Twee Verhalen Over Een Verdeelde Wereld. De Beeldvorming Van De Koude Oorlog in De Bladen Vooruit En De Rode Vaan 1945-1962
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE DEPARTEMENT GESCHIEDENIS Twee verhalen over een verdeelde wereld. De beeldvorming van de Koude Oorlog in de bladen Vooruit en De Rode Vaan 1945-1962 Verhandeling aangeboden tot het verkrijgen van de graad van master/licentiaat in de geschiedenis door Karel Verplaetse Academiejaar 2007-2008 Promotor: Prof. Dr. G. Deneckere 1 Dankwoord Mijn dank gaat uit naar al diegenen die mij de voorbije twee lange en uitputtende jaren hebben bijgestaan met hun broodnodige raad en welgekomen steun. Vooreerst dank ik mijn promotor, professor dr. Gita Deneckere, voor het juiste advies op het juiste moment. Mijn erkentelijkheid geldt ook het personeel van de archiefinstellingen, met een speciale vermelding voor Alain Meynen van het DACOB, Luc Lievyns en Piet Crêve van het Amsab, en de medewerkers van de kranten- en tijdschriftenleeszaal in de Koninklijke Bibliotheek. Zonder hun openheid en bereidwilligheid had ik ongetwijfeld nergens gestaan. Ik bedank ook al mijn vrienden die me niet alleen deugddoende schouderklopjes bezorgden, maar ook de nodige afleiding. En ten slotte wil ik mij ook richten tot mijn ouders. Ik waardeer ten volle hun eindeloze geduld, maar ook dat ze me de kans gaven om te studeren. 2 Inhoudstafel Inleiding……………………………………………………………....6 1. Motivatie………………………………………………………………………………….……….6 2. Probleemstelling………………………………………………………………………….……….8 2.1. Afbakening…………………………………………………………………………….……...8 2.2. Periodisering…………………………………………………………………………….……11 2.3. Ankerpunten………………………………………………………………………………….13 2.4. De geselecteerde artikels……………………………………………………………………..14 2.5. De scriptie-indeling…………………………………………………………………………..15 3. Methodologie……………………………………………………………………………………...16 3.1. Het begrip beeldvorming……………………………………………………………………..17 3.2. De inhoudsanalyse……………………………………………………………………………17 3.3. De discoursanalyse…………………………………………………………………………...19 Deel 1: Het theoretische luik 1. Een inleiding over de media……………………………………………………………………..26 1.1. Algemene beschouwingen over het ontstaan en de impact van de massamedia……………..26 1.2. De wereldnieuwsagentschappen: etnocentrische nieuwsverzamelaars………………………29 1.3. Het traject van het nieuws: selectie, stap voor stap…………………………………………..31 1.4. De massamedia in de Koude Oorlog: een ideologische scherprechter……………………….32 1.5. De Belgische partij- en opiniepers in de Koude Oorlog: een duidelijke ideologische beleidslijn…………………………………………………………………………………….34 2. Een overzicht van de onderzochte kranten……………………………………………………..37 2.1. Vooruit: ontstaan en werking van een socialistisch dagblad…………………………………37 2.1.1. De vooroorlogse geschiedenis van Vooruit…………………………………………..37 2.1.2. Vooruit tijdens de Koude Oorlog (tot 1962)…………………………………………40 2.1.2.1. Algemeen overzicht……………………………………………………………...40 2.1.2.2. De redactie……………………………………………………………………….42 2.2. De Rode Vaan: ontstaan en werking van een communistisch dagblad………………………45 2.2.1. De vooroorlogse geschiedenis van De Rode Vaan…………………………………...45 2.2.2. De Rode Vaan tijdens de Koude Oorlog (tot 1962)………………………………….47 3 2.2.2.1. Algemeen overzicht……………………………………………………………...47 2.2.2.2. De redactie……………………………………………………………………….49 3. Belgisch links en de Koude Oorlog……………………………………………………………...53 3.1. België en zijn band met de Koude Oorlog: een historische context…………………………53 3.2. Het Belgisch socialisme in de Koude Oorlog………………………………………………..57 3.3. Het Belgisch communisme in de Koude Oorlog……………………………………………..59 Deel 2: Het onderzoek 1. De conferenties van Jalta en Potsdam (1945)…………………………………………………..65 1.1. Een historische inleiding……………………………………………………………………..65 1.2. Analyse van Vooruit………………………………………………………………………….69 1.3. Analyse van De Rode Vaan…………………………………………………………………..73 1.4. Besluit………………………………………………………………………………………...76 2. De Trumandoctrine en het Marshallplan (1947)……………………………………………….80 2.1. Een historische inleiding……………………………………………………………………..80 2.2. Analyse van Vooruit………………………………………………………………………….83 2.3. Analyse van De Rode Vaan…………………………………………………………………..88 2.4. Besluit………………………………………………………………………………………...92 3. De Koreaanse Oorlog (1950-1954)……………………………………………………...……….95 3.1. Een historische inleiding……………………………………………………………………..95 3.2. Analyse van Vooruit………………………………………………………………………...100 3.3. Analyse van De Rode Vaan……………………………………………………………...….107 3.4. Besluit……………………………………………………………………………………….115 4. De Hongaarse Opstand (1956)………………………………………..………………………..118 4.1. Een historische inleiding…………………………………………………………………....118 4.2. Analyse van Vooruit………………………………………………………………………...123 4.3. Analyse van De Rode Vaan…………………………………………………………………130 4.4. Besluit……………………………………………………………………………………….136 5. De Cubacrisis (1962)………………………………………………………….