Agentschap Plantentuin Meise Jaarverslag Rapport Annuel Annual Report 2017

Agentschap Plantentuin Meise Jaarverslag Rapport annuel Annual report 2017

4 – 5 Voorwoord Avant-propos Foreword

6 – 7 Inleiding Introduction Introduction

9 – 24 Biodiversiteit ontdekken en optekenen Découvrir et inventorier la biodiversité Discovering and recording biodiversity

25 – 33 Ecosystemen begrijpen Comprendre les écosystèmes Understanding ecosystems

34 – 46 Plantendiversiteit veiligstellen Préserver le monde végétal Safeguarding plant life

47 – 62 Ons patrimonium valoriseren Valoriser notre patrimoine Bringing our heritage to life

63 – 74 Taxonomie voor de toekomst Taxonomie pour le futur Taxonomy for the future

75 – 88 99 – 104 Inspireren en informeren Organisatie Inspirer et informer Organisation Inspiring and informing Organisation

89 – 98 105 – 125 Realiseren van state-of-the-art bezoekers- De Plantentuin in cijfers en onderzoeksinfrastructuur Le Jardin botanique en chiffres Développer une infrastructure de pointe Facts and figures pour les visiteurs et la recherche Realising state-of-the-art visitor and 126 – 131 research infrastructure Publicaties Publications Publications

132 – 134 Het Plantentuinteam L’équipe du Jardin The Garden’s team

135 – 139 Plantentuin Meise in een notendop Le Jardin botanique de Meise en quelques mots Meise Botanic Garden, a portrait Voorwoord

Moderne botanische tuinen moeten openstaan voor de bezoekers en beantwoorden aan hun vragen en verzuchtin- gen. Door de realisatie van het masterplan zal Plantentuin Meise in de volgende tien jaar grondig van uitzicht veranderen en zijn publiek gaandeweg steeds beter kunnen dienen.

Uit dit jaarverslag blijkt dat de eerste grote veranderingen in 2017 zichtbaar werden, maar de ontwikkelingen gaan in een snel tempo door. In 2018 en 2019 worden de twee ingangen vernieuwd, waarna ze zullen beantwoorden aan alle noden: verbeterde ticketverkoop, toiletten, plantentuinwinkel, bewegwijzering, een verbeterde uitleendienst voor rolstoelen, enz.

Van haar kant zal de overheid de komende jaren investeren in een betere be- reikbaarheid met het openbaar vervoer (nieuwe tramlijn) en zal de Plantentuin een aangepaste parking aanleggen.

Maar Plantentuin Meise investeert niet alleen in stenen. Omdat educatie en in- formatieverstrekking tot zijn hoofdop- drachten behoren, wordt in de volgende jaren de digitale toegankelijkheid tot de collecties verbeterd, komt er meer educatieve ’ruimte’ voor kinderen en studenten, wordt de horticultuurkennis beter gedeeld en gaat meer aandacht naar de milieubewustmaking van het publiek. Te- gelijkertijd zal de Plantentuin zich beter openstellen voor doelgroepen in de samenleving, bijvoorbeeld door de vrijwilligerswerking verder uit te bouwen, samen te werken met burgers van niet Europese origine en de toegankelijkheid te verbeteren voor personen met een handicap.

Het opwaarderen van de collecties staat centraal in de aanleg, in 2018, van een nieuwe rozentuin, waar de wilde rozen een belangrijke plaats zullen innemen. Wilde verwanten van onze cultuurplan- ten krijgen meer aandacht, waardoor de bezoeker op een duidelijke manier het Prof. Em. Jan Rammeloo belang van de ’Global Strategy for Plant Voorzitter raad van bestuur Conservation’ zal leren begrijpen en Président du conseil d’administration waarderen. Maar het publiek zal ook een President Board of Directors betere kijk krijgen op het wetenschappelijke werk in de zadenbank en de vermeerdering en uitbouw van gespeciali- 4 . seerde wetenschappelijke verzamelingen. Dit is een voorsmaakje van wat de komende jaren in de steigers staat. Wie geregeld de Tuin bezoekt, zal zich bewust zijn van de evolutie, maar ook via de website en via wetenschappelijke en vulgariserende publicaties zal informatie verstrekt worden. En natuurlijk ook via het jaarrapport. Avant-propos Foreword

Les jardins botaniques modernes se Modern botanic gardens have to be doivent d’être « accessibles » aux utili- ’OPEN’ to the public and invest in pub- sateurs et d’investir pour répondre aux lic needs. By developing its master plan, besoins du public. Le Jardin botanique Meise Botanic Garden is responding to de Meise intègre ces enjeux dans l’appli- these challenges, and within a decade it cation de son plan directeur et, d’ici une is likely that visitors will hardly recog- décennie, les visiteurs auront sans doute nise the Garden compared to its current bien du mal à reconnaître le Jardin par layout. rapport à son état actuel. In 2017 the first major developments Les premières réalisations d’envergure became visible, as you can read in this re- sont devenues apparentes en 2017, comme port. Over the coming years, the master vous pourrez le lire dans ce rapport, et la plan deployment will accelerate. In 2019 mise en œuvre du plan directeur va s’in- visitors will be welcomed at two new en- tensifier au cours des prochaines années. trances. These will improve on the cur- En 2019, les visiteurs seront accueillis via rent facilities, with modernised toilets, deux nouvelles entrées. Celles-ci ren- ticketing kiosks, a garden shop, orienta- dront les installations actuelles plus per- tion signage, and a wheel-chair service. formantes, avec des toilettes moderni- sées, des billetteries, une jardinerie, des In the coming years, local authorities panneaux d’orientation et une mise à dis- will improve public transport to the site. position de fauteuils roulants. A new, well connected tramline will have a Botanic Garden stop. Also, a well de- Prochainement, les pouvoirs locaux signed car park will expand accessibility vont améliorer la desserte du site par les to the Garden. transports en commun. Une nouvelle ligne de tram, bien connectée au réseau, As well as obvious changes in physical fera un arrêt au Jardin botanique. Par ail- infrastructure, we are working at many leurs, l’accès sera également facilité grâce other levels. Education and information à un parking bien conçu. sharing is a key role, so we will be improving electronic accessibility of collec- Parallèlement à ces changements dans tions, our learning spaces, children’s and l’infrastructure physique, nous travaillons students’ education, and sharing horticul- à beaucoup d’autres niveaux. L’éducation tural knowledge and raising public envi- et le partage de l’information occupent ronmental awareness. We will also be im- une place essentielle, c’est pourquoi nous proving our inclusivity, including working allons améliorer l’accès électronique à with volunteers, developing social inclu- nos collections, optimiser nos espaces sion for citizens of non-European origin, pédagogiques, intensifier la formation and increasing accessibility for people des enfants et des étudiants, partager nos with disabilities. connaissances en horticulture et renforcer la sensibilisation du public à l’envi- New collections will be displayed, in- ronnement. Nous veillerons à consolider cluding a completely new rose garden l’inclusivité, notamment en collaborant with an emphasis on wild roses. Wild rela- avec des bénévoles, en promouvant l’in- tives of cultivated plants will gain promi- clusion sociale pour les citoyens d’origine nence, and will be used to demonstrate extra-européenne, et en améliorant l’ac- the importance of the Global Strategy for cessibilité aux personnes handicapées. Plant Conservation to a wide audience. The scientific work in the seed bank will De nouvelles collections seront visibles, also be displayed, and the public will be dont un nouveau jardin où les rosiers sau- able to watch staff propagating the spe- vages seront à l’honneur. Une place de cialised scientific collections. choix sera réservée aux parents sauvages des plantes d’intérêt économique ; elles This is only a taste of the huge develop- permettront de montrer l’importance de ments that we are undertaking. See the la Stratégie mondiale pour la conserva- changes as they evolve by visiting the tion des plantes. Le travail scientifique Garden. To keep up-to-date with our dans la banque de graines sera également progress follow our website, the scien- exposé, et les visiteurs pourront observer tific and other publications that carry our le personnel procédant à la multiplication news, and, of course, the annual reports. 5 . des collections scientifiques spécialisées.

Ce qui précède ne donne qu’un bref aperçu des projets considérables dans lesquels nous sommes engagés. Venez visiter le Jardin pour voir l’évolution des transformations. Pour rester au courant de notre état d’avancement, suivez-nous sur notre site web, dans nos publications scientifiques et autres et, bien entendu, dans nos rapports annuels. Inleiding

Plantentuin Meise is een internationaal centrum voor plantkunde en een geliefde toeristische bestemming. In de afgelopen jaren is de Plantentuin aanzienlijk ge- groeid, zowel in zijn wetenschappelijke als publieksgerichte doelstellingen.

Dit jaar produceerden we een recordaantal wetenschappelijke publicaties. Plan- ten worden wereldwijd bedreigd door de vernietiging van natuurlijke habitats, klimaatverandering, enz. Om het verlies van soorten tegen te gaan, richten onze onderzoekers zich op verschillende ter- reinen, zoals het registreren van de tropische plantendiversiteit, het monitoren van uitheemse soorten in België, het ex situ bewaren van bedreigde plantensoorten (zaden, levende collecties) en het gebruik van planten om de waterkwaliteit te monitoren. We hebben ook de focus op de wilde verwanten van bonen, bananen en koffie versterkt. Duurzaam gebruik en behoud van natuurlijke genetische diversiteit zijn van vitaal belang voor het verbeteren van de landbouwproductie en het vergroten van de voedselzekerheid.

In 2017 initieerden we nieuwe programma’s om het publiek te betrekken bij het wetenschappelijk onderzoek van de Plan- tentuin. We lanceerden een portaal voor burgerwetenschap waarmee vrijwilligers wereldwijd gegevens over biodiversiteit uit onze gedigitaliseerde collecties kunnen encoderen. Deze gegevens kunnen in veel onderzoeken worden gebruikt, zoals analyses ten behoeve van Rode Lijsten en ecologische modelleringen.

De Plantentuin heeft zich ook als doel gesteld bij het publiek het bewustzijn van de rol van planten in het dagelijks leven te verhogen. Door de publieksserres en tuinen aantrekkelijker te maken en door het organiseren van leeractiviteiten en evenementen, verwelkomden we in 2017 een recordaantal bezoekers.

In 2017 bereikten we een mijlpaal in de realisatie van de eerste fase van het masterplan. De hoofdingang van het Planten- Steven Dessein paleis werd volledig gerenoveerd en drie Administrateur-generaal tropische kassen werden heropend voor Administrateur général het publiek. Het is de opmaat voor an- CEO dere infrastructuurwerken: twee nieuwe bezoekerscentra tegen 2019 en een nieuw kassencomplex in 2021.

6 . Samen met de raad van bestuur, de wetenschappelijke raad, het personeel, de vrijwilligers en de belanghebbenden zullen we voortbouwen op onze successen en ervoor zorgen dat we de komende decennia waardevolle bijdragen blijven leveren aan de samenleving. Onze missie geeft ons richting: de plantenwereld ontdekken, onderzoeken en beschermen en met deze kennis samen bouwen aan een duurzame toekomst. Introduction Introduction Le Jardin botanique de Meise jouit d’une Meise Botanic Garden is a world- renommée internationale en tant que pôle renowned centre for botany and a belov- botanique et recueille les faveurs du public ed tourist destination. In recent years, the comme destination touristique. Le Jardin a Garden has grown considerably, both in connu des développements considérables its scientific and public endeavours. ces dernières années, tant dans ses activi- tés scientifiques que dans ses projets pour This year we produced a record num- le public. ber of scientific papers and reports. Plants face increasing destruction of natural Cette année, nous avons produit un habitats, climate change and many other nombre sans précédent de publica- challenges. To combat species loss, our tions scientifiques. Le monde végétal est scientists focus on different fields. These confronté à la destruction croissante des include recording tropical plant diver- habitats naturels, aux changements clima- sity, monitoring alien species in Belgium, tiques et à bien d’autres problématiques. conserving endangered species ex-situ (as Pour lutter contre la disparition d’espèces, seeds or plants in the Garden), and even nos chercheurs s’activent sur plusieurs using plants to monitor water quality. We fronts. Ils inventorient la diversité végé- also strengthened our focus on the wild tale tropicale, surveillent les espèces exo- relatives of beans, bananas and coffee. tiques envahissantes en Belgique, mettent Sustainable use and conservation of natu- en conservation ex situ des espèces mena- ral genetic diversity is vital for improving cées (graines ou exemplaires vivants) et agricultural production and increasing utilisent des végétaux comme indicateurs food security. de qualité d’eau. Nous avons renforcé notre intérêt pour les parents sauvages In 2017, we initiated new programmes des haricots, des bananiers et des caféiers, to engage the public in our scientific en lien avec l’utilisation raisonnée des res- research. We launched a multilingual sources et la conservation de la diversité citizen science portal enabling people all génétique naturelle, essentielles dans une over the world to encode biodiversity optique de sécurité alimentaire. data from our digitised collections. The resulting data will be used in many stud- En 2017, nous avons mis en route de nou- ies, including Red List analyses and eco- veaux programmes pour associer le public logical modelling. à nos recherches scientifiques. Parmi ces projets, un portail multilingue grand pu- The Garden also raises public awareness blic permet à tout contributeur, où qu’il about the role of plants in our daily lives. soit dans le monde, d’encoder des infor- By making the glasshouses and gardens mations de biodiversité à partir de nos more attractive and by organising learn- collections numérisées. Ces données bé- ing activities and events, in 2017 we wel- néficieront à de nombreuses études, no- comed a record number of visitors. tamment les évaluations de Listes rouges et les modélisations écologiques. In 2017, we also reached an important milestone in fulfilling the first phase of La sensibilisation du public à l’impor- the Garden’s master plan. The Plant Pal- tance des végétaux dans notre vie quo- ace main entrance was completely reno- tidienne fait partie de nos chevaux de vated and three tropical glasshouses were bataille. Grâce aux serres et aux jardins, reopened for the public. It is the prelude que nous avons rendus plus attrayants, et for other infrastructure works: two new à nos activités à visée pédagogique, nous visitor centres by 2019 and a new green- avons accueilli un nombre record de visi- house complex by 2021. teurs en 2017. Together with the board of directors, L’année 2017 marque une première étape scientific council, staff, volunteers, and dans la réalisation du plan directeur du stakeholders we will build on our suc- Jardin. L’entrée principale du Palais des cesses and ensure that we continue to Plantes a été complètement rénovée et make valuable contributions to society trois serres tropicales ont été rouvertes in the decades ahead. Our mission gives au public. D’autres chantiers d’infrastruc- us direction: building a sustainable future tures suivront : deux nouveaux centres through discovery, research and conser- d’accueil des visiteurs d’ici 2019 et un nou- vation of plants. veau complexe de serres d’ici 2021. 7 . Nous appuyant sur nos réussites, c’est tous ensemble – conseil d’administration, conseil scientifique, personnel, bénévoles et collaborateurs – que nous veillerons à poursuivre nos contributions à la société dans les prochaines décennies. Notre mission nous en donne la ligne directrice : explorer, étudier et décrire le monde végé- tal, le préserver et le faire connaître pour construire ensemble un avenir durable.

Biodiversiteit ontdekken en optekenen

Découvrir et inventorier la biodiversité

Discovering and recording biodiversity — Amanita brunneitoxicaria, een nieuwe, dodelijk giftige soort uit Thailand, beschreven in 2017. — Amanita brunneitoxicaria, une nouvelle espèce mortelle du sud de la Thaïlande, décrite en 2017.

Benjarong Thongbai — Amanita brunneitoxicaria, a new deadly poisonous species from southern Thailand, described in 2017.

Nieuw voor de wetenschap

Het verkennen van ’s werelds ecosyste- Ertz & Søchting en Henssenia Ertz, R.S. men en het ontdekken van nieuwe soor- Poulsen & Søchting), allebei afkomstig ten planten, algen en fungi maakt deel uit van eilanden in de sub-Antarctische regio. van het interessante werk van de onderzoekers van Plantentuin Meise. In 2017 De sub-Antarctische regio is een di- beschreven ze 55 soorten nieuw voor de versiteitshotspot voor zoetwaterdiato- wetenschap, gebruik makend van speci- meeën. Talrijke nieuwe soorten en genera — Inzamelen van diatomeeën in mens uit het uitgebreide herbarium van werden beschreven waaronder Ferocia Grand Tunnel (Amsterdameiland), de Plantentuin en materiaal ingezameld Van de Vijver & Houk en Michelcostea Van vindplaats van het nieuwe genus tijdens recente expedities. de Vijver, Lange-Bertalot, C.E.Wetzel & Ferocia. Ector. Onze onderzoekers gebruikten — Collecte de diatomées dans le De Rubiaceae (Sterbladigenfamilie, ook rasterelektronenmicroscopie om de fijne Grand Tunnel (île Amsterdam) où a été wel Koffiefamilie genoemd) is een van de structuur van deze organismen te bestu- découvert le nouveau genre Ferocia. meest diverse plantenfamilies ter wereld. deren. — Diatom sampling in Grand Tunnel Soorten uit Afrika worden in de Planten- (Amsterdam Island) where the new tuin al decennialang bestudeerd. In 2017 Door nieuwe technologieën te combi- genus Ferocia was discovered. werden negen nieuwe soorten Rubiaceae neren met traditionele microscopie en beschreven. Veel van deze soorten heb- andere morfologische gegevens, verbe- ben een beperkte verspreiding en som- teren taxonomen de naamgeving en clas- mige zijn enkel bekend van een enkele sificatie van organismen om zo hun ver- locatie. Dit is het geval voor Craterisper- wantschappen correcter weer te geven. In mum gabonicum Taedoumg & De Block, 2017 publiceerden onze wetenschappers een soort die in de Rode Lijst van be- 77 recombinaties van soorten in nieuwe dreigde soorten van de IUCN aangestipt genera, een bewijs dat taxonomie een dy- is als ’kwetsbaar’, Bertiera sinoensis Jong- namische wetenschap is. kind, een bedreigde inheemse soort uit Liberia, en Sabicea ndjoleensis Zemagho, O. Lachenaud & Sonké, een ernstig bedreigde soort met een minuskuul areaal van amper 0,5 km² in Gabon. Door het be- oordelen van de IUCN kwetsbaarheids- status van soorten sensibiliseren onze onderzoekers de lokale autoriteiten om bedreigde biodiversiteit te beschermen.

DNA-gegevens onthullen vaak onver- wachte verwantschappen tussen soorten. Dit kan leiden tot nieuwe classificaties en de afbakening van nieuwe genera en soorten. In 2017 resulteerden DNA- gebaseerde taxonomische studies in de beschrijving van 22 nieuwe soorten korst- 10 . mossen en twee nieuwe genera (Ducatina Damien Ertz

Publicaties | Publications | Publications 3, 4, 5, 6, 10, 12, 14, 16, 17, 18, 21, 28, 29, 33, 36, 37, 41, 50, 55, 62, 66, 68, 69, 70, 72, 77, 87, 89 Nouveautés pour la science

L’exploration des écosystèmes à travers de conservation UICN, nos chercheurs Des données morphologiques et géné- le monde et la découverte de nouvelles aident les autorités locales à protéger tiques situent la nouvelle espèce de cham- espèces font partie du travail passionnant cette biodiversité menacée. pignon mortel, Amanita brunneitoxicaria, des taxonomistes renommés du Jardin bo- dans la section Phalloideae et laissent entre- tanique de Meise. En 2017, la collecte sur La taxonomie basée sur l’ADN peut voir que beaucoup d’autres taxons restent le terrain et l’étude des spécimens dans révéler des liens inattendus et justifie encore à découvrir en Thaïlande. l’herbier du Jardin ont permis à nos cher- parfois de revoir les frontières entre les cheurs de décrire 55 espèces nouvelles genres et les espèces. En 2017, des études La combinaison de nouvelles technolo- pour la science. taxonomiques basées sur des outils mo- gies avec la microscopie traditionnelle et léculaires nous ont permis de décrire 22 d’autres données morphologiques permet La famille des Rubiaceae (qui comprend nouvelles espèces de lichens et deux nou- aux taxonomistes d’améliorer la systéma- le caféier) est l’une des plus diversifiées et veaux genres (Ducatina et Henssenia) origi- tique et le regroupement des organismes nos chercheurs s’intéressent particulière- naires des îles subantarctiques. afin de mieux refléter leurs véritables ori- ment à ses représentants en Afrique tro- gines. En 2017, notre personnel a publié 77 picale. En 2017, neuf nouveaux taxons ont Les régions subantarctiques constituent recombinaisons dans de nouveaux genres, été décrits. Certains ont une distribution aussi un point chaud de diversité pour preuve que la taxonomie n’est pas une restreinte, d’autres sont même limités à les diatomées dulcicoles. Nous avons fait science figée. un seul site. Craterispermum gabonicum a de nombreuses découvertes dans cette reçu le statut UICN de vulnérable, Bertiera région, notamment de deux nouveaux sinoensis est une espèce endémique en genres, Ferocia et Michelcostea. Nos algolo- danger originaire du Libéria et Sabicea gues ont utilisé les techniques de micros- ndjoleensis est en danger critique d’ex- copie électronique à balayage pour carac- tinction dans un site limité à 0,5 km² tériser ces organismes complexes. au Gabon. En leur assignant un statut

New to science

Exploring the world’s ecosystems and described 22 new lichen species and two discovering new species is part of the ex- new genera (Ducatina and Henssenia) both citing work of our renowned taxonomists from subantarctic islands. at Meise Botanic Garden. In 2017, by field collecting worldwide and studying speci- The subantarctic regions are also a hot- mens in the Garden’s Herbarium, our staff spot for freshwater diatom diversity. We described 55 species as new to science. made many discoveries from this area, including two new genera, Ferocia and The Rubiaceae (coffee family) is one Michelcostea. Our phycologists used Scan- of the most diverse plant families, and ning Electron Microscopy techniques to our researchers have special interest in characterise these intricate organisms. the tropical African species. In 2017, nine new taxa were described. Many have a re- Both morphology and genetic data stricted distribution, and some are found place the new deadly poisonous fungus,

Marijke Meersman only in a single place. Craterispermum Amanita brunneitoxicaria, in the Phalloideae gabonicum has been assigned an IUCN section, and suggest that many are still to conservation status of Vulnerable, Bertiera be discovered in Thailand. sinoensis, is an Endangered endemic from Liberia, and Sabicea ndjoleensis, is Criti- By combining new technologies with 11 . cally Endangered in its tiny 0.5 km² lo- traditional microscopy and other mor- — Craterispermum gabonicum cality in Gabon. By assessing their IUCN phological evidence, taxonomists im- (Rubiaceae) een soort nieuw voor de conservation status, our staff help local prove the naming and grouping of organ- wetenschap. authorities to protect this threatened bio- isms to better reflect their true origins. In — Illustration de la nouvelle espèce diversity. 2017, our staff published 77 such recombi- Craterispermum gabonicum. nations in new genera, proof that taxon — Illustration of the new species DNA-based taxonomy can reveal un- omy is not a fixed science. Craterispermum gabonicum. expected links and sometimes gives jus- tification for splitting established genera or species. In 2017, from taxonomic studies conducted using molecular tools, we Santhiti Vadthanarat & Olivier Raspé

— De paddenstoel Rhodactina rostratispora, ingezameld in Thailand. — Rhodactina rostratispora, découvert en Thaïlande. — Rhodactina rostratispora mushrooms collected in Thailand.

Een nieuwe truffelachtige paddenstoel met een fruitig alcoholaroma

Een Thaise doctoraatsstudent en zijn Une nouvelle espèce de A new, truffle-like fungus begeleider van Plantentuin Meise ont- dekten in Thailand een nieuwe pad- « truffe » avec un arôme with a fruity alcohol aroma denstoelensoort, Rhodactina rostratispora. fruité-alcoolisé Ze lijkt op een truffel, maar behoort tot A Thai PhD student and his supervisor from Meise Botanic Garden have discov- een andere familie, Boletaceae. Het is de Un étudiant thaï en thèse de doctorat et ered a new species of mushroom in Thai- derde soort van dit ongewone genus. De son co-promoteur du Jardin botanique de land. The mushroom looks like a truffle, soortnaam, rostratispora, verwijst naar de Meise ont découvert et décrit une nou- but is in the family Boletaceae, and has aanwezigheid van een opvallende snavel- velle espèce de champignon ressemblant been named Rhodactina rostratispora. It is achtige structuur (rostrum) op de sporen. à une truffe, mais appartenant à la famille the third species of this unusual genus. des bolets. Cette espèce a été nommée The species name, rostratispora, reflects Opmerkelijk is dat de volwassen exem- Rhodactina rostratispora, en raison de la pré- the presence of a prominent beak-like plaren van deze soort een zeer sterke sence sur les spores d’une structure proé- structure (rostrum) on the spores. fruitige, alcoholische geur verspreiden. minente ressemblant à un bec (rostrum). Il Een mogelijke verklaring is dat, door de s’agit de la troisième espèce connue de ce Interestingly, mature mushrooms have aanwezigheid van het rostrum, de sporen genre de champignons inhabituel. producerende cellen worden afgebroken a very strong fruity, alcoholic odour. One possible explanation is that, because of nadat de sporen zijn vrijgegeven, waarna Cette nouvelle espèce est remarquable the presence of the rostrum, the spore- de celinhoud in de holtes van de padden- par la production d’une forte odeur frui- producing cells are broken when the stoel lekt en fermenteert onder invloed tée-alcoolisée par les champignons âgés. spores are released. The cell contents van natuurlijk voorkomende gisten. Ce phénomène peut être expliqué par le then leak into the cavities of the mush- fait que les cellules produisant les spores room and are fermented by naturally oc- Paddenstoelen ruiken zelden naar al- sont endommagées par la libération des curring yeasts. cohol. Mogelijk trekt de geur zoogdie- spores (à cause de la présence du ros- ren aan die de gistende paddenstoelen trum). Le contenu de ces cellules est alors Mushrooms do not usually smell of al- een smakelijke maaltijd vinden en zo de libéré dans les cavités du champignon et sporen mee helpen verspreiden. Iets ge- cohol. We have hypothesised that the est fermenté par des levures naturelle- odour could attract mammals who would lijkaardigs is bekend van de vruchten van ment présentes. sommige tropische bomen, maar indien find the fermenting mushrooms a tasty meal, and therefore help spore dispersal. deze hypothese wordt bevestigd, zou dit Les champignons ne sentent normale- 12 . This phenomenon has been observed with het eerste voorbeeld zijn van een padden- ment pas l’alcool. Nous avons formulé the fruits of some tropical trees, but, if stoel waarbij de kans op verspreiding van l’hypothèse que l’odeur alcoolisée de confirmed, this would be the first known de sporen wordt verhoogd door alcohol. Rhodactina rostratispora pourrait attirer les example of a mushroom whose spore dis- mammifères, qui le consommeraient et persal is enhanced by alcohol. ainsi aideraient à la dispersion des spores. Ce phénomène a déjà été observé pour les fruits de certains arbres tropicaux, mais si notre hypothèse était confirmée, il s’agi- rait du premier cas connu d’un champignon dont la dispersion des spores serait améliorée par la production d’alcool. Nieuwe paddenstoelensoorten in een Aziatische biodiversiteitshotspot

In Thailand vallen nog veel interes- versité des habitats résultant d’un paysage sante paddenstoelensoorten te ontdek- montagneux et de la confluence de zones ken. Noord-Thailand heeft een bijzonder tempérées et tropicales. hoge diversiteit aan fungi. Bergen en in elkaar overlopende gematigde en tropische Depuis plus de cinq ans, le Jardin bo- zones vormen er een gevarieerde moza- tanique de Meise étudie la diversité des ïek van habitats. champignons de cette région, en collaboration avec les universités de Chiang Mai Met de medewerking van de Chiang et de Mae Fah Luang, et des chercheurs Mai University en Mae Fah Luang Uni- d’autres pays. En 2017, nous avons dé- versity en van onderzoekers uit andere crit trois nouvelles espèces, notamment landen, bestuderen onderzoekers van Amanita ballerina, une espèce particuliè- Plantentuin Meise al meer dan vijf jaar de rement intéressante, car elle présente paddenstoelendiversiteit van het gebied. une combinaison de caractères morpho- Dit leidde in 2017 tot drie nieuw beschre- logiques unique. Non seulement nous ven soorten, waaronder Amanita ballerina, décrivons et cataloguons la diversité des een soort met een unieke combinatie van champignons de Thaïlande, mais nous morfologische kenmerken, die verschilt tentons également de mieux comprendre van alle andere soorten in het geslacht. comment les groupes de champignons Naast het beschrijven en catalogeren van étudiés ont évolué. de paddenstoelendiversiteit, gaat ook veel aandacht naar de evolutionaire geschiedenis van de bestudeerde groepen. Discovering new mushroom species in an Nouvelles espèces de Asian biodiversity hotspot

champignons dans un Thailand has huge potential for inter- point chaud de biodiversi- esting mushroom discoveries. Northern Thailand has particularly high fungal di- té en Asie versity, because the mountains and the confluence of temperate and tropical La Thaïlande est un énorme réservoir — Amanita ballerina, een bijzondere zones create a mosaic of diverse habitats. nieuwe soort, enkel bekend uit pour la découverte d’espèces de champi- Thailand. gnons intéressantes. Le nord du pays, en For over five years, Meise Botanic Gar- particulier, recèle une diversité de champi- — Amanita ballerina, une nouvelle den has studied fungal diversity there, espèce atypique, actuellement gnons impressionnante, en raison de la di- with the collaboration of Chiang Mai Uni- connue uniquement de Thaïlande. versity and Mae Fah Luang University, and — Amanita ballerina, an unusual new researchers from other countries. In 2017, Amanita species, currently known only we described three new species, includ- from Thailand. ing Amanita ballerina, which has a unique combination of morphological characters, unlike any others in the genus. As well as describing and cataloguing mushroom diversity, we also try to better understand how the groups we study have evolved.

Publicaties | Publications | Publications 63, 64, 65 13 . Olivier Raspé Diatomeeën van de bekkens van de Congo- en Zambezistroom

Diatomeeën zijn eencellige algen met merken. Alle genera worden geïllustreerd een glasachtige celwand van siliciumdi- met talrijke lichtmicroscopische en ras oxide. Ze leven in oceanen, meren, rivie- terelektronenmicroscopische foto’s. Ook ren en andere wateren. In de afgelopen is een volledig geïllustreerde verklarende decennia is gebleken dat diatomeeën woordenlijst in het Engels en in het Frans waardevolle indicatoren van de water- toegevoegd. kwaliteit zijn, waarbij aantallen, soorten en diversiteit nauw samenhangen met De auteurs hopen dat dit nieuwe boek nutriëntengehalte en mate van vervuiling. lokale onderzoekers zal motiveren en hen Door de toegenomen belangstelling voor zal helpen bij het gebruik van diatomeeën dit onderzoek zijn veel nieuwe diatomee- als indicator voor de bepaling en monito- ëngenera en -soorten geïdentificeerd. Dit ring van de waterkwaliteit in rivieren en maakt een meer nauwkeurige bepaling stromen van Midden-Afrika. Het boek van de waterkwaliteit mogelijk. (lage en hoge resolutie) wordt gratis ter beschikking gesteld via de website van In Midden-Afrika heeft het onderzoek Abc Taxa: http://www.abctaxa.be/vo- naar diatomeeën een lange traditie. Dit lumes/volume-16-diatoms-congo-and- onderzoek was echter lang gericht op het zambezi-basins. fytoplankton in meren, in het bijzonder de Oost-Afrikaanse Grote Meren: Malawi-, Tanganyika- en Victoriameer. Diatomee- ën in rivieren en beken, die vastgehecht leven op rotsen en andere substraten, zijn het meest geschikt voor monitoring van de waterkwaliteit. Er is dus behoefte aan een betrouwbare en gebruiksvriendelijke gids voor diatomeeënonderzoek in deze regio, gebaseerd op de recente diatomee- ëntaxonomie en met een beschrijving van de nieuwste technieken voor monitoring

van de waterkwaliteit. Daarom bracht Jonathan C. Taylor Plantentuin Meise in 2017 het boek Di- atoms from the Congo and Zambezi Basins uit, als deel 16 in de serie Abc Taxa. — Kaft van deel 16 van Abc Taxa met Het boek laat onderzoekers kennis- de afbeelding van een levende cel van een Surirella-soort. maken met de nieuwste inzichten in verzamelen analysetechnieken en met — Couverture du livre Abc Taxa up-to-date diatomeeëntaxonomie en montrant une cellule vivante d’une espèce de Surirella. -nomenclatuur. De 91 meest voorkomende diatomeeëngenera van de bekkens van — Cover of the book Abc Taxa showing a living cell of a Surirella de Congo- en Zambezistroom worden species. behandeld, met een beschrijving van hun morfologie, chloroplaststructuur (indien beschikbaar) en ecologie. Digitale tekeningen illustreren de belangrijkste ken- 14 . — Voorbeeld van een pagina met foto’s van het genus Thalassiosira gemaakt met een licht- en een rasterelektronenmicroscoop. — Exemple de page avec des photos au microscope optique et électronique à balayage illustrant le Publicatie | Publication | Publication genre Thalassiosira. 140 — Page example, illustrating a diatom genus (Thalassiosira) using light and scanning electron microscope images. Diatomées des bassins du Congo et du Zambèze : méthodologies et identification des genres

Les diatomées sont des algues unicel- Dans ce livre, les chercheurs trouve- lulaires aux parois siliceuses. Elles vivent ront les méthodologies les plus récentes dans les océans, les lacs, les rivières et de collecte et de préparation, ainsi que la presque tout autre milieu aquatique. Au systématique et la nomenclature des dia- cours des dernières décennies, elles ont tomées. Les 91 genres les plus communs été utilisées avec succès comme indica- des bassins étudiés sont représentés, avec trices de la qualité de l’eau : leur abon- une description de leur morphologie, de dance, les assemblages d’espèces et leur la structure des plastes (si disponible) et diversité sont étroitement corrélés aux de leur écologie. Ils sont tous illustrés par concentrations en nutriments et à la pol- de nombreuses photographies prises au lution. Avec l’intérêt croissant des cher- microscope optique et/ou électronique à cheurs, de nombreux nouveaux genres et balayage, auxquelles s’ajoutent des des- espèces de diatomées ont été identifiés, sins numériques pour les caractères im- permettant une évaluation plus précise de portants. Le livre comprend un glossaire la qualité de l’eau. entièrement illustré et traduit en français.

Il existe une longue tradition de re- Nous espérons que ce nouveau livre cherche sur les diatomées en Afrique cen- encouragera les chercheurs locaux à trale, mais essentiellement consacrée au élaborer et à utiliser des méthodes dia- phytoplancton des lacs, en particulier les tomiques pour l’étude de la qualité de lacs Malawi, Tanganyika et Victoria dans l’eau en Afrique centrale. Il est disponible l’Est africain. Or, ce sont les diatomées gratuitement (basse et haute résolution) des cours d’eau, fixées sur la roche ou sur sur http://www.abctaxa.be/volumes/vo- d’autres matériaux, qui sont les plus utiles lume-16-diatoms-congo-and-zambezi- pour l’évaluation de la qualité des eaux. basins Un guide pratique et fiable s’avérait donc — Voorbeeld van een pagina nécessaire pour les études diatomiques met een korte beschrijving en dans cette région, à la fois pour diffuser digitale tekeningen van het genus les nouvelles découvertes en taxonomie Capartogramma. et pour présenter les dernières techniques — Exemple de page avec des dessins de surveillance de la qualité de l’eau. C’est numériques illustrant la description du pourquoi le Jardin botanique de Meise a genre Capartogramma. publié en 2017 le volume 16 de la série Abc — Page example, illustrating the Taxa, sous la forme de l’ouvrage Diatoms brief description of a diatom genus from the Congo and Zambezi Basins. (Capartogramma) and digitally generated drawings.

Diatoms from the Congo and Zambezi Basins: methodologies and identification of the genera

Diatoms are single-celled algae with a most useful for water monitoring. There each. Digital drawings illustrate the key glassy silica cell wall. They live in oceans, has been a need for a reliable and user- features, and all are illustrated with nu- lakes, rivers and almost all other water friendly guide for diatom investigation merous light microscope and/or scanning bodies. Over recent decades, diatoms in this region, to share the new discov- electron microscope photographs. There have proved to be valuable indicators of eries in diatom taxonomy and promote is also a fully illustrated glossary. For water quality, with numbers, types and improved techniques for water quality French speaking researchers, the terms diversity being closely related to nutrient monitoring. Therefore, in 2017 Meise Bot and the glossary itself are translated. levels and pollution. As research interest anic Garden released the book ’Diatoms 15 . has increased, many new diatom genera from the Congo and Zambezi Basins’, as We hope that this new book will at- and species have been identified, allowing volume 16 in the series Abc Taxa. tract and encourage local researchers to more precise water monitoring. establish and use diatom-based methods The new book introduces researchers for river quality monitoring in Central There is a long history of diatom re- to the latest concepts in collection and Africa. To maximise access, the book search in Central Africa, but this has preparation methods as well as diatom (low and high resolution) is available free focused on phytoplankton in lakes, es- taxonomy and nomenclature. The 91 most of charge at http://www.abctaxa.be/vol- pecially the East African Great Lakes Ma- common diatom genera in the Congo umes/volume-16-diatoms-congo-and- lawi, Tanganyika and Victoria. However, and Zambezi basins are covered, with a zambezi-basins. diatoms in rivers and streams, that are at- description of the morphology, plastid tached to rocks and other surfaces, are the structure (if available) and ecology for — Een kenmerkend landschap van de Ogooué-delta: droge savanne op wit zand, omzoomd door bos. Olivier Lachenaud — Un paysage typique du delta de l’Ogooué : savane sèche sur sable blanc, bordée de forêt. — A typical Ogooué delta landscape: dry savannah on white sands, bordered by forest.

Nieuwe, zeldzame en bedreigde plantensoorten zoeken in Gabon

Gabon, een land half zo groot als Frank- de Plantentuin, een boek gepubliceerd rijk, heeft een zeer diverse flora met meer over de opmerkelijke biodiversiteit van dan 5.000 plantensoorten, waarvan meer de regio. dan 10 % endemisch. Meer dan 80 % van Gabon is bedekt met regenbos. Planten- Ook in de bovenloop van de Ngounié, tuin Meise is mede-uitgever van de serie in het zuiden van het land, is de plan- Flore du Gabon en neemt actief deel aan de tendiversiteit slecht gekend. Het gebied studie van de flora. Onze onderzoekers bestaat vooral uit savannes, afgewisseld namen in november-december 2016 deel met galerijbossen en volgelopen dolines aan een botanische expeditie naar Ga- (zinkgaten). Tijdens het veldwerk vonden bon. De expeditie was een initiatief van we verschillende nieuwe of slecht geken- het Nationaal Agentschap van Nationale de plantensoorten. Een deel van de regio Parken van Gabon en werd georgani- werd recent geselecteerd voor de aan- seerd door Missouri Botanical Garden in planting van oliepalmplantages en onze samenwerking met het Nationaal Herba- studies stelden ons in staat gebieden te rium van Gabon. Het doel van de expedi- identificeren die belangrijk zijn voor het tie was om de plantendiversiteit van twee behoud van de biodiversiteit. Deze gebie- slecht gekende regio’s te verkennen en den zijn nu aangewezen als beschermd bedreigde soorten te zoeken. natuurgebied.

De Ogooué-delta is het grootste wa- terrijke gebied van Gabon en een van de Publicatie | Publication | Publication meest ongerepte in Afrika. Haar aanwij- 124 zing als Ramsar-gebied onderstreept het internationale belang van het gebied. De regio bezit een grote verscheidenheid aan habitats, gaande van mangroves, drijven- de graslanden en moerasbossen tot droge kust-savannes. Onze botanische inventa- risaties, gestart in 2012, hebben geleid tot de registratie van 2100 plantensoorten, waaronder een groot aantal nieuwe soorten. Een hoogtepunt van de recente expeditie was de herontdekking van Brachy stelma letestui, een zeldzame endemische Olivier Lachenaud soort van de kusten van Gabon en Congo die sinds 1912 niet meer was waargeno- men. In 2017 werd, in samenwerking met

16 .

— Brachystelma letestui is een zeldzame soort, alleen bekend van enkele plekken in Gabon en Congo. — Brachystelma letestui est une espèce rare, connue seulement de quelques sites au Gabon et au Congo. — Brachystelma letestui is a rare species known only from a few sites in Gabon and Congo. À la recherche d’espèces nouvelles, rares et menacées au Gabon

Le Gabon a une flore très diversifiée, pour la science. Parmi les événements de avec plus de 5 000 espèces (dont plus de la dernière expédition, citons la redécou- 10 % endémiques) pour un territoire deux verte de Brachystelma letestui, une endé- fois moins grand que la France, et cou- mique côtière rare du Gabon et du Congo, vert à plus de 80 % de forêt dense. Le Jar- qui n’avait pas été revue depuis 1912. Sur la din botanique de Meise, co-éditeur de la base de ces inventaires, un livre consacré Flore du Gabon, contribue activement à son à cette remarquable zone humide a été étude. En novembre-décembre 2016, nos publié en 2017, avec la collaboration du chercheurs ont participé à une expédition Jardin. botanique, pour le compte de l’Agence nationale des parcs nationaux du Gabon. La haute vallée de la Ngounié, dans le Cette expédition, organisée par le Mis- sud du pays, est une autre région peu étu- souri Botanical Garden avec la collabora- diée par les botanistes. Elle se compose tion de l’Herbier national du Gabon, avait principalement de savanes, entrecoupées pour but d’explorer deux régions encore de galeries forestières et de dolines inon- mal connues, à la recherche d’espèces à dées. Nous y avons également décou- Olivier Lachenaud haute valeur de conservation. vert plusieurs espèces nouvelles ou mal connues. Une partie de cette région a été Le delta de l’Ogooué est la plus vaste choisie pour l’établissement de nouvelles zone humide du Gabon et l’une des mieux plantations de palmiers à huile. Nos in- — Vrucht van een nieuwe soort Pancovia (Sapindaceae), in 2016 préservées d’Afrique. Son importance inventaires ont donc permis d’identifier les ontdekt in de bovenloop van de ternationale lui a valu d’être classé comme zones prioritaires à conserver, qui sont Ngounié. site Ramsar. Il comprend une grande va- maintenant protégées. — Fruit d’une nouvelle espèce de riété d’habitats, depuis les mangroves, les Pancovia (Sapindaceae) découverte prairies flottantes et les forêts inondées en 2016 dans la haute vallée de la jusqu’aux savanes côtières sèches. Nos in- Ngounié. ventaires botaniques, commencés en 2012, — Fruit of a new Pancovia species ont permis d’y recenser 2 100 espèces de (Sapindaceae) discovered in 2016 in plantes, dont beaucoup sont nouvelles the upper Ngounié valley.

Search for new, rare or threatened species in Gabon

Gabon has a highly diverse flora, with The Ogooué delta is the largest wetland The upper Ngounié valley, in the south over 5,000 species (more than 10% en- area of Gabon and one of the most intact of the country, is another area little stud- demic) in a country about half the size of in Africa. Its international importance ied by botanists. It consists mostly of sa- France. Over 80% of Gabon is covered has been recognised by its designation vannahs, interspersed with gallery forests with mature forest. Meise Botanic Gar- as a Ramsar site. It includes a great vari- and flooded dolines (sinkholes). During den co-edits the Flore du Gabon series and ety of habitats, from mangroves, float- fieldwork there we also discovered sever- participates actively in the study of its ing grasslands and flooded forests to dry al new or little-known plant species. Part flora. Our researchers joined a botanical coastal savannahs. Our botanical invent of the region has been selected for new expedition to the country in November- ories, started in 2012, have so far recorded oil palm plantations, so these inventories December 2016. The expedition was 2,100 plant species, including numerous allowed us to identify areas important for undertaken for the National Agency of new species. Among the highlights of the conservation. These have now been des- National Parks of Gabon, and was organ- latest expedition was the rediscovery of ignated as protected areas. ised by the Missouri Botanical Garden in Brachystelma letestui, a rare coastal endem- collaboration with the National Herbari- ic of Gabon and adjacent Congo that had um of Gabon. The aim was to explore two not been seen since 1912. Based on these poorly prospected regions and find High inventories, a book on this remarkable Conservation Value species. wetland area was published in 2017, with the collaboration of the Garden. 17 .

— Overstroomde savanne nabij de Dolarivier, in de vlakte van de bovenloop van de Ngounié. — Savane inondée près de la rivière Dola, dans la plaine de la haute Ngounié. — Flooded savannah near the Dola

Olivier Lachenaud river, in the upper Ngounié plain. Damien Ertz

— Steinera lebouvieri, een nieuwe soort, beschreven in 2017. — Steinera lebouvieri, une nouvelle espèce décrite en 2017. — Steinera lebouvieri, a new species described in 2017.

Onderzoek naar korstmossen op de Franse sub-Antarctische eilanden

De eilanden Crozet en Kerguelen be- overeenkomt met de zeer oude (circa 40 horen tot de meest afgelegen archipels miljoen jaar) vulkanische oorsprong van ter wereld. Ze liggen in de Zuid-Indische de Kerguelen, in vergelijking met andere Oceaan, nabij de Antarctische conver- oceanische eilanden. gentie. Er groeien geen bomen en slechts enkele kruiden. In plaats daarvan domi- De ouderdom van de eilanden kan ook neren korstmossen, die zich vasthechten het grote aantal endemische korstmos- op rotsen. soorten verklaren. Vijf nieuwe endemische soorten werden in 2017 beschreven Sinds 2012 heeft onderzoek aan korst- tijdens een revisie van het genus Steinera mossen verschillende boeiende resulta- op Crozet en de Kerguelen. Het onder- ten opgeleverd. Ducatina umbilicata is een zoek bracht aan het licht dat sommige bijzondere nieuwe soort, die in 2017 werd soorten die sterk op Steinera lijken in wer- beschreven. Ze verschilt in belangrijke kelijkheid niet verwant zijn met andere aspecten van alle andere bekende soorten soorten uit het genus. Steinera behoort en is daarom als een nieuw genus in de fa- tot de orde van Arctomiales, terwijl de milie Trapeliaceae beschreven. Kenmer- gelijkende soorten tot de Peltigerales bekend voor deze familie is dat het thallus horen. Deze soorten werden beschreven Damien Ertz (plantenlichaam) korstvormig is, maar in het nieuwe genus Henssenia. Soorten uit Ducatina heeft een gesteeld, waaiervor- Steinera en Henssenia lijken sterk op elkaar mig thallus, dat met één punt is vastge- omdat ze zich hebben aangepast aan ver- hecht. Hierdoor kan Ducatina over andere gelijkbare milieus: een mooi voorbeeld — Slechts enkele bloeiende planten, korstmossen heen groeien en zo meer van convergente evolutie. zoals de “Kerguelen cabbage” zonlicht opvangen. (Pringlea antiscorbutica), groeien Deze nieuwe ontdekkingen en inzich- tussen de met korstmos begroeide rotsen. 18 . Ducatina behoort tot een evolutionaire ten laten zien hoe weinig we nog weten groep met soorten die enkel bekend zijn over de korstmossen van deze eilanden. — Seules quelques plantes à fleurs, van de sub-Antarctische regio van de comme ce chou de Kerguelen Indische Oceaan. De groep is dus waar- (Pringlea antiscorbutica), poussent parmi les rochers couverts de lichens. schijnlijk in deze regio ontstaan, wat — Only a few flowering plants, like this Kerguelen cabbage (Pringlea antiscorbutica), grow amongst the Publicaties | Publications | Publications lichen-covered rocks. 13, 14 L’inventaire des lichens dans les îles subantarctiques françaises

Les îles de Crozet et de Kerguelen font que Kerguelen est d’origine volcanique partie des archipels les plus reculés du très ancienne (environ 40 millions d’an- monde, situés dans le sud de l’océan In- nées) par rapport aux autres îles océa- dien, à proximité de la Convergence an- niques. tarctique. Il n’y a pas d’arbres, seulement quelques rares plantes à fleurs. À l’in- L’âge de l’archipel pourrait aussi expli- verse, les lichens dominent. La plupart de quer le fort taux d’endémisme des lichens ces espèces sont crustacées, formant une (ceux que l’on ne trouve nulle part ailleurs croûte intimement ancrée sur les surfaces dans le monde). Nous avons décrit cinq rocheuses. nouvelles espèces endémiques en 2017, trouvées lors d’une révision du genre Depuis 2012, les inventaires des lichens Steinera de Crozet et Kerguelen. Notre ont révélé plusieurs résultats intéressants. étude a révélé que certaines espèces por- Ducatina umbilicata est une espèce particu- tant le nom de Steinera ressemblent beau- lière décrite en 2017. Le corps du lichen (le coup à de « vrais » Steinera, mais ne sont thalle) ne ressemble à aucun autre de sa pas apparentées à ce genre. Les « vrais » famille, si bien qu’un genre lui a été dédié. Steinera appartiennent à l’ordre des Arc- Alors que d’autres espèces de la famille tomiales, tandis que les autres appar- des Trapeliaceae ont des thalles crustacés, tiennent aux Peltigerales. Nous les avons Ducatina umbilicata possède un thalle om- placés dans le nouveau genre Henssenia. biliqué qui n’est attaché qu’en un point. Les espèces de Henssenia et de Steinera se Étant légèrement surélevé sur une « tige », ressemblent parce qu’elles se sont adap- Ducatina a la capacité de pousser au-des- tées à des environnements similaires – un sus des lichens crustacés, lui permettant bon exemple d’évolution convergente. de capter la majeure partie de la lumière

Damien Ertz du soleil. Ces nouvelles découvertes montrent à quel point les lichens de ces îles sont mal Ducatina fait partie d’un groupe évolutif connus. qui comprend des espèces connues seu- — Henssenia glaucella, de typesoort lement dans la région subantarctique de van het nieuwe genus Henssenia. l’océan Indien, où cette lignée a probable- — Henssenia glaucella, l’espèce type ment vu le jour. Cela concorde avec le fait du nouveau genre Henssenia. — Henssenia glaucella, the type species of the new genus Henssenia.

Lichen survey in the French sub-Antarctic islands leads to new discoveries

The Crozet and Kerguelen islands are umbilicata has an umbilicate thallus that is 2017, found during a revision of the genus among the most remote archipelagos in only attached at one point. Being slightly Steinera on Crozet and Kerguelen. Our the world, located in the Southern Indian raised on a ’stalk’, Ducatina might be able analysis revealed that some species given Ocean near the Antarctic Convergence. to grow over the top of crustose lichens, the Steinera name look very similar to ’true’ There are no trees, and only a few flow- allowing it to capture most of the sunlight. Steinera, but are not closely related. ’True’ ering plants. Instead, lichens dominate. Steinera belong to the order Arctomiales, Most of these species are crustose, form- Ducatina is in an evolutionary group that while the others belong to the Peltigerales. 19 . ing a tight crust embedded on rock sur- includes species only known from the We have called this new genus Henss- faces. sub-Antarctic Indian Ocean region, so enia. They look similar because they have this may be where this lineage originated. adapted to similar environments – a good Since 2012, lichen surveys here have This fits with the fact that Kerguelen is of example of convergent evolution. uncovered several exciting findings. very old (c. 40 million years) volcanic ori- Ducatina umbilicata is a peculiar new spe- gin compared to other oceanic islands. These new discoveries and insights show cies described in 2017. The lichen’s body how little is known about the lichen biota (the thallus) is unlike any other in its fam- The island’s age might also explain the of these islands. ily, so we have given this species a genus high level of endemism found in lichens of its own. While others in the Trapeli- (those found nowhere else in the world). aceae family have crustose thalli, Ducatina We described five new endemic species in — Geschiedenis van de botanische inventarisatie-activiteit in Afrika, met voor elke rastercel de datum van de oudste collectie. — Histoire des récoltes botaniques en Afrique tropicale : date de la première récolte dans chaque maille. — Botanical collecting history across tropical Africa, showing date of the first collection in each grid cell.

