UCHWAŁA NR XXXVIII/292/2018 RADY GMINY ZŁOTNIKI KUJAWSKIE

z dnia 23 stycznia 2018 r.

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Złotniki Kujawskie na lata 2018 - 2021

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1875, poz.2232) oraz art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i o opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. 2017 poz. 2187 z 2018 r. poz.10) po uzyskaniu pozytywnej opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Rada Gminy w Złotnikach Kujawskich uchwala, co następuje: § 1. Uchwala się Gminny program opieki nad zabytkami Gminy Złotniki Kujawskie na lata 2018 - 2021 (GPOnZ) w brzmieniu załącznika do niniejszej uchwały. § 2. Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Kujawsko - Pomorskiego i na stronie internetowej Urzędu Gminy Złotniki Kujawskie. § 3. Wykonanie Uchwały powierza się Wójtowi Gminy Złotniki Kujawskie. § 4. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Kujawsko - Pomorskiego.

Przewodniczący Rady Gminy

Piotr Woźniak

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 1 Załącznik do Uchwały Nr XXXVIII/292/2018 Rady Gminy Złotniki Kujawskie z dnia 23 stycznia 2018 r.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY ZŁOTNIKI KUJAWSKIE NA LATA 2018 - 2021

OPRACOWANIE: mART Marta Danielska [email protected] LISTOPAD 2017

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 1 Spis treści 1. Wstęp 2. Podstawa prawna opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce 3.1. Międzynarodowe uwarunkowania prawne ochrony dziedzictwa kulturowego 3.2. Wewnętrzne uwarunkowania prawne ochrony dziedzictwa kulturowego 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1. Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 5.1. Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy 5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego 5.2.1. Charakterystyka gminy 5.2.2. Zarys historii obszaru gminy 5.3. Krajobraz kulturowy - dziedzictwo materialne 5.4. Krajobraz kulturowy - dziedzictwo niematerialne 5.5. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony 5.5.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków 5.6. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków 5.7. Zabytki archeologiczne w wojewódzkiej ewidencji zabytków 6. Analiza SWOT 7. Założenia programowe Gminnego programu opieki nad zabytkami 8. Instrumentarium realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami 9. Źródła finansowania Gminnego programu opieki nad zabytkami 9.1. Dotacje 9.2. Programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 9.3. Środki europejskie 10. Realizacja i finansowanie przez gminę Złotniki Kujawskie z zakresu ochrony zabytków 11. Bibliografia 12. Spis tabel i zdjęć

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 2 1. Wstęp Przedmiotem Gminnego programu opieki nad zabytkami gminy Złotniki Kujawskie (GPOnZ) jest problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego gminy. GPOnZ określa kierunki działań w zakresie opieki nad zabytkami: wskazuje konieczne do wykonania zadania i sugeruje sposoby ich realizacji poprzez określenie podstawowych działań organizacyjnych, finansowych, promocyjnych i ochronnych. Niniejsze opracowanie sporządzono zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2187) oraz z wytycznymi Narodowego Instytutu Dziedzictwa. GPOnZ sporządzany jest przez Wójta, następnie po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, zostaje przyjęty przez Radę Gminy. GPOnZ ogłaszany jest w Dzienniku Urzędowym Województwa Kujawsko - Pomorskiego. Sporządza się go na okres 4 lat, natomiast co 2 lata Wójt przedstawia Radzie Gminy sprawozdanie z wykonania określonych w nim zadań. GPOnZ to dokument uzupełniający do innych aktów planowania. Jest dokumentem polityki administracyjnej w zakresie podejmowanych działań dotyczących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Działania te określone są w odniesieniu do całej gminy, jako jednostki podziału administracyjnego, a nie odnoszą się jedynie do władz gminy, których bezpośredni wpływ na działalność instytucji sprawujących w różnej formie opiekę nad zabytkami jest ograniczony tylko do nielicznych. Głównym odbiorcą GPOnZ jest lokalna wspólnota samorządowa. W zamierzeniu beneficjentami GPOnZ mają stać się nie tylko prywatni właściciele czy użytkownicy obiektów zabytkowych, ale również mieszkańcy gminy. Istotnym celem GPOnZ jest dążenie do osiągnięcia odczuwalnej i akceptowanej społecznie poprawy w zakresie: stanu zachowania i utrzymania obiektów zabytkowych znajdujących się na terenie gminy, szeroko pojmowanego zasobu dziedzictwa kulturowego oraz zachowania krajobrazu kulturowego. Ważne jest, aby poprawa ta dokonywała się przy partycypacji mieszkańców gminy, w różnych formach ich życiowej aktywności (praca zawodowa, działalność społeczna, działania wynikające z prawa własności lub z użytkowania obiektów zabytkowych) zaangażowanych w opiekę nad zabytkami. Obowiązkiem władz publicznych w tym względzie jest z kolei pobudzanie i usprawnianie mechanizmów regulujących kwestie tej opieki oraz tworzenie i wspieranie inicjatyw mających taką opiekę na celu. 2. Podstawa prawna opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami Podstawę prawną opracowania GPOnZ stanowi ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2187), która mówi o obowiązku sporządzania przez samorządy wojewódzkie, powiatowe oraz gminne, na okres czterech lat programu opieki nad zabytkami. W świetle ustawy ochrona zabytków to aktywność administracji publicznej, która ma na celu stworzenie sprzyjających okoliczności prawnych, finansowych i organizacyjnych, służących zachowaniu, zagospodarowaniu i utrzymaniu zabytków, zapobieganie zagrożeniom, niszczeniu, niewłaściwemu użytkowaniu, uszczupleniu zasobów zabytków, a także kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków oraz uwzględnianie tych zadań w kształtowaniu polityki planistycznej i środowiskowej. Terminem opieka nad zabytkami ustawa obejmuje działania właścicieli zabytków, które tworzą warunki dla naukowego badania zabytków, prowadzenia przy nich prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, zabezpieczenia i utrzymania ich samych oraz ich otoczenia w jak najlepszym stanie oraz popularyzowania i upowszechniania wiedzy o nich. W ustawie określono kwestie związane z ochroną i zarządzaniem dziedzictwem kulturowym, a szczególnie zagadnienia tworzenia krajowego programu ochrony i opieki nad zabytkami, organizację organów ochrony zabytków (zadania i kompetencje w zakresie ochrony zabytków wykonuje Generalny Konserwator Zabytków w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz wojewódzcy konserwatorzy zabytków działający w imieniu wojewodów), zakres i formy ochrony zabytków, (którymi są: wpisanie do rejestru zabytków, wpisanie na Listę Skarbów Dziedzictwa, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego), a także zasady finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków. Zapisy ustawy, zwłaszcza w punktach dotyczących form ochrony zabytków, są komplementarne do zapisów ustaw o samorządzie terytorialnym (o planowaniu przestrzennym oraz

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 3 o ochronie przyrody). Ponadto, ustawa dookreśla zakres zadań dotyczących ochrony zabytków i opieki nad nimi administracji samorządu gminnego i powiatowego. Art.87. ust. 2 cytowanej ustawy, wyznacza cele opracowania GPOnZ i są one następujące: 1. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; 7. Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce Regulacje prawne w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami - międzynarodowe konwencje dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego, ochrony i konserwacji zabytków oraz ochrony stanowisk archeologicznych, krajowe akty prawne, krajowe i wojewódzkie dokumenty strategiczne oraz podział kompetencji w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. 3.1. Międzynarodowe uwarunkowania prawne ochrony dziedzictwa kulturowego Konwencja o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego wraz z regulaminem wykonawczym oraz Protokół o ochronie dóbr (UNESCO, Haga, 1954 r.; Dz.U. z 1957 r., 57.46.212). II Protokół do konwencji haskiej z 1954 r. sporządzony w Hadze 26 marca 1999 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 248). Konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury (UNESCO, Paryż 1970 r.; Dz.U. z 1974 r., Nr 20, poz. 106). Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego (UNESCO, Paryż 1972 r., Dz.U. z 1976 r., Nr 32, poz. 190). Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (UNESCO, 2003 r.; Dz.U. z 2011 r., Nr 172, poz. 1018). Konwencja w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego (UNESCO, Paryż 2005 r.; Dz. U. z 2007 r., Nr 215, poz. 1585). Konwencje i dokumenty dotyczące ochrony i konserwacji zabytków Karta ateńska Karta wenecka Karta florencka Konwencja o ochronie dziedzictwa architektonicznego Europy (Rada Europy, Grenada 1985 r.; Dz.U. z 2012 r., poz. 210). Konwencje i dokumenty dotyczące ochrony stanowisk archeologicznych: Karta lozańska Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego - konwencja maltańska (Rada

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 4 Europy, 1992 r.; Dz. U. z 1996 r., Nr 120, poz. 564). Europejska konwencja krajobrazowa (Rada Europy; Dz. U. z 2006 r., Nr 14, poz. 98). Karta ochrony dziedzictwa cyfrowego (UNESCO, 2003 r.)

3.2. Wewnętrzne uwarunkowania prawne ochrony dziedzictwa kulturowego Zabytki zostały objęte w Polsce ochroną zadeklarowaną, jako konstytucyjny obowiązek państwa i każdego obywatela. Znaczenie dziedzictwa kulturowego dla rozwoju cywilizacyjnego oraz zadania państwa w zakresie ochrony określają artykuły 5 i 6 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Dookreślenie konstytucyjnego obowiązku państwa wraz z podziałem kompetencji na poszczególne organy administracji publicznej i instytucje państwowe następuje na poziomie ustawodawstwa zwykłego. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r., która zastąpiła starą ustawę o ochronie dóbr kultury z 1962 r., powiązała ochronę zabytków z ochroną szeroko pojmowanego dziedzictwa kulturowego, umieszczając to zagadnienie w kontekście naszego uczestnictwa w kulturze i historii całej Europy. Nowe prawo zostało dostosowane do zasad obowiązujących w Unii Europejskiej. Obowiązujące uregulowania prawne, dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, zostały zawarte w: Konstytucji RP (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Dz. U. nr 78 poz. 483 ze zm.) w przepisach: - Art. 5: „Rzeczpospolita Polska (…) strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. - Art. 6 ust. 1: „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju oraz (...) udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym”. - Art. 86: „Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa”. Ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2187), która jest głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. Przy opracowaniu programu opieki nad zabytkami należy uwzględnić przepisy tej ustawy, takie jak: - Art. 3: który definiuje podstawowe pojęcia użyte w ustawie, takie jak: zabytek, zabytek nieruchomy, zabytek ruchomy, zabytek archeologiczny, instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami, prace konserwatorskie, prace restauratorskie, roboty budowlane, badania konserwatorskie, architektoniczne, archeologiczne, historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny, historyczny zespół budowlany, krajobraz kulturowy, otoczenie zabytku. W tym miejscu należy wyjaśnić pojęcie zabytku. Zabytek, jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, które są dziełem człowieka lub związane są z jego działalnością. Stanowią one świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. - Art. 4: objaśnia, że ochrona zabytków polega na podejmowaniu w szczególności przez organy administracji publicznej działań mających na celu: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania zabytków; przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 5 - Art. 5: określa, w sposób otwarty, kwestię opieki nad zabytkami: „opieka nad zabytkami sprawowana jest przez jego właściciela lub posiadacza i polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków naukowego badania i dokumentowania zabytku; prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz o jego znaczeniu dla historii kultury”. - Art. 6: klasyfikuje w układzie rzeczowym przedmioty ochrony i zarazem stanowi szczegółową definicję zabytku: „1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej”. - Art 7: reguluje następujące formy ochrony zabytków: 1) wpis do rejestru zabytków, który dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 6 wojewódzki konserwator zabytków. Dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków. Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Wpis do rejestru historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego zespołu budowlanego nie wyłącza możliwości wydania decyzji o wpisie do rejestru wchodzących w skład tych układów lub zespołu zabytków nieruchomych. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie decyzji o wpisie do rejestru tego zabytku. Wpisy do rejestru są wolne od opłat. Skreślenie z rejestru zabytków następuje na wniosek właściciela zabytku lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy lub z urzędu, na podstawie decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na podstawie decyzji wojewódzki konserwator zabytków występuje z wnioskiem o wykreślenie wpisu z księgi wieczystej i z katastru nieruchomości. Informacja o skreśleniu ogłoszona jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wykreślenia wolne są od opłat. Zabytek ruchomy wpisuje się do rejestru na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków - na wniosek właściciela tego zabytku. Wojewódzki konserwator zabytków może wydać decyzję o wpisie z urzędu - w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granicę. 1a) wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa. Listę Skarbów Dziedzictwa prowadzi minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Na Listę Skarbów Dziedzictwa wpisuje się zabytek ruchomy o szczególnej wartości dla dziedzictwa kulturowego, zaliczany do jednej z kategorii, na podstawie decyzji wydanej przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, z urzędu albo na wniosek właściciela zabytku ruchomego. 2) uznanie za pomnik historii. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytek nieruchomy wpisany do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury, określając jego granice. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może złożyć wniosek, po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków. Cofnięcie uznania zabytku nieruchomego za pomnik historii następuje w trybie przewidzianym dla jego uznania. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może przedstawić Komitetowi Dziedzictwa Światowego wniosek o wpis pomnika historii na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO w celu objęcia tego pomnika ochroną na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. 3) utworzenie parku kulturowego, w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park kulturowy może utworzyć, na podstawie uchwały, rada gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Dotyczą w szczególności: zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków i ich otoczenia, innych zabytków nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków oraz parków kulturowych. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala się również, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 7 - Art. 16 ust. 1: wskazuje radę gminy, jako organ tworzący park kulturowy. Jest on tworzony na podstawie uchwały, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. - Art. 17: określa zakazy i ograniczenia dotyczące terenu parku kulturowego, związane z: prowadzeniem robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej, zmianami sposobu korzystania z zabytków nieruchomych, umieszczaniem tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1, składowaniem lub magazynowaniem odpadów, zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury, składowania lub magazynowania odpadów. - Art. 18: „1. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, planu zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. 2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w szczególności: 1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 3) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami”. - Art. 19: wskazuje, że „1. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, 3) parków kulturowych. 1a. W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego uwzględnia się w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków. 1b. W uchwale określającej zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń uwzględnia się w szczególności: 1) ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) ochronę zabytków nieruchomych, innych niż wymienione w pkt 1, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3) wnioski i rekomendacje audytów krajobrazowych oraz plany ochrony parków krajobrazowych. 2. W przypadku, gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust. 1. 3. W studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków”. - Art. 20: mówi o konieczności uzgadniania projektów i zmian planów zagospodarowania przestrzennego wojewódzkich i miejscowych z wojewódzkim konserwatorem zabytków. - Art. 21: „Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy”. - Art. 22: „1. Generalny Konserwator Zabytków prowadzi krajową ewidencję zabytków w formie zbioru kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 8 2. Wojewódzki konserwator zabytków prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa. 3. Włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru do wojewódzkiej ewidencji zabytków może nastąpić za zgodą właściciela tego zabytku. 4. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. 5. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: 1) zabytki nieruchome wpisane do rejestru; 2) inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków; 3) inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. 6. Właściwy dyrektor urzędu morskiego prowadzi ewidencję zabytków znajdujących się na polskich obszarach morskich w formie zbioru kart ewidencyjnych”. - Art. 89: wskazuje, że „organami ochrony zabytków są: 1) minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków; 2) wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki konserwator zabytków”. Ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1875), gdzie w art. 7 ust 1 pkt. 9 zostały określone zadania własne gminy: „zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy (…) kultury, w tym (…) ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”. Pośrednio do ochrony zabytków odnoszą się zadania obejmujące kwestie: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, bibliotek gminnych i innych instytucji kultury, kultury fizycznej i turystyki, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy gminnych, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, promocji gminy. Istotne uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, znajdują się w innych obowiązujących ustawach, w tym: Ustawa z dnia 22 czerwca 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2017 r. poz. 1595). Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1073). Ustawa określa zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej oraz zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy. Ustawa, mówi także, że w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, uwzględnia się wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1332). Ustawa normuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz określa zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach. Przepisy ustawy nie naruszają przepisów odrębnych, a w szczególności, między innymi o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - w odniesieniu do obiektów i obszarów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów i obszarów objętych ochroną konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 672 ze zm.), która mówi między innymi o tym, że ochrona środowiska polega na zachowaniu wartości kulturowych. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 519), której przepisy określają między innymi kompetencje dotyczące wycinki i pielęgnacji drzew, na terenach objętych prawną ochroną konserwatorską.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 9 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 2147 ze zm.). W rozumieniu ustawy, celem publicznym jest między innymi: opieka nad nieruchomościami, stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Ustawa określa między innymi postępowanie wobec nieruchomości objętych prawną ochroną konserwatorską. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 862). Ustawa mówi, że działalność kulturalna polega na upowszechnianiu i ochronie kultury (art. 1 ust. 1). Mecenat nad działalnością kulturalną sprawuje państwo i polega on na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami. (art. 1 ust. 2). Mecenat nad działalnością kulturalną sprawują też jednostki samorządu terytorialnego (art. 1 ust. 4). Art. 2 ustawy wymienia formy organizacyjne działalności kulturalnej, wśród których znajdują się obok teatrów, oper, operetek, filharmonii, orkiestr, kin, muzeów, bibliotek, domów kultury, ognisk artystycznych, galerii sztuki - ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury. Jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym. Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym (art. 9 ust. 1, 2). Instytucje kultury, a zwłaszcza muzea, jednostki organizacyjne mające na celu opiekę nad zabytkami, ośrodki badań i dokumentacji, biura wystaw artystycznych, galerie i centra sztuki, Filmoteka Narodowa, biblioteki, domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby, ogniska artystyczne, domy pracy twórczej - prowadzą w szczególności działalność w zakresie upowszechniania kultury. Do podstawowych zadań tych instytucji należy między innymi sprawowanie opieki nad zabytkami. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1817 ze zm.). W ramach ustawy, gminy mogą wspierać działalność kulturalną związaną z ochroną zabytków i tradycji prowadzoną przez organizacje pozarządowe (między innymi stowarzyszenia). Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, tzw. Ustawa Krajobrazowa (t. j. Dz. U. z 2015 r. poz. 774). Ustawa definiuje pojęcie reklamy, szyldu, krajobrazu, krajobrazu kulturowego, krajobrazu priorytetowego. Nakłada też m.in. obowiązek sporządzania przez samorząd wojewódzki audytu krajobrazowego, w którym mają być zdefiniowane obszary krajobrazów priorytetowych, gdzie sejmik województwa ma mieć możliwość ustalania norm dotyczących wysokości, kształtu budynków i ewentualnego stosowania materiałów miejscowych lub tradycyjnej architektury. Ustawa wprowadza kary za nielegalne reklamy. Ponadto daje samorządom możliwość uchwalenia lokalnego kodeksu reklamowego, w którym określone zostaną zasady sytuowania m.in. nośników reklam. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 22 czerwca 2017 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków, które określa tryb wydawania pozwoleń, dane i informacje, jakie zawierają wnioski o wydanie pozwoleń, dokumentację dołączaną do tych wniosków, niezbędną do ich rozpatrzenia, dane i informacje, jakie zawierają te pozwolenia, oraz warunki, które mogą być w nich zastrzeżone, a także elementy, które zawiera dokumentacja prac konserwatorskich i prac restauratorskich przy zabytku ruchomym wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz dokumentacja badań archeologicznych. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenie rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. 2011 nr 113 poz. 661). Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanych do rejestru zabytków (t. j. Dz. U. 2014 r. poz. 399).

