NZH T. 3.Pdf (2.294MB)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
NOWOŻYTNICZE ZESZYTY HISTORYCZNE Z. 3 O KSZTAŁT EUROPY ŚRODKOWO – WSCHODNIEJ NOWOŻYTNICZE ZESZYTY HISTORYCZNE Z. 3 O KSZTAŁT EUROPY ŚRODKOWO – WSCHODNIEJ MATERIAŁY Z III OGÓLNOPOLSKIEJ STUDENCKIEJ KONFERENCJI NAUKOWEJ HISTORYKÓW NOWOŻYTNIKÓW KRAKÓW, 25 – 28 MAJA 2010 R. KRAKÓW 2011 Nowożytnicze Zeszyty Historyczne z. 3 „O kształt Europy Środkowo-Wschodniej” Materiały z III Ogólnopolskiej Studenckiej Konferencji Naukowej Historyków Nowożytników Kraków 25-28 V 2010 Redaktor naczelny: Stanisław Witecki Komitet redakcyjny: Katarzyna Kowalska, Dominik Kadzik, Dominika Jasiak, Bartosz Szczepanek, Magdalena Knapik Korekta: Maria Petrović Okładka: Anna Pokrzyk Na okładce: fragmenty obrazu Jana Matejki, pt. Unia Lubelska Wydawca: Koło Naukowe Historyków Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego Współwydawca/druk: AT Group sp. z o. o. www.atgroup.pl Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa - na tych samych warunkach 3.0 Unported (CC BY-SA 3.0). Licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sam licencja. Treść licencji jest dostępna na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl Nakład: 60 egzemplarzy Kraków 2011 ISSN: 2080-0274 5 Spis treści Słowo wstępne ................................................................................................ 7 Dyskusja na temat ugody perejasławskiej ........................................................ 9 VITALIY KHOMENKO, Chanat Krymski w relacjach polsko-moskiewskich w trakcie wojny moskiewsko-kozackiej z lat 1658-1659 .................................. 15 OLGA GORBATIUK, Ugoda zborowska jako "dyplomatyczny" krok Bohdana Chmielnickiego 7-8 (17-18) sierpnia 1649 r. w ujęciu ukraińskiej historiografii ..................................................... 25 DOMINIKA JASIAK, „Obojętność” jako dominująca postawa polskiego społeczeństwa wobec interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji? ............. 33 ANNA KRYSZAK, Rola Pawła Tetery w zawarciu ugody perejasławskiej w roku 1654 ................ 39 IZABELA MRZYGŁÓD, „Zwycięzcy” i przegrani. Społeczeństwo Warszawy doby hiperinflacji 1923 roku w świetle prasy codziennej ............................................................ 47 MICHAŁ PRZEPERSKI, Społeczeństwa czasu kryzysu. Polacy, Czesi i Słowacy w sondażach opinii publicznej RWE w latach 1967-1968 ............................... 57 KAMIL RUSZAŁA, Udział profesorów i uczniów gimnazjum w Jaśle w bitwie pod Firlejówką (6 września 1920 r.). Pamięć środowiska lokalnego o uczestnikach walk w okresie międzywojennym ............................................ 67 MIŁOSZ SKRODZKI, Andrzej Maksymilian Fredro – polski Machiavelli? ....................................... 77 KAROLINA SOŁTYS, Michał Homolicki jako badacz dziejów Wilna ................................................ 93 MARCIN SROKA, Europa Środkowa w życiu i twórczości Fryderyka Chopina.......................... 103 DARIUSZ STOLICKI, Stany Zjednoczone wobec stosunków polsko-sowieckich 1980-1982 ............. 