Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski

PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

KAZIMIERZ NOWACKI

G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER, W. MORAWSKI Koordynator regionu Polski centralnej — M. BRZEZIÑSKI, D. GA£¥ZKA

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz Rychwa³ (548) (z 2 tab. i 4 tabl.)

Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej

WARSZAWA 2009 Autor: Kazimierz NOWACKI Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, Zak³ad w £odzi, ul. Nowa 29/31, 90-030 £ódŸ

Redakcja merytoryczna: El¿bieta GRUSZCZYÑSKA

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego – Pañstwowego Instytutu Badawczego doc. dr hab. Jerzy NAWROCKI

ISBN 978-83-7538-619-6

Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K

2 SPIS TREŒCI

I. Wstêp ...... 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu...... 8

III. Budowa geologiczna ...... 9

A. Stratygrafia...... 10

1. Kreda ...... 10

a. Kreda górna ...... 10

Koniak+santon ...... 10

Kampan ...... 10

Mastrycht ...... 11

2. Paleogen ...... 11

a. Eocen ...... 11

b. Oligocen...... 12

3. Neogen ...... 12

a. Miocen ...... 12

Miocen œrodkowy ...... 12

Miocen œrodkowy+górny ...... 13

Mio-pliocen ...... 13

4. Czwartorzêd ...... 14

a. Plejstocen ...... 14

Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 14

Interglacja³ wielki ...... 15

Interglacja³ mazowiecki ...... 15

Zlodowacenia œrodkowopolskie ...... 15

Zlodowacenie Odry ...... 15

Zlodowacenie Warty ...... 16

3 Interglacja³ eemski ...... 19

Zlodowacenia pó³nocnopolskie ...... 21

Zlodowacenie Wis³y ...... 21

b. Czwartorzêd nierozdzielony ...... 23

c. Holocen ...... 23

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 25

C. Rozwój budowy geologicznej ...... 26

IV. Podsumowanie ...... 29

Literatura ...... 30

SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000

Tablica II — Przekrój geologiczny C–D

Tablica III — Przekrój geologiczny E–F

Tablica IV — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000

4 I. WSTÊP

Obszar arkusza Rychwa³ (548) jest ograniczony wspó³rzêdnymi: 18°00’–18°15’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 52°00’–52°10’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Najwiêksz¹ miejsco- woœci¹ jest miasteczko Rychwa³. Obszar le¿y w obrêbie województwa wielkopolskiego, miêdzy Ko- ninem a Kaliszem. Wystêpuje na terenie czterech powiatów: koniñskiego (gminy Rychwa³, Grodziec, Rzgów, Stare Miasto), s³upeckiego (gmina Zagórów), tureckiego (gmina Tuliszków) i kaliskiego (gmina Mycielin). Arkusz zosta³ opracowany w Przedsiêbiorstwie Geologicznym „Polgeol”, Zak³ad w £odzi na podstawie Projektu badañ geologicznych, sporz¹dzonego przez zespó³ w sk³adzie: M. Bierkowska, J. B³aszczyk, K. Nowacki, M. Szadkowska, B. Trzmiel, zatwierdzonego przez Ministra Ochrony Œro- dowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa decyzj¹ numer KOK/50/96 z dnia 27 wrzeœnia 1996 r. Prace kartograficzne i dokumentacyjne wykona³ K. Nowacki w latach 1996–1999. Zdjêcie geologiczne objê³o obszar 315 km2. W ramach terenowych prac dokumentacyjnych wykonano 528 sond mechanicznych WH (g³êbokoœæ 3,0–14,0 m) o ³¹cznym metra¿u 1775,0 m oraz 548 sond rêcznych (g³êbo- koœæ 2,0–3,0 m) o ³¹cznym metra¿u 1203,0 m. Opisano 26 naturalnych ods³oniêæ, wkopów i szurfów (wa- ¿niejsze punkty maj¹ dokumentacjê fotograficzn¹). Na mapie geologicznej przedstawiono dziewiêæ wybranych punktów dokumentacyjnych (trzy ods³oniêcia i szeœæ sond mechanicznych WH). Zgodnie z projektem badañ odwiercono dwa otwory kartograficzne — otwór 141 (Rychwa³) o g³êbokoœci 81,0 m oraz otwór 188 (Zosinki) o g³êbokoœci 70,0 m. Do koñcowego opracowania wykorzystano ponad 900 profili otworów wiertniczych z 23 dokumentacji geologicznych (torfowych, geologiczno-in¿ynierskich i z³o¿owych, g³ównie z³o¿a wêgla brunatnego „Piaski”). Na mapê geologiczn¹ wybrano 196 otworów wiertniczych. Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych przedstawiono w tabeli 1. Kartograficzne prace wiertnicze poprzedzone by³y geofizycznymi badaniami elektrooporowymi. Ci¹g 47 sondowañ geoelektrycznych zlokalizowano na linii g³ównego przekroju geologicznego A–B na odcinku d³ugoœci 15,5 km. Wyniki zinterpretowali Jagodziñska i Kalitiuk (1996), a opiniowa³

5 J. Twarogowski z Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Z rdzeni otworów kartograficznych pobrano 64 próbki do standardowych badañ litologiczno-petrograficznych. Wyniki opracowa³ i zestawi³ Balwierz (1998), a opiniowa³a K. Kenig z Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Analizê mikropaleontologiczn¹ jednej próbki z utworów kredy ko³o Rychwa³u (otw. 141) wykona³ Tarkowski (1998). Borowiec i Trzeciak (1999) oznaczyli wiek metod¹ radiowê- glow¹ szeœciu próbek gleb kopalnych i organicznych osadów jeziornych. Ziembiñska-Tworzyd³o (1998) wykona³a ekspertyzy palinologiczne siedmiu próbek osadów paleogenu i neogenu z otworów kartograficznych Zosinki (otw. 188) i Rychwa³ (otw. 141). Wyniki analiz palinologicznych 20 próbek osadów czwartorzêdowych (jeziornych) przedstawi³a Balwierz (1999).

Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych

Numer Rodzaj* Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) na mapie w notatniku geologicznej terenowym

1 505 sm Jaszczurówka 87,5 3,5 Osady neogenu na g³êbokoœci 1,8 m

Osady interglacja³u eemskiego przebada- 2 443a sm Posada-Gopla 98,0 7,5 ne palinologicznie (7 próbek) oraz oznaczenia wieku metod¹ radiowêglow¹

3 522 sm Posada-Gopla 99,0 14,0 Osady interglacja³u eemskiego

4 483 sm Posada-Gopla 97,0 5,0 Osady interglacja³u eemskiego z faun¹

Przekrój geologiczny E–F; 5 477 sm Mod³a 95,0 8,0 osady neogenu na g³êbokoœci 3,5 m

Osady interglacja³u eemskiego z faun¹ prze- 6 390 sm Kr¹gola 102,5 4,5 badane palinologicznie (4 próbki) oraz oznaczenia wieku metod¹ radiowêglow¹

Osady interglacja³u eemskiego przebada- 7 399a sm Kr¹gola 102,5 4,5 ne palinologicznie (9 próbek) oraz oznaczenia wieku metod¹ radiowêglow¹

Oznaczenia metod¹ radiowêglow¹ wieku 8 132a od G³ówiew 102,0 1,5 gleb kopalnych w wydmie

9 429 sm Kruszyna 101,0 7,5 Osady neogenu na g³êbokoœci 1,8 m

10 369 sm Kuchary Borowe 98,0 3,0 Osady neogenu na g³êbokoœci 1,7 m

*sm — sonda mechaniczna, od — ods³oniêcie

Obszar arkusza Rychwa³ le¿y we wschodniej Wielkopolsce, która od czasów historycznych by³a przedmiotem zainteresowania licznych badaczy, co przedstawi³ w zarysie badañ geologicznych tego rejonu Skoczylas (1991). Badania geologiczne w regionie koniñskim zwi¹zane by³y przede wszystkim z po- szukiwaniem i rozpoznawaniem z³ó¿ wêgla brunatnego. Przeprowadzone prace geofizyczne i wiertnicze pozwoli³y na opracowanie litologii oraz stratygrafii osadów mezozoicznych i kenozoicznych. Problema- tyk¹ mezozoicznego pod³o¿a rejonu Kujaw i wschodniej Wielkopolski zajmowali siê m.in.: Horn, Karnkowski (1973); Marek (1977); Marek, Znosko (1972); Znosko (1969) oraz Cieœliñski, Jaskowiak (1973); Jaskowiak- -Schoeneichowa (1972); Dziewiñska (1988), Baraniecka (1980), Graniczny i inni (1995); Widera (1998).

6 W dziedzinie badañ paleogenu i neogenu szczególne znaczenie dla tego rejonu maj¹ prace: Ciuka (1970, 1991); Grabowskiej (1981); Kasiñskiego (1984); Piwockiego (1991); Piwockiego, Ziembiñskiej-Tworzyd³o (1995); Ziembiñskiej-Tworzyd³o (1998); Odrzywolskiej-Bieñkowej (1966), Czarnika (1972), Rutkowskiego (1967) oraz Widery (1998) dotycz¹ce wykszta³cenia, rozprzestrzenienia i litostratygrafii osadów neogenu na podstawie poziomów sporowo-py³kowych, a tak¿e wp³ywu ruchów tektonicznych na genezê wêgla brunatnego. Najnowsze prace dokumentacyjne (488 otworów wiertniczych wykonanych w latach 1995–96) prowadzone by³y na obszarze arkusza na zachód od Rychwa³u w rejonie miejscowoœci: Jaroszewice–Piaski–Rzgów– Za- rzew–Kuchary Koœcielne i zakoñczone zosta³y udokumentowaniem z³o¿a Drzewce w kategoriach C1+3 iC2. Zespó³ geologów Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie (Kasiñski i in., 1996) opracowa³ „Ocenê mo¿liwoœci dalszych poszukiwañ z³ó¿ wêgla brunatnego w rejonie koniñskim”. Opracowanie to wykonane na zlecenie Kopalni Wêgla Brunatnego Konin, wyznacza perspektywy rozwoju górnictwa odkrywkowego na tym terenie, a w czêœci wstêpnej przedstawia grawimetryczny i fotogeologiczny obraz licznych elementów wg³êbnej budowy geologicznej rejonu koniñskiego, wraz z prób¹ wyjaœnienia ich genezy. Jednym z istotnych problemów geologii czwartorzêdu regionu koniñskiego jest po³udniowa granica wystêpowania osadów glacjalnych zlodowacenia Wis³y. Ju¿ w okresie miêdzywojennym zaznaczy³y siê dwa ró¿ne stanowiska dotycz¹ce maksymalnego zasiêgu ostatniego l¹dolodu. Pierwszy- mi, którzy stwierdzili, ¿e l¹dolód przekroczy³ pradolinê warszawsko-berliñsk¹ na odcinku Konin–Ko³o i dotar³ na po³udnie a¿ w okolice Turka, byli Lencewicz (1927) i Miko³ajski (1927). W okresie póŸniej- szym a¿ do dziœ podobne pogl¹dy prezentuj¹ w swoich pracach: £yczewska (1977); Rutkowski (1967); Domos³awska-Baraniecka (1969a); Gogo³ek, Mañkowska (1989); Mañkowska (1980; 1981, 1983); Mañ- kowska, Gogo³ek (1988); Sza³amacha (1997) oraz Trzmiel (1996a, b, 1997, 1998). Odmienny pogl¹d, tzn. ¿e l¹dolód zlodowacenia Wis³y nie przekroczy³ pradoliny warszawsko-berliñskiej na wschód od Konina, reprezentuj¹ Galon (1957, 1968); Halicki (1950); Krygowski (1952); Majdanowski (1948); Bartkowski (1967); Mojski (1968); Czarnik (1972); Rotnicki (1963); Biedrowski, Stankowski (1991); K³ysz (1981a, b); K³ysz, Stankowski (1986); Stankowska, Stankowski (1983); Stankowski (1991); Stankowski, Krzyszkow- ski (1991) oraz Stankowski i inni (1995). Podstawowym dzia³em geologii czwartorzêdu, pomocnym w ustalaniu wieku osadów, jest dokumentacja florystyczna. W najbli¿szej okolicy Konina i w samym Koninie znane s¹ liczne stanowiska osadów organicznych zbadanych palinologicznie. Sukcesje py³kowe ustalaj¹ce wiek serii organicznych maj¹ profile: JóŸwin-76, JóŸwin-84, W³adys³awów, Maliniec, Kazimierz, Mikorzyn (Tobolski, 1991), Marantów (Borówko-D³u¿akowa, 1967), Kaliska (Baraniecka, 1984; 1989; Jan- czyk-Kopikowa, 1991), Ruszkówek (Kozydra, Skompski, 1995), Krzy¿ówki (Noryœkiewicz, 1999; Sza³amacha, Skompski, 1999), Zagajew, Raczków (Klatkowa, 1990). Istotne dla ustalenia granicy maksymalnego zasiêgu l¹dolodu zlodowacenia Wis³y wydaj¹ siê byæ nowe stanowiska osadów inter-

7 glacja³u eemskiego (Posada-Gopla, Kr¹gola) na obszarze arkusza Rychwa³ (Balwierz, 1999). W Mi- korzynie zespó³ malakofauny interglacja³u eemskiego oznaczyli Kozydra i Skompski (1996). Ponadto litologi¹, genez¹ oraz stratygrafi¹ osadów czwartorzêdowych zajmowa³o siê wielu badaczy (D¹browski, 1985; Domos³awska-Baraniecka, 1969b; 1971; Jewtuchowicz, 1967; Konieczny, 1961; Krajewski, 1977; Manikowska, 1985; Rotnicki, Borówka, 1988). Obszar arkusza Rychwa³ le¿y w regionie objêtym wydanymi ju¿ wczeœniej seryjnymi mapami geologicznymi. Pierwszym takim opracowaniem kartograficznym by³a Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski 1:300 000, arkusz P³ock £yczewskiej i Po¿aryskiego (£yczewska, 1948; £yczewska, Po¿aryski, 1948). Nastêpnie wydano Mapê geologiczn¹ Polski 1:200 000, arkusz Konin, opracowan¹ przez Mañkowsk¹ i Ciuka (Ciuk, 1980; Ciuk, Mañkowska, 1981; Mañkowska, 1980) oraz Mapê hy- drogeologiczn¹ Polski 1:200 000, arkusz Konin (Witkowska, Biernat, 1985, 1989). W tym rejonie opracowano szereg arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000: Tuliszków (Mañkow- ska, 1983a, b); Kotwasice (Mañkowska, 1985; Mañkowska, Gogo³ek, 1988); Stawiszyn (Trzmiel, 1997, 1998); Turek (Trzmiel, 1996a, b); D¹bie (Nowacki, 1995, 1996); Ko³o (Sza³amacha, 1997); Ko- nin (Sza³amacha, 1999) oraz Tr¹bczyn (Rotnicki i in., 2005), Pleszew (Sza³amacha, 2003, 2004) i S³upca (Machowiak, 2004; 2005).