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 10 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki „Za opiekę nad zabytkami” (Dz. U. 2004 r. nr 124, poz. 1304), które określa tryb składania wniosków o przyznanie odznaki, wzór i wymiary tej odznaki oraz sposób jej wręczania i noszenia. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. 2004 r. nr 212, poz. 2153). Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Dz. U. 2004 r. nr 30, poz. 259). Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę (Dz. U. 2011 r. nr 89, poz. 510). Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych (Dz. U. 2004 r. nr 71, poz. 650). Zasady ochrony zabytków, znajdujących się w muzeach i bibliotekach, zostały określone w: Ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 972). Określa podstawowe ramy i zasady funkcjonowania polskich muzeów. Według przepisów ustawy „Muzeum jest jednostką organizacyjną nienastawioną na osiąganie zysku, której celem jest trwała ochrona dóbr kultury, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie kontaktu ze zbiorami” (art. 1). Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (t. j. Dz. U. z 2012 r. poz. 642 ze zm.) mówi, iż biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe, służą zachowaniu dziedzictwa narodowego. Biblioteki organizują i zapewniają dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury polskiej oraz światowej. Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy: Ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1506 ze zm.). 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego GPOnZ jest zgodny z założeniami polityki państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Dokumenty, do których odwołuje się GPOnZ połączono na trzech poziomach: ogólnokrajowym, regionalnym (wojewódzkim) oraz lokalnym. Są to różnego rodzaju strategie, studia i programy, które dotykają problematyki ochrony i popularyzacji dziedzictwa kulturowego. GPOnZ zbieżny jest ze strategicznymi celami państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Cele te wymienione są w następujących dokumentach: Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami 2014 - 2017 Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014 - 2017 przyjęty został w dniu 24 czerwca 2014 r. przez Radę Ministrów. Dokument ma usprawnić nadzór nad służbami konserwatorskimi oraz określić źródła finansowania inwestycji i procedur administracyjnych związanych z wydawaniem decyzji oraz przyznawaniem funduszy na prace podejmowane prace przy zabytkach. Uchwalony program jest pierwszym dokumentem porządkującym działania organów sprawujących opiekę nad zabytkami. Z programu będą pochodzić fundusze między innymi na szkolenia dla urzędników i ujednolicenie kwestii formalnych. Wśród zadań uwzględnionych w przyjętym dokumencie znalazło się porządkowanie rejestru zabytków oraz przygotowanie zasad oceny stanu zachowania zabytków nieruchomych. Program ma na celu także zwiększenie uspołecznienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami poprzez promowanie takich narzędzi jak konkursy, konsultacje z mieszkańcami i współpraca z mediami. Dokument doprecyzowuje ponadto kompetencje samorządów w zakresie realizowania projektów konserwatorskich i rewitalizacyjnych. Zgodnie z nowymi ustaleniami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków, w ciągu najbliższych 3 lat zaangażowanie samorządów w opiekę nad zabytkami powinno znacznie wzrosnąć.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 11 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2013 wraz z Uzupełnieniem na lata 2004 - 2020 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2013, przyjęta przez Radę Ministrów 21 września 2004 r., rozwinięta w 2005 r., poprzez przygotowane przez Ministerstwo Kultury uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2020, jest podstawowym dokumentem rządowym, w którym w oparciu o rzetelną analizę podjęto próbę określenia zasad polityki kulturalnej państwa w warunkach rynkowych. Stanowi ona podstawę do dalszych systemowych rozwiązań w dziedzinie kultury. Misją tej strategii jest „zrównoważony rozwój kultury, jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów”. Uznając kulturę za jeden z podstawowych czynników rozwoju regionów zapisano w strategii następujące priorytety: - wzrost efektywności zarządzania kulturą, - wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie działalności kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, - wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług kultury, - poprawa warunków działalności artystycznej, - efektywna promocja twórczości, - zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków, - zmniejszenie luki cywilizacyjnej przez modernizację i rozbudowę infrastruktury kultury. Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2020 wprowadza programy operacyjne służące realizacji strategii. Jednym z nich jest Program Operacyjny „Dziedzictwo kulturowe”. W programie wyróżnione zostały dwa komplementarne priorytety: - rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój kolekcji muzealnych. Podstawowym celem priorytetu jest poprawa stanu zachowania zabytków, kompleksowa ich rewaloryzacja, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę, - zadania związane z zakupami dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych, zakupami starodruków i archiwaliów, konserwacji i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych, wspieraniu rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych. Strategia na rzecz Odpowiedzialnego rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) Strategia na rzecz Odpowiedzialnego rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) (SOR) została przyjęta uchwałą nr 8 przez Radę Ministrów dnia 14 lutego 2017 r. Jest to aktualizacja Strategii Rozwoju Kraju 2020, przyjętej uchwałą Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. SOR jest strategicznym instrumentem zarządzania polityką rozwoju realizowaną przez instytucje państwa. W jednolitym systemie programowym przedstawia cele do realizacji w horyzoncie roku 2020 i 2030, określa wskaźniki ich realizacji, wskazuje sposób ich osiągania oraz określa najważniejsze projekty służące realizacji celów SOR. Głównym celem SOR jest tworzenie warunków dla wzrostu dochodów mieszkańców Polski przy jednoczesnym wzroście spójności w wymiarze społecznym, ekonomicznym, środowiskowym i terytorialnym. Zadania powiązane z obszarem ochrony zabytków zostały uwzględnione w następujących kierunkach interwencji: 1. Budowa i rozwój e-administracji - orientacja administracji państwa na usługi cyfrowe.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 12 Wyznaczony projekt strategiczny: Digitalizacja i rozwój kultury cyfrowej - kontynuacja procesów związanych z digitalizacją, przechowywaniem i udostępnianiem różnego typu zasobów dziedzictwa cyfrowego w Polsce (muzealnych, bibliotecznych, archiwalnych, audiowizualnych i zabytków), w tym do celów ponownego wykorzystywania, w ramach którego digitalizację należy rozumieć jako nowoczesną formę konserwacji i zabezpieczania najcenniejszych zasobów kultury. 4. Wzmocnienie roli kultury dla rozwoju gospodarczego i spójności społecznej. Działania do 2020 r.: - Wzmacnianie potencjału instytucji kultury o szczególnym znaczeniu - wspieranie instytucji kultury, których wieloletnia działalność i tradycja mają szczególne znaczenie dla celów polityki państwa w obszarze kultury i których dorobek jest ważnym elementem budowania tożsamości kulturowej Polaków oraz narzędziem promocji Polski w świecie. - Wypracowanie systemu wspierania rozwoju sektorów kreatywnych - stworzenie warunków dla rozwoju sektorów kreatywnych w Polsce, które wpłyną na rozwój całego ekosystemu wspierania kultury. Działania do 2030 r.: - Ochrona i promocja dziedzictwa narodowego - wykorzystanie potencjału dziedzictwa dla wzmacniania kapitału społecznego oraz poczucia tożsamości i wspólnoty; inwestycje w dziedzictwo narodowe (dobra kultury, nauki i sztuki, zabytki, rozwój sieci muzeów, wspieranie i promocja dziedzictwa kulturowego wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO). - Wzmacnianie tożsamości, poczucia wspólnoty i więzi międzypokoleniowych, poprzez uczestnictwo i zwiększanie dostępu do instytucji i dzieł kultury na wszystkich poziomach funkcjonowania wspólnoty (lokalnym, regionalnym, narodowym), likwidacja „białych plam” w dostępie do kultury. Strategia rozwoju kapitału społecznego 2020 Strategia rozwoju kapitału społecznego 2020 została przyjęta uchwałą nr 104 przez Radę Ministrów z dnia 18 czerwca 2013 r. Jest jedną z dziewięciu tzw. strategii zintegrowanych, służących wdrożeniu SRK 2020. Jako cel główny wskazano w niej wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno - gospodarczym Polski, w którego ramach określono cztery cele szczegółowe. W kontekście ochrony zabytków i opieki nad nimi wskazać można czwarty z celów „Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego”, a zwłaszcza jego priorytet 4.1. „Wzmocnienie roli kultury w budowaniu spójności społecznej”. Wytyczone tutaj kierunki działań to: 4.1.1. Tworzenie warunków wzmacniania tożsamości i uczestnictwa w kulturze na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. 4.1.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz krajobrazu. 4.1.3. Digitalizacja, cyfrowa rekonstrukcja i udostępnianie dóbr kultury. Walory i potencjał tkwiący w dziedzictwie kulturowym są postrzegane w strategii, jako „kluczowy element potencjału kulturowego”, a tym samym jedna z „szans rozwojowych dla całego społeczeństwa”. W strategii podnosi się także kwestię znaczenia aktywnej partycypacji społecznej w ochronie zabytków i opiece nad nimi. Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju 2030 Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju 2030 została przyjęta uchwałą nr 239 Rady Ministrów dnia 13 grudnia 2011 r. Jest to najważniejszy dokument dotyczący ładu przestrzennego Polski. Jego celem strategicznym jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej zróżnicowanych potencjałów rozwojowych do osiągnięcia: konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia i większej sprawności państwa oraz spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej w długim okresie. Koncepcja ta kładzie szczególny nacisk na budowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego, ponieważ decyduje on o warunkach życia obywateli, funkcjonowaniu gospodarki i pozwala wykorzystywać szanse rozwojowe. Koncepcja formułuje także zasady i działania służące zapobieganiu konfliktom w gospodarowaniu przestrzenią i zapewnieniu bezpieczeństwa, w tym powodziowego. W znacznie większym stopniu niż

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 13 dotychczas uwzględnia problematykę ochrony dziedzictwa kulturowego w systemie kształtowania prawidłowej polityki przestrzennej. Jako cele polityki przestrzennej w aspekcie ochrony zabytków wskazano: - ograniczenie presji urbanizacyjnej na obszary dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, poprzez rozwój narzędzi wspierania finansowego ochrony przyrody i krajobrazu, - wprowadzenie systemu standardów zabudowy i zagospodarowania terenu na terenach o niższym reżimie ochronnym, - wprowadzenie narzędzi kompensacji utraconych korzyści ekonomicznych na terenach o wysokich restrykcjach konserwatorskich, - wspieranie rewitalizacji zdegradowanych przestrzeni: starych dzielnic mieszkaniowych, obiektów poprzemysłowych, pokolejowych, opuszczonych wsi przez przyjęcie regulacji z zakresu rewitalizacji obszarów miejskich i starych zasobów mieszkaniowych. 4.1. Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Przy sporządzaniu GPOnZ omówiono uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy wynikające z dokumentów na poziomie: - wojewódzkim: Strategia rozwoju Województwa Kujawsko - Pomorskiego do 2020 r. - Plan modernizacji 2020+, Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko - pomorskiego, Strategia Rozwoju Turystyki Województwa Kujawsko - Pomorskiego, Program Opieki nad Zabytkami Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2017 - 2020, Kontrakt Terytorialny Województwa Kujawsko - Pomorskiego; - powiatowym: Strategia Rozwoju Powiatu Inowrocławskiego do 2020 roku. GPOnZ jest zgodny z celami, zasadami i kierunkami wyznaczonymi w wojewódzkich i powiatowych dokumentach programowych oraz z dokumentami wyznaczającymi kierunki polityki przestrzennej gminy. Dokumenty opracowane na poziomie województwa i powiatu: Strategia rozwoju Województwa Kujawsko - Pomorskiego do 2020 r. - Plan modernizacji 2020+ Strategia rozwoju Województwa Kujawsko - Pomorskiego do 2020 r. - Plan modernizacji 2020+ została przyjęta uchwałą nr XLI/693/13 przez Sejmik Województwa Kujawsko - Pomorskiego dnia 21 października 2013 r. Dokument przedstawia aktualną sytuację w województwie, opisuje główne kierunki rozwoju w takich dziedzinach jak: gospodarka, infrastruktura, kultura, turystyka. Dla priorytetów wyznaczono osiem celów strategicznych, w tym Tożsamość i dziedzictwo. Główną ideą działań projektowanych w ramach celu strategicznego Tożsamość i dziedzictwo jest zbudowanie identyfikacji regionalnej mieszkańców oraz rozpoznawalnego i pozytywnie postrzeganego wizerunku województwa na zewnątrz. Cel ten realizuje zadania ważne dla 3 priorytetów: modernizacja przestrzeni wsi i miast, silna metropolia i nowoczesne społeczeństwo. Założenia celu strategicznego Tożsamość i dziedzictwo, będą zrealizowane za pomocą następujących kierunków działań: 1. Budowa tożsamości regionalnej województwa; 2. Zachowanie oraz promocja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu; 3. Wsparcie działań ratowniczych tradycyjnej kultury wiejskiej, ginących zawodów, cudów architektury, przyrody, powstających drobnych kolekcji, zbiorów muzealnych i skansenów, będących częścią środowiska kulturowego województwa; 4. Rozwój oferty kulturalnej o znaczeniu regionalnym, krajowym i międzynarodowym; 5. Promocja marki województwa. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko - pomorskiego