De floristische diversiteit van tropisch Afrika, een verkenning

Onderzoekers van Plantentuin Meise In 2017 werd een eerste studie naar de maakten deel uit van een internationaal floristische patronen, de geschiedenis van team om de botanische diversiteit van de botanische exploratie en de belang- de Afrikaanse regenwouden te bestude- rijkste lacunes in onze kennis gepubli- ren, maar hoefden daarvoor hun bureau ceerd in het prestigieuze tijdschrift BMC niet te verlaten! Herbariumexemplaren Biology. De resultaten tonen aan dat de (gedroogde planten) zijn in herbaria over botanische exploratie van tropisch Afrika de hele wereld opgeslagen. Ze vertegen- verre van afgerond is. Prioritaire gebieden woordigen eeuwen van kennis, vergaard voor toekomstige bemonstering worden door ontdekkingsreizigers en botanici. voorgesteld, vooral in Tanzania, West- De informatie die bij miljoenen van deze Afrika en de regenwouden van Atlantisch exemplaren behoort, komt nu digitaal be- Centraal-Afrika. Waarschijnlijk zijn veel schikbaar in een enorme dataset over de boomsoorten daar nog niet ontdekt, want plantendiversiteit op aarde. de aantallen bekende soorten liggen veel lager dan wat schattingen op basis van In de periode 2015-2017 bracht het mondiale gegevens suggereren. In totaal RAINBIO project een mega-database kan 35 % van de soorten aangemerkt wor- van meer dan 600.000 gedigitaliseerde den als zeldzaam en is 19 % maar van een herbariumexemplaren bijeen, met ge- enkele locatie bekend. gevens over 22.500 soorten vaatplanten uit Afrika ten zuiden van de Sahara. Dit Deze eerste op de RAINBIO database deel van de wereld is zeer soortenrijk, gebaseerde publicatie illustreert de kracht maar er is maar weinig bekend over deze en nieuwe onderzoeksmogelijkheden die botanische diversiteit en haar versprei- ontstaan door het digitaliseren van herba- ding. Voor een effectieve bescherming riumgegevens, een activiteit waaraan ook en duurzaam gebruik van die biodiversi- Plantentuin Meise intensief meewerkt. teit moeten we begrijpen waar de planten groeien en onder welke condities. Dit is in toenemende mate belangrijk in het licht van mondiale klimaatverandering. De mega-database laat toe om de patronen van biodiversiteit in Afrika te bestuderen, 20 . maar ook om plaatsen te identificeren waar onze kennis te gering is en botanici nog heen moeten gaan. — Herbariumexemplaar van Ethulia burundiensis, met op de etiketten waardevolle informatie. — Spécimen d’herbier de Ethulia | | Publicatie Publication Publication burundiensis, avec de précieuses 58 informations sur les étiquettes. — Herbarium specimen of Ethulia burundiensis, with valuable information written on the labels. Exploration de la diversité floristique de l’Afrique tropicale

Des chercheurs du Jardin botanique de gement climatique, une telle mégabase de Meise se sont joints à une équipe interna- données nous permet d’étudier la biodi- tionale pour étudier la diversité botanique versité africaine, mais aussi de pointer les de la forêt tropicale humide d’Afrique... endroits qui restent à prospecter par les sans quitter leur bureau ! Dans le monde botanistes. entier, des spécimens de plantes séchées sont conservés dans des herbiers. Ils Une première exploitation de la base condensent ainsi des siècles de décou- de données, consacrée aux domaines flo- vertes d’explorateurs et de botanistes. ristiques, à l’histoire de l’exploration bo- Aujourd’hui disponibles sous forme nu- tanique et aux principales lacunes dans mérique, les informations associées à plu- l’information, a été publiée en 2017 dans sieurs millions de ces spécimens consti- la prestigieuse revue BMC Biology. Elle tuent un immense ensemble de données montre que l’exploration de l’Afrique sur la diversité végétale de la planète. tropicale est loin d’être terminée. La Tan- zanie, l’Afrique de l’Ouest et les forêts de De 2015 à 2017, le projet RAINBIO a ali- l’Afrique centrale atlantique sont propo- menté une mégabase de données de plus sées comme zones prioritaires pour les (Alison Specht) de 600 000 spécimens d’herbier repré- futures prospections. Le nombre d’es- sentant plus de 22 500 espèces de plantes pèces ligneuses connues dans les forêts vasculaires d’Afrique sub-saharienne tro- africaines reste inférieur à celui prédit par

— Het RAINBIO team tijdens een van picale. Cette région est très riche en es- les données globales, ce qui laisse présa- zijn workshops. pèces, mais mal connue du point de vue de ger que beaucoup d’arbres sont encore à — Les chercheurs de RAINBIO lors de la diversité végétale et de sa répartition. découvrir. Au total, 35 % des espèces vé- l’un de leurs ateliers. Une politique de conservation efficace et gétales sont considérées comme rares, et une utilisation raisonnée de la biodiversi- 19 % ne sont connues que d’une seule lo- — The RAINBIO researchers during one of their workshops. té exigent de comprendre où poussent les calité. plantes et de quelles conditions elles ont besoin. Face à cette nécessité de plus en Cette première publication tirée de la plus urgente dans la perspective du chan- base de données RAINBIO démontre la puissance et l’ampleur de la nouvelle science qui peut être menée à l’aide d’herbiers numérisés, tels que ceux générés par notre institution. Exploring the floristic diversity of tropical Africa

Researchers of Meise Botanic Garden diversity, but also to identify the places joined an international team to study the botanists still need to visit. botanical diversity of Africa’s rainforests, without leaving their offices! Herbarium In 2017, the first database study to in- specimens (pressed and dried plants) are vestigate the floristic patterns, history of stored in herbaria all over the world. They botanical exploration, and main infor- represent centuries of discoveries by ex- mation gaps was published in the pres- plorers and botanists. The information tigious journal BMC Biology. It shows associated with millions of these plant that botanical exploration of tropical specimens is now digitally available and Africa is far from complete. Priority tar- provides a huge data set on global plant get areas for future sampling efforts are diversity. proposed, mainly focusing on Tanzania, West Africa and Atlantic Central African During 2015-2017, this RAINBIO pro- rainforests. There are probably many tree ject created a mega-database of over species still to be discovered, as recorded 600,000 digitised herbarium specimens, numbers for African forests are smaller 21 . representing more than 22,500 species of than those estimated from global tree vascular plants from sub-Saharan tropical data. In all, 35% of the plant species can Africa. This part of the world is very spe- be considered as rare, and 19% are known cies-rich, but little is known about plant only from a single locality. diversity and its distribution. For effective conservation and sustainable biodiversity This first publication using the RAINBIO use, we need to understand where plants database shows the power and breadth of grow and the conditions they need. This new science that can be conducted using is increasingly urgent in the light of global digitised herbarium records, such as those climate change. The huge mega-database being produced at our institute. allows us to study patterns of African bio- Cyclotella deceusteriana, een nieuwe Antarctische soort genoemd naar Tom De Ceuster (DCM)

Tijdens een onderzoek naar de biodi- de diatomées dans leur plancton. Mais versiteit op verschillende sub-Antarcti- étonnamment, ce plancton diatomique sche eilanden in de zuidelijke Indische fait totalement défaut dans la région an- Oceaan, werd een nieuwe diatomeeën- tarctique. Cela s’explique peut-être par soort beschreven die de naam Cyclotella les faibles concentrations en nutriments deceusteriana kreeg. Diatomeeën zijn mi- de ces lacs, ainsi que par le gel hivernal et croscopisch kleine algen met een extern les violentes tempêtes, qui empêchent la schaaltje dat is opgebouwd uit siliciumdi- formation du plancton. Cette nouvelle es- oxide. Ze vormen wereldwijd een van de pèce, la seule du genre Cyclotella pour toute meest diverse algengroepen en spelen een la région, bénéficie de conditions parti- belangrijke rol in de strijd tegen de CO2- culières plus propices à la survie : elle se toename en bij de productie van zuurstof. développe dans des eaux enrichies en dé- Cyclotella deceusteriana is een kleine soort jections provenant d’imposantes colonies met een maximale diameter van ongeveer d’éléphants de mer et de pingouins. 1/60 van een millimeter. Het is de enige soort in deze groep in het gehele Antarc- La nouvelle diatomée a été baptisée tische gebied, waar diatomeeënplankton Cyclotella deceusteriana en l’honneur de M. volledig afwezig is. Die afwezigheid is Tom De Ceuster, CEO de la fabrique d’en- nog altijd niet verklaard en is bijzonder grais DCM, qui est un important mécène merkwaardig, vooral omdat wereldwijd du Jardin botanique de Meise. diatomeeënplankton zeer divers is in alle zeeën, rivieren en meren. Het is mogelijk dat de hevige wind, de lage nutriënten- rijkdom van de meren en het bevriezen Cyclotella deceusteriana, a van deze meren tijdens de winter een new Antarctic diatom Bart Van de Vijver belangrijke rol spelen bij het verhinderen van de vorming van plankton. De nieuwe species named after Tom diatomee is vernoemd naar de heer Tom De Ceuster (DCM) De Ceuster van kunstmestfabrikant — Rasterelektronenmicroscopische DCM, een belangrijke beschermheer van During a study of the biodiversity on opname van Cyclotella deceusteriana. Plantentuin Meise. Cyclotella deceusteriana several sub-Antarctic islands in the south- — Vue au microscope électronique à komt alleen voor in natuurlijk aangerijkte ern Indian Ocean, we discovered a new balayage de la nouvelle espèce de poelen die sterk zijn beïnvloed door grote diatom species. Diatoms are microscopic diatomée Cyclotella deceusteriana. kolonies van pinguïns en zeeolifanten. algae with an external shell made of silica. — Scanning electron microscope view They occur worldwide, and are one of the of the new diatom species, Cyclotella most diverse groups of algae. Diatoms are deceusteriana. important in regulating our atmosphere Cyclotella deceusteriana, and climate. Like all plants, diatoms pro- nouvelle espèce de diato- duce oxygen and absorb CO2. When diatoms die and sink to the floor of their lake mée antarctique and ocean habitats, the carbon is locked away in the sediments. Une nouvelle espèce de diatomée a été découverte lors d’une étude que nous In most parts of the world, diatoms mass avons menée sur la biodiversité de dif- in open waters, forming a rich part of férentes îles subantarctiques du sud de the plankton of all seas, rivers and lakes. l’océan Indien. Les diatomées sont des However, in the Antarctic region diatom algues microscopiques entourées de val- plankton is completely, and mysteriously, ves siliceuses. Présentes partout sur la absent. It is possible that the low nutrient planète, elles constituent l’un des groupes levels in these the lakes, and the violent d’algues les plus diversifiés. Les diatomées storms and winter freezing, prevent the jouent un rôle dans la régulation de l’at- 22 . plankton forming. This new species of mosphère et du climat. Comme tous les diatom, the only Cyclotella species in the végétaux, elles produisent de l’oxygène entire area, occurs somewhere more con- et absorbent du CO2. À leur mort, elles se ducive to survival. It lives in the pools fer- déposent au fond du lac ou de l’océan où tilised by the waste from large colonies of elles vivaient, piégeant ainsi du carbone elephant seals and penguins. dans les sédiments. The new diatom has been named Cyclo- Presque tous les lacs, mers et rivières du tella deceusteriana after Mr Tom De Ceuster monde hébergent d’importantes colonies of fertiliser manufacturer DCM, who is an important patron of Meise Botanic Gar- den. — Comptonia peregrina komt algemeen voor op kapvlakten in het Algonquinpark. — Comptonia peregrina (Comptonie

Quentin Groom voyageuse), commune dans les clair- ières du parc Algonquin. — Comptonia peregrina (sweet-fern) is a common plant in clearings in Algonquin Park.

Planten zoeken in de Canadese wildernis

Wetenschappers hebben niet vaak de au Canada ont obtenu l’autorisation de gelegenheid om planten te verzamelen. collecter dans le parc provincial Algon De deelnemers aan de Biodiversity In- quin. Grand comme un quart de la Bel- formation Standards Meeting in Canada gique, ce parc n’est traversé que par une kregen echter de toelating om in te za- seule grand-route ; exempt de villes, il est melen in het Algon Provincial Park. Dit dominé par les lacs, rivières, tourbières park heeft een oppervlakte die overeen- et forêts. Pendant trois jours, nous avons komt met een kwart van de oppervlakte circulé à pied et en canoë pour prélever van België en bestaat uit meren, rivieren, érables rouges, viornes, fougères, asters moerassen en wouden; er loopt slechts américains et autres plantes herbacées. één weg door en je vindt er niet één stad. Ils seront cultivés au Jardin et serviront We trokken gedurende drie dagen te à la recherche, comme, par exemple, les voet en met de kano door het gebied en quatre espèces d’Oxalis récoltées pour verzamelden rode esdoorn, viburnums, un projet qui démarre sur l’évolution et la varens, amerikaanse asters en andere géographie de ce genre. kruidachtige planten. Deze zullen in de Plantentuin opgekweekt en bestudeerd worden. Tot de collecties behoren ook vier soorten klaverzuring die nuttige in- Collecting plants in formatie kunnen opleveren in het kader a Canadian wilderness

Quentin Groom van een onderzoeksproject naar de evolutie en biogeografie van het geslachtOxalis . Researchers rarely get the opportunity to collect plants. However, those who attended this year’s Biodiversity Informa- — Excursie met de kano om tion Standards meeting in Canada gained moerasplanten in te zamelen in het Prélèvement de plantes permission to collect in Algonquin Pro- veen. sauvages au Canada vincial Park. This park is a quarter of the — Expédition en canoë pour atteindre size of Belgium, covered in lakes, rivers, les plantes de tourbières. Les chercheurs ont rarement l’occasion bogs and forests, with only one main road — We used a canoe from Algonquin de prélever des plantes. Pourtant, les and no towns. We travelled by foot and Wildlife Research Station to reach bog participants au colloque « Biodiversity canoe for three days, collecting red ma- plants. Information Standards » de cette année ple, white pine, viburnums, ferns, Ameri- can asters and other herbaceous plants. These will be grown in the Garden and used in research, such as the four species of wood-sorrel gathered for an ongoing project on evolution and geography of Oxalis. Quentin Groom

23 .

— Na een dag inzamelen, werden de planten uitgespreid om te drogen in het Algonquin Wildlife Research Station. — Les plantes récoltées dans la journée sont mises à sécher à la station de recherche de Algonquin. — After a day collecting, plants were laid out to dry at Algonquin Wildlife Research Station. Het Internationaal Botanisch Congres, sectie nomenclatuur

Sinds 1867 worden de regels van de bo- les mois précédant le congrès. Certaines tanische nomenclatuur vastgesteld tijdens visent à lever des ambiguïtés ou à régler het Internationaal Botanisch Congres. Het certains problèmes. D’autres ont pour resultaat daarvan is de code voor de bota- but l’adaptation du code aux nouvelles nische nomenclatuur, die de regels bepaalt connaissances et aux nouvelles méthodes. voor de Latijnse naamgeving van planten, Par exemple, l’Internet et les technologies algen en fungi. Het congres wordt om de de l’information ont rendu possible l’en- zes jaar gehouden. In 2017 vond de 19e edi- registrement des noms par voie électro- tie plaats in Shenzhen (China). nique. Si ces changements requièrent une adaptation du code, ils procurent aussi Plantkundigen van over de hele wereld stabilité et fiabilité à toutes les disciplines wonen de nomenclatuursessie bij. Uit utilisatrices des noms botaniques. debatten en stemmingen vloeien nieuwe regels voort. Plantentuin Meise heeft zes Les congressistes ont rempli leur tâche institutionele stemmen. Voorstellen om avec sérieux, débattant en cinq jours de de nomenclatuurcode te wijzigen, worden près de 400 propositions et en approu- gepubliceerd in de maanden die vooraf- vant une bonne centaine. Une discussion gaan aan het congres. Sommige voorstel- interne entre votants du Jardin nous a per- len gaan over het voorkomen van dubbel- mis de nous exprimer d’une seule voix. Le zinnigheid in de code of het omgaan met Code de nomenclature botanique adop- onvoorziene problemen. Andere voor- té à Shenzhen sera publié en 2018. Nous stellen willen de code aanpassen aan nieu- sommes satisfaits d’y avoir apporté notre we kennis of methoden. Het internet en contribution. de informatietechnologie hebben bijvoorbeeld de registratie van plantennamen mogelijk gemaakt. Deze veranderingen betekenen dat de code dient aangepast, The International zonder uit het oog te verliezen dat ze sta- Botanical Congress, biliteit moet bieden voor alle disciplines die plantennamen gebruiken. Nomenclatural Section

Specialisten in de botanische nomen- Since 1867 the rules of botanical nomenclatuur nemen deze taak heel serieus. In clature have been decided at the Interna- Shenzhen debatteerden ze gedurende tional Botanical Congress. These rules de- vijf dagen over bijna 400 voorstellen. Iets termine how the Latin names of plants can meer dan 100 voorstellen werden goedge- be given and what defines a valid name. keurd. Het standpunt van de Plantentuin The congress is held every six years and werd vooraf tijdens een intern debat be- 2017 saw the 19th in Shenzhen, China. paald. De nieuwe code voor de botanische nomenclatuur van Shenzhen wordt Botanists from all over the world attend in 2018 gepubliceerd. De Plantentuin is the Nomenclatural Session, and the rules verheugd dat ze heeft bijgedragen aan het are decided by debate and voting. Meise handhaven van de regels van de botani- Botanic Garden has six institutional votes. sche nomenclatuur. Proposals to change the nomenclatural code are published in the months preceding the congress. Some aim to remove ambigu- ity or handle unforeseen problems. Others Le Congrès international aim to adapt the code to new knowledge or methods. For example, the internet and de botanique, section de information technology has made regis- Quentin Groom nomenclature tration of names possible. These changes mean that the Code has to adapt, but also Depuis 1867, les règles de la nomencla- provide stability and reliability to all of the ture botanique se décident aux congrès disciplines that use botanical names. internationaux de botanique. Ces règles — Zesduizend plantkundigen van over de hele wereld woonden het 24 . régissent l’attribution des noms latins aux Nomenclaturists take this duty seri- ously and debated almost 400 proposals Internationaal Botanisch Congres in plantes et définissent les conditions de Shenzhen (China) bij. validité d’un nom. Le congrès a lieu tous over five days, approving just over 100. The Garden’s votes were cast in a block — Six mille botanistes du monde entier les six ans et le dix-neuvième s’est tenu en au congrès international de botanique 2017 à Shenzhen en Chine. after internal debate on the issues brought à Shenzhen (Chine). us to a common decision. The Shenzhen — Six thousand botanists from all over La session de nomenclature rassemble Code of Botanical Nomenclature will be the world attended the International des botanistes du monde entier qui dé- published in 2018 and we are glad to have Botanical Congress in Shenzhen, China. cident des règles par débats et votes. Le played our part in maintaining the rules of Jardin botanique de Meise y dispose de 6 botanical nomenclature. voix. Les propositions de changements du code de nomenclature sont publiées dans Ecosystemen begrijpen

Comprendre les écosystèmes

Understanding ecosystems — De grootte en densiteit van huidmondjes op herbariumstalen geven aanwijzingen over de vroegere groeicondities. — Les stomates (taille et densité) d’échantillons d’herbier renseignent sur les conditions de croissance dans le passé. — The size and density of leaf pores on herbarium samples reveal clues about past growing conditions. Sofie Meeus

Het COBECORE project: het vroegere klimaat in het Congobekken

Tropische regenwouden helpen het kli- Het werk ging in mei 2017 van start. maat op aarde reguleren. Het Centraal- De Plantentuin verzamelt ecologische Afrikaanse regenwoud, het op een na data en voert metingen uit op historische grootste ter wereld, is in verhouding tot herbariumspecimens, terwijl collega’s zijn belangrijke ecologische rol onvol- van het KMMA en de Universiteit Gent doende bestudeerd. We weten dat kli- luchtfoto’s en handgeschreven klimaat- maat en vegetatie aan het veranderen zijn gegevens digitaliseren. Eenmaal gedigi- en dus hebben we betrouwbare gegevens taliseerd, kunnen deze gegevens gebruikt nodig om die veranderingen te begrijpen. worden om voorspellingen te maken over

hoe tropische boomsoorten omgaan met — Pagina’s vol met historische Tijdens de Belgische koloniale periode de aanhoudende klimaatverandering. klimaatdata moeten eerst (1908-1960) verzamelde het INEAC (In- gedigitaliseerd en dan overgeschreven stitut National pour l’Etude Agronomi- Meer informatie is te vinden op worden. que du Congo Belge) in het Congobek- cobecore.org. — Feuilles de relevés climatologiques ken een schat aan eco-klimatologische historiques à numériser et à retranscrire. data. Die informatie ligt opgeslagen in — Pages of historical climate records het Herbarium Africanum van Planten- need to be digitised then transcribed. tuin Meise en in de archieven van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA). Het ’Congo basin eco-climatological data recovery and valorisation’ (COBECORE) project, dat gesubsidieerd wordt door Federaal Wetenschapsbe- leid, heeft als doel deze historische eco- klimatologische data door middel van een digitalisatieproject bij elkaar te brengen en online ter beschikking te stellen van de wetenschappelijke gemeenschap.

26 . Kim Jacobsen, KMMA Le projet COBECORE : retracer le climat dans le bassin du Congo

Les forêts tropicales humides parti- Notre travail a débuté en mai 2017. Le cipent à la régulation du climat sur Terre. Jardin s’occupe de rassembler des don- C’est en Afrique centrale que se trouve nées écologiques et de réaliser des me- la deuxième plus grande forêt tropicale sures sur les spécimens d’herbier anciens. au monde et pourtant, elle reste sous- En parallèle, nos collègues du MRAC et étudiée en regard de son importance éco- de l’université de Gand numérisent des logique. Or, nous savons que le climat et photographies aériennes et des enregis- la végétation se modifient et des données trements climatologiques papier. Nous fiables sont nécessaires pour comprendre utiliserons ensuite ces données pour pré- ces changements. dire les réactions des arbres tropicaux aux changements climatiques en cours. Au cours de la période coloniale (1908- 1960), l’INEAC (Institut national pour Plus d’informations sur cobecore.org l’étude agronomique du Congo belge) a recueilli une foison de données éco- climatologiques dans le bassin du Congo. Elles sont actuellement conservées à l’herbier du Jardin botanique de Meise et dans les archives du Musée royal de l’Afrique centrale (MRAC).

Financé par la Politique scientifique fé- dérale, le projet « Valorisation de données archivées éco-climatologiques du bassin du Congo » (COBECORE) a pour but de numériser ces enregistrements anciens et de les rendre accessibles en ligne à la com- munauté scientifique.

Sofie Meeus COBECORE project: uncovering past climates in the Congo basin

Tropical rainforests help to regulate data by digitising these records and mak- the world’s climate. The Central African ing them available online to the scientific rainforest, the second-largest rainforest community. on Earth, has been understudied in comparison to the importance of its ecological Our work began in May this year. The role. However, we know that the climate Botanic Garden is collecting ecological — Vastleggen van de karakteristieken and the vegetation is changing, and to data and performing measurements on the van huidmondjes (stomata) op understand the changes we need reliable historical herbarium specimens. Mean- herbariumstalen. records. while, our colleagues from the RMCA and — Enregistrement des caractéristiques from Ghent University are digitising aerial des stomates d’un échantillon During the Belgian colonial period photographs and written climatological d’herbier. (1908-1960) the INEAC (Institut Na- records. Once digitised, we will use this — Recording the characteristics of tional pour l’Etude Agronomique du data to make predictions on how tropical leaf pores (stomata) on a herbarium Congo Belge) collected a wealth of eco- tree species cope with ongoing climate sample. climatological data from the Congo Basin. change. 27 . This currently resides in Meise Botanic Garden’s Herbarium Africanum and the More information can be found at: archives of the Royal Museum for Cen- cobecore.org. tral Africa (RMCA). The ’Congo basin eco-climatological data recovery and valorisation’ (COBECORE) project, funded by the Belgian Science Policy Office, aims to retrieve historical eco-climatological Waterkwaliteitsbepaling op basis van diatomeeën in rivieren van het Yangambi-biosfeerreservaat

Plantentuin Meise heeft een project op- schap, werd de waterkwaliteit geëvalu- gestart voor de monitoring van waterkwa- eerd op basis van de ’Trophic Diatom In- liteit op basis van diatomeeën in rivieren dex’ (TDI) op genusniveau, en gebaseerd van het Yangambi-biosfeerreservaat (De- op waarden voor Europese wateren. Voor mocratische Republiek Congo). Tijdens toekomstige monitoring zullen inzamel- een verkennende expeditie in juli-augus- plaatsen worden geselecteerd, met de na- tus 2017 werden diatomeeën ingezameld druk op locaties die ecologisch kwetsbaar in twee kleine rivieren. De Isalowe-rivier zijn voor een toenemende eutrofiëring. ontspringt in het woud, terwijl de Bosam- Om de menselijke impact op deze eco- bila volledig door een in cultuur gebracht systemen te onderzoeken, wordt een en- landschap stroomt en benut wordt voor quête opgesteld over het gebruik van het — Het nemen van stalen nabij de het weken van maniok. water uit deze rivieren en het storten van bron van de Bosambila-rivier, in een ontbost gebied van het Yangambi- afval in de rivieren. biosfeerreservaat. Meer dan 100 stalen werden verzameld op 14 locaties. De diatomeeënpreparaten Deze studie maakt deel uit van het EU — Prélèvement à la source de la rivière Bosambila, dans une zone défrichée van al die locaties vonden, samen met res- project ‘Training, Research, Environment de la réserve de Yangambi. tanten van het onbehandelde materiaal, in the Tshopo (Province)’ (FORETS). als referentiecollectie een onderkomen in — Sampling at the Bosambila river’s source, in a deforested area in the het herbarium van Yangambi. Duplicaten Biosphere Reserve Yangambi. ervan bevinden zich in Plantentuin Meise.

Omdat de identificatie van veel diato- meeënsoorten onzeker is en omdat heel wat soorten nieuw zijn voor de weten-

Publicatie | Publication | Publication 140

28 . Christine Cocquyt Qualité des eaux par l’étude des diatomées dans la réserve de biosphère de Yangambi

Le Jardin botanique de Meise est à l’ini- Nous avons récolté plus de 100 échan- tiative d’un programme de surveillance de tillons dans 14 sites. Des préparations la qualité de l’eau, par analyse diatomique, microscopiques permanentes ont été réa dans les rivières de la réserve de biosphère lisées pour constituer une collection de — De bron van de Isalowe-rivier in de Yangambi en République démocra- référence, conservée à l’herbier de Yan- het tropisch regenwoud van het tique du Congo. Une mission explora- gambi avec des échantillons non traités. Yangambi-biosfeerreservaat. toire a été menée en juillet-août sur deux Chaque lame a été dupliquée pour être — Source de la rivière Isalowe dans la petites rivières : l’Isalowe, dont la source stockée au Jardin botanique de Meise. forêt tropicale de Yangambi. est en forêt, et la Bosambila, dont le cours — Source of the Isalowe river located in traverse exclusivement des zones anthro- Pour beaucoup de taxons, l’identification the tropical rainforest in the Biosphere pisées, et qui sert au trempage du manioc. doit être confirmée ; d’autre part, de nom- Reserve Yangambi. breuses espèces sont nouvelles pour la science. Pour ces raisons, notre évaluation de la qualité de l’eau s’est basée notamment sur l’indice diatomique trophique (TDI), calculé au niveau générique et avec les valeurs connues pour les eaux euro- péennes. Les sites de prélèvement pour le suivi à venir seront sélectionnés sur la base de ces valeurs de l’TDI, avec une attention plus soutenue aux endroits exposés à un enrichissement en nutriments. Pour déterminer l’impact humain sur ces éco- systèmes, nous étudierons les usages des rivières et le rejet des déchets.

Cette recherche s’intègre dans le projet « Formation, recherche, environnement dans la Tshopo » (FORETS) financé par l’UE. Andreas Popelier

Diatom-based water quality monitoring of rivers in the Yangambi Biosphere Reserve

Meise Botanic Garden has initiated a Yangambi Herbarium, together with un- on locations vulnerable to increasing nu- diatom-based monitoring programme for treated sample material. A duplicate of trient enrichment. To examine human water quality of rivers in the Yangambi each slide is kept at Meise Botanic Gar- impact on these ecosystems, we will be Biosphere Reserve in the Democratic Re- den. surveying how the rivers are used and the public of the Congo. An explorative ex- waste discarded into them. pedition was conducted in July-August on As identification of many diatom taxa two small rivers. The Isalowe river has its is to be confirmed, and because there This project forms part of the EU-funded origin in the forest, while the Bosambila are numerous species new to science, we Training, Research, Environment in the flows entirely through human impacted evaluated the water quality based among Tshopo (Province) project (FORETS). 29 . land, and is used for cassava soaking. others on the Trophic Diatom Index (TDI) calculated on genus level and with We collected over 100 samples at 14 values for European waters. Collection sites. Permanent diatom slides were made sites will be selected for future monitor- and stored as a reference collection in the ing based on these TDI values, focussing Jérémy Migliore

— Genetische analyse van bladstalen afkomstig uit het herbarium van Plantentuin Meise. — Analyse génétique d’échantillons de feuilles provenant de l’herbier du Jardin. — Genetic analysis of leaf samples from the Botanic Garden’s Herbarium.

Het HerbaXylaREDD project: leren van Centraal-Afrikaanse herbariumstalen

Het herbarium van Plantentuin Meise à la meilleure compréhension des écosys- herbergt een van de belangrijkste refe- tèmes forestiers qui en découle, les forêts rentiecollecties voor Centraal-Afrikaanse tropicales pourront bénéficier d’une ges- plantensoorten ter wereld. In 2015 werd tion et d’une conservation mieux adap- het HerbaXylaREDD project gelanceerd tées. om deze waardevolle collectie ten volle te benutten. Tijdens dit vier jaar durende Plus d’informations sur le tout nouveau project worden herbariumstalen onder- site Web : https://herbaxylaredd.africa- zocht door wetenschappers van de Plan- museum.be tentuin en van vijf andere instituten. Het onderzoek omvat bladkenmerken, gene- tica en bijhorende gegevens over onder meer verspreiding en bloeiseizoen. Die HerbaXylaREDD project: nieuwe kennis zal ervoor zorgen dat we learning from Central de Centraal-Afrikaanse ecosystemen beter begrijpen, wat het beheer en behoud African forest specimens van tropische bossen ten goede komt. The Herbarium at Meise Botanic Garden Meer informatie is te vinden op de pro- houses one of the world’s most important jectwebsite via https://herbaxylaredd.af- reference collections for Central African ricamuseum.be. forest plants. The HerbaXylaREDD project was launched in 2015 to promote and fully exploit this valuable collection. Dur- ing this four-year project, scientists from Le projet HerbaXy- the Garden and five other institutes are using the specimens to study leaf traits, laREDD : Analyse des genetics and meta-data such as distribu- spécimens forestiers tion and flowering season. This knowledge will give us a better understanding d’Afrique centrale of Central African forest ecosystems, and will be used to improve management and En matière de plantes forestières de conservation of tropical forests. l’Afrique centrale, l’herbier du Jardin botanique de Meise héberge l’une des

30 . More information can be found on the Samuel Vanden Abeele collections de référence les plus impor- recently launched website at https:// tantes au monde. Lancé en 2015, le projet herbaxylaredd.africamuseum.be. HerbaXylaREDD vise à tirer un maxi- mum d’enseignements de cette précieuse — Prioria oxyphylla, een van de collection. Les scientifiques du Jardin bestudeerde boomsoorten in het et de cinq autres institutions ont quatre HerbaXylaREDD project. ans pour analyser les traits fonctionnels — Prioria oxyphylla, l’une des espèces des feuilles, les aspects génétiques et les ligneuses étudiées dans le cadre du projet HerbaXylaREDD. métadonnées telles la répartition et la phénologie. Grâce à ces connaissances et — Prioria oxyphylla, one of the timber species studied in the HerbaXylaREDD project. Verbetering van de kwaliteit van data betreffende invasieve soorten

Invasieve soorten zijn soorten die van informatiques qui stockent ces données nature niet in onze streken voorkomen, se révèlent parfois inappropriés, généra- maar die door toedoen van de mens kan- lement parce qu’ils ont été conçus pour sen hebben gekregen om zich hier te d’autres applications. vestigen en uit te breiden. Ze vormen wereldwijd een toenemend probleem. Inva- Le Jardin botanique de Meise coordonne sieve plantensoorten kunnen ecologische le projet TrIAS (« Suivi des espèces exo- schade aanrichten door inheemse soorten tiques envahissantes »), regroupant 12 weg te concurreren, of ze kunnen econo- institutions belges, dont l’objectif est de mische schade berokkenen. créer un flux de travail systématique, à partir des données brutes sur la biodi- Om dit probleem aan te pakken, of op versité, pour aboutir à des conseils pour zijn minst de verspreiding van invasieve la politique de gestion des espèces enva- soorten te vertragen, moeten we hun hissantes en Belgique. Nous collaborons geografische verspreiding kennen, weten aussi avec l’organisation internationale waar ze vandaan komen, en begrijpen hoe Biodiversity Information Standards afin ze worden verspreid. Hiervoor moeten al- d’améliorer ses normes de base et de les lerlei gegevens verzameld worden uit ver- rendre plus polyvalentes et plus efficaces schillende landen. Dit gaat altijd gepaard pour les données sur les espèces envahis- met problemen. Sommige gegevens zijn santes. incompatibel en dikwijls zijn de gegevens onvolledig. De huidige IT-systemen zijn vaak niet geschikt om dergelijke hetero- gene data op te slaan en te verwerken. Improving the quality of

Plantentuin Meise leidt het Trias (Trac- data on invasive species

Aline Van der Werf king Invasive Alien Species) project, een Invasive species are a global problem. consortium van 12 Belgische instellingen, Weeds spread across borders and along dat streeft naar een naadloze workflow transport routes with no respect for hu- die de ruwe biodiversiteitsdata verbindt man or natural barriers. Once in a new met beleidsadviezen over invasieve soor- — Het Trias-team tijdens de place, they can out-compete native spe- startvergadering in de kantoren van ten in België. De Plantentuin werkt ook cies, endangering rare plants and reduc- BELSPO in 2017. samen met de internationale organisatie ing the food plants for local wildlife. Biodiversity Information Standards om — L’équipe TrIAS à la réunion de lancement dans les locaux de BELSPO hun datastandaarden te verbeteren en To tackle this problem, or at least to en 2017. deze veelzijdiger en bruikbaarder te ma- slow their progress, we need to under- — The TrIAS team at the kick-off ken voor verzamelde gegevens over inva- stand where these weeds are, where they meeting at the Belgian Science Policy sieve soorten. are coming from and what brings them. Office in 2017. To do this, we need to collect and share data from a wide range of sources and countries. However, this always results Améliorer la qualité des in problems. Some data are incompatible données sur les espèces and other data are not always collected or recorded. One issue is that the IT systems envahissantes where these data are stored are not suitable for the job, often because they have La problématique des espèces envahis- been conceived for other purposes. santes est globale. Les indésirables s’af- franchissent des obstacles humains ou The Botanic Garden is leading the naturels et se disséminent au-delà des TrIAS (Tracking Invasive Alien Species) frontières et le long des voies de commu- project, a consortium of 12 Belgian institu- nication. Dès qu’elles colonisent un nouvel tions, that aims to create a seamless work- espace, elles peuvent concurrencer les es- flow from raw biodiversity data to policy pèces indigènes, ce qui menace les plantes advice on invasive species in Belgium. We rares et réduit la nourriture végétale dis- are also working with the international Bi- ponible pour la faune locale. odiversity Information Standards organi- 31 . sation to improve their core standards, to Pour éradiquer ce problème, ou du moins make them more versatile and useful for ralentir sa progression, nous devons sa- data collected on invasive species. voir où ces espèces se trouvent, d’où elles viennent et ce qui les apporte. Cela néces- site d’acquérir et d’échanger des données issues d’une multitude de sources et de pays. Ce faisant, des problèmes surgissent inévitablement : certaines données sont incompatibles, d’autres ne sont pas re- cueillies ou pas enregistrées. Les systèmes Filip Verloove

— Cortaderia selloana (pampasgras) is een invasieve exoot in Tenerife, maar evengoed in België. — Cortaderia selloana (herbe de la pampa), envahissante ici à Tenerife, mais aussi en Belgique. — Cortaderia selloana (pampas grass) is an invasive weed in Tenerife, and also in Belgium.

Erasmus+ en de bestrijding van invasieve exoten

Invasieve planten veroorzaken wereld- • het verbeteren van de capaciteiten wijd problemen. De expertise die Plan- en competenties van de studenten, tentuin Meise in de voorbije jaren heeft het bevorderen van de inzetbaarheid opgebouwd met betrekking tot de bestrij- en mobiliteit voor leerdoeleinden en ding van deze exoten zal gedeeld worden het verbeteren van de samenwerking met Spaanse studenten. tussen onderwijs- en beroepsorgani- saties; In 2017 kreeg de Plantentuin de vraag om deel te nemen aan een Erasmus+ pro- • het formuleren van voorstellen, bin- ject, waarbij onder meer de Universiteit nen een Europees kader, om op een van de Azoren, Draco Soluciones Ambi- praktische manier bij te dragen aan entales en de lokale overheid van Teneri- de strijd tegen en de controle van fe (Spanje) betrokken zijn. Doelstellingen invasieve uitheemse soorten. Het van het project ’Strategies for the Control betrekken van lokale mensen zal het of Invasive Alien Species’ zijn: publieke bewustzijn vergroten en de vereiste overheidsinvesteringen • het streven naar kwaliteitsverbete- doen verminderen. ring en excellentie bij de opleidingsinstellingen en het verbeteren van de In het kader van het project ontvangt transnationale samenwerking tussen de Plantentuin in juni 2018 het bezoek van de opleidingsinstellingen en andere 15 Spaanse studenten. Tijdens een prakti- 32 . belanghebbenden; sche opleiding in het veld zullen de studenten methoden aanleren die in België met succes toegepast worden om invasieve exoten te bestrijden of onder controle te houden. Former des étudiants espagnols Erasmus+ aux espèces exotiques envahissantes

La problématique des espèces invasives • d’améliorer les compétences des étu- concerne toutes les parties du monde. diants, de favoriser l’employabilité et L’expertise belge en matière de contrôle la mobilité à des fins d’apprentissage, et d’éradication de plantes invasives va et d’améliorer la coopération entre être transmise à des étudiants espagnols. établissements d’enseignement et milieux professionnels ; En 2017, le Jardin a été invité comme partenaire d’un projet Erasmus+, en col- • de soumettre des propositions dans laboration notamment avec l’université le cadre européen afin de contribuer des Açores, Draco Soluciones Ambien- aux moyens pratiques de contrôle tales et le chapitre insulaire de Tenerife et d’éradication d’espèces exotiques (Espagne). Ce projet, « Stratégies pour le envahissantes. Impliquer les popu- contrôle des espèces exotiques envahis- lations locales les conscientisera da- santes », aura pour principaux objectifs : vantage et permettra de minimiser les investissements publics. • de stimuler l’amélioration de la qua- lité et l’excellence de l’innovation au Pour ce projet, le Jardin accueillera 15 sein des institutions de formation, étudiants espagnols en juin 2018. Les cours renforçant la coopération transna- pratiques auront lieu sur le terrain et met- tionale entre organismes de forma- tront l’accent sur les mesures appliquées tion et autres parties intéressées ; en Belgique pour éradiquer ou limiter les espèces exotiques envahissantes.

Training Spanish Erasmus+ students on Invasive Alien Species

Invasive plant species can cause prob- • To improve the students’ abilities lems all over the world. Expertise gained and competencies, fostering em- in Belgium, on controlling and eradicating ployability and mobility for learning invasive weeds, will be shared with Spanish purposes, and increasing coopera- students. tion between educational and professional organisations. In 2017 the Garden was asked to act as a partner to execute an Erasmus+ project, • To make proposals within the Euro- in collaboration with among others the pean framework to contribute in the University of the Azores, Draco Solu- fight for control and eradication of in- ciones Ambientales and the Island Coun- vasive alien species (IAS) in a practical cil of Tenerife (Spain). The main goals of way. Involving local people will raise

Juan Manuel Sánchez Pérez the project Strategies for the Control of public awareness and minimise the Invasive Alien Species will be: costs invested by public authorities.

• To stimulate quality improvement For this purpose the Garden will host 15 33 . — Erasmus+ meeting in het kasteel van and excellence of innovation at the Spanish students in June 2018. Training Bouchout in november 2017. training institutions, enhancing courses will be organised in the field, em- — Réunion Erasmus+ au château de trans-national cooperation between phasising the protocols applied in Belgium Bouchout en novembre 2017. training providers and other inter- to eradicate or control invasive alien plants. — Erasmus+ meeting in the Bouchout ested parties. Castle in November 2017. Plantendiversiteit veiligstellen

Préserver le monde végétal

Safeguarding plant life Foto-inhibitie van zaadkieming

Vele plantensoorten hebben zaden die l’enveloppe de la graine pourraient jouer kiemen bij blootstelling aan licht, terwijl un rôle dans ce processus. bij andere soorten blootstelling aan licht de kieming verhindert. Dergelijke rem- En calculant un indice de germination ming van de kieming, of foto-inhibitie, is à l’obscurité pour environ 150 monoco- vermoedelijk een aanpassing om kieming tylédones pétaloïdes, nous avons mis en te voorkomen wanneer zaden onbedekt évidence que les graines d’espèces très op de bodem liggen, waardoor het risico proches ont des réponses similaires à la op uitdrogen groot is. lumière. Cela expliquerait pourquoi certaines espèces des forêts tempérées, mais Onderzoekers van Plantentuin Meise proches d’espèces méditerranéennes, ont bestudeerden, in samenwerking met Ro- parfois aussi des graines photoinhibées. yal Botanic Gardens, Kew en de Univer- siteit van Pisa, foto-inhibitie bij bijna 150 En étudiant ces processus de germination, nous comprenons mieux le fonction-

Angelino Carta, University of Pisa lelieachtige monocotylen van over de hele wereld. Ze stelden vast dat planten nement des plantes dans la nature, ce qui waarvan de kieming geremd werd door peut améliorer les mesures de conserva- licht voornamelijk voorkomen in open tion. habitats, waar het risico op uitdrogen van jonge plantjes het grootst is. De kleur van de zaden blijkt ook een belangrijke rol te spelen, aangezien foto-inhibitie vaker Photoinhibition voorkwam bij zwarte zaden. Pigmenten in of seed germination de zaadhuid zijn waarschijnlijk van belang om het licht slechts selectief door te laten. Seeds of many plants need light to trig- Op basis van een index voor kieming in ger germination. For other species, how- het donker, bleek dat verwante soorten ever, exposure to light prevents them — Fylogenetische boom die de ver- gelijkaardig reageren op licht. Dit kan from germinating. Such inhibition by wantschappen toont tussen de soorten verklaren waarom de zaden van soorten light, or photoinhibition, seems to be a die werden opgenomen in de studie. uit gematigde bossen, die verwant zijn aan strategy to prevent seeds from germinat- Blauwe takken zijn soorten waarvan de Mediterrane soorten, soms foto-inhibitie ing when they are lying at the soil surface zaden foto-inhibitie vertonen. vertonen. where the seedlings could risk drying out. — Dendrogramme des relations entre espèces étudiées. Les branches bleues Het bestuderen van kiemingsprocessen Researchers from Meise Botanic Garden, correspondent aux espèces photo helpt ons begrijpen hoe planten functi- in collaboration with the Royal Botanic inhibées. oneren in de natuur en hoe we zaden op Gardens, Kew and the University of Pisa, — Tree showing the relationship een correcte manier kunnen bewaren en have studied photoinhibition in almost 150 between plant species included in the tot kieming brengen. plant species from all over the world. We study. Blue branches are photoinhib- have found that plants with photoinhibited species. ited seeds occur mainly in open habitats, where the risk of the young plant drying Photoinhibition de la out is much greater than in shaded habitats germination des graines such as forests. The seed colour also seems important, as black seeds are more often Les graines de beaucoup de plantes ont photoinhibited. Pigments in the seed coat besoin de lumière pour déclencher leur may play an important role in this process. germination. Pour d’autres espèces, en revanche, l’exposition des graines à la By calculating a dark germination in- lumière empêche la germination. Cette dex for about 150 Lilioid monocots, we inhibition par la lumière, ou photoinhibi- showed that closely related species have tion, semble être une stratégie pour éviter seeds that respond more similarly to light. que les graines ne germent à la surface du This could explain why seeds of some sol et ne fassent courir au jeune plant le species in temperate forests, but with risque de se dessécher. Mediterranean relatives, are sometimes also photoinhibited. Les chercheurs du Jardin botanique de Meise, en collaboration avec le Royal Bo- Studying these germination processes tanic Gardens Kew et l’université de Pise, helps us to understand how plants func- 35 . ont étudié la photoinhibition sur près de tion in nature, and can improve conserva- — Zaden van daslook (Allium ursinum) 150 espèces du monde entier. Nous avons tion practices. vertonen foto-inhibitie en kiemen enkel découvert que la plupart des plantes su- in volledige duisternis. jettes à ce phénomène poussent dans des — Les graines de l’ail des ours (Al- milieux ouverts, où le risque de dessèche- lium ursinum) ne germent que dans ment est beaucoup plus élevé que dans l’obscurité totale. les milieux ombragés comme les forêts. Publicatie | Publication | Publication — Seeds of wild garlic (Allium ursinum) La couleur des graines semble également 75 are photoinhibited and will only germi- importante : les graines noires sont plus nate in total darkness. souvent photoinhibées. Les pigments de Sandrine Godefroid

— Congresdeelnemers voor het kasteel van Bouchout. — Participants du congrès devant le château de Bouchout. — Congress participants in front of Bouchout Castle.

Een Europees congres over de herintroductie van plantensoorten

Op 11 en 12 oktober vond in Plantentuin geïntroduceerd om habitats te helpen De initiatiefnemers hopen dat de ver- Meise een Europees congres plaats met als herstellen. Deze aanpak wordt gebruikt spreiding van deze documentatie via na- thema ’De herintroductie van soorten als in habitats die aangetast werden door tuurbeheerders het ecologisch herstel van middel voor habitatherstel’. De Planten- menselijke activiteiten, zoals moerassen, habitats in het Natura 2000-netwerk zal tuin organiseerde dit samen met de Euro- bossen en graslanden. De bedoeling van versterken. Dit zal naar verwachting ook pese Commissie en het Agentschap voor de LIFE-Platform Meeting was om de uit- de ontwikkeling van geïntegreerde stra- Natuur en Bos in het kader van het LIFE- wisseling van knowhow en beste praktij- tegieën en methodes bevorderen die de programma (het financieringsinstrument ken te vergemakkelijken, en om de beste toewijzing van financiële middelen voor van de EU voor milieu en klimaatactie). methodes te identificeren voor het ecolo- het herstel van het Natura 2000-netwerk Het evenement bracht 62 experten, na- gisch herstel van habitats. Tot de deelne- kunnen optimaliseren. tuurbeheerders en beleidsmakers uit 15 mers behoorden onder meer wetenschap- Europese landen samen. Voor het eerst pers, natuurbeheerders en medewerkers kwamen de actoren van natuurbehoud in van regionale overheden. Het doel was het Natura 2000-netwerk rond dit thema om voor toekomstig gebruik technische op Europees niveau samen. nota’s en aanbevelingen voor te bereiden over onderwerpen zoals voorstudies en De voorbije jaren duikt in Europa beslissingstrajecten, de ex situ productie 36 . (vooral in het kader van LIFE-Natuurher- van planten en zaden, het uitspreiden van stelprojecten) een nieuwe aanpak steeds vers hooi, bulkverzameling van zaden, vaker op waarbij, in plaats van te wach- verplaatsingen van grond en het inocule- ten tot planten zich spontaan vestigen, ren van organismen in de bodem. plantensoorten opnieuw actief worden

Publicaties | Publications | Publications 159, 130 Un congrès européen sur la réintroduction d’espèces végétales dans la nature

Les 11 et 12 octobre, un congrès européen but de la réunion de la plate-forme LIFE s’est tenu au Jardin botanique de Meise sur était de faciliter l’échange de savoir-faire « La réintroduction des espèces comme et de bonnes pratiques, et d’identifier les outil de restauration des habitats », or- meilleures méthodes pour la restauration ganisé conjointement par le Jardin bo- écologique de ces habitats. tanique, la Commission européenne et l’Agence flamande de la nature et des Parmi les participants figuraient des forêts. Cet événement a eu lieu dans le scientifiques, des gestionnaires de la na- cadre du programme LIFE (l’instrument ture et du personnel des autorités régio- financier de la Commission européenne nales. La réunion devait déboucher sur des destiné à soutenir des projets dans les do- notes techniques et des recommandations maines de l’environnement et du climat) pour les réalisations futures, incluant no- et a réuni 62 experts, professionnels de tamment les études préparatoires et les terrain et décideurs de 15 pays européens. voies décisionnelles, la production ex situ C’est la première fois que des acteurs de la de plantes et de semences, le transfert de conservation de la nature impliqués dans foin et l’inoculation du sol. la réintroduction d’espèces végétales dans le réseau Natura 2000 se réunissaient au Nous espérons qu’en diffusant ces re- niveau européen. commandations aux gestionnaires de la nature, nous renforcerons la restauration Ces dernières années, une nouvelle ap- écologique des habitats dans le réseau proche est apparue en Europe (notam- Natura 2000. Cela contribuera également ment dans le cadre des projets LIFE) dans au développement de stratégies et de laquelle, au lieu d’attendre une colonisa- méthodologies intégrées pour optimiser tion spontanée par les espèces végétales, la répartition des ressources financières on réintroduit activement celles-ci pour dédiées à la restauration du réseau Natura favoriser la restauration. Cette approche 2000. est utilisée dans des habitats comme les tourbières et les zones humides, les fo- rêts, les prairies et les pelouses qui ont été endommagées par l’activité humaine. Le

A European conference on the reintroduction of plant species into the wild

On 11th and 12th October, a European jects), where instead of waiting for plants plants and seeds, spreading fresh hay and conference took place in Meise Botanic to colonise naturally, plant species are be- bulk collection of seeds, and soil transfer Garden on ’The reintroduction of species ing actively reintroduced to help restore and soil inoculation. as a tool for habitat restoration’, organ- habitats. This approach is used in habitats ised by Meise Botanic Garden together such as bogs and wetlands, forests, mead- We hope that by disseminating these with the European Commission and the ows and grasslands, that have been dam- guidelines to nature managers, we will Flemish Agency for Nature and Forest. It aged by human activity. The purpose of strengthen the ecological restoration of formed part of the LIFE programme (the the LIFE Platform Meeting was to facili- habitats in the Natura 2000 network. It EU’s funding instrument for the environ- tate the exchange of know-how and best will also promote the development of 37 . ment and climate action), and brought to- practices, and to identify the best meth- integrated strategies and methodologies gether 62 experts, practitioners and pol- ods for the ecological restoration of these to optimise the allocation of financial re- icy-makers from 15 European countries. habitats. sources for the restoration of the Natura It was the first time that nature conserva- 2000 network. tionists involved in plant reintroduction Delegates included scientists, nature in the Natura 2000 network had gathered managers and staff from regional authori- together at a European level. ties. The aim of the Platform Meeting was to produce technical notes and rec- In recent years, a new approach has ommendations for future developments, become increasingly apparent in Europe on topics including preparatory studies (especially in the framework of LIFE pro- and decision paths, ex-situ production of Rode Lijst van zeldzame en endemische vaatplanten van Burundi

De rijke natuurlijke vegetatie van Bu- als kwetsbaar. Meer dan 80 % van deze rundi wordt ernstig bedreigd door de beoordelingen werd al goedgekeurd door snelle bevolkingstoename. Met een be- IUCN en online gepubliceerd (http:// volkingsdichtheid hoger dan die in België, www.iucnredlist.org). Hopelijk kan van en met 90 % van de bevolking werkzaam deze sombere cijfers een stimulans uit- in de agrarische sector, is er een sterk toe- gaan voor positieve actie om het tij te nemende vraag naar land om gewassen doen keren. te verbouwen en vee te houden. Ter ondersteuning van pogingen om het unieke Onderzoekers van Plantentuin Meise plantenleven in Burundi te beschermen, werken momenteel, samen met een col- werd in 2016 en 2017 een grootschalige en lega van de Universiteit van Koblenz- gedetailleerde IUCN Rode-Lijstevaluatie Landau (Duitsland) aan het manuscript van de bedreigingsstatus van alle zeld- van een rijk geïllustreerd boek over de zame en endemische vaatplanten van Bu- zeldzame en endemische Rode-Lijstplan- rundi uitgevoerd. tensoorten van Burundi, bestemd voor allen die betrokken zijn bij het behoud van Deze beoordelingen zijn gebaseerd op de unieke botanische rijkdom in Burundi, gedetailleerde gegevens van herbarium- maar ook voor een breder publiek. collecties, aangevuld met veldobservaties en informatie uit de literatuur. Ze volgen de richtlijnen en criteria ontwikkeld door de International Union for Conser- vation of Nature and Natural Resources (IUCN). De voorlopige beoordelingen waren het werk van Plantentuin Meise en werden nadien bediscussieerd tijdens verschillende workshops van de Eastern African Plant Red List Authority (EA- PRLA). Van de 135 onderzochte taxa zijn er 113 (84 %) bedreigd. Daarvan worden er 26 beschouwd als ernstig bedreigd (inclusief 18 taxa die waarschijnlijk reeds zijn uitgestorven), 62 als bedreigd en 25

Publicatie | Publication | Publication Wilbert Hetterscheid 177

— Amorphophallus lewallei, een endemische soort van Burundi, beschouwd als ernstig bedreigd en mogelijk uitgestorven in het wild. 38 . — Amorphophallus lewallei, une

Eberhard Fischer espèce endémique du Burundi, en danger critique (possiblement éteint à l’état sauvage).

— Streptocarpus burundianus, een — Amorphophallus lewallei, a bedreigde endemische soort van Burundian endemic species considered Burundi. as Critically Endangered (possibly Extinct in the Wild). — Streptocarpus burundianus, une espèce endémique du Burundi, en danger. — Streptocarpus burundianus, a Burundian endemic species considered as Endangered. Liste rouge des plantes vasculaires rares et endémiques du Burundi

Le Burundi, en Afrique de l’Est, possède (EAPRLA). Sur les 135 taxons examinés, une végétation naturelle très riche, mais 113 (84 %) sont actuellement considérés gravement menacée par la croissance ra- comme menacés. Parmi eux, 26 sont en pide de la population humaine. Avec une danger critique (dont 18 classés comme densité de population plus élevée qu’en possiblement éteints), 62 en danger et 25 Belgique, et 90 % des actifs travaillant vulnérables. Plus de 80 % de ces évalua- dans le secteur agricole, la demande de tions sont déjà approuvées par l’UICN terres pour les cultures et l’élevage ne et sont publiées en ligne (http://www. cesse d’augmenter. iucnredlist.org).

Pour contribuer aux efforts de protection La mise en évidence de ces degrés éle- de la flore particulière du Burundi, nous vés de menace vient conforter les actions avons procédé, en 2016 et 2017, à une éva- menées pour s’attaquer efficacement aux luation rigoureuse et détaillée du statut de problèmes rencontrés par ces espèces. toutes les plantes vasculaires rares et endé- miques du pays. Ces évaluations se basent Les scientifiques du Jardin botanique Eberhard Fischer sur des données d’herbiers, complétées par de Meise, en collaboration avec un col- des observations de terrain et des informa- lègue de l’université de Coblence-Landau tions de la littérature. Elles appliquent les en Allemagne, sont en train de mettre la — Chlorophytum burundiense, een recommandations et les critères de l’Union dernière main au manuscrit d’un livre bien zeldzame plant uit Burundi en Tanzania, internationale pour la conservation de la illustré sur les espèces végétales rares et beoordeeld als bedreigd. nature (UICN). endémiques de la Liste Rouge du Burundi. — Chlorophytum burundiense, une Destiné aux acteurs de la sauvegarde de plante rare du Burundi et de Tanzanie, Les évaluations, dans leur version pro- la richesse botanique exceptionnelle du estimée en danger. visoire, ont été préparées au Jardin bo- Burundi, il devrait aussi toucher un public — Chlorophytum burundiense, a rare tanique de Meise, avant d’être discutées plus large. plant from Burundi and Tanzania, au cours de plusieurs réunions de l’Eas- assessed as Endangered. tern African Plant Red List Authority

Red List of the rare and endemic vascular plants of Burundi

Burundi, in East Africa, has a rich natural The draft assessments were prepared at vegetation. However, this is under severe Meise Botanic Garden before being dis- threat due to the rapidly growing human cussed during several workshops of the population. As the population density is Eastern African Plant Red List Authority higher than that of Belgium, and 90% of (EAPRLA). Of the 135 taxa examined, 113 the population is employed in the agricul- (84%) are currently considered as threat- tural sector, there is a rapidly increasing ened. Amongst the threatened, 26 are demand for land to grow crops and raise considered to be Critically Endangered cattle. (18 of which are already classed as Possi- bly Extinct), 62 as Endangered, and 25 as To assist efforts to protect the unique Vulnerable. Over 80% of those assess- plant life in Burundi, in 2016 and 2017 we ments have already been approved by carried out a rigorous and detailed IUCN IUCN and are published online (http:// Red List assessment of the threat status of www.iucnredlist.org). all rare and endemic vascular plant species in Burundi. The assessments are based on Highlighting these serious levels of detailed herbarium collection data sup- threat will underpin positive efforts to ef- plemented with field observations and fectively counter some of the problems information obtained from literature. these species face. 39 . They follow the guidelines and criteria developed by the International Union for Meise Botanic Garden researchers, Conservation of Nature (IUCN). along with a colleague from the Univer- sity of Koblenz-Landau, Germany, are now finalising a manuscript for a well- — Deelnemers van de EAPRLA illustrated book on the rare and endemic workshop in Kampala. Red List plant species of Burundi. It is — Participants à la réunion de l’EAPRLA aimed at those involved in safeguarding

Quentin Luke à Kampala. the unique botanical richness in Burundi, — Participants at the EAPRLA workshop but will hopefully also reach out to inspire in Kampala. a much broader audience. Franck Hidvégi

— De twee bloeiwijzen in de Mabundukas. — Nos deux inflorescences dans la serre Mabundu. — Our two inflorescences in the Mabundu greenhouse.