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Zgodnie z podzia³em Polski na krainy geograficzne wed³ug Kondrackiego (2002), badany obszar po³o¿ony jest na p³askiej Równinie Rychwalskiej, stanowi¹cej mezoregion w obrêbie Nizin Po³udniowowielkopolskich. Równina Rychwalska ³agodnie opada ze 110–115 (wschodnia czêœæ obszaru) i 100–110 (czêœæ po³udniowa) w kierunku pó³nocno-zachodnim (ku dolinie Warty) do 90–80 m n.p.m. w okolicach Rzgowa i Œwi¹tnik. Tylko ko³o Bogus³awic, w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru, gdzie wysokoœci przekraczaj¹ 140 m n.p.m. (143,4 m n.p.m. — najwy¿szy punkt na obszarze), zaznacza siê strefa pagórków i wzgórz ci¹gn¹cych siê a¿ po okolice Turka, znanych jako Pasmo Z³oto- górskie i Wa³ Malanowski. Równinê Rychwalsk¹ stanowi, g³ównie gliniasta, wysoczyzna morenowa p³aska (tabl. I), miejscami silnie zdenudowana. Od po³udnia i zachodu wysoczyznê okalaj¹ piaszczyste równiny sandrowe. Obszar arkusza ograniczony jest dolinami rzek: od wschodu Powy, a od zachodu Czarnej Strugi, które p³yn¹ na pó³noc do doliny Warty. Obie rzeki wyp³ywaj¹ z równinnego, piaszczystego rejonu w po³udniowej czêœci obszaru arkusza, który jest pó³nocno-wschodni¹ czêœci¹ Kotliny Pyzdrskiej z tarasami pradolinnymi: I—wy¿szym (starszym) 15,0–20,0 m n.p. Prosny i Warty i II — œrednim (m³odszym) 10,0–15,0 m n.p. Prosny i Warty oraz ni¿szymi poziomami

8 tarasowymi — zalewowym i nadzalewowym 2,0–4,0 m n.p. rzeki. Na obszarze tarasu holoceñskiego, miêdzy GrodŸcem a Bia³¹ Panieñsk¹, wystêpuj¹ rozleg³e równiny torfowe. Poziom tarasu nadzalewowego wystêpuje równie¿ w dolinach Powy i Czarnej Strugi, choæ nie w sposób ci¹g³y. Kra- wêdzie tych dolin porozcinane s¹ licznymi suchymi dolinkami, szczególnie miêdzy Liœcem a Mod³¹ w dolinie Powy oraz na odcinku Grodziec–Biskupice w dolinie Czarnej Strugi. We wschodniej czêœci obszaru, w bliskim s¹siedztwie doliny Powy, wyró¿niono pagórki moren czo³owych aku- mulacyjnych i tarasów kemowych. Powierzchnia terenu na obszarze arkusza Rychwa³ to monotonna równina, a jej niewielkim uroz- maiceniem s¹, obok wy¿ej wspomnianych dolin (Czarnej Strugi i Powy), doœæ licznie wystêpuj¹ce na ca³ym badanym obszarze wydmy. Najwiêksze wa³y przekraczaj¹ wysokoœæ 130 m n.p.m. (na zachód od Dzierzbina — po³udniowo-wschodnia czêœæ obszaru) i 100 na pozosta³ym obszarze (119,3 na po³udnie od GrodŸca; 117,7 na pó³nocny wschód od Rychwa³u; 117,6 m n.p.m. ko³o Grabowej). W rejonach wydm wysokoœci wzglêdne z regu³y przekraczaj¹ 10, a niekiedy dochodz¹ do 20 m. Elementami zmieniaj¹cymi naturaln¹ morfologiê terenu s¹ formy utworzone przez cz³owieka. Wiêksze piaskownie i piaskownie-¿wirownie zlokalizowane s¹ na pó³nocny wschód i wschód od Rychwa³u, ko³o Kr¹goli oraz na pó³noc od £agiewnik. Nasypy zaznaczono tylko we wschodnim fragmencie autostrady Konin–Poznañ. RzeŸba terenu na obszarze arkusza Rychwa³ kszta³towana by³a w warunkach glacjalnych zlodo- waceñ Warty, interglacjalnych w interglacjale eemskim, glacjalnych i peryglacjalnych w okresie zlodowacenia Wis³y oraz holoceñskich, do czasów wspó³czesnych. Nale¿y podkreœliæ prawdopodobieñstwo znacznego wp³ywu morfologii pod³o¿a mezozoicznego oraz tektoniki na wspó³czesne ukszta³towanie powierzchni, które jest wynikiem nak³adania siê kolejnych procesów rzeŸbotwórczych.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

Budowa geologiczna obszaru arkusza Rychwa³ rozpoznana jest dziêki profilom ponad 900 otworów wiertniczych, wykonanie których mia³o na celu poszukiwanie, rozpoznanie i udokumento- wanie z³ó¿ wêgla brunatnego (g³ównie z³o¿a „Piaski”). Na terenie arkusza znajduje siê kilkadziesi¹t otworów studziennych (na mapie dokumentacyjnej zaznaczono 62). Ze 196 otworów znajduj¹cych siê na mapie geologicznej w 13 nie przewiercono osadów czwartorzêdu, w 33 przewiercono je i osi¹gniê- to osady paleogenu lub neogenu, a w 150 przebito osady kenozoiczne, nawiercaj¹c utwory kredy gór- nej (z czego w 14 osady czwartorzêdu le¿¹ bezpoœrednio na osadach kredy). Na podstawie profili: otworów kartograficznych (Rychwa³ — otw. 141; Zosinki — otw. 188) oraz wybranych, najbardziej reprezentatywnych otworów archiwalnych, przedstawiono stratygrafiê, litologiê i mi¹¿szoœci utwo- rów kredy, paleogenu, neogenu i czwartorzêdu w tym rejonie.

9 A. STRATYGRAFIA

1. Kreda

a. Kreda górna

Najstarszymi utworami poznanymi na obszarze arkusza Rychwa³ s¹ utwory kredy górnej. Za- siêg wystêpowania osadów poszczególnych piêter przyjêto na podstawie opracowañ Karnkowskiego i Horna (1973), Marka (1977) oraz w nawi¹zaniu do arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski: Tuliszków, Kotwasice (Mañkowska, 1983a, b; 1985; Mañkowska, Gogo³ek, 1988) i Stawiszyn (Trzmiel, 1997, 1998). Na osadach kredy górnej le¿¹ utwory paleogenu, neogenu lub bezpoœrednio czwartorzêdu (tabl. II, III, IV). W otworach, w których przewiercono osady kenozoiku, nawiercono kilka–kilkanaœcie metrów osadów kredy górnej; w ¿adnym z nich nie osi¹gniêto sp¹gu utworów kredy. Maksymalne mi¹¿szoœci dla ca³ej niecki mogileñsko-³ódzkiej odnotowano w otworze zlokalizowa- nym na obszarze arkusza Ko³o, w miejscowoœci Trzêœniew — 1966,0 m (Sza³amacha, 1997).

Koniak+santon

W po³udniowo-zachodniej i zachodniej czêœci obszaru, pod osadami czwartorzêdu, w strefie g³êbokich rozciêæ erozyjnych, wystêpuj¹ szare i jasnoszare m a r gle, miejscami wapienie i opoki, koniaku i santonu. Ko³o miejscowoœci Podbiel (otw. 54) strop utworów kredy znajduje siê na 28,1 m n.p.m., a w Biskupicach (otw. 113) — na 6,0 m n.p.m. W rejonie £agiewniki–Grodziec i dalej na po³udnie utwory te przykryte s¹ osadami neogenu lub paleogenu i wystêpuj¹ na wysokoœci 20–30 m n.p.m.

Kampan

Od Rzgowa, Œwi¹tnik, przez Piaski, Rychwa³, do Bogus³awic, z pó³nocnego zachodu na po³udniowy wschód omawianego obszaru, stref¹ szerokoœci 8–10 km, pod przykryciem utworów czwartorzêdu, paleogenu i neogenu wystêpuj¹ utwory kampanu. S¹ to szare, niekiedy szarozielone lub szaro¿ó³te m a r gle, miejscami mu³owce, piaskowce i opoki. Wystêpuj¹ na wy- sokoœci oko³o 50–70 m n.p.m. w pó³nocnej czêœci obszaru, w rejonie Rzgów–Zarzew–Zarzewek (otw.: 1, 2, 10, 26, 47–49). W czêœci centralnej i po³udniowej (rejon Piaski–Rychwa³–Zosinki) strop utworów kampanu obni¿a siê do 20,0–30,0 m n.p.m. i ni¿ej (otw.: 85, 87, 88, 93, 95, 97, 141), a¿ do 10,2 m p.p.m. w otworze 156 w Jaroszewicach Rychwalskich. Mocno rozcz³onkowany obszar obni- ¿onego pod³o¿a mezozoicznego wype³nionego utworami paleogenu, neogenu i czwartorzêdu zosta³ nazwany przez Widerê (1998) „rowem Piaski”. Dobre rozpoznanie i nazwê zawdziêcza dokumentacji z³o¿a wêgla brunatnego „Piaski”. Margle kampanu ods³aniaj¹ siê na powierzchni podczwartorzêdo- wej na zachód od Rzgowa, ko³o Œwi¹tnik (pó³nocno-zachodni skraj obszaru arkusza) i na po³udnie

10 od Bogus³awic (skraj po³udniowo-wschodni). W otworze kartograficznym Rychwa³ (otw. 141) na g³êbokoœci 80,9–81,0 m nawiercono szare i ¿ó³toszare margle piaszczyste, w których Tarkowski (1998) znalaz³ nieliczne ig³y g¹bek, monaksony, rizoklony i heksaktyny, co œwiadczy niew¹tpliwie o morskim pochodzeniu osadów. Otwornic w tym otworze nie znaleziono. Znaleziono je natomiast ko³o miejscowoœci Piaski w dziewiêciu otworach dokumentacji z³o¿a wêgla brunatnego (mapa doku- mentacyjna; dokumentacja 12S). Na mapie geologicznej zaznaczono jedynie otwór 89. Znalezione w tych utworach zespo³y otwornic, choæ nieliczne, niezbicie wskazuj¹ wiek — kampan. Z 26 przeba- danych mikrofaunê znaleziono w 17 próbkach.

Mastrycht

W pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru wystêpuj¹ utwory mastrychtu. S¹ to szare m a r g l e , miejscami wapienie, le¿¹ce na wysokoœci 70,0–80,0 m n.p.m. Osady te w rejonie Li- siec–Kr¹gola–Nowy Œwiat ods³aniaj¹ siê na powierzchni podczwartorzêdowej (otw. 53, 81, 112, 144, 145). Oddziela je od ni¿ej le¿¹cych (na zachód) utworów kampanu uskok tektoniczny Nowy Œwiat–G³ówiew, przedstawiony na przekroju geologicznym E–F (tabl. III) i szkicu geologicznym odkrytym (tabl. IV).

2. Paleogen

I³y i mu³ki, miejscami i³owce i mu³owce, czêsto zapiaszczone (zwietrzelinowe), szarozielone i szare, niekiedy ciemnobrunatne, wystêpuj¹ doœæ powszechnie w stropie margli i wapieni kredy górnej. Osady te stwierdzono w kilkudziesiêciu otworach. Na powierzchni podczwar- torzêdowej ods³aniaj¹ siê one ko³o G³ówiewa (otw. 79, 80), Mod³y (otw. 52) i Liœca (otw. 110) w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru oraz ko³o Rzgowa i Œwi¹tnik (otw. 16) w czêœci pó³nocno- -zachodniej. Wype³niaj¹ zag³êbienia w powierzchni mezozoicznej. Ich mi¹¿szoœæ jest niewielka — do kilku metrów. Mu³owce piaszczyste i i³owce ciemnoszare nawiercono ko³o Rychwa³u (otw. 141) na g³êbokoœci 78,6–80,9 m. Ziembiñska-Tworzyd³o (1998) stwierdzi³a bogat¹ florê sporowo-py³kow¹. Oznaczony zespó³ taksonów, a szczególnie oznaczone ziarna py³ku z grupy Normapolles pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e osady powsta³y w paleocenie dolnym. S¹ jednak elementy starsze, kredowe, najprawdo- podobniej na z³o¿u wtórnym, oraz dodatkowo oznaczone zespo³y dinocyst. Znacznie bezpieczniej wiêc okreœliæ wiek tych osadów na paleogeñski.

a. Eocen

Osady eocenu nawiercono w otworze kartograficznym Rychwa³ (otw. 141) na g³êbokoœci 62,0–78,6 m. S¹ to szare i szarozielonawe piaski, miejscami przechodz¹ce w mu³ki.

11 Ziembiñska-Tworzyd³o (1998), na g³êbokoœci 62,20–62,25 m, wykaza³a obecnoœæ sk¹pej flory sporowo-py³kowej. Taksony reprezentuj¹ zarówno dinocysty, jak i rzadko pojawiaj¹ce siê spory i ziarna py³ku. Oznaczony zespó³ taksonów pozwala na okreœlenie wieku osadów na paleogeñski, najprawdo- podobniej dolnoeoceñski. Osady te poddano równie¿ standardowym badaniom litologiczno-petrogra- ficznym (Balwierz, 1998). Wapnistoœæ w sp¹gu serii wynosi 7,0%, a wy¿ej jest œladowa — 0,2–0,6%. Stopieñ obtoczenia jest s³aby (wskaŸnik obtoczenia R=0,63). Sk³ad minera³ów ciê¿kich jest nastê- puj¹cy: granaty (20,1%); turmalin (16,1%); staurolit (14,0%); dysten (11,7%); cyrkon (11,6%) i rutyl (7,7%). Znaczny jest równie¿ udzia³ glaukonitu (1,6–14,2%; œrednio 5,1%).

b. Oligocen

Utwory oligocenu reprezentuj¹ szarozielone, drobnoziarniste piaski, miejscami mu³ki. Opisane zosta³y w profilach wielu otworów wiertniczych. Bezpoœrednio pod utworami czwartorzêdu wystêpuj¹ ko³o Rzgowa (otw. 33), w Kucharach Borowych (otw. 139) i Rychwale (otw. 141). Mi¹¿szoœæ tych utworów waha siê od 0 do maksymalnie 22 m w Rzgowie (otw. 32). Naj- lepiej utwory te rozpoznano w otworze kartograficznym Rychwa³ (otw. 141). Nawiercono je na g³ê- bokoœci 50,0–62,0 m. S¹ to szarozielone, miejscami intensywnie zielone, piaski drobnoziarniste i py³owate, Ÿle obtoczone (œrednio R=0,91). Bardzo niski jest udzia³ wêglanu wapnia (oko³o 1%). Mi- nera³y ciê¿kie tworz¹ szereg: turmalin (19,4%); staurolit (18,2%); cyrkon (15,6%); amfibole (14,2%); dysten (10,7%); rutyl (5,7%); epidot (5,6%). Bardzo niski jest udzia³ granatów (œrednio 1,3%).