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 14 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko - pomorskiego został przyjęty uchwałą nr XI/135/03 przez Sejmik Województwa Kujawsko - Pomorskiego dnia 26czerwca 2003 r. Dnia 23 kwietnia 2007 r. Sejmik Województwa Kujawsko - Pomorskiego podjął uchwałę nr VII/91/07, dotyczącą przystąpienia do sporządzenia zmiany Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko - pomorskiego. W grudniu 2007 r. zostało opracowane Zmiana planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko - pomorskiego - opracowanie ekofizjograficzne. Dnia 27 października 2014 r. Sejmik Województwa Kujawsko - Pomorskiego podjął uchwałę nr LIV/823/14 w sprawie przystąpienia do sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko - pomorskiego. Podstawowym narzędziem prawnej ochrony i opieki nad zabytkami jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, obok rejestru, utworzenia parku kulturowego i uznania zabytku za pomnik historii. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego powinny być opracowane i uchwalone dla obszarów i układów przestrzennych na podstawie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz na podstawie rozporządzeń Ministra Infrastruktury. W zakresie dziedzictwa kulturowego plan wymaga przestrzegania następujących zasad: - zachowanie dziedzictwa kulturowego w stanie umożliwiającym jego przetrwanie dla przyszłych pokoleń; - harmonijnego kształtowania krajobrazu kulturowego, będącego przekształconym przez człowieka naturalnym otoczeniem, w którym zapisane są elementy kultury materialnej i duchowej; - dbałości o integralność zabytkowych struktur urbanistycznych i ruralistycznych. Kierunki zagospodarowania przestrzennego zostały określone w planie województwa w układzie sfer: - sfera osadnicza - podstawowe kierunki działań związane z rozwojem i kształtowaniem sieci osadniczej zakładają wzmocnienie jej potencjału, podniesienie jakości życia mieszkańców, wykorzystanie walorów turystycznych oraz ochronę dziedzictwa kulturowego; - sfera środowiska przyrodniczego i kulturowego - aby zachować dziedzictwo kulturowe województwa dla potrzeb przyszłych pokoleń konieczne jest kontynuowanie działań w zakresie ochrony walorów krajobrazu kulturowego. Zmiana planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko - pomorskiego - opracowanie ekofizjograficzne Opracowanie ekofizjograficzne charakteryzuje poszczególne elementy środowiska przyrodniczego i kulturowego. Zakres opracowania ekofizjograficznego obejmuje: - charakterystykę i diagnozę stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego i kulturowego; - wstępną prognozę dalszych zmian w środowisku, które może powodować dotychczasowe użytkowanie i zagospodarowanie; - określenie przyrodniczych predyspozycji funkcjonalno - przestrzennych i przydatności do użytkowania i zagospodarowania; - określenie uwarunkowań ekofizjograficznych formułowanych w postaci wniosków. Obszar opracowania znajduje się w obrębie ważnego dla funkcjonowania środowiska elementu sieci systemu ekologicznego o znaczeniu krajowym i europejskim, w tym koncepcji sieci ekologicznej ECONET - POLSKA. Na terenie województwa kujawsko - pomorskiego nie utworzono dotychczas parku narodowego, chociaż pojawiały się inicjatywy utworzenia takiego obszaru w części doliny Brdy, w okolicach Tucholi oraz w rejonie Górzna. Znaczna część województwa kujawsko - pomorskiego objęta jest systemem obszarów chronionych. Na terenie województwa utworzono dotychczas 95 rezerwatów przyrody, 9 parków krajobrazowych, 30 obszarów chronionego krajobrazu, 1923 pomniki przyrody, 12 zespołów przyrodniczo - krajobrazowych, 1 stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej, 5 obszarów Natura 2000. Dodatkowo płn. - wsch. część województwa (33 gminy) znajduje się w granicach obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”. Województwo charakteryzuje się znacznym bogactwem materialnego dziedzictwa kultowego.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 15 Wśród obiektów pozostających pod ochroną konserwatorską znajdują się: - obiekty budownictwa i architektury (23145), w tym obiekty zabudowy mieszkalnej, architektury sakralnej, budownictwa obronnego, obiekty użyteczności publicznej, zabudowy przemysłowej oraz inne; - cmentarze (1752); - zabytkowa zieleń (prawie 1200 obiektów); - zabytki archeologiczne (41425 stanowisk archeologicznych, w tym 188 grodzisk i osad grodowych). Na obszarze województwa kujawsko - pomorskiego formami ochrony zabytków są (stan na grudzień 2007 r.): - wpis do rejestru zabytków - 2742 obiektów; - uznanie za pomnik historii: Toruń - miasto średniowieczne, Biskupin - osada obronna ludności kultury łużyckiej z okresu halsztackiego (700 - 400 lat p. n. e.) - rekonstrukcja, rezerwat archeologiczny, Chełmno - średniowieczny układ urbanistyczny miasta; - utworzenie parku kulturowego: Park Kulturowy Wietrzychowice (Wietrzychowice i Gaj, gmina Izbica Kujawska); - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Strategia Rozwoju Turystyki Województwa Kujawsko - Pomorskiego Strategia Rozwoju Turystyki Województwa Kujawsko - Pomorskiego została przyjęta uchwałą nr XXV/303/04 przez Sejmik Województwa Kujawsko - Pomorskiego dnia 31 sierpnia 2004 r. Opracowanie składa się z dwóch części. Pierwsza część ma charakter diagnozy, przedstawione zostały uwarunkowania rozwoju turystyki, wynikające z walorów przyrodniczo - kulturowych województwa, stan zagospodarowania oraz wielkości i rodzaju ruchu turystycznego. Diagnoza miała na celu rozpoznanie stanu istniejącego oraz identyfikację głównych problemów rozwoju, która pozwoliła na przeprowadzenie analizy SWOT. Druga część opracowania to strategia właściwa, zawierająca cele i kierunki rozwoju turystyki, a także konkretne zadania adresowane do podmiotów kształtujących politykę gospodarczą i społeczną regionu. Celem nadrzędnym Strategii Rozwoju Turystyki Województwa Kujawsko - Pomorskiego jest podniesienie konkurencyjności i atrakcyjności turystycznej województwa. Jednym z celów strategicznych jest zwiększenie ruchu turystycznego. Został on rozpisany na kilka celów operacyjnych, w tym: - dbałość o zasoby środowiska kulturowego i przyrodniczego - cel zostanie osiągnięty poprzez realizację przypisanych zadań, w tym renowację zasobów dziedzictwa kulturowego o szczególnym znaczeniu dla turystyki; - rozwój produktu turystycznego województwa - cel zostanie osiągnięty poprzez realizację przypisanych zadań, w tym wzmacnianie funkcji kulturalnej miast oraz wykorzystanie dziedzictwa kulturowego dla zwiększenia ruchu krajoznawczego. W zakresie dziedzictwa kulturowego opisano zabytki w rozdziale 2.2 Uwarunkowania antropogeniczne, 2.2.1 Zabytki jako walor turystyczny regionu. Obszar województwa kujawsko - pomorskiego należy do jednych z bogatszych w skali kraju w zasoby środowiska kulturowego. Przydatność dla rozwoju turystyki lub rekreacji wykazuje tylko pewna część wymienionego potencjału, a szczególne walory prezentuje tylko kilkadziesiąt obiektów. Szereg miejscowości posiada obiekty lub zespoły obiektów o istotnym znaczeniu dla dziedzictwa kultury narodowej pełniące jednocześnie ważną rolę w generowaniu lub obsłudze ruchu turystycznego o znaczeniu krajowym i ponadregionalnym. Istotnym czynnikiem generującym ruch turystyczny, zwłaszcza o charakterze krajoznawczym są muzea. Obiekty muzealne stanowiły i stanowić będą czynnik podnoszący atrakcyjność turystyczną danego regionu. Na terenie województwa działa jedno muzeum państwowe w Biskupinie, dwa muzea wojewódzkie: w Toruniu - Muzeum Etnograficzne i we Włocławku - Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej oraz muzea miejskie, gminne i resortowe. Do walorów turystycznych województwa należą także: miejsca pielgrzymek, wartości kultury niematerialnej (miejsca ważniejszych bitew, miejsca pamięci i martyrologii, postacie historyczne), inne

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 16 atrakcje antropogeniczne regionu, festiwale, konkursy, turnieje, przeglądy, spotkania. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2017 - 2020 Program Opieki nad Zabytkami Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2017 - 2020 został przyjęty uchwałą nr XXXI/518/17 przez Sejmik Województwa Kujawsko - Pomorskiego dnia 24 kwietnia 2017 r. Program ten jest trzecią już edycją tego dokumentu, realizowaną przez samorząd województwa kujawsko - pomorskiego. Jest to strategiczne narzędzie samorządu wojewódzkiego, w którym określone są cele i kierunki jego działań. Ich wykonanie w planowanym okresie funkcjonowania przyjętych założeń jest podstawą kreowania i realizacji polityki ochrony konkretnych - ważnych z punku widzenia realizowanej strategii - obiektów i obszarów zabytkowych. Istotnym elementem tej strategii jest także znaczące zdynamizowanie działań, mających na celu zachowanie dziedzictwa niematerialnego, którego istota, częstokroć pomijana i pomniejszana, jest niezwykle ważną częścią dziedzictwa kulturowego. Materialne świadectwa wieków minionych, język, zwyczaje i obyczaje tworzą wartości, określające tożsamość lokalną czy też regionalną, przekładając się w konsekwencji na poczucie więzi społecznych, tak niezbędnych w społecznościach lokalnych. Wyznaczone cele programu wynikają z przeprowadzonej analizy zasobów zabytkowych i uwzględniają cele wskazane w ustawie. Przyjęto następujące poziomy strategiczne: cele strategiczne, cele operacyjne, kierunki działań. Cele operacyjne: - zachowanie dziedzictwa materialnego; - zachowanie dziedzictwa niematerialnego; - wzrost świadomości społecznej dla ochrony dziedzictwa kulturowego; - wzrost konkurencyjności regionu. Kontrakt Terytorialny dla Województwa Kujawsko - Pomorskiego Kontrakt Terytorialny Województwa Kujawsko - Pomorskiego to umowa zawarta pomiędzy Ministrem Infrastruktury i Rozwoju a Województwem Kujawsko - Pomorskim, reprezentowanym przez Zarząd Województwa. Kontrakt sporządzany jest z uwagi na potrzebę koordynacji działań z zakresu polityki rozwoju, podejmowanych przez stronę rządową i stronę samorządową w województwach w celu zwiększenia skuteczności i efektywności tych działań oraz efektywności wydatkowania środków publicznych. Kontrakt Terytorialny Województwa Kujawsko - Pomorskiego obowiązuje w latach 2014 - 2023. Źródłami jego finansowania są w szczególności: środki przeznaczone na realizację właściwych programów operacyjnych na lata 2014 - 2020, służących realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności, budżet państwa, budżet województwa, budżety innych jednostek samorządu terytorialnego, środki pozostałych jednostek sektora finansów publicznych, środki państwowych funduszy celowych i inne środki publiczne. W kontrakcie, w obszarze ochrony zabytków zapisano następujące cele rozwojowe wraz z określonymi kierunkami działań na terenie województwa, dla których Strony Kontraktu deklarują wolę współpracy przy ich realizacji: - lepsze wykorzystanie istniejącego potencjału przyrodniczego i kulturowego województwa; - kompleksowa rewitalizacja dzielnic i miast o wysokim nasileniu niekorzystnych zjawisk społecznych i gospodarczych. Dla celu lepsze wykorzystanie istniejącego potencjału przyrodniczego i kulturowego województwa Strony Kontraktu podejmą działania na rzecz uzyskania dodatkowych środków z innych źródeł niż źródła dostępne w ramach właściwych programów operacyjnych na lata 2014 - 2020, służących realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności na finansowanie inwestycji w kulturę i dziedzictwo narodowe i regionalne, zaś strona rządowa podejmie starania na rzecz kontynuacji finansowego wsparcia inwestycji z zakresu kultury, w szczególności ochrony zabytków, na zasadach określonych dla właściwych źródeł finansowania, pod warunkiem dostępności środków

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 17 finansowych w ramach tych źródeł. W kontrakcie ustalona została lista przedsięwzięć priorytetowych i warunki ich realizacji. Oczekiwanym rezultatem przedsięwzięć z zakresu kultury i dziedzictwa narodowego i regionalnego jest poprawa dostępności do dóbr i usług kultury. Lista przedsięwzięć priorytetowych może ulec weryfikacji na zasadach określonych w kontrakcie. Nabór nowych projektów do Kontraktu Terytorialnego Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w porozumieniu z Ministerstwem Rozwoju, ogłoszono 6 lipca 2016 r. (nabór zakończył się 31 sierpnia). W ramach naboru nowych projektów do Kontraktu Terytorialnego 89 zgłoszonych przedsięwzięć otrzymało rekomendację kierownictwa Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z całej Polski. 20 października 2016 r. wykaz rekomendowanych projektów trafił do Ministerstwa Rozwoju, które odpowiedzialne jest za dalszą koordynację prac, zmierzających do przyjęcia listy przez Radę Ministrów. Projekty, które zostaną włączone na listę Kontraktów Terytorialnych, będą mogły ubiegać się o dofinansowanie w kolejnych konkursach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (Oś priorytetowa VIII Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury). Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014 - 2020 (POIiŚ 2014 -2020) to krajowy program wspierający gospodarkę niskoemisyjną, ochronę środowiska, przeciwdziałanie i adaptację do zmian klimatu, transport i bezpieczeństwo energetyczne. Środki unijne z programu przeznaczone zostaną również na inwestycje w obszary ochrony zdrowia i dziedzictwa kulturowego. Strategia Rozwoju Powiatu Inowrocławskiego do 2020 roku Strategia Rozwoju Powiatu Inowrocławskiego do 2020 roku została przyjęta uchwałą nr VI/46/2015 Rady Powiatu Inowrocławskiego z dnia 27 marca 2015 r. Jest to aktualizacja Strategii obowiązującej w latach 2007 - 2015. Jednym z wskazanych elementów misji powiatu inowrocławskiego jest powiat wykorzystujący bogate dziedzictwo historyczne, kulturowe i przyrodnicze Kujaw do wykreowania wizerunku Powiatu. W perspektywie do 2020 r. Powiat Inowrocławski zamierza wykreować swój wizerunek w oparciu o bogate dziedzictwo historyczne, kulturowe oraz walory przyrodnicze Kujaw. Budowa tożsamości lokalnej, identyfikacja z „małą ojczyzną”, poczucie wartości, więzi międzypokoleniowej oraz solidarności, edukacja lokalna i regionalna to wyzwania na nadchodzące lata. Szansą na realizację założonych celów rozwojowych jest perspektywa finansowa UE, w tym realizacja zintegrowanych inwestycji terytorialnych w ramach polityki terytorialnej województwa kujawsko - pomorskiego oraz współpraca ze wszystkimi jej poziomami. W Strategii sformułowano cztery priorytety, tzw. wyzwania rozwojowe rozumianych jako najpilniejsze, nadrzędne dla rozwoju powiatu w perspektywie do 2020 r. W ramach ochrony zabytków wskazano dwa priorytety. - Priorytet III: Tożsamość i dziedzictwo. W ramach tego priorytetu wykonywane będą działania w obszarze kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, których celem jest zachowanie i promocja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego powiatu. Priorytet będzie realizowany poprzez następujące cele strategiczne: Cel strategiczny 1. Zachowanie i promocja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego powiatu. Kierunki działań: 1. Rozbudowa i przebudowa infrastruktury kulturalnej na terenie powiatu. 2. Poprawa dostępności do obiektów kultury na terenie powiatu. 3. Rozwój oferty kulturalnej na terenie powiatu inowrocławskiego. 4. Podejmowanie działań na rzecz ratowania zbiorów muzealnych. 5. Podejmowanie działań na rzecz konserwacji zabytków historycznych i archeologicznych. 6. Digitalizacja zasobów kulturalnych i przyrodniczych powiatu.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 18 7. Budowanie tożsamości lokalnej i wykreowanie marki Powiatu z wykorzystaniem walorów przyrodniczych, kulturowych i historycznych. 8. Podejmowanie działań integrujących lokalną społeczność, implikujących wzrost świadomości rodzimych tradycji. 9. Integracja Gmin Powiatu wokół wspólnie podejmowanych przedsięwzięć kulturalnych. Działania zidentyfikowane związane ściśle z obszarem gminy Złotniki Kujawskie: 5. Organizacja imprez promujących kujawskie tradycje ludowe. 8. Utworzenie Międzypokoleniowego Centrum Kultury w Złotnikach Kujawskich promującego kulturę, tradycję i historię Powiatu Inowrocławskiego, Kujaw i Pomorza. 15. Utworzenie Centrów Kultury i Tradycji Kujaw na terenie powiatu. - Priorytet IV. Konkurencyjna otwarta na wyzwania gospodarka. Cel strategiczny 3. Rozwój turystyki jako element aktywizacji rozwoju gospodarczego powiatu. Kluczowym elementem budowy potencjału lokalnej gospodarki jest turystyka. Cel ten realizowany będzie za pośrednictwem następujących kierunków działań i działań zidentyfikowanych: Kierunki działań: 1. Rozbudowa infrastruktury turystycznej i agroturystycznej. 2. Poszerzenie i promocja oferty turystycznej na terenie powiatu. 3. Promocja i oznakowanie szlaków turystycznych na terenie powiatu inowrocławskiego. 4. Rozwój turystyki uzdrowiskowej, agroturystyki, turystyki historycznej. 5. Rozwój bazy noclegowej i gastronomicznej. 6. Rozwój i promocja produktów turystycznych istotnych dla rozwoju gospodarczego powiatu. 7. Wyeksponowanie i wykorzystanie dla rozwoju turystyki potencjału lokalnego. 8. Kontynuacja działań rewitalizacyjnych miast i obszarów wiejskich na terenie powiatu. Działania zidentyfikowane związane z obszarem gminy Złotniki Kujawskie: 3. Aktualizowanie bazy danych o atrakcjach turystycznych na stronie internetowej powiatu. 4. Współpraca z podmiotami oferującymi produkty turystyczne w trakcie organizacji lub uczestnictwa w przedsięwzięciach o charakterze masowym. 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturow 5.1. Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy GPOnZ zgodny jest z dokumentami: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Złotniki Kujawskie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Złotniki Kujawskie zostało przyjęte uchwałą nr XIX/203/2000 przez Radę Gminy Złotniki Kujawskie dnia 17 sierpnia 2000 r. Zmienione uchwałą nr XXIV/162/2012 Rady Gminy Złotniki Kujawskie z dnia 22 listopada 2012 r., uchwałą nr XIV/113/2016 Rady Gminy Złotniki Kujawskie z dnia 25 lutego 2016 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Złotniki Kujawskie jest dokumentem planistycznym, który określa politykę przestrzenną gminy, a w tym lokalne zasady zagospodarowania przestrzennego, uwzględniając zasady określone w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, ustalenia strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa. W Studium w rozdziale 3.9. opisano zasoby dziedzictwa kulturowego gminy. Oprócz walorów