………………...139 5.1. Een historische inleiding……………………………………………………………………139 5.2. Analyse van Vooruit………………………………………………………………………...143 5.3. Analyse van De Rode Vaan…………………………………………………………………149 5.4. Besluit……………………………………………………………………………………….153 Algemeen besluit…………………………………………………...156 4 Bronnen…………………………...………………………………..159 Bijlagen…………………………………………………………….160 5 Inleiding 1. Motivatie Op het uiterlijk van de hedendaagse wereld staat een stempel met de naam ‘Koude Oorlog’. Het is nog steeds heel goed zichtbaar. De bedoelde periode is immers bepalend geweest voor de ontwikkelingen en veranderingen waar de wereld aan het begin van het nieuwe millennium mee geconfronteerd wordt. De vijfenveertig jaar na het laatste openlijke wereldconflict, die bekendstaan als de Koude Oorlog, hebben in verschillende opzichten een boeiend en tegelijk merkwaardig schouwspel geboden. De term ‘Koude Oorlog’ zelf valt al op: hij bestaat immers uit twee tegenstrijdige componenten, beide verwijzend naar de aard van het conflict. Het was een conflict op diepvriestemperatuur, een schaakspel in patstelling, grondig berekend, een glasheldere oorlog die er eigenlijk geen was, maar er bij de minste verkeerde beweging wel een kon worden. Sommigen spreken dan ook eerder van een ‘warme vrede’ dan van een ‘koude oorlog’. In ieder geval kan deze periode beschouwd worden als een essentieel tijdperk, beïnvloed door twee grote mogendheden die de wereld meedogenloos verdeelden en hem vijfenveertig jaar lang domineerden. Al jarenlang word ik geconfronteerd met een grenzeloze fascinatie voor dit deel van onze hedendaagse geschiedenis. Als vierjarige heb ik vrij onbewust, met een driewieler in de hand, de val van de Berlijnse muur meegemaakt. Op zich ben ik dus ook een kind van de Koude Oorlog, opgegroeid tijdens de laatste bipolaire stuiptrekkingen, en een afstammeling van de laatste generatie die grootgebracht is in de schaduw van een nucleaire dreiging. Een echt besef en bijkomende interesse zijn er voor mij niettemin pas gekomen, toen deze periode reeds opgetekend was in de annalen van de geschiedenis. Nu dit tijdperk ongeveer vijftien jaar geleden afgesloten is, kunnen we het al behoorlijk goed interpreteren. Ik wil daar graag toe bijdragen. De herinneringen zijn nog levendig, de gevolgen nog goed zichtbaar. Onlangs heeft een reis naar de Oost-Duitse stad Leipzig mij in deze opvatting stellig bevestigd. Het centrum van deze rijke universiteitsstad is momenteel één grote bouwwerf. Oude communistische woonblokken en universiteitsgebouwen worden met de grond gelijkgemaakt; imposante gebouwen en verrijzen vervolgens met Europees geld als paddestoelen uit de grond. Al achttien jaar zijn de communisten er verdwenen. Dat geldt dus niet voor hun stenen souvenirs. Zij houden de herinnering aan het communistische verleden sterk en dit zal ongetwijfeld nog een tijd zo blijven. 6 Gebouwen zijn echter slechts een ondergeschikt deel van die blijvende herinnering. Erger zijn de politieke, economische en sociale aardverschuivingen. Nog nooit zijn er zoveel militaire acties geweest in zoveel delen van de wereld als sinds 1989. En alle ontstonden ze uit de wereldwijde wanorde die volgde op het einde van die jarenlange bipolariteit. Hedendaagse littekens die ons herinneren aan het conflict, zijn vandaag nog steeds zichtbaar. Zo is er de blijvende spanning tussen Noord- en Zuid-Korea, zo blijven Tsjetsjeense vrijheidsstrijders ijveren voor een onafhankelijk bestaan. De Koude Oorlog heeft in veel delen van de wereld een permanente herinnering aan vernieling opgeleverd en dit valt niet zomaar op te lossen door eenvoudigweg afbreken en herbouwen. Hiertoe is meer nodig. Historici kunnen een meer dan nuttige rol spelen. De schreeuw om herinnering is groot, het verlangen naar waarheid nog groter. Meer en meer wordt daarom een beroep gedaan op de geschiedeniswetenschap opdat die klaarheid schept in ons vertroebelde verleden. Historici kunnen zo optreden als bevoorrechte getuigen. Mits ze hun wetenschap historisch-kritisch en correct bedrijven en rekening houden met de postmodernistische kritiek, zijn zij een hulpmiddel bij het zoeken naar mogelijke oplossingen, kunnen zij een brug slaan tussen geschiedenis en collectief geheugen. Het is van fundamenteel belang dat de historici de maatschappelijke interpretatie van het verleden grondig bijstellen. Daardoor voel ik me ten zeerste gemotiveerd om vanuit mijn belangstelling en opleiding aan dit onderzoek mee te werken. 7 2. Probleemstelling 2.1 Afbakening Om de impact van de Koude Oorlog op de hedendaagse geschiedenis te kunnen belichten, heb ik ervoor gekozen om een welbepaald invloedrijk aspect ervan te onderzoeken. Het omvangrijke conflict manifesteerde zich op verschillende terreinen en kan op velerlei manieren benaderd worden, zowel politiek, economisch als technologisch. Zo zijn er de verhalen van de veiligheidsdiensten, van de nucleaire