3. Neogen

a. Miocen Miocen œrodkowy

I³y, wêgiel brunatny, piaski i piaskowce miocenu œrodkowego zosta³y rozpoznane, opisane i przebadane w otworze kartograficznym Zosinki (otw. 188). Nawiercono je na g³êbo- koœci 54,9–70,0 m. Pod 90-centymetrow¹ warstw¹ niebieskich i be¿owoszarych i³ów (byæ mo¿e jest to seria zwietrzelinowa) le¿y blisko 10-metrowej mi¹¿szoœci (dok³adnie 9,3 m) pok³ad wêgla brunatnego. Ni¿ej le¿y 4,5-metrowa warstwa piasków drobnoziarnistych z py³em wêglowym, a jeszcze ni¿ej nawiercono 0,5 m jasnoszarych, zwiêz³ych piaskowców drobnoziarnistych z ciemnobrunatnymi smugami sub- stancji wêglistej. Ziembiñska-Tworzyd³o (1998) wykona³a ekspertyzy palinologiczne czterech próbek z pok³adu wêgla brunatnego i jednej próbki z piaskowców. W czterech próbkach (z pok³adu wêgla brunatnego) by³a wystarczaj¹ca iloœæ sporomorf do wykonania pe³nej analizy palinologicznej. Frekwencja okazów w ostatniej próbce by³a bardzo niska. We florze sporowo-py³kowej badanych próbek œrodowi- sko stale podtopionego lasu bagiennego, porastaj¹cego zbiornik sedymentacji torfowej, jest s³abo repre-

12 zentowane. W lesie tym ros³y drzewa szpilkowe z rodzajów Taxodium i Glyptostrobus. Z drzew liœciastych w sk³ad tego zbiorowiska wchodzi³a olcha i w niewielkim stopniu Nyssa. W poszyciu lasu ros³y paprocie. W miejscach podmok³ych, poza lasem bagiennym, wystêpowa³y krzewiaste zaroœla wil- gociolubne z wierzb¹. Wysokopienny las mieszany, rosn¹cy poza zbiornikiem sedymentacyjnym lub na jego obrze¿ach, mia³ charakter wilgotnego lasu z wi¹zem, wi¹zowcem, orzechowatymi. Oznaczone zespo³y taksonów wskazuj¹, ¿e tworzenie siê analizowanych osadów by³o synchroniczne z V i VI pozio- mem sporowo-py³kowym — ciep³ym okresem w dolnej czêœci miocenu œrodkowego, w którym tworzy³ siê wêgiel II grupy pok³adów — grupy ³u¿yckiej (Ziembiñska-Tworzyd³o, 1998).

Miocen œrodkowy+górny

Wyró¿nione na obszarze arkusza Rychwa³ osady miocenu œrodkowego i górnego — i ³ y , mu³ki i piaski, miejscami piaski z py³em i wk³adkami wêgla brunatnego oraz wêgiel brunatny, nale¿¹ do formacji adamowskiej i poznañskiej (Ciuk, 1970; 1991; Piwocki, Ziembiñska-Tworzyd³o, 1995). Formacja adamowska (miocen œrodkowy) tworzy wystêpuj¹c¹ powszechnie w regionie koniñ- skim seriê miêdzy II (³u¿yck¹) i I (œrodkowopolsk¹) grup¹ pok³adów. S¹ to piaski drobnoziarniste kwarcowe, z muskowitem, barwy jasnoszarej i bia³ej (w miejscach, gdzie s¹ zmieszane z py³em wêglowym, zmieniaj¹ barwê na ciemnoszar¹ lub czarn¹) i wystêpuj¹ naprzemian z szarymi i³ami i mu³kami oraz wk³adkami wêgla brunatnego. Osady te niekiedy wystêpuj¹ bardzo blisko powierzchni (na g³êbokoœci poni¿ej 2 m) i przedstawiono je na mapie w pó³nocno-wschodniej czêœci, ko³o G³ówie- wa (punkt dok.9—nag³êbokoœci 1,8 m) i Mod³y (tabl. III; punkt dok.5—nag³êbokoœci 3,5 m) oraz w czêœci pó³nocnej (Jaszczurówka; punkt dok.1—nag³êbokoœci 1,8 m), gdzie w skarpie doliny ods³aniaj¹ siê na powierzchni terenu. Formacja poznañska (schy³ek miocenu œrodkowego–miocen górny) obejmuje warstwy i³ów wêglistych, piasków z py³em wêglowym, pok³ad wêgla brunatnego oraz i³y zielone, zielononiebieskie i pstre. W rejonie z³o¿a „Piaski” wystêpuj¹ pok³ady wêgla o zmiennej mi¹¿szoœci: od 3,0 do 9,0 m. W stropie warstwy wêglowej (seria nadwêglowa) le¿¹ i³y szare, lokalnie równie¿ piaski i mu³ki, które maj¹ zmienn¹ mi¹¿szoœæ — od kilku do 20–30 m. Maksymaln¹ mi¹¿szoœæ osadów miocenu (76,1 m, ³¹cznie z osadami mio-pliocenu) stwierdzono w po³udniowej czêœci „rowu Piaski” (otw. 156).

Mio-pliocen

I³y i mu³ki, miejscami piaski, szare, szarozielone, szaroniebieskie, miejscami pstre, wystêpuj¹ce na kulminacjach powierzchni utworów neogenu (powy¿ej 80,0, a nawet 90,0 m n.p.m.), wyró¿niono w kilku miejscach: okolicach GrodŸca (otw. 146, 149, 171, 174, 177), rejonie Ku- chary Borowe–Jaroszewice–Rychwa³ (otw. 124, 135, 140, 154, 156, 158, 160, 178) oraz na po³udniu

13 ko³o Bia³ej Panieñskiej (otw. 194) i Bogus³awic (otw. 195). Na zachód od Kuchar Borowych na g³êbo- koœci 1,7 m nawiercono i³y pstre. Niekiedy osady te razem z osadami miocenu i czwartorzêdu s¹ zaburzone glacitektonicznie. Zdaniem autora, w oparciu o nowe ogólne podzia³y litostratygraficzne neogenu (Piwocki, Ziembiñska-Tworzyd³o, 1995) oraz podzia³y nawi¹zuj¹ce do rejonu koniñskiego i wschodniej Wielkopolski (Ciuk, 1991; Grabowska, 1981; Kasiñski i in., 1996; Piwocki, 1991; Widera, 1998), nie jest wykluczone, ¿e osady pliocenu na obszarze arkusza Rychwa³ nie wystêpuj¹.

4. Czwartorzêd

Osady czwartorzêdu wystêpuj¹ na ca³ej powierzchni obszaru arkusza Rychwa³. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna i uzale¿niona od ukszta³towania powierzchni pod³o¿a czwartorzêdu. W strefach wynie- sieñ waha siê od kilku do kilkunastu metrów, natomiast w pogrzebanych dolinach (dolina Czarnej Strugi, po³udniowa i zachodnia czêœæ obszaru arkusza — otw. 54–56, 113, 172, 191) i innych obni¿e- niach (okolice Rychwa³u — otw. 141, „rów Piaski” — otw. 188) osi¹ga 50 m i wiêcej. Œrednia mi¹¿szoœæ osadów czwartorzêdowych na pozosta³ym terenie wynosi oko³o 20–30 m.

a. Plejstocen Zlodowacenia po³udniowopolskie

Do osadów zlodowaceñ po³udniowopolskich zaliczono (na podstawie opisów profili otworów i analizy roboczych przekrojów geologicznych): piaski i ¿wiry wodnolodowcowe, gliny zwa³owe oraz i³y i mu³ki zastoiskowe. Utwory te wystêpuj¹ w strefach obni¿eñ pod³o¿a podczwartorzêdowego oraz strefach prawdopodobnych zaburzeñ glacitektonicznych. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe zlodowaceñ po³udniowopolskich wyró¿niono ko³o G³ówiewa (otw. 102) oraz w rejonie miejscowoœci Gr¹dy Nowe (otw. 191, 192) w po³udniowej czêœci obszaru. S¹ to szare, drobno- i œrednioziarniste piaski z domieszk¹ ¿wirów, o mi¹¿szoœci od kilku do kilkunastu metrów. Gliny zwa³owe stwierdzono w otworze kartograficznym 141 ko³o Rychwa³u na g³êboko- œci 48,4–50,0 m. S¹ to osady silnie piaszczyste, ciemnoszare, o niskiej zawartoœci wêglanu wapnia (6,0%). Wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B1 s¹ nastêpuj¹ce: 0,81; 1,37, 0,68. Udzia³ ska³ lokalnych wynosi oko³o 9%. W czêœci stropowej gliny zawieraj¹ kilkucentymetrowe przemazy jasno- be¿owych i³ów i piasków py³owatych oraz pojedyncze okruchy wêgla brunatnego (materia³ neo-

1 Wspó³czynniki petrograficzne obliczone dla ¿wirów o œrednicy 5–10 mm, uzyskanych z glin zwa³owych, charakteryzuj¹ zale¿noœci miêdzy ró¿nymi grupami ska³ skandynawskich, gdzie: O — ska³y osadowe, K — ska³y krystaliczne i kwarc, W — ska³y wêglanowe, A — ska³y nieodporne na niszczenie, B — ska³y odporne na niszczenie.

14 geñski). Ich mi¹¿szoœæ w innych rejonach nie przekracza 10 m, a maksymalnie osi¹ga 15–20 m. Gliny te stwierdzono równie¿ m.in.: ko³o Kowalewka (otw. 9, 46), Bo¿atek (otw. 59), miêdzy G³ówiewem a Rychwa³em (otw. 97, 102, 141) oraz w rejonie Borowiec–Konary (otw. 189, 190, 191 w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru; przekrój geologiczny A–B; tabl. II, III). I³y i mu³ki zastoiskowe stwierdzono w otworach: 45 (przekrój geologiczny A–B), 97 (na zachód od G³ówiewa) i 192 (po³udniowa czêœæ obszaru). Ich mi¹¿szoœæ jest niewielka (kilka metrów), a zasiêg wystêpowania ograniczony.

Interglacja³ wielki Interglacja³ mazowiecki

Osady zaliczone do interglacja³u mazowieckiego to ¿wiry i g³azy rezydualne oraz piaski rzeczne. Wystêpuj¹ one w po³udniowej i zachodniej czêœci obszaru. Najpe³niej opisane s¹ w Biskupicach (otw. 113), gdzie strop serii rzecznej le¿y na wysokoœci oko³o 50 m n.p.m. (tabl. II). Piaski rzeczne w Biskupicach maj¹ mi¹¿szoœæ 42,5 m. S¹ to br¹zowoszare piaski drobno- i œrednio- ziarniste. Wyró¿niono je równie¿ na przekrojach geologicznych A–B i E–F (tabl. III), w po³udniowej czêœci obszaru. Na zachód od Zosinek i na po³udnie od Jaroszewic wyznaczaj¹ one fragment kopalnej doliny, której g³ówny przebieg zaznacza siê w zachodniej czêœci, od Biskupic przez Królików po Bo- rowiec Stary i dalej na po³udnie. Seriê rzeczn¹ interglacja³u mazowieckiego podœciela 0,5-metrowa warstwa otoczaków i ¿wirów (przekrój geologiczny C–D; tabl. II), któr¹ zaliczono do osadów rezydualnych. Ich mi¹¿szoœæ mo¿e osi¹gaæ nawet kilkunaœcie metrów, np. w Szetlewie (otw. 55) wynosi ona ponad 14 m (osady nie zosta³y przewiercone).

Zlodowacenia œrodkowopolskie Zlodowacenie Odry

Osady zlodowacenia Odry nie wystêpuj¹ na powierzchni terenu. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stwierdzono w kilku otworach archiwalnych (w po³udniowej i zachodniej czêœci obszaru) oraz w otworze kartograficznym Zosinki (otw. 188), gdzie nawiercono je na g³êbokoœci 44,0 m. Ich mi¹¿szoœæ wynosi tu 10,7 m. W innych otworach mi¹¿szoœæ tych osadów jest podobna lub mniejsza. S¹ to piaski ró¿no- z przewag¹ œrednioziarnistych, s³abo obtoczone (œredni wskaŸnik obtoczenia R=0,74), o niskiej zawartoœci wêglanu wapnia (1,66%). Wœród minera³ów ciê¿kich zdecydowanie dominuj¹ granaty (39,9%) nad biotytem (11,8%), tytanitem (9,1%) i epidotem (8,3%). Gliny zwa³owe zlodowacenia Odry wystêpuj¹ na obszarze arkusza Rychwa³ doœæ powszechnie. Brak ich w strefach silnych rozciêæ erozyjnych, gdzie zosta³y zniszczone (po³udniowa i za-

15 chodnia czêœæ obszaru). Gliny te nie wystêpuj¹ równie¿ w tych miejscach, gdzie pod³o¿e czwartorzêdu (szczególnie utwory neogenu) le¿y wysoko — powy¿ej 90,0 m n.p.m. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna i wynosi od kilku do kilkudziesiêciu metrów. Maksymaln¹ osi¹gaj¹ w otworze kartograficznym Rychwa³ (otw. 141) — 40,4 m. S¹ to gliny piaszczyste, niekiedy py³owate, ciemnoszare, o zawartoœci wêglanu wapnia od 5,0 do 8,9%. Wapnistoœæ maleje ku stropowi. Podobnie zmniejsza siê zawartoœæ frakcji piasz- czystej: od 52 w czêœci sp¹gowej do 42% w czêœci stropowej. Wœród minera³ów ciê¿kich zdecydowanie dominuj¹ granaty (ponad 35%). Ska³y krystaliczne i nieco liczniejsze wapienie paleozoiczne s¹ g³ówny- mi sk³adnikami frakcji ¿wirowej. Wystêpuje du¿a zmiennoœæ udzia³u ska³ lokalnych: od 3,0 do 13,4%. Wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B obliczone przez Balwierza (1998) w poszczególnych próbkach s¹ zbli¿one, a œrednie dla ca³ego poziomu wynosz¹ 1,18; 0,96; 0,93. Wspó³czynniki te pozwalaj¹ korelowaæ ten poziom z odpowiednimi poziomami glin zwa³owych na obszarach s¹siednich arkuszy: Kotwasice, Stawiszyn (Mañkowska, Gogo³ek, 1988; Trzmiel, 1997), a nawet dalej, z rejonem po³udniowej Wielkopolski (Balwierz, 1998; Nowacki, 1999). I³y i mu³ki zastoiskowe stwierdzono w wielu otworach w okolicach Rychwa³u i Wielo³êki. Wystêpuj¹ m.in. w otworach 9 i 61 (przekrój geologiczny A–B; tabl. II). W rejonie Bo- ¿atki–Grabienice oraz ko³o B³onic wystêpuj¹ p³ytko. Nawiercono je tu sondami mechanicznymi. Sytuacja geologiczna wskazuje, ¿e utwory zastoiskowe w tym rejonie s¹ zaburzone glacitektonicznie. Blisko powierzchni osady te wystêpuj¹ równie¿ na wschód i pó³noc od G³ówiewa, w strefie wysokie- go po³o¿enia osadów pod³o¿a czwartorzêdowego.