113 6 ADAM ŚWIĄTEK, Ruś i Rusini w pismach społeczno-politycznych Teofila Merunowicza ...........131 MICHAŁ WASIUCIONEK, Model ustrojowy Rzeczypospolitej jako źródło inspiracji dla mołdawskich koncepcji politycznych w XVII wieku – zarys problematyki .......143 MAREK WOJNAR, Legenda modernizatora i prawdziwa zmiana – dzieje Rosji przełomu XVII/XVIII w. w ujęciu Feliksa Konecznego...................................151 7 Słowo wstępne Szanowni czytelnicy! Mam przyjemność oddać w Wasze ręce trzeci tom Nowożytniczych Zeszytów Historycznych, zawierający materiały z III Ogólnopolskiej Studenckiej Konferencji Naukowej Historyków Nowożytników, która odbyła się w dniach 25-28 V 2010 w Krakowie. Zorganizowane przez Sekcję Historii Nowożytnej KNHS UJ spotkanie naukowe zgromadziło tym razem nie tylko miłośników czasów preindustrialnych, ale również badaczy dziejów XIX i XX wieku. Ich obecność zawdzięczaliśmy odwołaniu się w temacie spotkania do zbiegu jubileuszy istotnych wydarzeń historycznych. W roku 2010 obchodzono rocznice bitwy pod Kłuszynem, powstania listopadowego i bitwy warszawskiej – zmagań wojennych, których rezultaty wpływały na kształt nie tylko polskiej i rosyjskiej strony sporu, ale całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Zbieżność tych trzech dat zaowocowała rozszerzeniem tematu konferencji, w wyniku czego większa część prezentowanych w tym tomie artykułów dotyczy ostatnich dwóch wieków. Militarny charakter obchodzonych rocznic nie zdeterminował podejmowanych przez referentów problemów badawczych, w związku z czym w publikacji znajdziecie Państwo teksty dotyczące między innymi historii społecznej, kulturowej, regionalnej, dyplomacji oraz idei. W niniejszym tomie oprócz artykułów opartych na wybranych referatach został umieszczony zapis debaty dotyczącej ugody perejasławskiej, w której wzięli udział: Agnieszka Biedrzycka, Witalij Michałowski, Mirosław Nagielski, Oleksij Sokyrko i Jarosław Stolicki. Bardzo zależało nam na jak największej dostępności publikowanych materiałów. Do wszystkich tekstów zostały dołączone streszczenia oraz słowa kluczowe w języku angielskim. Publikacja została dostosowana do wymogów wyszukiwarek treści naukowych i opublikowana w cyfrowych repozytoriach. Ponadto wszystkie materiały zostały udostępnione na licencji CC BY-SA 3.0, w związku z czym zachęcamy czytelników do swobodnego ich rozpowszechniania. Publikowane w niniejszym tomie artykuły, zostały rekomendowane do druku przez pracowników naukowych. W imieniu zespołu redakcyjnego pragnę podziękować za poświęcony czas i wzięcie odpowiedzialności za jakość merytoryczną tekstów: dr hab. Michałowi Baczkowskiemu, prof. dr hab. Antoniemu Dudkowi, dr hab. Maciejowi Franzowi prof. UAM, Agnieszce Hasce, dr. Igorowi Kraszewskiemu, dr hab. Annie Grześkowiak-Krawicz prof. UW, prof. dr hab. Marcinowi Kuli, dr Antoniemu Maziarzowi, dr. Witalijemu Michałowskiemu, dr. Januszowi Mierzwie, dr hab. Andrzejowi Nowakowi prof. UJ, prof. dr hab. Zbysławowi Wojtkowiakowi i dr hab. Zdzisławowi Zblewskiemu. Ponadto chciałem podziękować wszystkim tym, bez których wydanie tej publikacji nie byłoby możliwe. W pierwszej kolejności pragnę wyrazić wdzięczność dr hab. Jarosławowi Stolickiemu, który od samego początku aktywnie wspierał projekt wydawniczy i poświęcał swój czas gdy tylko było to potrzebne. Ponadto chciałbym podziękować wszystkim członkom zespołu redakcyjnego: Marii Petrović, Magdalenie Knapik, Dominice Jasiak, Dominikowi Kadzikowi, Katarzynie Kowalskiej, Bartoszowi Szczepankowi oraz autorce okładki Annie Pokrzyk. Wreszcie, chciałbym wyrazić wdzięczność wszystkim tym, którzy przyczynili się do powstania tej publikacji, a których nazwisk nie wymieniłem. 