Bestuiving van de reuzenaronskelk: een succesverhaal

De reuzenaronskelk (Amorphophallus ti- terwijl de andere kant werd bestoven met tanum) zorgt altijd voor sensatie wanneer het onrijpe stuifmeel van de verse bloei- ze bloeit, niet alleen vanwege de beruchte wijze. geur die de enorme bloeiwijze afgeeft, maar ook omdat de planten slechts om de Ongeveer tien dagen na de bestuiving paar jaar bloeien en elke ’bloem’ slechts 72 was het duidelijk dat zowel het ingevro- uur meegaat. ren als het verse stuifmeel tot een succesvolle bevruchting had geleid. Zes maan- Door jarenlange ervaring en opgebouw- den later waren de bessen rijp en werden de kennis rond de verzorging van de plan- ze geoogst. De helft ervan werd overge- ten en hun knollen (ondergrondse reser- bracht naar de Plantentuin van Universi- veorganen), slagen onze tuiniers erin om teit Gent. De andere helft werd gezaaid de collectie geregeld tot bloei te bewegen. en resulteerde in onze kassen in meer dan — Zes maanden na de bestuiving zijn Onze expertise werd gedemonstreerd in 50 jonge reuzenaronskelken. Deze zullen de bessen rijp. het voorjaar van 2017, toen voor het eerst worden gedeeld met andere botanische twee reuzenaronskelken tegelijk bloem- tuinen wereldwijd. — Six mois après la pollinisation, les baies sont mûres. knoppen ontwikkelden. Bij de reuzen aronskelk is kruisbestuiving noodzakelijk — Six months after pollination, the berries are ripe. voor een succesvolle zaadontwikkeling, met andere woorden: de bestuiving van de stempel moet gebeuren met stuifmeel van een andere plant. De uitzonderlijke gelijktijdige bloei van twee planten inspi- reerde ons tot een bestuivingsexperiment.

De bloeiwijze (een lange kolf met on- deraan veel kleine mannelijke en vrouwelijke bloemen) heeft een strategie om zelfbestuiving en inteelt te voorkomen: de vrouwelijke bloemen zijn slechts ongeveer 48 uur ontvankelijk, lang voordat de hoger staande mannelijke bloemen rijp stuifmeel afgeven. We hoopten daarom dat onze twee planten met een tussentijd 40 . van twee dagen zouden bloeien. Ze bloei- den echter gelijktijdig en noopten ons tot enige menselijke inventiviteit. Collega’s van de Plantentuin van Universiteit Gent bezorgden ons stuifmeel dat in 2015 geoogst was en sindsdien ingevroren werd bewaard bij -80° C. We oogstten en plet- ten ook onrijpe mannelijke bloemen van onze grotere bloeiwijze. Binnen twaalf

uur na de bloei bestoven we de ene kant Franck Hidvégi van de kleinere bloeiwijze met het rijpe maar twee jaar oude stuifmeel van Gent, Pollinisation de nos arums titans : une « success story »

La floraison des arums titans fait tou- Mais elles se sont ouvertes en même jours sensation, parce que leur énorme temps... sollicitant l’expérience et la créa- spadice émet sa fameuse odeur et que tivité humaine ! Des collègues de l’univer- c’est un événement rare : chaque plante ne sité de Gand ont fourni du pollen prélevé fleurit qu’à plusieurs années d’intervalle et en 2015 et congelé à -80 °C. Nous avons chaque fleur ne dure que 72 heures. également récolté et réduit en poudre des fleurs mâles immatures de notre in- Nos jardiniers ont appris qu’il était florescence la plus grande. Dans les douze possible de provoquer une floraison ré- premières heures de la floraison, nous gulière, moyennant des soins méticu- avons pollinisé une face de la plus petite leux aux plantes et aux cormes (organes inflorescence avec du pollen à maturité, souterrains ressemblant à des bulbes) de mais datant d’il y a deux ans, tandis que notre collection d’Amorphophallus titanum. l’autre face recevait le pollen immature de Leur savoir-faire a été confirmé puisque notre inflorescence fraîche. pour la première fois, au printemps 2017, deux arums titans ont simultanément dé- Succès total ! Environ dix jours après la veloppé un bouton floral. Sachant que les pollinisation, il apparaissait clairement arums titans nécessitent une pollinisation que nous avions réussi la fertilisation croisée (avec le pollen d’un individu diffé- avec les deux types de pollen. Six mois Franck Hidvégi rent) pour que les graines se développent, plus tard, les baies arrivaient à maturité et cet événement exceptionnel nous a inspi- pouvaient être récoltées. La moitié a été ré une expérience. transférée au jardin botanique de l’univer- sité de Gand. L’autre moitié a été semée, L’inflorescence (ce grand épi constellé donnant plus de 50 plantules d’arum titan — De oogst van rijpe bessen. de minuscules fleurs mâles et femelles) dans nos serres. Elles seront distribuées à s’interdit l’autopollinisation en rendant — Récolte des baies mûres. d’autres jardins botaniques dans le monde. d’abord les fleurs femelles réceptives — Harvest of the ripe berries. (pendant environ 48 heures), avant que les fleurs mâles placées au-dessus d’elles ne libèrent leur pollen. Nous espérions donc que nos deux plantes fleuriraient à deux jours d’intervalle.

Pollination of our Titan arum: a success story

Titan arums always create a sensation The inflorescence (the tall spike packed Ghent, while the other side was pollinated when they flower, because the huge flow- with many tiny male and female flowers) with the unripe pollen from our fresh in- er spikes emit a notorious odour, and it has a strategy to prevent self-pollination florescence. is a rare event as each plant only flowers and inbreeding: the female flowers are every few years and each flower only lasts only receptive for about 48 hours, before Triumph! About ten days after the polli- 72 hours. the male flowers above them shed ripe nation, it was clear we achieved a success- pollen. We therefore hoped that our two ful fertilisation with both types of pollen. Our gardeners have learnt that through plants would flower two days apart. Six months later, the berries were ripe and meticulous care of the growing plants and could be harvested. Half of them were corms (the bulb-like storage structures) in However, they flowered simultan transferred to Ghent University Botanic our Amorphophallus titanum collection we eously… time for some human inven- Garden. The other half were sown, result- 41 . can accomplish regular flowerings. Our tiveness and an experiment! Colleagues ing in more than 50 titan arum plantlets expertise was demonstrated in spring 2017 at Ghent University Botanic Garden in our greenhouses. These will be distrib- when for the first time, two titan arums provided pollen harvested in 2015 that uted to other botanic gardens around the simultaneously developed flower buds. they had stored frozen at -80 °C. We also world. Titan arums need to be cross-fertilised harvested and crushed unripe male flow- (using pollen from a different plant) for ers of our larger inflorescence. Within successful seed development, so this ex- twelve hours of flowering, we pollinated ceptional event inspired us to attempt one side of the smaller inflorescence with pollination. the ripe but two-year-old pollen from Kenneth Bauters

— Reuzenzwam op beuk in sector 26, nabij de Vriendschapstempel. — Polypore géant sur Fagus sylvatica dans le secteur 26 près du Temple de l’Amitié. — Giant polypore fungus on Fagus sylvatica on sector 26 near the Friendship Temple.

Zorgen voor onze ouderen: oude bomen in de Plantentuin

Plantentuin Meise heeft meer dan 3.000 geïdentificeerd worden. Elk jaar wordt snoeien, (4) elimineren (vellen) van de bomen in zijn levende collectie en nog een visuele inspectie van alle bomen uit- boom of (5) een andere actie, zoals bv. veel meer in de boszones in het domein. gevoerd. Een getrainde tuinier maakt een bodemdecompactatie. Het snoeien wordt De Plantentuin verhuisde pas in 1939 naar eerste risicobeoordeling voor oude bo- bij voorkeur gespreid over een aantal ja- zijn huidige locatie, maar veel bomen in men en bomen met gezondheidskwaal- ren om zo de wonden voor de boom te het domein zijn veel ouder. Historische tjes. Hij beoordeelt de kruin, takken, minimaliseren. Een boom wordt slechts bronnen vermelden oude eiken, lindes, bladeren, stam en wortels. Hij bekijkt en geveld wanneer hij een risico vormt voor beuken en iepen die mogelijk geplant identificeert, indien mogelijk, de aanwe- bezoekers en personeel. werden in de late 17e eeuw. De oudste nog zige zwammen en ziekten, en schat de levende bomen dateren vermoedelijk uit potentiële effecten in die ze kunnen heb- In 2017 werd onderhoud uitgevoerd de late 18e of vroege 19e eeuw. ben op de gezondheid van de boom. De aan meer dan 60 bomen. Op de lijst van ’zorgbomen’ worden elk jaar opnieuw zorgbomen staan ondertussen 390 op te 42 . Om deze oude en historische bomen zo geëvalueerd. volgen bomen. goed mogelijk in leven te houden, is het noodzakelijk om de bomen en hun omge- Na de eerste risicobeoordeling volgt ving met zorg te beheren. De doelstelling een tweede beoordeling, uitgevoerd door van ons beheersplan is om de bomen zo het beheersteam. Dit team beslist uitein- lang mogelijk in leven te houden, er even- delijk over de te ondernemen actie. Elke wel op toeziend dat hun behoud geen te actie krijgt een prioriteit toegewezen, groot risico inhoudt. Om dit te kunnen gaande van ’niet dringend’ tot ’dringend’. bereiken, moeten de huidige en potenti- Mogelijk acties zijn: (1) niets doen, (2) ële toekomstige bedreigingen duidelijk bijkomend professioneel onderzoek, (3) Prise en charge de nos aînés : arbres anciens au Jardin botanique de Meise

Le Jardin botanique de Meise compte cialisé procède à une première analyse plus de 3 000 arbres dans ses collections, des risques. La couronne, les branches, les et plus encore dans les aires boisées. feuilles, le troncs et les racines sont tous Beaucoup d’arbres avaient été plantés évalués. Les champignons et les maladies bien avant l’installation du Jardin à Meise sont identifiés et leur effet potentiel est en 1939. D’après les sources historiques, déterminé. Ces « arbres vulnérables » sont on aurait planté chênes, tilleuls, hêtres et réévalués chaque année. e

Kenneth Bauters ormes vers la fin du 17 siècle. Les plus anciens exemplaires encore en place datent Ensuite, l’équipe en charge de la collec- probablement de la fin du 18e ou du début tion réalise une deuxième évaluation. À la du 19e siècle. fin, les actions nécessaires sont décidées, — Oude tamme kastanje in sector 21, avec un degré de priorité qui va de « non nabij de Oranjerievijver. Maintenir ce patrimoine historique en urgent » à « priorité élevée/urgence ». Les — Vieux Castanea sativa dans état nécessite des soins appropriés aux actions consistent à : (1) ne rien faire ; (2) le secteur 21 près de l’étang de arbres et au terrain environnant. Notre demander une analyse (professionnelle) l’Orangerie. programme de gestion vise à maintenir complémentaire ; (3) élaguer ; (4) éliminer — Old Castanea sativa on sector 21 les arbres en vie aussi longtemps que pos- l’arbre ou (5) exécuter une autre action near the Orangery Pond. sible, tout en minimisant les risques pour (p. ex., décompacter le sol). En cas d’éla- la sécurité des visiteurs. Pour cela, nous gage, nous essayons toujours de répartir devons identifier précisément les me- le travail sur plusieurs années pour limiter naces réelles et potentielles posées aux les blessures à l’arbre. Nous n’abattons un arbres et par les arbres. arbre que s’il présente un risque pour la sécurité des visiteurs ou du personnel. Nous effectuons des inspections vi- suelles de tous les arbres chaque année. Cette année, nos actions d’entretien ont Pour les plus âgés et ceux qui présentent été appliquées à plus de 60 arbres, tandis des problèmes de santé, un jardinier spé- que 390 exemplaires figurent sur notre liste des « arbres vulnérables ».

Caring for our elders: aging trees in Meise Botanic Garden

Meise Botanic Garden has over 3,000 In order to sustain the lives of these an- After the first risk assessment, the- col trees in its collection and many more in cient and historic trees, it is vital that the lection management team perform a sec- the woodland areas. The Garden only trees and surrounding land are properly ond assessment. Ultimately, a decision is moved to Meise in 1939, but many trees cared for. The aim of our management made about necessary actions. Each ac- were planted much earlier. Historic notes programme is to keep trees alive for as tion is given a priority from ’not urgent’ to report old oaks, limes, beeches and elms long as possible, while minimising safety ’high priority/urgency’. Actions are: (1) do possibly planted during the late 17th cen- issues. To achieve this, we need to clearly nothing, (2) further (professional) investi- tury. The oldest trees still remaining are identify actual and potential threats of gation is needed, (3) pruning is necessary presumably from around the late 18th or and to the old trees. (4) eliminate tree or (5) other action (e.g. early 19th century. decompaction of the soil). For pruning, We do visual inspections of all trees we always try to spread the work over a each year. A skilled gardener carries out number of years, to minimise the tree’s the first risk assessment for older trees wounds. We only completely remove a and trees displaying health issues. Crown, tree if it poses safety issues for visitors or branches, foliage, trunk and roots are all staff. evaluated. Also fungi and diseases are observed and identified, and their potential This year we have carried out main 43 . effect on the tree is estimated. These ’care tenance on over 60 trees, and currently trees’ are re-evaluated every year. 390 trees are on our ’care trees’ list.

— Zwam op zomerlinde in sector 29, nabij de Acer-collectie. — Champignon sur Tilia platyphyllos dans le secteur 29 près de la collection des Acer. — Fungus on Tilia platyphyllos on sector

Kenneth Bauters 29 near the Acer collection. Francesca Lanata

— Het verdelen van bomen aan scholen in Matebe. — Distribution d’arbres pour les écoles de Matebe. — Distributing trees for schools in Matebe.

Nieuwe bomen voor de dorpen rond het Virunga Nationaal Park

Het Virunga Nationaal Park, in de De- Het project biedt de bestuurders van mocratische Republiek Congo, is een van deze stedelijke gebieden diverse concrete de meest biodiverse gebieden in Afrika. voordelen: De randzones van het Park zijn echter dicht bevolkt. Veel bomen zijn gekapt, 1) het verhoogt de actieve participatie meestal om tegemoet te komen aan de van lokale mensen in de stedelijke plan- vraag naar brandhout. Daardoor is, vooral ning; langs de wegen, een stoffig en heet landschap ontstaan. 2) het onderstreept de meervoudige functie van bomen in het stedelijk milieu, Inspelend op een vraag vanwege de lo- inclusief het verschaffen van koelte en schaduw; kale bevolking, voorziet het project Muti — Het voorbereiden van sites voor het Karibu Yetu (’Verwelkom de bomen bij aanplanten van bomen in Kiwandja. ons thuis’) het aanplanten van bomen in 3) het draagt bij aan een betere levens- kwaliteit en een gezonder leefmilieu. — Préparation d’une plantation à de stedelijke omgeving van het Rutshu- Kiwandja rudistrict en van de stad Kiwanja. In 2017 Het voorbereidende werk op de sites — Preparing the site for planting in produceerde Plantentuin Meise, met de begon in het najaar van 2017. In december Kiwandja. Virunga Foundation en Virunga SARL werden in de gevangenis van Rutshuru en als partners, 15.000 gezonde inheemse en op speelplaatsen de eerste bomen aange- exotische bomen in kwekerijen in Ma- plant. Dit werk wordt verdergezet tijdens tebe. Het project levert plantgoed op en het regenseizoen van begin 2018. Dan ko- biedt technische ondersteuning aan de lo- men vooral gemeentelijke gronden, zoals kale bevolking. Lokale autoriteiten, scho- wegen, rondpunten, markten en begraaf- len, NGO’s, kerken en andere groepen die plaatsen, aan bod. De plantacties gaan bereid zijn om mee te werken, krijgen de gepaard met een intensieve sensibilise- verantwoordelijkheid voor het planten ringscampagne door middel van folders, van de bomen en hun onderhoud. spandoeken en meetings.

Door het verbeteren van de relaties tussen het Virunga Nationaal Park en de om- wonenden, bevestigt de Plantentuin zijn 44 . steun aan het Park. Het project vergroot de aandacht voor planten en ecosystemen en breidt de mogelijkheden voor milieu- educatie sterk uit. Francesca Lanata Des arbres pour les villages autour du parc national des Virunga

Le parc national des Virunga, en Répu- Le projet mettra les arbres et l’assistance La préparation des sites a démarré à la fin blique démocratique du Congo, consti- technique à disposition de la population de 2017 et les premiers arbres ont été plan- tue l’une des régions d’Afrique les plus locale. Les pouvoirs publics, écoles, ONG, tés en décembre, à la prison de Rutshuru diversifiées d’un point de vue biologique. églises et autres groupes souhaitant s’as- et sur des terrains d’écoles. Les planta- Cependant, les abords du parc sont den- socier au programme seront, quant à eux, tions se poursuivront pendant la saison sément peuplés. Les arbres ont été abat- responsables des plantations et s’occupe- des pluies de début 2018 et cibleront les tus, essentiellement pour les besoins en ront de la surveillance et de l’entretien des espaces communaux tels que routes, combustible, laissant la place à un paysage arbres. ronds-points, marchés et cimetières. Elles torride et poussiéreux, en particulier le s’accompagneront d’une campagne de long des grand-routes. Ce programme procure des avantages communication intensive avec dépliants, tangibles pour la gouvernance d’un terri- banderoles et réunions. Les habitants voudraient plus d’arbres, toire urbain : c’est pourquoi le projet Muti Karibu Contribuer aux relations entre le parc Yetu (« Accueillir un arbre à la maison ») i) il renforcera la participation active de national des Virunga et la population va en planter dans les zones urbaines du la population dans l’aménagement urbain ; avoisinante est une façon, pour le Jardin territoire de Rutshuru et dans la ville de botanique de Meise, de poursuivre son Kiwanja. ii) il fera reconnaître les multiples rôles soutien au parc. Ce projet sensibilise aussi des arbres dans un environnement urbain, aux plantes et aux écosystèmes, et déve- En 2017, le Jardin botanique de Meise a y compris le rafraîchissement et l’om- loppe des possibilités d’éducation à l’envi- collaboré avec la fondation des Virunga brage ; ronnement. et la Virunga SARL pour produire 15 000 arbres de qualité (indigènes et exotiques) iii) il améliorera la qualité de vie et l’en- dans la pépinière de Matebe. vironnement des citadins.

New trees for villages around Virunga National Park

Virunga National Park, in the Demo- This program offers real benefits for cratic Republic of the Congo, is one of governance of the urban territory. It will: the most biologically diverse areas in Af- rica. However, the towns on the outskirts 1) increase the active participation of of the Park are densely populated. Trees local people in urban planning, have been removed, mostly for firewood,

Francesca Lanata leaving the landscape hot and dusty, espe- 2) recognise the many roles of trees in cially along the main roads. the urban environment, including providing cooling and shade, Local people would like more trees, so — De flyer van het project, verdeeld the Project Muti Karibu Yetu (’Welcome 3) improve the quality of life and living onder de lokale bevolking. the tree to our home’), will be planting environment for urban citizens. — Le flyer du programme, distribué à la trees in the urban areas of Rutshuru Ter- population locale. Site preparation started in late 2017 and ritory and Kiwanja City. — The programme’s flyer, distributed to the first trees were planted in Decem- the local population. During 2017 Meise Botanic Garden, in ber, in Rutshuru’s prison and in school partnership with Virunga Foundation and grounds. Tree planting will continue dur- Virunga SARL, produced 15,000 high- ing the rainy season in early 2018, target- quality trees (local and exotic) in their ing communal areas such as roads, round- 45 . nursery at Matebe. abouts, markets and cemeteries. The planting activities will be accompanied The project will provide trees and by an intense communication campaign technical support to local people. In reusing leaflets, banners and meetings. turn, public authorities, schools, NGOs, churches and other groups wishing to be By helping to improve Virunga Nation- associated with the programme will be al Park’s relations with the neighbouring in charge of planting operations, and will population, Meise Botanic Garden con- provide tree monitoring and maintenance. tinues its support to the Park. This project is also raising awareness of plants and ecosystems, and expanding opportunities for environmental education. De verkeerswisselaar in Strombeek: zaden verzamelen voor de zadenbank

De verkeerswisselaar in Strombeek- récolté plusieurs millions de graines de 12 Bever werd in 1980 aangelegd om de A12- de ces espèces. Elles comprennent notam- autosnelweg te verbinden met de ring ment le magnifique et inhabituel parasite rond Brussel. Dit gebied beslaat ongeveer végétal Orobanche purpurea, Blackstonia 40 hectare en bestaat vooral uit grasland. perfoliata et quatre espèces d’orchidées : Gedurende vijftien jaar inventariseerde Anacamptis pyramidalis, Ophrys apifera, een onderzoeker van de Plantentuin er Himantoglossum hircinum et Dactylorhiza de planten. Uit die studie is gebleken dat praetermissa. Ces graines sont soigneuse- deze wegbermen een uitzonderlijke flora ment séchées dans une chambre climatisée Publicatie | Publication | Publication herbergen, met talrijke zeldzame soorten. à 15 % d’humidité relative et à 15 °C. Elles 109 Deze kwamen in het verleden in de wijde seront bientôt stockées dans des sachets omgeving algemener verspreid voor, maar étanches dans des congélateurs à -20 °C bestaan nu alleen nog als relictpopulaties. afin de maintenir leur viabilité pendant plusieurs décennies. Après le réaménage- Deze graslanden worden nu bedreigd ment prochain de l’échangeur routier, les door geplande werken voor de verbre- graines pourraient être utilisées pour réin- ding van de ring rond Brussel, met inbe- troduire ces espèces végétales précieuses grip van de volledige heraanleg van de dans leur emplacement d’origine. verkeerswisselaar. In de zomer van 2017 verzamelde Plantentuin Meise in het gebied miljoenen zaden van twaalf soorten. Daartoe behoren de mooie en ongewone Rare plants on Strombeek plantenparasiet blauwe bremraap, zo- merbitterling en vier soorten orchideeën, traffic interchange have namelijk hondskruid, bijenorchis, bok- millions of seeds safely kenorchis en rietorchis. De zaden worden zorgvuldig gedroogd in een geklima- stored tiseerde kamer bij 15 % relatieve lucht- The traffic interchange in Strombeek- vochtigheid en 15° C. Binnenkort worden Bever was built in 1980 to connect the A12 ze luchtdicht verpakt voor bewaring in motorway with the Ring around Brussels. een diepvriezer, bij een temperatuur van Miel Wagemans The interchange covers about 40 hectares -20° C. Zo behouden de zaden hun leef- and is mostly grassland. Meise Botanic baarheid gedurende meerdere tientallen Garden staff have been studying this area jaren. Na de geplande heraanleg van de and carrying out plant inventories for 15 verkeerswisselaar kunnen de zaden ge- — Zaadinzameling op de years. They have shown that these road- bruikt worden voor de herintroductie van verkeerswisselaar in Strombeek-Bever. side grasslands have an exceptional flora. deze kostbare plantensoorten op hun oor- Many of the species here are rare. They — Récolte de graines sur l’échangeur spronkelijke standplaats. routier de Strombeek-Bever. were more abundant in the past, but now exist only as relict populations. — Seed collection in the motorway interchange at Strombeek-Bever. These grasslands are, however, threat- Sauvegarde de millions ened by the works planned for the ende graines d’espèces rares largement of the Ring around Brussels, including the complete reconstruction récoltées sur l’échangeur of the interchange. This summer, Meise de Strombeek Botanic Garden collected several mill ions of seeds from 12 of these species. L’échangeur routier à Strombeek- They include the beautiful and unusual Bever a été construit en 1980 pour re- plant parasite Orobanche purpurea, Blacksto- lier l’autoroute A12 au ring de Bruxelles. nia perfoliata and four species of orchids: L’échangeur occupe environ 40 hectares, Anacamptis pyramidalis, Ophrys apifera, principalement couverts de prairies. Le Himantoglossum hircinum and Dactylorhiza personnel du Jardin botanique de Meise praetermissa. These seeds are being care- y réalise des inventaires de plantes depuis fully dried in an air-conditioned room at 46 . 15 ans. Grâce à ces études, il a été démon- 15% relative humidity and 15°C. They will tré que ces prairies hébergent une flore soon be stored in airtight bags in freezers exceptionnelle comportant beaucoup at -20°C in order to maintain their viabil- d’espèces rares. Elles y étaient plus abon- ity for several decades. After the upcom- dantes dans le passé, mais sont mainte- ing restoration of the traffic interchange, nant réduites à des populations reliques. the seeds could be used to reintroduce these precious plant species in their ori Ces prairies sont toutefois menacées par ginal location. les travaux prévus pour l’élargissement du ring autour de Bruxelles, y compris le réaménagement complet de l’échangeur. Cet été, le Jardin botanique de Meise a Ons patrimonium valoriseren

Valoriser notre patrimoine

Bringing our heritage to life DoeDat, het crowdsourcing platform van Plantentuin Meise

DoeDat is een meertalig, open source en 3. identificeren van foto’s van dieren, platform voor het invoeren van gegevens. gemaakt met behulp van in de Plantentuin Het is gebaseerd op het Digivol systeem opgestelde cameravallen. van het ‘Australian Museum & Atlas of Li- ving Australia’. DoeDat is één van de pro- Het platform werd eerst getest door het ducten van het digitalisatieproject DOE! personeel van Plantentuin Meise tijdens (Digitale Ontsluiting Erfgoedcollecties), een WeDigBio event, een internationaal gefinancierd door de Vlaamse overheid. evenement waarbij labelgegevens van natuurhistorische specimens worden inge- De naam DoeDat is een samenvoegsel voerd door geïnteresseerden. De officiële van DOE! (project) en data omdat alles lancering gebeurde in november tijdens binnen dit platform draait rond het creë- de Dag van de Wetenschap. Twee maan- ren van data. den later waren er al 111 vrijwilligers aan- gesloten en meer dan 5.000 taken werden Het doel van dit crowdsourcing plat- uitgevoerd. form is om Plantentuin Meise te helpen in het bereiken van zijn missie om de erf- Uiteindelijk willen we een actief team goedcollecties te digitaliseren en te docu- van vrijwilligers uitbouwen die nauw menteren. Omdat wij als Plantentuin dit betrokken zijn bij het wetenschappelijk doel niet alleen kunnen behalen roepen werk en de collecties van Plantentuin we de hulp in van de burgers. Deze vrij- Meise. willigers krijgen de mogelijkheid om actief deel te nemen aan het proces waarbij Sluit aan bij www.DoeDat.be we data van historische botanische collecties gemakkelijker toegankelijk maken voor een breder publiek.

Binnen DoeDat kunnen we drie verschillende taken uitvoeren: 1. Invoeren van labelgegevens van herbariumspeci-

mens; 2. invoeren van documentgegevens Frederik Leliaert

48 .

— Eerste contact van bezoekers tijdens de Dag van de Wetenschap met het DoeDat platform. — Le public de la Journée de la science fait connaissance avec la plateforme DoeDat. — Visitors at Science Day getting to know the DoeDat platform. DoeDat : une plateforme collaborative pour la numérisation des collections

Dans les collections du Jardin botanique DoeDat est une plateforme open source de Meise, des milliers de spécimens d’her- multilingue dédiée à la transcription ; bier et d’autres documents nécessitent elle se base sur le système Digivol déve- une numérisation qui les rende accessibles loppé par l’Australian Museum et l’Atlas à une plus large communauté scientifique of Living Australia. DoeDat est l’un des ainsi qu’à d’autres personnes. La numéri- produits de notre projet de numérisation sation est un projet titanesque et chrono- « Digital Access to Cultural Heritage phage, que le Jardin ne peut assumer seul. Collections » (DOE!) financé par le Gou- C’est pourquoi nous avons développé vernement flamand. Le nom de DoeDat une plateforme collaborative qui sollicite reflète sa filiation par rapport au projet l’aide du public. DOE et son objectif de création de don- nées (data). Par ailleurs, « Doe dat » signi- Cette plateforme, DoeDat, a été testée fie « Faites-le » en néerlandais. dans le cadre de WeDigBio, un événe- ment scientifique grand public à l’échelle Rejoignez-nous sur www.DoeDat.be mondiale consacré à la numérisation de spécimens biologiques. La plateforme a été lancée lors de la Journée mondiale de la science (le 26 novembre) ; en deux mois, 111 bénévoles avaient déjà effectué plus de 5 000 transcriptions.

Trois types de tâches sont prévues par le système : la transcription d’étiquettes d’herbier, la transcription de documents et l’identification d’animaux sur des images de pièges photographiques placés dans le Jardin.

DoeDat: our crowdsourcing platform for digitising collections

Meise Botanic Garden has thousands identification of animals on pictures from of herbarium specimens and other docu- camera traps located in the Garden. ments in the collections that need to be Ann Bogaerts digitised, to make them accessible for a DoeDat is a multilingual open source broader community of scientists and oth- platform for transcription, based upon er citizens. Digitisation is a huge and time- the Digivol system of the Australian consuming project, and one that Meise Museum and Atlas of Living Australia. — Personeel van Plantentuin Meise Botanic Garden cannot do alone. We have DoeDat is one product of our digitization test het DoeDat platform tijdens het project Digital Access to Cultural Herit- WeDigBio evenement in het kasteel. therefore developed a crowdsourcing platform to enlist the help of the public. age Collections (DOE!), funded by the — Le personnel du Jardin teste Flemish Government. The name was cho- la plateforme DoeDat lors de l’événement WeDigBio au château. This platform, called DoeDat, was test- sen because DoeDat is part of the DOE ed during a WeDigBio event, a global project and is about creating data. Also, — Garden staff testing the DoeDat citizen-science event on the digitisation ’Doe Dat’, means ’do that’ in Dutch. platform at the WeDigBio event in the castle. of biodiversity specimens. The platform 49 . was launched on Science Day (26th Nov Join in at www.DoeDat.be ember), and within two months 111 volunteers had already transcribed more than 5,000 tasks.

The systems allows for three types of task: transcription of herbarium specimen labels, transcription of documents, and — Katoen in handgeblazen bokalen Viviane Leyman met bijhorend manuscript (Theodor Martius, dd. 1857). — Coton dans des bocaux en verre soufflé et manuscrit correspondant (Theodor Martius, dd. 1857). — Cotton in handblown glass jars and accompanying manuscript (Theodor Martius, dd. 1857).

Een wereldwijd weefsel van plantaardige vezels uit de 19e eeuw

Dit jaar waren leden van de Antwerpse en jute, maar ook verrassend fijne en de- Academie voor Kant, Weef- en Textiele licate vezels van ananas en banaan. Zelfs Kunsten bijzonder opgetogen toen de ve- plantenmerg, -pulp en papier zijn verte- zels uit de historische verzameling van de genwoordigd, naast dierlijke zijde (van de Tuin voor hen onthuld werd. zijderups) en mineraal tremoliet (een vorm van asbest). Plantentuin Meise heeft een belangrijke historische vezelverzameling van meer De vezelverzameling stelt meer voor dan 500 stuks in zijn bezit. Het overgrote dan enkel het unieke beeld op de ver- deel ervan dateert uit de tweede helft van scheidenheid aan vezels en hun histo- de 19e eeuw, een periode van technologi- rische verwerkingsmethoden. Zoals de sche revolutie gekenmerkt door naarstig leden van de Antwerpse Academie voor onderzoek naar alle mogelijke grondstof- Kant, Weef- en Textiele Kunsten ontdek- fen door de natuur aangeleverd. ten, reikt zij eveneens een voor de hand liggende inspiratiebron aan om nieuw on- Rond deze tijd startte een van de Broe- derzoek te stimuleren. Petra Ballings ders Jozefieten, Bernardin, met het Com- mercieel-Industrieel Museum van Melle, bij Gent. Reeds in 1872 had Bernardin 550 namen van textielvezels gecompileerd. Naast exemplaren uit dit museum prijken in de Plantentuin ook vezels uit de Bei- erse Farmacologische Verzameling van Theodor Martius, uit het Parijse Museum van Franse Koloniën, uit het Antwerpse Botanische Museum van Dr. Henri Van Heurck, en uit de Congolese Botanische Tuin van Eala.

De aard van de vezels is zeer uiteenlo- pend en varieert van stengel-, schors-, 50 . blad-, vruchtvezels en zaadharen, tot vezels in bundels en vlechten, geklopte schors, gesponnen draad en getwijnd touw. Weefsels gaan van ruwe stof tot fijne organza. Er zijn bekende plantaardige — Bananenvezels, van ruwe vezel tot bewerkt, glanzend garen (Sapin, dd. vezels als katoen, sisal, ramee, kokos, vlas 1914). — Fibres de bananier, de la fibre brute au fil transformé brillant (Sapin, dd. 1914). — Banana fibres, from raw fibre to processed lustrous yarn (Sapin, dd. 1914). Une toile mondiale de fibres végétales datant du 19e siècle

Cette année, des membres de l’académie À cette époque, le frère joséphite Ber- le lin et le jute, mais on trouve aussi des du Textile d’Anvers ont découvert avec nardin établit son musée commercial et fibres étonnamment fines et délicates enthousiasme la collection historique de industriel dans la maison de Melle, l’ins- d’ananas et de bananier. Même la moelle, fibres du Jardin botanique de Meise. titut de la congrégation près de Gand. En la pulpe et le papier sont présents, à côté 1872, Bernardin avait déjà rassemblé 550 de matériaux non végétaux tels la soie Le Jardin possède une importante col- types de fibres textiles. Outre des échan- (du ver à soie) et la trémolite, un minéral lection historique de fibres comptant plus tillons provenant de ce musée, le Jardin fibreux (une forme d’asbeste). de 500 pièces. La plupart d’entre elles re- botanique de Meise expose des fibres de la montent à la seconde moitié du 19e siècle, collection pharmacologique bavaroise de La collection de fibres ne donne pas une période de révolution technologique Theodor Martius, du musée parisien des seulement une image spectaculaire de la où l’on s’échinait à trouver toutes les ma- Colonies, du musée botanique d’Anvers diversité des fibres et des méthodes his- tières premières possibles offertes par la du Dr Henri Van Heurck, et du Jardin ex- toriques de leur transformation. Comme nature. périmental d’Eala au Congo. les membres de l’académie du Textile d’Anvers ont pu s’en rendre compte, elle Ces fibres sont de nature très diverse : place aussi à portée de main une source depuis les fibres issues de tiges, d’écorces, d’inspiration pour stimuler de nouvelles de feuilles, de téguments et de fruits, recherches. jusqu’aux fibres sous forme de faisceaux et tresses, d’écorce martelée, de fil et de corde torsadée. Les matières vont du tissu grossier à l’étoffe délicate. Cer- taines fibres végétales sont bien connues, comme le coton, le sisal, la ramie, le coco, Viviane Leyman

— Fragment van het linnen omhulsel van een Egyptische mummie (Bernardin, dd. 1881). — Fragment de tissu en lin d’une momie égyptienne (Bernardin, dd. 1881). Our world wide fabric of vegetable — Fragment of an Egyptian linen th mummy wrapping (Bernardin, dd. fibres, dating from the 19 century 1881).

This year, members of the Antwerp The nature of the fibres is very diverse. Academy of Lace, Weaving and Textile It ranges from stem, bark, leaf fibres, Arts were very excited to discover the husk fibres, and seed hairs, to bundles fibres of the Garden’s historic collection. and braids, beaten bark, spun thread and twined rope. Fabrics range from rough Meise Botanic Garden holds an impor- cloth to fine organza. There are familiar tant historic collection of fibres, with over plant fibres such as cotton, sisal, ramie, 500 specimens. Most date back to the sec- coir, flax and jute, but also the surpris ond half of the 19th century, a period of ingly fine and delicate pineapple and Viviane Leyman technological revolution characterised by banana fibres. Even plant pith, pulp and an industrious search for every possible paper are represented, next to the non- raw material provided by nature. plant materials such as silkworm silk and the fibrous mineral tremolite (a form of Around this time one of the Josephite asbestos). Brothers, Bernardin, set up his Commer- 51 . — Superfijn als organza geweven cial-Industrial Museum in the Institute of The fibre collection presents more than ananasvezels (Setter, s.d.). Melle, near Ghent. By 1872 Bernardin had a unique view on fibre diversity and his- — Fibres ultrafines d’ananas tissées, compiled 550 types of textile fibres. Next torical processing methods. As members ressemblant à de l’organza (Setter, to samples originating from this museum, of the Antwerp Academy of Lace, Weav- s.d.). Meise Botanic Garden presents stunning ing and Textile Arts discovered, it also — Ultrafine woven pineapple fibres fibres from the Bavarian Pharmacologi- offers a readily available source of inspi- looking like organza (Setter, s.d.). cal Collection of Theodor Martius, from ration to stimulate new research. the Parisian Museum of French Colonies, from the Antwerp Botanic Museum of Dr. Henri Van Heurck, and from the Congo- lese Experimental Garden of Eala. De microfytencollectie van Wageningen Environmental Research

Sinds 1950 verzamelen medewerkers ment encore des espèces d’algues non dé- van Wageningen Environmental Research crites à ce jour. (voorheen ALTERRA) monsters van plankton en diatomeeën, voornamelijk Malheureusement, le Wageningen En- uit Nederlandse natuurgebieden, maar vironmental Research ne pouvait plus ook uit Suriname, Denemarken, België en garder la collection ; Naturalis (Leiden, Duitsland. Deze microfytenverzameling Pays-Bas) aurait été l’endroit idéal pour bestaat momenteel uit meer dan 20.000 les transférer, mais cela aurait demandé monsters. des travaux de rénovation impossibles à envisager. Heureusement, nous avons pu Het behoud van deze collecties is van recueillir ce matériel au Jardin botanique groot belang voor de wetenschap. De de Meise, où il trouvera sa place parmi les monsters zijn permanente getuigen van de héritages de célèbres chercheurs en algo- biodiversiteit aan micro-organismen in de logie, comme Henri Van Heurck, Jean- afgelopen decennia. Het historische mate- Jacques Symoens et Pierre Compère. riaal is belangrijk voor wateren natuurbe- heer omdat het referentiepunten oplevert en toelaat tijdreeksen van natuuraantas- ting en -herstel te construeren. Bovendien The microphyte collection is het niet uitgesloten dat in die monsters of Wageningen Environ- nog onbekende algensoorten te vinden zijn. mental Research

Helaas kon Wageningen Environmental Since 1950, employees of Wageningen Research de collectie niet meer huisvesten Environmental Research (formerly AL- en hoewel Naturalis (Leiden, Nederland) TERRA) have been collecting plankton daar de meest geschikte plaats voor zou and diatom samples, mainly in Dutch zijn geweest, was dit onmogelijk vanwege nature reserves, but also from Suriname, verbouwingswerken die het overnemen Denmark, Belgium and Germany. This van de collectie zou vereist hebben. Ge- microphyte collection now comprises — Deel van de microfyencollectie van lukkig vond Plantentuin Meise een oplos- more than 20,000 samples. Wageningen Environmental Research. sing om het materiaal in haar collecties — Une partie de la collection op te nemen. De collectie heeft hier een The preservation of these collections is de microphytes du Wageningen plaats gekregen naast de erfenis van an- of great significance for science as these Environmental Research. samples are a permanent record of the dere beroemdheden in het algologisch — Part of the microphyte collection onderzoek, zoals Henri Van Heurck, Jean- biodiversity of Dutch micro-organisms of the Wageningen Environmental Jacques Symoens en Pierre Compère. over previous decades. This historic mate- Research. rial is important for water and nature management as it provides reference points and allows construction of time series of La collection de micro- nature deterioration and restoration. Also, it is likely that undescribed algae species phytes du Wageningen are still to be found in these samples. Environmental Research Unfortunately, Wageningen Environ- Depuis 1950, les agents du Wageningen mental Research can no longer house the Environmental Research (anciennement collection and although Naturalis (Leiden, ALTERRA) récoltent des échantillons de the Netherlands) would have been the plancton et de diatomées, principalement most suitable place for it, this was impos- dans les réserves naturelles néerlandaises, sible due to refurbishments that would mais aussi au Surinam, au Danemark, en have been needed to host the collec- Belgique et en Allemagne. Cette collection there. Luckily, we have been able tion de microphytes comprend mainte- to accommodate the material in Meise nant plus de 20 000 échantillons. Botanic Garden, where it will find its place alongside the heritage of celebrities in 52 . Ces échantillons constituent un témoin phycological research such as Henri Van permanent de la biodiversité des micro- Heurck, Jean-Jacques Symoens and Pierre organismes aux Pays-Bas au cours des dé- Compère. cennies écoulées. La préservation de ces collections dans un but scientifique est donc hautement pertinente. Ce matériel historique est important pour la gestion de l’eau et de l’environnement, dans la mesure où il fournit des points de référence et permet la reconstitution de séries temporelles de la dégradation et de la restauration de la

nature. En outre, on y trouvera probable- Herman van Dam De Atlas van de Plantentuin

Kaarten van de Plantentuin zijn een be- cutant une simple requête dans les don- langrijke hulpbron voor het beheer van het nées disponibles, nous pouvons composer domein en de collecties. In het verleden n’importe quel type de carte thématique werden papieren kaarten gebruikt, maar (p. ex., la carte de tous les chênes du Jardin die hebben nadelen. Wanneer bijvoorbeeld botanique). planten sterven of nieuwe planten worden aangeplant, is het vaak moeilijk om ze op En 2017, cet ensemble d’informations a een papieren kaart te verwijderen of toe te conduit à l’élaboration d’un Atlas du Jar- voegen. Ook is het zoeken van bepaalde din botanique, disponible en PDF pour planten (bv. alle eiken) op een papieren tout le personnel. À l’avenir, ces données versie een lastig karwei. pourraient faire l’objet d’une application mobile. Découvrir le Jardin et ses collec- Enkele jaren geleden startte de toenma- tions n’aura jamais été aussi simple ! lige wetenschappelijke beheerder van de openluchtcollecties samen met een toege- wijde vrijwilliger met het digitaliseren van de Plantentuin. Het begon als een project The Atlas voor het meten van de omtrek van bomen of the Botanic Garden voor de BELTREES website. GPS-coör- dinaten maakten het mogelijk om bomen Maps of the garden are an important met hetzelfde accessienummer te onder- tool for managing the domain and the scheiden. De coördinaten werden verder collections. We have used paper maps for op kaart gezet met een Geografisch -In a long time but they have disadvantages. formatie Systeem (GIS). Vandaag zijn alle For example, when plants die or new ones doorlevende collecties (bomen, struiken, are planted it is difficult to amend a paper vaste planten) en tal van parkbomen gere- map. Also, searching for plants (e.g. all gistreerd. De data kunnen met een eenvou- oaks) is a tedious job. — Kaart van sector 46, het Fruticetum, dige zoekopdracht bevraagd worden, bij- gecreëerd door Guido Houben en voorbeeld om allerlei thematische kaarten Several years ago, the former curator Mimi Dehaes. te construeren, zoals een kaart met alle in of the outdoor plant collections, together — Plan du secteur 46, le Fruticetum, het domein aanwezige eiken. with an engaged volunteer, started digitis- créé par Guido Houben et Mimi ing the Botanic Garden map. It initially be- Dehaes. Met die informatie werd in 2017 de Atlas gan as a project for measuring trees for the — Map of sector 46, the Fruticetum, van de Plantentuin opgesteld. Dit docu- BELTREES project. They took GPS coor- created by Guido Houben and Mimi ment is in pdf-formaat voor alle perso- dinates to separate trees with the same Dehaes. neelsleden beschikbaar. In de toekomst accession number. The coordinates were kunnen alle gegevens geïmplementeerd mapped using a Geographic Information worden in een mobiele app. De Plantentuin System (GIS). Today, all perennial collec- ontdekken zal nog nooit zo eenvoudig ge- tions (trees, shrubs, perennial plants) and weest zijn. many naturally occurring trees are reg- istered. By simply querying the available data we can construct all kinds of thematic maps (e.g. a map with all oaks of the Bo- L’Atlas du Jardin botanique tanic Garden).

Les plans du jardin sont très utiles pour With this information, in 2017 an Atlas gérer le domaine et les collections. Nous of the Botanic Garden was constructed, avons longtemps travaillé sur des cartes available in pdf format for all staff. In the papier, mais elles présentent des incon- future this data could be implemented vénients. Par exemple, quand des plantes in a mobile app. Discovering the Botanic meurent ou que de nouvelles sont plan- Garden and its collections will never have tées, il est difficile de corriger un plan sur been so easy! papier. En outre, la recherche de plantes (p. ex., tous les chênes) s’avère fastidieuse.

Il y a plusieurs années, la numérisation du plan du Jardin botanique a été entamée par l’ancien conservateur des collections 53 . extérieures, avec l’aide d’un bénévole. Au départ, il s’agissait de mesurer des arbres dans le cadre du projet BELTREES. Les coordonnées prises au GPS permettaient de distinguer des arbres ayant le même numéro d’accession. Les coordonnées étaient ensuite intégrées à un système d’information géographique (SIG). Toutes les collections permanentes (arbres, arbustes, plantes vivaces) et la plupart des arbres du parc sont aujourd’hui enregistrés. En exé- Nicole Hanquart — Bibliotheekbezoeker die historische editie van Rembert Dodoens’ Cruydeboeck bewondert. — Visiteur de la bibliothèque admirant une ancienne édition du Cruydeboeck de Rembert Dodoens — A library visitor admiring an ancient edition of the Cruydeboeck of Rembert Dodoens.

Viering van de 500e verjaardag van Rembert Dodoens

Deze zomer vierde Plantentuin Meise het 500e geboortejaar van Rembert Do- doens, een van de meest beroemde plantkundigen van ons land. Hij werd geboren in Mechelen op 29 juni 1517 en wijdde zijn leven aan artsenij, sterrenkunde en plantkunde. In 1554 publiceerde hij zijn Cruy- deboeck, dat beschrijvingen, afbeeldingen en het farmacologische gebruik van meer dan 1.000 planten bevat. Dodoens schreef dit beroemde boek eerst in het Neder- lands. Het groeide uit tot een referentie- werk dat meerdere herdrukken kende en werd in de 16e eeuw ook vertaald naar het Frans, Engels en Latijn.

Plantentuin Meise hield ter ere van Do- doens een openluchttentoonstelling. Zes picknicktafels, elk verwijzend naar één van de hoofdstukken uit het Cruydeboeck, werden voorzien van planten, kenmerkend voor elk hoofdstuk. Elke plant ging vergezeld van de originele 16e-eeuwse tekst en hedendaagse planteninfo.

De bibliotheek, die een aanzienlijke col- e

lectie 16 -eeuwse kruidenboeken bezit, Nicole Hanquart stelde ook een aantal werken tentoon, waaronder uiteraard verschillende ver- sies van Dodoens’ Cruydeboeck en docu- e mentatie over de plantkunde in de 16 — Rembert Dodoens, Cruydeboeck, eeuw. Antwerpen, 1554. Eerste druk. — Rembert Dodoens, Cruydeboeck, 54 . Anvers, 1554. Première édition. — Rembert Dodoens, Cruydeboeck, Antwerpen, 1554. First edition. Célébration du 500e anniversaire de Rembert Dodoens

Cet été, le Jardin botanique de Meise a La bibliothèque, qui conserve une im- célébré le 500e anniversaire de la naissance portante collection d’herbiers du 16e siècle de Rembert Dodoens, un des botanistes parmi lesquels ceux de Dodoens, a exposé les plus connus de notre pays. Né à Ma- les anciennes éditions du Cruydeboeck ain- lines le 29 juin 1517, il consacra sa vie à la si que des éditions modernes des livres du médecine, à l’astronomie et à la botanique. botaniste malinois et de la documentation En 1554, il publia le Cruydeboeck (littérale- sur la botanique au 16e siècle. ment « Livre des herbes »), un herbier im- primé illustré qui contient la description de plus de 1 000 plantes ainsi que leurs usages pharmacologiques. Ce livre, publié initialement en flamand, fut traduit dans le courant du 16e siècle en français, en anglais et en latin. Il devint un livre de référence et fut réédité à plusieurs reprises.

Le Jardin botanique de Meise a consacré à Dodoens une exposition en plein air. Six tables de pique-nique ont été dédiées aux six chapitres du Cruydeboeck. Chaque table présentait des plantes décrites dans le chapitre et chaque plante était accom- pagnée du texte original du 16e siècle ainsi que d’explications complémentaires.

Celebrating the 500th anniversary of Rembert Dodoens

This summer Meise Botanic Garden cel- The library, which owns an important ebrated the 500th anniversary of the birth collection of 16th century herbals includ- of Rembert Dodoens, one of the most ing those written by Dodoens, displayed famous botanists of our country. Born in ancient editions of the ’Cruydeboeck’ Malines on 29th June 1517, he dedicated his alongside modern editions of the books life to medicine, astronomy and botany. In and documentation about botany in the 1554 he published an illustrated herbal, the 16th century. ’Cruydeboeck’, which contains descriptions of over 1000 plants and their phar- macological uses. This famous book was Nicole Hanquart first published in Dutch. During the 16th century, it was translated into French, English and Latin. It became a standard reference book and was reprinted several times. 55 . — Titelpagina van Rembert Dodoens’ Cruydeboeck, Antwerpen, 1554. Eerste Meise Botanic Garden dedicated an out- druk. door exhibition to Dodoens. Six picnic — Rembert Dodoens, Cruydeboeck, tables were devoted to the six chapters of Anvers, 1554. Première édition. the ’Cruydeboeck’. Each table displayed — Title page from Rembert Dodoens, herbs described in the chapter, and each Cruydeboeck, Antwerpen, 1554. First plant was accompanied with the original edition. 16th century text and further explanations. — Het vroegere Bosmuseum in de Plantentuin in Brussel. — Le Musée forestier de l’ancien Jardin botanique à Bruxelles. — The Forestry Museum that was in the former Botanic Garden, in Brussels.