Zlodowacenie Warty

Utwory zlodowacenia Warty wystêpuj¹ powszechnie na ca³ej powierzchni obszaru arkusza Ry- chwa³ z wyj¹tkiem po³udniowej czêœci — fragmentu rozleg³ej doliny Czarnej Strugi. Mi¹¿szoœæ tych utworów na badanym obszarze raczej nie przekracza 20 m (lub przekracza tê wartoœæ nieznacznie). Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne), wystêpuj¹ce pod glinami zwa³owymi, ods³aniaj¹ siê na powierzchni terenu na doœæ znacznym obszarze — od Borowa i Kuchar Borowych przez Modlibogowice po Piaski i Grabienice (w centralnej czêœci obszaru), gdzie podczas kartowania udokumentowano (sondami rêcznymi i mechanicznymi) podglinow¹ pozycjê tych utworów. Na powierzchni ods³aniaj¹ siê równie¿ na pó³noc od Rzgowa w kierunku doliny Warty. P³ytko wystêpuj¹ w dolinie Powy ko³o Mod³y i w dolinie Czarnej Strugi ko³o Biskupic. W wy¿ej opisanych miejscach utwory te maj¹ niewielk¹ mi¹¿szoœæ (kilka metrów), a na zachód od Kuchar Borowych, gdzie mi¹¿szoœæ nie przekracza 2 m, le¿¹ na i³ach mio-plioceñskich. Osady wodnolodowcowe nawiercono tak¿e w otworze kartograficznym Zosinki (otw. 188) na g³êbokoœci 26,5–44,0 m, gdzie zaczynaj¹ siê 12-metrow¹ seri¹ ¿wirów i piasków gruboziarnistych. W stropie wystêpuje 5,5-metrowa warstwa piasków œrednio- i drobnoziarnistych z niewielk¹ domieszk¹ materia³u organicznego (laminy) i ka-

16 wa³kami drewna, które pochodz¹ prawdopodobnie z rozmywania utworów neogeñskich. Badania litologiczno-petrograficzne (s³aby stopieñ obtoczenia, sk³ad minera³ów ciê¿kich, zawartoœæ wêglanu wapnia) wskazuj¹, ¿e s¹ to utwory wodnolodowcowe lub rzeczno-peryglacjalne (Balwierz, 1998). Gliny zwa³owe zlodowacenia Warty mo¿na spotkaæ na powierzchni na ca³ym obszarze arkusza Rychwa³. Nie tworz¹ jednak ci¹g³ego poziomu. Brak ich w strefach dolin Powy i Czarnej Strugi, gdzie zosta³y rozciête erozyjnie. Nie wystêpuj¹ równie¿ w wy¿ej opisanej strefie wychodni osadów wodnolodowcowych dolnych. S¹ to gliny piaszczyste br¹zowe, br¹zowoszare, o mi¹¿szoœci nie przekraczaj¹cej 10 m. Bardzo czêsto górna czêœæ (1,0–2,0 m) jest odwapniona, ma charakterystyczn¹ jasno¿ó³tobr¹zow¹ barwê i niekiedy bywa oddzielona od dolnego poziomu glin kilku- dziesiêciocentymetrow¹ warstw¹ ¿ó³toszarych piasków drobno- i œrednioziarnistych z pojedynczymi okruchami ¿wirków. Górny poziom glin to prawdopodobnie gliny ablacyjne. W rejonach, gdzie mi¹¿szoœæ glin zlodowacenia Warty nie przekracza 2 m, na mapie przedstawiono je jako gliny le¿¹ce na: piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych dolnych, i³ach i mu³kach zastoiskowych zlodowacenia Odry (okolice B³onic i G³ówiewa) oraz piaskach miocenu (Jaszczurówka, na wschód od Rzgowa). Gliny zwa³owe zlodowacenia Warty nawiercono w otworze kartograficznym Rychwa³ (otw. 141) na g³êbokoœci 3,6–8,0 m. Górna czêœæ (3,6–5,5m), piaszczysta, o barwie ciemnoszarej, jest silnie odwapniona (3,4% wêglanu wapnia). Wœród minera³ów ciê¿kich dominuj¹ granaty (34,2%) i amfibole (11,9%), a we frakcji ¿wirowej wapienie paleozoiczne przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi. Znaczny (najwiêkszy w ca³ym profilu) jest udzia³ ska³ lokalnych (15,2%) reprezentowanych przez wapienie, okruchy wêgla brunatnego, piaskowce i mu³owce. Wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B s¹ nastêpuj¹ce: 1,34; 0,86; 0,98. Czêœæ dolna (5,5–8,0 m) ma barwê szarobr¹zow¹. Zawar- toœæ wêglanu wapnia jest znacznie wy¿sza — 12,5–14,9%. Wœród minera³ów ciê¿kich podobnie dominuj¹ granaty (38,3%) i amfibole (13,0%), a we frakcji ¿wirowej jeszcze wiêksza jest przewaga wapieni paleozoicznych nad ska³ami krystalicznymi. Spada natomiast udzia³ ska³ lokalnych (wynosi œrednio 7,4%). Wspó³czynniki petrograficzne O/K; K/W; A/B wynosz¹: 1,69; 0,63; 1,44. Gliny zlodowacenia Warty o podobnych wspó³czynnikach petrograficznych wystêpuj¹ w wielu profilach na obszarach s¹siednich arkuszy: Kotwasice (Mañkowska, Gogo³ek, 1988), Stawiszyn (Trzmiel, 1997), Ko³o (Sza³amacha, 1997), Turek (Trzmiel, 1996a), D¹bie (Nowacki, 1995). Daj¹ siê równie¿ korelowaæ z odpowiednimi poziomami glin z rejonu po³udniowo-wschodniej Wielkopolski (Balwierz, 1998; obszary arkuszy: Jaraczewo — Sza³amacha, 2001; Jarocin — Sza³amacha, 1998; Krotoszyn — B³aszczyk, 1997; Raszków — Nowacki, 1999; Skalmierzyce — Boniecki, Jeziorski, 2000). Gliny py³owate z przewarstwieniami piasków, wodnomorenowe wyró¿niono na powierzchni w dwóch rejonach obszaru arkusza: w czêœci po³udniowo-wschodniej, ko³o miejscowoœci Grochowy oraz w zachodniej, na po³udnie od £agiewnik. S¹ to jasno¿ó³te, miej-

17 scami jasnobr¹zowe, odwapnione gliny piaszczyste lub ilasto-py³owate, porozdzielane kilku- lub kilkunastocentymetrowymi wk³adkami drobno- i œrednioziarnistych warstwowanych piasków, miejscami piasków gliniastych. Stwierdzona mi¹¿szoœæ tych utworów wynosi 3–4 m. Wykszta³cenie lito- logiczne osadów œwiadczy o du¿ej masie wody transportuj¹cej i akumuluj¹cej. Piaski i ¿wiry lodowcowe wystêpuj¹ na powierzchni obszaru, szczególnie we wschodniej jego czêœci, w okolicach Liœca i Mod³y Królewskiej oraz ko³o Rzgowa, £agiewnik i Ry- chwa³u. Ich mi¹¿szoœæ wynosi 1,0–3,5 m. S¹ to piaski ¿ó³te lub jasnobr¹zowe, ró¿no- z przewag¹ drobnoziarnistych i niewielk¹ domieszk¹ ¿wirów. Utwory te s¹ niewarstwowane, bezstrukturalne i czêsto silnie gliniaste. W wielu miejscach le¿¹ na glinach zwa³owych zlodowacenia Warty, a ich mi¹¿szoœæ nie przekracza 2 m. Miêdzy Liœcem a G³ówiewem (punkt dok. 9), gdzie zastêpuj¹ gliny zwa³owe, le¿¹ na utworach mioceñskich. Piaski i ¿wiry, miejscami g³azy, moren czo³owych wyró¿niono w kilku miejscach we wschodniej czêœci obszaru. S¹ to kulminacje niewielkich pagórków o wysokoœci 110–115 m n.p.m., zbudowane z bezstrukturalnych piasków ró¿noziarnistych, ¿wirów i bez³adnie roz- rzuconych g³azów, o mi¹¿szoœci do 5 m. Dwie takie formy wystêpuj¹ ko³o Liœca i dwie — ko³o miejscowoœci Gadowskie Holendry i Grochowy. Obok moren czo³owych, opisanych wy¿ej w okolicach Liœca, wyró¿niono dwa obszary wystê- powania mu³ków i piasków, miejscami ¿wirów, tarasów kemowych. Osady te najlepiej rozpoznane zosta³y w ods³oniêciu ko³o miejscowoœci Kr¹gola (pó³nocno-wschodnia czêœæ obszaru). Do g³êbokoœci oko³o 3 m zaobserwowano piaski jasno¿ó³te drobno- i œrednioziarniste, warstwowane poprzecznie. W piaskach tych wystêpuj¹ wk³adki ciemnobe¿owych mu³ków o mi¹¿szoœci do 30 cm oraz podobnej mi¹¿szoœci warstwy ¿wirów. Ni¿ej, do g³êbokoœci oko³o 4,5 m, wystêpuj¹ piaski drobno- i œrednioziarniste, jasnoszare, poziomo warstwowane. Obok ods³oniêcia odwiercono sondê mechaniczn¹, gdzie do g³êbokoœci 12,0 m nie przewiercono tych osadów. I³y, mu³ki i piaski zastoiskowe zlodowacenia Warty rozpoznano w zachodniej czêœci obszaru (od £agiewnik przez Biskupice do Bo¿atek), sondami mechanicznymi i w otworach archiwalnych (tabl. II; otw. 59 i 82). Wystêpuj¹ tu na g³êbokoœci 1,5–3,5 m, pod piaskami i ¿wirami wodnolodowcowymi, a mi¹¿szoœæ ich nie przekracza 4 m. W £agiewnikach ods³aniaj¹ siê na powierzchni w bocznej dolince dochodz¹cej do doliny Czarnej Strugi. Obserwowano je w wykopach podczas zak³adania linii telefonicznej. S¹ to i³y i mu³ki szarozielone, miejscami lekko zapiaszczone, z na przemian wystêpuj¹cymi 2–3-centymetrowymi warstewkami jasnymi i ciemnymi. W rejonie Biskupic i Bo¿atek ilasto-mu³kowa seria zastoiskowa zakoñczona jest 1,5–2,0-metrow¹ warstw¹ pias- ków py³owatych i drobnoziarnistych, zielonoszarych.

18 Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) wystêpuj¹ powszechnie na ca³ej powierzchni obszaru arkusza Rychwa³, tworz¹c rozleg³e powierzchnie sandrowe w rejonach: Gro- dziec–Wielo³êka–Kuchary Borowe; £agiewniki–Biskupice–Bo¿atki; Barczyg³ów–Zarzew–Kuchary Koœcielne; G³ówiew–Kazimierów–¯urawin–Rychwa³ oraz Jaroszewice–Si¹szyce. Ich mi¹¿szoœæ w sondach mechanicznych i otworach archiwalnych nie przekracza 10 m. Makroskopowo s¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste, jasno¿ó³te, ¿ó³te do szaro¿ó³tych, z pojedynczymi ¿wirami, miejscami lekko py³owate. Czêsto mi¹¿szoœæ warstwy piasków nie przekracza 2 m. Wtedy zwykle wystêpuj¹ na glinach zwa³owych zlodowacenia Warty. Tak¹ sytuacjê stwierdzono we wszystkich wy¿ej wy- mienionych rejonach. Wystêpuj¹ równie¿ na utworach zastoiskowych zlodowacenia Odry (Bo¿atki–Grabienice i na wschód od G³ówiewa, ko³o Tomaszewa) i zlodowacenia Warty (rejon £agiewniki–Biskupice–Bo¿atki), a ko³o Zarzewka — na piaskach mioceñskich.

Interglacja³ eemski

Okres interglacja³u eemskiego charakteryzuje siê wzmo¿on¹ erozj¹ i akumulacj¹ piasków rzecznych wdolinach i denudacj¹ na wysoczyznach. W zbiornikach jeziornych akumulowane by³y mu³ki jeziorne i gytie oraz torfy i namu³y. Wregionie koniñskim znane s¹ liczne profile osadów organicznych interglacja³u eemskiego z badaniami (palinologia, malakofauna). S¹ to nastêpuj¹ce stanowiska: JóŸwin-76, JóŸwin-84, W³adys³awów, Kazimierz (Tobolski, 1991), Ka- liska (Baraniecka, 1984; 1989), Ruszkówek, Mikorzyn (Kozydra, Skompski, 1995; 1996), Krzy¿ówki (Noryœkiewicz, 1999; Sza³amacha, Skompski, 1999), Wyszyna (Mañkowska, 1981; 1983). Na obszarze arkusza Rychwa³ osady organiczne nawiercono w kilku sondach (punkty dok.: 2–4, 6, 7). Z punktów 2,6i7pobrano próbki do badañ palinologicznych (Balwierz, 1999). Wszystkie dia- gramy py³kowe charakteryzuj¹ siê wysokim lub bardzo wysokim udzia³em ziaren py³ku drzew i krze- wów ciep³olubnych. Ich udzia³ w sumie ziaren py³kowych jest na tyle wysoki, ¿e nie ma w¹tpliwoœci, i¿ ka¿dy z analizowanych diagramów obejmuje fragment interglacjalnej (interglacja³ eemski) sukcesji roœlinnej. W przypadku ka¿dego stanowiska mamy do czynienia z nieco innym fragmentem tej samej sukcesji roœlinnej. We wszystkich trzech utrzymywanie siê niewielkiej iloœci py³ku roœlin wodnych i b³otnych wskazuje na to, ¿e w najbli¿szym s¹siedztwie by³y siedliska stale podmok³e. W stanowisku Posada-Gopla (punkt dok. 2), pod 1,9-metrow¹ warstw¹ mu³ków i piasków jeziornych zlodowacenia Wis³y nawiercono 5-metrow¹ seriê organiczn¹ (2,9 m brunatnych i czarnych namu³ów torfiastych i torfów w stropie oraz 2,1 m ciemnoszarozielonych gytii i mu³ków z substancj¹ organiczn¹ w sp¹gu). Do badañ pobrano 26 próbek, a analizê wykonano dla wytypowanych szeœciu próbek. Diagram ze stanowiska Posada-Gopla przedstawia najpe³niejsz¹ i najwyraŸniejsz¹ spoœród wszystkich trzech stanowisk sukcesjê roœlinn¹ interglacja³u eemskiego: schy³ek poziomu z dominacj¹

19 ziaren py³ku dêbu (Quercus-Corylus-Fraxinus LPAZ2) — zwarty las dêbowy z niewielkim udzia³em sosny; poziom z panowaniem leszczyny (Corylus-Quercus-Alnus L PAZ) — optimum interglacja³u; poziom lasów grabowych z lip¹ (Carpinus-Alnus-Tilia L PAZ); poziom lasów œwierkowo-jod³owych (Picea-Abies L PAZ) i na koniec faza panowania lasów sosnowych (Pinus-Picea L PAZ). W stanowisku Kr¹gola w punkcie dokumentacyjnym 6, pod 3,2-metrow¹ warstw¹ piasków szaro¿ó³tych, miejscami py³owatych (wodnolodowcowych zlodowacenia Wis³y), nawiercono 80-centymetrow¹ warstwê torfów i mu³ków organicznych, miejscami lekko zapiaszczonych. Do badañ pobrano siedem próbek, a analizê wykonano dla wytypowanych czterech. Zapis historii roœlinnoœci jest w tym stanowisku najkrótszy. Zaczyna siê od schy³ku fazy sosnowej (Pinus-Betula-Juniperus-Quercus L PAZ); po niej nastêpuje faza lasów dêbowych (Quercus-Corylus-Ulmus-Fraxinus L PAZ), a koñczy siê pocz¹tkiem fazy leszczynowej (Corylus-Quercus-Alnus L PAZ). W stanowisku Kr¹gola w punkcie dokumentacyjnym 7, pod 1,8-metrow¹ warstw¹ piasków wodnolodowcowych zlodowacenia Wis³y szarych, drobnoziarnistych, nawiercono 60 cm ciemno- szarych namu³ów organicznych ze skorupkami, a dalej — 55 cm jasnoszarych, miejscami ró¿owa- wych gytii ze skorupkami oraz 105 cm szarych mu³ków. Do badañ pobrano 17 próbek, a wykonano analizy dziewiêciu wytypowanych. Zapis historii zaczyna siê od panowania lasów brzozowo-sosnowych (Betula-Pinus-Juniperus L PAZ) — nie by³y to lasy ca³kiem zwarte, a wolne przestrzenie porasta³y ja³owce i zbiorowiska traw. Dalej nastêpuje dominacja sosny i ustêpowanie brzozy (Pinus- -Betula-Quercus-Ulmus L PAZ), nastêpnie w lasach pojawiaj¹ siê drzewa ciep³olubne: wi¹z i d¹b (Quercus-Corylus-Fraxinus L PAZ), a koñczy okresem panowania lasów grabowych z utrzymuj¹c¹ siê jeszcze leszczyn¹ (Carpinus-Alnus-Picea-Abies L PAZ). Oko³o 500 m na pó³nocny wschód od tego stanowiska, ju¿ na obszarze arkusza Tuliszków, podobny profil opisa³a Mañkowska (1981, 1983). Niew¹tpliwie jest to ten sam zbiornik. Wykonana przez Borówko-D³u¿akow¹ analiza flory wykaza³a fazê lasów sosnowo-brzozowych, którym Mañkowska przypisa³a wczesne zlodowacenie Wis³y. Faunê miêczaków z tego miejsca bada³ Skompski (1980), okreœlaj¹c klimat jako zbli¿ony do wspó³czesnego lub nieco ch³odniejszy, wiêc mo¿e to byæ interglacja³ (fazy ch³odne) lub interstadia³. We wszystkich trzech stanowiskach osady stropowych czêœci profilów datowano metod¹ radio- wêglow¹ (Borowiec, Trzeciak, 1999). W stanowisku Posada-Gopla (punkt dok. 2) dla próbki z g³êbo- koœci 2,8–2,9 m (powy¿ej profilu badanego palinologicznie) otrzymano wynik 19 610 ±260 lat BP, który wydaje siê byæ zani¿ony. W stanowisku Kr¹gola (punkt dok. 6) dla próbki z g³êbokoœci 3,2–3,5 m otrzymano wiek 18 200 ±220 lat BP, a dla stanowiska Kr¹gola (punkt dok. 7) dla próbki z g³êbokoœci 2,4–2,6m—19500±260 lat BP. W dwóch ostatnich stanowiskach daty absolutnie nie koresponduj¹