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 19 przyrodniczo - krajobrazowych gmina posiada znaczne walory kulturowe (ujęte na mapie walory kulturowe), objęte strefami ochrony konserwatorskiej, w których obowiązują ograniczenia, zakazy i nakazy mające na celu ochronę znajdujących się tam zabytków. Wskazano i opisano obowiązujące strefy ochrony konserwatorskiej: - strefa „A” strefa pełnej ochrony konserwatorskiej, - strefa „B” strefa ochrony konserwatorskiej, - strefa „E” strefa ochrony ekspozycji, - strefa „W” strefa ochrony archeologicznej. W odniesieniu do ochrony dóbr kultury ustala się: - respektowanie ustalonego w studium zakresu ochrony konserwatorskiej; - dążenie do maksymalnej ochrony i zachowania wartościowej, historycznej oraz dostosowanie i prawidłowe wkomponowanie nowej zabudowy w obszar zabytkowy; - zachowanie i rewaloryzacja zespołów dworsko i pałacowo - parkowych. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wraz z aktami wykonawczymi określa przedmiot, formy i zasady ochrony zabytków i opieki nad nimi. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wraz z aktami prawnymi określa procedurę sporządzania i zakres merytoryczny miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Obie te ustawy wraz z ww. aktami dają narzędzie ochrony zabytków - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Ustawy te stanowią także podstawę uczestnictwa wojewódzkiego konserwatora zabytków w procedurze sporządzania miejscowych planów. Ochrona dziedzictwa kulturowego i zabytków w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dotyczy nie tylko konkretnych obiektów i obszarów zabytkowych, lecz także wszelkich aspektów zagospodarowania przestrzennego ustalanego w planie dla całego obszaru opracowania. Zgodnie z treścią art. 18 i art. 19 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się m. in. przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W planach w szczególności: 1. uwzględnia się ustalenia krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2. określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 3. ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami; 4. uwzględnia się ochronę: - zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, - innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, - parków kulturowych, 5. uwzględnia się ustalenia gminnego programu opieki nad zabytkami; 6. w zależności od potrzeb, ustala się strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gminy Złotniki Kujawskie zawierają postulaty związane z ochroną zabytków oraz z wyznaczonymi strefami ochrony konserwatorskiej. Na terenie gminy obowiązują następujące strefy ochrony konserwatorskiej: Strefa „A” - strefa pełnej ochrony konserwatorskiej obejmująca obiekty i obszary szczególnie wartościowe, do bezwzględnego zachowania. Wszystkie prace w obrębie strefy powinny być uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Na obszarze gminy strefą „A” objęto zespoły pałacowo-

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 20 parkowe, zespoły dworsko - parkowe, parki podworskie i zespoły sakralne. Celem działalności konserwatorskiej w strefie „A” jest przede wszystkim zachowanie zabudowy historycznej, jej konserwacja, rewaloryzacja, rekonstrukcja, zachowanie towarzyszącej historycznej zieleni komponowanej, usuwanie obiektów dysharmonizujących, dostosowanie współczesnych funkcji do wartości zespołu zabytkowego, eliminacja funkcji uciążliwych. Strefa „B” - strefa ochrony konserwatorskiej obejmująca tereny zawierające znaczną część elementów historycznie ukształtowanej struktury przestrzennej o wartościach kulturowych. Obszary objęte strefą „B” podlegają rygorom w zakresie utrzymania historycznego rozplanowania i zasadniczych elementów istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej i wszelkie działania w tym zakresie powinny być uzgadniane z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Na obszarze gminy strefą „B” objęto pozostałości zespołów dworsko - parkowych, zespoły wiejskie, zespoły folwarczne, zespół zabudowy cukrowni Tuczno, cmentarze parafialne rzymsko - katolickie, cmentarze ewangelickie. Celem działalności konserwatorskiej w strefie „B” jest: zachowanie historycznego układu zabudowy (linie zabudowy, proporcje gabarytów i wysokości , podziały historyczne, wkomponowanie w krajobraz naturalny), zachowanie zabudowy historycznej (jej konserwacja i rewaloryzacja), dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji, zachowanie kompozycji i układów zieleni historycznej, parków i cmentarzy, usuwanie obiektów dysharmonizujących. Strefa „E” - strefa ochrony ekspozycji. Obejmuje obszar stanowiący zabezpieczenie właściwego eksponowania zespołu zabytkowego, głównie wyznacza tereny wyłączone spod zabudowy lub określa jej nieprzekraczalne gabaryty. Celem działalności konserwatorskiej w strefie „E“ jest: zabezpieczenie właściwego eksponowania obiektu (zespołu) zabytkowego, zachowanie jego indywidualnej sylwety, ochrona przed powstawaniem dominant widokowych, zachowanie historycznych relacji przestrzennych, ustalenie nieprzekraczalnych gabarytów i wysokości zabudowy nowo wprowadzanej. Dla strefy „E” wymagane jest uzyskanie pozytywnej opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków dla nowych inwestycji. Strefa „W” - strefa ochrony archeologicznej. Obejmuje tereny o rozpoznanej, na podstawie badań, zawartości ważnych reliktów archeologicznych. Na obszarze strefy wszelka działalność inwestycyjna musi być poprzedzona badaniami archeologicznymi na koszt inwestora. Zakres prac archeologicznych określony zostaje na etapie uzgadniania projektu budowlanego. Obszar gminy został w całości rozpoznany pod względem archeologicznym. W terenach objętych strefami ochrony konserwatorskiej należy przyjąć zasadę bezwzględnego przestrzegania obowiązków z nich wynikających, a w miarę postępu prac archeologicznych uzupełniać dane w tym zakresie. W granicach w/w stref ochrony konserwatorskiej znajdują się obiekty i zespoły obiektów wpisane do rejestru zabytków województwa bydgoskiego. Na obszarze gminy obowiązuje 12 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które przedstawiono poniżej, w Tabeli nr 1. Obejmują one niewielką część obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków. Tabela nr 1. Obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gminy Złotniki Kujawskie NR UCHWAŁY UCHWAŁA RADY LP. NAZWA PLANU UCHWALAJĄCEJ GMINY Z DNIA 1 Zmiany miejscowego planu ogólnego Nr XXXVI/273/97 03.12.1997 r. zagospodarowania przestrzennego gminy Złotniki Kuj. obejmujące tereny: - we wsi Złotniki Kujawskie przy ul. Wiejskiej dz. nr 110/2 przy ul. Jęczmiennej dz. nr 413 - we wsi Gniewkówiec w rejonie drogi Gniewkówiec-Karczówka dz. nr 144/9 - we wsi Tarkowo Górne przy drodze krajowej nr 25 dz. nr 23/1 2 Miejscowy Plan Zagospodarowania przestrzennego Nr XXVI/306/98 11.02.1998 r. „Jesionowa-Szosa Bydgoska” (dz. nr 126/16

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 21 osiedle Tomczewskiego) 3 Miejscowy Plan Zagospodarowania Nr XLI/332/98 17.06.1998 r. Przestrzennego „Jęczmienna-Szosa Bydgoska” 4 Miejscowy Plan Zagospodarowania Nr XXV/264/2001 05.03.2001 r. Przestrzennego terenów we wsiach: Rucewo, Rucewko, Leszcze, Tuczno w gm. Złotniki Kujawskie, - Rucewo dz. nr 3 - Rucewko dz. nr 73 - Rucewo dz. nr 77/2 - Leszcze dz. nr 19/1, 16/1, 15/14, 15/3 - Tuczno dz. nr 218, 219, 226 (HELMET) - Tuczno dz. nr 51/2, 51/7, 51/5, 51/8, 51/9 5 Miejscowy Plan Zagospodarowania Nr XXX/318/2001 30.10.2001 r. Przestrzennego dz. nr 24, 25 i 27 w Tarkowie Górnym 6 Miejscowy Plan Zagospodarowania Nr XXX/316/2001 30.10.2001 r. Przestrzennego dz. nr 91/11 w Rucewku 7 Miejscowy Plan Zagospodarowania Nr XXV/265/2001 05.03.2001 r. Przestrzennego terenów położonych we wsiach: - Dąbrówka Kujawska dz. nr 79/1 - Krążkowo dz. nr 89/1, 18/3 - Pęchowo dz. nr 3/2, 20/6, 20/7, 20/8, 28/1 - Lisewo Kościelne dz. nr 145 - Mierzwin dz. nr 19/3, 2/3, 147 - Gniewkówiec dz. nr 214/7, 214/8, 216/2, 307/2, 287/7 - Tarkowo Górne dz. nr 98/2, 100/11 8 Miejscowy Plan Zagospodarowania Nr XXV/263/2001 05.03.2001 r. Przestrzennego terenów we wsiach: - Będzitowo dz. nr 133/3 - Dąbrówka Kujawska - Dobrogościce - Dźwierzchno - Tuczno - Złotniki Kujawskie dz. nr 123, 312, 128, 245, 247, 159/20, 159/21, 159/22, 159/23, 159/24, 159/25, 237/6, 240, 137/3, 137/7, 137/8, 137/9, 137/10, 137/11, 88/10, 96/4, 110/8, 148/4, 73/4, 73/5, 418/5, 418/6, 418/7, 419/1, 419/2, 419/3, 419/4 - GRANICA POLNO-LEŚNA dla działek - Dąbrówka Kuj. dz. nr 250/2, 253, 254 - Będzitowo dz. nr 241/1, 241/3 LP, 242/1 LP 9 Miejscowy Plan Zagospodarowania XIV/112/2003 29.12.2003 r. Przestrzennego terenu Tuczno- Cukrownia 10 Miejscowy Plan Zagospodarowania XIV/113/2003 29.12.2003 r. Przestrzennego m. Podgaj 11 Miejscowy Plan Zagospodarowania XXVI/196/2013 15.01.2013 r. Przestrzennego w rejonie miejscowości Broniewo i Niszczewice 12 Miejscowy Plan Zagospodarowania XXVI/200/2017 31.01.2017 Przestrzennego na terenie gminy Złotniki Kujawskie dla obszaru obejmującego części obrębów geodezyjnych: Helenowo, Mierzwin,

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 22 Niszczewice, Złotniki Kujawskie, Gniewkówiec, Tupadły, Bronimierz 5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Krajobraz kulturowy to niepowtarzalne, indywidualne oblicze miejsca, którego wizerunek jest syntezą elementów przyrody, klimatu i ukształtowania terenu oraz zachodzących na tym terenie procesów politycznych, gospodarczych, społecznych i kulturowych, związanych z aktywnością człowieka. Ujawnia się poprzez dziedzictwo materialne, kształtujące krajobraz przyrodniczy na przestrzeni dziejów oraz dziedzictwo niematerialne - zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzane przez ludzi w relacji z ich środowiskiem, historią i stosunkiem do przyrody. Krajobraz kulturowy jest źródłem poczucia tożsamości i ciągłości. Ochrona dziedzictwa kulturowego, które należy przekazać przyszłym pokoleniom, jest najistotniejszym czynnikiem kształtowania tożsamości i osobowości mieszkańców, by mogli identyfikować się ze swoim miastem i siedliskiem oraz zrozumieć jego historię. 5.2.1. Charakterystyka gminy Położenie administracyjne i geograficzne Gmina Złotniki Kujawskie położona jest w centralnej części województwa kujawsko -pomorskiego w powiecie inowrocławskim, na północnym krańcu Kujaw. Z zachodniej strony poprzez Noteć graniczy z Pałukami, z północnej - z Puszczą Bydgoską. Obejmuje obszar o powierzchni 135,6 km2. Jest gminą wiejską, w jej skład wchodzi 27 wsi, w tym 20 sołectw. W strukturze gminy - o powierzchni 135,6 km2, dominującą rolę odgrywa największa miejscowość - Złotniki Kujawskie. Zalicza się do gmin o charakterze wybitnie rolniczym co uwarunkowane jest występowaniem na jej terenie bardzo dobrych gleb - użytki rolne stanowią 83,7 % powierzchni. Zalicza się też do grupy gmin o niewykształconej funkcji turystycznej; przez jej obszar nie przebiegają szlaki turystyczne o znaczeniu ponad regionalnym i regionalnym. Sieć drogowa gminy jest dobrze rozwinięta i obejmuje drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne. Podstawą układu drogowego jest droga Bydgoszcz - Konin, której istnienie przyczyniło się do rozwoju szeregu zakładów usługowych i produkcyjnych. Przez teren gminy przebiega również linia kolejowa dwutorowa zelektryfikowana o znaczeniu państwowym, którą odbywa się ruch towarowy i osobowy magistrali kolejowej Śląsk - Porty oraz z Bydgoszczy przez Inowrocław do Łodzi, Poznania i dalej na południe kraju. Gmina Złotniki Kujawskie niemalże w całości leży w mezoregionie Równiny Inowrocławskiej i Pojezierza Gnieźnieńskiego oraz w makroregionie Pojezierze Wielkopolskie. Jest to płaski polodowcowy obszar występowania wysoczyzn młodo glacjalnych z jeziorami rynnowymi. Ciąg jezior przebiega przez środkową część gminy. Należą tu jeziora: Pęchowskie, Kościelne, Długie, Jordanowo, Płaźno - Pląsno. Najgłębsze jest jezioro Leszcze (19 m), największe jest jezioro Tuczno (76 ha). Oprócz cieków stałych i okresowych występuje tu dość duża liczba mokradeł, związanych z obniżeniami moreny dennej. Urozmaiceniem terenu są pagórki morenowe występujące w zach. części gminy w rejonie Ignacewa, Julianowa, Będzitowa („Będzitowskie Góry” o wysokości dochodzącej do 110 m n.p.m.) Będzitówka i Lisewa Kościelnego. Środowisko przyrodnicze W skład systemu przyrodniczego gminy Złotniki Kujawskie wchodzą m.in. lasy, parki i zieleńce wraz z towarzyszącymi im pomnikami przyrody, użytki ekologiczne obejmujące we wszystkich przypadkach bagna, a także pozostała zieleń nieurządzona i urządzona występująca przy drogach, wzdłuż rowów, cieków wodnych, jezior czy w przydomowych ogródkach, ogrodach działkowych i sadach. Lesistość gminy jest stosunkowo niewielka, co wynika z jej wybitnie rolniczego charakteru. Lasy rozmieszczone są nierównomiernie, głównie w przygranicznych partiach. Największy zwarty kompleks leśny położony jest w części zachodniej gminy. Dominują lasy sosnowe porastające słabsze gleby wytworzone z piasków najczęściej gliniastych. Obszarom o znacznej wilgotności, podmokłym, a także brzegom jezior towarzyszą siedliska leśne wilgotne. W płn. - zach. części gminy występują niewielkie powierzchnie leśne o statusie lasów glebochronnych,

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 23 a w części płn., zach. i płd. - lasy wodochronne. Trzy jeziora - Leszcze, Płażno i Tuczno wraz z otoczeniem, a także część płn. - wsch. gminy zajęta przez łąki, wchodzą w skład zintegrowanego systemu ekologicznego województwa kujawsko -pomorskiego. Gmina Złotniki Kujawskie posiada warunki do rozwoju funkcji turystycznej, w jej części Zach. i płd. - zach. Tu koncentrują się tereny o znacznych walorach i atrakcyjności środowiska przyrodniczo- krajobrazowego, na które składają się: - zbiorowiska leśne, które mają znaczenie rekreacyjne, będąc łatwym celem penetracji turystycznej; - sieć jezior, które udostępnione są do wędkowania, pomimo, że z uwagi na uwarunkowania naturalne dostępność linii brzegowej tych jezior jest ograniczona. Największą atrakcyjność dla rozwoju rekreacji i turystyki wodnej przedstawia jezioro Tuczno, które jednak wymaga stałej poprawy stanu czystości; - sieć cieków wodnych o znacznych walorach przyrodniczo - krajobrazowych; - rzeźba polodowcowa, na którą składają się: pagórki morenowe, rynny jeziorne i doliny cieków; - szczególne stanowiska przyrodnicze w postaci pomników przyrody. Gmina Złotniki Kujawskie zachowała swoje unikatowe europejską walory. Spora różnorodność warunków glebowych i klimatycznych sprawia, że występuje tu duże zróżnicowanie siedlisk i krajobrazów naturalnych. Taki charakter zachowały siedliska błotne i torfowiskowe, ekstensywne łąki i pastwiska, zakrzewienia śródpolne i inne. Na terenie gminy występują formy ochrony przyrody: - pomniki przyrody - 16 obiektów; - użytki ekologiczne - głownie bagna - 10 obiektów; - inne: 14 zabytkowych parków dworskich. Składają się z elementów przyrodniczych naturalnych i inżynierskich: Będzitowo, Dąbrówka Kujawska, Gniewkówiec, Helenowo, Jordanowo, Leszcze, Lisewo Kościelne, Mierzwin, Palczyn, Rucewo, Tuczno, Tupadły, Złotniczki, Złotniki Kujawskie. 5.2.2. Zarys historii obszaru gminy 5.2.2.a. Historia regionu Gmina Złotniki Kujawskie położona jest na terenie historycznych Kujaw. Najstarsze ślady osadnictwa sięgają tu okresu neolitu. W okresie plemiennym na terenie Kujaw rozlokowało się plemię Goplan (utożsamiani z Mazowszanami - Kłobianami lub Kujawianami), z głównymi ośrodkami w Gnieźnie i Kruszwicy. Przed 950 r. Kujawy zostały włączone do państwa Polan i, znalazłszy się pod silnym wpływem jego kultury, utraciły swój mazowszański charakter. Nazwa Kujawy pojawia się po raz pierwszy w 1136 r. w Bulli gnieźnieńskiej - dotyczy obszaru nadwiślańskiego późniejszych Kujaw, zaś od XIII w. zaczyna być używana jako określenie ziemi kruszwicko - włocławskiej. Kujawy odegrały ogromną rolę w kształtowaniu się państwowości polskiej w średniowieczu ze względu na ich znaczenie gospodarcze i strategiczne. Żyzne ziemie od stuleci eksploatowane rolniczo, gęste osadnictwo, eksploatacja słonych źródeł i hutnictwo żelaza wykorzystujące złoża rudy darniowej, decydowały o zamożności tamtejszej ludności. Krzyżowały się tu ważne szlaki handlowe: bursztynowy - jeszcze z czasów rzymskich - z południa na północ oraz wczesnośredniowieczny trakt ruski - z Kijowa przez Płock, Włocławek do płn. Wielkopolski i Pomorza Zachodniego. Położenie regionu miało strategiczne znaczenie dla północnej ekspansji piastowskiej (Pomorze, Prusy, Mazowsze). Początkowo połączone z Mazowszem podlegały Kujawy mazowieckim książętom dzielnicowym i wraz z ziemią chełmińską i późniejszą ziemią dobrzyńską , stanowiły trzon ich posiadłości do końca XII w. Początkowo terytorium rządził Bolesław Kędzierzawy i jego syn, w latach 1191 - 1195 - Bolesław, syn Mieszka III Starego, jako pierwszy książę kujawski. Następnie Kujawy nalazły się pod władzą Konrada Mazowieckiego, który respektował pewną odrębność dzielnicy kujawskiej tytułując się księciem mazowieckim i kujawskim. W 1233 r. Konrad Mazowiecki wydzielił dla swego najmłodszego syna Kazimierza I Kujawskiego odrębne księstwo kujawskie ze stolicą w Inowrocławiu , a siedzibą biskupią we Włocławku . 36 lat jego rządów skutkowało rozwojem gospodarczym i terytorialnym Kujaw. Duże zniszczenia na Kujawach spowodowała wojna polsko - krzyżacka (1327 - 1332). Cała dzielnica

