoord richt ik graag tot mijn alma mater, Universiteit Gent. Omdat ik aan de UGent een fantastische studententijd kende in Home Vermeylen, tijdens de studentenverkiezingen, tijdens de organisatie van Student Kick-Off en in het presidium van de Vlaamse Geschiedkundige Kring. Ik word zeer graag alumnus van deze UGent. Bedankt. 5 Inhoudstafel volume I • Vooraf: enkele praktische afspraken p. 2 • Voorwoord p. 4 • Dankwoord p. 5 • Inhoudstafel p. 6 • Inleiding p. 9 o Onderzoeksopzet en vraagstelling p. 9 o Legitimatie en relevantie p. 11 o Afbakening onderzoek p. 12 Periodisering Dagbladkeuze Methodologie o Opbouw en structuur van de masterproef p. 15 o Conclusie p. 16 Deel I: De vorming van nationale (sub)identiteiten p. 17 • Hoofdstuk 1: Nationale identiteit p. 17 o 1.1 Theoretisch kader p. 17 Natie p. 17 Nationalisme p. 18 Natie-staat p. 19 De staat p. 20 Taal en nationalisme p. 20 o 1.2 Naar een herpositionering van de West-Europese natie-staat p. 21 Het failliet van de natie-staat p. 21 Heropleving van de natie-staat p. 23 • Hoofdstuk 2: Nationale identiteit in België p. 24 2.1 Ontstaan van de Belgische staat p. 25 2.2 Constructie van een nationale identiteit p. 26 2.3 Identiteiten eind 19 e en begin 20 ste eeuw p. 28 a) Vlaamse identiteit p. 29 b) Waalse identiteit p. 29 c) Belgisch nationalisme p. 30 2.4 Belgisch nationalisme tijdens WO I p. 31 2.5 Nationalismen tijdens het interbellum p. 31 a) Vlaams nationalisme p. 31 b) Waals nationalisme p. 32 2.6 Nationalismen na WO II: naar een federale staat p. 32 2.7 De federalisering van België p. 33 6 a) De Eerste Staatshervorming p. 33 b) De belgitude p. 34 c) Het Egmontpact p. 34 d) De Tweede Staatshervorming p. 34 e) De Derde Staatshervorming p. 35 f) De Vierde Staatshervorming p. 35 g) De Vijfde Staatshervorming p. 36 h) Brussel-Halle-Vilvoorde als symbooldossier p. 36 2.8 Identiteiten in een federale staat p. 37 a) De Belgische identiteit p. 37 b) De Vlaamse identiteit p. 38 c) De Waalse identiteit p. 39 2.9 België, ondanks verschillende identiteiten p. 39 • Hoofdstuk 3: Sport en nationalisme p. 41 o 3.1 De verschillende functies van sport p. 42 o 3.2 Sport als katalysator in de ‘recultivering’ van nationale identiteit p. 44 • Hoofdstuk 4: De Koninklijke Belgische Voetbalbond als unitair bastion ? p. 46 o 4.1 De introductie van voetbal in België p. 46 o 4.2 De Vlaamsche Voetbalbond: een vergeten episode ? p. 47 o 4.3 Opmerkelijke regionaliseringstendensen p. 48 o 4.4 De KBVB als unitair bastion p. 49 o 4.5 “Dit is revolutionair, ja.” p. 50 • Hoofdstuk 5: Conclusies p. 52 Deel II: Rode Duivels en nationale (sub)identiteiten volgens het bronnenonderzoek p. 54 • Hoofdstuk 1: Profiel van de dagbladen p. 55 o 1.1 Le Soir p. 55 o 1.2 Het Nieuwsblad p. 56 • Hoofdstuk 2: Methodologie p. 58 o 2.1 Analyse van de geselecteerde bronnen p. 58 o 2.2 Besluitvorming p. 61 • Hoofdstuk 3: Analyse van de bronnen p. 62 o 3.1 Initiële vaststellingen bij het onderzoek p. 62 o 3.2 Analyse van de geselecteerde artikels p. 63 3.2.1 Momenten van eendracht p. 63 7 a) Brabançonne p. 63 b) Vlag p. 69 c) Vorst p. 74 d) Regering p. 78 e) Expliciete verwijzingen p. 83 f) Momenten van eendracht: tussentijdse conclusies p. 87 3.2.2 Momenten van crisis p. 88 a) Sportieve discussies p. 88 b) Waalse pers vs. Vlaamse pers p. 92 c) Taal als splijtzwam p. 98 d) Een einde aan de landencompetities ? p. 102 e) Diables Rouges vs. Rode Duivels p. 105 f) Momenten van crisis: tussentijdse conclusies p. 114 • Hoofdstuk 4: Besluit p. 115 • Bibliografie en bijlagen: Volume II 8 INLEIDING 1. Onderzoeksopzet en vraagstelling Terwijl België evolueerde naar een sterk gefederaliseerde staat, waarbij meer en meer deelaspecten van het economische, politieke, sociale en culturele leven langsheen de taalgrenzen werden verdeeld, bleef de Koninklijke Belgische Voetbalbond (KBVB) – tot voor kort 3 – een volledig unitaire structuur hebben.