2 Lokalne poziomy zespo³ów py³kowych

20 z badaniami palinologicznymi (s¹ wyraŸnie odm³odzone). Wszystkie daty odpowiadaj¹ fazie maksymalnego nasuniêcia l¹dolodu zlodowacenia Wis³y — 21 000–20 000 lat BP (Stankowski, 1991; Rot- nicki, Borówka, 1988). Profile ze stwierdzonymi osadami interglacja³u eemskiego maj¹ decyduj¹ce znaczenie dla ustalenia stratygrafii osadów czwartorzêdowych — chodzi o wczeœniej opisywane ju¿ koncepcje maksymalnego zasiêgu zlodowacenia Wis³y. We wszystkich stanowiskach nie stwierdzono w nadk³adzie serii interglacjalnej osadów lodowcowych. Osady interglacjalne w Kr¹goli (punkty dok. 6, 7) wydaj¹ siê byæ œciête erozyjnie — brak osadów górnych poziomów interglacja³u, a nastêpnie zasypane cienk¹ warstw¹ osadów wodnolodowcowych. Natomiast w stanowisku Posada-Gopla (punkty dok. 2, 3) obocznie wystêpuj¹ce gliny s¹ rozciête, ewentualnie osady interglacjalne s¹ w³o¿one w obni¿enie w glinach zwa³owych. W ka¿dym razie, dok³adnie sonduj¹c to miejsce, nigdzie nie stwierdzono, aby gliny zwa³owe przykrywa³y seriê interglacjaln¹. Wniosek z tego taki, ¿e w rejonie Kr¹gola–Posa- da-Gopla oraz dalej na po³udnie i zachód, na prawie ca³ym obszarze arkusza Rychwa³ nie stwierdzono osadów glacjalnych zlodowaceñ pó³nocnopolskich. Osady lodowcowe (gliny zwa³owe) zlodowacenia Wis³y uwzglêdniono, ze wzglêdu na styk z arkuszem Tr¹bczyn (Rotnicki i in., 2005), na pó³nocno- -zachodnim skraju obszaru arkusza, na zachód od Czarnej Strugi. Piaski rzeczne interglacja³u eemskiego podœcielaj¹ seriê organiczn¹ w stanowisku Kr¹gola (punkt dok. 7). S¹ to szare, drobno- i œrednioziarniste piaski kwarcowo-skaleniowe, dobrze wysortowane. Ich mi¹¿szoœæ nie przekracza 10 m. Podobn¹ seriê wyró¿niono w dolinie Czarnej Stru- gi, ko³o Biskupic (tabl. II; otw. 113).

Zlodowacenia pó³nocnopolskie Zlodowacenie Wis³y

Na pó³nocno-zachodnim skraju obszaru arkusza Rychwa³, na zachód od Czarnej Strugi, wystêpuj¹ gliny zwa³owe zlodowacenia Wis³y, które uwzglêdniono na mapie ze wzglêdu na styk z arkuszem Tr¹bczyn (Rotnicki i in., 2005). Wed³ug autora arkusza Rychwa³, maksymalny zasiêg osadów glacjalnych zlodowacenia Wis³y przebiega w bliskim s¹siedztwie, na zachód i pó³noc od obszaru tego arkusza. Dolina Powy oraz dolny odcinek doliny Czarnej Strugi, by³y prawdopodobnie dolinami ekstraglacjalnymi w tym okresie. Natomiast równole¿nikowy odcinek doliny Czarnej Strugi w po³udniowej czêœci obszaru jest prawdopodobnie fragmentem starej doliny Prosny sprzed ponad 23 000 lat (Rotnicki, Borówka, 1988). Obszar arkusza Rychwa³, po ust¹pieniu l¹dolodu zlodowacenia Warty, podlega³ procesom denu- dacyjnym. Piaski, miejscami mu³ki i ¿wiry, wodnolodowcowe w stanowisku Kr¹gola (punkt dok. 7) przykrywaj¹ cienk¹, oko³o 2-metrow¹ pokryw¹, organiczn¹ seriê interglacja³u

21 eemskiego. S¹ to piaski drobnoziarniste, ¿ó³toszare, ku sp¹gowi przechodz¹ce w piaski py³owate i mu³ki. W ca³ej warstwie wystêpuj¹ pojedyncze ¿wiry. Podobne osady znajduj¹ siê na po³udniowy za- chód od GrodŸca, miêdzy rzekami Czarn¹ Strug¹ a Bawo³em. Ich mi¹¿szoœæ jest podobna — nie przekracza 5 m. Miejscami w tym rejonie piaski te le¿¹ na glinach zwa³owych zlodowacenia Warty. Piaski i mu³ki rzeczno-wodnolodowcowe (pradolinne) tara- sów nadzalewowych 15,0–20,0 m n. p. rzeki oraz piaski i mu³ki, miejscami ¿wiry, rzeczno-wodnolodowcowe (pradolinne) tarasów nadzalewowych 10,0–15,0 m n. p. rzeki, uwzglêdniono na mapie w zachodniej czêœci obszaru arkusza ze wzglêdu na styk z arkuszem Tr¹bczyn (Rotnicki i in., 2005). Wysokoœci tych tarasów odnosz¹ siê do Warty i Prosny. Osady te, razem z piaskami, miejscami mu³kami, rzecznymi tarasów nadzalewowych 2,0–4,0 m n.p. rzeki wy- stêpuj¹ w po³udniowej i zachodniej czêœci obszaru arkusza i towarzysz¹ dolinom Powy i Czarnej Stru- gi. Wystêpuj¹ równie¿ na pó³noc od Rzgowa w dolinie Warty. Najwiêksze powierzchnie o znacznych mi¹¿szoœciach utwory te tworz¹ w po³udniowej czêœci obszaru, w rozleg³ej dolinie Czarnej Strugi — starej dolinie Prosny. Zosta³y tu najlepiej rozpoznane, opisane i zbadane. Przewiercono je w otworze kartograficznym Zosinki (otw. 188) na g³êbokoœci 26,5 m. Do g³êbokoœci 16,0 m s¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste, w stropie miejscami py³owate, ¿ó³toszare i szare, dobrze wysortowane, o dobrym stopniu obtoczenia (œredni wskaŸnik dla ca³ej warstwy R=0,36). Zawartoœæ wêglanu wapnia jest œla- dowa — poni¿ej 1%. Wœród minera³ów ciê¿kich zdecydowanie dominuj¹ granaty, przy czym ich wartoœæ wzrasta ku sp¹gowi — 21,7–42,7%; cyrkon, którego zawartoœæ wzrasta ku stropowi — 11,0–19,4%; amfibole — 9,4–13,1%; turmaliny — 8,6–12,9%. Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e ca³a 16-metrowa seria to utwory rzeczne facji korytowej lub odsypów korytowych. Na g³êbokoœci 16,0–26,5 m stwierdzono be¿owoszare i ciemnoszare mu³ki, miejscami mu³ki piaszczyste. Wyniki badañ osadów z tej g³êbokoœci s¹ bardzo zbli¿one do tych powy¿ej. Zawartoœæ wêglanu wapnia jest œladowa — poni¿ej 1%. Wœród minera³ów ciê¿kich zdecydowanie dominuj¹ granaty (ponad 40%). Gorszy jest stopieñ obtoczenia (R=0,56). S¹ to utwory rzeczne facji powodziowej. Maksymalna mi¹¿szoœæ tych utworów wynosi 26,5 m. W dolinie Powy i dolnym odcinku Czarnej Strugi maleje ona do kilkunastu metrów, osady te le¿¹ miejscami na glinach zwa³owych zlodowacenia Warty. Piaski i mu³ki jeziorne wystêpuj¹ na wysoczyŸnie w ró¿nej wielkoœci zag³êbieniach bezodp³ywowych, których na badanym obszarze jest wiele. Wiêksze wystêpuj¹ ko³o B³onic i Dobro- szyna oraz w pó³nocnej czêœci od Zarzewka po Barczyg³ów. Mi¹¿szoœæ tych utworów rzadko przekracza 2 m i czêsto le¿¹ one na glinach zwa³owych zlodowacenia Warty. W stanowisku Posada-Gopla przykrywaj¹ osady interglacja³u eemskiego, a w jednym z zag³êbieñ na wschód od G³ówiewa le¿¹ na osadach mioceñskich. Najwiêksze powierzchnie osady jeziorne zajmuj¹ w po³udniowej czêœci obszaru, w starej dolinie Prosny. Gdy Prosna utworzy³a nowe koryto na odcinku Kalisz–Macew–Jastrzêbniki

22 (oko³o 23 000 lat BP), odp³yw w starej dolinie tej rzeki zosta³ zahamowany i powsta³o rozleg³e jeziorzysko z okresowym przep³ywem. Piaski drobnoziarniste i mu³ki jeziorne maj¹ charakterystyczn¹ zie- lonoszar¹ barwê. Ich mi¹¿szoœæ w tym rejonie osi¹ga 5–7 m.

b. Czwartorzêd nierozdzielony

Do czwartorzêdu nierozdzielonego zaliczono piaski deluwialne, które wystêpuj¹ na stokach dolin, zag³êbieñ bezodp³ywowych i w suchych dolinkach. Stwierdzono je na stokach doliny Powy ko³o miejscowoœci Mod³a oraz w dolinie Czarnej Strugi na odcinku Grodziec–Biskupice. Wype³niaj¹ równie¿ suche dolinki ko³o Rzgowa. S¹ to osady powsta³e z rozmycia glin zwa³owych w wyniku procesów stokowych. Ich mi¹¿szoœæ wynosi 2–3 m, a tam, gdzie le¿¹ na glinach zwa- ³owych, nie przekracza 2 m. W stanowisku Posada-Gopla le¿¹ na utworach interglacja³u eemskiego. Na wysoczyŸnie zbudowanej z glin zwa³owych wystêpuj¹ ich zwietrzeliny. S¹ to ¿ó³tobr¹zowe mu³ki i piaski py³owate lub gliniaste, miejscami ¿wiry, zwietrzelinowe (eluwialne), oniewielkiej mi¹¿szoœci, przewa¿nie nie przekraczaj¹cej 2 m. Osady te powsta³y prawdopodobnie w warunkach klimatu peryglacjalnego jako produkt wietrzenia glin zwa³owych. Wiêksze obszary tych zwietrzelin wystêpuj¹ w rejonie Kuchary Koœcielne–Wardê¿yn oraz ko³o miejscowoœci Gadowskie Holendry i Rychwa³. Do czwartorzêdu nierozdzielonego zaliczono równie¿ piaski eoliczne i piaski eoliczne w wydmach. Badania wydm prowadzone w tym rejonie — ko³o miejscowoœci Za- mêty (obszar arkusza Stawiszyn, pradolina warszawsko-berliñska; Krajewski, 1977; Manikowska, 1985) wykaza³y, ¿e wydmy tworzy³y siê zarówno w schy³kowym okresie zlodowacenia Wis³y (g³ówna faza powstawania wydm), jak i w holocenie. O procesach wydmotwórczych w holocenie œwiadczy forma ko³o miejscowoœci G³ówiew (punkt dok. 8), gdzie pod 70-centymetrow¹ warstw¹ piasków eolicznych wystêpuj¹ gleby kopalne (bielice) z dobrze zachowanym rdzawo¿elazistym po- ziomem iluwialnym. Warstwa gleb by³a datowana metod¹ radiowêglow¹ (1270 ±100 lat BP). Wydmy i pokrywy piasków eolicznych zajmuj¹ znaczne powierzchnie na obszarze arkusza Rychwa³, a naj- wiêksze znajduj¹ siê na wschód od Rychwa³u; miêdzy Bogus³awicami a Borowcem Starym w po³udniowej czêœci obszaru; od GrodŸca po Rzgów w czêœci zachodniej oraz w rejonie M¹droszki–Jasz- czurówka–Zarzewek–Barczyg³ów w czêœci pó³nocnej.

c. Holocen

Piaski rzeczne tarasów zalewowych 0,0–1,5 m n.p. rzeki wystêpuj¹ w dolinach rzek Powy, Czarnej Strugi i Warty. Wykszta³cone s¹ jako piaski jasnoszare, najczêœciej drobnoziarniste, dobrze wysortowane i obtoczone. Mi¹¿szoœæ ich wynosi 3–5 m. Miejscami nie prze- kracza2mitampodœcielone s¹ osadami jeziornymi, rzecznymi i wodnolodowcowymi zlodowacenia