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 24 znalazła się pod okupacją krzyżacką do 1337 r., kiedy Kazimierz Wielki uzyskał w gwarancję warunkowego zwrotu całych Kujaw oraz ziemi dobrzyńskiej. W okresie rządów Ludwika Węgierskiego (1370 - 1382), ziemia dobrzyńska oraz płn. - zach. część Kujaw została oddana w lenno Kaźkowi Słupskiemu , w latach 1378 - 1392 terytorium bydgoskie, inowrocławskie, gniewkowskie oraz ziemię dobrzyńską oddano w lenno Władysławi Opolczykowi , zaś w 1383 r. Kujawy brzeskie opanował Siemowit IV Mazowiecki . Dopiero Władysław Jagiełł o odzyskał ziemie kujawskie i wcielił je Królestwa Polskiego. Pod koniec XIV w. dawne tereny księstw kujawskich pozostały podzielone administracyjnie na dwa województwa: inowrocławskie i brzesko-kujawskie . Podział ten funkcjonował do upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów , mimo to nie zatarł więzi etnicznej i dzielnicowej, wzmacnianej przez wspólne miejsca obrad sejmiku ziemskiego obu województw, wspólne godło , formację wojskową, gwarę, strój i powiązania społeczno -gospodarcze. W wyniku wojny trzynastoletniej (1454 - 1466), sprowokowanej działalnością kujawskich dygnitarzy, Polska odzyskała dostęp do morza. Umożliwiło to ziemi kujawskiej wykorzystanie koniunktury gospodarczej związanej ze wzrostem eksportu polskich towarów drogą wiślaną przez Gdańsk . Późnośredniowieczne Kujawy były jedną z bogatszych i ważniejszych ekonomicznie ziem polskich. Gęstość zaludnienia na centralnych Kujawach w XIV w. znacznie przekraczała przeciętny wskaźnik dla całego Królestwa . Podstawą bogactwa w XIII - XV w., obok urodzajnych gleb było położenie na szlakach handlowych. W XV w. głównym przedmiotem eksportu było zboże , ale też towary przechodzące tranzytem z płd. i wsch. Europy, jak wosk , skóry, wełna i bydło . Wraz z rozwojem gospodarczym nastąpił rozwój miast oraz osadnictwa wiejskiego, które uzyskiwało prawo czynszowe i prawne formy samorządu ( prawo niemieckie ). Kulminacyjny punkt rozwoju gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej na Kujawach nastąpił w XVI w. Wykształcił się tu typ dużego (do 35 ha) gospodarstwa chłopskiego. Podstawową grupę ludności wiejskiej (ok. 85%) stanowili kmiecie , a drugą grupę - zagrodnicy , pracujący jako najemnicy w gospodarstwie pana, sołtysa lub kmiecia. Odrębną grupę stanowili rzemieślnicy wiejscy: kowale, kołodzieje, bednarze, garncarze, młynarze zależni od pana wsi, z którym mieli kontrakt na okresową lub dożywotnią dzierżawę. W XVI - XVII w. większość ziemi na Kujawach należała do szlachty (folwarcznej i zagrodowej). Nie było wielkich posiadłości ziemskich, przeważały majątki, w skład których wchodziły 3 - 4 wsie. Ok. 15% stanowiła własność królewska, zaś 25% - kościelna. Największymi kościelnymi właścicielami ziemskimi były: biskupstwo włocławskie, kapituły : włocławska i kruszwicka oraz klasztory: norbertanek w Strzelnie i cystersów w Koronowie . Od lat 20. XVII w. zaczął się stopniowy upadek gospodarczy Kujaw spotęgowany wojnami polsko - szwedzkimi . Potop szwedzki i wojna północna spowodowały załamanie handlu zbożowego oraz wyludnienie miast. Ożywienie gospodarcze regionu nastąpiło dopiero pod koniec XVIII w. w związku z przechodzeniem na system gospodarki czynszowej. W wyniku I rozbioru w 1772 r. Królestwo Prus zagarnęło znaczną część województwa inowrocławskiego i zach. część województwa brzesko - kujawskiego - weszły w skład Obwodu Nadnoteckiego (1772 - 1806) ze stolicą w Bydgoszczy . Po II rozbiorze pod panowanie Prus przeszła reszta Kujaw. Rejon ten wszedł w skład nowej prowincji pruskiej Prusy Południowe. W rezultacie III rozbioru Polski podzielono Kujawy między Prusy Zachodnie ( Obwód Nadnotecki - m.in. okolice Bydgoszczy i Inowrocławia), Prusy Południowe i Prusy Nowowschodnie . Utrata państwowości stanowiła katastrofę polityczną, lecz w sferze gospodarczej następował rozwój. Wprowadzono oczynszowanie i uwłaszczenie chłopów oraz nowe rośliny uprawne m.in. ziemniak , który w krótkim czasie stał się podstawą wyżywienia ludności wsi. Zintensyfikowano produkcję rolną, w szczególności zbóż, co wywołane było dużym popytem na rynkach zagranicznych i korzystnym cłem . Jednocześnie w konfiskowanych majątkach kościelnych, a także w przejętych przez rząd pruski królewszczyznach i dobrach starościńskich, rozpoczęto akcje osiedleńcze ludnością niemiecką. W okresie Księstwa Warszawskiego (1807 - 1815) cały region kujawski został włączony do departamentu bydgoskiego i podzielony na powiaty: brzeski , bydgoski, inowrocławski, kowalski i radziejowski. W 1815 r. na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Kujawy zostały podzielone pomiędzy Królestwo Polskie i Królestwo Prus . Dokonane zmiany miały istotny wpływ na zróżnicowanie

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 25 cywilizacyjne obu części dzielnicy. W granicach Królestwa Polskiego znalazła się płd. - wsch. część Kujaw i ziemia dobrzyńska. W granicach Królestwa Prus znalazła się część płn. - zach. z Inowrocławiem i Bydgoszczą . Cały ten obszar wraz z Wielkopolską wchodził w skład Wielkiego Księstwa Poznańskiego , z pewną autonomią do 1848 r. Wielkie Księstwo Poznańskie podzielono na dwie rejencje: poznańską i bydgoską . Ta ostatnia obejmowała od 1818 r. 9 powiatów wielkopolsko - kujawskich, m.in. bydgoski, inowrocławski i mogileński. Granica rozdzielająca Kujawy na Kujawy Pruskie i rosyjskie Kujawy Kongresowe ciągnęła się od Otłoczyna w pobliżu Torunia po Wilczyn na płd. od Strzelna . Podział ten przetrwał do początku I wojny światowej i warunkował różnice w kulturze materialnej - z uwłaszczeniem chłopów w Prusach wiązała się komasacja i separacja gruntów, co umożliwiło intensyfikację produkcji rolnej. Natomiast nie zniwelował jedności kultury duchowej, stroju i gwary obu regionów. W efekcie I wojny światowej płd. - wsch. część regionu kujawskiego w 1919 r., weszła w skład niepodległego państwa polskiego . Po stronie pruskiej cześć Kujaw Zachodnich objęło powstanie wielkopolskie, przez co już w styczniu 1919 r. uwolniła się od niemieckiego panowania. Pozostała część z Bydgoszczą , a także powiaty pomorskie - dopiero po decyzji traktatu wersalskiego w styczniu 1920 r. Z dzielnicy pruskiej 1 sierpnia 1919 r. utworzono 2 województwa: poznańskie i pomorskie . Granica pomiędzy nimi zachowywała dotychczasowe pruskie podziały administracyjne. Dopiero reforma administracyjna z 1938 r. zjednoczyła całe Kujawy w obrębie województwa pomorskiego , zwanego „Wielkim Pomorzem”. Wchodziło w nie 7 powiatów „kujawskich”: bydgoski grodzki , bydgoski ziemski , szubiński , inowrocławski grodzki, inowrocławski ziemski , nieszawski i włocławski oraz 2 powiaty „dobrzyńskie”: lipnowski i rypiński . Podczas II wojny światowej prawie całe Kujawy zostały wcielone do III Rzeszy w granice prowincji Kraj Warty ( niem. Warthegau), z wyjątkiem rejonu Bydgoszczy , włączonego do Okręgu Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie (niem. Gau Danzig-Westpreussen). Pod względem podziału administracyjnego, płn. - zach. część regionu kujawskiego weszła w skład rejencji bydgoskiej , zaś część środkowa i płd. - wsch. w skład rejencji inowrocławskiej . W latach 1945 - 1975 niemal całe Kujawy znalazły się w granicach województwa bydgoskiego , zaś w 1999 r. - w skład województwa kujawsko - pomorskiego. 5.2.2.b. Historia wsi

Będzitowo - wieś wzmiankowana w 1390 r., gdy przez księcia Władysława Opolczyka podarowana została w posagu córce Jadwidze z okazji jej ślubu z księciem litewskim Wiguntem Aleksandrem. W 2 poł. XV w. wzmiankowana, jako własność szlachecka, zapewne w rękach rodu Kościeleckich. W 1506 r. Mikołaj Kościelecki herbu Ogończyk sprzedał wieś Nieciszewskim. Zapewne z nich wywodził się Bartłomiej Nieciszewski h. Bożedarz, w latach 1509 - 1513 podsędek inowrocławski, potem sędzia inowrocławski (1513 - 1520). W 2 poł. XVI w. wieś należała do M. Trzebińskiego h. Szeliga, w latach 1612 - 1617 - do K. Trzebińskiej. Majątek pozostawał w rękach rodziny do 1946 r. W XVIII w. istniał tu folwark, a w skład majątku wchodziły również folwarki: Będzitówek, Ignacewo i Julianowo. Będzitowo początkowo należało do parafii w Lisewie Kościelnym, po oddaniu tutejszego kościoła w ręce innowierców, znalazło się w 1579 r. w parafii pęchowskiej. Po powtórnej erekcji kościoła w Lisewie Kościelnym w 1611 r. Będzitowo powróciło w skład miejscowej parafii. Broniewo - wieś wzmiankowana w źródłach w 1315 r. Była własnością książąt kujawskich w powiecie inowrocławskim, którym zarządzał podskarbi Andrzej Kościelecki. Po jego śmierci w 1515 r. starostwo inowrocławskie wraz z Broniewem przeszło w ręce Latalskich herbu Prawdzic z Łabiszyna. Starostą był Janusz Latalski, od 1557 r. - jego syn Stanisław. W latach 1592 - 1608 starostą inowrocławskim był Andrzej Czarnkowski herbu Nałęcz, wojewoda kaliski, który dnia 4.10.1608 r. scedował wieś Broniewo wraz z cłem inowrocławskim na rzecz Piotra Czarnkowskiego, wojewody poznańskiego. Po jego śmierci król Zygmunt III Waza nadał wieś Stanisławowi Czarnkowskiemu, wzmiankowanemu w sprawozdaniu z lustracji starostwa inowrocławskiego z 1617 r. Broniewo należało do parafii w Liszkowie. Właścicielami sołectw w Broniewie byli: dnia 04.02.1595 r. Piotr Charbicki herbu Jastrzębiec z Charbic w pow. łęczyckim (od 04.02.1595), Jan Laskowski (od 12.01.1608r.) i Hieronim Białobrzeski

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 26 herbu Abdank z Białobrzegów nad Pilica, pisarz skarbowy (od 29.10.1617 r.). Kolejnymi dzierżawcami Broniewa byli: wspomniany Piotr Czarnkowski z żoną Zofią z Ostroroga, wzmiankowany w 1639 r. Jan Smogulecki h. Grzymała z żoną, Anną Zbyszewską, który 09.06.1639 r. dostał zgodę na wydzierżawienie wsi na okres 3 lat Annie Pawłowskiej. W 1660 r. wymieniany jest Jan Kołudzki herbu Pomian, podczaszy brzeski z żoną Zofią Smogulecką, córką Jana, zaś w1765 r. dzierżawcą Broniewa - pobliskich Niszczewic (od 1762 r.) był wojewoda kaliski Ignacy Twardowski wraz z małżonką Rozalią z Rogalińskich. Po I rozbiorze Broniewo jako byłą królewszczyznę przekształcono w domenę państwową i zgodnie z pruską praktyką odebrano dotychczasowym dzierżawcom. Dąbrówka Kujawska - najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1284 r.: książę Ziemomysł nadał osadę Wojciechowi, podłowczemu inowrocławskiemu, kasztelanowi słońskiemu (1292 - 1296) i kruszwickiemu (1301 r.), synowi Przezdrzewa z rodu Leszczyców z Kościelca. Potem wieś miał Wincenty Boguszyc ze Smogorzewa, sędzia inowrocławski. Zmarł po 1327 r. zostawiając majątek spadkobiercom. Następnym właścicielem był Jan Rosiejewski, znany jako Jan z Dąbrówki - sędzia generalny inowrocławski, bydgoski i gniewkowski, poświadczony na urzędzie w latach 1424 - 1432. W końcu XVI w. wymieniany jest J. Pławiński herbu Junosza - rodzina wzmiankowana jest jeszcze w XVII w. - wówczas część wsi znalazła się w posiadaniu rodziny Lubstowskich herbu Leszczyc. Dąbrówka należała do parafii w Pęchowie i znajdowała się na terenie powiatu bydgoskiego. W pocz. XVIII w. połowa Dąbrówki należała do Marcina Pławińskiego, druga część - do Macieja Lubstowskiego, który w 1717 r. sprzedał ją Andrzejowi Komierowskiemu herbu Pomian z Komierowa w powiecie nakielskim. Jemu też odsprzedał swoją część wsi Pławiński - w 1718 r. W 1724 r. wymieniany jest Jan Komierowski, który ok. 1735 r. przeniósł się na Litwę, a Dąbrówka przeszła w ręce jego bratanka Józefa Komierowskiego. W 1777 r. majątek odkupił jego brat Stanisław Komierowski, łowczy bydgoski, po nim dziedziczył Jakub, wzmiankowany jeszcze w XIX w. Według spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1860 r. w Dabrówce (niem. Dombrowken) mieszkało 223 osoby, w tym 179 ewangelików, 144 katolików, w 12 domach. Ewangelicy korzystali ze szkoły w Jakubowie, Katolicy - w Jeżewie. Miejscowość należała do parafii katolickiej w Pęchowie i ewangelickiej w Łabiszynie. Na płd. od wsi znajdowała się cegielnia. W czasie powstania wielkopolskiego (1919 r.) stacjonowały tu oddziały powstańcze. W 1920 r., w granicach Polski, wieś uzyskała nazwę Dąbrówka Kujawska. W 1934 r. włączono ją w skład gminy Złotniki Kujawskie. Dobrogościce - pierwszy raz wzmiankowane w 1283 r., były prawdopodobnie własnością biskupstwa włocławskiego. U schyłku XVI w. we wsi działy posiadali: Jan Dobrogoski herbu Grabie, Ł. Dobrogoski, J. Chmielewski, A. Janowski, W. Rzeszotarski oraz J. Witkowski. W tym czasie wieś leżała w powiecie bydgoskim i należała do parafii w Pęchowie. W poł. XVIII w. wieś była własnością Wincentego Kosmowskiego herbu Kościesza, zwolennika Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po jego śmierci w 1810 r. zapewne objęli ją spadkobiercy. W XVIII w. pomiędzy parafią w Lisewie Kościelnym a parafią w Tucznie toczył się spór o przynależność Dobrogościc. Miejscowość w tym czasie najczęściej występuje w księgach metrykalnych parafii Lisewskiej.. Dźwierzchno - w pobliżu wsi jeszcze w okresie międzywojennym znajdowały się pozostałości wczesnohistorycznego grodziska (grodzisko pierścieniowate wklęsłe, o obwodzie 104 m i wys. wału 2 m). W pocz. XX w. znaleziono grób kamienny i urny czarne. Na polu - fragmenty osady kultury przeworskiej (I w. n.e.): piece wapiennicze, fragmenty warsztatu tkackiego, ceramiki, elementy biżuterii oraz kości zwierzęce. Znaleziono też starszy piec wapienniczy zaliczany do kultury pomorskiej oraz charakterystyczne dla Kujaw pochówki psów. Odkryto również pozostałości osadnictwa wczesnośredniowiecznego: spaloną chatę z pozostałościami ceramiki, narzędzi i kości, piec do wypalania węgla drzewnego. Wieś, znana w źródłach, jako Dźwierzhno, Dźwierzno, Dzvirstino, Drwisna lub Dzwirdzino (1390 r.), leżąca w kasztelanii inowrocławskiej, a od XIV w. - w powiecie bydgoskim, stanowiła własność biskupią. Jest jedną z najstarszych wsi w Polsce. Wg tradycji miejscowy kościół założył przed 993 r. legendarny pierwszy biskup kruszwicki Lucidus. Kościół miał być miejscem jego pochówku oraz