Historici in dienst van de Plantentuin

In 2017 brachten de historici van de Plan- In de voorbije jaren is veel documentatie tentuin de instelling in binnen- en buiten- bij elkaar gebracht over François Crépin land onder de aandacht door middel van (1830-1903), de voormalige directeur van tijdschriftartikels, lezingen en academi- de Plantentuin. Dit mondde uit in diverse sche cursussen. Dit jaar stond het werk manuscripten, maar uit het bronnenon- vooral in het teken van het nieuwe Bos- derzoek kunnen zeker nog meer publi- museum dat binnenkort de deuren opent. caties voortvloeien. Puttend uit de rijke Het zal de opvolger zijn van het vroegere, collecties van de Plantentuin, hielpen de in Brussel gehuisveste Houtmuseum. Een historici bezoekende botanici bij het op- manuscript over dit museum is aanvaard lossen van nomenclatuurproblemen met voor publicatie in Centaurus, het officiële betrekking tot Braziliaanse Marantaceae, tijdschrift van de European Society for gepubliceerd in Phytotaxa. the History of Science. Een Franse en Nederlandse versie van een ander arti- In 2000-2002 was de Plantentuin een kel verscheen in een speciale uitgave van partner in het LIFE restauratieproject van ’Journées du Patrimoine 2017/Open Mo- de Kraenepoel, een vroegere visteeltvij- numentendagen 2017’ van Bruxelles Patri- ver in Aalter. In 2017 verscheen de eerste moines/Erfgoed Brussel. In dezelfde uitgave van twee bijdragen over de geschiedenis van deze veldvijver, gebaseerd op docu- was een onderzoeker van de Plantentuin — De historici van de Plantentuin coauteur van een artikel over de Brusselse mentatie die tijdens en na het project is proberen via de correspondentie verzameld. 56 . sierteelt in de 19e eeuw. inzicht te krijgen in het wetenschappelijk denken van François Vermeldenswaard is een bijdrage in een Crépin (1830-1903). speciale uitgave van Annales de l’Institut Publicaties | Publications | Publications — La correspondance de François de Philosophie de l’Université de Bruxelles die 57, 144, 145, 160, 161 Crépin (1830-1903) continue d’être gewijd was aan plantkunde. In deze studie exploitée afin de cerner l’évolution ging de auteur op zoek naar de episte- intellectuelle du botaniste. mologische wortels van het vroege werk — François Crépin (1830-1903). van Barthélemy Dumortier (1797-1878), Our historians are examining his een van de stichters van de Plantentuin. correspondence to understand his scientific evolution. Des historiens au service du Jardin botanique de Meise

Cette année encore, nos historiens ont dances de François Crépin (1830-1903), fait rayonner le Jardin botanique de Meise ancien directeur du Jardin botanique de à travers des articles, des conférences et l’État. Plusieurs manuscrits basés sur ces des cours universitaires, tant en Belgique documents ont ainsi été soumis, et notre qu’à l’étranger. D’abord, ils s’attardèrent équipe s’affaire déjà à en mettre de nou- sur les origines du musée du Bois, qui veaux sur le métier. s’ouvrira bientôt dans le domaine de Bou- chout. Une contribution sur ce sujet pa- Adossée à une longue recherche, égale- raîtra bientôt dans Centaurus – périodique ment, signalons encore la publication d’un de la European Society for the History of premier article sur le Kraenepoel, une Science – et une autre a déjà été publiée, zone humide située près d’Aalter, qui fut en français et en néerlandais, dans la revue l’objet d’un projet LIFE dont le Jardin bo- Bruxelles Patrimoines (numéro spécial édité tanique était partenaire (2000-2002). à l’occasion des Journées du patrimoine 2017). Dans ce même numéro, les lecteurs Last but not least, les riches sources his- ont pu découvrir un second article – voué toriques conservées dans notre institu- à l’histoire de la scène horticole belge tion ont permis à l’un de nos historiens de du 19e siècle, cette fois – cosigné par un soutenir les recherches de botanistes bré- membre de notre équipe. siliens et de cosigner leur publication sur les Marantaceae dans la revue Phytotaxa. En 2017, il faut également mentionner une importante contribution relative à la pensée scientifique du jeune Barthélemy — Barthélemy Dumortier (1797-1878) Dumortier (1797-1878), un des fonda- was in 1870 een van de stichters van teurs du Jardin botanique de l’État (1870). de Plantentuin. Elle s’inscrira dans un numéro spécial — Barthélemy Dumortier (1797-1878), des Annales de l’Institut de Philosophie de un des fondateurs du Jardin botanique l’Université de Bruxelles (Vrin, Paris), dédié de l’État. à la botanique. — Barthelemy Dumortier (1797-1878), often regarded as the founder of the Un autre point qui fixe depuis long- State Botanic Garden, in 1870. temps l’attention de notre équipe demeure l’exploitation des correspon-

Historians at the service of Meise Botanic Garden

In 2017 our team of historians main- dedicated to botany (Annales de l’Institut was brought together during and after tained their promotion of Meise Botanic de Philosophie de l’Université de Bruxelles, the project. Garden at both national and international Vrin, Paris). This comprehensive paper levels, through contributions to journals, scrutinised the epistemological roots of The institution’s historians have written public lectures, and academic courses. the early scientific work of Barthelemy several articles and given lectures, both in Dumortier (1797-1878), regarded as one of Belgium and abroad, about the Forestry This year’s activities primarily focused the founders of the Botanic Garden. Museum that was housed in the former on the origins of the soon-to-be opened Botanic Garden, in Brussels. Wood Museum. One paper has been ac- Over the past few years, we have been cepted for publication in Centaurus – the collating the rich documentation on Last but not least, thanks to documents official journal of the European Society François Crépin (1830-1903), the former from the Botanic Garden collections, our 57 . for the History of Science. Another was director of the Botanic Garden. We have historians helped visiting botanists to fash- published in both French and Dutch in submitted several manuscripts, and con- ion a nomenclatural paper about Brazilian Bruxelles Patrimoines/Erfgoed Brussel in a tinue to sift through the archives for future Marantaceae in the journal Phytotaxa. special edition of the Journées du Patri- papers. moine 2017/Open Monumentendagen 2017. In the same edition, one of our hist Lake Kraenepoel, a former fishpond in orians also coauthored a paper about hor- Aalter was the subject of a LIFE project in ticulture in 19th century Brussels. 2000-2002, in which Meise Botanic Gar- den was a partner. This year, the first of Of particular note is a contribution to a two papers on the lake’s history was pub- special edition of a journal of philosophy lished, building on documentation that 58 . en potentieelschadelijkeziektenpla dit leidentotdeuitbreidingvannieuwe Gecombineerd metklimaatwijziging,kan plantaardig materiaalneemtsteedstoe. op 12mei2017tijdenseenbijeenkomst die start van officieel ging initiatief Belgische naal monitoring-netwerkisopgericht.Het plantenziekten. detecteert invasieve plaagorganismen en tuinen enarboretahoudttoezichtop diagnostische laboratoriaenbotanische Research Coordination).Ditnetwerkvan EUPHRESCO (EuropeanPhytosanitary opgericht datondersteundwordtdoor ternational PlantSentinelNetwork,IPSN) Daarom iseeninternationaalnetwerk(In beschermingsmaatregelen uittewerken. nieuwe risico’senvervolgensdenodige vroegtijdig tekunnenwaarschuwenvoor om ditoptevolgenmetdebedoeling gen. Eeninternationaleaanpakisnodig De wereldwijdehandelinplantenen België isheteerstelandwaareennatio (nieuwe) plagenenziekten Een netwerkvoorhetmonitorenvan at Meise. survey methodduringtheworkshop — Demonstratingastandardisedtree cours d’unatelieràMeise. standardisée d’analysed’unarbreau — Démonstrationdelaméthode van bomen. voor hetbepalenvandegezondheid gestandaardiseerde opnamemethode een demonstratiegegevenvande — TijdenseenworkshopinMeisewerd - - -

Joost Van de Velde gesteld. EenonderzoekervandePlanten elektronische formulierenterbeschikking de opnameswerdenvertaald,ener van bomen.Depapierenformulierenvoor we ofminderbekendeziektenenplagen ningssessies rondviertestcasesmetnieu en rapporterenvangegevens. het gestandaardiseerd(online)verzamelen gestelde protocolseninstrumentenvoor dere ontwikkelingvandedoorIPSNop problemen endeimplementatie en ver van personeelinverbandmetfytosanitaire se. Dedoelstellingenomvattendevorming georganiseerd werddoorPlantentuinMei Leefmilieu. heid, VeiligheidvandeVoedselketenen federale overheidsdienstVolksgezond gress inGenève. dens het6eGlobalBotanicGardensCon tuin steldehetBelgischeprojectvoortij In juniorganiseerdedePlantentuintrai Het project wordt gefinancierd door de door gefinancierd wordt project Het ------

have theirfirstmeetingatMeise. seven botanicgardensandarboreta — Phytosanitaryexpertsandstafffrom arboretums. de septjardinsbotaniqueset personnel etlesexpertsphytosanitaires — PremièreréunionàMeisepourle startbijeenkomst. in Meisetergelegenheidvande tuinen enarboretakwamenbijeen medewerkers vanzevenbotanische — Fytosanitaireexpertenen

Patricia Mergen ially launchedon12thMayduring akick- offic was PSN Belgian The established. tional PlantSentinelNetworkhas been gent diseases. and detectionofinvasivepestsemer- botanic gardensandarboretaforsurvey a sustainablenetworkofdiagnosticlabs, search Coordination)andaimstocreate PHRESCO (EuropeanPhytosanitaryRe- Network (IPSN)issupportedbyEU- in place.TheInternationalPlantSentinel tine andprotectionmeasurescanbeput warning systemsofnewriskssoquaran- to monitorthem,andprovideearly International co-ordinationisrequired ly damagingpestsanddiseasestospread. climate change,allowsnewandpotential- erial isincreasing.This,togetherwith le 12 mai lors d’une réunion de démarrage or- lancé officiellement été a Il (PSN). un réseaunationaldeplantessentinelles et despathogènesémergents. détection etlerecensementdesravageurs jardins botaniquesetarboretumspourla rable delaboratoiresdiagnostic, pour objectiflacréationd’unréseaudu- fixé s’est Coordination), Research nitary par EUPHRESCO(EuropeanPhytosa- Plant SentinelNetwork(IPSN),soutenu mises enplace.LeréseauInternational des mesuresdeprotectionpuissentêtre risques, desortequedesquarantaineset système d’alerteprécocedesnouveaux sable pourlessurveilleretassurerun dination internationales’avèreindispen- potentiellement destructeurs.Unecoor- pagation deravageursetpathogènes gement climatique,celafacilitelapro- permanente. Dans le contexte du chan- de matérielvégétalestenprogression Belgium is the first country where a na- a where country first the is Belgium Global tradeofplantsandplantmat La Belgiqueestlepremierpaysàétablir Le commercemondialdeplanteset the surveyof(new)pestsanddiseases A BelgianPlantSentinelNetworkfor et pathogènes le recensementdes(nouveaux)ravageurs Un réseaudebiosurveillancepour

belge au6 Nous avonségalementprésentéleprojet électronique ontétémisàdisposition. été traduitsetdesformulairessousforme laires papierpourlasaisiedesdonnéesont connus infectant les ligneux. Les formu- vageurs etpathogènesnouveauxoumal situations tests,parmilesquellesdesra- Jardin enjuin.Nousavonschoisiquatre en ligne. de donnéesstandardiséesetlerapportage procédures del’IPSNpourl’acquisition taires (nouveaux) et la mise en œuvre des nel enmatièredeproblèmesphytosani- Ses objectifssontlaformationduperson- ganisée parleJardinbotaniquedeMeise. and Environment. Public ServiceHealth,FoodChain Safety in Geneva. the 6thGlobalBotanicGardensCongress We alsopresentedtheBelgianprojectat and electronicformsweremadeavailable. forms fordatacaptureweretranslated disease organismsontrees.Thepaper cluding neworlesswellknownpestand during June.Wechosefourtestcases,in- and onlinedatareporting. by theIPSNforstandardiseddatacapture plement protocols and tools developed (new) phytosanitaryproblems,andtoim- Garden. The goals aretotrainstaffabout off meeting organised by Meise Botanic chaîne alimentaireetEnvironnement. blic fédéralSantépublique,Sécuritédela botaniques àGenève. Des sessionsdeformationonteulieuau This projectisfundedbytheFederal We rantrainingsessionsattheGarden pu- service le par financé est projet Ce e congrèsmondialdesJardins 59 . Nicole Hanquart

— Sandrine de Borman en Jane Hyslop gidsen de bezoekers door de tentoonstelling ’Reisverslagen en botanische expedities’. — Sandrine de Borman et Jane Hyslop guidant des visiteurs de l’exposition « Carnets d’expédition botanique ».

— Sandrine de Borman and Jane — Sandrine de Borman en Roxanne Nicole Hanquart Hyslop guiding visitors around the Lajoie, Arpenter le Lido, 2015. Detail ’Botanical expedition notebooks’ — Sandrine de Borman et Roxanne exhibition. Lajoie, Arpenter le Lido, 2015. Détail. — Sandrine de Borman and Roxanne Lajoie, Arpenter le Lido, 2015. Detail.

Sandrine de Borman stelt haar werk tentoon

Als afsluiting van haar huiskunstenaar- en Antarctica, Afrika en Amerika, maar schap bouwde Sandrine de Borman in het evenzeer naar Brussel en de Belgische kasteel twee tentoonstellingen op met Kust. creaties die geïnspireerd waren op het patrimonium van de Plantentuin. Zoals een boek met reisnotities, weer- spiegelt de catalogus een kunstzinnige De eerste tentoonstelling, ’Open veld, en wetenschappelijke weelde. Het boek leesbaar veld’, liep van 12 november 2016 verkent de rijkdom van de collecties van tot 12 maart 2017 in de donjon van het de Plantentuin in al hun vormen. Het is het kasteel. Hier nodigden Sandrine en de resultaat van de samenwerking tussen de Schotse artieste Jane Hyslop de bezoeker Plantentuinmedewerkers en andere Bel- uit om de wereld van de natuur binnen te gische en buitenlandse wetenschappers, stappen via boeken waarvan de bladeren kunstenaars en schrijvers. Sandrine leidde de planten en de aarde oproepen waaruit de belangstellenden langs nieuwe wegen ze gemaakt zijn. die uitnodigden om met een andere blik te — Een gedeelte van de tentoonstelling kijken naar het werk van plantkundigen ’Reisverslagen en botanische De tweede tentoonstelling, ’Reisver- en kunstenaars. expedities’. slagen en botanische expedities, tussen — Partie de l’exposition « Carnets kunst en wetenschap’, was een ambitieus d’expédition botanique ». project dat de dialoog aftastte tussen we- — Part of the exhibition “Botanical tenschappelijke verslagen, werktuigen en expedition notebooks, travel between collecties, en kunstzinnige en poëtische art and science”. creaties. Deze tentoonstelling, die doorging van 21 maart tot 26 november 2017, vulde de hele vierkante toren. Ze werd ingericht in samenwerking met de biblio- thecarissen van de Plantentuin en nam de bezoeker mee naar het hart van echte botanische expedities. Ze bood een inleiding tot het thema van de plantenver- Nicole Hanquart zamelaars van de 18e tot de 21e eeuw. De 60 . bezoekers maakten een reis over de hele wereld: naar verre woestijnen, de tropen

Publicaties | Publications | Publications 126, 127 Les expositions de Sandrine de Borman

Pour clore sa résidence d’artiste au la rencontre de botanistes récolteurs du Jardin botanique, Sandrine de Borman 18e au 21e siècle aussi bien dans le désert, a animé de ses créations le château de sous les tropiques ou en Antarctique, en Bouchout au travers de deux expositions Afrique, en Amérique, qu’à Bruxelles ou originales. sur la côte belge.

La première, « Champ libre, champ de Au travers des richesses du Jardin bota- livres », s’est tenue dans le donjon du châ- nique et avec la collaboration de ses cher- teau du 12 novembre 2016 au 12 mars 2017. cheurs, mais aussi d’autres scientifiques, En compagnie de l’artiste écossaise Jane artistes et écrivains belges et étrangers, Hyslop, Sandrine nous a invités à entrer le carnet d’expédition a été exploré sous dans l’univers végétal au travers de livres toutes ses formes et décliné par Sandrine dont le contenu sent bon la terre. de Borman dans des cheminements nouveaux, qui invitent à porter un autre re- Ce fut ensuite au tour de « Carnets d’ex- gard sur le monde des plantes et sur le pédition botanique », ambitieuse expo- travail des botanistes et des artistes. sition qui mariait rapports scientifiques, matériel et collections avec des créations Un catalogue de l’exposition garde la artistiques et poétiques, de vivifier le Jar- trace de ce foisonnement. din botanique du 21 mars au 26 novembre 2017. Créée avec les bibliothécaires du Jar- din, cette exposition, qui s’est tenue dans la tour carrée, a amené le visiteur au cœur de véritables expéditions botaniques, à Nicole Hanquart

— Sandrine de Borman licht haar werk toe tijdens de tentoonstelling ’Open veld, leesbaar veld’. Exhibitions by — Sandrine de Borman expliquant son travail lors de l’exposition « Champ Sandrine de Borman libre, champ de livres ». — Sandrine de Borman explaining her work during the exhibition “Champ As an end to her residency in the Bot to the heart of real botanical expeditions, libre, champ de livres”. anic Garden, the artist Sandrine de and introduced them to plant hunters and Borman designed two exhibitions. They botanical collectors from the 18th to the were housed in the Bouchout Castle, to 21st century. It transported them all over show her creations in relation with the the world, into the desert, the tropics and Garden’s heritage. Antarctic, in Africa, in America, as well as in Brussels and along the Belgian coast. The first exhibition, ’Champ libre, champ de livres’, was held from 12th Like a travel notebook, the catalogue November 2016 until 12th March 2017 in for the exhibition has tracked this crea- the keep of the castle. In the company tive and scientific abundance. Through of the Scottish artist Jane Hyslop, San- the rich collections of the Botanic Garden, drine invited visitors to enter the natural and with the collaboration of its research- world through books whose leaves evoke ers, and also other Belgian and foreign the plants and the earth from which they scientists, artists, and writers, the expedi- were created. tion’s notebook has been explored in all its forms. Sandrine de Borman has taken 61 . The second ’Botanical expedition us down new pathways, which invite us to notebooks, travel between art and sci- take another look at the world of plants ence’, was an ambitious exhibition that and the work of botanists and artists. explored the dialogue between scientific reports, tools and collections, and artistic and poetic creations. This exhibition in- habited the entire square tower from 21st March - 26th November 2017. Produced in cooperation with the Garden’s librar- ians, this exhibition brought the visitors Stabiele identificatiecodes voor collectiestukken

Een herbariumspecimen is niet zomaar URL http://www.botanicalcollections.be/ een stukje gedroogde plant. Het is een be- specimen/BR0000013234331 fera toujours langrijk wetenschappelijk hulpmiddel, dat référence au même spécimen, même si onder meer bruikbaar is als getuigemateri- nous modifions notre site Web à l’avenir. aal met het oog op de repliceerbaarheid van Cela implique que nous pouvons publier onderzoek en als bron van informatie. Het ces références dans des articles ou des herbarium is een belangrijk onderdeel van bases de données avec la certitude que de wetenschappelijke infrastructuur die les liens resteront toujours valides. Cette het onderzoek van planten ondersteunt. étape s’inscrit dans un processus vers une Daarom is het verrassend dat er tot zeer meilleure accessibilité à nos collections kort geleden geen mogelijkheid bestond et vers la conformité de l’infrastructure om op een unieke en ontegensprekelijke informatique du Jardin aux normes inter- wijze specimens te citeren. Ons herbarium nationales. werkt met een barcoding-systeem, zodat we de specimens kunnen identificeren, maar deze codes zijn niet universeel uniek. Recent heeft het Consortium of European Stable identifiers Taxonomic Facilities een gemeenschappe- for specimens lijke standaard aangenomen voor stabiele URL’s voor herbariumspecimens. Op onze Herbarium specimens are not just pieces — Streepjescodes maken de nieuwe herbarium-site (www.botanical- of dried plant. They are a scientific tool, specimens uniek binnen onze collectie, collections.be) heeft elk specimen een which can be referenced to support the maar een stabiele URL is wereldwijd uniek: http://www.botanicalcollections. stabiele en citeerbare URL. De Planten- veracity of scientific claims and consulted be/specimen/BR0000013234508. tuin garandeert dat deze link (bv. http:// to learn new information. The whole herb www.botanicalcollections.be/specimen/ arium is an important part of scientific — Le code-barres d’un spécimen le rend unique dans notre collection, mais BR0000013234331) altijd zal refereren naar infrastructure that underpins research in hetzelfde specimen, zelfs als de website in une URL est unique mondialement : the plant sciences. Therefore, it is perhaps http://www.botanicalcollections.be/ de toekomst geactualiseerd wordt. Deze surprising that until recently there was no specimen/BR0000013234508 citaties zijn bruikbaar in publicaties, want way to uniquely and unambiguously re- — The specimen barcode makes it de link zal in de toekomst nooit verande- fer to a specimen. Our herbarium already unique within our collection, but a ren. Dit is een belangrijke stap om de toe- has a barcode system in place, so we can URL is globally unique: http://www. gang tot onze collecties te verbeteren en identify our own specimens, but this is not botanicalcollections.be/specimen/ zorgt ervoor dat de IT infrastructuur van universally unique. However, recently BR0000013234508 de Plantentuin conform is met de interna- the Consortium of European Taxonomic tionale standaarden. Facilities has agreed a common standard of stable URLs for herbarium specimens. Therefore, on our new Herbarium portal (www.botanicalcollections.be) you will Des identifiants stables find a stable citable URL to that speci- pour les spécimens men. Therefore, we guarantee that this URL http://www.botanicalcollections.be/ Les spécimens d’herbier sont bien plus specimen/BR0000013234331 will always que de simples plantes séchées. Il s’agit refer to the same specimen even when d’un outil scientifique auquel on peut se we update our website in the future. This référer pour confirmer des résultats de means that we can publish these citations — Het nieuwe virtuele herbarium recherches et que l’on peut consulter in papers and databases and be confident maakt de collecties van de Plantentuin pour tirer des informations nouvelles. that the links will not be broken in the toegankelijker. L’herbier dans son ensemble constitue future. This is just one step in improv- — Le nouvel herbier virtuel facilitera une partie importante de l’infrastructure ing access to our collections and ensur- l’accès à nos collections. scientifique qui sous-tend la recherche ing that the Garden’s IT infrastructure is — The new virtual herbarium will en biologie végétale. Il est donc surpre- compliant with international standards. provide better access to our nant que, jusqu’il y a peu, il n’existait pas collections. de référence unique et univoque pour un spécimen. Notre herbier fonctionne déjà avec un système de codes-barres 62 . qui nous permet d’identifier nos propres spécimens, mais il ne s’agit pas d’un code universellement unique. Le Consortium of European Taxonomic Facilities a cependant approuvé une norme commune pour des URL stables pour les spécimens d’herbier. C’est pourquoi vous trouverez désormais, sur le nouveau portail de notre herbier (www.botanicalcollections.be), une URL stable pour chaque spécimen. Pour cela, nous garantissons que cette Quentin Groom Taxonomie voor de toekomst

Taxonomie pour le futur

Taxonomy for the future Eetbare paddenstoelen van tropisch Afrika

Een nieuwe website over eetbare pad- Flore des champignons du Congo et la Flore des denstoelen van tropisch Afrika (Edible champignons d’Afrique Centrale, recense les Fungi of Tropical Africa, www.efta-online. champignons sur le continent africain. Au org) werd gebouwd door mycologen van total, environ 1 500 espèces de champi- Plantentuin Meise. De site biedt beschrij- gnons ont été décrites dans les 37 volumes vingen van de belangrijkste eetbare soor- de ces flores publiés à ce jour. ten en een nieuwe determinatiesleutel voor het op naam brengen van de genera L’introduction d’une version électro- waarvan bepaalde soorten door de lokale nique de la Flore mycologique jouerait bevolking in tropisch Afrika als voedsel un rôle important dans la promotion de worden gebruikt. De website zal een be- la discipline et fournirait aux utilisateurs langrijk hulpmiddel zijn voor het Réseau un outil fiable et efficace pour identifier des mycologues de la Région des Grands Lacs les champignons africains. Un premier (Rwanda, Burundi, DRC). In de toekomst pas vers cet objectif a été franchi avec le zal de website uitgebreid worden naar alle site web des champignons comestibles Afrikaanse paddenstoelen. d’Afrique tropicale.

In 2007 werd de Fungus Flora of Tropical Pour en savoir plus : Africa gepubliceerd, die net als de vroegere www.efta-online.org Flore des Champignons du Congo en Flore des Champignons d’Afrique Centrale de paddenstoelen van Afrika beschrijft. In totaal zijn in de 37 volumes van deze flora’s ongeveer Edible Fungi 1.500 soorten paddenstoelen beschreven. of Tropical Africa Door het wereldwijd toenemende ge- A new Edible Fungi of Tropical Africa Franck Hidvegi bruik van het internet kan een elektro- (EFTA) website has been created by my- nische versie van de Fungus Flora een be- cologists at Meise Botanical Garden. The langrijke rol spelen bij het verspreiden main edible species are described with van kennis van de diversiteit van de Afri- their characteristics, and a novel key has — De eetbare paddenstoel kaanse paddenstoelen, onder meer als been created to identify genera that are Termitomyces microcarpus, verzameld een efficiënt hulpmiddel om de soorten te used as food by local people in tropical van een termietennest, wordt determineren. Met de website van eetbare Africa. The site will be an essential tool klaargemaakt voor verkoop op de paddenstoelen van tropisch Afrika (EFTA) for the Réseau des mycologues de la Région markt. is een eerste belangrijke stap gezet. des Grands Lacs (Rwanda, Burundi, DRC) — Termitomyces microcarpus, une administered by our institution, but in the espèce comestible récoltée en forêt sur Website: www.efta-online.org long term our aim is for a major tool for termitière et préparée pour la vente. identification of all African fungi. — Edible fungi Termitomyces microcarpus, collected from a termite Champignons comestibles In 2007, the Fungus Flora of Tropical Africa nest in the forest, are prepared for was published, which, like the previous market. d’Afrique tropicale Flore des Champignons du Congo and Flore des Champignons d’Afrique Centrale, records Un nouveau site web consacré aux mushrooms on the African continent. In champignons comestibles d’Afrique tro- total, approximately 1,500 species of fungi picale a été développé par les mycolo- have been described in the 37 volumes of gues du Jardin botanique de Meise. Les these floras published to date. principales espèces comestibles sont dé- crites avec leurs caractéristiques, et une Now, with the widespread use of com- nouvelle clé a été conçue pour identifier puter tools and increased levels of Inter- 64 . les genres utilisés comme aliments par les net connection, introducing an electronic populations locales en Afrique tropicale. version of the Fungus Flora would play an Le site sera une ressource essentielle pour important part in promoting the discipline le Réseau des mycologues de la région des and providing users with a reliable and Grands Lacs (Rwanda, Burundi, RDC) ad- efficient tool to identify African fungi. A ministré par notre institution, mais notre first step to this goal has been taken with objectif à long terme est de disposer d’un the Edible Fungi of Tropical Africa (EFTA) — De EFTA website: outil majeur pour l’identification de tous website. www.efta-online.org les champignons africains. — Page d’accueil du site EFTA : Learn more: www.efta-online.org www.efta-online.org En 2007 a été publiée la Fungus Flora of — EFTA homepage: Tropical Africa, qui, comme l’ancienne www.efta-online.org AbcTaxa 17: de eetbare paddenstoelen van Katanga

De mycologen van Plantentuin Meise en ethnomycologiques (comme les noms de Faculteit Landbouwwetenschappen van vernaculaires), le texte aborde les services de Universiteit van Lubumbashi (Demo- écosystémiques : il reprend des données cratische Republiek Congo, DRC) publi- de phénologie et de production annuelle ceerden een nieuw boek over de eetbare (en kg/ha) acquises lors d’une campagne paddenstoelen van Katanga. de terrain de trois ans dans différents types forestiers. Het boek levert geüpdatete taxonomie, beschrijvingen en foto’s van 87 eetbare Des données détaillées et actualisées sur soorten, alsook identificatiesleutels voor les champignons de la région zambézienne meer dan honderd tropisch-Afrikaanse sont difficiles à trouver. Pour qu’il soit fa- genera van paddenstoelen. Van courant cilement accessible aux étudiants et aux gebruikte soorten worden voedings- jeunes mycologues de la RDC, le livre a waarde, metaalconcentraties en richtlijnen été rédigé en français et est gratuit pour les

André De Kesel voor veilige consumptie gegeven. Naast chercheurs des pays en développement. La etnomycologische data (zoals lokale na- publication a été financée par deux ONG men), geeft het boek informatie over de locales et le point focal national belge pour ecosysteemdiensten die deze soorten le- l’initiative taxonomique mondiale. veren. Op basis van een drie jaar durende — Kaft van het boek met een En incluant les services écosystémiques afbeelding van Amanita loosii, een bemonsteringscampagne in verschillende van de meest gewaardeerde soorten bostypes brengen de auteurs unieke data rendus par les champignons comestibles, in Katanga. over fenologie en jaarlijkse paddenstoe- notre espoir est de mieux faire comprendre au public les relations complexes — Couverture du livre montrant lenproductie (in kg/ha). Amanita loosii, particulièrement entre stratégies de conservation et utilisa- apprécié au Haut-Katanga. Dergelijke gedetailleerde en geactuali- tion durable des champignons. — Cover of the book showing Amanita seerde informatie over de fungi van het loosii, one of the most appreciated Zambezische gebied is moeilijk te vinden. species in Upper Katanga. Om studenten en jonge mycologen van de DRC beter te bereiken is er bewust voor AbcTaxa 17: edible fungi gekozen om dit werk in het Frans te pu- from Upper-Katanga bliceren en gratis aan te bieden aan onderzoekers uit alle ontwikkelingslanden. Dit A new book on the edible fungi of the project werd gesteund door twee lokale Zambezian miombo forests of Upper NGO’s en het Belgian National Focal Point Katanga has been produced by mycologists for the Global Taxonomy Initiative. — Typisch paddenstoelenkraampje from Meise Botanic Garden and the faculty langs de weg tussen Lubumbashi en of Agronomical Sciences, Lubumbashi, Likasi, hier met enorme hoeveelheden Door het beklemtonen van de belang- Democratic Republic of the Congo (DRC). Cantharellus platyphyllus. rijke ecosysteemdiensten van eetbare pad- — Étal le long de la route Lubumbashi– denstoelen in Katanga hopen wij dat het The book delivers up-to-date taxonomy, Likasi avec quantité de Cantharellus boek zal bijdragen tot een breder en vooral descriptions and photographs of 87 edible platyphyllus à vendre. beter inzicht in de complexe relatie tussen species, and includes a new identification — Road-side stall between Lubumbashi natuurbehoud en duurzaam gebruik van key for over one hundred tropical African and Likasi with huge quantities of zowel fungi als bossen. genera. Profiles for commonly used species Cantharellus platyphyllus for sale. include nutritional value and trace metal content, and specific guidelines for safe consumption. As well as ethnomycologi- AbcTaxa 17 : les cham- cal data (including local names), it includes pignons comestibles du ecosystem service data. These include phe- nology and annual production quantities Haut-Katanga (in kg/ha) recorded for several types of miombo forest, and based on data from a André De Kesel Les mycologues du Jardin botanique de three-year field collecting campaign. Meise et de la faculté des sciences agro- nomiques de Lubumbashi en République In the Zambezian region, it is difficult démocratique du Congo (RDC) ont pu- to access comprehensive and up-to-date blié un nouveau livre sur les champignons information on fungi. To better reach comestibles du miombo zambézien du students and novice mycologists from Haut-Katanga. DRC, the book is written in French and 65 . delivered free of costs for researchers Cet ouvrage fait un état des lieux de la from developing countries. Publication taxonomie actuelle de 87 espèces comes- was supported by two local NGO’s and tibles, avec leur description et des photo- the Belgian National Focal Point for the graphies, et propose une nouvelle clé de Global Taxonomy Initiative. détermination pour plus de cent genres tropicaux africains. Pour les espèces cou- By including the ecosystem services of ramment utilisées, le livre fournit la valeur edible fungi, we hope this book will help nutritionnelle, la concentration en mé- people to better understand the complex taux, et des conseils pour une consomma- relationship between conservation strat tion sans risque. Outre des informations egies and sustainable use of fungi. Crop Trust

— Deelnemers aan de eerste Jaarlijkse Bijeenkomst van Genenbanken (Plantentuin Meise, september 2017) — Participants à la conférence annuelle inaugurale des banques de gènes (Jardin botanique de Meise, septembre 2017). — Participants at the inaugural Annual Genebanks Meeting (Meise Botanic Garden, September 2017).

Genenbanken voor wilde verwanten van cultuurgewassen

Genenbanken zijn vangnetten voor het Een 80-tal deelnemers bediscussieerden bewaren van de biologische diversiteit het beheer van databanken, manieren om voor de toekomst door het opslaan van collecties te verrijken, wetgeving en ethi- planten onder de vorm van zaden, vege- sche eisen, en diverse aspecten van on- tatieve delen of volledige levende planten derzoek gerelateerd aan het beheer van in het veld of onder glas. Genenbanken, genenbanken. Medewerkers van Planten- die vaak ondergebracht zijn in plantentuin Meise presenteerden hun onderzoek tuinen, spelen ook een belangrijke rol in aan wilde verwanten van gecultiveerde — Koffie is een economisch het wetenschappelijk onderzoek en het planten en hielpen bij het leiden van een belangrijk gewas. Het onderzoek verhogen van het publieke bewustzijn sessie over de rol van plantentuinen bij in de Plantentuin draagt bij tot het omtrent conservatie van de biodiversiteit. het bewaren van genetische rijkdommen verbeteren van het behoud van de en sensibilisering rond het belang hiervan. genetisch rijkdom ervan. In september 2017 was Plantentuin Alle deelnemers genoten daarna van een — Le caféier, une plante d’importance Meise gastheer voor de eerste jaarlijkse rondleiding achter de schermen van de économique, pour laquelle la bijeenkomst van Genenbanken. De bij- Plantentuin, met onder meer een bezoek recherche améliore la conservation des ressources génétiques. eenkomst werd mee georganiseerd door aan de zadenbank, het plantenpaleis en de Crop Trust en Bioversity International de kweekkassen die volledig vernieuwd — Coffee is one economically en had als thema het optimaliseren van zullen worden. Finaal werd ook de on- important plant where research is het beheer van genenbanken. De Crop improving conservation of genetic dertekening bekendgemaakt van een sa- resources. Trust heeft als missie het verzekeren van menwerkingsakkoord tussen Plantentuin de voedselvoorziening (onder meer met Meise en Bioversity International met be- het oog op klimaatverandering), het re- trekking tot de vestiging van de Wereld duceren van armoede en het nastreven Bananen Zadenbank in Meise. van een duurzame landbouw en gewas- sendiversiteit. Bioversity International, een organisatie voor onderzoek-voor- Crop Trust ontwikkeling met de focus op landbouw- 66 . diversiteit, ijvert ervoor om alle mensen te kunnen voeden op basis van een duurzame landbouw. Beide internationaal ge- renommeerde instellingen zijn cruciale partners voor het onderzoek naar wilde verwanten van cultuurgewassen in de Plantentuin. Des banques de gènes pour la préservation des espèces sauvages apparentées aux plantes cultivées

Les banques de gènes sont des filets de des banques de gènes. La mission de Crop matière et a présidé une session, conjoin- sécurité pour la préservation de la diver- Trust est de garantir la sécurité alimen- tement avec Botanic Gardens Conven- sité biologique végétale du futur, via la taire, d’adapter les plantes cultivées aux tion International (BGCI) et Crop Trust, conservation de graines, de parties végé- changements climatiques, de réduire la sur le rôle des jardins botaniques dans la tatives en tube ou de spécimens vivants pauvreté et d’assurer une agriculture du- conservation des ressources génétiques en extérieur ou en serres. Les banques de rable en accord avec la conservation de la végétales et dans la sensibilisation du graines et les serres, souvent situées dans diversité des plantes cultivées. Bioversity public. Les participants ont pu profiter des jardins botaniques et réparties par- International est une organisation mon- d’une visite guidée du Jardin botanique tout dans le monde, jouent aussi un rôle diale de recherche liée au développement, et voir les coulisses de nos installations de important dans la recherche scientifique spécialisée en biodiversité agricole à des banques de graines, nos pépinières et les et dans la conscientisation du public à la fins d’agriculture durable. plans de rénovation de notre futur com- conservation de la biodiversité. plexe de serres scientifiques. En clôture, Environ 80 participants ont débattu la signature officielle d’un Protocole d’ac- Le Jardin botanique de Meise a accueilli de la gestion des bases de données, de la cord entre le Jardin botanique de Meise et la conférence annuelle inaugurale des manière d’enrichir les collections, des exi- Bioversity International sur la constitu- banques de gènes en septembre 2017. gences éthiques et légales et des divers tion de la Banque mondiale de graines de La conférence, co-organisée par Crop aspects scientifiques liés à la gestion des bananiers à Meise a été annoncée. Trust, Bioversity International et le Jar- banques de graines, y compris les techno- din botanique, avait pour but d’orienter logies génomiques. Le Jardin botanique a la prise de décision en matière de gestion présenté ses activités de recherche en la

Genebanks for the preservation of crop wild relatives

Genebanks are ’safety nets’ to preserve Around 80 participants discussed data- biological diversity for the future, by base management, ways to enrich collect storing plants as seeds, vegetative parts ion data, legislation and ethics require- in tubes or whole living specimens in ments, and diverse aspects on the science the field or greenhouse. Seedbanks and behind genebanks management, includ- greenhouses around the world, often ing genomic technologies. The Botanic hosted in botanical gardens, also play an Garden presented its research activities important role in scientific research and on crop wild relatives and co-chaired a in raising public awareness of biodiversity session with Botanic Gardens Conserva- conservation. tion International (BGCI) and Crop Trust on the role of botanic gardens in conserv- Meise Botanic Garden hosted the in- ing plant genetic resources and raising augural Annual Genebanks Meeting in public awareness. Participants enjoyed September 2017. The meeting was co- a guided tour in the Botanic Garden, in- organised by Crop Trust, Bioversity cluding behind-the-scenes explorations International and the Botanic Garden, of our seedbank facilities, nurseries and with the aim of providing guidance and renovation plans for our future scientific decision-making in genebanks pro- greenhouse complex. Finally, the official

Patricia Mergen grammes management. Crop Trust’s mis- signing of the Memorandum of Under- sion is to ensure food security, adapt crops standing between Meise Botanic Garden to climate change, reduce poverty and and Bioversity International, on the estab- 67 . ensure sustainable agriculture in relation lishment of the World Banana Seed Bank — Een onderzoeker legt to conservation of crop diversity. Biover- in Meise was announced. verpakkingsmethodes uit voor het sity International is a global research–for- bewaren van zaden op de lange development organisation, focused on ag- termijn in onze zadenbank. ricultural biodiversity to nourish people — Une de nos scientifiques explique les and sustain the planet. Both international bonnes pratiques de conditionnement networks are key partners for the crop des graines pour la conservation de wild relatives research programs of the longue durée. Botanic Garden. — A scientist explaining packaging best practices for long term conservation at our seedbank facilities. Moleculaire identificatie als hulpmiddel tegen illegale houtkap

In 2017 kreeg een netwerk van onder- d’exploitation et le durcissement de la zoekers in Europa vier miljoen euro voor législation forestière, les abattages illé- het project ’Plant.ID’ met betrekking tot gaux représentent 75 % de la production het gebruik van nieuwe moleculaire tech- industrielle de bois en République démo- nieken voor de identificatie van planten. cratique du Congo, comme l’ont montré De financiering loopt via de EU H2020 des études récentes. Le barcoding mo- ITN-ETN projecten en biedt de moge- léculaire classique permet d’identifier lijkheid om 15 doctoraatsstudenten op un matériel jusqu’au genre, mais ici, une te leiden in de ontwikkeling van nieuwe procédure plus poussée est nécessaire, car methoden voor een snelle en accurate un bois illégal est souvent pris pour une identificatie van planten met behulp van espèce proche mais plus commune. Les DNA-sequenties. Het netwerk omvat contrôleurs ont besoin d’une base de don- universiteiten, botanische tuinen, natuur- nées génétiques de référence pour détec- historische musea, industriële partners ter rapidement la provenance et identifier en overheidsinstanties. Binnen dit weten- l’espèce des arbres abattus. Des échantil- schappelijk kader is Plantentuin Meise lons de la collection de ligneux africains betrokken bij de genetische identificatie de l’herbier du Jardin, et ceux conservés van illegaal gekapte Afrikaanse bomen. dans le gel de silice, seront analysés par Ondanks beperkte concessies voor hout- séquençage haut débit pour livrer un gé- kap en een verbeterde wetgeving, tonen nome plastidial complet. Ces résultats recente studies aan dat illegale houtkap alimenteront une base de données géné- een verontrustende 75 % vertegenwoor- tiques de référence des ligneux africains digt van de jaarlijkse houtproductie in de menacés, qui servira d’outil contre l’abat- Democratische Republiek Congo. Hoewel tage illégal. het mogelijk is om via klassieke DNA barcoding onbekende planten te identificeren tot op genusniveau, kan deze techniek niet gebruikt worden voor identificatie tot op Molecular identification soortniveau. Net die stap is nodig om ille- for illegal logging — Logo van EU Marie Curie H2020 gaal gekapt hout tot op de soort te kunnen projecten. identificeren. Voor dergelijk forensisch Recently, a network of botany research- — Logo des projets EU Marie Curie onderzoek is een genetische referentieda- ers from leading institutes in Europe have H2020. tabank nodig die snel de herkomst en soor- been granted four million euros for the — Logo of EU Marie Curie H2020 tenassociatie van gekapte bomen onthult. project ’Plant.ID’ on molecular identifica- projects. Hiervoor zullen gedroogde specimens van tion of plants. The EU H2020 ITN-ETN Afrikaanse bomen uit het herbarium van grant will fund training for 15 doctoral de Plantentuin geanalyseerd worden met students to work on developing methods behulp van high throughput sequencing and practical tools for automated identi- technieken. Op die manier zal een gene- fication of plants using DNA sequences. tische referentiedatabank van bedreigde The network includes universities, bot Afrikaanse bomen gegenereerd worden anic gardens, natural history museums, als hulpmiddel tegen illegale houtkap. industry and regulatory agencies. Within this scientific framework, Meise Botanic Garden will be involved in the genetic identification of illegally logged African Identification moléculaire trees. Despite restricted logging conces- contre les abattages illégaux sions and improved forestry laws, recent studies show that illegal logging repre- Un subside de quatre millions d’euros sents an alarming 75% of the annual in- a récemment été attribué à un réseau de dustrial timber production in Democratic chercheurs en botanique de plusieurs Republic of the Congo. Standard DNA institutions européennes pour le projet barcoding is useful in identifying material Plant.ID axé sur l’identification molécu- to genus level, but a more advanced pro- laire de végétaux. Le subside EU H2020 cedure is needed as illegal timber is often Steven Dessein ITN-ETN financera 15 doctorants qui 68 . passed off as a similar but more common développeront des méthodes et des outils species. Legal officers are in need of a pratiques pour l’identification automa- genetic reference database to rapidly tisée de plantes au moyen de séquences reveal the provenance and species affili- — Vrachtwagen met gekapte bomen d’ADN. Le réseau comprend des univer- ation of logged trees. Samples from the in Gabon. sités, des jardins botaniques, des musées large collection of African trees in the d’histoire naturelle, des industries et des Garden’s herbarium and silica collection — Camion chargé de grumes au Gabon. instances de réglementation. Dans ce will be analysed using high-throughput cadre, le Jardin botanique de Meise sera sequencing. From these, a genetic refer- — Truck loaded with logged trees in Gabon. chargé de la caractérisation génétique ence database of threatened African trees d’arbres africains abattus illégalement. will be produced as tool against illegal Malgré la limitation des concessions logging. — Bloemengeuren blijven steevast populair bij de consument. — Les parfums de fleurs sont toujours très attractifs. — Flower fragrances are always popular with the consumers. Met Procter & Gamble op zoek naar inspirerende bloemengeuren

Van fris geurend linnen tot lichaamsver- que commence le développement de tous zorging en luchtverfrissers: geuren vor- leurs produits de lessive et d’entretien. men een onderdeel van ons dagelijks leven. Les senteurs naturelles, comme celles des Procter & Gamble behoort wereldwijd tot fleurs, sont toujours très appréciées par de markleiders in deze sector. Het Brussels les consommateurs. Le Jardin botanique Innovation Center (B.I.C.) in Strombeek- de Meise et des chercheurs de P&G col- Bever, op een steenworp van de Planten- laborent pour trouver les fleurs les plus tuin, huisvest onder meer de grootste Re- odoriférantes qui pourraient inspirer de search & Development afdeling van P&G nouvelles palettes de parfums. in Europa. De eerste stappen in de ontwikkeling van hun uitgebreid gamma aan was- en reinigingsmiddelen worden hier gezet. Natuurlijke geuren, waaronder deze van On a search for inspiring bloemen, blijven bij de consument steevast flower fragrances with populair. Plantentuin Meise heeft zich ge- ëngageerd om, samen met onderzoekers Procter & Gamble van P&G, in haar rijke collecties op zoek te gaan naar de geurigste bloemen, die het From fresh smelling linen to body care bedrijf kunnen inspireren bij het ontwik- and air fresheners, fragrances are part of kelen van een nieuw geurenpallet. our everyday life. Procter & Gamble is one of the global market leaders in this sector. The Brussels Innovation Centre in Strombeek-Bever, only 3 km from the À la recherche de parfums Botanic Garden, houses P&G’s largest de fleurs inspirants avec R&D centre in Europe. Development of all their fabric and homecare products be- 69 . Procter & Gamble gins here. Natural odours such as those of flowers are always popular with consum- Que ce soit pour la fraîcheur du linge, ers. Meise Botanic Garden and researchers les soins du corps ou les désodorisants, from P&G collaborate on a quest to find les parfums font partie de notre vie quo- the most scented flowers that could inspire tidienne. Procter & Gamble est l’un des new palettes of fragrances. leaders mondiaux du marché dans ce secteur. Le plus grand centre R&D de P&G en Europe se trouve dans le Brussels Inno- vation Centre à Strombeek-Bever, à seulement 3 km du Jardin botanique. C’est là Filip Vandelook — Een tuinier van Plantentuin Meise snoeit koffiestruiken in Yangambi. — Un jardinier du Jardin botanique de Meise élague des caféiers à Yangambi. — Gardener from Meise Botanic Garden pruning coffee trees in Yangambi.

Het FORETS project in Yangambi: herstel van een robusta koffie-collectie

Een van de belangrijkste onderzoeks- en stelde een onderhoudsschema op. stations van het Nationaal Instituut voor Tijdens de snoeien onderhoudswerk- Onderzoek naar Tropische Landbouw zaamheden werd duidelijk dat sommige (INERA) bevindt zich in Yangambi, in de koffiestruiken zwaar geïnfecteerd wa- Democratische Republiek Congo. Sinds ren door ziekten en pestsoorten. Deze de jaren 1930 is in Yangambi een koffiestruiken kregen een fytosanitaire be- onderzoeksprogramma gesitueerd met handeling. Een nieuw labeling- en data- een uitgebreide collectie van struiken banksysteem werd geïnstalleerd om het van robusta koffie. Deze levende collec- collectiebeheer te vergemakkelijken en tie is van belang voor het bewaren van de om te voorkomen dat genetische lijnen genetische diversiteit van robusta, maar verloren gaan. Tenslotte werden twee door een gebrek aan investeringen raakte containers voor klonale vermeerdering het onderzoeksstation in Yangambi en- gerestaureerd, zodat landbouwweten- kele decennia geleden in verval. schappers nieuwe koffieplantjes opnieuw ter plaatse kunnen produceren. Een herstelproject om deze INERA koffie-collectie te redden en te beschermen De sterke samenwerking tussen INERA werd gefinancierd door de Europese Unie en Plantentuin Meise ondersteunt het toe- in het kader van het project ’Training, Re- nemende koffieonderzoek in de Planten- search and Environment in the Tshopo’ tuin en kan een belangrijke impuls geven — Herstelde faciliteiten voor de klonale vermeerdering van koffiestruiken. (FORETS). aan de lokale economie en conservatie in de Democratische Republiek Congo. — Inspection de châssis de culture à Tijdens een bezoek in juli 2017 maakten nouveau fonctionnels. medewerkers van Plantentuin Meise een — Looking at a propagation range inventaris en beschrijving van de toestand that is functional again. van de collecties. De meeste dringende noden werden opgelijst, zoals de aankoop van gereedschap voor het snoeien en on- derhouden van de collecties, het installe- ren van een labeling- en databanksysteem en het herstellen van de faciliteiten voor klonale vermeerdering.

70 . Tijdens een tweede bezoek, in november, begonnen medewerkers van de Plan- tentuin, samen met lokale medewerkers, met de effectieve herstelwerkzaamhe- den. Een tuinier van de Plantentuin snoei- de de hele collectie van robusta struiken Filip Vandelook Le projet « FORETS » à Yangambi : restauration de la collection de Robusta

À Yangambi (République démocratique Des scientifiques et des techniciens du de la collection et pour garantir la pré- du Congo) se trouve l’une des plus impor- Jardin botanique de Meise se sont rendus servation des lignées génétiques. Enfin, tantes stations de recherche de l’Institut sur place en juillet 2017, pour évaluer et deux rangées de châssis de culture ont été national pour la recherche en agriculture inventorier la collection. Les besoins prio- complètement remises à neuf, permettant tropicale (INERA). Un programme de re- ritaires ont été identifiés, à savoir, du ma- aux agronomes de produire de nouvelles cherche sur le café y est mené depuis les tériel d’élagage et d’entretien, un système plantules de café sur site. années 1930, avec une vaste collection de d’étiquetage, et des réparations aux bacs caféiers robusta (Coffea canephora). Cette de culture. L’étroite collaboration entre l’INERA et collection vivante est censée conserver le Jardin botanique de Meise offre un ap- la diversité génétique du café. Hélas, la Lors d’un deuxième séjour en no- pui à ce dernier pour ses recherches sur le station de Yangambi a connu un déclin vembre, notre équipe et les collabora- café ; elle vise aussi à stimuler l’économie au cours des dernières décennies et elle teurs sur place étaient prêts à se mettre locale ainsi que les initiatives de conser- souffre toujours d’un déficit d’investisse- au travail. L’un de nos jardiniers a élagué vation en République démocratique du ments. tous les caféiers non entretenus et a établi Congo. un plan de gestion facile à suivre. Les tra- Un projet de restauration pour la sauve- vaux d’entretien ont révélé que certains garde et la protection de la collection de caféiers étaient sérieusement infectés café de l’INERA a été financé par l’Union par des maladies et des ravageurs ; ils ont européenne dans le cadre du projet « For- donc bénéficié d’un traitement phytosa- mation, recherche, environnement dans nitaire. Un nouveau système d’étiquetage la Tshopo » (FORETS). a été mis en place pour faciliter la gestion

FORETS Project in Yangambi: restoration of the Robusta coffee collection

The National Institute for Research on In a second visit in November, our team Tropical Agriculture (INERA) has one together with local collaborators were of its most important research stations in able to begin practical work. One of our Yangambi, in the Democratic Republic of gardeners has pruned all the unmain- Filip Vandelook the Congo. There has been a coffee re- tained coffee trees, and has established a search program here since the 1930s, with management scheme that is easy to fol- an extensive collection of Robusta coffee low. During pruning and maintenance (Coffea canephora) trees. This living collec- work, it became obvious that some of — Landbouwwetenschappers van het tion should be conserving the genetic di- the coffee trees were heavily infected INERA labelen koffiestruiken. versity of coffee. However, the Yangambi with diseases and pests, so they received — Des agronomes de l’INERA research station has been in decline for phytosanitary treatment. A new labelling étiquettent des caféiers. the last few decades and currently still and database system was put into place to — Agronomists from the INERA suffers from a lack of investment. facilitate collection management and to Yangambi labelling coffee trees. ensure that genetic lines are maintained. A restoration project to save and pro- Finally, two propagation ranges were tect the INERA coffee collection has been completely restored, allowing agrono- funded by the European Union, within mists to produce new coffee plantlets on the framework of the Training, Research, site. and Environment in the Tshopo (Prov- 71 . ince) project, known by its French acro- The strong collaboration between nym FORETS. INERA and Meise Botanic Garden sup- ports the Garden’s increasing efforts on Researchers and technicians from Meise coffee research, and aims to provide an Botanic Garden visited in July 2017, when important boost to local economy and they made an assessment and inventory conservation efforts in the Democratic of the collection. The most urgent re- Republic of the Congo. quirements were identified as equipment for pruning and collection maintenance, a labelling and database system, and propa- gator repairs. 72 . plantensoorten. Metbehulpvan com laire analysesuittevoerenophonderden lyses. HTSzalonsinstaatstellenmolecu trole enhetvoorbereidenvanHTS ana toestellen aanvoorDNAkwaliteitscon labo. RecentkochtdePlantentuinnieuwe gebouwd toteenvollediguitgerustHTS Meise wordtindenabijetoekomstuit organisme tebestuderen. Sequencing (HTS),hetgenoomvaneen ken, beterbekendalsHighThroughput behulp van nieuwe sequeneringstechnie afgerond. Vandaagishetmogelijkommet selijke genoom(3,2miljoenbasenparen) in 2003hetsequencenvanhelemen het DNAisbinneneenperiodevan50jaar Na deontdekkingvanstructuur nieuwe technieken ontwikkeld worden. waarbij metderegelmaatvaneenklok biologie iseensnelgroeiendediscipline, se vanhetDNAplanten.Moleculaire het lichttebrengenopbasisvandeanaly om soortenaftebakenenenrelatiesaan groepen. Tegenwoordigishetmogelijk tensoorten optedelenintaxonomische wezen opmorfologischestudiesomplan Eeuwenlang warentaxonomenaange Het moleculairelabovanPlantentuin technieken voormodernetaxonomie High ThroughputSequencing represented byfourcolours. strings ofthefourDNAbases,here — Analysinggenesequences– représentées icipar4couleurs). gènes (chaînesde4basesd’ADN, — Analysedeséquences weergegeven basenparen. aligneren vandemetvierkleuren — AnalysevandeDNA-sequenties: ------

Steven Janssens projecten zoalsPlant.IDenHerbaXyla steuning biedenaanverschillendeandere gebieden. HetHTSlabozalookonder stig isvanillegalehoutkapuitbeschermde om aan te tonen of hout al of niet afkom analyse van houtstalen ons in staat stellen studies. Zozalbijvoorbeelddegenetische biodiversiteit eninpopulatie-genetische zijn nutbewijzeninhetonderzoeknaar len het resultaat daarvan zijn. HTS zal ook gelijkbaar meteenfamiliestamboom,zul onderbouwde fylogenetischebomen,ver gelijkenissen tussendezesoorten.Goed puteranalyses kangezochtwordennaar van deplantenwereldtevergroten. mogelijkheid omonzeexpertiseenkennis collectie vandePlantentuintebenutten. het volledige potentieel van deherbarium REDD. BovendienzalHTSonstoelaten De onderzoekerskijkennualuitnaardie ------Séquençage haut débit pour une taxonomie moderne

Pendant des siècles, les taxonomistes permettra d’appliquer nous-mêmes ces nos projets, comme Plant.ID et HerbaXy- ont dû s’en remettre à la morphologie techniques innovantes. Le Jardin a récem- laREDD. En outre, nous serons en mesure des plantes et à leurs similitudes visibles ment fait un grand pas vers cet objectif en d’explorer à fond le potentiel génétique pour supputer la façon la plus juste de se dotant d’un équipement ultra moderne, de notre herbier. les regrouper. Maintenant, nous pouvons qui nous fera gagner en contrôle qualité directement analyser l’ADN des plantes ADN et permettra une analyse approfon- Associer les technologies génétiques pour déterminer leurs liens de parenté. die des données HTS. modernes aux connaissances taxonomiques et botaniques de notre personnel La biologie moléculaire est une disci- Avec le HTS, nous pourrons analyser va accroître la production scientifique du pline en plein essor qui voit sans cesse en peu de temps l’ADN de centaines d’es- Jardin botanique. Actualiser et dévelop- de nouvelles techniques se développer. pèces végétales. L’analyse par ordinateur per notre connaissance du monde végétal À partir de la découverte de la structure pourra alors regrouper les plantes en s’annonce passionnant. de l’ADN, il aura fallu à peine 50 ans aux fonction des similitudes et différences de scientifiques pour décrypter l’entièreté leurs gènes, pour créer un arbre phylogé- du génome humain (3,2 milliards de paires nétique – un peu comme un arbre généa- de bases), terminée en 2003. Aujourd’hui, logique – qui retrace les séparations qui grâce à de nouvelles techniques de sé- ont abouti aux espèces actuelles. quençage à haut débit (HTS), les scientifiques peuvent séquencer le génome de Le HTS peut aussi être utilisé pour des pratiquement tout organisme, y compris évaluations de biodiversité, pour la géné- les végétaux. tique des populations et pour des études environnementales. Par exemple, l’ana- Notre intention est d’équiper le labora- lyse génétique d’un bois peut indiquer s’il toire moléculaire du Jardin botanique de provient d’une espèce menacée protégée. Meise du matériel HTS complet, qui nous Le laboratoire HTS servira à plusieurs de

High Throughput Sequencing techniques for modern taxonomy

For centuries, taxonomists had to rely With HTS, we will be able to quickly on their study of plant forms and their vis- analyse the DNA of hundreds of plant ual similarities to speculate on how spe- species. Computer analysis can then cies should be grouped together. Now, group plants according to similarities or we can directly analyse plants’ DNA to differences in their genes to create a phy- see how they are related. logenetic tree, a bit like a family tree, that Bart Van de Vijver traces how plants have split into today’s Molecular biology is a fast growing dis- species. cipline with new techniques being developed all the time. Within just fifty years HTS also can aid in biodiversity assess- since the discovery of the DNA structure, ments, population genetics and envi- scientists sequenced the whole human ronmental studies. For example, genetic genome (3.2 billion base pairs) in 2003. analysis of timber can reveal if it came Today, new DNA sequencing techniques, from a protected endangered species of known as High Throughput Sequencing tree. The HTS lab will support several of (HTS), allow scientists to sequence ge- our projects such as Plant.ID and HerbaX- nomes of almost any organism, including ylaREDD. Furthermore, we will be able to — Onze Nanodrop en Fragment plants. explore the full genetic potential of our 73 . Analyzer instrumenten meten de kwaliteit en kwantiteit van een DNA- herbarium collection. staal. We are aiming for the molecular lab at Meise Botanic Garden to become a fully Combining modern genetic technolo- — Nos instruments Nanodrop et equipped HTS lab where we can perform gies with our staff’s taxonomic and botan- Fragment Analyzer mesurent la qualité et la quantité d’ADN dans un these innovative techniques ourselves. ical expertise will enable us to increase the échantillon. Recently the Garden acquired state-of- scientific output of the Botanic Garden. — Our Nanodrop and Fragment the-art equipment – a big step towards The potential to update and expand our Analyzer instruments measure the meeting this goal. The new equipment knowledge of the plant world is hugely quality and quantity of DNA in a will help us improve our DNA qual- exciting. sample. ity control and enable in-depth HTS data analysis. Samenwerking met het EO Wilson Biodiversity Lab, Mozambique

Het EO Wilson Biodiversity Lab (EOW- Nous avons réalisé une version papier BL) is een privaat gefinancierd onder- d’un manuel d’utilisation de la collection, zoekscentrum in het Gorongosa Natio- avec des références croisées des familles et naal Park (Mozambique). In november en des genres d’après la systématique la plus december bezochten medewerkers van de récente (APG4). Nous avons également Plantentuin dit onderzoekscentrum. Onze préparé un dossier avec des spécimens eerste rol was om de grote hoeveelheden destinés aux visites guidées du centre, planten die de voorbije vijf jaar verzameld pour éviter des pertes ou des dégâts aux werden om te vormen tot een systematisch éléments précieux de la collection. geordende referentieverzameling voor de vele studenten en onderzoekers die het La seconde partie de notre séjour consis- centrum bezoeken. We verhuisden het tait en un atelier sur la biodiversité. Durant niet plantaardig materiaal naar de ruimte ces neuf jours sur le terrain, nous avons bestemd voor dierlijke collecties of naar de formé 19 étudiants mozambicains en leur stockruimte. We maakten familie- en ge- enseignant les bases de la botanique de slachtsmappen aan, maakten de specimens terrain, notamment : la détermination des

klaar (alfabetisch geordend op familie-, plantes, la reconnaissance et la compré- Petra Ballings geslachts- en soortnaam) en rangschikten hension des différents habitats, la prépara- ze in herbariumkasten. We schreven een tion de collections de spécimens, la prise de handleiding voor de collecties met ver- notes et l’utilisation de clés dichotomiques. wijzing van de geslachten naar de families, gebaseerd op de meest recente inzichten (APG4). Bovendien stelden we een demon- stratiepakket met specimens samen voor Co-operation with EO gebruik tijdens de rondleidingen; zo wordt Wilson Biodiversity Lab, schade aan de andere collecties vermeden. Mozambique Tijdens het tweede deel van ons bezoek waren we in het veld met 19 Mozambi- The EO Wilson Biodiversity Lab (EO- kaanse studenten. Gedurende een negen WBL) is a scientific centre, set up with pri- dagen durende biodiversiteitsworkshop vate funding at Gorongosa National Park, gaven we een basisopleiding veldwerk, in- Mozambique. Staff from Meise Botanic clusief identificatie van kruiden en bomen, Garden visited Mozambique in November- herkennen en begrijpen van verschil- December. lende habitats, verzamelen van specimens Our first role at EOWBL was to trans- en maken van botanische collecties, het — Een herbariumkast met specimens. maken van veldnota’s en het gebruik van form their large quantities of plant specimens, collected over the last five years, — Armoire de rangement de l’herbier, identificatiesleutels. avec spécimens. into a systematically ordered reference collection for the many students and sci- — Herbarium cabinet with specimens. entists that visit the centre. We moved Coopération avec EO all non-plant material to fauna collection rooms or to storage. We created covers Wilson Biodiversity Lab for families and genera and all plant mat (Mozambique) erial was prepared, sorted and stored in herbarium cabinets in alphabetical order Le centre scientifique EO Wilson Biodi- by family, genus and species. We made versity Lab (EOWBL) a été établi avec des a hard-copy user manual for the collec- fonds privés dans le parc national de Go- tion, cross referencing families and gen- rongosa au Mozambique. Des membres era according latest systematics (APG4). du Jardin botanique de Meise s’y sont We also prepared a demonstration folder rendus en novembre-décembre. with specimens to use during guided tours of the facilities, to avoid loss or damage of Notre première mission était d’orga- important collection material. niser la masse de spécimens végétaux, 74 . récoltés par EOWBL au cours des cinq The second part of our visit was spent dernières années, en une collection de ré- in the field with 19 Mozambican students.

férence ordonnée de façon systématique, For nine days we worked as instructors Petra Ballings à l’intention des nombreux étudiants et during a Biodiversity workshop, teach- chercheurs qui fréquentent le centre. ing basics in botanical fieldwork including Tout le matériel non végétal a été dépla- plant and tree identification, recognis- cé vers les collections faunistiques ou les ing and understanding different habitats, — Het gebruik van dichotome sleutels espaces de stockage. Nous avons créé des making and preparing specimen collec- voor het identificeren van bomen. tions, and making field notes and using dossiers pour les familles et les genres ; — Utilisation d’une clé dichotomique tout le matériel végétal a été préparé, trié dichotomous keys. pour déterminer des arbres. et entreposé dans des armoires par ordre — Using dichotomous keys to identify alphabétique de famille, genre et espèce. trees. Inspireren en informeren

Inspirer et informer

Inspiring and informing Manon Van Hoye

— De ministers Weyts en Muyters onthullen de gedenkplaat. — Les ministres Weyts et Muyters dévoilent la plaque commémorative. — Ministers Weyts and Muyters revealing the memorial plaque.