8 Korzystając z okazji, chciałbym zachęcić do śledzenia strony http://knhs.hist.uj.edu.pl/, na której pojawią się informację, o już przygotowywanym czwartym numerze NZH oraz organizowanych przez KNHS UJ wydarzeniach naukowych. W imieniu organizatorów III OSKNHN Stanisław Witecki 9 Dyskusja na temat ugody perejasławskiej AGNIESZKA BIEDRZYCKA Zwycięska kampania Bohdana Chmielnickiego wiosną 1652 r. wydaje się być jednym z punktów zwrotnych jego polityki zagranicznej. Bezwzględne wykorzystanie sukcesu batoskiego – wymordowanie kilku tysięcy jeńców polskich, najlepszych kadr armii koronnej – nie było jedynie emocjonalną „zemstą za Beresteczko”, ale przede wszystkim celowym i ostatecznym zerwaniem z koncepcją tworzenia autonomicznego państwa kozackiego w ramach Rzeczypospolitej; późniejsze poselstwa, wysyłane przez hetmana na dwór Jana Kazimierza miały na celu nie tyle zawarcie kolejnego układu, co zyskanie na czasie, umożliwiające lepsze przygotowanie własnych sił do nieodwracalnego starcia. Zwycięstwo to skłoniło natomiast hetmana do próby realizacji drugiej z możliwych koncepcji – związania państwa kozackiego z Portą Ottomańską. Pierwszym krokiem, odwołującym się zresztą do wcześniejszych działań dyplomatyczno-militarnych, a zwłaszcza wspólnej z Tatarami wyprawy mołdawskiej z 1650 r., miało być rozciągnięcie wpływów kozackich na Hospodarstwo Mołdawskie poprzez małżeństwo syna hetmana z córką hospodara Bazylego Lupu; ślub Tymofieja z Rozandą 8 IX 1652 r. zdawał się zapowiadać realizację tych planów. Jednocześnie Chmielnicki nie zaniedbywał kontaktów z sułtanem, uzyskując obietnicę przekazania mu obu hospodarstw i dalszej pomocy ze strony chana Islam Gereja. Wynikający ze związków z Chmielnickim wzrost znaczenia Lupula, a zwłaszcza jego plany rozciągnięcia wpływów na Wołoszczyznę i Siedmiogród, doprowadziły jednak do zawiązania antymołdawskiej koalicji Matfieja Basaraba i Jerzego II Rakoczego; ich błyskawiczna akcja na początku 1653 r. doprowadziła do usunięcia Lupula. Mimo pomocy ze strony hetmana, odsiecz Tymofieja na rzecz teścia zakończyła się fiaskiem i ostateczną utratą tronu. Śmierć młodszego Chmielnickiego pod oblężoną przez koalicjantów Suczawą i klęska koncepcji mołdawskiej (sułtan uznał zwycięskiego hospodara Jerzego Stefana i zakazał chanowi dalszego popierania jego wrogów) okazała się wstępem do dalszych niepowodzeń hetmana, w tym do kolejnej „zdrady” ze strony sojusznika tatarskiego – podpisanej w grudniu 1653 r. bez udziału Kozaków ugody żwanieckiej. Przywracała ona wprawdzie warunki najbardziej korzystnej dla nich ugody zborowskiej, ale jednocześnie oznaczała przedmiotowe traktowanie, a przede wszystkim powrót na Ukrainę znienawidzonej szlachty polskiej, co groziło buntami czerni na wzór wydarzeń z okresu po ugodzie białocerkiewskiej.