STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE WOKÓŁ ZAGADNIEŃ TEORETYCZNYCH Pod Redakcją Katarzyny Kąckiej Recenzent Prof
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE WOKÓŁ ZAGADNIEŃ TEORETYCZNYCH pod redakcją Katarzyny Kąckiej Recenzent prof. dr hab. Ryszard Michalski Opracowanie redakcyjne Danuta Murawska Projekt okładki Krzysztof Skrzypczyk Skład Jan Ciesielski Za kształt edytorski i merytoryczny publikacji odpowiada zespół autorów: Andrzej Dybczyński, Łukasz Fijałkowski, Katarzyna Kącka, Stanisław Konopacki, Robert Łoś, Katarzyna Marzęda-Młynarska, Marek Pietraś, Andrzej Polus, Andrzej Sepkowski, Janusz Simonides, Agnieszka Szpak, Rafał Willa, Renata Włoch, Radosław Zenderowski Publikacja jest wydawana na zasadach licencji niewyłącznej Creative Commons Wersja papierowa jest dostępna w druku na żądanie na stronie internetowej Wydawnictwa www.wydawnictwoumk.pl Printed in Poland Toruń 2014 ISBN 978-83-231-3314-8 UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA ul. Gagarina 11, 87-100 Toruń, Polska Druk: Drukarnia Wydawnictwa Naukowego UMK Spis treści Wstęp ........................................................................................................5 I. Teoretyczne ujęcia stosunków międzynarodowych Marek Pietraś Teoria i praktyka reżimów międzynarodowych ................................. 13 Andrzej Dybczyński Teoria sojuszy międzynarodowych ...................................................... 69 Andrzej Polus Postkolonialna teoria stosunków międzynarodowych ..................... 113 II. Stosunki międzynarodowe i ich (nie)oczywiste związki Radosław Zenderowski Religia i stosunki międzynarodowe.................................................... 131 Renata Włoch (Nie)bezpieczne związki socjologii i nauki o stosunkach międzynarodowych ............................................................................. 167 Agnieszka Szpak Stosunki międzynarodowe a prawo międzynarodowe ..................... 207 III. Wokół zagadnienia soft power w stosunkach międzynarodowych Robert Łoś Soft power we współczesnych stosunkach międzynarodowych....... 235 Łukasz Fijałkowski, Andrzej Polus Krytyczne spojrzenie na pojęcie soft power Josepha S. Nye’a w stosunkach międzynarodowych...................................................... 255 Spis treści 4 IV. Unia Europejska i jej miejsce we współczesnych stosunkach międzynarodowych Rafał Willa Unia Europejska jako podmiot współczesnych stosunków międzynarodowych ............................................................................. 277 Stanisław Konopacki Przydatność teorii integracji politycznej do analizy współczesnej Unii Europejskiej ........................................................... 301 V. Wybrane zagadnienia stosunków międzynarodowych Andrzej Sepkowski Zbawienie dla wszystkich – globalizacja ........................................... 343 Janusz Symonides Zmieniająca się rola i miejsce państwa w stosunkach międzynarodowych ............................................................................. 369 Katarzyna Marzęda-Młynarska Zarządzanie w teorii i praktyce stosunków międzynarodowych .... 399 Wstęp tosunki międzynarodowe mogą być interpretowane w co najmniej S trzech wymiarach. Pierwszy wytyczają relacje między uczestnikami życia międzynarodowego (pojęcie to w zależności od reprezentowanego stanowiska teoretycznego może jednak oznaczać coś innego). Drugi two- rzy dziedzina wiedzy na temat tych relacji (nazwa przedmiotu badania jest taka sama jak nazwa nauki – sytuacja rzadko spotykana). Trzeci stanowi kierunek studiów, cieszący się, niezależnie od szerokości geografi cznej, niesłabnącą popularnością wśród młodzieży. Przeplatanie się tych trzech aspektów świadczy, że rzeczywistość, która nas otacza – także w wymiarze międzynarodowym – wciąż budzi zainteresowanie i zmusza do refl eksji. W rezultacie powstają liczne koncepcje teoretyczne, które bądź na trwałe wpisują się do nauki o stosunkach międzynarodowych, stanowiąc inspira- cję dla pokoleń badaczy, bądź znikają tak szybko, jak się pojawiły, dema- skując swoje słabości. Szybki rozwój świata stawia przedstawicieli internacjologii przed trud- nym wyzwaniem ciągłej właściwie redefi nicji obowiązujących pojęć oraz proponowania terminów wyjaśniających nowe zjawiska. Konieczność na- dążania za zmianami bywa często powodem frustracji wynikającej ze świa- domości, że dotrzymanie im kroku na gruncie naukowym jest praktycznie niemożliwe, a jednocześnie wzbudza twórczy niepokój, który przynosi dys- cyplinie pozytywne skutki w postaci ożywionego dyskursu. Niniejsza publikacja jest próbą włączenia się do dyskusji na temat sto- sunków międzynarodowych w ich odsłonie teoretycznej. Prezentuje pro- blematykę znaną i często w internacjologii podejmowaną, „odświeżając” ją nieco przez dodanie nowych wątków i analizę współczesnej literatury. Omawia także zagadnienia, które nie mają