Het Plantenpaleis schittert weer in volle glorie

Na jaren van grote renovatiewerken pelijke referentie. De uitdagingen voor werd het Plantenpaleis op 24 september onze natuur zijn groot door klimaatver- feestelijk heropend. Het Plantenpaleis andering, ontbossing, de slinkende bio- behoort tot de grootste publieke serre- diversiteit, enz. De Plantentuin heeft een complexen in Europa. Het was voor de belangrijke rol om ons de natuur beter te gelegenheid helemaal ingepakt met een leren kennen en te helpen beschermen.” 600 m lang rood lint en een enorme strik. Na een traditionele Afrikaanse kolanoot- Vlaams minister van toerisme Ben Weyts ceremonie, maakten de Vlaamse minis- investeert via Toerisme Vlaanderen drie ters Philippe Muyters en Ben Weyts de miljoen euro in een impulsprogramma strik los. voor de Plantentuin. “Ik investeer gericht om Vlaanderen als toeristische bestem- Deze restauratie is slechts de aftrap van ming naar een hoger niveau te tillen. We de grote veranderingen die de Planten- gaan bezoekers uit de hele wereld verlei- tuin in de volgende jaren zal ondergaan. den”, zegde Weyts tijdens de opening. “De Het masterplan voorziet immers de vol- Plantentuin bezit internationale allure en ledige renovatie van het domein en zijn dat versterkt ons structureel als toeristi- gebouwen tegen 2026, inclusief de bouw sche bestemming.” van twee bezoekerscentra, een houtmuseum en een gloednieuw serrecomplex Deze ondersteuning maakt het ons mo- voor onderzoek en conservatie. gelijk om twee Regenwoudkassen een compleet nieuwe look te geven. Het ge- De Vlaamse regering financierde de renoveerde Plantenpaleis kan zijn rol als nieuwe toegang tot het Plantenpaleis en veilige haven voor 10.000 tropische en de renovatie van de noordelijke vleugel. subtropische planten weer waarmaken

76 . In zijn toespraak beklemtoonde Vlaams voor de toekomst. Manon Van Hoye minister van wetenschapsbeleid Philippe Muyters het belang van de Plantentuin: “Ik ben enorm fier dat met de opening van — De Vlaamse ministers van toerisme het nieuwe Plantenpaleis de eerste grote en wetenschapsbeleid openen het stap in het masterplan voor de Planten- gerenoveerde Plantenpaleis. tuin van Meise is gezet. Vlaanderen inves- — Les ministres flamands du Tourisme et teert maar liefst 100 miljoen euro om van des Sciences inaugurent le Palais des de Plantentuin dé botanische tuin van Eu- Plantes rénové. ropa te maken. Als toeristische attractie, — The Flemish Minister of Tourism maar ook als internationale wetenschap- and Minister of Science opening the renovated Plant Palace. Inauguration du Palais des Plantes rénové

Après des années de rénovations en tit pas moins de 100 millions d’euros pour profondeur, le Palais des Plantes – l’un faire de notre jardin botanique LE jardin des plus grands complexes de serres pu- botanique d’Europe, mais aussi une attrac- bliques d’Europe – a connu une inauguration touristique et une référence scienti- tion festive le 24 septembre. L’ensemble fique internationale. Les enjeux pour la na- avait été entouré d’un long ruban de 600 ture sont énormes à cause du changement m attaché par un nœud géant. Une cé- climatique, de la déforestation, de la perte rémonie du kola a été tenue selon la tra- de biodiversité... notre Jardin botanique dition africaine ; ensuite, les ministres a un rôle majeur à jouer dans la connais- flamands Philippe Muyters et Ben Weyts sance et la protection de la nature. » ont fait tomber le ruban dans un geste théâtral. Le ministre flamand du Tourisme, Ben Weyts, a quant à lui investi 3 millions d’eu- Cette restauration marque le coup d’en- ros via un programme Impulse pour le voi de grands changements pour le Jardin. Jardin botanique. « J’investis tout spécia- Le plan directeur prévoit une rénovation lement pour que la Flandre devienne une complète du domaine et des bâtiments destination touristique prisée. Nous allons à l’horizon 2026, avec notamment deux faire venir des visiteurs du monde entier », centres d’accueil pour les visiteurs, des a-t-il affirmé. « Le Jardin botanique jouit jardins à thème, une toute nouvelle serre d’un rayonnement international qui nous pour la recherche et la conservation, et un renforce structurellement comme desti- musée du bois. nation touristique. »

L’entrée du Palais et les rénovations de Ce financement nous a permis de trans- son aile nord ont été financées par le Gou- former deux serres tropicales. Le Palais vernement flamand. Dans son allocution, des Plantes rénové abritera 10 000 espèces le ministre flamand des Sciences, Philippe tropicales et subtropicales pour de nom- Manon Van Hoye Muyters, a déclaré : « Je suis extrêmement breuses décennies. fier qu’avec l’ouverture du nouveau Palais — Een Burundese drummer bij het des Plantes, la première étape importante begin van de openingsceremonie. du plan directeur pour le Jardin botanique — Les Tambours du Burundi en de Meise ait été franchie. La Flandre inves- première partie de la cérémonie d’inauguration. — Burundese drums at the start of the opening ceremony.

Opening of the renovated Plant Palace

After years of major renovations, on The Flemish government financed the Flemish Minister of Tourism, Ben Weyts, the 24th September the festive inaugura- Palace’s entrance and north wing renova- has invested €3 million through an Impulse tion of the Plant Palace took place. The tions. In his speech, Flemish Minister of Programme for the Botanic Garden. "I in- Plant Palace, one of Europe’s largest pub- Science, Philippe Muyters, stated: "I am vest specifically to raise Flanders as a tour- lic greenhouse complexes, was wrapped extremely proud that with the opening of ist destination to a higher level. We are with a 600 m long ribbon tied with a giant the new Plant Palace the first major step going to tempt visitors from all over the bow. After a traditional African colanut in the master plan for the Botanic Garden world”, says Weyts. "The Botanic Garden ceremony, the ribbon was untied with a of Meise has been taken. Flanders invests has international allure that structurally flourish, by Flemish ministers Philippe a whopping 100 million euros to make strengthens us as a tourist destination." Muyters and Ben Weyts. our botanic garden the botanic garden of 77 . Europe. As a tourist attraction, but also as This support has enabled us to trans- This restoration was the start of big an international scientific reference. The form two Rainforest greenhouses. The changes for the Garden. The master plan challenges for our nature are big due to refurbished Plant Palace will shelter the defines a complete renovation of the do- climate changes, deforestation, reduced collection of 10,000 tropical and sub- main and buildings by 2026, including two biodiversity ... our Botanical Garden has tropical plant species for many decades visitor centres, thematic gardens, a brand an important role to get to know and pro- to come. new conservatory for research and con- tect nature better." servation, and a wood museum. Negen weken feest in het Plantenpaleis

Op 24 september opende de Plantentuin douce, des insectes comestibles, des mini de gerenoveerde serres, een renovatie die pancakes hollandais à la banane, du jus de begon in 1999. We besloten om dit samen bissap (à base de fleurs d’hibiscus), et des met het publiek negen weken lang te vie- champignons exotiques. Des visites gui- ren. dées étaient également organisées les di- manches dans le Palais des Plantes rénové. Elke zondagnamiddag en op feestdagen van 24 september tot en met 26 november Toutes ces activités furent un immense kon het publiek genieten van leuke, boei- succès et comblèrent de satisfaction les ende activiteiten voor klein en groot en 12 000 visiteurs venus partager notre cé- van life muziek in het Plantenpaleis. lébration.

Het BigPicnicproject, een Europees project rond voedselzekerheid waar Planten- tuin Meise aan deelneemt, gaf de feeste- Nine weeks of celebrating lijkheden een extra toets. De bezoekers kregen lekkere hapjes of drankjes aange- the Plant Palace boden, zoals Afrikaanse frieten gemaakt On September 24th, the Botanic Garden van cassave, taro of zoete aardappelen, opened the newly renovated greenhouses, Maarten Strack van Schijndel eetbare insecten, bananenpoffertjes, bis- after a renovation programme that began sap (een drankje gemaakt van gedroogde in 1999. We decided to celebrate this to- hibiscusbloemen) en paddenstoelen. Elke gether with the public for nine weeks. zondag konden de belangstellenden zich inschrijven voor een wandeling met gids Every Sunday afternoon and on public — Ea Varna, een magisch wezen, bezocht het Plantenpaleis tijdens de door het vernieuwde Plantenpaleis. holidays from September 24th to Novem- negen feestelijke weken. ber 26th, the public could enjoy fun, live De combinatie van al deze activiteiten music and exciting activities for young and — Ea Varna, une créature magique présente au Palais des Plantes pendant was een groot succes en zorgde voor old in the Plant Palace. een groot gevoel van tevredenheid bij de les neuf semaines de fête. 12.000 bezoekers. The BigPicnic project – a European — Ea Varna, a magical creature project on food security in which Meise visiting the Plant Palace during the nine weeks of celebration. Botanic Garden participates – gave the festivities extra flavour, because we- of Neuf semaines pour célé- fered visitors delicious snacks or drinks, brer le Palais des Plantes such as African fries made of cassava, taro or sweet potatoes, edible insects, Dutch Le 24 septembre, le Jardin botanique a mini pancakes with banana, bissap (a drink inauguré ses serres fraîchement rénovées made from hibiscus flowers), and - ex après un programme de rénovation enta- otic mushrooms. On Sundays we also ran mé en 1999. Nous avons décidé de célé- guided walks through the renovated Plant brer l’événement avec le public pendant Palace. neuf semaines. — Kinderen maakten hun eigen mini- The combination of all these activities versie van een Monguluhut. Entre le 24 septembre et le 26 novembre, was a huge success and provided a great — Des enfants construisent une chaque dimanche après-midi et les jours sense of satisfaction for the 12,000 visitors maquette de hutte semblable à celles de vacances officielles, petits et grands who shared our celebration. des Baka. ont pu profiter de musique en live et d’ac- — Children making their own model tivités passionnantes et divertissantes au huts like those of Baka tribespeople. Palais des Plantes.

Le projet BigPicnic – un projet européen sur la sécurité alimentaire, auquel le Jar- din participe – a apporté une touche de saveur supplémentaire aux festivités : les visiteurs se sont vu offrir des frites africaines au manioc, au taro ou à la patate 78 . Manon van Hoye Dag van de Wetenschap

De Dag van de Wetenschap is het grootste wetenschapsevenement in Vlaanderen La Journée de la science en Brussel. Op 26 november gooiden 120 La Journée de la science (« Dag van de onderzoeksinstellingen en -bedrijven de Wetenschap ») est la manifestation scien- deuren open om het grote publiek te to- tifique la plus importante en Flandre et à nen hoe wetenschap en technologie aan- Bruxelles. Le 26 novembre, 120 instituts et wezig zijn in het dagelijkse leven van ieder entreprises scientifiques ont ouvert leurs van ons. portes pour montrer au public comment la science et la technologie participent à In de Plantentuin dompelde het evene- notre vie quotidienne. ment de bezoekers onder in de wereld van de slijmzwammen, en verder konden Cette année, les visiteurs du Jardin ont ze planten bekijken door een lichtmicro- été plongés dans le monde des moisis- scoop, vernemen hoe de rasterelektronen- sures visqueuses, ont étudié des plantes microscoop werkt en de geheimen ont- au microscope, exploré la puissance d’un dekken van het Afrikaanse en Belgische microscope électronique à balayage, et Herbarium. Medewerkers van de Planten- ont découvert des secrets cachés dans les tuin introduceerden de geïnteresseerden herbiers belge et africain. Nos visiteurs in het ontcijferen van herbariumlabels via ont pu s’exercer à déchiffrer les étiquettes het DoeDat platform (www.doedat.be). d’herbier via la plateforme DoeDat (www. In het Plantenpaleis ten slotte kwamen de doedat.be). Enfin, au Palais des Plantes, ils bezoekers al proevend alles te weten over ont pu découvrir nos projets sur les cham- onze projecten over eetbare paddenstoe- pignons comestibles et en déguster. — Bezoekers van de Dag van de len. Wetenschap aan de slag met Plus de 400 visiteurs sont venus au Jar- binoculair en tekengerief. Meer dan 400 mensen vonden voor dit din spécialement pour cet événement. — Des visiteurs de la Journée de la evenement de weg naar de Plantentuin. science dessinent des plantes au microscope. — Science Day visitors studying and Science Day drawing plants through a microscope. Science Day (’Dag van de Wetenschap’) is the largest science event in Flanders and Brussels. On 26th November, 120 scientific institutions and companies opened their doors to show people how science and technology affect our daily lives.

Frederik Leliaert This year, Garden visitors were im- mersed in the world of slime moulds, studied plants through a microscope, explored the power of a scanning electron microscope, and discovered secrets in the Afri- can and Belgian herbarium. We helped visitors to decipher herbarium labels through the DoeDat platform (www.doedat.be). Fi- nally, in the Plant Palace, they could learn about our edible fungi projects, and taste the mushrooms.

The event brought over 400 additional 79 . visitors to the Garden. Vier seizoenen van Meise op TV

Na de gesmaakte samenwerking met Four Seasons of Meise PlattelandsTv voor het programma ’Ge- schikt in Meise’, kwam er een voorstel om on TV een nieuwe reeks op te nemen in de Plan- tentuin. Het gezamenlijke overleg hier- After the successful collaboration with rond mondde uit in het idee de vier seizoe- PlattelandsTv in 2016 for the programme nen als uitgangspunt te nemen. Immers, ‘Geschikt in Meise’, we received a pro- waar anders dan in de Plantentuin kan je posal for a new series about the Botanic de seizoenen zo intens beleven? Garden. The joint consultation resulted in the idea of doing something around De drie departementen formuleerden the four seasons, as the Botanic Garden is elk hun ideeën voor verschillende verhaal- a special place where people can experi- lijnen. Een jaar lang filmde een tv-ploeg ence the seasons intensely and visually. wat er allemaal in de Tuin en achter de schermen gebeurt. Het resultaat was een The three departments all offered fascinerende 8-delige reeks, uitgezonden ideas for storylines, and for several days op PlattelandsTv. De TV-reeks werd heel over the year a TV crew filmed dur- positief ontvangen. ing what happened in the garden and behind-the-scenes. The result is a fasci- nating eight-episode series, broadcast on PlattelandsTv. It has received many posi- Les quatre saisons de tive reviews. Meise à la TV

Après une collaboration réussie en 2016 avec PlattelandsTv pour la série « Geschikt in Meise », nous avons été sol- licités pour une nouvelle série sur le Jar- din botanique de Meise. De la consultation commune est née l’idée de produire des reportages autour des quatre saisons, étant donné que le Jardin se prête parti- culièrement bien à un ressenti intense et visuel des saisons.

Les trois départements ont suggéré des idées de scénarios, et une équipe de télé- vision est venue plusieurs jours au cours de l’année filmer ce qui se passait au Jar- din, mais aussi en coulisses. Résultat : une série fascinante en huit épisodes, diffusée sur PlattelandsTv. Elle a donné lieu à de nombreuses critiques positives.

80 .

— Vier seizoenen van Meise, door PlattelandsTv. — « Les quatre saisons de Meise » par PlattelandsTv. — ’Four seasons of Meise’ by PlattelandsTv. De World Rangers Day van WWF in de Plantentuin

Het Wereld Natuur Fonds (WWF) viert En 2017, le WWF Belgique a collaboré elk jaar de World Rangers Day om de avec nous pour créer une manifestation mensen te ondersteunen die zich elke dag familiale au Jardin à l’occasion de la Jour- inzetten voor het behoud van de natuur. née mondiale des rangers, dans le but Ter gelegenheid van de World Rangers de mettre en lumière la protection des Day 2017 organiseerde WWF België sa- plantes et de la biodiversité. men met de Plantentuin een familiedag in de Plantentuin die in het teken stond van Dans cette coopération fructueuse, le de bescherming van planten en biodiver- WWF et notre département Services au

WWF, Le Studio siteit. Het initiatief leidde tot een vrucht- public ont chacun organisé une partie du bare samenwerking tussen WWF en de programme. Un parcours emmenait les vi- afdeling Publiekswerking van de Planten- siteurs à travers le domaine et le Palais des tuin, die elk een deel van het programma Plantes récemment ré-ouvert ; de nom- verzorgden. De bezoekers maakten een breuses activités leur étaient proposées et wandeling door het domein en het net ils pouvaient s’informer sur les projets des geopende Plantenpaleis. Tijdens de wan- deux institutions. deling namen ze deel aan uiteenlopende activiteiten en maakten ze kennis met de Le succès fut au rendez-vous le 29 oc- projecten van de twee organisaties. tobre : l’événement a attiré plus de 2 900 visiteurs enthousiastes. De WWF familiedag was zeer succesvol en de Plantentuin verwelkomde meer dan 2.900 enthousiaste bezoekers. Celebrating World — In bomen klimmen behoorde tot de uitdagende activiteiten tijdens de WWF Rangers Day with WWF familiedag. La Journée mondiale des Every year, the World Wildlife Fund — Grimper aux arbres faisait partie des activités de la Journée des rangers. rangers célébrée avec le (WWF) commemorates World Ranger Day to support rangers who protect wild- — Tree climbing was one of the World Rangers Day activities. WWF life and habitats. Chaque année, le World Wildlife Fund In 2017, WWF Belgium worked with us (WWF) célèbre la Journée mondiale des to create a family event at the Garden for rangers, en soutien aux gardes qui pro- World Rangers Day, to draw attention to tègent la faune sauvage et les habitats na- the protection of plants and biodiversity. turels. The event resulted in a productive co operation, with WWF and our Public Ser- vices Department each organising part of the programme. A walk led visitors through the domain and the newly opened Plant Palace, where they could experience many different activities and learn about each organisation’s projects.

The event, on 29 October, was very successful, with over 2,900 enthusiastic WWF, Le Studio visitors.

81 .

— Bezoekers nemen deel aan een van de activiteiten tijdens de World Rangers Day. — Visiteurs à l’une des activités de la Journée des rangers, à « Meise sauvage ». — Visitors at one of the World Rangers Day activities in Wild Meise. BigPicnic: vragen over voedselzekerheid

BigPicnic is een project van de Europese druk op het belang van wortels, knollen Gemeenschap, dat de burger wil betrek- en bananen als basisvoedsel in Afrika. Om ken bij vragen en problemen rond voed- een breed publiek te bereiken, nodigden selzekerheid. De coördinatie van het in we de bezoekers uit om gefrituurde cas- 2016 gelanceerde project is in handen van save, yam en bakbanaan te proeven in een Botanic Garden Conservation Internatio- ’Afrikaans Frietkot’. De tweede tentoon- nal (BGCI). Voortbouwend op de bevin- stelling, ’Eetbare insecten hier en daar’, in- dingen van het eerste projectjaar, kozen formeerde de bezoekers over het belang we in 2017 voor drie onderwerpen: me- van insecten voor de voedselzekerheid dewerkers van Plantentuin Meise en hun bij ons en in de tropen. We vroegen de voedselkeuzes; moestuinen inrichten en bezoekers naar hun mening over eetbare koken met leerlingen van het buitenge- insecten. Ook deze geanalyseerde reac- woon onderwijs; en de manieren waarop ties zullen gebruikt worden in het kader mensen uit de Afrikaanse diaspora om- van RRI. gaan met voedselplanten en voedselzekerheid. We verkenden de houding In november versterkten we de samen- van onze medewerkers ten opzichte van werking met de projectpartners tijdens voedsel aan de hand van een enquête de derde BigPicnic Partnermeeting, die met de volgende vragen: Welke keuzes doorging in Plantentuin Meise. We deel- maken we bij het samenstellen van onze den er onze ervaringen met onze partners maaltijden? Welke motieven vinden we en konden zo veel van elkaar leren. hierbij belangrijk? En in welke mate be- — Bezoekers ontdekken cassave, antwoordt het aanbod in het personeels- Zie voor meer informatie over het pro- yam en bakbananen in het ’Afrikaans restaurant aan de verwachtingen? De ject www.bigpicnic.net. Frietkot’. resultaten van de enquête werden aan de — Découverte des tubercules et des Plantentuinmedewerkers voorgesteld en plantains au Fritkot africain. vinden een directe toepassing op Euro- — Discovering tubers and plantain at pees vlak als input voor het initiatief Res- the African Frietkot. ponsible Research and Innovation (RRI).

Voor de leerlingen van het buitenge- woon onderwijs ontwikkelden we 13 workshops rond tuinieren en koken. De workshops kregen van de leerlingen en leerkrachten een zeer positieve evaluatie. Rond het thema ’Afrikaanse diaspora en voedsel’ organiseerden we verschillende co-creatiesessies. Die activiteiten inspi- reerden ons tot het maken van een korte film, waarin mensen uit de Afrikaanse diaspora anekdotes en herinneringen vertellen over voedsel. Er vloeiden ook twee tentoonstellingen uit voort, allebei te bezichtigen in de serres van de Plan- tentuin. Een tentoonstelling legde de na-

82 . Ruben Saldana BigPicnic : questions de sécurité alimentaire

BigPicnic est un projet européen visant Quant à la diaspora africaine, nos ses- à sensibiliser le public à la sécurité alimen- sions de co-création ont abouti à un court taire. Lancé en 2016, il est coordonné par métrage mettant en scène des membres le Botanic Gardens Conservation Inter- de la diaspora africaine présentant leurs national (BGCI). Cette année, nous avons souvenirs alimentaires, et à deux expo- choisi trois thèmes : le personnel du Jar- sitions dans les serres. L’une montrait la din et son alimentation, le jardinage et la place des racines, tubercules et bananes cuisine avec des écoles spécialisées, et la dans l’alimentation africaine. Pour tou- diaspora africaine, plantes alimentaires et cher un large public, nous invitions les sécurité alimentaire. visiteurs à goûter des frites de manioc, d’igname et de plantain dans un « fritkot À propos des relations du personnel africain ». La deuxième exposition, « in- avec la nourriture, nous avons posé ces sectes comestibles d’ici et d’ailleurs », questions : Quels sont nos choix ali- expliquait l’intérêt des insectes pour la sé- mentaires ? Pourquoi ces choix ? Dans curité alimentaire, tant en Belgique qu’en quelle mesure la cantine du personnel région tropicale. L’opinion des visiteurs répond-elle à nos attentes ? Nous avons sur la consommation d’insectes a été re- envoyé un questionnaire et présenté les cueillie et analysée, et sera également in- résultats, qui serviront de contribution tégrée dans le contexte de RRI. à la Recherche et l’Innovation Respon- sables (RRI) à l’échelon européen. Notre implication dans le projet BigPicnic

Maarten Strack van Schijndel s’est renouvelée en novembre : nous avons Par rapport au thème du jardinage et accueilli la troisième réunion des parte- de la cuisine en milieu scolaire spécialisé, naires de BigPicnic, où les participants ont nous avons créé une série de 13 ateliers pu présenter les actions menées et échan- — Zou jij toehappen en insecten eten? et les avons testés avec succès auprès ger entre eux. — Mangeriez-vous des insectes ? d’élèves d’une école secondaire de l’ensei- — Would you eat insects? gnement spécialisé. Plus d’information sur le projet BigPicnic sur www.bigpicnic.net

BigPicnic: bringing food security topics to the Botanic Garden

The BigPicnic is a European Union pro- Responsible Research and Innovation tion, on ‘edible insects here and there’, ject to engage the public on food secu- (RRI) on a European level. informed visitors about the value of in- rity. It was launched in 2016 and is coordi- sects for food security, both in Belgian nated by Botanic Gardens Conservation For gardening and cooking with special and tropical contexts. Visitors’ opinions International (BGCI). Following from our schools, we created a series of 13 work- on eating insects were collected and ana- initial involvement, this year we chose to shops and successfully tested them with lysed, and will again be used within the focus on three topics: the Botanic Garden pupils of a secondary special school. context of RRI. staff and their food, gardening and cooking with special schools, and African dia Within the context of African diaspora, Our links with the BigPicnic project con- spora, food plants and food security. we held co-creation sessions resulting in tinued in November, when we hosted the a short film about African diaspora peo- Third BigPicnic Partner Meeting, where In our exploration of the staff’s food re- ple and their food memories, and two partners could share what they have been 83 . lationships, we asked: what food choices exhibitions in the glasshouses. One em- doing and learn from each other. do we make, why do we make them, and phasised the importance of roots, tubers how well does the food offered in the and bananas in African diets. To reach a For more information on BigPicnic staff restaurant meet our expectations? wide public, we invited visitors to taste projects, visit www.bigpicnic.net We sent out a survey and presented the fried cassava, yam and plantain in the results, which will serve as an input for ‘African Frietkot’. The second exhibi- 84 . zeven jaaralsartistinresidencedePlan kasteel. in het domein enindetorenkamervanhet zal tezienzijnopverschillendeplaatsen planten ingipsenkeramiek.Haarwerk Marine Coutelasmaaktsculpturenvan een nieuweartistinresidenceaanhetwerk. de Borman,maarinmiddelsisinTuinal publiceerde enkeleboekjes. de Bormanverzorgdeookworkshopsen afdrukken diehaartechniekgaf.Sandrine vooral verbaasdenoverdegedetailleerde gewaardeerd door de bezoekers, diezich wetenschap’. Deexpositieswerdenzeer van botanischeexpeditiestussenkunsten Leesbaar veld’en,in2017,‘Reisverslagen ‘Als zadenkondenspreken’,‘Openveld, expo´s, waaronder‘Groenewandelingen’, in Meiseproduceerdezeverschillende van dePlantentuin.Tijdenshaarverblijf Hiervoor gebruiktezevaakdecollecties Japanse hamertechniek ‘tataki zomé’. waarop zeplantenafdruktemetdeoude ken metzelfgescheptpapierentextiel werk was.Zecreëerdetalvankunstwer konden ontmoetenterwijlzeaan het kasteel alsatelier,waarbezoekershaar tentuin. Zegebruikteeenruimteinhet Sandrine deBormanwerktegedurende In 2017namenweafscheidvanSandrine Artist inresidence notebooks’. at theexhibition’Botanicalexpedition — WorksofartbySandrinedeBorman d’expédition botanique ». Borman àl’exposition« Carnets — Œuvresd’artdeSandrine botanische expedities’. tentoonstelling de Borman,opgesteldin — KunstwerkenvanSandrine ‘reisverslagen van - -

Sandrine de Borman

Franck Hidvégi many exhibitions. — SandrinedeBormaninoneofher nombreuses expositions. — SandrinedeBormanàl’uneses haar talrijketentoonstellingen. — SandrinedeBormantijdenseenvan Artistes en résidence

Sandrine de Borman a été l’artiste en ré- public a beaucoup aimé ces expositions, sidence au Jardin botanique de Meise pen- et a particulièrement apprécié les détails dant ces sept dernières années. Elle dispo- des plantes révélés par sa technique d’em- sait de son propre atelier dans la tour du preintes. Sandrine a également dirigé de château, où les visiteurs pouvaient admi- nombreux ateliers et a même sorti deux rer son travail. Elle y a créé de nombreuses publications. œuvres inspirées de nos collections, essentiellement en papier et sur textile, avec En 2017, nous avons dit un au revoir plein les empreintes végétales réalisées par la de gratitude à Sandrine. technique japonaise ancestrale de marte- lage « tataki zomé ». Nous souhaitons maintenant la bienvenue à la nouvelle artiste en résidence, Ma- Au cours de sa résidence, elle a monté rine Coutelas. Les sculptures de plantes en plusieurs expositions, parmi lesquelles plâtre et en céramique sont ses spécialités. « Détours végétaux », « Légendes de la Elle exposera ses œuvres dans le domaine graine », « Champ libre, champ de livres », et dans l’atelier de la tour du château. et en 2017, « Carnets d’expédition botanique, voyage entre arts et sciences ». Le Donatienne de Borman

Artist-in-residence

— Sandrine de Borman tijdens de opening van haar laatste For the last seven years, Sandrine de expedition notebooks, a travel between tentoonstelling in 2017. Borman has been the artist-in-residence art and science. Visitors really appre- — Sandrine de Borman au vernissage at Meise Botanic Garden. She had her ciated these exhibitions, and particularly de sa dernière exposition en 2017. own room in the castle tower that she enjoyed the details in plants revealed by — Sandrine de Borman at the opening used as an art studio, where visitors were her printing techniques. Sandrine also ran of the last exhibition in 2017. welcome to watch her work. There she many workshops, and even produced a created many artworks based on the col- couple of publications during this period. lections, mostly paper art and textile with printings of plants, made by the ancient In 2017 we said goodbye to Sandrine, — Marine Coutelas in haar atelier in de Japanese hammer technique ’tataki zomé’. with much gratitude. Plantentuin. — Marine Coutelas dans son atelier au During her time here she delivered se- We now welcome the new artist-in- Jardin botanique de Meise. veral exhibitions, including Green wan- residence, Marine Coutelas. She specia- — Marine Coutelas in her studio in derings; If seeds could tell; Champ libre, lises in plaster and ceramic sculptures of Meise Botanic Garden. champ de livres; and in 2017 Botanical plants. She will exhibit her work in the domain and in the tower room of the castle.

85 . Susan Postma Veerle Stallaert

— Enkele deelnemers aan de eerste workshop plantenblindheid. — Participants à l’atelier sur l’indifférence aux plantes. — Participants on the plant blindness De eerste workshop workshop. plantenblindheid

Mensen zijn meer geïnteresseerd en catoren en kunstenaars. Tijdens de work- worden emotioneel meer geraakt door shop probeerden we vragen te beant- dieren dan door planten. De publieke per- woorden zoals: Waarom zien mensen de ceptie van planten – hier breed opgevat als planten in hun omgeving over het hoofd? het geheel van mossen, algen, schimmels Waarom voelen we ons meer aangetrok- en hogere planten – is dat ze weinig inte- ken tot dieren dan tot planten? Wat zijn ressant zijn en “er gewoon zijn”. In 1998 de gevolgen van plantenblindheid? Hoe brachten botanici het probleem onder de kunnen we de botanische horizon van de aandacht en introduceerden de nieuwe mensen verruimen? Welke maatregelen term ’plantenblindheid’, gedefinieerd kunnen we nemen om plantenblindheid als het onvermogen om in je omgeving te bestrijden? planten op te merken. Dat is niet zo erg, zal je mogelijk denken. Indien we blind Plantenblindheid is een te veelomvat- zijn voor planten, kunnen we echter het tend onderwerp om in één workshop te belang ervan in onze wereld en ons leven worden aangepakt, maar de Plantentuin niet erkennen, en zullen we hun schoon- engageert zich om het gevecht tegen heid en unieke kenmerken onvoldoende plantenblindheid aan te gaan en een lei- naar waarde schatten. Uiteindelijk leidt dende rol te spelen bij het beter bekend dit tot het idee dat planten geen aandacht maken van planten bij het grote publiek, — De organisatoren bereiden de of geen studie verdienen. Dit is het begin leraren en universiteitsstudenten. De rijke workshop voor. van een vicieuze cirkel: onbemind is on- collecties en het door de wetenschappers — Les organisateurs préparent la bestudeerd (wegens een gebrek aan finan- uitgevoerde onderzoek maken de Plan- réunion. ciering of wetenschappelijke interesse) en tentuin tot een ideaal geplaatst instituut — Organisers preparing for the onbekend/onbestudeerd is onbemind. om deze taak op zich te nemen. workshop.

Voor Gert Ausloos, tot zijn plots over- lijden in 2014 hoofd van de educatieve dienst van de Plantentuin, was de strijd tegen plantenblindheid een steeds terug- kerend thema in zijn werk. Om hem te ge- denken, organiseerde de Plantentuin op 11 86 . november 2017 de eerste workshop plantenblindheid. De deelnemers waren wetenschappers, universiteitsprofessoren, leraren middelbaar onderwijs, communi- Veerle Stallaert Le premier atelier sur l’indifférence aux plantes

Pour la plupart des gens, les animaux qui conduit à un cercle vicieux : on n’étu- férence aux plantes ? Comment élargir les suscitent plus d’intérêt et de réactions die pas ce qu’on n’aime pas (manque de fi- horizons botaniques du public ? Quelles émotionnelles que les végétaux. Le pu- nancement ou d’intérêt scientifique) et on mesures pouvons-nous prendre pour blic perçoit les plantes (dans le sens de n’aime pas ce qu’on ne connaît pas (non combattre l’indifférence aux plantes ? mousses, algues, champignons et plantes étudié). vertes) comme inintéressantes et « juste Le sujet est bien trop vaste pour être là ». En 1998, des botanistes ont tiré la La cause a toujours été défendue par le réglé en un seul atelier, mais le Jardin sonnette d’alarme et introduit le nouveau Dr Gert Ausloos, directeur du départe- botanique de Meise s’est engagé à pour- concept d’« indifférence aux plantes », ment pédagogique du Jardin botanique de suivre le combat contre l’indifférence aux défini comme l’incapacité d’une personne Meise jusqu’en 2014. C’est à sa mémoire plantes et à jouer un rôle de premier plan de remarquer les plantes dans son envi- que le Jardin a accueilli, le 11 novembre, dans la présentation des plantes au grand ronnement. Rien de bien grave, pour- le premier atelier sur l’indifférence aux public, aux enseignants et aux étudiants rait-on penser. Et pourtant, si nous souf- plantes, réunissant scientifiques, profes- universitaires. Avec nos vastes collections frons d’indifférence aux plantes, nous seurs d’université, enseignants d’écoles et nos recherches, nous sommes l’institu- sommes incapables de reconnaître leur supérieures, communicateurs et artistes. tion la mieux placée pour entreprendre importance dans notre monde et dans Nous avons cherché des réponses aux cette mission. notre vie ; nous ne pouvons pas apprécier questions telles que : Pourquoi les gens leur beauté et leurs caractères particu- ignorent-ils les plantes de leur environne- liers. Tout cela mène à la croyance que les ment ? Pourquoi sommes-nous plus atti- plantes ne sont pas dignes d’attention, de rés par les animaux que par les végétaux ? conservation ou d’études scientifiques, ce Quelles sont les conséquences de l’indif-

The Garden hosts the first workshop on plant blindness

People tend to be more interested and professors, high school teachers, com- more emotionally touched by animals municators and artists. During the work- than by plants. The public perception of shop, we tried to answer questions such plants (plants being defined as including as: Why do people overlook the plants mosses, algae, fungi and green plants) in their surroundings? Why are we more is that they are uninteresting and ’just attracted to animals than to plants? What there’. In 1998, plant scientists sounded are the consequences of plant blindness? the alarm and introduced a new term How can we expand people’s botanical ’plant blindness’, defined as the inabil- horizons? What measures can we take to Veerle Stallaert ity to notice the plants in one’s environ- combat plant blindness? ment. Not too serious a condition, one might say. However, suffering from plant The topic of plant blindness is too vast blindness we are unable to recognise the to be tackled in one workshop, but the — Prof. Paul Goetghebeur, van importance of plants in our world and Botanic Garden is committed to continu- Universiteit Gent, houdt een pleidooi in our life; we cannot appreciate their ing the fight against plant blindness and voor het belang van planten. beauty and unique features. Ultimately, to playing a leading role in introducing — Le prof. Paul Goetghebeur dans un this leads to the idea that plants are not plants to the general public, teachers and plaidoyer en faveur des plantes. worthy of attention, conservation or sci- university students. The vast collections 87 . — Prof. Paul Goetghebeur making a entific study. This is the start of a vicious and our scientists’ research makes our case for the importance of plants. circle: unloved is unstudied (because of Garden the best-placed institute to un- lack of funding or scientific interest) and dertake this task. unknown (unstudied) is unloved.

Plant blindness was always an important cause of Dr Gert Ausloos, the head of the education department at the Botanic Garden until 2014. In his memory, on 11th November the Botanic Garden hosted the first workshop on plant blindness. Par- ticipants included scientists, university WonderWeekend

— Het kampeerterrein tijdens WonderWeekend. WonderWeekend — Le campement de tentes en carton du WonderWeekend. — WonderWeekend’s cardboard Het voorlaatste weekend van augustus les hommes des cavernes, sans allumettes. campsite. organiseerde WonderWeekend voor de tweede keer een fantastisch familiefesti- Comme nouveauté, le très apprécié val in de Plantentuin. Deze editie was een WonderBookfestival a donné vie à cinq groot succes, met bijna 2.500 ouders en livres célèbres. Les enfants ont pu recher- kinderen die overdag en ’s avonds geno- cher Charlie à l’aide de jumelles depuis le ten van de Plantentuin en ’s nachts sliepen toit du château et explorer les tableaux in kartonnen tenten. Ze beleefden won- Naturama de Carnovsky. derlijke dingen, zoals zwemmen in een auto, eten in het Restaurant zonder Be- WonderWeekend revient en août 2018. stek en een kampvuurtje maken zonder lucifers, zoals in de oertijd.

Nieuw was het fel gesmaakte Wonder- WonderWeekend Boekenfestival, dat vijf populaire kinder- One weekend in August fun and play boeken tot leven bracht. Kinderen zoch- ruled, at a family festival organised by ten met een verrekijker vanop het dak WonderWeekend WonderWeekend and hosted by the Bot van het kasteel naar Wally en bewonder- anic Garden. den de Naturama-panelen van Carnovsky met een 3D-brilletje. This year was our second Wonder- Weekend, and a big hit, with almost 2,500 — Een tot zwembad omgetoverde Het volgende WonderWeekend gaat parents and children enjoying the Garden auto was een de vele leuke animaties door in augustus 2018. after-hours, sleeping in cardboard tents. voor de kinderen. They could experience amazing things, — L’un des nombreux jeux pour including swimming inside a car, a no- enfants : une voiture convertie en cutlery meal in the Restaurant, and making piscine. WonderWeekend a caveman’s campfire without matches. — This car converted into a pool was one of many playful installations for Le jeu et le plaisir règnent en maîtres New was the highly acclaimed Wonder- children. pendant tout ce week-end d’août au Bookfestival, which brought five popular 88 . cours duquel le Jardin botanique de books to life. Children could search for Meise accueille le festival familial Won- Waldo from the castle roof using binocu- derWeekend ! lars and explore the RGB Naturama paint- Cette année, pour notre deuxième édi- ings of Carnovsky. tion, près de 2 500 parents et enfants ont WonderWeekend will return in August profité du Jardin après ses heures d’ouver- 2018. ture, y passant la nuit dans des tentes en carton : franc succès ! Ils ont aussi vécu des expériences inhabituelles, comme nager dans une voiture, manger sans couverts au restaurant, et allumer un feu comme Realiseren van state-of-the-art bezoekers- en onderzoeksinfrastructuur

Développer une infrastructure de pointe pour les visiteurs et la recherche

Realising state-of-the-art visitor and research infrastructure Buro Voor Vrije Ruimte

— Visualisatie van de rozentuin. Het centrum wordt beplant met wilde, botanische rozen. De plantbedden rondom de verhoogde talud zullen beplant worden met een selectie van cultuurrozen. — Visualisation du jardin des roses, avec les rosiers sauvages au centre et les cultivars sur le pourtour. — Rose garden visualisation, with wild, botanical roses in the centre and cultivated roses around the edge.

Een wandeling door de diversiteit en ontstaansgeschiedenis van wilde en gecultiveerde rozen

In de voorbije decennia heeft Planten- sche en Europese rozen, de andere omvat het moderne moleculaire onderzoek in tuin Meise een uitgebreide collectie wilde Aziatische en Amerikaanse soorten. De het oplossen van verwantschappen bin- rozen aangelegd, bestaande uit 125 van de oudste nog bestaande rozensoorten, de nen zowel natuurlijke als gecultiveerde naar schatting 150 tot 200 bekende soor- zogenaamde woestijnrozen, krijgen een plantengroepen. Deze nieuwe tuin be- ten. Daarnaast omvat de collectie ook plaats in het centrum van de spiralen. Elk looft een ideale plaats te worden voor nog eens 115 gecultiveerde accessies. De plantbed zal planten van verschillende scholen en andere bezoekers die op zoek Plantentuin maakt momenteel plannen clades omvatten. Gebaseerd op biogeo- zijn naar educatieve thema’s, maar even- voor de ontwikkeling van een nieuwe Ro- grafische en moleculaire informatie, zal goed zal het een prachtlocatie zijn voor zentuin om deze aantrekkelijke en unieke de rozentuin de bezoeker meenemen in een ontspannende wandeling. collectie aan het publiek te tonen. We het boeiende verhaal van het ontstaan en streven naar een vernieuwend concept, de evolutie (natuurlijke geschiedenis) van waardoor een bezoek aan de rozentuin de wilde rozen. het hele jaar door de moeite waard zal zijn. Dit is een uitdaging, want de bloeipiek van Rondom de spiraalvormig geordende de meeste wilde en cultuurrozen ligt in de rozenbedden zal de geschiedenis van de vroege zomer en is van korte duur. Vorst- cultuurrozen verteld worden. Dit verhaal gevoelige planten zullen in de tuin geïnte- begint bij de oude Chinese en Europese greerd worden als oranjerieplanten. rozen en leidt vervolgens verder naar de ontwikkeling van de grote verscheiden- Het hart van de 9.000 m2 grote rozen- heid aan moderne hybriden. De focus zal 90 . tuin bestaat uit twee in elkaar gedraaide hier liggen op resistente selecties en suc- spiralen. Elke spiraal vertegenwoordigt cesvolle creaties van lokale kwekers. een grote groep van verwante wilde rozen zoals die uit moleculair fylogenetisch De rozentuin zal wetenswaardigheden onderzoek naar voren komt. Eén spiraal onthullen over de evolutie van planten, vertegenwoordigt een clade met Aziati- hun classificatie, hybriden en de rol van Parcours à travers la diversité et l’origine des rosiers sauvages et cultivés

Au cours des dernières décennies, le rons emmener les visiteurs dans l’histoire Jardin botanique de Meise a constitué captivante de l’origine et de l’histoire des une large collection de rosiers sauvages rosiers. comprenant 125 des 150 à 200 espèces connues. En outre, 115 variétés horticoles À l’extérieur des parterres de rosiers sont intégrées à l’ensemble. Pour exposer sauvages disposés en spirale, c’est l’his- cette magnifique collection, nous plani- toire des rosiers horticoles qui sera fions un nouveau jardin des roses selon un contée. Elle débute avec les rosiers his- concept novateur qui le rendra attrayant toriques chinois et européens, puis se quelle que soit la période de l’année. C’est déroule jusqu’à l’origine et l’évolution des un vrai défi puisque la plupart des rosiers hybrides modernes, avec une attention sauvages et des cultivars anciens ne fleu- particulière pour les sélections résistantes rissent que pendant un bref laps de temps et les réussites de sélectionneurs locaux. au début de l’été. De plus, les fragiles plantes en pot devront être intégrées en Ce nouvel espace pourra servir de res- été. source pédagogique, pour les écoles ou

Buro Voor Vrije Ruimte d’autres visiteurs, où sont mis en lumière Ce jardin des roses de 9 000 m2 verra l’évolution des plantes, la classification dessinées en son cœur deux spirales entre- végétale, l’hybridation, et le rôle des lacées. Chaque spirale représente un des études moléculaires modernes dans la dé- principaux groupes de rosiers déterminés termination des relations entre espèces, par la recherche moléculaire phylogéné- tant naturelles que cultivées. Ce sera tique : d’une part, un clade avec des ro- aussi un endroit esthétique propice à une siers asiatiques et européens ; d’autre part, agréable balade. des espèces asiatiques et américaines. Au centre de ces spirales se trouve le groupe le plus ancien encore existant : les « roses du désert ». Chaque parterre accueillera des plantes d’un clade différent. Grâce aux données biogéographiques et molé- — Ontwerp van de rozentuin. culaires dont nous disposons, nous pour- — Design du jardin des roses. — Design for the rose garden.

A walk through the diversity and origin of wild and cultivated roses

During recent decades Meise Botanic ing one another. Each spiral represents a and European roses and unfolds towards Garden has developed an extensive col- major group of wild roses defined from the origin and evolution of modern rose lection of wild roses comprising 125 of the molecular phylogenetic research. One hybrids, with a focus on resistant selec- approximately 150-200 known species. In spiral represents a clade with Asian and tions and winners from local breeders. addition the collection also has 115 horti- European roses, while the second spiral cultural varieties. We are designing a new includes Asian and American species. At The rose garden will reveal stories of rose garden to display this rich and at- the centre of these spirals, the oldest ex- plant evolution, classification, hybridisa- tractive collection, in an innovative con- tant group of roses is found, the ’desert tion and the role of modern molecular 91 . cept that will make the collection worth roses’. Each bed will house plants from studies in resolving relationships in both visiting the whole year round. This is a different clades. We have biogeographic natural and cultivated plant groups. This challenge as the flowering peak of most and molecular clock data, making it pos- new space will therefore be a resource wild and old cultivated roses is only a very sible to take visitors along the intriguing for schools and other visitors wanting to short period in early summer. In addition, story of the origin and the natural history cover educational themes, as well as being tender pot-plants need to be integrated in of roses. a beautiful location for a pleasant walk. summer . Outside the spirally arranged wild rose The heart of the 9,000 m2 rose garden beds, the story of garden roses will be told. will be landscaped as two spirals entwin- This story starts with the historic Chinese Ontwikkeling van een culinaire belevingstuin

Plantentuin Meise heeft een ommuurde cation sont intimement liés, notre jardin tuin met een oranjerie, die dateert van culinaire expérimental va aussi aborder et 1818. De oranjerie, met haar grote op het relier ces thèmes. zuiden gerichte ramen, werd aanvankelijk gebruikt voor het kweken en overwinte- Un appel d’offres a été lancé en 2017 pour ren van exotische planten, terwijl de om- la conception de ce nouveau jardin. À la muurde tuin diende als een groente- en suite d’une évaluation minutieuse, la tâche fruittuin. Gedurende de voorbije 60 jaar a été confiée à l’atelier Arne Deruyter. Le was het gebouw in gebruik als het restau- nouveau jardin culinaire expérimental de- rant van de Plantentuin. De ommuurde vrait être inauguré en 2019. tuin fungeert als een bewaarplaats voor een aantal waardevolle en/of koudege- voelige levende plantencollecties, waaronder irissen, vetplanten en druiven. Deze Developing a culinary tuin is voor de bezoekers in zijn huidige experience garden vorm echter weinig aantrekkelijk omdat hij beheerd wordt als een kwekerij en niet Meise Botanic Garden has a walled gar- als een tuin. den and orangery that was built around 1818. The orangery, with its large south- Het zachte microklimaat binnen de mu- facing windows, was used for growing ren, de historische context en de ligging exotic plants, while the walled garden naast het Plantentuin restaurant maken served as a vegetable and fruit garden. For dit de ideale plek voor de aanleg van een the last 60 years, however, the building culinaire belevingstuin. Een belevingstuin has been used as the Garden restaurant. is interactief: hij toont niet enkel, maar zet The walled garden has been a repository ook aan tot beleven. Omdat voeding, ge- for some valuable and/or cold-sensitive zondheid, sociale integratie en onderwijs plant collections, including irises, succu- onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, lents and grape varieties, but the area is zal ook onze culinaire belevingstuin deze not attractive to visitors as it is managed thema’s verenigen. as a nursery, not a designed garden.

In 2017 werd een openbare aanbeste- The sheltered microclimate within the Atelier Arne Deruyter dingsprocedure gestart voor het ontwerp walls, the historical context and the loca- van de nieuwe tuin. Na grondige evaluatie tion next to the Garden restaurant make werd de opdracht toegekend aan Atelier this the ideal place to create a culinary ex- Arne Deruyter. De opening van de nieuwe perience garden. An experience garden is culinaire belevingstuin is voorzien in 2019. interactive: the garden not only shows, it — Een globaal beeld van de toekomstige tuin. also makes you experience. Because food, health, social inclusion and education are — Vue d’ensemble du futur jardin. inextricably linked, our culinary experi- — Aerial plan for the garden. Aménagement d’un jardin ence garden will also unite and explore d’expériences culinaires these themes.