23 Wis³y oraz wodnolodowcowymi, zastoiskowymi i glinami zwa³owymi zlodowacenia Warty. Najwiê- ksze powierzchnie utwory te tworz¹ w dolinie Warty na pó³noc od Rzgowa oraz w po³udniowej czêœci obszaru, miêdzy GrodŸcem a Gr¹dami. W dolinach Czarnej Strugi (po³udniowa czêœæ obszaru, ko³o miejscowoœci Bia³a Panieñska) i Powy (czêœæ wschodnia, ko³o miejscowoœci Nowy Œwiat) podczas prac terenowych stwierdzono, ¿e piaski rzeczne miejscami zawieraj¹ doœæ znaczn¹ iloœæ humusu. Utwory te wype³niaj¹ równie¿ fragment niewielkiej dolinki miêdzy Zarzewkiem a Jaszczurówk¹ (czêœæ pó³nocna). Osady te wyró¿niono na mapie jako piaski humusowe, aichmi¹¿szoœæ jest niewielka — nie przekracza 2 m, wynosi przewa¿nie 1,0–1,5 m. I³y i mu³ki z domieszk¹ piasków (mady) rzeczne wstrefie przypowierzch- niowej s¹ bardziej piaszczyste, rudobrunatne, miejscami rdzawe, z wytr¹ceniami zwi¹zków ¿elaza. G³êbiej mady s¹ bardziej mu³kowo-ilaste, a barwa zmienia siê na szarobrunatn¹. Le¿¹ tylko w dolinie Bawo³u i Czarnej Strugi — od GrodŸca do Biskupic (po³udniowo-zachodnia czêœæ obszaru) oraz w niewielkim fragmencie w dolinie Czarnej Strugi na wschód od miejscowoœci Lubiny (czêœæ po³udniowa). Mi¹¿szoœæ tych utworów nie przekracza 2 m. Zazwyczaj le¿¹ na holoceñskich piaskach rzecznych. Namu³y den dolinnych przewa¿nie wype³niaj¹ starorzecza dolin rzecznych. Obni¿e- nia na wysoczyŸnie wype³niaj¹ namu³y, mu³ki i piaski zag³êbieñ bezodp³ywowych. Mi¹¿szoœæ tych osadów rzadko przekracza 2 m. Le¿¹ na holoceñskich piaskach rzecznych; utworach rzecznych i jeziornych zlodowacenia Wis³y oraz osadach wodnolodowcowych i glinach zwa³owych zlodowacenia Warty. Otwór kartograficzny Rychwa³ (otw. 141) zlokalizowany zosta³ w niewielkim zag³êbieniu bezodp³ywowym na wysoczyŸnie. Górna czêœæ profilu przedstawia siê nastêpuj¹co: do 1,2 m piaski drobnoziarniste be¿owo¿ó³te, w sp¹gowej czêœci z humusem, g³êbiej 30 cm torfów zapiaszczonych z fragmentami drewna i korzeni, nastêpnie 0,5 m piasków drobnoziarnistych z domieszk¹ humusu oraz sporadycznie fragmentami drewna i korzeni. Wiek warstwy torfów oznaczono metod¹ radiowêglow¹ na 4670 ±140 lat BP (Borowiec, Trzeciak, 1999). St¹d wniosek, ¿e ca³a wy¿ej przedstawiona seria to osady holoceñskie. Torfy naobszarze arkusza Rychwa³ wystêpuj¹ w trzech rejonach. Najwiêksze powierzchnie zajmuj¹ torfowiska miêdzy GrodŸcem a Gr¹dami w rozleg³ej dolinie Czarnej Strugi (po³udniowa czêœæ obszaru). Tam mi¹¿szoœæ torfów nie przekracza 2 m, le¿¹ one na holoceñskich piaskach rzecznych. Niewielkie torfowisko znajduje siê ko³o Bogus³awic (po³udniowo-wschodnia czêœæ obszaru). Torfy, w znacznej czêœci ju¿ wyeksploatowane, le¿¹ tu na piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych zlodowacenia Warty. Trzecim obszarem, gdzie wystêpuj¹ torfy, s¹ okolice Barczyg³owa i Kr¹goli (pó³nocny wschód), gdzie w pod³o¿u znajduj¹ siê namu³y, mu³ki i piaski zag³êbieñ bezodp³ywowych holocenu oraz utwory jeziorne zlodowacenia Wis³y.

24 B. TEKTONIKA I RZEBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar arkusza Rychwa³ le¿y w zachodniej czêœci niecki mogileñsko-³ódzkiej, która jest fragmentem synklinorium szczeciñsko-³ódzko-miechowskiego. Doœæ znaczny obszar niecki mogileñsko- -³ódzkiej w rejonie Konina, w którym ska³y mezozoiczne wystêpuj¹ wysoko, oko³o 70–95 m p.p.m., nosi nazwê elewacji koniñskiej (Krygowski, 1952). Strefa ta stanowi granicê miêdzy bruzd¹ kujawsk¹ a garbem wielkopolskim. Bruzda kujawska w permo-mezozoiku podlega³a silnej subsydencji, natomiast garb wielkopolski ulega³ wypiêtrzaniu (Marek, 1977; Rutkowski, 1967). Na prze³omie mezozoiku i kenozoiku, w okresie ruchów tektonicznych fazy laramijskiej, nast¹pi³o odwrócenie tych tendencji. W paleogenie i neogenie g³ównym czynnikiem aktywnoœci tektonicznej by³a halotektonika (przemieszczanie siê plastycznych mas solnych). Najm³odsze dyslokacje neogeñskie (miocen górny) mia³y miejsce ju¿ po osadzeniu siê wêgla brunatnego, poniewa¿ pok³ady wêgla w z³o¿u „Piaski” s¹ pociête uskokami. Ruchy tektoniczne trwa³y zapewne równie¿ w czwartorzêdzie, o czym œwiadcz¹ badania na obszarach s¹siednich (Baraniecka, 1980; 1984; Domos³awska-Baraniecka, 1971; Mañ- kowska, 1980; 1981; 1983; 1985; Mañkowska, Gogo³ek, 1988; Noryœkiewicz, 1999; Sza³amacha, 1997; Trzmiel, 1996a, b; 1997; Widera, 1998). Pod³o¿e czwartorzêdu w obrêbie arkusza Rychwa³ (tabl. II) szczegó³owo rozpoznano, wykorzy- stuj¹c profile kilkuset otworów wiertniczych, w których osi¹gniêto osady kredy lub paleogenu i neogenu. Po selekcji, na mapie geologicznej i szkicu geologicznym odkrytym, umieszczono 196 otworów. Z analizy profili otworów wiertniczych mo¿na wywnioskowaæ, ¿e utwory zarówno paleogenu i neogenu, jak i mezozoiku, s¹ tu pociête szeregiem uskoków. Dyslokacje te o wyraŸnych kierunkach prze- biegu NW–SE i NE–SW (prostopad³ych b¹dŸ zbli¿onych do prostopad³ych), modeluj¹ powierzchniê pod³o¿a czwartorzêdu w formie tektonicznych obni¿eñ i wyniesieñ. Wiêkszoœæ uskoków maskuj¹ utwory paleogenu i neogenu (przekrój geologiczny A–B, tabl. II, III). W pó³nocnej i wschodniej czêœci obszaru, gdzie ich mi¹¿szoœæ jest niewielka lub ich brak, uskoki wystêpuj¹ bezpoœrednio pod osadami czwartorzêdu: G³ówiew–Holendry Gadowskie; w rejonie Mod³y czy sieæ uskoków miêdzy Zarzewkiem a Barczyg³owem. Zrzuty wynosz¹ tu od kilkunastu do 20–30 m. W rejonie „rowu Piaski” zrzuty osi¹gaj¹ 40–50 m, a nawet wiêcej, zw³aszcza w po³udniowej czêœci rowu ko³o Jaroszewic i Zosinek (otw. 156, 157). Zasadnicza strefa „rowu Piaski” ma przebieg NW–SE: Zosinki–Jaroszewice–B³onice–Piaski–Bo¿atki. W pó³nocnej czêœci rowu pojawiaj¹ siê strefy dyslokacji o kierunku prostopad³ym do zasadniczego — SW–NE na linii Biskupice–B³onice–Kuchary Koœcielne. Strefia „rowu Piaski” wype³niona jest najbardziej mi¹¿szymi seriami utworów paleogeñsko-neogeñskich. Wystêpuj¹ równie¿ rejony (Jaroszewice, Kuchary Borowe, Bo¿atki), gdzie utwory paleogenu, neogenu i czwartorzêdu s¹ zaburzone glacitektonicznie. S¹ to g³ównie zaburzenia polegaj¹ce na wy- ciœniêciu ilastych osadów neogeñskich ku górze w postaci fa³dów lub diapirów. Niekiedy utwory neogenu wystêpuj¹ w postaci kier lub porwaków w utworach plejstoceñskich.

25 Na pó³noc od Rychwa³u w powierzchni podczwartorzêdowej rozci¹ga siê rozleg³a depresja, w której brak utworów miocenu. Zapewne ma ona charakter tektoniczny — od pó³nocnego wschodu ogranicza j¹ wy¿ej wspomniany uskok G³ówiew–Holendry Gadowskie. Du¿a mi¹¿szoœæ osadów czwartorzêdowych (zlodowaceñ œrodkowopolskich) na obszarze depresji mo¿e œwiadczyæ o tym, ¿e powsta³a ona (zosta³a pog³êbiona) w okresie wzmo¿onej aktywnoœci tektonicznej w czwartorzêdzie. Doliny rzek: Powy (wschodnia czêœci obszaru), Czarnej Strugi (czêœci zachodnia) oraz dolina Praprosny maj¹ ewidentnie za³o¿enia tektoniczne w g³êbszym pod³o¿u.

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

W kredzie górnej obszar arkusza Rychwa³ pokrywa³o morze, co dokumentuj¹ powsta³e wtedy pok³ady margli z przewarstwieniami wapieni, opok i piaskowców (tab. 2). Na prze³omie kredy i paleogenu zasadniczy wp³yw mia³y ruchy tektoniczne fazy laramijskiej, które spowodowa³y powstanie elewacji koniñskiej z systemem dyslokacji i uskoków o kierunku NW–SE (faza sawska) i zapocz¹tko- wa³y tworzenie siê „rowu Piaski”. We wczesnym paleogenie obszar podlega³ procesom denudacji — powstawa³y zwietrzeliny paleo- geñskie. W eocenie i oligocenie zdarza³y siê krótkotrwa³e ingresje, o czym mo¿e œwiadczyæ obecnoœæ osadów z tego okresu w otworze kartograficznym Rychwa³ (otw. 141) oraz osadów oligoceñskich stwier- dzonych w wielu otworach, m.in. w okolicach Rzgowa, Kuchar i Jaroszewic. Trwaj¹ce w tym okresie intensywne ruchy pionowe spowodowa³y powstanie dyslokacji i uskoków o kierunku SW–NE (zapadanie w strefie rowu i wypiêtrzanie wschodniej i pó³nocnej czêœci obszaru). Podobne procesy, byæ mo¿e ze zmienn¹ intensywnoœci¹, przebiega³y w miocenie. W okolicach Piasków, w p³ytkich œródl¹dowych zbiornikach akumulowane by³y piaski i wêgiel brunatny, tworz¹ce dwie grupy pok³adów: II (³u¿yck¹) w po³udniowej czêœci rowu (rejon Jaroszewice–Zosinki; otw. 188) i I (œrodkowopolsk¹) w pó³nocnej czêœci rowu. Obszary wynoszone podlega³y procesom denudacji. W mio-pliocenie osadza³y siê mu³ki oraz i³y szare i pstre. Pod koniec neogenu i w pocz¹tkowym okresie czwartorzêdu prawdopodobnie mia³a miejsce ko- lejna faza ruchów wznosz¹cych i wzmo¿ona erozja, gdy¿ brak jest w wielu rejonach badanego obszaru osadów mio-pliocenu i najstarszych ogniw plejstocenu: plejstocenu dolnego, zlodowaceñ najstarszych i interglacja³u augustowskiego. W okresie zlodowaceñ po³udniowopolskich dosz³o do transgresji (dwu- lub trzykrotnej) l¹dolodu, które pozostawi³y po sobie gliny zwa³owe, piaski i ¿wiry wodnolodowcowe oraz osady zastoiskowe. Mia³y wówczas prawdopodobnie miejsce pierwsze zaburzenia glacitektoniczne. W interglacjale mazowieckim, po ust¹pieniu ostatniego l¹dolodu zlodowaceñ po³udniowopolskich, nasili³y siê ruchy wznosz¹ce fazy mazowieckiej. Wzmog³y siê procesy denudacji — w po³udniowej i zachodniej czêœci obszaru powsta³y doliny kopalne. W dolinach mia³a miejsce akumulacja osadów rzecznych.

26 Tabela 2 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geologiczne Piêtro (opis litologiczny) System Oddzia³ Podpiêtro Torfy — Q Akumulacja organiczna th Namu³y den dolinnych — f Q n h Akumulacja mineralna i organiczna Namu³y, mu³ki i piaski zag³êbieñ bezodp³ywowych — li Q n h rzeczna, korytowa, powodziowa oraz zbiornikowa Piaski humusowe — Q phh f Holocen I³y i mu³ki z domieszk¹ piasków (mady) rzeczne — Q ma h Piaski rzeczne tarasów zalewowych 0,0–1,5 m n.p. rzeki Akumulacja rzeczna — f Q t p h Piaski eoliczne — e Q p Akumulacja eoliczna Piaski eoliczne w wydmach — e w p Q Mu³ki i piaski, miejscami ¿wiry, zwietrzelinowe (eluwialne) Wietrzenie glin zwa³owych — z mp Q Piaski deluwialne — d Q Rozmywanie osadów na stokach p i akumulacja u podnó¿y Erozja Piaski i mu³ki jeziorne — li QB Akumulacja jeziorna p p4 Piaski, miejscami mu³ki, rzeczne tarasów nadzalewowych 2,0–4,0 m n.p. rzeki — f QBtIII Akumulacja rzeczna p p4 Piaski i mu³ki, miejscami ¿wiry, rzeczno-wodnolodowcowe (pradolinne) tarasów nadzalewowych 10,0–15,0 m n.p. rzeki pó³nocnopolskie — f-fg QBtII p p4 Akumulacja i erozja rzeczna i wodnolodowcowa Piaski i mu³ki rzeczno-wodnolodowcowe (pradolinne) tara- f-fg BtI Zlodowacenie Wis³y sów nadzalewowych 15,0–20,0 m n.p. rzeki — Q p p4

Zlodowacenia fg B Piaski, miejscami mu³ki i ¿wiry, wodnolodowcowe — Q Akumulacja wodnolodowcowa p p4 g B Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa gzw p4

Torfy i namu³y — Q 34– tp Akumulacja organiczna i mineralna li jeziorna Interglacja³ Mu³ki jeziorne i gytie — Q 34– eemski mgy p Piaski rzeczne — f Q Akumulacja rzeczna p p34– Denudacja na wysoczyŸnie Erozja

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) — fg QW Akumulacja przez wody p¿2 p3 lodowcowe I³y, mu³ki i piaski zastoiskowe — b QW Akumulacja w lokalnych Czwartorzêd im p3 zastoiskach Mu³ki i piaski, miejscami ¿wiry, tarasów kemowych — tk QW Akumulacja przez wody lodowco- mp p3 we miêdzy bry³ami martwego lodu Piaski i ¿wiry, miejscami g³azy, moren czo³owych — gc QW Akumulacja lodowcowa p¿ p3 g W Plejstocen Piaski i ¿wiry lodowcowe — Q p¿ p3 Gliny py³owate z przewarstwieniami piasków, wodno- Akumulacja lodowcowa — nasu- fgg W morenowe — Q 3 niêcie l¹dolodu na ca³y obszar gpy p i póŸniejsze wytopienie Gliny zwa³owe — g QW gzw p3 Zlodowacenie Warty

Zlodowacenia œrodkowopolskie Procesy glacitektoniczne w okre- fg W sie transgresji l¹dolodu Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) — Q 3 Akumulacja przez wody p¿1 p lodowcowe Denudacja

27 cd. tabeli 2

I³y i mu³ki zastoiskowe — b QO Akumulacja zastoiskowa w cza- im p3 sie recesji l¹dolodu Akumulacja lodowcowa — nasu- Gliny zwa³owe — g QO niêcie l¹dolodu na ca³y obszar i gzw p3

Odry póŸniejsze wytopienie. Procesy glacitektoniczne Zlodowacenia Zlodowacenie œrodkowopolskie Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fg QO Akumulacja przez wody p¿ p3 lodowcowe Piaski rzeczne — f Q Erozja i akumulacja rzeczna p p23– Interglacja³ wielki ¯wiry i g³azy rezydualne — r Q Denudacja ¿g³ p23– Ruchy wznosz¹ce I³y i mu³ki zastoiskowe — b Q Akumulacja zastoiskowa w cza- Plejstocen im p2 sie recesji l¹dolodu g Akumulacja lodowcowa — nasu-

Czwartorzêd Gliny zwa³owe — Q gzw p2 niêcie l¹dolodu na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie. Procesy glacitektoniczne

Zlodowacenia fg po³udniowopolskie Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q Akumulacja przez wody p¿ p2 lodowcowe I³y, mu³ki i piaski miocenu œrodkowego i górnego jako kry w utworach plejstoceñskich — Q Procesy glacitektoniczne Mp2+3 Ruchy wznosz¹ce. Denudacja

I³y i mu³ki, miejscami piaski — im MPl Mio- -pliocen

I³y, mu³ki i piaski, miejscami piaski z py³em i wk³adkami Akumulacja w zbiorniku Miocen œrodkowy + górny œródl¹dowym wêgla brunatnego oraz wêgiel brunatny — impM 2+ 3 Neogen

Miocen Miocen œrodkowy I³y, wêgiel brunatny, piaski i piaskowce — iwbr M 2

Piaski, miejscami mu³ki — p Ol

Oligocen Akumulacja w p³ytkich zbiornikach morskich

Piaski, miejscami mu³ki — p E Eocen

Denudacja. Akumulacja l¹dowa Paleogen I³y i mu³ki, miejscami i³owce i mu³owce — im Pg Ruchy tektoniczne. Powstanie elewacji koniñskiej Mastrycht Margle, miejscami wapienie — meCr m

Kampan Margle, miejscami mu³owce, piaskowce i opoki — meCr cp Akumulacja morska facji marglistej Margle, miejscami wapienie i opoki — Cr Kreda górna Koniak + santon me cn + st Kreda

W czasie zlodowaceñ œrodkowopolskich l¹dolód skandynawski dwukrotnie wkroczy³ na badany obszar (zlodowacenia Odry i Warty), pozostawiaj¹c po sobie dwa poziomy glin zwa³owych z osadami wodnolodowcowymi i zastoiskowymi. Dochodzi³o prawdopodobnie do kolejnych zaburzeñ glacitektonicznych, które stwierdzone zosta³y m. in. w otworach 46, 61 i 157 (przekrój geologiczny A–B; tabl. II, III), gdzie osady miocenu wystêpuj¹ na przemian z czwartorzêdowymi w kilkukrotnych sekwencjach. Wkroczenie l¹dolodu zlodowacenia Warty i akumulacja osadów — glin zwa³owych, piasków i ¿wirów lodowcowych i wodnolodowcowych, pagórków moren czo³owych i tarasów kemowych, w zasadniczym stopniu ukszta³towa³y podstawowe zrêby wspó³czesnej rzeŸby.