wielu opracowań w języku pol- Wstęp 6 skim – choćby teorię postkolonialną – i może ich przybliżenie zainspiruje szerszą debatę. Artykuły mają dwojaki charakter. Jedne rozważają zagad- nienia szczegółowe, by przez ich pryzmat lepiej ukazać międzynarodowe zjawiska i prawidłowości. Inne w syntetycznym wywodzie ujmują proble- my w znacznie szerszej perspektywie. Łącznie prezentowane – choć mogą być czytane osobno – stanowią interesujący fragment wiedzy na temat współczesnych stosunków międzynarodowych. Tom podzielono na pięć bloków tematycznych. Pierwszy, zatytuło- wany Teoretyczne ujęcia stosunków międzynarodowych, składa się z trzech studiów. Marek Pietraś prezentuje jedno z kluczowych zagadnień w inter- nacjologii – międzynarodowe reżimy w ujęciu zarówno praktycznym, jak i teoretycznym. Te swoiste instytucje, zobowiązujące uczestników stosun- ków międzynarodowych (zwłaszcza państwa) do konkretnych, wynegocjo- wanych sposobów postępowania, są obecne wszędzie tam, gdzie pojawia się potrzeba zbiorowych i harmonijnych zachowań, m.in. w wojskowości, gospodarce, a także ekologii. Przybliżając genezę, podstawy teoretyczne oraz istotę międzynarodowych reżimów, autor zastanawia się nad mecha- nizmami ich powstawania, funkcjonowania oraz skuteczności. Andrzej Dybczyński zajmuje się międzynarodowymi sojuszami: omawia skompli- kowane procesy ich tworzenia, a także kresu, podkreślając, że jako jeden z „najstarszych fenomenów” są od dawna obiektem pogłębionych badań internacjologów. Autor podjął się naukowego wyzwania i zaproponował teorię międzynarodowych sojuszy opartą na własnych badaniach. Nie po- mijając innych koncepcji teoretycznych, przedstawia ją głównie z perspek- tywy realizmu, gdyż ten paradygmat uważa za najbardziej efektywny, impli- kujący najbardziej istotne obserwacje teoretyczne. W opinii autora – mimo współcześnie słabnącej popularności realizmu – konstruowanie teorii so- juszy jest równocześnie tworzeniem jej realistycznej wersji. Ostatni w tej części tekst Andrzeja Polusa jest poświęcony postkolonialnej teorii stosun- ków międzynarodowych, dziś uznawanej za jedną z najprężniej rozwija- jących się teoretycznych koncepcji dotyczących tożsamości i społecznych relacji. Z perspektywy tej teorii w ramach nauki o stosunkach międzyna- rodowych są omawiane zagadnienia dominacji, imperializmu, samostano- wienia narodów, powstawania nowych społeczeństw jako efektu rozpadu kolonialnych potęg. Autor po zreferowaniu podstawowych założeń teorii postkolonialnej – wciąż mało znanej w środowisku polskich internacjolo- Wstęp 7 gów – przystępuje do obrony poglądu, że postkolonializm jest raczej swo- istą wersją społecznego konstruktywizmu i nie może być traktowany jako ogólna teoria stosunków międzynarodowych, na koniec zaś kontestuje opi- nie głoszące, że państwa Europy Środkowo-Wschodniej można postrzegać jako postkolonialne. W drugiej części tomu, pod tytułem Stosunki międzynarodowe i ich (nie)oczywiste związki, troje autorów skupia się na ukazaniu wzajemnych wpływów oraz korzyści i strat wynikających z relacji internacjologii z re- ligią, socjologią oraz prawem międzynarodowym. Radosław Zenderowski w artykule na temat miejsca religii we współczesnej internacjologii docho- dzi do wniosku, że jest ona właściwie całkowicie pomijana jako czynnik wpływający na zachowania uczestników życia międzynarodowego, choć w rzeczywistości ma zasadnicze znaczenie. Zwraca ponadto uwagę, przy- wołując Kena R. Darka, że teoria stosunków międzynarodowych konse- kwentnie omija także zjawisko ateizmu, choć było stałym elementem ofi cjalnej polityki np. ZSRR i Chin w XX wieku. Odpowiedzialni są za to – w opinii autora – przedstawiciele dyscypliny, którzy bądź wykazywali się ignorancją, bądź ulegali wpływom teorii głęboko zideologizowanych; obie przyczyny w istocie wykluczają prowadzenie badań naukowych. Autor for- mułuje w swoim studium odpowiedzi na trzy główne pytania: Dlaczego pomijano religię jako czynnik wpływu w stosunkach międzynarodowych? W jaki sposób religia oddziałuje na relacje między uczestnikami stosun- ków międzynarodowych i czy może sama zasłużyła już na takie miano? W jaki sposób podchodzili do zagadnienia religii przedstawiciele najważ- niejszych paradygmatów w stosunkach międzynarodowych? W kolejnym artykule Renata Włoch analizuje związki między socjologią a internacjo- logią. Odsłaniając wielowymiarowe i nie zawsze oczywiste więzi łączące te dziedziny wiedzy, w interesujący sposób pokazuje, jak twórczo i można rzec: naturalnie nauka o stosunkach międzynarodowych przyswoiła sobie podstawy teoretyczne, metodologiczne oraz empiryczne socjologii. Dziś właściwie trudno przecenić wkład socjologów w rozwój analizy między- narodowych interakcji. Podejmowano nawet próby stworzenia socjologii stosunków międzynarodowych, która miała ukazać nowe sposoby bada- nia zjawisk międzynarodowych. Autorka zwróciła także uwagę na brak sy-