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 27 pochówku kolejnych biskupów kruszwickich: Laurentius i Marcellinus. W 1250 r. Kazimierz, książę kujawski i łęczycki w obecności arcybiskupa gnieźnieńskiego Pełki i biskupa wrocławskiego Tomasza potwierdził dobra biskupstwa włocławskiego, wśród nich Dźwierzchno. Podobnie w bulli protekcyjnej papieża Aleksandra IV z 1259 r. W 1268 r., drogą zamiany, wieś wraz z młynem, jeziorem i winnicą przeszła z rąk biskupa kujawskiego we władanie księcia kujawskiego Ziemomysła, by potem znów wrócić pod panowanie biskupów kujawskich. Wieś i dziesięciny z niej należały do biskupa, prawo patronatu nad kościołem od 1268 r. przysługiwało prepozytom kapituły kruszwickiej. Posiadała wówczas 17 łanów chłopskich. Pierwotnie wieś zlokalizowana była w miejscu dzisiejszego cmentarza. Miejsce pierwotnego kościoła oznaczone jest drewnianym krzyżem i tablicą informacyjną (o istnieniu grodu i drewnianego kościoła). W latach 1325 - 1327 proboszczem parafii w Dźwierzchnie był Paweł. W skład parafii oprócz Dźwierzchna wchodziły także Leszcze i Jordanowo. W 1527 r. prawo patronatu nad kościołem pw. św. Katarzyny w Dźwierzchnie należało nadal do prepozytury kruszwickiej. W 1459 r. Jan Gruszczyński, biskup włocławski i kanclerz państwa zamienił wieś Dźwierzchno z Wojciechem Krotoskim z Wielowsi na posiadłość Wierzbiczany z powiecie inowrocławskim. Z powodu zniszczeń z okresu wojny północnej, a następnie zaniku ludności katolickiej pojawiło się osadnictwo olęderskie. Osadnicy - początkowo Holendrzy później Niemcy, zajmowali tereny zalewowe, bagniste, wymagające szczególnego gospodarowania. Na obszarach tych wykształcił się nowy typ budownictwa zagrodowego, różniący się od wsi położonych na centralnych Kujawach. W 1729 r. Krzysztof Antoni Szembek biskup włocławski (1720 - 1739) odbudował kościół w Dźwierzchnie. W XIX w. wieś posiadała 8 domów, 80 mieszkańców, w tym 60 ewangelików, 20 katolików oraz 22 analfabetów. Kościół parafialny należał do dekanatu inowrocławskiego i administrowany był wspólnie z kościołem w Tucznie. Gniewkówiec - w źródłach wzmiankowany w końcu XV w., jako własność szlachecka w powiecie bydgoskim. Wieś należała do parafii w Lisewie, w 2 poł. XVI w. - do parafii w Pęchowie. Części dóbr posiadali wówczas: A. i P. Gniewkowscy herbu Cholewa, J. Mierzwiński, J. i P. Popowscy herbu Nowina i Feliks Żelechnicki. W 1684 r. Gniewkówiec miał trzech właścicieli: Bądkowski, Makowski i Tupadlski. Helenowo - w XIX w. wieś należała m.in. do Czajkowskich. W 1887 r. dobra od Leona Czajkowskiego nabył Józef Wichliński z Tuczna. W posiadaniu Wichlińskich majątek pozostawał do 1939 r. Ostatnimi przedwojennymi właścicielami Helenowa byli Włodzimierz Wichliński wraz z żoną Zofią Ostrowską herbu Rawicz. Po wojnie majątek został znacjonalizowany, właścicielem został Skarb Państwa. Jordanowo - znane też jako Jordanówko. Wieś należała do kasztelanii inowrocławskiej, następnie do powiatu bydgoskiego. Była własnością kapituły kolegiackiej w Kruszwicy i wchodziła w skład parafii w Dźwierzchnie. W 1544 r. darowana kapitule katedralnej we Włocławku, zaś dnia 25.08.1544 r. wymieniona z Janem Raciąskim na wieś Murzynek w powiecie inowrocławskim. W 1615 r. dziedzicem Jordanowa był Wojciech Mirciński (Mierczyński) herbu Jastrzębiec, wojski inowrocławski (zmarły 1619 r.). W XVIII w. - Jan Aleksander Kraszewski herbu Jastrzębiec (1730 - 1787), generał - major wojsk koronnych, pięciokrotny poseł na sejm. W wyniku jego skarg na ucisk pruski, złożonych do sejmu w Warszawie, skonfiskowano mu m.in. wieś Jordanowo. W 1885 r. we wsi żyło 96 mieszkańców i było 6 domów. Właścicielem majątku z folwarkiem był Ludwik Kramer, folwark obejmował 644 ha. W okresie międzywojennym do 1939 r. właścicielem był Bruno Kramer, z którym związana jest legenda o „Kulawym psie Kramera”. Do majątku należał park z bogatym drzewostanem i cmentarzem rodzinnym Kramerów. Kobelniki - wieś wzmiankowana w 1630 r. - własność Andrzeja Kobelnickiego została sprzedana Janowi Modrzewskiemu herbu Grzymała. W 1684 r.: kupił ją od Jana Nowowiejskiego Markowski herbu Szeliga. W 1792 r. była własnością Stanisława Paruszewskiego i jego rodziny. W 1843 r. znajdowała się w rękach Juliana Opolskiego. Kolejni właściciele to: Adolf Hentelmann (1847 r.), Julian Knopf (1856 r.), Diederich Middendorf (1857 r.). W latach 1891 - 1903 właścicielem dóbr był Artur Rumer, potem Karol Sołtyński (1908 r.), Johann Kozłowski (1910 r.), którego rodzina dziedziczyła Kobelniki do 1939 r. Po wojnie dobra przeszły na skarb państwa.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 28 Krążkowo - pierwszym znanym dziedzicem wsi był Tomisław z rodu Cielepałów, zapewne syn Nasława z Gogolina i Lipia. W 1489 r. Krążkowo należało do parafii w Lisewie Kościelnym, było własnością szlachecką w powiecie bydgoskim. W 1583 r. właścicielem wsi był Andrzej Witosławski herbu Prawdzic, podsędek inowrocławski (1589 - 1617), zmarły w 1618 r. W 1579 r. wspólnie z bratem Stanisławem założył i uposażył kościół parafialny w Pęchowie pw. św. Trójcy. Krężoły - wieś pierwszy raz wzmiankowana dnia 21.08.1544 r. (Krążołkowice) - wraz z Jordanówkiem (Jordanowem) była przedmiotem darowizny: kapituła kolegiacka w Kruszwicy darowała ją kapitule katedralnej we Włocławku. W 1583 r. Krężoły były własnością szlachecką w parafii pęchowskiej, w końcu XVII w. w parafii Tuczno. Miał tu też zagrodę Feliks Żelechnicki, od 1567 r. skarbnik inowrocławski. Około 1766 r. wieś należała do Józefa Wolskiego, potem do szambelana króla Stanisława Augusta Poniatowskiego - Wincentego Kosmowskiego herbu Kościesza. Leszcze - w pobliżu wsi zlokalizowano grób skrzynkowy z wczesnej epoki żelaza oraz grodzisko stożkowate datowane na XII - XIV w., którego pozostałości zajmują wzgórze na płn. - wsch. od jeziora. Najwcześniejsze wzmianki źródłowe o wsi pochodzą z 1390 r., Leszcze należały wówczas do tzw. Ziemi Tuczyńskiej i wraz z ziemią Inowrocławską podarowane zostały przez Władysława Opolczyka w posagu córce Jadwidze, wydanej za księcia litewskiego - Wigunta Aleksandra. Do rozbiorów była królewszczyzną lecz około 1580 r. swoje działy mieli w niej: J. Leski, M. Leski, W. Leski, Z. Moszczyńska i A. Polanowski. W 1615 r. wymieniani są: Wojciech Mirciński (Mierczyński) wojski inowrocławski, bracia stryjeczni Stanisław i Serafin Lescy oraz Feliks Ciecholewski. W 1 poł. XVIII w. wymieniany jest Antoni Ostrowski, który w 1746 r. sprzedał wieś Pawłowi Chmielewskiemu herbu Wieniawa. W 2 poł. XIX w. Leszcze należały do Jadwigi Więckowskiej i liczyły 479 ha ziemi rolnej oraz 140 mieszkańców. W 1909 r. właścicielem majątku obejmującego 456 ha użytków rolnych był Kurt Reisswitz, a w okresie międzywojennym - Gunter Frieda. Lisewo Kościelne - miejscowość wzmiankowana jest w 1287 r., jako wieś rycerska Lysewo: synowie Dzierżka komesa z Lisewa - Mikołaj i Florian Awdaniec, zabiegali o zwrot Wiązowna i Dąbrowy Kamiennej. Awdańcom przypisuje się założenie i uposażenie kościoła parafialnego w Lisewie na przełomie XII i XIII w. W 1441 r. wieś należała do Jakuba z Radziejowa. W XVI w., wraz z wsiami Mochelek i Rucewo - do rodziny Niemojewskich. W 1578 r. Piotr Moszczański i Jakub Niemojewski oddali kościół protestantom. Budynek spłonął w 1892 r. W latach 1878 - 1895 właścicielem Lisewa był Ferdynand Mittelstadt. W skład majątku wchodził dwór z ogrodem, folwark z zabudowaniami gospodarczymi (spichrz, obora, stajnie, owczarnia, stodoły, kuźnia, osiem domów mieszkalnych, powozownia i cieplarnia)oraz wiatrak. Kolejnym właścicielem był Franz Kunkel, a od 1906 r. majątek przeszedł na własność Komisji Kolonizacyjnej państwa pruskiego. W 1909 r. rozebrano wiatrak. W 1919 r. wieś przyłączono do Polski, jako własność Skarbu Państwa. Mierzwin - w 1489 r. wieś była własnością biskupa włocławskiego w powiecie inowrocławskim, należała do parafii w Tucznie. W 2 poł. XVI w. jej właścicielem był Jan Mierzwiński herbu Ogończyk, który należał do braci Polskich. Na pocz. XVIII w. należała do majątku Franciszka Żukińskiego, potem Antoniego Krzesińskiego. W 1765 r. wymieniany jest podstoli bydgoski Paweł Chmielewski herbu Wieniawa. W 1884 r. Mierzwin należał do Więckowskiej. W tym czasie we wsi były dwie karczmy - osadach Czerwiniak i Byczek, 8 domów 158 mieszkańców. W ogólnej liczbie mieszkańców było 119 katolików i 32 ewangelików oraz 62 analfabetów. Niszczewice - wieś w źródłach pojawia się po raz pierwszy w 1347 r., w dokumencie Kazimierza Wielkiego potwierdzającym sprzedaż sołectwa w Broniewie przez sołtysa Floriana z Niszczewic sołtysowi Stanisławowi. Jako królewszczyzna Niszczewice wchodziły w skład starostwa inowrocławskiego - wieś dzierżyli kolejni starostowie inowrocławscy: Piotr Szydłowiecki (1504 r.), Stanisław Jarocki (1505 - 1510) oraz Andrzej Kościelecki (1510 - 1515). Folwarkiem w Niszczewicach zarządzał wówczas urzędnik albo faktor Mateusz, pomagała mu „dworniczka” Dorota. Następnie starostwo inowrocławskie wraz z Niszczewicami przeszło w ręce Latalskich z Łabiszyna, najpierw Janusza Latalskiego (1515 - 1557), potem jego syna Stanisława (do 1592 r.). W latach 1592 - 1608 starostą był Andrzej Czarnkowski herbu Nałęcz, wojewoda kaliski, który dnia 4.10.1608 r. scedował wsie Niszczewice i Broniewo wraz z cłem inowrocławskim na rzecz Piotra

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 29 Czarnkowskiego wojewody poznańskiego, po jego śmierci - na rzecz Stanisława Czarnkowskiego (18.08.1610 r.). Kolejnym dzierżawcą wsi z folwarkiem był Piotr Czarnkowski wojewodzic kaliski z żoną Zofią z Ostroroga. Później - Jan Kołudzki, podczaszy brzeski z żoną Zofią ze Smoguleckich. Uchwałą sejmiku z dnia 22.01.1670 r. Jan Kołudzki otrzymał odszkodowanie za zniszczenie Niszczewic i Broniewa. Od 1762 r. dzierżawcą Niszczewic był Ignacy Twardowski, wojewoda kaliski wraz z żoną Rozalią z Rogalińskich. Od 1772 r. - wieś należała do Prus. W 1920 r. majątek dzierżawił Grzybowski, od 1939 r. - Niemiec Grűnwald. Palczyn - (Pałczyn, Palczyń) w XII w. stał się osadą rycerską z nadania Bolesława Krzywoustego, który kazał usunąć wieśniaków z osady i „nadał je rycerstwu, gdzie ono sobie swoje ognisko domowe zakładało”. W 1583 r. wieś należała do Stanisława Witosławskiego herbu Prawdzic. W czasie Potopu w okolicach Palczyna toczyły się potyczki między zwolennikami króla Jana Kazimierza a stronnikami Jerzego Lubomirskiego. W 1670 r. właścicielowi Palczyna przyznano gratyfikację za straty poniesione podczas potyczek wojsk oraz zapłatę za sól odbitą Szwedom w 1666 r. Również pani Mnierowska, właścicielka wsi w 1739 r., otrzymała odszkodowanie za najazd porucznika artylerii konnej Tworowicza. W latach 1846 - 1945 jako właściciele majątku wymieniany jest szlachecki ród Johnzów. Ulrich Johnz członek SS w randze Rottenfűhrera był uczestnikiem i wykonawcą masakry w inowrocławskim więzieniu, tzw. Krwawej Niedzieli 23.10.1939 r. Aresztowany 10.06.1940 r. i uniewinniony, został rozstrzelany przez żołnierzy radzieckich 1945 r. Po wojnie majątek Palczyn został rozparcelowany (275,78 ha), tzw. resztówkę, czyli dwór z przylegającym doń parkiem oraz częścią folwarczną przejęła Spółdzielnia Produkcyjna Inowrocław. W 1955 r. we dworze umieszczono szkołę podstawową. W 1992 r. Szkołę przeniesiono w dworze zamieszkały rodziny nauczycielskie. Pęchowo - pierwszym znanym właścicielem tej wsi był Wojciech z Pęchowa, syn Ścibora, w 1266 r. podczaszy inowrocławski, w latach 1271 - 1279 kasztelan bydgoski, później kasztelan inowrocławski. Jego syn Jakub, dziedzic Pęchowa z synem Wojciechem w 1308 r. sprzedał cystersom z Byszewa część swych dóbr na pograniczu bydgosko - wyszogrodzkim: Glinki i Wielonek. W 1464 r. wzmiankowany jest Mikołaj z Pęchowa, burgrabia w Mogilnie. W 1489 r. Pęchowo stanowiło własność szlachecką w powiecie bydgoskim i należało do parafii lisewskiej. W 1579 r. dziedzic Pęchowa Andrzej Witosławski herbu Prawdzic, podsędek inowrocławski wspólnie z bratem Stanisławem, właścicielem Palczyna, ufundowali w Pęchowie kościół parafialny pw. św. Trójcy. Nowo utworzona świątynia przejęła rolę kościoła parafialnego w Lisewie Kościelnym, opanowanego przez innowierców. W 1583 r. w skład parafii pęchowskiej wchodziły: Będzitowo, Dąbrówka Kujawska, Dobrogościce, Gniewkówiec, Krążkowo, Lisewo Kościelne, Mamlicz, Mochle, Nowa Wieś Wielka, Palczyn, Pęchowo, Rucewko, Rucewo, Tarkowo Górne, Krężoły, Lubiń, Mochelek, Tupadły, Żółwin i Połętowo. Po 1611 r., kiedy wznowiła działalność parafia lisewska, ilość osad należących do parafii pęchowskiej uległa zmniejszeniu. Rucewko - wzmiankowane w 2 poł. XVI w. W latach 1560 - 1580 wieś należała do Piotra Sośnickiego. Było tu 8 łanów, 10 zagród, 1 komornik i dwóch rzemieślników. Założenie dworsko - parkowe w Rucewku powstało w pocz. XIX w., około 1861 r. wybudowano dwór, późniejszym okresie wzniesiono rządcówkę, od zach. znajdował się park o powierzchni 0,9 ha. W latach 1865 - 1867 właścicielem Rucewka był Juliusz Knapp, w latach 1877 - 1906 Hugo Leonhardt. W 1877 r. w majątku znajdowały się: dwór z obszernym dziedzińcem, przybudówka, kurnik, drwalnia, obora, 5 stajni, 2 stodoły, 4 owczarnie, spichlerz, ziemianka, kuźnia i 5 czworaków. W 1880 r. w majątku wymienia się: dwór z przybudówką kuchenną, 5 stodół, spichlerz, owczarnie, kurnik, drwalnię, oborę, szopę, spichlerz, ziemiankę, kuźnię wozownię - remizę, 6 czworaków i dom dla urzędników dworskich, połączony z budynkiem remizy. W 1888 r. majątek obejmował 378 ha użytków rolnych (299 ha gruntów ornych i 19 ha łąk). W Rucewku było 7 domów mieszkalnych dla 153 mieszkańców. W 1906 r. majątek przeszedł na własność Skarbu Państwa Pruskiego, potem Państwa Polskiego. W okresie międzywojennym dzierżawcą majątku obejmującego 363 ha był inż. Kazimierz Putz, który zmodernizował wieś i unowocześnił gospodarkę wiejską. W latach 1939 - 1945 we dworze istniała placówka Hitlerjugend, administrowana przez Ludolfa von Alvensleben.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 30 Rucewo - pierwszym znanym właścicielem osady, wzmiankowanym w 1327 r., był Jan z Rucewa, prawdopodobnie syn Mikołaja ze Ściborza z rodu Mościców - Ostojczyków. Jego żoną była Ludka, córka Wincentego ze Smogorzewa, sędziego inowrocławskiego. Zmarł bezpotomnie ok. 1363 r., zaś majątek objął po nim prawdopodobnie bratanek Bychnio, syn Mikołaja. Następnym znanym właścicielem wsi był starosta bydgoski i kasztelan lądzki - Janusz z Brzozogłów, Sulęcina i Rucewa, który odegrał znaczną rolę w czasie wielkiej wojny z Krzyżakami, zmarły ok. 1425 r. Jego syn, Jarosław Brzozogłowy z Ludziska herbu Grzymała, sędzia inowrocławski, odziedziczył po ojcu czwartą część Rucewa. W 1583 r. wieś była własnością Jakuba Niemojewskiego i P. Racięskiego. Wchodziła w skład parafii w Pęchowie. Część Rucewa, należąca do Jadwigi Zakrzewskiej i Adama Lubstowskiego herbu Leszczyc starosty kruszwickiego, została w 1636 r. nadana klasztorowi Franciszkanów w Inowrocławiu. Około 1752 r. Rucewo należało do Wincentego Kosmowskiego herbu Kościesza, który dzierżył również położone w pobliżu Dobrogościce i Krężoły. Tarkowo Górne - najstarsze ślady osadnictwa w rejonie tej wsi są związane z kulturą pucharów lejkowatych z 2 poł. IV tysiąclecia p.n.e. Z okresu 2800 - 2500 lat p.n.e. pochodzi gliniane wyobrażenie czterokołowego wozu. Do kultury amfor kulistych zaliczany jest „skarb bursztynowy” znaleziony we wsi. Po raz pierwszy Tarkowo pojawia się w źródłach w 1489 r. W tym okresie wieś leżała w powiecie bydgoskim, należała do parafii w Lisewie Kościelnym i stanowiła własność szlachecką. W 1583 r. Tarkowo należało do Piotra Sośnickiego, który miał tu 6 łanów. Osada wchodziła w skład parafii pęchowskiej. W poł. XVIII w. Tarkowo należało do sędziego grodzkiego inowrocławskiego Bartłomieja Kraszewskiego herbu Jastrzębiec i jego żony Elżbiety z Wolskich. Następnym właścicielem był Jan Kraszewski, prezes Trybunału w Bydgoszczy z żoną Anną z Poleskich. Tuczno - Thuz, Tuzna, Thurzna, Tucznow, Thuczno. Na terenie wsi odkryto pozostałości osady I fazy kultury amfor kulistych z okresu ok. 3000 lat p.n.e. (obiekt w typie półziemianki w wymiarach 6 x 3,8 m.) Niegdyś królewszczyzna w starostwie inowrocławskim. Prawdopodobnie w XIII w. książęta kujawscy ufundowali tu kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, wzmiankowany w dokumencie księżnej Salomei, wdowy po księciu kujawskim Ziemomyśle (27.04.1292 r.). Wymieniony jest Michał pleban z Tuczna, wzmiankowany też w dokumentach książąt kujawskich w 1297 r., jako kapelan i notariusz, w 1298 r. - jako kapelan „de Tuzna”, w latach 1308 - 1315 - jako kanclerz tychże książąt. W latach 1325 - 1327 proboszczem był Trzebiesław. W 1326 r., z nadania księcia Przemysława, 2 łany w Tucznie otrzymał włodarz „Drazo”. Król Kazimierz Wielki zmarły w 1370 r. zapisał w testamencie księciu słupskiemu Kazimierzowi (Kaźkowi) północną część kasztelanii inowrocławskiej wokół Tuczna (terytorium tuczeńskie). W 1377 r., po śmierci Kaźka, rządy nad Kujawami inowrocławskimi objął książę Władysław Opolczyk, który wystawił w Tucznie (26.03.1380 r.) przywilej dla inowrocławskich tkaczy sukna. W1390 r. Opolczyk zapisał ziemię tuczeńską w posagu swej córce Jadwidze, wydanej za brata Jagiełły księcia Wigunta - Aleksandra. Po rychłej śmierci Wigunta - Aleksandra i usunięciu Władysława Opolczyka, w 1392 r. ziemia tuczeńska wraz z całymi Kujawami zachodnimi powróciła pod władzę królewską. W czasie wojny z Zakonem Krzyżackim, Władysław Jagiełło idąc z wojskiem na Bydgoszcz, 28.06.1409 r. obozował nad brzegami jeziora w Tucznie. Około 1508 r. proboszczem w Tucznie był kanonik włocławski Nawoj Kostka. W skład parafii wchodziły: Tuczno, Mierzwin, Łącko, Nowiny, Chrząszelewo, Radłów i Radłówek. Król Zygmunt August w 1552 r. nadał Tuczno Mikołajowi Trzebuchowskiemu, późniejszemu kasztelanowi gnieźnieńskiemu, w zamian za wieś Jaksice. Po jego śmierci w 1559 r. wieś otrzymała w dożywocie wdowa - Fedora Bohowitynowiczówna. W latach 1576 - 1577 proboszczem w Tucznie był Jan Wilkostowski, który tu jednakże nie rezydował, funkcję wikarego sprawował Marcin z Sadłogoszczy. Do parafii Tuczno należały następujące osady: Kobelniki, Łącko, Mierzwin, Radłówek, Tuczno, Złotniki Kujawskie i Nowiny. W 1583 r. Tuczno dzierżawił F. Proński, najprawdopodobniej syn Fedory Trzebuchowskiej z jej pierwszego małżeństwa z Fryderykiem Prońskim, wojewodą kijowskim. Następnym dożywotnim dzierżawcą, od 1588 r. był Krzysztof Dzierżek, chorąży trocki. Posesorem sołectwa w Tucznie był Wojciech Staręski, który za zgodą królewską w 1596 r. scedował je na rzecz