28 Pod koniec zlodowacenia Warty i w interglacjale eemskim, przy trwaj¹cych na wysoczyŸnie procesach denudacyjnych, organizowa³a siê sieæ rzeczna: doliny Powy, Czarnej Strugi i Warty, odtwarzaj¹c kopalne doliny. Na skutek erozji usuniête zosta³y kilkunastometrowej mi¹¿szoœci osady, zachodzi³a akumulacja piasków. W wyniku wytapiania siê bry³ martwego lodu powsta³y oczka polodowcowe (stanowiska: Posada-Gopla, punkty dok. 2–4 i Kr¹gola, punkty dok. 6, 7), które wype³niane by³y osadami mineralno-organicznymi i organicznymi. L¹dolód zlodowacenia Wis³y przekroczy³ pradolinê warszawsko-berliñsk¹ bezpoœrednio na za- chód od obszaru arkusza Rychwa³. Niewielk¹ powierzchniê glin tego zlodowacenia wyznaczono na pó³nocno-zachodnim skraju obszaru arkusza, na zachód od Czarnej Strugi, ze wzglêdu na styk z arkuszem Tr¹bczyn (Rotnicki i in., 2005). Po ust¹pieniu l¹dolodu w dolinach zaznaczy³a siê erozja oraz akumulacja. Powsta³y tarasy pradolinne i rzeczne nadzalewowe. Oczka polodowcowe zosta³y wype³nione piaskami i mu³kami jeziornymi. Gdy Prosna utworzy³a nowe koryto na odcinku Kalisz–Ma- cew–Jastrzêbniki (oko³o 23 000 lat BP), odp³yw w starej dolinie Prosny (w po³udniowej czêœci obszaru) zosta³ zahamowany i powsta³o rozleg³e jeziorzysko, po którym pozosta³y piaski i mu³ki jeziorne. Na wysoczyznach wietrzeniu ulega³y gliny zwa³owe, w strefach dolin rozwija³y siê boczne suche dolinki, wype³niane deluwiami, a na stokach tworzy³y siê osady stokowe. W koñcu tego okresu zaczê³y tworzyæ siê wydmy i pokrywy eoliczne. Procesy eoliczne trwaj¹ równie¿ w holocenie. W holocenie zmieni³ siê charakter procesów geologicznych. Rozwój roœlinnoœci ograniczy³ de- nudacjê na wysoczyŸnie. Zag³êbienia bezodp³ywowe zosta³y wype³nione osadami mineralno-organicznymi. W dolinach akumulowane by³y piaski, namu³y, mady i torfy. W okresie tym zaznacza siê wyraŸnie dzia³alnoœæ cz³owieka.

IV. PODSUMOWANIE

W efekcie prac terenowych, kameralnych i nowych badañ specjalistycznych, maj¹cych na celu opracowanie arkusza Rychwa³ Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, uzyskano szereg nowych danych geologicznych. W zwi¹zku z pod³o¿em podczwartorzêdowym: — w odniesieniu do poprzednich opracowañ (Ciuk, 1980; £yczewska, Po¿aryski, 1948), na szkicu geologicznym odkrytym (tabl. IV), uwzglêdniaj¹c profile kilkuset nowych otworów wykonanych w celu udokumentowania z³o¿a wêgla brunatnego „Piaski”, przedstawiono rzeŸbê powierzchni podczwartorzêdowej oraz strefy dyslokacji; — w otworze kartograficznym Rychwa³ (otw. 141) wyró¿niono, w oparciu o badania palinologiczne (Ziembiñska-Tworzyd³o, 1998) i litologiczno-petrograficzne (Balwierz, 1998), osady eocenu i oligocenu;

29 — w otworze kartograficznym Zosinki (otw. 188) nawiercono blisko 10-metrowy pok³ad wêgla brunatnego i w oparciu o badania palinologiczne (Ziembiñska-Tworzyd³o, 1998) ustalono, ¿e pocho- dzi on z II (³u¿yckiej) grupy pok³adów miocenu œrodkowego; — w oparciu o badania wykonane w celu udokumentowania z³o¿a wêgla brunatnego „Piaski” przyjêto, ¿e pok³ady wêgla w pó³nocnej czêœci tektonicznego „rowu Piaski” nale¿¹ do I (œrodkowo- polskiej) grupy pok³adów; — podczas prac terenowych wyznaczono kilka rejonów p³ytkiego wystêpowania utworów paleogeñsko-neogeñskich (rejon Jaszczurówka–Zarzewek oraz okolice Kuchar Borowych, G³ówiewa i Mod³y); — okreœlono rejony zaburzeñ glacitektonicznych, które stwierdzono m.in. w otworach 46, 61 i 157 (przekrój geologiczny A–B; tabl. II, III), gdzie osady neogenu wystêpuj¹ na przemian z czwarto- rzêdowymi w kilkukrotnych sekwencjach. W odniesieniu do czwartorzêdu: — znaleziono osady organiczne interglacja³u eemskiego (stanowiska: Posada-Gopla, punkty dok. 2–4 i Kr¹gola, punkty dok. 6, 7); osady z punktów dokumentacyjnych 2,6i7zbadano palinologicznie (Balwierz, 1999); — podczas prac terenowych, dok³adnie sonduj¹c miejsca wystêpowania utworów interglacja³u eemskiego, nie stwierdzono nigdzie osadów glacjalnych zlodowacenia Wis³y nad seri¹ interglacjaln¹. Wniosek z tego taki, ¿e w rejonie Kr¹gola–Posada-Gopla oraz dalej na po³udnie i zachód, na prawie ca³ym obszarze arkusza Rychwa³ nie stwierdzono osadów glacjalnych tego wieku, to znaczy, ¿e l¹do- lód zlodowacenia Wis³y tutaj nie dotar³, a gliny zlodowacenia Wis³y uwzglêdniono na mapie w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza, na zachód od Czarnej Strugi, wy³¹cznie ze wzglêdu na styk z arkuszem Tr¹bczyn (Rotnicki i in., 2005). — w oparciu o badania litologiczno-petrograficzne osadów z otworu kartograficznego Rychwa³ (otw. 141), wyró¿niono trzy poziomy glin zwa³owych i ustalono ich przynale¿noœæ stratygraficzn¹ (zlodowaceñ po³udniowopolskich, Odry i Warty); — w oparciu o badania litologiczno-petrograficzne osadów z otworu kartograficznego Zosinki (otw. 188) rozpoziomowano serie piasków wodnolodowcowych (zlodowaceñ œrodkowopolskich) i rzecznych (zlodowaceñ pó³nocnopolskich).

Opracowano Zak³ad Kartografii Geologicznej w Przedsiêbiorstwie Geologicznym Struktur P³ytkich POLGEOL SA w £odzi Pañstwowego Instytutu Geologicznego Pañstwowego Instytutu Badawczego w Warszawie £ódŸ, 1999 r.

30 LITERATURA

Balwierz J., 1998 — Badania litologiczno-petrograficzne osadów kenozoicznych. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Rychwa³. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Balwierz Z., 1999 — Wyniki analizy py³kowej osadu ze stanowisk: Kr¹gola s. 390, Kr¹gola s. 399, Posada-Gopla s. 443a dla Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Rychwa³. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Baraniecka M. D., 1980 — Geneza elementów wklês³ych powierzchni pod³o¿a czwartorzêdu na obszarze wa³u kujawskiego i niecki warszawskiej. Biul. Inst. Geol., 322. Baraniecka M. D., 1984 — Ni¿ Polski i wy¿yny œrodkowopolskie. Zlodowacenie œrodkowopolskie. W: Budowa geologiczna Polski. 36. Stratygrafia. Czwartorzêd. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Baraniecka M. D., 1989 — Zasiêg l¹dolodu ba³tyckiego w œwietle stanowisk osadów eemskich na Kujawach. Geol. Morza, 4. Ossolineum, Wroc³aw. Bartkowski T., 1967 — O formach strefy marginalnej na Nizinie Wielkopolskiej. Pr. Komis. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, 7,1. Biedrowski Z., Stankowski W., 1991 — Konin S: piaski trzeciorzêdowe pod vistuliañskimi glinami moreno- wymi. Przew. 62. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Poznañ. B³aszczyk J., 1997 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Krotoszyn (619). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Boniecki K., Jeziorski J., 2000 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Skal- mierzyce (621). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Borowiec I., Trzeciak P., 1999 — Wyniki badañ metod¹ 14C wieku 6 prób z miejscowoœci Posada-Gopla, Kr¹gola, Tomaszew, G³ówiew, Rychwa³ na ark. Rychwa³ Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Borówko-D³u¿akowa Z., 1967 — Badania paleobotaniczne osadów m³odoplejstoceñskich (Brörup) w Koni- nie-Marantowie. Pr. Inst. Geol., 48. Cieœliñski S., Jaskowiak M., 1973—Kreda górna. Niecka mogileñsko-³ódzka. W: Budowa geologiczna Polski. 1. 2. Inst. Geol., Warszawa. Ciuk E., 1970 — Schematy litostratygraficzne trzeciorzêdu Ni¿u Polskiego. Kwart. Geol., 14,4. Ciuk E., 1980 — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Konin, wyd. B. Wyd. Geol., Warszawa. Ciuk E., 1991—Trzeciorzêd po³udniowej skarpy pradoliny Warty miêdzy Koninem, Wilkowem, BrzeŸnem, ¯ychlinem. Prz. Geol., 39, 7–8. Ciuk E., Mañkowska A., 1981 — Objaœnienia do Mapy geologicznej Polski 1:200 000, ark. Konin. Inst. Geol., Warszawa. Czarnik J., 1972 — Paleogeografia okolic Turka w górnym trzeciorzêdzie i plejstocenie. Stud. Geol. Pol., 40. D¹browski S., 1985 — Dolina kopalna z interglacja³u mazowieckiego w Wielkopolsce œrodkowej. Biul. Inst. Geol., 348. Domos³awska-Baraniecka M. D., 1969a — Zasiêg zlodowacenia a pradolina pod Ko³em. Przew. 41. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Konin. Inst. Geol., Warszawa.

31 Domos³awska-Baraniecka M. D., 1969b — Ze stratygrafii i rozwoju czwartorzêdu Po³udniowych Kujaw. Przew. 41. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Konin. Inst. Geol., Warszawa. Domos³awska-Baraniecka M. D., 1971 — Staroczwartorzêdowe rowy tektoniczne i ich osady. Kwart. Geol., 15,2. Dziewiñska L., 1988 — Mapa grawimetryczno-sejsmicznych elementów strukturalnych kompleksu cechsztyñsko- -mezozoicznego na obszarze wa³u pomorsko-kujawskiego i obszarów przyleg³ych. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Galon R., 1957 — Zagadnienie ostatniego zlodowacenia w Polsce. Kosmos,3. Galon R., (red.), 1968 — Ostatnie zlodowacenie skandynawskie w Polsce. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74. PWN, Warszawa. Gogo³ek W., Mañkowska A., 1989 — Zlodowacenie pó³nocnopolskie Wysoczyzny Tureckiej w œwietle nowych danych. Kwart. Geol., 33, 3/4. Grabowska I., 1981 — Wyniki badañ palinologicznych dwóch prób z wiercenia Lisiec Wielki. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Konin. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Graniczny M., Doktór S., Kucharski R., 1995 — Sprawozdanie z opracowania mapy liniowych elemen- tów strukturalnych Polski w skali 1:200 000 i 1:500 000 na podstawie kompleksowej analizy komputerowej zdjêæ geofizycznych i teledetekcyjnych. SEGI PBG, Warszawa. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Halicki B., 1950 — Z zagadnieñ stratygrafii plejstocenu na Ni¿u Europejskim. Acta Geol. Pol., 1,2. Horn T. (red.), Karnkowski P., 1973 — Ropo- i gazonoœnoœæ synklinorium mogileñsko-³ódzkiego na tle budowy geologicznej. W: Atlas geostrukturalny i naftowy, 1:200 000. 3. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Zjedn. Górn. Naft., Warszawa. Jagodziñska B., Kalitiuk R., 1996 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Rychwa³. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Janczyk-Kopikowa Z., 1965 — Flora interglacja³u eemskiego w Kaliskiej ko³o Chodcza na Kujawach. Biul. Inst. Geol., 187. Jaskowiak-Schoeneichowa M., 1972 — Kreda górna w niecce mogileñsko-³ódzkiej. Kwart. Geol., 16,2. Jewtuchowicz S., 1967 — Geneza pradoliny warszawsko-berliñskiej miêdzy Nerem a Moszczenic¹. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 62. Kasiñski J. R., 1984 — Tektonika synsedymentacyjna jako czynnik warunkuj¹cy sedymentacjê formacji brunatno- wêglowej w zapadliskach tektonicznych na obszarze zachodniej Polski. Prz. Geol., 32,5. Kasiñski J. R., Dyl¹g J., Królikowski C., Pi¹tkowska A., Saternus A., Twarogowski J., 1996 — Ocena mo¿liwoœci dalszych poszukiwañ z³ó¿ wêgla brunatnego w rejonie koniñskim. Zad. 1. Analiza zdjêæ satelitarnych, zdjêcie grawimetryczne i materia³y geologiczne. Arch. KWB „Konin”, Konin. Klatkowa H., 1990 — Wystêpowanie eemskich osadów organicznych i uwagi o paleomorfologii u schy³ku warty i podczas eemu. Acta Geogr. Lodz., 61. K³ysz P., 1981a — Uwagi na temat stratygrafii plejstocenu obszaru miêdzy Koninem, Ko³em i Turkiem. Bad. Fizjogr. nad Polsk¹ Zach., 33. K³ysz P., 1981b — Morfogeneza zespo³u form marginalnych miêdzy Koninem Ko³em a Turkiem. Ser. Geogr. UAM, 23. K³ysz P., Stankowski W., 1986 — Organiczna seria okresu riss/würm ze stanowiska W³adys³awów ko³o Turka. Bad. Fizjogr. nad Polsk¹ Zach., 36. Kondracki J., 2002 — Geografia fizyczna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