Au Jardin botanique de Meise se An open tender procedure was trouvent un jardin emmuré et une orange- launched in 2017 for the design of the new rie construite vers 1818. Avec ses grandes garden. After thorough evaluation the baies vitrées orientées au sud, elle servait assignment was awarded to Atelier Arne à la culture de plantes exotiques, tandis Deruyter. The new culinary experience que le jardin produisait fruits et légumes. garden is expected to open in 2019. Toutefois, depuis 60 ans, le bâtiment est — Een 3D-beeld van de toekomstige tuin. devenu le restaurant du Jardin. Le jardin emmuré abrite certaines collections — Image en 3D du futur jardin. de plantes précieuses et/ou sensibles au — 3D image of the future garden. froid, notamment des iris, des succulentes et des cépages, mais cette partie n’attire 92 . pas les visiteurs car elle s’apparente à une pépinière et non à un jardin aménagé.

Avec le microclimat à l’abri des murs, le contexte historique et la proximité du restaurant, cet endroit est idéal pour créer un jardin culinaire expérimental. Expéri- mental signifie interactif : le jardin ne se contente pas d’exposer, il vous fait aussi expérimenter. Et parce que l’alimentation, la santé, l’inclusion sociale et l’édu- Atelier Arne Deruyter Wim Speliers

— Het leggen van waterleidingen voor stadswater en het nieuwe irrigatienetwerk. — Pose de tuyaux pour le nouveau système d’irrigation à l’eau de pluie. Infrastructuurwerken — Laying pipework for the new rainwater-sourced irrigation system. Eens te meer was 2017 voor de technische modernisation de la téléphonie, construc- dienst van de Plantentuin een uitdagend tion d’un nouveau réseau d’égouttage, jaar. Ter voorbereiding van de uitvoering pose de conduites d’eau, et installation de van het masterplan zijn veel kleine projec- réservoirs pour un nouveau système d’ir- ten uitgevoerd om de nutsvoorzieningen rigation du jardin utilisant l’eau de pluie te moderniseren en aan te passen aan de récupérée des toits. Le renouvellement geplande gebouwen. Een reeks projecten des équipements est un processus continu is reeds voltooid, vooral in het noorde- qui accompagnera le déroulement du plan lijke deel van de Tuin, zoals de uitbreiding directeur. van het glasvezelnetwerk, aanpassingen aan een hoogspanningscabine, de vervan- ging van schakelkasten, de installatie van moderne telefonie en de aanleg van een Infrastructure works nieuw rioleringssysteem en toevoerleidin- gen voor stadswater. Ook zijn de eerste The year 2017 was challenging for the voorbereidende werken uitgevoerd voor Botanic Garden’s technical department. de uitbouw van een nieuw irrigatienet- To prepare for the master plan imple- werk, waarbij regenwater afkomstig van mentation, we carried out many smaller de daken van bestaande en toekomstige projects to adapt and modernise the gebouwen wordt hergebruikt. De ver- utilities that supply the planned buildings. nieuwing van de nutsinfrastructuur is een A series of works was fulfilled, especially permanente opdracht die voortdurend de in the northern part of the Garden, such as aandacht vraagt naarmate het masterplan expanding the fibre optic network, adapt- verder wordt uitgevoerd. ing a High Voltage cabinet, replacing electrical switch boxes, installing a modern telephony solution, building a new sewer system, laying new water supply Travaux d’infrastructure pipes, and installing provisions for a new irrigation network throughout the garden, 93 . Le département technique du Jardin bo- reusing rainwater collected from the roofs tanique de Meise n’a pas chômé en 2017 ! La of existing and future buildings. Utility in- mise en œuvre du plan directeur implique frastructure renewal is an ongoing process de prévoir l’adaptation et la modernisa- that will unfold within the master plan. tion des équipements qui alimenteront les futurs bâtiments. Nous avons donc réali- sé toute une série de petits chantiers, en particulier dans la partie nord du jardin : extension du réseau de fibres optiques, adaptation d’une cabine à haute tension, remplacement de boîtes de commutation, Christel Dardenne Christel Dardenne

— De uitdaging van het plaatsen van de luifel. — Le défi de la fixation de l’auvent. — The challenge of placing the canopy.

Technische aspecten van de renovatie van het Plantenpaleis

Bij de realisatie van nieuwe projecten De noordwand van het Plantenpaleis stelt het masterplan van de Plantentuin werd grotendeels gerenoveerd. De groot- hoge eisen qua architectuur en gebruiks- ste opdracht hier was het herstellen van vriendelijkheid. Voor de renovatie van 23 m2 betonrot. Het houtwerk en de me- het Plantenpaleis werden zowel het ge- talen structuren werden herschilderd en bouw als de toegangszone onder handen het glas is vervangen door gehard veilig- gepakt. De witte luifel aan de ingang heidsglas. trekt de aandacht. De architectuur is mo- dernistisch, met een verwijzing naar de De sanitaire ruimten onder de inkom- jaren waarin het Plantenpaleis gebouwd hal zijn helemaal vernieuwd. Een eerste is (1956-1958). Het is een brede luifel van trap leidt naar de bezoekerstoiletten, een ongeveer 17,5 m lang, 6,5 m breed en 5 m tweede naar de personeelsruimten. De hoog. Het vervaardigen ervan was een ruimte wordt opgefleurd door een speels technische uitdaging. De luifel is opge- patroon van kleine vloertegeltjes. bouwd uit in twee richtingen gekromde platen van 2 cm dik. De constructie is stij- Het resultaat van de renovatie is een aantrekkelijke en gastvrije ruimte die ver gemaakt door het monteren van twee — De finishing touch… kruiselings geplaatste stalen ribben. door de bezoekers zeer gewaardeerd wordt. — La touche finale... Een rolstoelvriendelijk pad, dat de twee — The finishing touch… meter diepe ovale vijver omsluit, leidt naar de ingang. Voor de renovatie brachten een fikse helling van meer dan vier meter en een tiental trappen de bezoeker naar de ingang van de tropische kassen. Nu kan iedereen via dit pad het Planten- paleis gemakkelijk bereiken. 94 . In de ontvangstruimte zijn de oude trappen op een slimme manier weggewerkt, zodat het niveau van de binnenruimte naadloos overloopt naar het buitenterras. De zwarte vloer en witte muren vormen in al hun eenvoud een mooie passage die de bezoeker van de gematigde streken naar hartje tropen brengt. Danny Swaerts Aspects techniques de la rénovation du Palais des Plantes

Le plan directeur du Jardin exige que les Dans l’espace d’accueil, les anciens esca- nouveaux projets répondent aux normes liers ont été astucieusement masqués, de les plus strictes en matière de conception sorte que le niveau de l’espace intérieur et de convivialité des bâtiments. Pour les se prolonge sans rupture vers la terrasse rénovations du Palais des Plantes, cette extérieure. La simplicité du sol noir et condition s’appliquait à la fois au bâtiment des murs blancs amène le visiteur depuis et à sa zone d’accès. les régions tempérées jusqu’au cœur des tropiques. L’entrée du Palais des Plantes est marquée par un imposant auvent blanc. D’un design Le mur nord du Palais des Plantes a été moderniste, il fait référence à l’architec- complètement restauré. La plus grande ture des années de la construction du Palais difficulté à cet endroit était la réparation des Plantes (1956-1958) et mesure environ de 23 mètres carrés de béton altéré. Les 17,5 m de long, 6,5 m de large et 5 m de haut. boiseries et les structures métalliques ont Sa fabrication relevait du défi technique : il été repeintes et le verre a été remplacé par est constitué de deux plaques épaisses de du verre de sécurité trempé. 2 cm incurvées selon deux directions. Les plaques courbes sont rigidifiées par deux Les sanitaires sous le hall d’accueil ont nervures de renfort en diagonale. été complètement rénovés. Un premier escalier conduit aux toilettes visiteurs ; Pour mener à cette entrée, un sentier ac- un second mène aux locaux du personnel. cessible aux fauteuils roulants a été amé- Les petites dalles de sol forment un motif nagé. Il fait le tour d’un bassin ornemental expressif qui agrémente l’espace. de deux mètres de profondeur. Aupara- vant, il fallait franchir une douzaine de En relevant les défis de cette rénovation, marches et une pente raide de plus de 4 m nous avons réalisé un espace attrayant et de dénivelée pour accéder aux serres tro- chaleureux pour nos visiteurs. picales. Maintenant, tout le monde peut facilement rejoindre le Palais des Plantes via le sentier.

Technical aspects of the Plant Palace renovation Danny Swaerts

The Garden’s master plan demands that In the reception area, the old staircases new projects meet the highest standards have been cleverly concealed so that the — De vijver wordt gevuld. of building design and user-friendliness. level of the interior space flows seam — Remplissage du bassin. For the Plant Palace renovations, both lessly to the outdoor terrace. The sim- — The pond being filled. the building and its access zone were plicity of the black floor and white walls addressed. brings the visitor from the temperate regions to the heart of the tropics. The entrance to the Plant Palace is flagged by a striking white canopy. The The north wall of the Plant Palace was design is modernist, with a reference to ar- fully restored. The largest issue here was chitecture of the years in which the Plant the repair of 23 square metres of concrete Palace was built (1956-1958). The canopy rot. The woodwork and the metal struc- is large, approximately 17.5 m long, 6.5 m tures were repainted and the glass was wide and 5 m high. Its manufacture was a replaced by toughened safety glass. technical challenge: it is made up of 2 cm 95 . thick plates curved in two directions. The The sanitary rooms under the entrance curved plates are stiffened by two diago- hall have been completely renovated. A nal steel ribs. first staircase leads to the toilets for visitors, and a second staircase to the staff Leading to this entrance is a wheelchair- rooms. The space is decorated by a lively friendly path, enclosing a two-metre- pattern of small floor tiles. deep oval ornamental pond. Previously, a dozen steps and a steep slope rising In meeting these renovation challenges, more than four metres led to the tropical we have produced an enticing, welcoming greenhouses. Now, everyone can easily space for our visitors. reach the Plant Palace via this route. Marc Reynders

— Het weghalen van de stelling na voltooiing van de betonnen stam van een woudreus. — Retrait de l’échafaudage après achèvement du tronc en béton d’un arbre géant. — Removing the gantry after the concrete trunk of the forest giant is completed.

Kunstmatige bomen voor de regenwoudkassen

Plantentuin Meise opende eind septem- ten op takken en stammen van de bomen ber de vernieuwde regenwoudvleugel van om dichter bij het zonlicht te geraken. het Plantenpaleis. Het team van de Plan- Het was geen sinecure om de boomkrui- tentuin werkte drie jaar lang aan de re- nen waarheidsgetrouw na te bootsen voor novatie van deze regenwoudkassen. We gebruik in deze vrij lage kas. Levende streven ernaar om de sfeer van een echt bomen vragen veel tijd om te groeien en regenwoud na te bootsen. In een echt re- afgezaagde stronken van echte bomen genwoud zijn de bomen echter zeer hoog, vergaan spoedig in de warme en vochtige soms tot 60 m. Zelfs de hoogste serre van omgeving van de kas. Opnieuw brach- het Plantenpaleis is met haar 16 m veel te ten kunstmatige bomen de oplossing. De

laag om een levende woudreus te herber- negen epifytenbomen zijn door mede- Marc Reynders gen. Woudreuzen met plankwortels zijn werkers van de Plantentuin opgebouwd kenmerkend voor het maagdelijke re- met betonijzer, kippengaas, zaagmeel en genwoud dat in de primaire regenwoud- polyester. Na maandenlang lassen en po- 96 . kas aan het publiek gepresenteerd wordt. lyester smeren waren de bomen klaar om Daarom koos de Plantentuin ervoor om met epifyten beplant te worden. Bezoe- in de inkomkas een levensechte kunst- kers kunnen nu genieten van een prachtig matige plankwortelboom te bouwen. resultaat dat nog vele jaren intact kan blij-

De boom is door kunstenaars van 2Cre- ven. En het allerbelangrijkste is dat de epi- — De eigen ontwerpers van de ate gemaakt met behulp van een metalen fytencollecties zich in hun nieuwe woonst Plantentuin kijken met trots terug op skelet en spuitbeton. zeer goed blijken te voelen. maanden van hard werk. — Les créateurs contemplent avec In de aanpalende kas leidt een slinge- fierté le résultat de mois de dur labeur. rend avontuurlijk pad de bezoeker tussen — The in-house designers look back weelderig met epifyten begroeide boom- with pride on months of hard work kruinen. In het regenwoud groeien epify- creating epiphyte trees. Des arbres artificiels pour les serres tropicales

Fin septembre, le Jardin botanique de orner la verrière d’entrée. Il a été sculpté du grillage, de la sciure et du polyester. Meise a inauguré l’aile de la forêt tropicale par les artistes de 2Create à partir d’une Après des mois de soudage et d’endui- humide du Palais des Plantes. L’équipe du ossature métallique et de béton projeté. sage, les arbres artificiels étaient prêts à Jardin travaillait à sa rénovation depuis être « plantés » avec leurs nouveaux épi- trois ans. Nous tentons d’y recréer l’at- Dans la serre adjacente, un sentier phytes. Les visiteurs peuvent maintenant mosphère d’une véritable forêt tropicale d’aventure serpente à travers une forêt en admirer le superbe résultat et en pro- humide. Toutefois, dans la forêt réelle, tropicale et sa canopée, couverte d’épi- fiteront encore longtemps. Et last but not les arbres sont immenses : ils peuvent at- phytes – des plantes qui poussent sur les least, nos collections d’épiphytes semblent teindre plus de 60 m de hauteur. Même branches et les troncs des arbres pour se plaire dans leur nouvelle demeure. la serre la plus haute de tout le Palais des avoir accès à la lumière du soleil. Il était Plantes, avec ses 16 m, est trop basse pour compliqué d’aménager des couronnes une forêt géante vivante. d’arbres naturelles dans cette serre basse : il faut de longues années à un arbre pour Les racines contreforts accolées à des pousser ; quant à des rondins naturels, arbres immenses font partie des éléments ils se dégradent trop vite dans cet envi- caractéristiques des forêts vierges repré- ronnement chaud et humide. Ici encore, sentées dans la serre de la forêt primaire. les arbres artificiels sont apparus comme Le Jardin a dès lors choisi de fabriquer un la solution. Nous avons ainsi créé neuf tronc d’arbre artificiel mais réaliste pour arbres à épiphytes avec des fers à béton,

Artificial trees

Marc Reynders for the rainforest houses

At the end of September, Meise Botanic Epiphytes are plants that grow on tree Garden opened the Rainforest wing of branches and trunks to be closer to the the Plant Palace. The garden team has sunlight. It was not easy to furnish natu- been working on renovations to the Rain- ral looking tree crowns in this low green- forest wing of the Plant Palace for three house. Living trees demand a lot of time years. We are attempting to recreate the to grow, and logs of real trees perish too atmosphere of a real rainforest. However, fast in the warm and humid environment. in a real rainforest, the trees are huge. Again, artificial trees provided the solu- They can reach more than 60 m tall. Even tion. We created nine epiphyte trees us- the tallest greenhouse in the entire Plant ing concrete irons, chicken wire, sawdust Palace, at 16 m, is too low to house a living and polyester. After months of welding, forest giant. polyester daubing and planting the artificial trees were ready to be ’planted’ with Huge trees with buttress roots are char- their new epiphytes. Visitors can now — De epifytencollecties gedijen in hun acteristic elements of the virgin forests admire a magnificent result that will be portrayed in the primary rainforest house. nieuwe thuis in de boomtoppen. enjoyable for many years to come. And 97 . — Les collections d’épiphytes Therefore the Botanic Garden chose last but not least: our epiphyte collections s’épanouissent dans leur nouvelle to make a lifelike artificial tree trunk to seem to enjoy their new home! canopée. adorn the entrance conservatory. It was — The epiphyte collections flourishing in sculpted by the artists of 2Create from a their new canopy home. metal skeleton and spray concrete.

In the adjacent house a sinuous adven- ture trail leads visitors among a rainforest canopy covered with epiphytes. Een welkomsttuin voor een bloemrijke ontvangst

Het masterplan van de Plantentuin om- compartiment fera référence à l’origine vat onder meer de vernieuwing van de des jardins botaniques, une combinaison ontvangstfaciliteiten aan de beide ingan- subtile entre architecture paysagère mo- gen, die de bezoekers een beter onthaal derne et jardin médicinal médiéval. Le moeten bieden. De vernieuwing van de second titillera les sens en plongeant nos beide zones is voorzien in 2019, maar in- visiteurs dans un univers de parfums et de middels is al een groot deel van de plan- couleurs tout au long des quatre saisons. ningsfase in gang gezet. Nous espérons que nos visiteurs auront Grenzend aan de hoofdingang wordt du plaisir à découvrir le nouveau jardin en een welkomsttuin ontwikkeld. De Plan- 2019 ! tentuin werkt daarvoor samen met de landschapsarchitecten van Atelier Arne Deruyter. We hebben het afgelopen jaar het hele ontwerp van de welkomsttuin For a flowery entrance: ontwikkeld en een visie uitgewerkt op de the welcome garden botanische invulling, de educatieve inter- pretatie en de bezoekerservaring. As part of our preparations towards im- plementing the Garden’s master plan we De structuur van de tuin zal vooral are redesigning the reception facilities at gedragen worden door een hoogstam- both entrances to provide an improved fruitboomgaard en een uitgestrekt bloe- welcome for visitors. Both areas will be mengrasland met verspreide bomen en redeveloped in 2019, so much of the plan- Arne Deruyter meerstammige struiken rond twee om- ning was undertaken this year. haagde tuinkamers. De eerste tuinkamer verwijst naar de oorsprong van de bota- Adjacent to the main entrance, a nische tuinen, met een subtiele verbinding welcome garden will be developed in van elementen uit de moderne landschaps collaboration with the landscape archi- tuin en de middeleeuwse medicinale tuin. tects of Atelier Arne Deruyter. We have De tweede tuinkamer verleidt de zintui- now developed the overall design of the gen en dompelt de bezoeker doorheen Welcome garden, and the vision for the de vier seizoenen onder in een wereld van botanical content, educational interpreta- geuren en kleuren. tion and visitor experience.

The main features of the garden will comprise a fruit orchard, an extensive Pour une entrée fleurie : grassy pasture with flowering plants and le jardin de bienvenue scattered trees and shrubs surrounding two hedged garden chambers. The first — Schetsontwerp voor de Dans le cadre de la mise en œuvre du garden chamber will refer to the origin welkomsttuin. plan directeur du Jardin, nous préparons of botanical gardens, a subtle association — Esquisse du jardin de bienvenue. of modern landscape architecture and a les plans des infrastructures placées aux — Draft design for the deux entrées, où l’accueil des visiteurs medieval medicinal garden. The second welcome garden. sera rendu plus agréable. Les deux sec- garden chamber will seduce the senses teurs seront remodelés en 2019, ce qui and immerse our visitors in a world of fra- justifie la phase de planification entreprise grances and colours throughout the four cette année. seasons.

À côté de l’entrée principale, un jardin We hope our visitors will enjoy discov- de bienvenue sera aménagé, en collabo- ering the new garden in 2019! ration avec les architectes paysagistes de l’atelier Arne Deruyter. Nous avons maintenant bouclé le design général du jardin de bienvenue, et arrêté une vision Arne Deruyter pour le contenu botanique, la lecture pé- 98 . dagogique et l’expérience des visiteurs.

Le jardin comprendra, comme éléments saillants, un verger, une pâture extensive avec des fleurs, et des arbres et des buis- sons isolés entourant deux comparti- ments délimités par des haies. Le premier — Impressie van de beoogde sfeer voor de nieuwe tuin. — Impression de l’atmosphère souhaitée pour le jardin. — Impression of the desired atmosphere of the garden. Organisatie

Organisation

Organisation Stages in de Plantentuin

De Plantentuin is een bruisende werk- précieux en tant qu’appui à nos jardiniers omgeving, die ruimte biedt om nieuwe pour des projets particuliers et pour l’en- vaardigheden aan te leren op de werkplek. tretien quotidien des collections. Nous Vakkundige medewerkers delen graag nous réjouissons déjà de renouveler l’ex- hun vaardigheden en expertise met zo- périence en 2018. wel lokale als buitenlandse stagiairs van uiteenlopende opleidingsniveaus. In 2017 onthaalden de tuiniers twaalf stagiairs van verschillende opleidingsverstrekkers. De Internships in the Garden stageperiodes varieerden van een week tot een volledig schooljaar en de leeftijd van Meise Botanic Garden is a vibrant and de stagiairs van 17 tot 49 jaar. De stagiairs versatile environment that provides many doen werkervaring op en leren nieuwe opportunities for workplace learning. technieken aan. Tegelijkertijd ondersteu- Our qualified and specialised staff share nen ze op een waardevolle manier de Plan- their skills and expertise with local and tentuinmedewerkers bij de uitvoering van international trainees from different edu- het dagelijkse onderhoud van de collecties cational levels. en van omvangrijke projecten. We kijken In 2017, the horticultural staff welcomed uit naar nieuwe stagiairs en nieuwe erva- twelve trainees from various training pro- ringen in 2018. viders. Interns ranged in age from 17 to 49,

and internship periods varied from one Kenny Stevens week to one academic year. While the Stages au Jardin trainees gain work experience and horticultural techniques, they are valuable L’environnement dynamique et poly- in supporting our gardeners with special — Een bachelor student zoekt het valent du Jardin botanique de Meise offre projects and daily maintenance of the col- hogerop. de nombreuses opportunités d’apprentis- lections. We are already looking forward — Étudiant bachelier poursuivant ses sage en milieu professionnel. Notre per- to new experiences in 2018. études au plus haut niveau. sonnel expérimenté et spécialisé partage — Bachelor student getting to a higher ses compétences et son savoir-faire avec level. des stagiaires belges et étrangers de diffé- rents niveaux d’études.

En 2017, notre service d’horticulture a accueilli 12 stagiaires envoyés par divers organismes. Âgés de 17 à 49 ans, ils sont restés entre une semaine et une année académique. Tandis qu’ils apprennent les techniques et acquièrent une expérience professionnelle, les stagiaires nous sont Kenny Stevens

100 .

— Interview tijdens de stage. — Stagiaire interviewé à propos de l’expérience pratique. — Trainee being interviewed about practical experience. charter. — Thesigningoftheco-operation coopération. — Signaturedelacharte samenwerkingsovereenkomst. — Hetondertekenenvande

ANB, Wilfried Rentmeester vingsmogelijkheden vergroten. verbeteren enhetaanbodaannatuurbele- we dekwaliteitvanonzeleefomgeving worden. Doordesamenwerkingkunnen pesticidevrij beheer, zullen uitgewisseld heertoepassingen inhetalgemeen,zoals enbe- collecties levende specifieke van nis eninformatiebetreffendehetbeheer het inzettenvanvrijwilligers.Ookken- van bezoekers,opleidingen, promotie en werking, zoalsdatamanagement,onthaal Deze omvat kennis over de publieks- nenberg enTerRijst. kasteeldomeinen Drie Fonteinen, Groe- de OranjerietuininVordensteinen tuin vanGaasbeek,derozentuinColoma, groen omvatdePlantentuin,Museum- uit binnen-enbuitenland.Dezeoasevan ren alseentrekpleistervoorbezoekers profile- te sterker Brussel rond rand de ten, wordthetmogelijkomgroenin promoties en innovatieve arrangemen- wen aaneenduurzametoekomst. derzoeken enbeschermenzotebou- tuin is het plantenrijk te ontdekken, on- de natuur.DeopdrachtvanPlanten- is hetduurzaambeheerenversterkenvan schappelijke doelen.DemissievanANB en arrangementen. te stemmendoormiddelvanpromoties bod van de beide organisaties op elkaar af hun kennistedelenenhettoeristischaan- in debeidepartijenzichengagerenom (ANB) eensamenwerkingscharter,waar- en hetAgentschapvoorNatuurBos tendag ondertekendenPlantentuinMeise bâtir unavenirdurable. ger lerègnevégétaletparlàcontribuer à Jardin estdedécouvrir,étudieret proté- renforcer lanature,tandisque celle du de l’ANBestgérerdurablement etde tions serecoupentlargement.La mission patrimoine (« OpenMonumentendag»). La signatureaeulieulorsdelajournéedu des promotionsetticketscommuns. harmoniser nosoffrestouristiques,avec geons àéchangernosconnaissanceset coopération parlaquellenousenga- et lesforêts(ANB)ontsignéunechartede nature la pour flamand Gouvernement du de lanatureetdesforêts Coopération avecl’Agence Naar aanleidingvanOpenMonumen- Elke partnerdeeltzijneigenexpertise. Aan dehandvangemeenschappelijke De organisatiesdelendiversegemeen- Le JardinbotaniquedeMeiseetl’Agence Les objectifsdechacunenosinstitu - Agentschap voorNatuurenBos Samenwerking met attraction management(datamanage to share,includingknowledgeon visitor découverte delanaturepourlepublic. ment localetélargirlesopportunitésde améliorer laqualitédenotreenvironne- teinen, GroenenbergandTerRijst. stein andthecastledomainsDrieFon- Garden, the Orange Garden in Vorden - beek Museum Garden, the Coloma Rose includes: theBotanicGarden,Gaas- home and abroad. This oasisof greenery around spaces Brussels asanattractionforvisitorsfrom green the of profile the tive planning,itwillbepossibletoraise les techniquesdeculturesanspesticides. sol etdescollectionsvivantes,ycompris geons nosconnaissancessurlagestiondu recours àdesbénévoles,etc.).Nouséchan cueil desvisiteurs,formation,promotion, l’attractivité (aspectsadministratifs, ac tise, notammententermesdegestion Ter Rijst. des TroisFontaines,deGroenenberget l’orangerie àVordensteinetlesdomaines Gaasbeek, laroseraieColoma,lejardinde botanique deMeise,lejardin-musée de verdureautourBruxelles:leJardin mieux faireconnaîtreaupubliclesoasis de permettront nous originale nification as pesticide-free cultivation techniques. managing landandlivingcollections, such etc.). Wewillalsoexchangeknowledge on promotion anddeploymentofvolunteers, ment issues, reception of visitors, training, build asustainablefuture. kingdom andwiththisknowledgehelpto to discover,researchandprotecttheplant nature, whilethatoftheBotanicGardenis is tosustainablymanageandstrengthen each organisation.ThemissionoftheANB (‘Open Monumentendag’). The signingtookplaceonHeritageDay ings withpromotionsandsharedticketing. knowledge andaligningourtouristoffer charter, inwhichwecommittosharingour Forests (ANB) have signed a co-operation ish Government’sAgencyforNatureand Forests Agency forNatureand Co-operation withthe Par cettecollaboration,nouspourrons Chaque partenaire partage son exper Des événementscommunsetunepla Each partnerbringstheirownexpertise By meansofjointeventsandinnova- Meise BotanicGardenandtheFlem There ismuchoverlapintheobjectivesof ------

101 . Paul Borremans

— Vrijwilligers en tuiniers staan klaar om bloembollen te planten in de openluchtcollecties. — Bénévoles et jardiniers prêts pour la plantation de bulbes dans les collections extérieures. — Volunteers and gardeners ready to plant bulbs in the outdoor collections.

Onze vrijwilligers zijn goud waard

De vrijwilligerswerking kan je verge- Arboreta (VBTA) organiseerde een ’Dag lijken met een goudmijn of een schatkist van de vrijwilliger’ met een educatief be- vol competenties en knowhow. Maar een zoek voor en achter de schermen van het mijn moet zorgvuldig ontgonnen worden arboretumgedeelte van het Provinciaal en dat vergt inspanningen. In 2017 was er Domein Het Leen (Eeklo). Het koesteren heel wat administratieve ondersteuning van onze vrijwilligers leidt tot een echte voor de vrijwilligers, zoals het opmaken win-win. In 2017 waren de vrijwilligers van vrijwilligersovereenkomsten en het in de Plantentuin goed voor 10,7 fulltime aanmaken van een naambadge voor 27 equivalenten. In totaal waren 132 vrijwilli- nieuwe vrijwilligers. En nadat het erts gers betrokken bij tal van activiteiten. Het opgedolven is, gaan we het smelten en geeft hen voldoening mee het verschil te smeden. Hier komen de begeleiders van kunnen maken. de vrijwilligers op het toneel. Het is hun taak om hen op te leiden en praktisch Vaak springen vrijwilligers extra in om te ondersteunen, bijvoorbeeld door het de Plantentuin te helpen bij het halen van bezorgen van werkuitrusting. Op die deadlines, zoals toen ze honderden epify- manier ontstaan talrijke juweeltjes van ten aanplantten voor de opening van het samenwerking. gerenoveerde Plantenpaleis. Met raad en daad staan ze de staf bij in perioden van Om zijn vrijwilligers te motiveren, or- verhoogde stress en verdienen zo grote ganiseerde de Plantentuin drie ontdek- waardering vanwege de vaste Planten- kingsactiviteiten: een rondleiding met tuinmedewerkers. gids over ecologisch tuinieren, een pre- 102 . sentatie over de nieuwe realisaties en toe-

komstplannen van de Plantentuin door Manon Van Hoye de Administrateur-generaal en een rondleiding in de nieuwe regenwoudkassen.

De Vereniging van Belgische Tuinen en — Vrijwilligers begeleiden bezoekersactiviteiten tijdens de seizoensevenementen. — Bénévoles au service des visiteurs lors des activités des saisons. — Volunteers assisting visitors with activities during the seasons’ events. Nos bénévoles valent de l’or !

Notre programme de bénévolat peut « Journée du volontaire », qui comportait être comparé à une mine d’or, à un coffre une visite pédagogique à l’arboretum du aux trésors rempli de compétences et de parc provincial « Het Leen ». savoir-faire. Toutefois, une mine requiert une extraction, ce qui représente un ef- Notre programme de bénévolat est un fort considérable. En 2017, du travail ad- vrai partenariat win-win. En 2017, il rap- ministratif a dû être accompli à l’égard des portait 10,7 équivalents temps-plein au bénévoles, par exemple, la préparation Jardin, et fournissait en contrepartie des des autorisations et des badges nomina- activités gratifiantes à 132 bénévoles. Ils tifs pour les 27 nouveaux volontaires. Une peuvent éprouver la satisfaction de savoir fois extrait, l’or doit encore être façonné. qu’ils apportent un vrai plus. C’est la responsabilité des mentors. Ils Katrien Clarysse assurent la formation et l’aide pratique, Les bénévoles effectuent souvent des comme la fourniture de l’équipement de tâches supplémentaires pour aider le Jar- travail. Ainsi se créent de nombreuses din à respecter des délais. Ce fut le cas collaborations fructueuses, telles de jolis lorsqu’il a fallu implanter des centaines bijoux. d’épiphytes pour l’inauguration des serres tropicales. Ils apportent un soutien Pour motiver ses bénévoles, le Jardin a moral et matériel au personnel en période mis sur pied trois activités à leur inten- de stress, ce qui leur vaut une immense tion : un parcours commenté sur le jar- reconnaissance. dinage écologique, une présentation par notre administrateur général des plans et — Een rondleiding in de Plantentuin réalisations du Jardin, et une visite gui- voor de vrijwilligers van de Vereniging dée des nouvelles serres tropicales. L’as- van Belgische Tuinen en Arboreta sociation belge des jardins botaniques et (VBTA). arboretums (VBTA) a aussi organisé une — Visite guidée pour les bénévoles de la VBTA à Meise. — Guided tour for the volunteers of the VBTA in Meise.

Our volunteers are like gold!

One could compare the volunteer educational visit to the Arboretum of the programme with a goldmine, like a Provincial Park ’Het Leen’. treasure-chest full of competencies and know-how. Nevertheless, a mine needs Nurturing our volunteers is a real win- mining, which takes considerable effort. win. In 2017 the volunteers represented In 2017 administration work was needed 10.7 full-time equivalents for the Garden, to support the volunteers, for example and gave meaningful activities to 132 vol- by making agreements and name-badges unteers. Our volunteers get satisfaction for all the 27 new volunteers. Once the from knowing that they are making a real gold is dug, it requires forging. This is the difference. responsibility of the mentors. They provide training and practical support such Often volunteers do extra work to help as procuring working equipment. In this the Garden meet deadlines, as when we way, lots of fruitful collaborations, like needed to plant hundreds of epiphytes beautiful jewels, are created. for the opening of the Rainforest greenhouses. In spirit and in practice they sup- 103 . To inspire the volunteers, the Garden port staff in stressful times, and in doing set up three exclusive discovery activities: so have earned tremendous appreciation. a guided tour about ecological gardening, a presentation on the Garden’s plans and achievements by our CEO, and a guided tour in the new Rainforest Greenhouses. The VBTA (Belgian Association of Botan- ic Gardens and Arboreta) also organised a ’Day of the volunteer’, which included an Risicomanagement

Onzekerheden en crisissen kunnen voor opérationnels, les processus (vitaux) et een organisatie met ambitie een al dan les indicateurs de conjoncture. Pour les niet grote bedreiging vormen. Plantentuin herbiers, les risques sont inventoriés sur Meise ging in 2017 van start met een risico- la base d’un outil mis au point à l’échelle managementprogramma. Risico’s worden internationale pour les collections systematisch in kaart gebracht met het oog d’histoire naturelle : Collections Self- op een verhoogde bedrijfszekerheid van Assessment Tool. Enfin, les risques liés de Plantentuin. Dit houdt in dat de risico’s à la sécurité des personnes et aux condi- geregistreerd en geïdentificeerd worden tions de travail ont été relevés sur une liste en nadien permanent opgevolgd worden. de contrôle de conformité. Het aanpakken van risico’s vereist het uit- werken van beheersmaatregelen, gevolgd À l’issue de cette évaluation, plus de 500 door een permanente monitoring van de risques sont identifiés et cartographiés, effecten en resultaten. certains étant déjà traités. Un processus de priorisation est appliqué : les risques Om de risico’s bij de Plantentuin in entraînant les pertes (ou l’impact) les plus kaart te brengen, hanteren we uiteenlo- importants et avec la plus haute probabi- pende werkmethoden. De eerste omvat lité d’occurrence sont abordés en premier gerichte interviews met leidinggevenden lieu, ensuite viennent les risques avec une en medewerkers in sleutelposities. Langs plus faible probabilité d’occurrence et de die weg brengen we de risico’s in kaart moindres pertes, par ordre décroissant. die betrekking hebben op strategische en operationele doelstellingen, de kernpro- cessen en de bedrijfsindicatoren. Voor de herbariumcollecties zijn de risico’s in Risk Management beeld gebracht aan de hand van een internationaal ontwikkelde werkwijze die Uncertainties and crises pose a threat speciaal bedoeld is voor natuurhistorische to organisations who have ambitions and collecties (CSAT). Ook zijn aan de hand strive for growth. Meise Botanic Garden van een checklist met na te komen regels started a professional risk management de risico’s op het vlak van veiligheid en ar- programme in 2017, documenting risks in beidsomstandigheden opgesomd. a systematic way to increase the opera- tional security and reliability of the Gar- In totaal bracht de Plantentuin meer dan den. This means that the risks are mapped 500 risico’s in kaart. Van de meeste wordt and assessed in a continuous process, and vandaag al werk gemaakt en in 2018 zullen management measures are being devel- vooral de meest risicovolle punten aange- oped that can be followed up. pakt worden. Er is een lijst met prioritei- ten opgesteld, waarbij de risico’s met de To map out the risks for Meise Botanic grootste impact en met de grootste kans Garden, we used three complementary om zich voor te doen het eerst worden be- methods. Targeted specific interviews of handeld, gevolgd door risico’s die minder executives and key personnel identified vaak voorkomen en met een doorgaans risks in relation to the strategic and op- lagere impact. erational objectives, the (core) processes and business indicators. For the herbarium collections, the risks are inventoried using the internationally developed Col- Gestion des risques lections Self-Assessment Tool (CSAT) for natural history collections. Also, the Toute organisation affichant des ambi- risks related to occupational safety and tions et aspirant à la croissance est expo- working conditions have been identified, sée à des risques liés aux incertitudes et based on a compliance checklist. aux crises. Le Jardin botanique de Meise a lancé en 2017 un programme de gestion As a result of this process, over 500 risks des risques, répertoriant les risques de have been identified and mapped, some of 104 . manière systématique, afin de renforcer which are already being treated. A prior- la sécurité et la fiabilité opérationnelles du itisation process is followed whereby the Jardin. Les risques sont cartographiés et risks with the greatest loss (or impact) and évalués selon un processus continu, et des the greatest probability of occurring are mesures de gestion sont mises au point. handled first, then risks with lower probability of occurrence and lower loss are Pour recenser les risques pour le Jardin handled in descending order. botanique de Meise, nous avons utilisé trois méthodes complémentaires. Des entretiens ciblés avec la direction et le personnel clé ont conduit à identifier les risques liés aux objectifs stratégiques et De Plantentuin in cijfers

Le Jardin botanique en chiffres

Facts and figures Financiën Finances Finances

Budgettair resultaat (K€) Résultat budgétaire (K€) Financial Result (in K€)

Het beschikbare budget in 2017 bedroeg En 2017, le budget disponible s’élevait à The available budget for 2017 was 16.732 k€. Er werden voor 17.086 k€ uitga- 16 732 K€; 17 086 k€ ont été utilisés. Le €16,732k. The expenses amounted to ven gedaan. Er werd dus 354 k€ gebruikt supplément de 354 k€ de solde, reporté €17,086k. Consequently, €354k of our van de vorige jaren opgebuwde saldi. De des années précédentes, a donc été utilisé. provision that we built up over the last stijging van het budget wordt verklaard L’augmentation du budget s’explique par couple of years has been used. The in- door de uitvoering van het masterplan la mise en œuvre du plan directeur au Jar- crease in budget is explained by the ex- voor de Plantentuin. din botanique. ecution of the masterplan for the Garden.

2016 2017

Ontvangsten / Recettes / Acquisitions 13.884 16.732 Uitgaven / Dépenses / Expenses 12.198 17.086 Budgettair saldo boekjaar 1.686 -354 Balance budgétaire annuelle Budgetary year balance

Opsplitsing ontvangsten Répartition des recettes Breakdown of financial income (in K€)

De ontvangsten zijn samengesteld uit Les recettes sont composées d’une sub- Financial income consisted of €10,744k een dotatie van de Vlaamse overheid van vention du Gouvernement flamand de from the Flemish Government and 10.744 k€ en eigen en projectgebonden 10 744 k€, des revenus propres et des €5,958k from self-generated and pro- inkomsten voor in totaal 5.958 k€. De revenus liés aux projets totalisant ainsi ject related income. This internal income eigen inkomsten komen vooral uit pro- 5 958 k€. Les revenus propres provien- came mostly from projects, consultancy jecten, consultancy opdrachten en ticket- nent principalement de projets externes, work and ticket sales. verkoop. de missions de consultance et de la vente des tickets.

Opsplitsing eigen inkomen (K€) Répartition revenus propres (K€) Self generated income (K€) Dotatie Vlaamse overheid Dotation Communauté flamande Endowment Flemish government

Verhuur en catering Dotatie Vlaamse overheid / Dotation Communauté 10.774 Location et restauration flamande / Endowment Flemish government Rental and catering Verhuur en catering 237 Inkom Vente de tickets Location et restauration / Rental and catering Entrance fee 106 . Inkom / Vente de tickets / Entrance fee 510 Tuinwinkel Boutique Tuinwinkel / Boutique / Garden shop 213 Garden shop Projecten & consultancy Projecten & consultancy 4.424 Sponsoring et assurance Projets et consultance / Projects & consultancy Sponsoring & insurance Sponsoring & verzekeringen Sponsoring & verzekeringen 127 Projets et consultance Sponsoring et assurance / Sponsoring & insurance Projects and consultancy Federale overheid Federale overheid 447 Autorités fédérales Autorités fédérales / Federal Authorities Federal Authorities 16.732 Totaal / Total / Total Uitgaven Dépenses Expenditure

De loonkosten namen 53 % van het totale Les coûts salariaux constituaient 53 % du Salary costs accounted for 53% of the total budget in. budget total. Pour les collections, la re- budget in 2017. For our plant collections, Voor collecties, onderzoek en publieks- cherche et les activités destinées au pu- research activities and public outreach werking was respectievelijk 1.307 k€, 354 blic, les fonds disponibles étaient respec- there was, respectively, €677k, €354k and k€ en 432 k€ beschikbaar. tivement de 1 307 k€, 354 k€ et 432 k€. €432k available.

Loonkost / Coûts salariaux/ Salary 9.123 Collecties / Collections / Collections 445 Onderzoek / Recherche / Research 232 Publiekswerking / Activités grand public / Public outreach 380 Werking / Fonctionnement / Overheads 4.786 Investeringen & herstellingen Investissements et réparations / Improvements & repairs 1.342 Energiekosten / Coûts énergétiques / Energy costs 587 ICT 191

Totaal / Total / Total 17.086

Loonkost Coûts salariaux / Salary

Collecties Collections / Collections

Onderzoek Recherche / Research

Publiekswerking Activités grand public Public outreach

Werking Fonctionnement / Overheads 107 . Investeringen & herstellingen Investissements et réparations Improvements & repairs

Energiekosten Coûts énergétiques / Energy costs

ICT Personeel Personnel Staff

Personeelssituatie Répartition du personnel (situation au Staff (situation on the 1st of January (situatie op 1 januari van elk jaar) 1er janvier de chaque année) of each year)

Het aantal personeelsleden daalde met Le nombre de membres du personnel a The number of personnel decreased by zes personeelsleden tot 174. diminué de six agents pour atteindre 174 six to 174. membres.

2013 2014 2015 2016 2017

Statutaire wetenschappers / Statutaires scientifiques / Statutory scientists 13 21 20 22 23 Statutaire niet wetenschappers / Statutaires non scientifiques / Statutory non-scientists 81 92 92 91 83 Contractuele wetenschappers / Contractuels scientifiques / Contractual scientists 18 13 13 12 14 Contractuele niet wetenschappers 69 61 56 55 54 Contractuels non scientifiques / Contractual non-scientists

Totaal / Total / Total 181 187 181 180 174

2013 2014 2015 2016 2017

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Statutaire wetenschappers Statutaire niet wetenschappers Contractuele wetenschappers Contractuele niet wetenschappers Statutaires scientifiques Statutaires non scientifiques Contractuels scientifiques Contractuels non scientifiques Statutory scientists Statutory non-scientists Contractual scientists Contractual non-scientists

Opsplitsing personeel Répartition du personnel Staff breakdown per income source volgens inkomstenbron selon la source financière (situation on the 1st of January 2017) (situation au 1er janvier 2017) (situatie op 1 januari 2017) The salaries of Botanic Garden staff were Personeel van de Plantentuin wordt be- Le personnel du Jardin botanique est funded by income arising from the Flem- taald op de dotatie van de Vlaamse Ge- payé sur la dotation de la Communau- ish Community (113 staff members, -11), meenschap (113 personeelsleden, -11), op té flamande (113 membres du personnel, from the French Community (30 staff de eigen inkomsten (31 personeelsleden, -11), sur ressources propres (31 membres members, +0), and from own resources (31 +5) en op de middelen van de Franse Ge- du personnel, +5) et sur les moyens de la staff members, +5). Communauté française (30 membres du 108 . meenschap (30 personeelsleden, +0). personnel, +0).

2014 2015 2016 2017

Vlaamse Gemeenschap / Communauté flamande / Flemish Community 129 125 124 113 Franse Gemeenschap / Communauté française / French Community 31 31 30 30 Eigen inkomsten / Ressources propres / Own income 27 25 26 31

Totaal / Total / Total 187 181 180 174 2014 2015 2016 2017

140

120

100

0 Vlaamse Gemeenschap Franse Gemeenschap Eigen inkomsten Communauté flamande Communauté française Resources propres Flemish Community French Community Own income

Opsplitsing personeel volgens Répartition du personnel selon Staff breakdown per community gemeenschap en functie la communauté et la fonction and function er st (situatie op 1 januari 2017) (situation au 1 janvier 2017) (situation on the 1 of January 2017)

Zevenendertig personeelsleden (19 %) Trente-sept membres du personnel (19 %) About 19 % of the personnel are scientists zijn wetenschappers waarvan een derde sont des scientifiques dont un tiers est of which the French Community finances betaald wordt door de Franse Gemeen- payé par la Communauté française. La a third. The French Community also pays schap. De Franse Gemeenschap betaalt Communauté française rétribue égale- for 18 persons (10 % of total) that are en- ook 18 personen (10 %) die betrokken zijn ment 18 membres du personnel (10 %) im- gaged in other activities of the Botanic bij andere processen van de Plantentuin. pliqués dans d’autres processus du Jardin Garden. botanique.

2017

Wetenschappers Franse Gemeenschap 12 Scientifiques de la Communauté française / Scientists French Community Wetenschappers Vlaamse Gemeenschap 25 Scientifiques de la Communauté flamande / Scientists Flemish Community Niet wetenschappers Franse Gemeenschap 18 Non-scientifiques de la Communauté française / Non-scientists French Community Niet wetenschappers Vlaamse Gemeenschap 119 Non-scientifiques de la Communauté flamande / Non-scientists Flemish Community

12 Wetenschappers Franse Gemeenschap Scientifiques Communauté française 25 Scientists Frensh Community

Wetenschappers Vlaamse Gemeenschap 109 . Scientifiques Communauté flamande Scientists Flemish Community 18 Niet wetenschappers Franse Gemeenschap Non-scientifiques Communauté française Non scientists French Community 119 Niet wetenschappers Vlaamse Gemeenschap Non-scientifiques Communauté flamande Non scientists Flemish Community

Leeftijdspiramide Pyramide des âges Age pyramid

Bijna drie kwart van de personeelsleden Près de deux tiers des membres du per- More than three quarters of the person- is ouder dan 40 en 46% is ouder dan 50 sonnel ont plus de 40 ans et 46 % ont plus nel is older than 40 and more 46% is older waarvan 12% ouder dan 60. Bijna 40% van de 50 ans, dont 12 % ont plus de 60 ans. En- than 50 with 12% older than 60. Approxi- het personeel is vrouw, maar de verdeling viron 40 % du personnel est féminin, mais mately 40% of staff is female, but the tussen de verschillende diensten is erg la répartition entre les différents services distribution between the various services ongelijk, zo zijn bijvoorbeeld de meeste est très inégale, ainsi par exemple, la plu- is very variable, for example most of our tuiniers mannen. part des jardiniers sont des hommes. gardeners are men.

Alle personeelsleden 2017 Ensemble du personnel 2017 / All 2017

Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Hommes Femmes Total Hommes Femmes Male Female Male Female Total 20 15 10 5 0 5 10 15

60-+ 14 9 23 60-+ 55-59 18 13 31 55-59 50-54 18 10 28 50-54 45-49 9 10 19 45-49 40-44 20 10 30 40-44 35-39 13 7 20 35-39 30-34 30-34 9 5 14 25-29 25-29 7 2 9 20-24 20-24 0 0 0 Totaal 108 66 174 Total / Total

Franse Gemeenschap Communauté française / French Community

Mannen Vrouwen Totaal Hommes Femmes Total Mannen Vrouwen Male Female Total Hommes Femmes Male Female

60-+ 4 2 6 8 3 2 7

55-59 5 0 5 60-+ 50-54 2 1 3 55-59 45-49 3 2 5 50-54 40-44 7 1 8 45-49 35-39 2 1 3 40-44 30-34 0 0 0 35-39 25-29 0 0 0 30-34 110 . 20-24 0 0 0 25-29 Totaal 23 7 30 20-24 Total / Total Vlaamse Gemeenschap Communauté flamande / Flemish Community

Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Hommes Femmes Hommes Femmes Total Male Female Male Female Total 15 10 5 0 5 10 15

60-+ 10 7 17 60-+ 55-59 13 13 26 55-59 50-54 16 9 25 50-54 45-49 6 8 14 45-49 40-44 13 9 22 40-44 35-39 11 6 17 35-39 30-34 9 5 14 30-34 25-29 7 2 9 25-29 20-24 0 0 0 20-24 Totaal 85 59 144 Total / Total

Stagiairs en werkstages Les stagiaires et les stages Interns and placements en milieu professionnel De Plantentuin biedt veel plaatsen aan The Garden offers many places for train- voor stagiairs en werkstages. Op die ma- Le Jardin botanique offre aux stagiaires de ees and persons seeking workplace ex- nier proberen wij hen beter voor te berei- nombreuses possibilités d’apprentissage. perience. Our goal is to make them bet- den op de arbeidsmarkt. Met 28 personen De cette façon, nous essayons de les pré- ter prepared to take up their place in the in 2017 was er een lichte daling. parer au mieux au marché du travail. En labour market. With 28 persons in 2017, 2017, le nombre total de stagiaires a légè- there was a slight decrease. rement diminué avec 28 personnes.

Aantal stagiairs en werkstages Stagiairs en werkstages met arbeidshandicap Nombre de stagiaires et de stages Stagiaires avec invalidité Number of interns and placements Interns and placements with disability

Totaal Bezoldigd Onbezoldigd Totaal Bezoldigd Onbezoldigd Total Rémunéré Non rémunéré Total Rémunéré Non rémunéré Total Paid Unpaid Total Paid Unpaid

2015 27 0 27 2015 1 0 1 2016 31 0 31 2016 0 0 0 2017 28 0 28 2017 1 0 1

Stagiairs en werkstages met migratieachtergrond Stagiaires issus de l'immigration Interns and placements with migration background 111 .

Totaal Bezoldigd Onbezoldigd Total Rémunéré Non rémunéré Total Paid Unpaid

2015 13 0 13 2016 12 0 12 2017 12 0 12 Vrijwilligers Bénévoles Volunteers

Het aantal vrijwilligers steeg tot 132, goed Le nombre de bénévoles a augmenté The number of volunteers increased to 132 voor bijna 10,7 VTE (de omzetting van het jusqu’à 132, représentant presque 10, 7 ETP or almost 10.7 in terms of fulltime equiva- aantal vrijwilligers naar voltijdse equiva- (la conversion du nombre de bénévoles lents based on the norm of the Flemish lenten is gebaseerd op de norm van de en équivalents « temps plein » est basée Government (1,520 hours/year). They Vlaamse overheid: 1.520 u/jaar). Ze spelen sur la norme du Gouvernement flamand, play a very important role in all activities een erg belangrijke rol bij alle activiteiten à savoir 1 520 h/an). Ils jouent un rôle très of the Botanic Garden: from welcoming van de Plantentuin, van bezoekersonthaal important dans toutes les activités du Jar- visitors to scientific work. tot onderzoek. din botanique, de l’accueil des visiteurs à la recherche.

140 12

120 10 2013 2014 2015 2016 2017 100 8

Aantal 80 Nombre 98 108 118 120 132 6 Aantal 60 Nombre Number Number 4 VTE 40 ETP 6,7 8,6 10,5 9,6 10,7 VTE 2 ETP FTE 20 FTE

0 0 2013 2014 2015 2016 2017

Bezoekers Visiteurs Visitors

Totaal aantal bezoeken Nombre total de visites Number of visits

Het aantal bezoeken steeg in 2017 tot Le nombre de visites en 2017 a grimpé The number of visits increased in 2017 148.193, een nieuw record. Ook de lange- jusqu’à 148 193, ce qui représente un nou- to 148,193, a new record. The long term termijnevolutie van het aantal bezoekers veau record. L’évolution à long terme evolution of the number of visits is also gaat duidelijk in stijgende lijn. du nombre de visiteurs est également en positive. nette augmentation.

2013 2014 2015 2016 2017

Totaal aantal bezoeken Nombre total de visites 91.171 126.486 124.781 131.995 148.193 Number of visits

Evolutie eenmalige bezoekers Linear (Evolutie eenmalige bezoekers) Évolution visites uniques Régression linéaire Evolution one-time visitors Linear (Evolution one-time visitors) 160.000 300.00

140.000

250.00 120.000 112 . 100.000 200.00

80.000 150.00

60.000 100.00

40.000

50.00 20.000

0 0.00 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 0 2013 2014 2015 2016 2017 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Verdeling van het aantal bezoeken Répartition du nombre de visites Breakdown of the number of visits (gratis / korting / gewone prijs) (gratuit / réduction / tarif normal) (free / reduction / full price)

De stijging van het aantal bezoeken is L’augmentation du nombre de visiteurs The increase of the number of visits is vooral te danken aan bezoekers die aan est due principalement aux personnes mainly the result of people entering the het volle tarief of een gereduceerd tarief qui sont venues au plein tarif ou à un ta- Garden full or at a reduced rate. The num- binnenkwamen. Het aantal gratis bezoe- rif réduit. Le nombre de visites gratuites ber of free visits decreased. ken nam af. a diminué.

2013 2014 2015 2016 2017

Gratis / Gratuit / Free 31.368 39.312 39.059 44.048 41.787 Met korting / Tarif réduit / Reduced 38.992 57.676 60.339 63.493 76.232 Gewone prijs / Plein tarif / Full 20.811 29.498 25.383 24.454 30.174

Gratis Met korting Gewone prijs Gratuit Tarif réduit Plein tarif Free Reduced Full price 90.000

80.000

70.000

60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0 2013 2014 2015 2016 2017

Jaarkaarten Cartes annuelles Year cards

Het aantal jaarkaarten steeg met 5%. Une augmentation des cartes annuelles The number of year cardholders increased Vooral de stijging van het aantal jaar- d’environ 5 % a été observée. En particu- by 5%. The increase of year cardholders kaarten Gold 1+3 is opvallend (+ 22%). lier, l’augmentation du nombre de cartes Gold 1+3 is noteworthy (+22%) annuelles Gold 1+3 est frappante (+ 22 %).

Individuele jaarkaart Gold Gold 1+3 Carte individuelle Gold Gold 1+3 2013 2014 2015 2016 2017 Individual year card Gold Gold 1+3

Individuele kaart 3000 Carte individuelle 1.443 1.756 1.233 1.278 1.221 Individual 2500

Gold 2000 Gold 94 112 213 267 275 113 . Gold 1500 Gold 1+3 Gold 1+3 411 517 673 732 892 1000 Gold 1+3 500 Totaal Total 1.948 2.385 2.119 2.277 2.388 0 Total 2013 2014 2015 2016 2017 Deelname aan georganiseerde Participation à des visites Participation in educatieve bezoeken éducatives organisées organised educational visits

Het aantal schoolbezoeken nam licht toe. Le nombre de visites scolaires a légère- The number of school visits increased a ment augmenté. little.