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 31 Krzysztofa Dzierżka. W czasie lustracji z lat 1616 - 1620 Tuczno dzierżawił od 1601 r. Abraham Krzewski herbu Bończa, z Kierza w pow. lubelskim, sekretarz królewski w latach 1600 - 1609, wojski lubelski w 1618 r. On również od 1596 r. posiadał sołectwo, zbudował w Tucznie wiatrak. W skład królewszczyzny wchodziły również dwa jeziora. Po jego śmierci, w 1620 r. Tuczno objął w dożywocie Wacław Kiełczewski, kasztelan lędzki, który w 1620 r. otrzymał jeszcze sołectwo, młyn i karczmę w tej wsi. Przywilejem królewskim z 1621 r. potwierdzenie praw do wsi otrzymała Marianna Kiełczewska, żona Piotra Kiełczewskiego herbu Pomian. Następnym posesorem Tuczna był Samuel Konarski herbu Ossoria, w latach 1620 - 1629 wojewoda pomorski, następnie w latach 1629 - 1641 wojewoda malborski. W 1646 r. dzierżawcą Tuczna został Andrzej Konarski, podkomorzy pomorski, syn nieżyjącego już wtedy wojewody malborskiego Samuela i jego trzeciej żony, Izabeli z d. Karnkowskiej, która scedowała królewszczyznę synowi; współdzierżawczynią dóbr została w 1655 r. żona Andrzeja, Elżbieta z Walewic. Po jego śmierci w 1687 r. dobra przejął syn Michał, a od 1688 r. - drugi syn Zygmunt Konarski, który w bitwie pod Chocimiem (1673 r.) stracił oczy wypalone wystrzałem. Przed 1710 r. Tuczno przeszło w ręce Stanisława Lińskiego, a następnie wdowy po nim, Krystyny z Proszczewic Lińskiej z synami Kazimierzem, Andrzejem, Janem i Władysławem. Jeszcze w 1724 r. wymieniany jest tylko Kazimierz Liński. W 1727 r. nowym dzierżawcą królewszczyzny został Ludwik Borucki, kasztelan brzeski. Jako posesor Tuczna jest również wymieniany Andrzej Cieński, miecznik kruszwicki. Potem kolejno: Adam Józef Ostrowski (1747 r.) żupnik wielkopolski, który zmarł w Tucznie dnia 30.07.1755 r., cześnik inowrocławski Józef Komierowski herbu Pomian (1756 r.), Ignacy Trzciński podczaszy inowrocławski (1767 r.). Po I zaborze Tuczno, jako królewszczyzna została przekształcona w domenę państwową, lecz osoba dzierżawcy nie zmieniła się. Dobra tuczeńskie pozostały w rękach Trzcińskich do 1792 r. Po 1793 r. król pruski darował Tuczno generałowi Brauschuetz. Przez lata Tuczno nabywali kolejni właściciele, m. in.: St. Czaykowski konfederat barski, którego syn Antoni był uczestnikiem powstania kościuszkowskiego. Z braku potomka męskiego Tuczno odziedziczyła córka Tekla Czaykowska, żona J. Wichlińskiego. Wichlińscy całą rodziną brali udział w powstaniu wielkopolskim, Justyna Wichlińska założyła oddział Czerwonego Krzyża w Inowrocławiu. Ród był właścicielem majątków Tuczno, Helenowo, Turlejewo do 1939 r. Tupadły - w okolicy Tupadeł i pobliskiego Gniewkówca znajdowało się prawdopodobnie grodzisko wczesnośredniowieczne, o nieznanej lokalizacji, wymieniane w źródłach z 1662 r. Na płd. od Tupadeł znaleziono naczynia wczesnohistoryczne i ślady ognisk. Pierwsza wzmianka źródłowa o wsi pochodzi z 1488 r., kiedy biskup Piotr z Bnina, ustanawiając kolegiatę w Kościelcu dał jej, jako uposażenie, między innymi dziesięcinę z Tupadeł. Wieś leżała w powiecie bydgoskim, należała do parafii w Lisewie Kościelnym. U schyłku XVI w. właścicielką Tupadeł była Barbara Kaczkowska, wdowa po Andrzeju Kaczkowskim. W 2 poł. XVIII w. - rodzina Wolskich, w latach 1777 - 1796 wymieniany jest Aleksander Wolski. Złotniki Kujawskie - nazwa wsi, jak i położonych w pobliżu Kobelnik, sugeruje jej przynależność do kategorii wsi służebnych, co świadczyłoby, że Złotniki są osadą dość starą. W źródłach miejscowość odnotowana jest dnia 13.02.1362 r.: książę gniewkowski Władysław Biały zatwierdził działy rodzinne między wojewodą gniewkowskim Mościcem ze Ściborza herbu Ostoja - Mościc, a jego krewniakami Mikołajem, Bichną i Czciborem. Wojewoda posiadał Złotniki, które identyfikowane ze Złotnikami Kujawskimi, natomiast jego krewni dysponowali działami we wsi Ściborze. Obie wsie leżały w kasztelanii inowrocławskiej. Po 1466 r. w wyniku powrotu do Polski Pomorza Gdańskiego, wytyczony został nowy szlak handlowy z Inowrocławia do Bydgoszczy i dalej na Pomorze, a wśród miejscowości przy szlaku znalazły się Złotniki. W 1583 r. wieś była własnością Jana i Przecława Popowskich herbu Nowina, którą odziedziczyli ją po przodkach. Popowscy posiadali również działy we wsi Gniewkówiec. U schyłku XVI w. Złotniki wchodziły w skład parafii tuczeńskiej. Podczas ,,potopu” szwedzkiego wieś została prawdopodobnie całkowicie zniszczona. Złotniki Kujawskie zawsze były małym ośrodkiem. Miejscowość żyła spokojnie, rzadko

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 32 trafiając na karty historii. Po uwłaszczeniu chłopów przez rząd pruski w poł. XIX w., została podzielono na Złotniki gospodarcze i folwarczne. Dynamiczny rozwój zapoczątkowało przeprowadzenie w 1872 r., w pobliżu wsi szlaku kolejowego i zlokalizowanie w Złotnikach stacji pasażersko - przeładunkowej. Wieś stała się centrum komunikacyjnym dość dużego obszaru, tym ważniejszym, że zbiegały się w niej drogi kołowe. Przymus komunikacyjny wytworzył więzi między miejscowościami usytuowanymi w zasięgu złotnickiego węzła drożnego. Te zaś były podstawą ustanowienia w Złotnikach gminy. Pod koniec XIX w. Złotniki liczyły ponad 300 mieszkańców. Świątynię katolicką wzniesiono w o w latach 1924 - 1925. Mimo sporej liczby obywateli niemieckich, mieszkańcy Złotnik zapisali się w dziejach powstania wielkopolskiego. Podczas walki o Inowrocław, 5 - 6 stycznia 1919 r., oddział kawalerii pod dowództwem St. Chełmickiego operował wzdłuż linii kolejowej między Jaksicami a Złotnikami, zabezpieczając walczących powstańców na kierunku spodziewanej odsieczy niemieckiej. Tuż po zajęciu Inowrocławia, oddziały Cymsa, wspomagane mieszkańcami Złotnik, w dniach 7 - 10 stycznia toczyły krwawy bój o wyzwolenie tej wsi. Już następnego dnia powstańcy ze Złotnik wzięli udział w operacji szubińskiej, dopomagając w wyzwoleniu Pałuk. 5.3. Krajobraz kulturowy - dziedzictwo materialne Teren gminy Złotniki Kujawskie, nierozerwalnie związany z dziejami Kujaw, jest prastarą kolebką kultury i tradycji polskiej. Na ukształtowanie kulturowej przestrzeni gminy wpływ miały zmiany przynależności państwowej i administracyjnej. Tereny należały kolejno do: państwa Mieszka I, Królestwa Polskiego, do Księstwa Mazowieckiego, do zakonu krzyżackiego, do Rzeczpospolitej. Po I rozbiorze - do Królestwa Prus jako Obwód Nadnotecki, potem rejencja bydgoska Wielkiego Księstwa Poznańskiego, w czasach II RP - do województwa pomorskiego. Na oblicze kulturowe regionu wpływ miały, wcześniej niż gdzie indziej zachodzące, procesy cywilizacyjne skutkujące szybkimi zmianami społecznymi i kulturowymi. Spowodowały je zarówno działania polityczno - administracyjne państwa pruskiego (planowe osadnictwo, działalność Komisji Kolonizacyjnej, uwłaszczenie chłopów, przepisy administracyjne i porządkowe), jak i czynniki natury gospodarczej - już w poł. XIX w. rozwinęła się tu wysoko towarowa gospodarka rolna, wkraczała mechanizacja rolnictwa, postępowały melioracje. Mimo lat germanizacji, wpływów Wielkopolski tereny te są odrębną krainą etnograficzną o oryginalnej kulturze ludowej, stroju, gwarze, zdobnictwie, pieśni i tańcach. I. ZESPOŁY ZABUDOWY FOLWARCZNEJ I PARKI Zespoły zabudowy to układy przestrzenne zawierające zespoły budowlane i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów funkcjonalnych, w tym sieci ulic lub sieci dróg. Na terenie gminy Złotniki Kujawskie, szczególnie cenne zespoły wpisane zostały do rejestru zabytków. Zespół dworsko - parkowy, Będzitowo

Zdjęcie nr 1. Dwór, Będzitowo Zespół dworsko - parkowy z 2 poł. XIX w., obejmujący: dwór z 1876 r. i park (zespół wpisany

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 33 jest do rejestru zabytków) oraz zespół folwarczny z XIX w.: rządcówka, budynki gospodarcze, spichlerz, gorzelnia. Pozostałości zespołu zlokalizowane są w płd. - wsch. części wsi. Zabudowania gospodarcze od części parkowo - dworskiej oddzielone są drogą o ziemnej nawierzchni. W takim układzie folwark istniał już w XVIII w. Zachował się fragment ogrodzenia zespołu. Dwór, zlokalizowany na terenie parku, wznoszono w dwóch etapach. Część starsza to dwór parterowy nakryty wysokim, naczółkowym dachem, do którego ściany płn. dobudowano (1876 r.) prostopadle dwukondygnacyjny budynek, nakryty czterospadowym dachem. Elewacje boniowane, na osi fasady pseudoryzalit, kondygnacje rozdzielone gzymsem, skromne detale (opaski okien, gzymsy nadokienne) - prezentują walory klasycyzujące. Park z XIX w. o pow. 3 ha, zajmuje obszar zbliżony do prostokąta; na płd. od parku i folwarku - stawy o nieregularnej linii brzegowej. Park jest zaniedbany, o zatartym układzie przestrzennym. Zachowały się ścieżki do dworu i do oficyny. Starodrzew tworzą dęby szypułkowe, kasztanowce białe, klony zwyczajne i in. Do okazów pomnikowych należy dąb szypułkowy o obw. w pierśnicy 445 cm, rosnący w centralnej części parku. Po wojnie w dworze mieściło się przedszkole, później świetlica i biura Gminnej Spółdzielni. W 2014 r. zawalił się dach piętrowej części dworu. Zabudowa folwarku: gorzelnia i spichlerz z końca XIX w., czworaki z XIX w., budynki gospodarcze z XIX w., w tym stodoła zwana „kamionką”.