32 Konieczny S., 1961 — Limit of the Baltic Glaciation between Gniezno and Konin. Guide-Book of excursion: from the Baltic to the Tatras. 1. North Poland. INQUA 6th Congress, Poland. Kozydra Z., Skompski S., 1995 — Unikalne stanowisko interglacja³u eemskiego w Ruszkówku na Pojezierzu Kujawskim. Prz. Geol., 43,7. Kozydra Z., Skompski S., 1996 — Osady miêdzymorenowe w okolicy Mikorzyna na WysoczyŸnie Koniñskiej. Prz. Geol., 44, 9. Krajewski K., 1977 — PóŸnoplejstoceñskie i holoceñskie procesy wydmotwórcze w pradolinie warszawsko-berliñ- skiej w wid³ach Warty i Neru. Acta Geogr. Lodz., 39. Krygowski B., 1952 — Zagadnienie czwartorzêdu i pod³o¿a œrodkowej czêœci Niziny Wielkopolskiej. Biul. Inst. Geol., 66. Lencewicz S., 1927 — Dyluwium i morfologia œrodkowego Powiœla. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 2,2. £yczewska J., 1948 — Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski 1:300 000, ark. P³ock, wyd. A. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. £yczewska J., 1977 — Dynamika frontalna l¹dolodu ba³tyckiego w okolicy Ko³a nad Wart¹. Stud. Geol. Pol., 52. £yczewska J., Po¿aryski W., 1948 — Przegl¹dowa mapa geologiczna Polski 1: 300 000, ark. P³ock, wyd. B. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Machowiak W., 2004 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. S³upca (511). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Machowiak W., 2005 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. S³upca (511). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Majdanowski S., 1948—Granica zlodowacenia ba³tyckiego na Ni¿u Europejskim w œwietle zasiêgu rynien jeziornych. Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, 2,1. Manikowska B., 1985 — O glebach kopalnych, stratygrafii i litologii wydm Polski œrodkowej. Acta Geogr. Lodz., 52. Mañkowska A., 1980 — Mapa geologiczna Polski 1: 200 000, ark. Konin, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. Mañkowska A., 1981 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Tuliszków (549). Inst. Geol., Warszawa. Mañkowska A., 1983 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Tuliszków (549). Inst. Geol., Warszawa. Mañkowska A., 1985 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Kotwasice (586). Inst. Geol., Warszawa. Mañkowska A., Gogo³ek W., 1988 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Kotwasice (586). Inst. Geol., Warszawa. Marek S., 1977 — Budowa geologiczna wschodniej czêœci niecki mogileñsko-³ódzkiej (strefa Gop³o–Ponêtów–Pabia- nice). Pr. Inst. Geol., 80. Marek S., Znosko J., 1972 — Tektonika Kujaw. Kwart. Geol., 16,1. Miko³ajski J., 1927 — O powstaniu tzw. pradoliny warszawsko-berliñskiej. Bad. Geogr. nad Polsk¹ Pó³n.-Zach., 2–3. Mojski J. E., 1968 — Zarys stratygrafii zlodowacenia pó³nocnopolskiego (ba³tyckiego) w pó³nocnej i œrodkowej czêœci Polski. W: Ostatnie zlodowacenie skandynawskie w Polsce. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74. PWN, Warszawa. Noryœkiewicz B., 1999 — Palynology of biogenic sediments of the Eemian Interglacial at Krzy¿ówki near Ko³o, central Poland. Geol. Quart., 43,1. Nowacki K., 1995 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. D¹bie (551). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

33 Nowacki K., 1999 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Raszków (620). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Odrzywolska-Bieñkowa E., 1966 — O mikrofaunistycznej granicy eocenu i oligocenu na Kujawach. Kwart. Geol., 10,4. Piwocki M., 1991 — Geologia trzeciorzêdowych z³ó¿ wêgla brunatnego w rowach tektonicznych Wielkopolski. Przew. 62. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Poznañ. Piwocki M., Ziembiñska-Tworzyd³o M., 1995 — Litostratygrafia i poziomy sporowo- py³kowe neogenu na Ni¿u Polskim. Prz. Geol., 43, 11. Rotnicki K., 1963 — Zagadnienie zasiêgu stadia³ów leszczyñskiego i poznañskiego w po³udniowo-wschodniej czêœci Wysoczyzny GnieŸnieñskiej. Bad. Fizjogr. nad Polsk¹ Zach., 11. Rotnicki K., Borówka R. K., 1988 — Osady górnego plenivistulianu w dolinie dolnej Prosny pod Macewem a wiek maksymalnego zasiêgu ostatniego zlodowacenia podczas fazy leszczyñskiej. Bad. Fizjogr. nad Polsk¹ Zach., 40. Rotnicki K., Rotnicka J., M³ynarczyk Z., 2005 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Tr¹bczyn (547; wraz z Objaœnieniami). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Rutkowski E., 1967 — Czwartorzêd Wysoczyzny Pó³nocnokoniñskiej i jego pod³o¿e. Pr. Inst. Geol., 48. Skoczylas J., 1991 — Zarys rozwoju geologii w Wielkopolsce. Prz. Geol., 39, 7/8. Skompski S., 1980 — Fauna miêczaków ze stanowiska Kr¹gola na S od Konina (opracowanie specjalne dla ark. Tuliszków Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Stankowska A., Stankowski W., 1983 — Litostratygrafia i zasiêg fazy leszczyñskiej oraz fazy poznañskiej zlodowacenia Vistulian w okolicach Konina. Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, 101. Stankowski W., 1991 — Maliniec: wiek maksymalnego nasuniêcia l¹dolodu vistuliañskiego. Przew. 62. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Poznañ. Stankowski W., Krzyszkowski D., 1991 — Stratygrafia czwartorzêdu okolic Konina. W: Przemiany œrodo- wiska geograficznego obszaru Konin–Turek. Inst. Bad. Czwart. UAM, Poznañ. Stankowski W., Biedrowski Z., Stankowska A., Ko³odziej G., Widera M., Wilkosz P., 1995 — Litologia i stratygrafia kenozoiku okolic Konina. Prz. Geol., 43, 7. Sza³amacha B., 1998 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Jaraczewo (582). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Sza³amacha G., 1997 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Ko³o (514; wraz z Objaœnieniami). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Sza³amacha G., 1998 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Jarocin (583). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Sza³amacha G., 2003 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Pleszew (584). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Sza³amacha G., 2004 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Pleszew (584). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Sza³amacha G., Skompski S., 1999 — Biogenic sediments of the Eemian Interglacial at Krzy¿ówki near Ko³o, central Poland. Geol. Quart., 43,1. Tarkowski R., 1998 — Badania mikropaleontologiczne prób z arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000: Sobota, Pleszew Rychwa³, Pi¹tek oraz ich interpretacja stratygraficzna. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

34 Tobolski K., 1991 — Biostratygrafia i paleoekologia interglacja³u eemskiego i zlodowacenia Wis³y regionu koniñ- skiego. W: Przemiany œrodowiska geograficznego obszaru Konin–Turek. Inst. Bad. Czwart. UAM, Poznañ. Trzmiel B., 1996a — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Turek (550). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Trzmiel B., 1996b — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Turek (550). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Trzmiel B., 1997 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Stawiszyn (585). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Trzmiel B., 1998 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Stawiszyn (585). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Widera M., 1998 — Ewolucja paleomorfologiczna i paleotektoniczna elewacji koniñskiej. UAM Geologos,3. Witkowska B., Biernat S., 1985 — Mapa hydrogeologiczna Polski 1:200 000, ark. Konin. Inst. Geol., Warszawa. Witkowska B., Biernat S., 1989 — Objaœnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski 1:200 000, ark. Konin. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Ziembiñska-Tworzyd³o M., 1998 — Ekspertyzy palinologiczne próbek z otworów kartograficznych Zosinki i Rychwa³. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Znosko J., 1969 — Geologia Kujaw i wschodniej Wielkopolski. Przew. 41. Zjazdu Pol. Tow. Geol., Konin. Inst. Geol., Warszawa.

35 18o 00’ 18o 15’ Tablica I o o 52 52 Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 10’ 10’ Ark. Rychwał (548) Modła Rzgów

P SZKIC GEOMORFOLOGICZNY II Skala 1:100 000

I Formy lodowcowe Formy denudacyjne r r Lisiec Wysoczyzna morenowa płaska o Równiny denudacyjne (wysokości względne do 2 m, nachylenie do 2 ) Główiew P II Wysoczyzna morenowa falista o Ostańce Piaski (wysokości względne 2–5 m, nachylenie około 5 )

Moreny czołowe akumulacyjne Długie stoki

P Formy wodnolodowcowe Drobne zagłębienia o różnej genezie P

Równiny sandrowe i wodnolodowcowe w ogólności Formy jeziorne PŻ

Tarasy kemowe r Równiny jeziorne P P Tarasy pradolinne: Formy utworzone przez roślinność I II I — akumulacyjne i erozyjne; II — akumulacyjne

Zagłębienia powstałe po martwym lodzie Równiny torfowe P

Formy eoliczne Formy antropogeniczne Łagiewniki RYCHWAŁ PŻ Powa I Wydmy Piaskownie(P), piaskownie -żwirownie (PŻ) Czarna Struga P

Równiny piasków przewianych Nasypy

Zagłębienia deflacyjne Wysypiska odpadów komunalnych

Grodziec Formy rzeczne

Dna dolin rzecznych Opracował: K. NOWACKI

I Czarna Struga Tarasy akumulacyjne w dolinach rzecznych

I Starorzecza

a b Krawędzie i stoki: a — wysoczyzny, b — tarasów Dolinki, parowy, młode rozcięcia erozyjne I Bawół lub dolinki w ogólności, nierozdzielone 52o 52o 00’ 00’ 18o 00’ 18o 15’

012345km Copyright by Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009 Tablica II Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 Ark. Rychwał (548)

PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY C–D

C D

W NE

Biskupice Bożatki Grabienice Jaszczurówka

Otw. 113 Otw. 82 Otw. 59 Otw. 61 Otw. 65 Otw. 31 Otw. 32 Otw. 2 Otw. 60

m n.p.m. m n.p.m.

7 3 20 7 100 Czarna Struga 7 100 8 20 7 8 20 7 20 10 20 20 9 2 20 7 6 24 90 5 4 3 90 6 21 28 26 6 26 80 80 6 27 36 38 27 28 27 12 27 14 70 29 70 29 27 38 38 29 30 29 19 38 60 60 30 30 34 40 34 34 44 50 42 40 50 38 42 34 40 42 40 31 44 44 30 38 38 30 42 20 20 32 44 10 45 10 012km 0 0

Objaśnienia jak na tablicy III Opracował: K. NOWACKI

Copyright by Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009 Tablica III Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 Ark. Rychwał (548)

PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY E–F

E F

S NE

Grądy Nowe Jaroszewice Rychwał Główiew Modła Krągola

Otw. 192 Otw. 178 Otw. 157 Otw. 141 Otw. 102 Otw. 79 Otw. 81 5 Otw. 53 7 Otw. 156 Otw. 103

m n.p.m. Powa m n.p.m. Czarna Struga 24 9 7 20 12 7 7 7 20 4670+-140 lat BP 110 6 6 6 3 7 24 18 15 17 110 20 20 24 26 1 3 11 6 11 26 20 11 20 6 24 26 26 26 20 100 6 12 20 26 9 26 9 6 9 6 100 20 27 26 26 27 29 90 14 27 19 90 37 30 28 29 12 27 38 29 80 30 80 29 27 29 43 42 38 70 70 35 33 43 60 30 34 60 38 35 30 38 42 43 50 42 50 38 40 42 44 40 31 40 44 42 41 30 40 42 30 38 44 20 44 20 42 10 45 40 10 0 0 44 -10 0 0,5 1 2 3 km -10 44 -20 -20

z f fg O 1— t Qh 9— mpQ 19 — p Qp3-4 30 — pżQp3 38 — impM2+3 Torfy Piaski Mułowce f d fg W f 2— nQh 10 — pQ 20 — pż2Qp3 31 — pQp2-3 40 — pOl Gytie Żwiry Piaskowce li li B b W r 3— nQh 11 — mpQp4 21 — imQp3 32 — żgł Qp2-3 41 — pmE Namuły Gliny zwałowe Opoki f B tIII g W b 4— phQh 12 — pQp4 24 — pżQp3 33 — imQp2 42 — imPg Iły Głazy Wapienie f f-fg BtI g W g 5— maQh 14 — pQp4 26 — gzw Qp3 34 — gzw Qp2 43 — meCrm Mułki Iłowce Margle f fg B fg W fg 6— pQh 15 — pQp4 27 — pż1Qp3 35 — pżQp2 44 — meCr cp e b O Uwaga:pozostałe objaśnienia jak na mapie geologicznej 7— Q 17 — Q 3-4 28 — Q 3 36 — Q 45 — Cr p t p im p M2+3 p me cn+st e w li g O 8— pQ 18 — mgyQp3-4 29 — gzw Qp3 37 — imMPI Opracował: K. NOWACKI

Copyright by Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2009 18o 00’ B 18o 15’ Tablica IV 52o 52o D M2+3 Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000 10’ Crm F 10’ Pg Ark. Rychwał (548) Crcp Modła Rzgów Pg M 2+3 SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY Pg Cr cp Ol Cr Cr Pg m m Skala 1:100 000

MPI Crcn+st 60 MPI Iły i mułki, miejscami piaski MIO-PLIOCEN 76,8 M2+3 Ol Pg Lisiec Iły, mułki i piaski, miejscami piaski z pyłem i wkładkami Pg M MIOCEN 2+3 węgle brunatnego oraz węgiel brunatny ŚRODKOWY+GÓRNY Piaski

MIOCEN Główiew NEOGEN M Iły, węgiel brunatny, piaski i piaskowce MIOCEN 2 ŚRODKOWY Pg OLIGOCEN OI Piaski, miejscami mułki

Crcn+st Pg Iły i mułki, miejscami iłowce i mułowce M2+3 M2+3 PALEOGEN Crm Margle, miejscami wapienie MASTRYCHT MPI Ol Crcp Margle, miejscami mułowce, piaskowce i opoki KAMPAN

C KREDA KONIAK+SANTON KREDA GÓRNA Cr Margle, miejscami wapienie i opoki Ol cn+st MPI M2+3 Crm Granice geologiczne RYCHWAŁ Łagiewniki Powa 130 Izohipsy stropu utworów podczwartorzędowych w m n.p.m.

Czarna Struga Uskoki przypuszczalne MPI M2+3 2 Wybrane otwory wiertnicze z numeracją według mapy geologicznej 87,0 (liczba oznacza wysokość stropu utworów starszych od czwartorzędu MPI lub rzędną zakończenia otworu w utworach czwartorzędowych, w m n.p.m.)

M B Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej Grodziec 2 A

D C Linie przekrojów geologicznych załączonych w tekście

M2+3 Opracował: K. NOWACKI MPI MPI Bawół

o o 52 Cr Crcp 52 00’ cn+st A 00’ 18o 00’ E 18o 15’