2013 2014 2015 2016 2017

Vrij bezoek / Visite libre / Free visit 3.523 2.467 2.529 3.214 3.831 Geleid bezoek / Visite guidée / Guided visit 989 1.156 857 992 784 BAMA-module / Module BAMA / BAMA-module 713 671 566 643 568 Schoolatelier / Atelier scolaire / School workshop 1.127 1.917 2.330 3.658 3.459 Totaal / Total / Total 6.361 6.211 6.282 8.507 8.642

2013 2014 2015 2016 2017

4500

4000

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

0 Vrij bezoek Geleid bezoek BAMA-module Schoolatelier Visite libre Visite guidée Module BAMA Atelier scolaire Free visit Guided visit BAMA-module School workshop

Bezoekers Tuinwinkel Visiteurs à la Boutique Visitors Garden Shop

In totaal kochten 9.029 bezoekers pro- Au total, 9 029 visiteurs ont acheté des In total, 9,029 visitors made a purchase in ducten in de Tuinwinkel, een stijging met produits de la Boutique, soit une augmen- the Garden shop, an increase of 25%. Typi- 25%. Typische Plantentuinproducten, zo- tation de 25 %. Les produits typiques issus cal Meise Botanic Garden products, such als Plantentuinhoning en Plantentuinkof- du Jardin botanique, comme le miel ou le as our Meise honey and Meise coffee re- fie bleven ook dit jaar erg populair. Ook café, sont restés très populaires cette an- mained very popular. The sales of the new de veldgids voor de Benelux die door de née. On a aussi constaté de très bonnes Benelux field guide were also very good. Plantentuin werd uitgegeven bleef popu- ventes grâce au nouveau guide des plantes lair. sauvages du Benelux, édité par le Jardin botanique.

10.000

9.000

8.000 114 . 2013 2014 2015 2016 2017 7.000

Bezoekers 6.000 Visiteurs 5.189 6.244 6.547 6.672 9.029 5.000 Visitors 4.000

3.000

2.000

1.000

0 2013 2014 2015 2016 2017 De Plantentuin in de media en Le Jardin botanique dans The Botanic Garden in the news sociale netwerken les médias et les réseaux sociaux and social networks

In 2017 verspreidde de Plantentuin 21 En 2017, le Jardin botanique a diffusé 21 In 2017, The Garden issued 21 press re- persberichten. Momenteel zijn 4.411 communiqués de presse. Actuellement, leases. At this moment, 4,411 persons have personen geabonneerd op de digitale 4 411 personnes sont inscrites à la newslet- a subscription with the digital newsletter nieuwsbrief Musa die per seizoen in het ter numérique Musa, publiée de manière Musa, which is published every season Nederlands en het Frans wordt gepubli- saisonnière en néerlandais et en français, in Dutch and French. This is an increase ceerd, een toename met 15%. Op de Face- soit une augmentation de 15 %. Pas moins of 15%. On the Facebook page of the bookpagina van de Plantentuin werden 95 de 95 messages en néerlandais et 76 en Botanic Garden, 95 messages in Dutch and boodschappen in het Nederlands en 76 français ont été postés sur la page Face- 76 in French were posted. In total 393,744 in het Frans gepost. In totaal bezochten book du Jardin botanique. Au total, plus visitors consulted our website, good for meer dan 393.744 verschillende bezoe- de 393 744 visiteurs différents ont consul- almost 1.3 million visits. kers onze website, goed voor bijna 21 mil- té notre site Web, ce qui représente près joen consultaties. de 21 millions de consultations.

2013 2014 2015 2016 2017

Abonnees Musa Abonnements Musa 2.715 3.270 2.880 3.830 4.411 Musa subscriptions

5.000

4.500

4.000

3.500

3.000

2.500

2.000

1.500

1.000

500

0 2013 2014 2015 2016 2017

Het aantal abonnees op Dumortiera, een Dumortiera, un périodique numérique pu- The number of subscribers to Dumortiera, door de Plantentuin gepubliceerd digitaal blié par le Jardin botanique et lié à la flo- a digital periodical for floristry, increased tijdschrift over floristiek, steeg licht tot ristique, a vu son nombre d’abonnés légè- a little to 1,066. 1.066 rement augmenter pour atteindre 1 066.

Abonnees Dumortiera Abonnés Dumortiera Subscribers Dumortiera 1.400

1.200

2013 2014 2015 2016 2017 1.000 115 . 800 Abonnees Dumortiera Abonnés Dumortiera 1.000 1.050 1.205 1.022 1.066 600 Subcribers Dumortiera 400

200

0 2013 2014 2015 2016 2017

Collecties Collections Collections

Levende verzamelingen Collections vivantes Living Collections

De Levende Verzamelingen omvatten alle Les collections vivantes comprennent The living collections are made up of all accessies waarvan levende planten en/of toutes les accessions dont les plantes vi- accessions that are available either as liv- zaden beschikbaar zijn. Het betreft 32.332 vantes et/ou les graines sont disponibles. ing plants and/or seeds. At this moment, accessies van 18.800 verschillende taxa. Elles représentent 32 332 accessions de it is made up of 32,332 accessions from 81% behoort tot het Federaal wetenschap- 18 800 taxons différents. 85 % appar- 18,800 taxa. 81% belongs to the Federal pelijk patrimonium, 19% is eigendom van tiennent au patrimoine scientifique fédé- government scientific patrimony, 19% is de Vlaamse Gemeenschap. ral, 15 % sont propriété de la Communauté the property of the Flemish Community. flamande.

Federaal Vlaamse Gemeenschap Totaal Fédéral Communauté flamande Total Federal Flemish Community Total

Taxa / Taxons / Taxa 16.243 3.704 18.800 Soorten / Espèces / Species 12.073 3.065 13.845 Aanwinsten / Acquisitions / Accessions 27.444 4.888 32.332

Levende plantenverzameling Collections de plantes vivantes Living plant collections

De Levende Plantenverzameling van de La collection de plantes vivantes du Jardin Currently, the living plant collections are Plantentuin telt momenteel 25.165 intro- botanique compte actuellement 25 165 ac- made up of 25,165 accessions. They repre- ducties. Ze vertegenwoordigen 350 fami- cessions. Elles représentent 350 familles, sent 350 families, 3,034 genera, 17,023 taxa lies, 3.034 geslachten, 17.023 taxa en 12.580 3 034 genres, 17 023 taxons et 12 580 es- and 12,580 species. They are spread over soorten. Ze zijn verdeeld over de serres pèces. Elles sont partagées entre les serres the greenhouses (56%) and open park land (56%) en de buitencollecties (44%). De (56 %) et les collections de plein air (44 %). (44%). The best represented plant fami- best vertegenwoordigde plantenfamilies Les familles de plantes les plus représen- lies in the greenhouses are the Cactaceae in de serres zijn de Cactaceae (2.155 in- tées dans les serres sont les Cactaceae (2 155 (2,155 accessions), Orchidaceae (1,688), troducties), Orchidaceae (1.688), Euphor- accessions), les Orchidaceae (1 688), les Eu- Euphorbiaceae (1,607), Liliaceae (567), Ru- biaceae (1.607), Liliaceae (567), Rubiaceae phorbiaceae (1 607), les Liliaceae (567), les biaceae (544), Crassulaceae (501), Araceae (544), Crassulaceae (501), Araceae (466) en Rubiaceae (544), les Crassulaceae (501), les (466) and Bromeliaceae (444). Bromeliaceae (444) Araceae (466) et les Bromeliaceae (444). In the open park collections, the best rep- In de buitencollecties zijn de best verte- Dans les collections de plein air, les familles resented plant families are Rosaceae (752), genwoordigde families de Rosaceae (752), les mieux représentées sont les Rosaceae Ericaceae (741), Liliaceae (467), Asterace- Ericaceae (741), Liliaceae (467), Asteraceae (752), les Ericaceae (741), les Liliaceae (467), ae (419) and Malaceae (418). (419) en Malaceae (418). les Asteraceae (419) et les Malaceae (418).

Buiten Binnen Buiten Plein air Serres Plein air Outdoors 2015 Indoors 2015 Outdoors 2016

Binnen Buiten Binnen Buiten Binnen Buiten Binnen Buiten Binnen Serres Plein air Serres Plein air Serres Plein air Serres Plein air Serres Indoors 2016 Outdoors 2017 Indoors 2017 Outdoors Indoors Outdoors Indoors Outdoors Indoors 2015 2015 2016 2016 2017 2017 16.000

116 . 14.000 12.000 Taxa Taxons 7.942 9.667 7.964 9.540 7.675 9.599 10.000 Taxa 8.000 Soorten 6.000 Espèces 5.015 7.970 5.078 7.880 4.855 7.997 Species 4.000

Introducties 2.000 Introductions 11.391 14.470 11.480 14.195 11.014 14.217 Accessions 0 Taxa Soorten Introducties Taxons Espèces Introductions Taxa Species Accessions Evolutie van de verwerving Évolution de l’acquisition Trends in the acquisition of seeds and van levend plantenmateriaal de matériel végétal vivant et de graines living plant material

Er werden 1.409 accessies toegevoegd 1 409 accessions ont été ajoutées aux Among the 1,409 accessions entered aan de collecties; de verwerving van So- collections ; l’acquisition d'espèces de this year in the collections, can be high- lanum- (153), Orchidaceae- (146) en Cacta- Solanum (153), d’Orchidaceae (146) et de lighted the acquisition of Solanum (153), ceae- (90) soorten is vermeldenswaardig. Cactaceae (90) est remarquable. Environ Orchidaceae (146) and Cactaceae (90). Ongeveer 55% van de accessies werden 55 % des acquisitions ont été obtenues About 55% of the accessions was acquired verworven via het internationaal uitwis- dans le cadre du programme internatio- through the international exchange pro- selingsprogramma tussen botanische tui- nal d’échange entre jardins botaniques. gram between botanic gardens. Other nen. Andere accessies werden geschon- D’autres accessions ont été données (177), accessions were either received as dona- ken (177), aangekocht (373), aangeslagen achetées (373), saisies par les services tions (177 accessions), purchased (373), door de Belgische douanediensten (36) douaniers belges (36) ou collectées par les seized by Belgian customs (36), or col- of verzameld door medewerkers van de collaborateurs du Jardin botanique (47). lected by staff members (47). Plantentuin (47).

Gekweekt Wilde oorsprong Cultivés Origine sauvage Cultivated Wild origin Gekweekt Wilde oorsprong Totaal 2.000 Cultivés Origine sauvage Total 1.800 Cultivated Wild origin Total 1.600

1.400

2013 710 404 1.114 1.200

2014 1.233 465 1.698 1.000 2015 1.440 312 1.752 800 2016 619 244 863 600 2017 1.012 397 1.409 400 200

0 2013 2014 2015 2016 2017

Evolutie van het aantal Évolution du nombre Trends in the number of searches zoekopdrachten in LIVCOL de recherches dans LIVCOL in LIVCOL

LIVCOL is de databank die gebruikt LIVCOL est la base de données utilisée LIVCOL is an in-house databank that is wordt voor het dagelijks beheer van de pour la gestion quotidienne de la collec- used for the daily management of the liv- Levende Plantenverzameling en de geas- tion de plantes vivantes et de la docu- ing collections and supporting scientific socieerde documentatie. Deze databank mentation connexe. Sur le site du Jardin documentation. This database is largely is ook toegankelijk voor het brede pu- botanique, cette base de données est aussi accessible via the internet site of the Bo- bliek via de site van de Plantentuin. Het accessible au grand public. Le nombre de tanic Garden. This year, for the first time, aantal zoekopdrachten was voor het eerst recherches a dépassé les 10 000, pour la the number of searches exceeded 10,000. meer dan 10.000. première fois.

Zoekopdrachten LIVCOL Recherches dans LIVCOL Queries LIVCOL

12.000

2013 2014 2015 2016 2017 10.000 117 . Zoekopdrachten LIVCOL 8.000 Recherches dans 3.962 5.838 7.602 7.251 10.153 LIVCOL 6.000 Queries LIVCOL 4.000

2.000

0 2013 2014 2015 2016 2017 Inbeslagname van CITES planten Confiscation de plantes CITES Confiscation of CITES listed plants

In 2017 werden vier inbeslagnames, goed En 2017, quatre saisies ont été effectuées In 2017, four batches of plant material, voor 36 specimens, uitgevoerd door de par les douanes belges, conformément à representing a total of 36 samples, were Belgische douane onder de CITES-wet- la législation CITES ; ces plantes (36 spé- seized by Belgian customs authorities un- geving en overgebracht naar Plantentuin cimens) ont été transférées au Jardin bota- der the international legislation of CITES Meise. nique de Meise. and transferred to Meise Botanic Garden.

CITES accessies Accessions CITES CITES accessions

140 2013 2014 2015 2016 2017 120

100 CITES accessies Introductions CITES 122 43 48 20 36 80 CITES accessions 60

0 2013 2014 2015 2016 2017

Aantal CITES inbeslagnames Nombre de saisies CITES Number of confiscations 12 2013 2014 2015 2016 2017 10

Aantal CITES 8 inbeslagnames 10 10 9 11 4 6 Nombre de saisies CITES

Number of confiscations 4

0 2013 2014 2015 2016 2017

Verdeling van levend materiaal Distribution de matériel vivant Sharing of living plant material

Het aantal verstuurde plantenstalen is Le nombre d’échantillons de plantes en- The number of plant or seed specimens vergelijkbaar met de voorbije twee jaar. voyés est comparable à celui des deux distributed in 2017 is comparable to the In 2017 werden 2.654 stalen verstuurd naar dernières années. En 2017, 2 654 échantil- previous two years. In 2017, 2,654 speci- 197 instellingen, waarvan 72% als zaden. lons ont été expédiés, dont environ 72 % mens (72 % being seed samples) were pro- sous forme de graines, vers 197 institu- vided to 197 institutions. tions.

Verdeling van materiaal Distrubution de matériel Distribution material 3000 2013 2014 2015 2016 2017 118 . 2500 Verdeling van materiaal 2000 Distribution de 1.770 1.830 2.610 2.749 2.654 matériel 1500 Distribution of material 1000

500

0 2013 2014 2015 2016 2017 Langetermijnbewaring van zaden Conservation à long terme Long term storage of seeds des semences De zadenbank is een erg belangrijk ex situ The seed bank is a very important ex situ conservatiemiddel om in situ conservatie- La banque de graines est un moyen de conservation tool to support, in particular, projecten te ondersteunen. Het laat toe conservation ex situ très important pour in situ conservation projects. It facilitates, om op lange termijn (meer dan 100 jaar) soutenir les projets de conservation in situ. over a long period of time (more than 100 een zeer brede genetische diversiteit te Elle permet de stocker, dans un espace très years), the conservation of a very broad bewaren in een zeer beperkte ruimte. De limité, une très grande diversité génétique range of genetic diversity in a very small zadenbank van de Plantentuin bewaart à long terme (plus de 100 ans). La banque space. At this moment, the seed bank of momenteel in het wild ingezamelde zaden de graines du Jardin botanique stocke ac- the Botanic Garden conserves some 1,014 van 1.014 introducties van Belgische soor- tuellement des graines prélevées dans la accessions of wild Belgian species, 891 ten en 896 koperplanten van Katanga. De nature dont 1 014 introductions d’espèces accessions of copper flora species from collectie van zaden van wilde bonen en belges et 896 de plantes du cuivre du Ka- Katanga and 2,149 accessions of wild spe- boonachtigen blijft de belangrijkste col- tanga. La collection de graines de haricots cies of beans. Numerous seed germination lectie met 2.149 introducties. Er worden sauvages et des espèces apparentées reste tests are carried out. For example, 89% of heel wat kiemingstesten uitgevoerd. Voor la plus importante collection avec 2 149 the wild Belgian material has already been de Belgische flora werd bijvoorbeeld 89% accessions. Un grand nombre d’essais de evaluated at least once, placing our insti- minstens een keer getest. Hiermee preste- germination sont en cours. Par exemple, tution in the top three of the best botanic ren we bij de beste drie botanische tuinen 89 % de la flore belge a été testée au moins gardens members of the European Na- van het European Native Seed Conserva- une fois. Avec ces essais, nous comptons tive Seed Conservation Network (EN- tion Network (ENSCONET). parmi les trois premiers jardins botaniques SCONET). du European Native Seed Conservation Network (ENSCONET).

Belgische flora Koperflora Wilde bonen Flore belge Flore du cuivre Haricots sauvages Belgian flora Copper flora Wild beans Belgische flora 25% Flore belge Belgian flora 2013 890 626 2.152 Koperflora Flore du cuivre 2014 906 803 2.152 53% Copper flora Wilde bonen 2015 949 820 2.152 22% Haricots sauvages 2016 980 896 2.149 Wild beans 2017 1.014 891 2.149

2013 2014 2015 2016 2017

2.500

2.000

1.500

1.000

500 119 .

0 Belgische flora Koperflora Wilde bonen Flore belge Flore du cuivre Haricots sauvages Belgian flora Copper flora Wild beans Monteren van herbarium specimens Montage de spécimens d’herbier Mounting of specimens

Het monteren van herbarium specimens Le montage de spécimens d’herbier est The mounting of specimens is an impor- is een belangrijke en tijdrovende stap die une étape importante et de longue haleine tant and time-consuming activity that toelaat om plantenmateriaal te bewaren qui permet une conservation à long terme facilitates the long-term storage of plant op lange termijn. du matériel végétal. material. The number of mounted speci- Het aantal gemonteerde specimens steeg En 2017, le nombre de spécimens montés mens increased in 2017 from 13,000 to in 2017 van 13.000 naar 21.870. est passé de 13 000 à 21 870. 21,870.

Totaal Total Total 40.000 2013 2014 2015 2016 2017 35.000 30.000

25.000 Totaal Total 24.311 35.514 20.300 13.000 21.870 20.000 Total 15.000

10.000

5.000

0 2013 2014 2015 2016 2017

Encoderen van de collecties in Encodage des collections Databasing the collections gegevensbanken dans les bases de données Herbarium specimens hold valuable in- De labels van herbariumspecimens bevat- Les étiquettes des spécimens d’herbier formation about the distribution, ecology ten waardevolle data over de versprei- contiennent de précieuses données sur and use of plants. Imaging and databas- ding, ecologie en het gebruik van plan- la répartition, l’écologie et l’utilisation ing the collections make this information ten. Door de digitalisatie van collecties des plantes. Par la digitalisation des col- available to interested users. In 2017, the en door ze in te geven in een gegevens- lections et l’encodage dans une base de number of encoded specimens further bank, wordt deze informatie toegankelijk données, cette information est rendue increased to 564,446. This high number is gemaakt voor een grote groep poten- accessible à un vaste groupe d’utilisateurs the result of databasing for the digitalisa- tiële gebruikers. Het aantal ingegeven potentiels. tion project DOE! specimens steeg in 2017 tot 564.446. In En 2017, on constate une augmentation het kader van het DOE! project werden considérable du nombre de spécimens specimendata van heel veel specimens introduits (564 446). Dans le cadre du geëncodeerd. projet DOE!, on a effectivement encodé les données d’un très grand nombre de spécimens.

2013 2014 2015 2016 2017

Totaal Total 75.446 51.037 133.128 242.937 564.446 Total

600.000

500.000 120 .

400.000 Totaal 300.000 Total Total

200.000

100.000

0 2013 2014 2015 2016 2017 Lenen en uitwisselingsprogramma Prêts et programmes d’échange Loans and exchange program

Het overbrengen van herbariumspeci- Le transfert de spécimens d’herbier entre The transfer of herbarium specimens be- mens tussen herbaria is essentieel om institutions est essentiel pour la recherche tween herbaria worldwide is an impor- botanisch onderzoek mogelijk te maken. botanique. Les spécimens peuvent être tant step to facilitate botanical research. Specimens kunnen worden overgebracht transférés vers un autre Herbier sur la Specimens can be transferred between naar een ander herbarium op basis van een base d’une convention temporaire sous herbaria on a temporary basis as loans or tijdelijke overeenkomst als een leen of op forme de prêt, de façon permanente on a permanent basis as a gift or as part of een permanente basis als een gift of als on- comme don ou dans le cadre d’un pro- a specimen exchange programme. derdeel van een uitwisselingsprogramma. gramme d’échange.

2013 2014 2015 2016 2017

Inkomende uitwisselingen 15.536 853 2.758 1.919 1.748 Échanges entrants / Incoming exchange Inkomende giften 3.918 7.141 49.054 53.599 28.927 Dons entrants / Incoming gift Inkomende lenen 678 1.394 904 472 648 Prêts entrants / Incoming loan Uitgaande uitwisselingen 1.991 459 183 8.507 1.195 Échanges sortants / Outgoing exchange Uitgaande giften 128 116 132 903 284 Dons sortants / Outgoing gift Uitgaande lenen 2.366 2.430 1.719 472 1. 387 Prêts sortants / Outgoing loan

2013 2014 2015 2016 2017

60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

121 .

10.000

0 Inkomende Inkomende Inkomende Uitgaande Uitgaande Uitgaande uitwisselingen giften lenen uitwisselingen giften lenen Échanges entrants Dons entrants Prêts entrants Échanges sortants Dons sortants Prêts sortants Incoming exchange Incoming gift Incoming loan Outgoing exchange Outgoing gift Outgoing loan Gegevensbank van de bibliotheek Base de données de la bibliothèque Library Database

Het aantal records in de gegevensbank Le nombre d’enregistrements dans la base The number of records in our library van onze bibliotheek groeit gestadig aan. de données de notre bibliothèque est en database grew steadily. The complete De volledige catalogus, die ook online augmentation constante. Le catalogue catalogue, available online, now contains beschikbaar is, bevat nu iets meer dan complet, qui est également disponible en just over 134,000 records. 134.000 records. ligne, comprend plus de 134 000 enregistrements.

2013 2014 2015 2016 2017

Artikels / Articles / Articles 49.150 49.404 49.330 49.709 49.902 Collecties / Séries / Series 4.789 4.828 5.007 5.080 5.115 Correspondentie / Correspondance / Correspondance 7.444 7.444 7.452 7.453 7.453 Monografieën / Monographies / Monographs 50.743 51.268 52.010 52.499 52.934 Waardevolle werken / Ouvrages précieux / Valuables 3.421 3.461 3.465 3.467 3.467 Tijdschriften / Périodiques / Serials 9.117 9.168 9.118 9.201 9.267 Iconografisch materiaal Matériel iconographique / Iconographic material 1.554 2.185 2.640 2.904 2.910

Totaal / Total / Total 124.664 127.758 129.022 130.313 131.048

2013 2014 2015 2016 2017 60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000 122 .

Artikels Collecties Tijdschriften Monografieën Séries / SeriesCorrespondentie Correspondance Articles / Articles Waardevolle werken PériodiquesIconografisch / Serials materiaal MatérielIconographic iconographique material Monographies / Monographs Ouvrages précieux / Valuables Correspondance / Aanwinsten bibliotheek Acquisitions de la bibliothèque Library acquisitions

Het aantal nieuwe aanwinsten voor de Le nombre de nouvelles acquisitions de The number acquisitions to the library bibliotheek daalde verder in 2017. Bijna la bibliothèque a continué de baisser en further decreased in 2017. Almost 80% of 80% van de aanwinsten behoort toe aan 2017. Près de 80 % des acquisitions appar- the acquisitions belonged to the Flemish de Vlaamse Gemeenschap. Ongeveer tiennent à la Communauté flamande. En- scientific patrimony. About 15% was add- 15% wordt toegevoegd aan het Federaal viron 15 % ont été ajoutés au Patrimoine ed to the Federal Government scientific patrimonium. Een klein aantal boeken is fédéral. Un petit nombre de livres restent patrimony. A small number of books are eigendom van de Koninklijke Belgische la propriété de la Société royale de bota- the property of the Royal Belgian Botani- Botanische Vereniging, waarvan de bi- nique de Belgique, dont la bibliothèque cal Society, whose library is accommo- bliotheek gehuisvest is in de Plantentuin. est hébergée au Jardin botanique. dated in the Botanic Garden.

Monografieën Tijdschriftafleveringen Monographies Fascicules de périodiques Monographs Periodical fascicles

2013 2014 2015 2016 2017 3.000

Monografieën 2.500 Monographies 926 965 1.165 911 634 Monographs 2.000 Tijdschrift- afleveringen 1.500 Fascicules 2.500 2.500 2.200 2.000 1.880 de périodiques 1.000 Periodical fascicles

500

0 2013 2014 2015 2016 2017

Koninklijke Belgische Vlaams Botanische Vereniging Flamand Société royale de Flemish Federaal Vlaams Federaal botanique de Belgique Fédéral Flamand Fédéral Royal Botanical Society Federal Flemish Federal of Belgium Koninklijke Belgische Botanische Vereniging Société royale Monografieën de botanique de Belgique Royal Botanical Society Monographies 517 80 37 of Belgium Monographs

Externe consultaties bibliotheek Consultation externe External library consultation de la bibliothèque De bibliotheek is toegankelijk voor het The library is accessible to the public. The publiek. Het aantal bezoeken en het aan- La bibliothèque est ouverte au public. Le number of visits increased slightly. tal interbibliothecaire lenen stegen licht. nombre de visiteurs et le nombre de prêts inter-bibliothèques ont légèrement aug- menté.

Externe bezoekers Interbibliothecaire lenen Visiteurs externes Prêts inter-bibliothèques External visitors Loans between libraries 2013 2014 2015 2016 2017 600 123 . 500 Externe bezoekers Visiteurs externes 440 342 177 167 240 400 External visitors

Interbibliothecaire lenen 300 Prêts inter-bibliothèques 58 95 25 23 43 Loans between libraries 200

100

0 2013 2014 2015 2016 2017 Onderzoek Recherche Research

Aantal publicaties Nombre de publications Number of publications

Het aantal wetenschappelijke publicaties Le nombre de publications scientifiques The number of scientific contributions by door personeelsleden nam verder toe. du personnel a encore augmenté. Le ratio members of the staff further increased. De verhouding tussen publicaties met de publications avec facteur d’impact et The ratio between publications with impactfactor en zonder impactfactor sans facteur d’impact est resté stable. impact factor and without impact factor blijft stabiel. remained stable.

Andere publicaties (rapporten, boekrecensies,…) Manuscripten en hoofdstukken Abstracts van posters of Autres publications (rapports, van boeken presentaties comptes rendus de livres…) Totaal Manuscrits et chapitres de livres Résumés de posters ou présentations Other publications (reports, book Total Manuscripts and book chapters Abstracts of posters or presentations reviews,…) Total

2013 116 50 26 192 2014 131 100 14 245 2015 134 97 27 258 2016 141 103 19 263 2017 166 97 155 418

2013 2014 2015 2016 2017

450

400

350

300

250

200

124 . 150

100

0 Manuscripten en hoofdstukken Abstracts van posters Andere publicaties Totaal van boeken of presentaties (Rapporten, boekrecensies,…) Total Manuscrits et chapitres de livres Résumés de posters Autres publications Total Manuscripts and book chapters ou présentations (rapports, comptes rendus de livres,…) Posters or presentations Other publications (reports, book reviews,…) Internationale publicaties met IF Internationale of nationale publicaties zonder IF Boeken of hoofdstukken van boeken Publications internationales avec IF Publications internationales ou nationales sans IF Livres ou chapitres de livres International papers with IF International or national papers without IF Books or book chapters

2013 49 40 27 2014 75 42 14 2015 74 37 23 2016 74 46 21 2017 89 54 23

2013 2014 2015 2016 2017

100

0 Internationale publicaties met IF Internationale of nationale Boeken of hoofdstukken Publications international avec IF publicaties zonder IF van boeken International papers with IF Publications internationales Livres ou chapitres de livres ou nationales sans IF Books or book chapters International or national papers without IF

% met IF % avec IF Publicaties met IF Publicaties zonder IF % met IF % with IF Publications avec IF Publications sans IF % avec IF 70 Papers with IF Papers without IF % with IF 60

2013 49 40 55% 50 2014 75 42 64% 40

2015 74 37 67% 30

2016 74 46 62% 20

2017 89 54 62% 10

0 2013 2014 2015 2016 2017

Gemiddelde impactfactor Facteur d’impact moyen Average impact factor

De gemiddelde impactfactor van de ma- Le facteur d’impact moyen des manuscrits The average impact factor of the manu- nuscripten van de personeelsleden van de du personnel du Jardin botanique est resté scripts by staff members of the Botanic Plantentuin bleef stabiel. stable. Garden remained stable.

3,5

2013 2014 2015 2016 2017 3 125 . 2,5 Gemiddelde IF Moyenne IF 2,33 2,04 3,25 2,11 2,12 2 Average IF 1,5

Gemiddelde IF Moyenne IF 0,5 Average IF 0 2013 2014 2015 2016 2017 9. Del Cortona, A., Leliaert, F., Bogaert, K.A., Turmel, M., Boedeker, C., Janouškovec, J., Lopez-Bautista, J.M., Ver- bruggen, H., Vandepoele, K. & Clerck, O.D. (2017) The plastid genome in Cladophorales green algae is encoded by hair- pin chromosomes. Current Biology 27: 3771-3782.e6. (IF 2016: 8.85) 10. Diederich, P., Lücking, R., Aptroot, A., Sipman, H., Braun, U., Ahti, T. & Ertz, D. (2017) New species and new records of lichens and lichenicolous fungi from the Seychelles. Herzo- gia 30: 182-236. (IF 2016: 0.74) 11. El Mokni, R. & Verloove, F. (2017) Euro+Med-Checklist Notulae, 8. Willdenowia 47: 299. (IF 2016: 0.68) 12. Ertz, D. & Fryday, A. (2017) A remarkable, endohymenial species of Arthothelium (Arthoniales) from Campbell Island, Publicaties New Zealand. Lichenologist 49: 93-97. (IF 2016: 1.22) 13. Ertz, D., Poulsen, R.S., Charrier, M. & Søchting, U. (2017) Taxonomy and phylogeny of the genus Steinera (Arctomiales, Publications Arctomiaceae) in the subantarctic islands of Crozet and Ker- guelen. Phytotaxa 324: 201-238. (IF 2016: 1.24) Publications 14. Ertz, D., Søchting, U., Gadea, A., Charrier, M. & Poulsen, R.S. (2017) Ducatina umbilicata gen. et sp. nov., a remarkable Trapeliaceae from the subantarctic islands in the Indian Ocean. Lichenologist 49: 127-140. (IF 2016: 1.22) Publicaties in tijdschriften met impactfactor (IF) 15. Fang, L., Leliaert, F., Zhang, Z.-H., Penny, D. & Zhong, Publications dans des revues B.-J. (2017) Evolution of the Chlorophyta: Insights from chlo- roplast phylogenomic analyses. Journal of Systematics and à facteur d’impact Evolution 55: 322-332. (IF 2016: 2.05) Publications in journals with 16. Fischer, E., Killmann, D., Ertz, D. & Sérusiaux, E. (2017) Het- impact factor (IF) erodermia pindurae (Physciaceae) – a new foliose lichen from Rwanda. Phytotaxa 311: 277-282. (IF 2016: 1.24) 17. Florentín, J.E., Cabaña Fader, A.A., Salas, R.M., Janssens, 1. Boedeker, C., Leliaert, F. & Zuccarello, G.C. (2017) Ge- S.B., Dessein, S. & Cabral, E.L. (2017) Morphological and netic diversity and biogeography in Chaetomorpha melagonium molecular data confirm the transfer of homostylous species (Ulvophyceae, Cladophorales) based on internal transcribed in the typically distylous genus Galianthe (Rubiaceae), and the spacer (ITS rDNA) sequences. Botanica Marina 60: 319-325. description of the new species Galianthe vasquezii from Peru (IF 2016: 1.24) and Colombia. PeerJ 5: e4012. (IF 2016: 2.18) 2. Carta, A., Skourti, E., Mattana, E., Vandelook, F. & Tha- 18. Fryday, A.M., Ertz, D. & Jørgensen, P.M. (2017) Insights nos, C. (2017) Photoinhibition of seed germination: occur- into the genus Austrella (Pannariaceae, Peltigerales), includ- rence, ecology and phylogeny. Seed Science Research 27: ing a new species from the Falkland Islands. Lichenologist 49: 131-153. (IF 2016: 1.84) 57-65. (IF 2016: 1.22) 3. Casa, V., Mataloni, G. & Van de Vijver, B. (2017) Stauro- 19. Godefroid, S., Sansen, U. & Koedam, N. (2017) Long-term neis fuegiana, a new Stauroneis species (Bacillariophyta) from influence of sod cutting depth on the restoration of degraded Tierra del Fuego, southern Argentina. Phytotaxa 311: 85-92. wet heaths. Restoration Ecology 25: 191-200. (IF 2016: 1.72) (IF 2016: 1.24) 20. Godefroid, S., Van de Vyver, A., Stoffelen, P. & 4. Chattová, B., Lebouvier, M. & Van de Vijver, B. (2017) Vanderborght, T. (2017) Effectiveness of dry heat as a The genus Luticola (Bacillariophyta) on Ile Amsterdam and Ile seed sterilisation technique: implications for ex situ conser- Saint-Paul (Southern Indian Ocean) with the description of vation. Plant Biosystems 151: 1054-1061. (IF 2016: 1.39) three new species. European Journal of Taxonomy 387: 1-17. 21. Groeninckx, I., Janssens, S.B., Smets, E. & Verstraete, (IF 2016: 0.65) B. (2017) Description of 11 new Astiella (Spermacoceae, Rubia ceae) species endemic to Madagascar. European Journal of 5. Chen, J., Callac, P., Parra, L.A., Karunarathna, S.C., He, M., Taxonomy 312: 1-40. (IF 2016: 0.65) Moinard, M., De Kesel, A., Raspé, O., Wisitrassamee- 22. Groom, Q. J., Hyam, R. & Güntsch, A. (2017) Stable identi- wong, K., Hyde, K.D. & Zhao, R. (2017) Study in Agaricus fiers for collection specimens. Nature 546: 33. (IF 2016: 40.14) subgenus Minores and allied clades reveals a new American 23. Groom, Q.J. & Whild, S. (2017) Characterisation of false- subgenus and contrasting phylogenetic patterns in Europe positive observations in botanical surveys. PeerJ 5: e3324. (IF and Greater Mekong Subregion. Persoonia 38: 170-196. (IF 2016: 2.18) 2016: 7.51) 24. Güntsch, A., Hyam, R., Hagedorn, G., Chagnoux, S., 6. Cocquyt, C., Taylor, J.C. & Kusber, W.-H. (2017) Reinves- Röpert, D., Casino, A., Droege, G., Glöckler, F., Gödderz, tigation of African Surirella taxa (Bacillariophyta) described K., Groom, Q.J., Hoffmann, J., Holleman, A., Kempa, M., by B.J. Cholnoky with some remarks on digitization of dia- Koivula, H., Marhold, K., Nicolson, N., Smith, V. & Triebel, 126 . tom types. Fottea 17: 34-56. (IF 2016: 1.35) D. (2017) Actionable, Long-Term Stable, and Semantic Web 7. Dana, E., Garcia-de-Lomas, J., Verloove, F., García-Ocaña, Compatible Identifiers for Access to Biological Collection D., Gámez, V., Alcaraz, J. & Ortiz, J.M. (2017) Colocasia escu- Objects. Database 2017: bax003. (IF 2016: 3.29) lenta (L.) Schott (Araceae), an expanding invasive species of 25. Hamon, P., Grover, C.E., Davis, A.P., Rakotomalala, J.-J., aquatic ecosystems in the Iberian Peninsula: new records and Raharimalala, N.E., Albert, V.A., Sreenath, H.L., Stoffelen, risk assessment. Limnetica 36: 15-27. (IF 2016: 0.99) P., Mitchell, S.E., Couturon, E., Hamon, S., de Kochko, 8. Dauby, G., Stévart, T., Droissart, V., Cosiaux, A., De- A., Crouzillat, D., Rigoreau, M., Sumirat, U., Akaffou, S. & blauwe, V., Simo, M., Sosef, M.S.M., Lowry, P.P., Schatz, Guyot, R. (2017) Genotyping-by-sequencing provides the G., Gereau, R. & Couvreur, T. (2017) ConR: An R package to first well-resolved phylogeny for coffee (Coffea) and insights assist large-scale multispecies preliminary conservation as- into the evolution of caffeine content in its species: GBS cof- sessments using distribution data. Ecology and Evolution 7: fee phylogeny and the evolution of caffeine content. Molec- 11292-11303. (IF 2016: 2.44) ular Phylogenetics and Evolution 109: 351-361. (IF 2016: 4.42) 26. Hauquier, F., Leliaert, F., Rigaux, A., Derycke, S. & Van- in Diatom Community Structure Between Green Turtles reusel, A. (2017) Distinct genetic differentiation and species (Chelonia mydas) from Distant Habitats. Microbial Ecology diversification within two marine nematodes with different 74: 969-978. (IF 2016: 3.63) habitat preference in Antarctic sediments. BMC Evolution- 44. Martin, H., Touzet, P., Dufaÿ, M., Gode, C., Schmitt, E., Lahi- ary Biology 17: 120. (IF 2016: 3.22) ani, E., Delph, L.F. & Van Rossum, F. (2017) Lineages of Si- 27. Jahn, R., Kusber, W.-H. & Cocquyt, C. (2017) Differentiat- lene nutans developed rapid, strong, asymmetric postzygotic ing Iconella from Surirella (Bacillariophyceae): typifying four reproductive isolation in allopatry. Evolution 71: 1519-1531. (IF Ehrenberg names and a preliminary checklist of the African 2016: 4.20) taxa. PhytoKeys 82: 73-112. (IF 2016: 1.12) 45. Meerts, P., Rougelot, Q. & Sosef, M.S.M. (2017) Revision 28. Jongkind, C.C.H. (2017) Bertiera sinoensis Jongkind (Rubia of the genus Monotes (Dipterocarpaceae) in D.R. Congo, with ceae), a new forest liana from Liberia. Bothalia-African Biodi- implications for Angola and its distinction from Marquesia. versity Conservation 47: 1-4. (IF 2016: 0.37) Phytotaxa 308: 151-205. (IF 2016: 1.24) 29. Jongkind, C.C.H. (2017) Decorsella arborea, a second spe- 46. Mees, C., Souard, F., Delporte, C., Deconinck, E., Stoffel- cies in Decorsella (Violaceae), and Decorsella versus Rinorea. en, P., Stévigny, C., Kauffmann, J.-M. & De Braekeleer, K. Willdenowia 47: 43-47. (IF 2016: 0.68) (2017) Identification of coffee leaves using FT-NIR spectros- 30. Jongkind, C.C.H. (2017) Re-evaluating the Upper Guin- copy and SIMCA. Talanta 177: 4-11. (IF 2016: 4.16) ean species of Triclisia (Menispermaceae). Willdenowia 47: 47. Mosyakin, S., Boiko, G. & Verloove, F. (2017) Lectotypi- 203-212. (IF 2016: 0.68) fication of Artemisia mongolica (= A. vulgaris var. mongolica, 31. Jüttner, I., Williams, D., Gurung, S., Van de Vijver, B., Asteraceae). Phytotaxa 297(3): 257-264. (IF 2016: 1.24) Levkov, Z., Sharma, C., Sharma, S. & Cox, E.J. (2017) The ge- 48. Neupane, S., Lewis, P.O., Dessein, S., Shanks, H. & Lens, nus Odontidium (Bacillariophyta) in the Himalaya – a prelimi- F. (2017) Evolution of woody life form on tropical mountains nary account of some taxa and their distribution. Phytotaxa in the tribe Spermacoceae (Rubiaceae). American Journal of 332: 1-21. (IF 2016: 1.24) Botany 104: 419-438. (IF 2016: 3.05) 49. Nobis, M., Ernst, A., Nowak, A., Shaulo, D., Olonova, M., ..., 32. Kadereit, G., Newton, R. & Vandelook, F. (2017) Evo- , ... & Xiang, K.-L. (2017) Contribution to the lutionary ecology of fast seed germination – a case study Verloove, F. flora of Asian and European countries: new national and re- in Amaranthaceae/Chenopodiaceae. Perspectives in Plant gional vascular plant records, 6. Botany Letters 164: 23-45. (IF Ecology, Evolution and Systematics 29: 1-11. (IF 2016: 3.123) 2016: 0.87) 33. Kochman-K˛edziora, N., Noga, T., Van de Vijver, B. & 50. Oaquim, A.B.J., Moser, G.O.A., Evangelista, H. & Van de Stanek-Tarkowska, J. (2017) A new Muelleria species (Bacil- Vijver, B. (2017) Aulacoseira glubokoyensis, a new centric dia- lariophyta) from the Maritime Antarctic Region. Fottea 40: tom (Bacillariophyta) species from the Maritime Antarctic 1185-1196. (IF 2016: 1.35) Region. Phytotaxa 328: 149-158. (IF 2016: 1.24) 34. Kociolek, J.P., Kopalová, K., Hamsher, S.E., Kohler, T.J., 51. Pinseel, E., Van de Vijver, B., Kavan, J., Verleyen, E. & Van de Vijver, B., Convey, P. & McKnight, D.M. (2017) Kopalová, K. (2017) Diversity, ecology and community Freshwater diatom biogeography and the genus Luticola: an structure of the freshwater littoral diatom flora from Petuni- extreme case of endemism in Antarctica. Polar Biology: 1-12. abukta (Spitsbergen). Polar Biology 40: 533-551. (IF 2016: 1.95) (IF 2016: 1.95) 52. Pinseel, E., Vanormelingen, P., Hamilton, P.B., Vyverman, W., 35. Lachenaud, O. (2017) Proposal to conserve the name Psy- Van de Vijver, B. & Kopalová, K. (2017) Molecular and chotria calva against P. umbellata. Taxon 66: 1476-1477. (IF 2016: morphological characterization of the Achnanthidium minutis- 2.45) simum complex (Bacillariophyta) in Petuniabukta (Spitsber- 36. Lachenaud, O., Luke, Q. & Bytebier, B. (2017) Keetia gen, High Arctic) including the description of A. digitatum sp. namoyae (Rubiaceae, Vanguerieae), a new species from east- nov. European Journal of Phycology: 1-17. (IF 2016: 2.41) ern Democratic Republic of Congo. Candollea 72: 23-26. (IF 53. Pyšek, P., Pergl, J., Essl, F., Lenzner, B., Dawson, W., ..., 2016: 0.46) Groom, Q.J., ... & van Kleunen, M. (2017) Naturalized alien 37. Lachenaud, O., Schatz, G., Dauby, G. & Stévart, T. flora of the world: species diversity, taxonomic and phyloge- (2017) Two new species of Diospyros (Ebenaceae) from Cen- netic patterns, geographic distribution and global hotspots of tral Africa. Plant Ecology and Evolution 150: 217-224. (IF 2016: plant invasion. Preslia 89: 203-274. (IF 2016: 3.00) 1.01) 54. Rossman, A.Y., Allen, W.C., Castlebury, L.A. & Bogaerts, 38. Le Pogam, P., Pillot, A., Lohézic-Le Dévéhat, F., Le Lamer, A.- A. (2017) (2505-2506) Proposals to conserve the names C., Legouin, B., Gadea, A., Sauvager, A., Ertz, D. & Boustie, Chaetomium piluliferum (Botryotrichum piluliferum) against Coc- J. (2017) Mass spectrometry as a versatile ancillary technique cospora agricola and Gnomonia intermedia (Ophiognomonia inter- for the rapid in situ identification of lichen metabolites di- media) against Gloeosporium betulae (Discula betulae) (Ascomy- rectly from TLC plates. Lichenologist 49: 507-520. (IF 2016: cota: Sordariomycetes). Taxon 66: 514-515. (IF 2016: 2.45) 1.22) 55. Ruchisansakun, S., Suksathan, P., van der Niet, T., Lwin, S. 39. Leliaert, F. & De Clerck, O. (2017) Refining species bound- & Janssens, S.B. (2017) Impatiens tanintharyiensis (Balsami- aries in algae. Journal of Phycology 53: 12-16. (IF 2016: 2.61) naceae), a new species from Southern Myanmar. Phytotaxa 40. Lins, L., Leliaert, F., Riehl, T., Pinto Ramalho, S., Alfaro 296: 171. (IF 2016: 1.24) Cordova, E., Morgado Esteves, A. & Vanreusel, A. (2017) 56. Sahraean, N., Van Campenhout, J., Rigaux, A., Mosallane- Evaluating environmental drivers of spatial variability in jad, H., Leliaert, F. & Moens, T. (2017) Lack of population free-living nematode assemblages along the Portuguese genetic structure in the marine nematodes Ptycholaimellus margin. Biogeosciences 14: 651-669. (IF 2016: 3.85) pandispiculatus and Terschellingia longicaudata in beaches of the 41. Liu, X., Bogaert, K., Engelen, A.H., Leliaert, F., Roleda, Persian Gulf, Iran. Marine Ecology 38: e12426. (IF 2016: 1.18) 127 . M.Y. & De Clerck, O. (2017) Seaweed reproductive biology: 57. Saka, M.N., Rodrigues de Moraes, P.L., Lombardi, J.A. & environmental and genetic controls. Botanica Marina 60: 89- Diagre-Vanderpelen, D. (2017) Nomenclatural notes 108. (IF 2016: 1.24) on Marantaceae described by Edouard Morren. Phytotaxa 329: 42. Majewska, R., De Stefano, M., Ector, L., Bolaños, F., Franko- 243-252. (IF 2016: 1.24) vich, T.A., Sullivan, M.J., Ashworth, M.P. & Van de Vijver, 58. Sosef, M.S.M., Dauby, G., Blach-Overgaard, A., van der B. (2017) Two new epizoic Achnanthes species (Bacillariophy- Burgt, X., Catarino, L., Damen, T., Deblauwe, V., Dessein, ta) living on marine turtles from Costa Rica. Botanica Marina S., Dransfield, J., Droissart, V., Duarte, M.C., Engledow, 60: 303-318. (IF 2016: 1.24) H., Fadeur, G., Figueira, R., Gereau, R., Hardy, O.J., Harris, 43. Majewska, R., Van de Vijver, B., Nasrolahi, A., Ehsan- D., de Heij, J., Janssens, S.B., Klomberg, Y., Ley, A., Mack- pour, M., Afkhami, M., Bolaños, F., Iamunno, F., Santoro, M. inder, B., Meerts, P., van der Poel, J.L., Sonké, B., Stévart, & De Stefano, M. (2017) Shared Epizoic Taxa and Differences T., Stoffelen, P., Svenning, J.C., Sepulchre, P., Zaiss, R., Wieringa, J.J. & Couvreur, T.L.P. (2017) Exploring the floristic explained by seed traits, habitat adaptation and phylogenetic diversity of tropical Africa. BMC Biology 15: 15. (IF 2016: 6.78) inertia. Annals of Botany: mcx147. (IF 2016: 4.04) 59. Souard, F., Delporte, C., Stoffelen, P., Thévenot, E.A., 76. Vandelook, F., Van de Vyver, A. & Gareca Leon, E. Noret, N., Dauvergne, B., Kauffmann, J.-M., Van Antwerpen, (2017) Hypseocharis reveals early history of physical dormancy P. & Stévigny, C. (2017) Metabolomics fingerprint of coffee in Geraniaceae. Seed Science Research 27: 39-42. (IF 2016: 1.84) species determined by untargeted-profiling study using LC- 77. Verloove, F. & Tucker, G. (2017) A new species of Cyperus HRMS. Food Chemistry 245: 603-612. (IF 2016: 4.53) (Cyperaceae) from Brazil. Phytotaxa 323: 275-281. (IF 2016: 1.24) 60. Steeman, R., Vanreusel, W., Barendse, R., Verloove, F., 78. Verloove, F. (2017) New xenophytes from the Canary Is- Wysmantel, N., Van den Bussche, W., Gyselinck, T., Hen- lands (Gran Canaria and Tenerife; Spain). Acta Botanica drickx, P., Zwaenepoel, A., Vooren, P.V., Jacobs, S., Des- Croatica 76: 120-131. (IF 2016: 0.52) met, P., Gielen, K., Herremans, M. & Swinnen, K.R.R. (2017) 79. Verloove, F. (2017) Typification and identity of species of Waarnemingen.be – Plant occurrences in Flanders and the Veronica subgenus Pseudolysimachium (Plantaginaceae) de- Brussels Capital Region, Belgium. PhytoKeys 85: 1-10. (IF scribed from Belgium by A.L.S. Lejeune. Phytotaxa 329: 296- 2016: 1.12) 298. (IF 2016: 1.24) 61. Sukhorukov, A.P., Verloove, F., Angeles Alonso, M., 80. Verloove, F., Dana, E. & Alves, P. (2017) Baccharis spicata Belyaeva, I.V., Chapano, C., Crespo, M.B., El Aouni, M.H., (Asteraceae), a new potentially invasive species to Europe. El Mokni, R., Maroyi, A., Davis Shekede, M., Vicente, A., Plant Biosystems: 1-11. (IF 2016: 1.39) Dreyer, A. & Kushunina, M. (2017) Chorological and taxo- 81. Verloove, F., Marrero Rodríguez, Á., Salas Pascual, M. & nomic notes on African plants, 2. Botany Letters 163: 417-428. Guiggi, A. (2017) New records of Cactaceae from Gran Cana (IF 2016: 0.87) ria (Canary Islands, Spain). Haseltonia 23: 79-91. (IF 2016: 0.47) 62. Taedoumg, H., Sonké, B., Hamon, P. & De Block, P. 82. Verloove, F., Ojeda-Land, E., Smith, G.F., Guiggi, A., (2017) Craterispermum capitatum and C. gabonicum (Rubiaceae): Reyes-Betancort, J.A., Samarin, C., Hernández, A.G. & Bar- two new species from the Lower Guinean and Congolian one, R. (2017) New records of naturalised and invasive cacti Domains. PhytoKeys 83: 103-118. (IF 2016: 1.12) (Cactaceae) from Gran Canaria and Tenerife, Canary Islands, 63. Thawthong, A., Hapuarachchi, K.K., Wen, T.C., Raspé, O., Spain. Bradleya 35: 58-79. (IF 2016: 0.44) Thongklang, N., Kang, J.C. & Hyde, K.D. (2017) Ganoderma 83. Verloove, F., Zonneveld, B. & Semple, J. (2017) First evi- sichuanense (Ganodermataceae, Polyporales) – new to Thai- dence for the presence of invasive Solidago altissima (Aste land. MycoKeys 22: 27-43. (IF 2016: 3.00) raceae) in Europe. Willdenowia 47: 69-75. (IF 2016: 0.68) 64. Thongbai, B., Miller, S.L., Stadler, M., Wittstein, K., Hyde, 84. Verstraete, B., Janssens, S.B. & Ronsted, N. (2017) K.D., Lumyong, S. & Raspé, O. (2017) Study of three inter- Non-nodulated bacterial leaf symbiosis promotes the evolu- esting species of Amanita from Thailand based on multiple tionary success of its host plants in the coffee family (Rubia gene phylogeny and toxin analysis. PLoS One 12: e0182131. (IF ceae). Molecular Phylogenetics and Evolution 113: 161-168. (IF 2016: 2.81) 2016: 4.42) 65. Vadthanarat, S., Lumyong, S. & Raspé, O. (2017) First re- 85. Vieira, C., Camacho, O., Sun, Z., Fredericq, S., Leliaert, cord of Albatrellus (Russulales, Albatrellaceae) from Thailand. F., Payri, C. & Clerck, O.D. (2017) Historical biogeography Phytotaxa 317: 104-112. (IF 2016: 1.24) of the highly diverse brown seaweed Lobophora (Dictyotales, 66. Van de Vijver, B. & Le Cohu, R. (2017) Diatomella colo- Phaeophyceae). Molecular Phylogenetics and Evolution 110: nialis, a new diatom species (Bacillariophyta) from the sub- 81-92. (IF 2016: 4.42) Antarctic Region. Phytotaxa 306: 281-286. (IF 2016: 1.24) 86. Vissers, J., Van den Bosch, F., Bogaerts, A., Cocquyt, C., 67. Van de Vijver, B. (2017) Pierre Compère (1934–2016). Plant Degreef, J., Diagre, D., de Haan, M., De Smedt, S., Ecology and Evolution 150: 375-376. (IF 2016: 1.01) Engledow, H., Ertz, D., Fabri, R., Godefroid, 68. Van de Vijver, B., Chattová, B., Lebouvier, M. & Houk, S., Hanquart, N., Mergen, P., Ronse, A., Sosef, V. (2017) Ferocia gen. nov., a new centric diatom genus (Bacil- M.S.M., Stévart, T., Stoffelen, P., Vanderhoeven, S. & lariophyceae) from the sub-Antarctic region. Phytotaxa 332: Groom, Q.J. (2017) Scientific user requirements for a her- 22-30. (IF 2016: 1.24) barium data portal. PhytoKeys 78: 37-57. (IF 2016: 1.24) 69. Van de Vijver, B., de Haan, M., Mertens, A. & Coc- 87. Wetzel, C.E., Sar, E.A., Sunesen, I., Van de Vijver, B. & Ec- quyt, C. (2017) Ulnaria verhaegeniana, a new diatom (Bacil- tor, L. (2017) New combinations and typification of Neotropi- lariophyta) species from Belgium. Phytotaxa 326: 221-226. (IF cal Cosmioneis species (Cosmioneidaceae). Diatom Research 2016: 1.24) 32: 229-240. (IF 2016: 1.68) 70. Van de Vijver, B., Fofana, C.A.K., Sow, E.H., Cocquyt, 88. Wijayawardene, N.N., Hyde, K.D., Rajeshkumar, K.C., C., Blanco, S. & Ector, L. (2017) Morphology of two Masto- Hawksworth, D.L., Madrid, H., ..., Ertz, D., ..., De Kesel, A., gloia species (Bacillariophyta) from Lac de Guiers (Senegal) ... & Karunarathna, S.C. (2017) Notes for genera: Ascomycota. and comparison with the type material of M. braunii. Euro- Fungal Diversity: 1-594. (IF 2016: 13.47) pean Journal of Taxonomy 374: 1-23. (IF 2016: 0.65) 89. Zemagho, L., Liede-Schumann, S., Lachenaud, O., Des- 71. van den Boom, P.P.G., Sipman, H.J.M., Divakar, P.K. & Ertz, sein, S. & Sonké, B. (2017) Taxonomic revision of Sabicea D. (2017) New or interesting records of lichens and licheni- subgenus Anisophyllae (Ixoroideae, Rubiaceae) from Tropical colous fungi from Panama, with descriptions of ten new spe- Africa, with four new species. Phytotaxa 293: 1-68. (IF 2016: cies. Sydowia 69: 47-72. (IF 2016: 0.90) 1.24) 72. Van den Broeck, D., Lücking, R., Gaya, E., Chaves, J.L.,

Lejju, J.B. & Ertz, D. (2017) Heterocyphelium leucampyx (Artho niales, Ascomycota): another orphaned mazaediate lichen Publicaties in tijdschriften 128 . finds its way home. Lichenologist 49: 333-345. (IF 2016: 1.22) zonder IF 73. Van den Broeck, D., Tehler, A., Razafindrahaja, T. & Ertz, D. (2017) Four new species of Arthothelium (Arthoni- Publications dans des revues ales, Ascomycetes) from Africa and Socotra. Phytotaxa 331: sans facteur d’impact 51-64. (IF 2016: 1.24) Publications in journals without IF 74. Van Rossum, F., Michez, D., Van der Beeten, I., Van de Vyver, A., Robb, L. & Raspé, O. (2017) Preserving the only endemic vascular plant taxon in Belgium in a highly 90. Bingham, H., Doudin, M., Weatherdon, L., Despot-Belmon- anthropogenic landscape. Plant Ecology and Evolution 150: te, K., Wetzel, F.T., Groom, Q.J., Lewis, E., Regan, E., Ap- 4-12. (IF 2016: 1.01) peltans, W., Güntsch, A., Mergen, P., Agosti, D., Penev, L., 75. Vandelook, F., Newton, R. & Carta, A. (2017) Photopho- Hoffmann, A., Saarenmaa, H., Geller, G., Kim, K., Kim, H., bia in Lilioid monocots: photoinhibition of seed germination Archambeau, A.-S., Häuser, C.L., Schmeller, D.S., Geijzen- dorffer, I.R., García Camacho, A., Guerra, C., Robertson, T., 105. Pellizzari, M. & Verloove, F. (2017) The genus Cyperus in Runnel, V., Valland, N. & Martin, C.S. (2017) The Biodiversity the eastern Po Plain (Italy): historical and recent data. Web- Informatics Landscape: Elements, Connections and Oppor- bia 72: 127-137. tunities. Research Ideas and Outcomes 3: e14059. 106. Penev, L., Mietchen, D., Chavan, V., Hagedorn, G., Smith, V., 91. Dana, E., Verloove, F., Guillot Ortiz, D., Rodriguez Mar- Shotton, D., Tuama, É.Ó., Senderov, V., Georgiev, T., Stoev, zal, J.L., Paredes Carretero, F., Juan Banon, J.L., Esteban, E. & P., Groom, Q.J., Remsen, D. & Edmunds, S.C. (2017) Strat- egies and guidelines for scholarly publishing of biodiversity Garcia-de-Lomas, J. (2017) First record of Nymphaea × marlia- data. Research Ideas and Outcomes 3: e12431. cea Lat.-Marl. ’Rosea’ in the Iberian Peninsula: identification 107. Peraldo, G., Bonivento, E., Lonati, M., Verloove, F. & Sel- based on morphological features and molecular techniques. vaggi, A. (2017) Notulae to the Italian alien vascular flora: 3. Bouteloua 28: 132-139. Italian Botanist 3: 60-61. 92. De Beer, D. & Van den Broeck, D. (2017) Inventarisatie 108. Ronse, A. & Gottschlich, G. (2017) Observations on some van de Romeinse en middeleeuwse muren in Tongeren door rare or poorly known taxa of Hieracium subgenus Pilosella, de VWBL ten behoeve van de opmaak van een beheerplan. including the very rare H. ×fuscoatrum new for Belgium. Du- Muscillanea 37: 85-100. mortiera 112: 17-22. 93. Despot-Belmonte, K., Neßhöver, C., Saarenmaa, H., Regan, 109. Ronse, A. (2017) De verkeerswisselaar van Strombeek- E., Meyer, C., Martins, E., Groom, Q.J., Hoffmann, A., Bever: een vluchtheuvel voor zeldzame planten. Dumortiera Caine, A., Bowles-Newark, N., Bae, H., Lange Canhos, D.A., 110: 9-18. Stenzel, S., Bowler, D., Schneider, A., Weatherdon, L. & 110. Sanchez Gullon, E., Verloove, F. & Silva, V. (2017) New re- Martin, C.S. (2017) Biodiversity data provision and decision- cords of interesting xenophytes in the Iberian Peninsula. VII. making – addressing the challenges. Research Ideas and Out- Folia Botanica Extremadurensis 11: 39-50. 111. Skaloud, P. & Leliaert, F. (2017) Validation of the genus Ha- comes 3: e12165. zenia H.C.Bold 1958 (Ulvophyceae). Notulae Algarum 41: 1-4. 94. Ector, L. & Van de Vijver, B. (2017) Bibliographic and tax- 112. Sylvestre, F., Kröpelin, S., Deschamps, P., Cocquyt, C., onomic data related to the career of Prof. Dr. René Le Cohu. Adoum Bari Sinine, Mazur, J. C., Waldmann, N., Do Am- Nova Hedwigia Beihefte 146: 315-325. aral, P., Doumnang, J. C., Bouchez, C., Melles, M. & Wen- 95. Ector, L. & Van de Vijver, B. (2017) Tribute to Prof. Dr. nrich, V. (2017) Paléo-environnements et variations paléo- René Le Cohu: from Brittany to the Pyrenees passing by the hydrologiques des lacs Tchad et Yoa au cours des 12 000 Kerguelen Islands. Nova Hedwigia Beihefte 146: 3-5. dernières années. Recherches croisées sur les écosystèmes 96. Fabri, R. & Wastiaux, C. (2017) René Schumacker (1937- lacustres tchadiens: 128-145. 2015), itinéraire d’un grand fagnard. Bulletin de la Société 113. Uludag, A., Aksoy, N., Yazlık, A., Arslan, Z.F., Yazmış, E., Botanique du Centre-Ouest. Nouvelle Série 48: 388-390. Uremis, I., Cossu, T.A., Groom, Q.J., Pergl, J., Pyšek, P. & 97. Foets, J., Cocquyt, C. & Van de Vijver, B. (2017) Diatom Brundu, G. (2017) Alien flora of Turkey. Neobiota 35: 61-85. succession during the last few decades in a small pond at the 114. Van de Vijver, B., Lange-Bertalot, H., Wetzel, C.E. & Ec- Meise Botanic Garden, Belgium, based on paleolimnological tor, L. (2017) Michelcostea, a new diatom genus (Bacillariophy- analyses. Nova Hedwigia Beihefte 146: 303-313. ta) from the sub-Antarctic Region. Nova Hedwigia Beihefte 146: 125-136. 98. Groom, Q.J., Adriaens, T., Desmet, P., Simpson, A., De 115. Van den Broeck, D. & De Wit, D. (2017) Atlasproject li- Wever, A., Bazos, I., Cardoso, A.C., Charles, L., Christopou- chenen en lichenicole fungi provincie Antwerpen. Verslag lou, A., Gazda, A., Helmisaari, H., Hobern, D., Josefsson, M., van drie excursies in 2016. Muscillanea 37: 43-52. Lucy, F.E., Marisavljevic, D., Oszako, T., Pergl, J., Petrovic- 116. Van den Broeck, D. & De Wit, D. (2017) Micarea lignaria, Obradovic, O., Prévot, C., Ravn, H.P., Richards, G., Roques, een nieuw licheen voor Vlaanderen. Dumortiera: 26-28. A., Roy, H., Rozenberg, M.-A.A., Scalera, R., Tricarico, E., 117. Van den Broeck, D. & Hellemans, K. (2017) Atlaspro- Trichkova, T., Vercayie, D., Zenetos, A. & Vanderhoeven, ject lichenen en lichenicole fungi in provincie Antwerpen. S. (2017) Seven recommendations to make your alien species ANTenne 11: 28-30. data more useful. Frontiers in Applied Mathematics and Sta- 118. Van den Broeck, D., Poeck, J. & Hellemans, K. (2017) Het tistics 3: 13. belang van forten voor lichenen. ANTenne 11: 6-8. 99. Groom, Q.J., Hoste, I. & Janssens, S.B. (2017) A con- 119. Van den Broeck, D., Van Dort, K. & De Wit, D. (2017) firmed observation of Oxalis dillenii in Spain. Collectanea Bo- Lichenologisch verslag van het VWBL-weekend van 15-18 tanica 36: e004. september 2016 in de omgeving van Aizelles (departement Aisne, regio Picardie). Muscillanea 37: 53-71. 100. Haelewaters, D. & De Kesel, A. (2017) De schimmel 120. Vercruysse, W., Verloove, F. & Leten, M. (2017) Euphorbia Hesperomyces virescens, een natuurlijke vijand van lieveheers- seguieriana (Zandwolfsmelk), uiteindelijk dan toch in België. beestjes. Entomologische Berichten 77: 106-118. Dumortiera 112: 3-7. 101. Hoste, I., Verloove, F. & Bailey, J. (2017) Two recent records 121. Verloove, F. & Galasso, G. (2017) Notulae to the Italian from Belgium of established plants of Fallopia × conollyana: A alien vascular flora: 3. Italian Botanist 3: 54. low profile alien steps into the open. Dumortiera 112: 8-13. 122. Verloove, F., Van Vooren, P. & Mortier, B. (2017) Juncus 102. Kamou, H., Gbogbo, K.A., Yorou, N.S., Nadjombe, P., Abalo- section Iridifolii (Juncaceae) in Belgium. Dumortiera 110: 3-8. Loko, A.G., Verbeken, A., De Kesel, A., Batawila, K., Ak- 123. Wetzel, C.E., Ector, L. & Van de Vijver, B. (2017) Labeliculla pagana, K. & Guelly, A.K. (2017) Inventaire préliminaire des supralitoralis (Hustedt) comb. nov. (Bacillariophyta), a coastal macromycètes du Parc National Fazao-Malfakassa du Togo, species from England. Notulae Algarum 36: 1-4. 129 . Afrique de l’Ouest. Tropicultura 35: 275-287. 103. Lachenaud, O. (2017) Le genre Psychotria (Rubiaceae) en Afrique occidentale et centrale. Archives des Sciences 69: Boeken en hoofdstukken in boeken 71-88. Livres et chapitres de livres 104. Louyounan Vanié-Léabo, L., Yorou, N.S., Abdoulaye Koné, N.G., N’Guessan Kouamé, F., De Kesel, A. & Koné, D. Books and book chapters (2017) Diversity of ectomycorrhizal fungal fruit bodies in Comoé National Park, a Biosphere Reserve and World Her- 124. Bidault, E., Lachenaud, O., Stévart, T. (2017). La Flore. itage in Côte d’Ivoire (West Africa). International Journal of In: Vande weghe, J. & Stévart, T. (Eds) Le delta de l’Ogooué. Biodiversity and Conservation 9: 27-44. Agence Nationale des Parcs Nationaux, Libreville, 143-171. 125. Coppejans, E., Prathep, A., Lewmanomont, K., Hayashizaki, 145. De Bruyn, O., Diagre-Vanderpelen, D. & Jedwab, V. K.-I., De Clerck, O., Leliaert, F. & Terada, R. (2017) Sea- (2017) Le Musée forestier du Jardin botanique de Bruxelles et weeds and seagrasses of the southern Andaman Sea coast of Thai- l’Arboretum de Tervueren, deux institutions soeurs conçues land. Kagoshima University Museum, 245 pp. par Charles Bommer. Bruxelles patrimoine 23-24: 62-71. 126. de Borman, S., Fabri, R. (ed.), Hanquart, N. (ed.) & Es, 146. Diagre-Vanderpelen, D. (2017) The Deserts of the K.C.R. (ed.) (2017) Carnets d’expédition botanique: voyage entre Southwestern United States : an easy Cactus Paradise. Cac- arts et sciences. Jardin botanique de Meise, 151 pp. tus Explorer 20: 19-30. 127. de Borman, S., Fabri, R. (ed.), Hanquart, N. (ed.) & Es, 147. Es, K.C.R. (2017) Begonia’s: met uitsterven bedreigd. Fence K.C.R. (ed.) (2017) Reisverslagen van botanische expedities: tussen april: 60-63. wetenschap en kunst. Agentschap Plantentuin Meise, 151 pp. 148. Es, K.C.R. & Hidvégi, F. (2017) Bégonias: en voie 128. Dhetchuvi, J.-B.M.M. & Ley, A.C. (2017) Marantaceae. In: d’extinction. Jardins & Loisirs avr: 66-69. Sosef, M.S.M. (Ed.) Flore d’Afrique centrale, nouvelle série. 149. Es, K.C.R. (2017) De nichtjes en de neefjes van de koffi- Meise Botanic Garden, 78 pp. estruik. Fence mei: 66-69. 129. Geerinck, D.J.L. & Malaisse, F. (2017) Tecophilaeaceae. In: 150. Es, K.C.R. (2017) Ericaceae: veel meer dan de purperen hei. Sosef, M.S.M. (Ed.) Flore d’Afrique centrale, nouvelle série. Fence sept-okt: 72-75. Meise Botanic Garden, 16 pp. 151. Es, K.C.R. (2017) Geneeskrachtige planten. Fence feb-maa: 130. Godefroid, S., Le Pajolec, S. & Van Rossum, F. 60-63. (2017) Population reinforcements of critically endangered 152. Es, K.C.R. & Hidvégi, F. (2017) Les éricacées: bien plus plant species in grassland habitats. In: Gratzfeld, J. (Ed.) From que la bruyère. Jardins & Loisirs sep-oct: 72-74. Idea to Realisation – BGCI’s Manual on Planning, Developing and 153. Es, K.C.R. & Hidvégi, F. (2017) Les plantes médicinales. Managing Botanic Gardens. Botanic Gardens Conservation In- Jardins & Loisirs fév-mar: 68-71. ternational, Richmond, United Kingdom, pp. 171-172. 154. Es, K.C.R. & Hidvégi, F. (2017) Les Rubiacées. Jardins & 131. Leal, M. (2017) Tropaeolaceae. In: Sosef, M.S.M. (Ed.) Flore Loisirs mai: 74-77. d’Afrique centrale, nouvelle série. Meise Botanic Garden, 9 pp. 155. Es, K.C.R. (2017) Levende steentjes en waterzakjes: cam- 132. Maas, P.J.M. & Maas-van de Kamer, H. (2017) Heliconiaceae. ouflage-experts. Fence nov-dec: 60-63. In: Sosef, M.S.M. (Ed.) Flore d’Afrique centrale, nouvelle série. 156. Es, K.C.R. (2017) Planten met natte voeten. Fence jun-jul- Meise Botanic Garden, 10 pp. aug: 38-41. 133. Maas, P.J.M. & Maas-van de Kamer, H. (2017) Cannaceae. In: 157. Es, K.C.R. & Charavel, V. (2017) Plantes aquatiques. Jar- Sosef, M.S.M. (Ed.) Flore d’Afrique centrale, nouvelle série. dins & Loisirs juin-juillet-août: 44-47. Meise Botanic Garden, 10 pp. 158. Es, K.C.R. & Charavel, V. (2017) Plantes-cailloux et 134. Maas, P.J.M. & Maas-van de Kamer, H. (2017) Costaceae. In: bulles d’eau: camouflage-experts. Jardins & Loisirs nov-dec: Sosef, M.S.M. (Ed.) Flore d’Afrique centrale, nouvelle série. 76-79. Meise Botanic Garden, 26 pp. 159. Godefroid, S. & Ensslin, A. (2017) Herintroductie van 135. Meerts, P. (2017) Dipterocarpaceae. In: Sosef, M.S.M. (Ed.) plantensoorten: een toekomstgerichte instandhoudings- Flore d’Afrique centrale, nouvelle série. Meise Botanic Garden, maatregel. Natuur.Focus 16: 32-40. 58 pp. 160. Hennaut, E. & Diagre-Vanderpelen, D. (2017) De 136. Sosef, M.S.M. & De Roeck, B. (2017) Gramineae, Introduc- ontwikkeling van de sierteelt in Brussel. De voorliefde voor kamerplanten in de 19de eeuw. Erfgoed Brussel 23-24: 46-61. tion, Tribu I. Phareae à X. Bambuseae. In: Sosef, M.S.M. (Ed.) Flore d’Afrique centrale, nouvelle série. Meise Botanic Gar- 161. Hennaut, E. & Diagre-Vanderpelen, D. (2017) Le dével- oppement de l’horticulture à Bruxelles. L’engouement pour les den, 81 pp. plantes d’intérieur au XIXe siècle. Bruxelles patrimoine 23-24: 137. Sosef, M.S.M. (2017) Goodeniaceae. In: Sosef, M.S.M. (Ed.) 44-61. Flore d’Afrique centrale, nouvelle série. Meise Botanic Garden, 162. Kleber, J. & Es, K. C. R. (ed.) (2017) Educatieve pakketten 9 pp. over de impact van bomen om de leefomgeving in de stad. 138. Sosef, M.S.M. (2017) Typhaceae. In: Sosef, M.S.M. (Ed.) 163. Postma, S., Es, K. C. R., Tytens, L. & Engledow, H. Flore d’Afrique centrale, nouvelle série. Meise Botanic Garden, 11 pp. (2017) Autumn adventures with King Amaryllo. 139. Sosef, M.S.M., Florence, J., Ngok Banak, L., Bourobou, 164. Postma, S., Es, K. C. R., Tytens, L. & Hidvégi, F. H.P.B. & Bissiengou, P. (Eds.) (2017) Flore du Gabon, volume 50: (2017) Aventures d’automne avec le Roi Amaryllo. Anacardiaceae, Hydrocharitaceae, Piperaceae. Margraf Publishers, 165. Postma, S., Es, K. C. R., Tytens, L. & Hidvégi, F. Backhuys Publishers, Weikersheim, 77 pp. (2017) Aventures d’été avec le Roi Amaryllo. 140. Taylor, J.C. & Cocquyt, C. (2017) Diatoms from the Congo and 166. Postma, S., Es, K. C. R. & Tytens, L. (2017) Guide des Zambezi Basins – Methodologies and identification of the genera. Nuages. Abc Taxa Volume 16, 364 pp. 167. Postma, S., Es, K. C. R., Tytens, L. & Engledow, H. 141. & (2017) La flore li- Van den Broeck, A. Fraiture, A. (2017) Summer adventures with King Amaryllo. chénique. In: Blerot, P. & Heyninck, C. (Eds.) Le grand livre de la 168. Postma, S., Es, K. C. R. & Tytens, L. (2017) Weather forêt. Forêt Nature, pp. 174-175. chart. 142. Würsten, B. & Sosef, M.S.M. (2017) Catalogue of the families 169. Postma, S., Es, K. C. R. & Tytens, L. (2017) Wolken- of vascular plants dealt with in the main Floras of tropical Africa, 6th kaart. edition. Meise Botanic Garden, 29 pp. 170. Postma, S., Es, K. C. R., van Hoye, M. & Tytens, L. 143. Zidarova, R., Kopalová, K. & Van de Vijver, B. (2017) (2017) Zomeravonturen met Koning Amaryllo. Diatoms from the Antarctic Region. Maritime Antarctica. 171. Reynders, M., Cammaerts, T., Bellefroid, E., Van- 130 . Sven Koeltz, 504 pp. derborght, T., Hidvégi, F. & Diagre-Vanderpelen, D. (2017) Euphorbia: une "collection phare" du Jardin bota- Publicaties voor het grote publiek nique de Meise. Cactus & Succulentes 9: 8-13. 172. Van Conkelberge, L. (2017) Helleborus brengt kleur aan Publications grand public hoofdingang Plantentuin Meise. Sierteelt&Groenvoorziening 61: 33. Popular publications 173. Van den Broeck, D. (2017) Met de VWBL naar Raversyde op 1/4/2017 (IFBL-km hok C1.23.32). Muscillanea 37: 36-42. 144. De Bruyn, O., Diagre-Vanderpelen, D. & Jedwab, V.

(2017) Het Bosmuseum van de Rijksplantentuin van Brussel en het Arboretum van Tervuren. Twee zusterinstellingen ontwor- pen door Charles Bommer. Erfgoed Brussel 23-24: 62-73. Webpublicaties en pora orophila, Utricularia troupinii, Vaccinium stanleyi, Vangueria boekbesprekingen verticillata, Vangueria volkensii var. fyffei, Vernonia agrianthoides, Vernonia congolensis, Vernonia congolensis subsp. longiflora, Ver- Contributions en ligne nonia parapetersii, Vernonia scaettae, Vernonia tinctosetosa, Vittaria et comptes rendus de livres reekmansii, Wahlenbergia petraea, Wahlenbergia pulchella subsp. michelii, Wahlenbergia pulchella subsp. pedicellata, Wahlenber- Web publications gia pulchella subsp. pulchella, Xyris valida, Zornia punctatissima. and book reviews (http://www.iucnredlist.org/). 178. Vanderborght, T. (2017). List of seeds. (http://www.plan-

tentuinmeise.be/RESEARCH/COLLECTIONS/LIVING/ 174. Godefroid, S. (2017) [book review] F. Malaisse, M. Schaijes INDEX_SEMINUM/BR_IS2017.pdf). & C. D’Outreligne (eds), Copper-Cobalt Flora of Upper Ka- tanga and Copperbelt. Field Guide. Plant Ecology and Evolu- tion 150(2): 225-226. Rapporten, documentaire films 175. Hoste, I. & Verloove, F. (2017) [book review] Carex ×elytroides, Verbascum ×semialbum en nog 907 andere hybriden: Rapports, documentaires de Hybrid Flora of the British Isles. Dumortiera 110: 29-32. 176. Hoste, I. (2017) [Book review] Rémi Luglia, Des savants Reports, documentary films pour protéger la nature. La Société d’Acclimatation (1854- 1960). Environment and History 23: 321. 179. Van den Broeck, D., Sroka, G., & Fraiture, A. (2017). 177. Ntore, S., Nshutiyayesu, S., Mwangoka, M., Maunder, Convention d’étude pour l’analyse des données des poly- M., Luke, Q., Kalema, J., Kabuye, C., Gereau, R. & Beentje, pores et des lichens des placettes du réseau de suivi extensif H. (2017) The IUCN Red List of Threatened Species. 151 spe- de l’état sanitaire des écosystèmes forestiers: Rapport final. cies: Aframomum wuerthii, Agelanthus keilii, Agelanthus myrsini- Jardin botanique de Meise, 220 pp. folius, Agrostis isopholis, Alvesia clerodendroides, Amorphophallus 180. Reynders, M., Van Caekenberghe, F., Cammaerts, lewallei, Angraecum spectabile, Ascolepis hemisphaerica, Asplenium T., Ronse, A., & Bellefroid, E. (2017). Management of burundense, Asplenium reekmansii, Asplenium rukararense, As- the glasshouse collections: Report concerning the loss and plenium ruwenzoriense, Asplenium tenuicaudatum, Astripomoea elimination of accessions in the Gasteria and Haworthia (Xan- cephalantha, Barleria superata, Begonia pulcherrima, Bidens burun- thorhoaceae) collections for the control of Opogona scaphopis diensis, Bidens ruyigiensis, Bidens ternata, Blepharis burundiensis, (Lepidoptera: Tineidae: Hieroxestinae). Agentschap Planten- Blepharis reekmansii, Blotiella bouxiniana, Bothriocline nyungwen- tuin Meise, 24 pp. sis, Bothriocline quercifolia, Buchnera libenii, Bulbostylis nemoides, 181. Fraiture, A. (2017). Convention d’étude pour la réalisation Centemopsis longipedunculata, Chassalia ugandensis, Chlorophy- d’une liste commentée des polypores de Wallonie: Rapport tum burundiense, Chlorophytum cameronii var. ruziziense, Chloro- final. Jardin botanique de Meise, 303 pp. phytum hirsutum, Chrysochloa hubbardiana, Cincinnobotrys spe- 182. Degreef, J. & De Kesel, A. (2017). The Edible Fungi of ciosa, Crepis urundica, Crossandra infundibuliformis, Crossandra Tropical Africa annotated database. https://www.EFTA- infundibuliformis subsp. eglandulosa, Crotalaria andromedifolia, online.org Cyathea camerooniana, Cyathea camerooniana var. ugandensis, Cyclosorus burundensis, Cyperus afromontanus, Cyperus constric- tus, Cyphostemma eminii, Cyphostemma michelii, Dewildemania burundiensis, Dissotis alata, Dissotis longisepala, Dissotis pterocau- los, Dissotis urundiensis, Elaphoglossum kivuense, Embelia libeniana, Emilia abyssinica, Emilia abyssinica var. macroglossa, Emilia cryptantha, Emilia libeniana, Emilia longifolia, Emilia subscaposa, Englerophytum rwandense, Entada phaneroneura, Epistemma neu- erburgii, Eriosema pauciflorumvar. robustum, Ethulia burundiensis, Euphorbia biharamulensis, Faroa acuminata, Grangea jeffreyana, Helichrysum ellipticifolium, Helichrysum helothamnus, Helichrysum helvolum, Helichrysum longiramum, Helichrysum stuhlmannii, Hi- biscus reekmansii, Humularia meyeri-johannis, Impatiens bururien- sis, Impatiens nyungwensis, Isoglossa laxiflora, Isolepis ruwenzoriensis, Ixora burundiensis, Jeffreya petitiana, Justicia amanda subsp. amanda, Justicia pseudotenella, Justicia violaceotincta, Kyllinga chrysanthoides, Kyllinga melanosperma var. hexalata, Kyllinga ruwenzoriensis, Leptoderris burundiensis, Leucas urundensis, Lindern- iella boutiqueana, Maerua descampsii, Margelliantha lebelii, Mel- hania polyneura, Monanthotaxis orophila, Nidorella burundiensis, Ocimum urundense, Otiophora lebruniana, Otiophora lebruniana var. devrediana, Otiophora lebruniana var. lebruniana, Otiophora rupicola, Panicum shinyangense, Pavetta grumosa, Pavetta pierlotii, Pavetta rwandensis, Pavetta urundensis, Phlegmariurus bamp- sianus, Phyllanthus burundiensis, Pimpinella robynsii, Polystachya 131 . bruechertiae, Polystachya lacroixiana, Polystachya maculata, Poly- stachya stauroglossa var. alata. , Polystachya undulata, Polystachya virginea var. parva, Polystachya woosnamii var. nyungweensis, Psy- chotria lebrunii, Pteris kivuensis, Rotala stuhlmannii, Rotheca vio- lacea subsp. kigeziensis, Rubus friesiorum subsp. elgonensis, Ryt- igynia acuminatissima subsp. pedunculata, Rytigynia bagshawei var. lebrunii, Rytigynia kigeziensis, Rytigynia ruwenzoriensis, Sabicea becquetii, Sabicea bequaertii, Selaginella lewalleana, Senecio lewallei, Senecio rugegensis, Sericanthe burundensis, Stapfiella lucida var. pubescens, Streptocarpus burundianus, Tephrosia argyrolampra, Thesium germainii, Thesium lewallei, Thesium reekmansii, Tinos- Het Plantentuinteam L’équipe du Jardin The Garden’s team

Personeel Vlaamse Gemeenschap Personnel de la Communauté flamande Staff Flemish Community

.. Asselman, Pieter .. Dessein, Steven .. Puttemans, Barbara .. Van Hamme, Lucienne .. Asselman, Sabrina .. D’Hondt, Frank .. Puttenaers, Myriam .. Van Herp, Marc .. Baert, Wim .. Engledow, Henry .. Reusens, Dirk .. Van Hove, Daniel .. Ballings, Petra .. Es, Koen .. Reynders, Marc .. Van Hoye, Manon .. Bauters, Kenneth .. Esselens, Hans .. Robberechts, Jean .. Van Humbeeck, Jozef .. Bawin, Yves .. Franck, Pieter .. Ronse, Anne .. Van Humbeeck, Linda .. Bebwa Baguma, Nestor .. Gheys, Rudy .. Schaillée, David .. Van Kerckhoven, Ken .. Bellanger, Sven .. Ghijs, Dimitri .. Scheers, Elke .. Van Opstal, Jan .. Bellefroid, Elke .. Gobbens, Pascal .. Schoemaker, Erika .. Van Ossel, Anja .. Bockstael, Patrick .. Groom, Quentin .. Schuerman, Rika .. Van Renterghem, Koen .. Bogaerts, Ann .. Hanssens, Francis .. Semeraro, Alexia .. Van Roy, Emilia .. Borremans, Paul .. Heyvaert, Karin .. Smirnova, Larissa .. Van wal, Rita .. Brouwers, Erwin .. Heyvaert, Louisa .. Sosef, Marcus .. Van Wambeke, Paul .. Cammaerts, Thomas .. Hoste, Ivan .. Speliers, Wim .. Vandelook, Filip .. Cassaer, Ronny .. Janssens, Marina .. Stappaerts, Stijn .. Vanden Abeele, Samuel .. Clarysse, Katrien .. Janssens, Steven .. Steppe, Eric .. Vandendriessche, Yuri .. Claus, Liliane .. Kaïssoumi, Abdennabi .. Stevens, Kenny .. Vanderstraeten, Dirk .. Cocquyt, Christine .. Kleber, Jutta .. Stoffelen, Piet .. Vanwinghe, Petra .. Dardenne, Christel .. Kosolosky, Chris .. Swaerts, Daniel .. Vercammen, Gert .. De Backer, Rita .. Lachenaud, Olivier .. Swaerts, Wouter .. Verdickt, Nathalie .. De Block, Petra .. Laenen, Luc .. Tavernier, Willy .. Verdonck, Carina .. De Bondt, Leen .. Lanata, Francesca .. Tiebackx, Matthew .. Verissimo Pereira, Nuno .. De Coster, An .. Lanckmans, Peter .. Tilley, Maarten .. Verlinden, Kevin .. De Greef, Lise .. Lanin, Lieve .. Tytens, Liliane .. Verloove, Filip .. De Groote, Anne .. Lanin, Myriam .. Van Belle, Fernand .. Vermeerbergen, Jochen .. de Haan, Myriam .. Lanin, Peter .. Van Caekenberghe, Frank .. Vermeersch, Bart .. De Jonge, Gerrit .. Le Pajolec, Sarah .. Van Campenhout, Geert .. Versaen, François .. De Kesel, André .. Leliaert, Frédérik .. Van Damme Vivek, Seppe .. Versaen, Ilse .. De Medts, Steve .. Leyman, Viviane .. Van de Kerckhove, Omer .. Verschueren, Alice .. De Meeter, Ivo .. Looverie, Marleen .. Van de Vijver, Bart .. Verwaeren, Leen 132 . .. De Meeter, Niko .. Maerten, Christophe .. Van de Vyver, Ann .. Vissers, Dany .. De Meyer, Frank .. Meeus, Sofie .. Van den Borre, Jeroen .. Vleminckx, Kevin .. De Pauw, Kevin .. Mertens, Micheline .. Van den Broeck, Andreas .. Vleminckx, Sabine .. De Smedt, Sofie .. Minten, Kristel .. Van den Broeck, Maria .. Vloeberghen, Joseph .. Decock, Marleen .. Mombaerts, Marijke .. Van den Troost, Gery .. Walravens, Emile .. Dehaes, Maria .. Ntore, Salvator .. Van der Beeten, Iris .. Willems, Stefaan .. Delcoigne, Daphne .. Olievier, Bart .. Van der Jeugd, Michael .. Zérard, Carine .. Deraet, Nancy .. Peeters, Katarina .. Van der Plassche, Thierry .. Derammelaere, Stijn .. Peeters, Marc .. Van Eeckhoudt, Jozef .. Derycke, Marleen .. Postma, Susan .. Van Grimbergen, Dieter Personeel Franse Gemeenschap Personnel de la Communauté française Staff French Community

.. Beau, Natacha .. Hidvégi, Franck .. Charavel, Valérie .. Jospin, Xavier .. Degreef, Jérôme .. Lahaye, Chantal .. Denis, Alain .. Lekeux, Hubert .. Diagre, Denis .. Magotteaux, Denis .. Dubroca, Yaël .. Mamdy, Guillaume .. Ertz, Damien .. Orban, Philippe .. Etienne, Christophe .. Raspé, Olivier .. Fabri, Régine .. Rombout, Patrick .. Fernandez, Antonio .. Salmon, Géraud .. Fraiture, André .. Stuer, Benoît .. Galluccio, Michele .. Telka, Dominique .. Gerstmans, Cyrille .. Van Onacker, Jean .. Godefroid, Sandrine .. Van Rossum, Fabienne .. Hanquart, Nicole .. Vanderborght, Thierry

Vrijwilligers Bénévoles Volunteers

.. Aerts, Lut .. Durant, Daniël .. Meira Y Duran, Octavia .. Van Camp, Karel .. Bailly, Francine .. Edmunds, Clive .. Mignolet, Vinciane .. Van Campenhout, Wilfried .. Belmans, Lucie .. Engels, Marleen .. Minost, Claire .. Van Cappellen, Gisèle .. Berckx, Mieke .. Erpelding, Nathalie .. Moesen, Piet .. Van Conkelberge, Luc .. Bonnin, Jacques .. Eustache, Kevin .. Mortelmans, Bieke .. Van de Casteele, Geertrui .. Borgato, Luca .. Exsteen, Walter .. Moulaert, Colette .. Van der Straeten, Elza .. Borremans, Martine .. Fabré, Lisette .. Narmon, Gisèle .. Van Eeckhoudt, Lucienne .. Boyker , Victor .. Frenssen, Jo .. Paumen, Régis .. Van Eesbeek, Philippe .. Brion, Thérèse .. Girotto, Alberto .. Peeters, Rika .. Van Kerckhoven, Leo .. Buelens, Luc .. Goossens, Flor .. Povilaityte, Vitalija .. Van Lidth de Jeude, .. Buys, Jan .. Gorteman, Annemie .. Putman, Didier Bénédicte .. Cammaerts, Jean-pierre .. Griffiths, James .. Ray, Anne .. Van Lier, René .. Cammaerts, Lisette .. Guns, Lut .. Roeck, Bob .. Van Loo, Olivier .. Cappelleman, Ingrid .. Gyssens, Paola .. Roggemans, Martine .. Van Rossem, Mieke .. Carminati, Sandra .. Hamels, Lieve .. Rombauts, Luc .. Van Zaelen, Mit .. Cauwelier, Daan .. Hartmann, Ria .. Saintrond, Dominique .. Vandeloo, Rita .. Chitula, Nina .. Hendricx, Philippe .. Scheers, Patricia .. Vanden Bavière, Cécile .. Claes, Philippe .. Hoffstadt, Jacquelline .. Schotte, Marleen .. Vanden Bavière, Nelly .. Claessens, Fons .. Horions, Chris .. Seynaeve, Isabelle .. Vandenbosch, Ariane .. Coen, Marie-Laure .. Houben, Guido .. Simon, Daniel .. Vanderstukken, Christel .. Cuvry, Bruno .. Jacobs, Luc .. Snyers, Ludo .. Vandeverre, Sarah .. De Beer, Dirk .. Jacobs, Ludo .. Sosef, Lieuwe .. Vandeweghe, Sylvester .. De Boeck, Marc .. Jessen, Georgette .. Sosef, Rienk .. Verbuyst, Arno .. de Borman, Sandrine .. Kozloski, Elisabeth .. Speeckaert, Claudine .. Vereschaka, Kateryna .. De Cock, Marianne .. Laureys, Myriam .. Sroka, Gabi .. Verschueren, Dolf 133 . .. De Cuyper, Jef .. Le Clef, Amaury .. Sterckx, Marie-Louise .. Verswyvel, Myriam .. de Haas, Nicoline .. Lecomte, Jo .. Stolarikova, Martina .. Vivignis, Patrick .. de Lominne de Bisc, Percy .. Lenaerts, René .. Strack Van Schijndel, .. Vreven, Bénédicte .. Desmet, Françoise .. Lepage, Pierre Maarten .. Wagemans, Miel .. De Wit, Daniël .. Lucas, Mireille .. Swyncop, Muriël .. Wagemans, Philip .. Dehennin, Isabelle .. Maenhout, Nicole .. Tavernier, Paul .. Wilfert, Sandra .. Delière, Sandra .. Mager, Gertrude .. Thielemans, Lea .. Würsten, Bart .. Devolder, Chris .. Malevez, Philippe .. Tielemans, Elza .. Wymeersch, Miet .. Du Bois, Tine .. Mannens, Patrick .. Valle Moro, Maria .. Dumont, Anne-Marie .. Mas, Cédric .. Van Asch, Solange Jobstudenten Stagiairs Étudiants jobistes Stagiaires Student workers Trainees

.. Ait Aadi, Aicha .. Mertens, Lukas .. Adojaan, Kristjan .. Meunier, Laurence .. Ambo, Frida .. Miers, Emily .. Balbal, Younes .. Mwanga Mwanga Ithe, .. Anthoons, Bastien .. Moulin, Ludovic .. Billen, Ben Jean-Claude .. Betancur Rios, Kevin .. Praet, Eline .. Bulinova, Marie .. Ndolo Ebika, Sydney .. Borremans, Jill .. Raemdonck, Kirsten .. Carminati, Sandra .. Olodo, Banigbe Itounou .. Chadi, Jaânin .. Sah, Samy .. Casa, Valeria .. Isabella, Yasmine .. Chahbouni, Jaouad .. Saldana Sandoval, Ruben .. Debouche, Alexandrine .. Pinnock, Kris .. Claes, Silas .. Scheere, David .. Dubrulle, Olivier .. Raim Tair, Abdul .. Claus, Lassina .. Skenazi, Birgit .. Fugers, Laura .. Sterckx, Karel .. De Braekeler, Jolien .. Somers, Odin .. Gils, Bram .. Tiebackx, Matthew .. De bruyn, Tine .. Tersago, Robin .. Janssens, Cato .. Vandenberghe, Kevin .. De Coster, Deborah .. Tilley, Linde .. Kochman-Kedziora, Natalia .. Van der Straeten, Jan .. De Coster, Yentl .. Uwanjye, Frédéric .. Lemmer, Julia .. Van Santvliet, Tom .. De Smet, Lisa .. Van den Bossche, Amber .. Lisiko, Boyemba Anaclet .. Vermeulen, Steven .. Delmoitié Saar, Marie- .. Van den Driessche, Anouk .. Lokele Ndjombo, Edit .. Verstraeten, Emeline Louise .. Van den Eynde, Wouter .. Donders, Sofie .. Van den Neucker, William .. Dreelinck, Noah .. van Dijk, Jesper .. Geels, Alexandra .. Van Hemelryck, Jana .. Gouwy, Queenie .. Van Humbeeck, Laura .. Hautekeete, Nele .. Van Laer, Frans .. Herbosch, Judith .. Van Langenhove, Lisa Onbezoldigde wetenschappelijke medewerkers .. Heylen, Annelies .. Van Roy, Simon .. Jacquemyns, Maxim .. Van Thielen, Tessa Collaborateurs scientifiques bénévoles .. Kasongo, Gaëlle .. Vande Velde, Willem Honorary research associates .. Lambrecht, Vincent .. Vander Elst, Darja .. Lanckmans, Simon .. Verhulst, Frodo .. Lestiboudois, Roxanne .. Verkest, Justin .. Bawin, Yves .. Sharp, Cathy .. Lucas, Glen .. Vermoesen, Darren .. Beker, Henry .. Sinnesael, Arne .. Malcorps, Sanne .. Vervoort, Anton .. Billiet, Frieda .. Sonké, Bonaventure .. Masy, Kelly .. Vosté, Priscilla .. Champluvier, Dominique .. Sotiaux, André .. Masy, Sven .. Yaqoob, Saira .. De Meyere, Dirk .. Stévart, Tariq .. Merckx, Jef .. Jongkind, Carel .. Vanderpoorten, Alain .. Kopalová, Katerina .. Vanderweyen, Arthur .. Malaisse, François .. Vanhecke, Leo .. Mertens, Arne .. van der Zon, Ton Gidsen .. Pauwels, Luc .. Verstraete, Brecht Guides .. Rammeloo, Jan .. Vrijdaghs, Alexander .. Robbrecht, Elmar Guides

.. Bailly, Francine .. Proost, Alida .. Baumers, Maarten .. Silverans, Michel .. Benit, Danielle .. Steensels, Steven .. De Boeck, Marc .. Van Conkelberge, Luc .. De Cock, Marianne .. Vandeloo, Rita .. De Cuyper, Jef .. Van den Broeck, Martine .. Deliere, Sandra .. van der Herten, Frank 134 . .. Doutrelepont, Hugues .. Van de Vijver, Martine .. Geernaert, Inge .. van Lidth, Bénédicte .. Kozloski, Elisabeth .. Verschueren, Frans .. Loconte, Francesco .. Wayembergh, Lisiane .. Mortelmans, Bieke .. Wymeerch, Miet Plantentuin Meise in een notendop

Le Jardin botanique de Meise en quelques mots

Meise Botanic Garden, a portrait Een Plantentuin met een rijke Un Jardin botanique riche de son A Garden with a long history geschiedenis passé Older than Belgium, the earliest roots of De geschiedenis van de Plantentuin gaat L’histoire du Jardin botanique remonte à the Botanic Garden can be traced to 1796, terug tot 1796. De instelling is ouder dan 1796. Plus ancienne que la Belgique, l'ins- meaning that we have been working with het koninkrijk België en heeft dus meer titution bénéficie de plus de deux siècles plants for over two centuries. The Garden d’expérience. Le domaine de 92 ha abrite dan twee eeuwen ervaring met planten. comprises 92 ha and includes many his- des bâtiments historiques, notamment De Plantentuin omvat 92 ha met heel wat torical buildings, including a castle that un château dont le donjon remonte au 12e th historische gebouwen, waaronder een dates back to the 12 century. siècle. kasteel met een toren uit de 12e eeuw. Unique collections Des collections uniques Unieke collecties The Garden has a large herbarium hous- L’herbier du Jardin botanique abrite ing about 4 million specimens and con- De Plantentuin heeft een groot herbarium quelque 4 millions de spécimens, com- taining the largest Rosa herbarium of the met ongeveer vier miljoen specimens waar- prenant notamment le plus grand herbier world and important historical collections onder het grootste rozenherbarium ter we- de roses du monde et d’importantes col- reld en belangrijke historische collecties uit lections historiques du Brésil et d’Afrique from Brazil and Central Africa. It also has Brazilië en Midden-Afrika. De Plantentuin centrale. Le Jardin botanique a aussi une a botanical library holding over 200,000 heeft ook een botanische bibliotheek met bibliothèque spécialisée comptant plus de volumes, comprising publications from th meer dan 200.000 werken, met publicaties 200 000 volumes, avec des publications the 15 century to modern day. van de 15e eeuw tot vandaag. allant du 15e siècle à nos jours. A mission Een missie om planten te Conserver les plantes to conserve plants bewaren voor de toekomst pour l’avenir The Garden holds a collection of about De Plantentuin bewaart meer dan 18.000 Le Jardin botanique conserve plus de 18,000 different kinds of living plants, verschillende soorten levende planten, 18 000 espèces de plantes vivantes, parmi among which several are threatened, such waaronder verschillende bedreigde soor- lesquelles de nombreuses espèces mena- as the Laurent cycad (Encephalartos lauren- ten, zoals de Laurentpalmvaren (Ence cées, comme l’encéphalartos de Laurent tianus). The Garden also houses an inter- phalartos laurentianus). Daarnaast is er een (Encephalartos laurentianus). Le Jardin bo- nationally recognised seed bank including internationaal erkende zadenbank met tanique a une collection de référence au inter alia the seeds of numerous wild bean onder andere zaden van talrijke wilde niveau mondial de graines de haricots species.Une institution scientifique qui sauvages. boonsoorten. étudie les plantes et les champignons Une institution scientifique Planten en fungi bestuderen The study of plants and fungi qui étudie les plantes et Onze wetenschappers bestuderen de les champignons Activities of our scientists to inventory wereldwijde diversiteit van planten, pad- and study plant, fungal and algal diversity denstoelen en wieren, van Antarctica tot Les activités de nos scientifiques couvrent span the globe; from Antarctica to the le monde entier, des forêts tropicales du de regenwouden van Congo. Het weten- rainforests of Congo. The scientific work Congo jusqu’à l’Antarctique. Leur travail schappelijk werk spitst zich toe op een focuses on the correct and scientific iden- se concentre sur l’identification correcte correcte identificatie van plantensoorten. tification of plant species. What are the Wat zijn de kenmerken van een soort? des espèces. Quelles sont les caractéris- tiques d’une espèce ? Combien d’espèces characteristics of a species? How many Hoeveel soorten zijn er? Hoe kunnen species are there? How do we distinguish we ze van elkaar onderscheiden? Geen existe-t-il ? Comment pouvons-nous dis- one species from another? Without an- enkele economische activiteit gebaseerd tinguer l’une de l’autre ? Aucune activité swers to these questions no economic op planten of van planten afgeleide pro- économique basée sur les végétaux ou des produits dérivés des végétaux ne pourrait activity based on plants or plant derived ducten is mogelijk zonder antwoorden op avoir lieu sans répondre à ces questions. product could function. Knowing the cor- deze vragen. Kennis van de wetenschap- Attribuer un nom scientifique à une es- rect scientific name of a species is the key pelijke naam van een soort is de sleutel pèce est la clé des connaissances à son su- that unlocks all information on this spe- om alle informatie erover te ontsluiten. jet. L’identification correcte des espèces cies. Correctly identifying a species helps Een correcte identificatie helpt bijvoor- nous aide à distinguer les espèces véné- us to recognise poisonous species from beeld om giftige soorten te onderschei- neuses des espèces médicinales apparen- related medicinal ones. It helps us to es- den van aanverwante medicinale planten tées ou à identifier les espèces menacées. of om bedreigde soorten te identificeren. tablish if a plant species is threatened by extinction. Kennis over planten verspreiden Le partage des connaissances sur les plantes To teach about plant diversity Jaarlijks bezoeken meer dan 125.000 men- Le Jardin botanique reçoit chaque an- On a yearly basis approximately 125,000 sen de Plantentuin. De meeste bezoekers née environ 125 000 visiteurs. La plupart kennen vooral de plantenverzamelingen people visit the Garden. Most of our visi- 136 . connaissent surtout l’existence des col- tors come to explore the glasshouses and en de serres, maar er is natuurlijk veel lections extérieures et les serres, mais the gardens, but, of course, there is more. meer. Onze wetenschappers delen met il y a beaucoup plus à découvrir ! Nos Our scientists fully realise the importance passie en enthousiasme hun kennis met scientifiques partagent avec passion leurs het publiek. De Plantentuin ontwikkelde connaissances avec le public. Le Jardin of sharing their knowledge, passion and een hele reeks instrumenten om de ken- botanique a développé une série d’outils enthusiasm with the public. Meise Bo- nis over planten zo efficiënt mogelijk te qui permettent de diffuser la connais- tanic Garden has developed a range of verspreiden en om het publiek bewust te sance sur les plantes de façon efficace et tools to spread knowledge about plants maken van de noodzaak van plantencon- sensibilisent le public à la nécessité de la and to raise public awareness about plant servatie. Onze website www.plantentuin- conservation des plantes. Notre site web conservation. Our website www.botan- meise.be geeft een overzicht van de hui- www.jardinbotanique.be offre un aperçu icgarden.be offers an overview of current dige activiteiten van de Plantentuin. des activités en cours. activities in the Garden. Raad van bestuur Conseil d’administration Board of Directors

Mark Andries Raf Suys – Regeringscommissaris / commissaire du – Regeringscommissaris / commissaire du Gouvernement / government commissioner Gouvernement / government commissioner Steven Dessein Ann Van Dievoet – Secretaris / secrétaire / secretary – Lid / membre / member Véronique Halloin Mieke Van Gramberen – Lid / membre / member – Lid / membre / member Chantal Kaufmann Yoeri Vastersavendts – Lid / membre / member – Lid / membre / member Jan Rammeloo Mieke Verbeken – Voorzitter / président / president – Lid / membre / member Jan Schaerlaekens Renate Wesselingh – Lid / membre / member – Lid / membre / member

Wetenschappelijke raad Conseil scientifique Scientific council

Vertegenwoordigers universiteiten Internationale vertegenwoordigers Vlaamse Gemeenschap Représentants internationaux Représentants des universités International representatives de la Communauté flamande Representatives from universities Pete Lowry Flemish community – Missouri Botanical Garden, USA Michelle Price Geert Angenon – Conservatoire et Jardin botaniques de la – Vrije Universiteit Brussel Ville de Genève, Switzerland Olivier Honnay Erik Smets – KU Leuven – Naturalis, Nederland Ivan Nijs – Universiteit Antwerpen Vertegenwoordigers Mieke Verbeken (president) – Universiteit Gent Plantentuin Meise Représentants du Jardin botanique de Meise Vertegenwoordigers universiteiten Representatives Meise Botanic Garden Franse Gemeenschap Elke Bellefroid Représentants des universités Petra De Block de la Communauté française Representatives from universities Jérôme Degreef French community 137 . Régine Fabri Frédérik De Laender – Université de Namur Pierre Meerts Secretaris – Université libre de Bruxelles Secrétaire Claire Périlleux Secretary – Université de Liège Steven Dessein Renate Wesselingh – Université catholique de Louvain Onze waarden Nos valeurs Our values

Eén team, één missie Respect voor diversiteit Correcte dienstverlening Als medewerkers van de Plantentuin We hebben aandacht en respect voor Bij het uitvoeren van onze taken en het zijn we teamspelers die onze talenten alle mensen waarmee we in contact ko- ontwikkelen van nieuwe ideeën hebben samenbrengen om onze missie te verwe- men. We waarderen hun eigenheid en we steeds de noden en verwachtingen van zenlijken. We bepalen in overleg de doel- diversiteit. Onze collega’s zijn profes- onze klant, intern of extern, voor ogen. stellingen en we zijn samen verantwoor- sionele partners waarmee we respectvol delijk om ze te realiseren. omgaan. Un service ciblé Dans l’accomplissement de nos tâches Une équipe, une mission Le respect de la diversité et le développement de nouvelles idées, En tant que collaborateurs du Jardin Nous avons de la considération et nous avons à l’esprit les besoins et les at- botanique, nous mettons ensemble nos du respect pour toutes les personnes tentes de nos collaborateurs et de nos talents pour réaliser notre mission. Nous que nous côtoyons. Nous valori- clients. déterminons de concert les objectifs et sons leur individualité et leur diversi- nous sommes conjointement respon- té. Nos collègues sont des partenaires Delivering a professional service sables de leur réalisation. professionnels avec qui nous inter- In performing our tasks and developing agissons avec respect. new ideas we always have the needs and One team, one mission expectations of our internal and external The staff of the Botanic Garden are team Respect for diversity customers in mind. players. We combine our talents to realise We should be respectful and consider- our goals; through a process of consulta- ate to everyone with whom we come into tion we are all responsible for its success. contact. We appreciate their individuality and diversity. Our colleagues deserve respectful cooperation and professionalism.

138 . Oog voor duurzaamheid Open communicatie Streven naar uitmuntendheid Als professionelen in het vak dragen we Zowel in ons dagelijks werk als bij het We realiseren onze doelstellingen op allemaal een verantwoordelijkheid voor nemen van beslissingen communiceren een efficiënte, integere en kwaliteitsvolle een gezond leefmilieu voor mensen en we open en oprecht. De informatie waar- manier. We evalueren daartoe kritisch planten. We oefenen een voorbeeldfunc- over we beschikken is een gemeenschap- ons functioneren en durven bijsturen tie uit en zijn een referentie binnen en bui- pelijk goed dat we delen met wie er nuttig waar nodig. We staan open voor opbou- ten onze sector. gebruik van kan maken. We bespreken wende kritiek, zowel van binnenuit als onze problemen en zoeken samen naar van buitenaf. Un engagement pour oplossingen; we zijn discreet waar nodig. l’environnement Viser l’excellence En tant que professionnels dans le do- Une communication ouverte Nous atteignons nos objectifs de ma- maine nous portons tous une responsa- Tant dans notre travail quotidien que nière efficiente, intègre et avec profes- bilité pour garantir un environnement dans la prise de décisions, nous commu- sionnalisme. À cette fin, nous évaluons sain aux personnes et aux plantes. Nous niquons ouvertement et honnêtement. notre fonctionnement de manière cri- sommes un exemple et une référence à L’information dont nous disposons est un tique et osons faire des ajustements si l’intérieur et à l’extérieur de notre insti- bien commun que nous partageons avec nécessaire. Nous sommes ouverts aux tution. toute personne à qui elle peut être utile. remarques constructives émanant tant de Nous discutons des problèmes que nous l’intérieur que de l’extérieur. An eye for sustainability rencontrons et cherchons, ensemble, des As professionals in environmental sci- solutions. Nous sommes discrets lorsque Strive for excellence ences, we have a responsibility for being c’est nécessaire. Our objectives are achieved to a high role models in creating a healthy environ- standard in an efficient and honest man- ment for people and plants. Open communication ner. We are always open to constructive We should communicate openly and criticism and we should critically evaluate honestly in our daily work and deci- our work and dare to make adjustments sion making. Sharing useful informa- where necessary. tion serves the common good. Problems should be shared and solutions sought together with discretion where necessary. 139 .

Plantentuin Meise Jardin botanique de Meise Meise Botanic Garden

Erica Bower Manuscript editor Éditeur de manuscrit Manuscript editor

De Plantentuin werkt met de steun van de Vlaamse Gemeenschap en de Franse Gemeenschap Le Jardin botanique accomplit ses missions avec le soutien de la Communauté flamande et de la Communauté française The Botanic Garden is supported by the Flemish Community and French Com- munity

Gedrukt op gerecycleerd FSC gelabeld papier met inkten op vegetale basis, zonder IP alcohol en solventen. Imprimé sur papier recyclé certifié FSC avec des encres à base végétale, sans alcool IP ni solvant. Printed on recycled FSC labeled paper with plant-based inks, without ip alcohol or solvents.

Dit verslag kan worden gedownload van onze website www.plantentuinmeise.be Ce rapport peut être téléchargé à partir de notre site web www.jardinbotanique.be This report can be downloaded from our website www.botanicgarden.be

Dertig medewerkers gefinancierd door de Franse Gemeenschap dragen actief bij aan de diverse doelstellingen van Plantentuin Meise, in het bijzonder aan het wetenschappelijk onderzoek.

Trente collaborateurs rémunérés par la Communauté française contribuent activement aux objectifs du Jardin botanique de Meise, en particulier à la recherche scientifique.

Thirty collaborators financed by the French Community actively contribute to the objectives of the Meise Botanic Garden, particularly to the research programs. Plantentuin Meise Nieuwelaan 38, 1860 Meise www.plantentuinmeise.be