Zespół dworsko - parkowy, Helenowo nr 17

Zdjęcie nr 2. Dwór, Helenowo nr 17 Zespół dworsko - parkowy, obejmujący: dwór z pocz. XX w.; park z 2 poł. XIX w. - wpisane do rejestru zabytków oraz pozostałości zespołu folwarcznego (obora) z pocz. XX w. Dwór zlokalizowany jest na terenie parku. Wzniesiony zapewne na miejscu wcześniejszego. Murowany, trójskrzydłowy budynek o skrzydłach równoległych, przesuniętych względem siebie ryzalitowo. Skrzydła skrajne podwyższone o kondygnację poddasza, nakryte dwuspadowo, ze sterczynami w narożach szczytów. Skrzydło środkowe od strony ogrodu cofnięte, poprzedzone trójarkadowym parterowym gankiem. Kondygnacje rozdzielone gzymsem kordonowym i podokiennym, na parterze poziomo boniowane. Nad oknami piętra odcinki gzymsu nadokiennego. Park niewielki, prostokątny, zaniedbany, o powierzchni ok. 1 ha, z zachowanym starodrzewem. Wiele okazów drzew osiągnęło rozmiary zbliżone do pomnikowych. W zespole dworskim zachowana obora. Zespół dworski, Kobelniki nr 1 Zespół dworski z 2 poł. XIX w., obejmujący: park z XIX w.; 2 obory, obecnie chlewnia i owczarnia; stodołę - XIX w. Zespół wpisany jest do rejestru zabytków.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 34 Pochodzący z 1 poł. XIX w. dwór, został przebudowany w okresie międzywojennym. Obecnie w jego miejscu znajduje się dom mieszkalny. Dwór otoczony był gęstym parkiem o pow. 1,95ha. Park zajmował teren zbliżony do prostokąta, ujęty polami uprawnymi, od płn. - drogą dojazdową do zespołu. Zespół folwarczny rozlokował się po płn. - zach. stronie parku - budynki swobodnie rozmieszczone dookoła prostokątnego dziedzińca. Obecnie granice parku pozostają częściowo czytelne - znaczna jego część uległa wyrębowi. Kompozycja parkowa nieczytelna, ścieżki zarośnięte, zieleń zaniedbana. Wśród starodrzewu występują gatunki nietypowe dla regionu: cisy, modrzew europejski, daglezja zielona, chojna kanadyjska, cyprysik błotny, jodła kalifornijska, jodła biała, klony (pospolity, polny, tatarski, srebrzysty, czerwony) oraz jałowce (chiński, sabiński, wirginijski). Zespół dworko - parkowy, Leszcze

Zdjęcia nr 3, 4. Dwór, Leszcze nr 5 Zespół dworsko - parowy z przełomu XIX/XX w., obejmujący: dwór; park z poł. XIX w. (wpisane do rejestru zabytków) i oficyna z pocz. XX w. Dwór został wzniesiony na przełomie XIX i XX w., na miejscu wcześniejszego. W 1946 r. majątek przeszedł na własność Skarbu Państwa, w budynku dworu zamieszkało kilkanaście rodzin wiejskich. W latach 50. zostały rozebrano budynki pofolwarczne, zniszczeniu uległ park dworski (2,25 ha). Otoczony polami uprawnymi zespół zajmuje obszar nieregularny. Dwór usytuowany jest na płd. - wsch. skraju parku. Budynek dwukondygnacyjny, nakryty mansardowym dachem, z czterokondygnacyjną wieżą w płn. - zach. narożniku i z parterowymi skrzydłami, z których płd. mieści dawną salę balową. Na osi fasady płytki ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem, poprzedzony portykiem filarowym dźwigającym taras. Do dworu prowadzi brukowany podjazd. Park o pow. 2,2 ha pozostaje zdewastowany, o nieczytelnym układzie przestrzennym. W płd. i zach. części zachował się różnogatunkowy starodrzew. W płn. - wsch. części parku znajdują się resztki zdziczałego dworskiego sadu. Wśród drzew dominują jesiony wyniosłe, wiązy, klony, lipy, kasztanowce oraz robinie akacjowe. Również klon srebrzysty, oczar omszony, wierzba mandżurska oraz śliwa tarnina. Około 200 m od dworu, w dawnej części parku - zdewastowany grobowiec właścicieli majątku. W pobliżu rządcówka z pocz. XX w. Zespół dworsko - parkowy, Lisewo Kościelne

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 35 Zdjęcie nr 5. Dwór, Lisewo Kościelne nr 71 Zespół dworsko - parkowy obejmujący: dwór z 1902 r., park z pocz. XIX w., wpisane do rejestru zabytków. Zespół położony po wsch. stronie jeziora Długie, od płd. i wsch. otoczony współczesna zabudową, od płn. - zespół gospodarczy. Dwór usytuowany w parku, na płd. od dawnego dziedzińca gospodarczego. Dwór eklektyczny, o bryle złożonej z trzech zróżnicowanych w proporcjach brył na rzutach prostokątów. Budynek z wysoką kondygnacją piwnic. Jednokondygnacyjny korpus (część środkowa) z mezzanino, o czteroosiowej fasadzie, ujęty od zach. wąskim, jednokondygnacyjnym aneksem i od wsch. - dwukondygnacyjnym skrzydłem z mezzanino, o trójosiowej fasadzie, poprzedzonej schodami. Bryły nakryte płaskimi dachami z wysuniętymi okapami wspartymi na wolutowych konsolach. Ściany murowane, poziomo boniowany parter wydzielony gzymsem kordonowym, kondygnacje dzielone gzymsami parapetowymi. Naroża ścian ujęte w pilastry z dekoracją płycinową na licu. Prostokątne okna korpusu ujęte w profilowane opaski, poprzedzone płycinami podokiennymi, z nadprożem zwieńczonym odcinkiem gzymsu; parapet i gzyms - na wolutowych konsolkach. Podobnie ramowane okna na piętrze fasady skrzydła i w aneksie wsch. Na parterze skrzydła - trzy arkadowe otwory ujmujące drzwi i parę okien. W strefie mezzanino - dekoracja płycinowa. Park o pow. 1,5 ha jest zadbany, pierwotny układ ścieżek częściowo zatarty. Zachowana aleja jesionów prowadząca do dworu i krąg lip w części wsch. parku. Cenny drzewostan obejmuje 32 gatunki drzew, m.in. klony pospolite, jesiony wyniosłe i lipy drobnolistne oraz kasztanowce żółte, morwę białą, cyprysiki groszkowe, sosnę wejmutkę, czy karaganę syberyjską. Znajdują się tu również okazy pomnikowe: lipa drobnolistna o obwodzie w pierśnicy 395 cm, dwa dęby szypułkowe o obwodach 305 i 345 cm, oraz osiem jesionów wyniosłych o obwodach do 310 cm. Zespół dworsko - parkowy, Palczyn

Zdjęcie nr 6. Dwór, Palczyn nr 6 Zespół dworsko - parkowy, obejmujący: dwór - 2 poł. XIX w., lata 20. XX w., park - XIX w., spichlerz - 2 poł. XIX w., zespół wpisany jest do rejestru zabytków.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 36 Na przełomie lat 20. i 30. XX w. majątek uległ parcelacji. W 1946 r. dobra przejął Skarb Państwa, użytkownikiem resztówki została Spółdzielnia Produkcyjna Inowrocław. Od 1955 r. mieściła się tu szkoła podstawowa, a później mieszkania nauczycieli. Do dwory od płd. dobudowano nowy budynek szkolny. Zespół zlokalizowany jest po płn. - wsch. stronie szosy wiejskiej, na nieregularnym terenie parkowym, z zabudowaniami w części płd. - zach. Dwór o zwartej bryle, podpiwniczony, dwukondygnacyjny z mezzanino, nakryty płytkim, dwuspadowym dachem. Pośrodku elewacji frontowej trójosiowy ryzalit, zwieńczony niskim szczytem. Cokół z oknami piwnic zwieńczony gzymsem, kondygnacje rozdzielone gzymsami parapetowymi, naroża ścian ujęte boniowaniem. Okna i blendy w większości prostokątne; na parterze w profilowanych opaskach poprzedzone płycinami podokiennymi, z odcinkami gzymsu na parach wolutowych konsolek - w zwieńczeniu; na piętrze - ujęte pilastrami dźwigającymi odcinek fryzu i gzymsu. Na piętrze frontowego ryzalitu - otwory arkadowe w profilowanych opaskach: dwa okna ujmujące blendę. Park o pow. 5 ha, zarośnięty i zdewastowany, posiada czytelny układ przestrzenny. Zachowane są ciągi spacerowe i staw. Starodrzew zlokalizowany w części płd., wokół stawu i jego okolicy: głównie klony pospolite i polne, lipy drobnolistne, dęby szypułkowe, kasztanowce białe i wiązy szypułkowe, w tym 37 pomników przyrody, m.in. 2 lipy srebrzyste, 5 lip drobnolistnych, 3 wierzby kruche, 2 buki pospolite, 2 cyprysiki Lawsona i inne. Zachowany punkt widokowy i pozostałości niemieckich urządzeń hydrotechnicznych z okresu II wojny. Wśród zabudowań gospodarczych - pięciokondygnacyjny spichrz murowany z cegły, z detalem z cegły dwubarwnej (łukowe nadproża okien i gzymsy międzykondygnacyjne. Zespół dworsko - parkowy, Rucewko

Zdjęcie nr 7. Dwór, Rucewko nr 21 Zespół dworski obejmujący: dwór z 1861 r.; rządcówkę z 2 poł. XIX w.; park z pocz. XIX w., zespół wpisany jest do rejestru zabytków. Po wojnie majątek rozparcelowano, a dwór, park i zabudowę folwarczną przejął Urząd Gminy w Złotnikach Kujawskich. Czworaki i zabudowania folwarczne rozebrane. Dwór zróżnicowany w wysokości, złożony z korpusu na rzucie wydłużonego prostokąta, z dwukondygnacyjnym aneksem zamkniętym półkoliście - w fasadzie i z dwukondygnacyjnej przybudówki - w części płn., połączonej z rządcówką nawiązującą do architektury dworu. Korpus w części płd. parterowy, w płn. - dwukondygnacyjny, nakryty naczółkowym dachem, przybudówka pod wysokim dachem czterospadowym, z trójosiową facjatką zwieńczoną odcinkowym szczytem - w połaci frontowej. W tylnej połaci dachu korpusu - trzy drewniane lukarny. Elewacje tynkowane, ze śladami kostkowego boniowania. Prostokątny portal zwieńczony odcinkowym naczółkiem. Park pierwotnie zajmował 3,5 ha. Starodrzew skupiony był wzdłuż jego granicy płn. i w części płd. - zach. Do cmentarza rodowego właścicieli i kapliczki wiodła aleja kasztanowców. Zachowała

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 37 się grupa kilkunastu drzew i niewielki staw - łącznie ok. 0,4 ha. Zespół dworsko - parkowy, Rucewo

Zdjęcie nr 8. Dwór, Rucewo Zespół dworsko - parkowy: dwór z 1 poł. XIX w. zachowany w formie ruiny, park z poł. XIX w. - wpisane do rejestru zabytków. Zespół zlokalizowany w płn. części wsi, obecnie zachowany w formie kilku skupisk drzew i ruin dworu: parterowy z portykiem kolumnowym pośrodku fasady; piwnice sklepione kolebkowo. Z parku o powierzchni ok. 3,5 ha zachowało się ok. 1 ha, o całkowicie zatartym układzie. Zespół pałacowo - parkowy, ul. Pakoska 33, Tuczno

Zdjęcie nr 9. Pałac, ob. szkoła, ul. Pakoska 33, Tuczno Zespół pałacowo - parkowy z 2 poł. XIX w., obejmujący: pałac z oficyną z 1878 r., park, pozostałości ogrodzenia z brama, spichrz z 2 poł. XIX w. Zespół wpisany jest do rejestru zabytków. Zespół rozlokowany na płd. brzegu jeziora, od strony płd. - wsch. ogrodzony współczesnym ogrodzeniem. Obecnie na jego terenie wzniesiono pawilon szkoły, sad przekształcono w pola uprawne, zorganizowano boisko szkolne i plac zabaw. Neoklasycystyczny pałac - dwukondygnacyjny z mezzanino, wysoko podpiwniczony budynek, nakryty płytkim czterospadowym dachem. Siedmioosiowa fasada poprzedzona jest portykiem czterokolumnowym, zwieńczonym pełnym belkowaniem i trójkątnym szczytem; kolumny jońskie w porządku wielkim. Przed portykiem szerokie schody. Partia cokołowa i ujęte w narożne boniowanie piętro - gładko tynkowane, parter boniowany. Opaski prostokątnych okien wypracowane w tynku,

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 38 zróżnicowane w kondygnacjach. Oficyna przylegająca do elewacji bocznej pałacu - podpiwniczona, parterowa z mezzanino. Elewacja frontowa rozczłonkowana boniowanymi lizenami, rozmieszczonymi miedzy oknami ujętymi w szerokie opaski. Obok pałacu rozciąga się park o nieczytelnym pierwotnym układzie. Zachowany starodrzew: głównie lipy drobnolistne, kasztanowce białe i robinie akacjowe. Z gatunków obcego pochodzenia: klony cukrowe, żółte orzechy włoskie, sosny wejmutki i sony czarne, morwy białe, lilaki pospolite, derenie białe, karagany syberyjskie, oraz śnieguliczki białe. Pomniki przyrody: dwie lipy szerokolistne, trzy wiązy szypułkowe, klon cukrowy, wierzba krucha, klon srebrzysty, oraz lipa drobnolistna i kasztanowiec biały o obwodach ponad 410 cm w pierśnicy. - Zespół dworsko - parkowy, Tupadły Zespół dworsko - parkowy z poł. XIX w., wpisany do rejestru zabytków. Budynek dworu rozebrany. Park jest zarośnięty, o zatartym układzie przestrzennym. Cmentarz rodowy w stanie zdewastowanym.

Inne zespoły: - Zespół dworsko - parkowy, Mierzwin

Zdjęcie nr 10. Dwór, Mierzwin Zespół pochodzi z XIX w. Dwór z k. XIX w. dwukondygnacyjny, na rzucie zbliżonym do prostokąta, z oktogonalnym dwukondygnacyjnym aneksem w płn. - zach. narożu. Park z 2 poł. XIX w. o pow. ok. 0,5 ha z zachowanym starodrzewem. Duże fragmenty wnętrz parkowych zamieniono a ogródki i poletka uprawne. - Zespół dworsko - parkowy z folwarkiem z XIX w. we wsi Złotniczki Dworek z końca XIX w. eklektyczny, podpiwniczonym jednokondygnacyjny z dwukondygnacyjnym ryzalitem w fasadzie, nakryty dwuspadowymi dachami. Elewacje tynkowane i ceglane, detal ceglany. Niewielki park z cennym starodrzewem, w tym klony, kasztanowce i lipy. - Zespół dworsko - parkowy z przełomu XIX/XX w. w Jordanowie Dwór - parterowy z kondygnacją poddasza, nakryty dwuspadowym dachem, w elewacji bocznej parterowy aneks. Na osi fasady dwukondygnacyjny pseudoryzalit zamknięty trójkątnym szczytem, poprzedzony murowanym gankiem zwieńczonym tarasem. Park otaczający zespół praktycznie nie istnieje. Jego większa część jest zamieniona na pole uprawne, a zdziczałe pozostałości o pow. 0,2 ha wchłonął sąsiedni las. Pozostały stawy, które prawdopodobnie niegdyś były częścią założenia parkowego. W parku usytuowany był cmentarz rodzinny Kramerów - zachowały się słupy bramy głównej oraz ślady mogił i nagrobków.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 39 Pozostałości dawnych zespołów parkowo - dworskich w innych miejscowościach zachowały się w stanie szczątkowym: Dąbrówka Kujawska - zachowany park dworski, Dobrogoście - ruina dworu, Gniewkówiec - dwór obecnie zajmuje szkoła i park dworski, Krężoły - dwór, ob. dom nr 18, Niszczewice - pozostałość zespołu (budynek inwentarski nr 19, stodoła, ob. klub nr 30a i spichlerz), Złotniki - dwór ob. budynek mieszkalny i park. II. Zespoły sakralne Zespół kościelny pw. św. Marii Magdaleny i św. Wojciecha, Lisewo Kościelne

Zdjęcia nr 11, 12. Kościół i kaplica grobowa, Lisewo Kościelne Zespół kościelny pw. św. Marii Magdaleny i św. Wojciecha obejmujący: kościół z lat 1905 - 1907, cmentarz przykościelny, kaplicę grobową Trzebińskich z 2 poł. XIX w., obecnie kostnica (wpisana do rejestru zabytków) oraz plebanię. Neobarokowy kościół św. Marii Magdaleny i św. Wojciecha został zbudowany w miejscu budowli poprzednich, wg projektu poznańskiego architekta, Rakowicza. Wzniesiony na planie krzyża, jednonawowy z transeptem i niskimi aneksami. Dwuspadowe dachy zamknięte są szczytami ujętymi w spływy wolutowe, z odcinkowymi naczółkami w zwieńczeniu. W skrzyżowaniu dachów - ażurowa sygnaturka zwieńczona barokowym hełmem. Tynkowane elewacje rozczłonkowane pilastrami w porządku wielkim i arkadowymi wnękami, przeprute obszernymi oknami zamkniętymi łukiem okrągłym, odcinkowym lub koszowym. Detale architektoniczne wypracowane w tynku. Teren cmentarza przykościelnego otoczony ogrodzeniem z kwater siatki osadzonych na murowanych z cegły słupkach, z tynkowanymi polami. Arkadowa brama o łuku koszowym wpisanym we wklęsło - wypukły szczyt z kolistym otworem pośrodku. Nawiązuje do architektury kościoła, tynkowana z detalem wypracowanym w tynku. Teren cmentarza zagospodarowany trawnikiem i utwardzonymi ścieżkami, wokół ogrodzenie - nasadzenia drzew. Przy kościele znajduje się grobowiec rodziny Trzebińskich, ob. kostnica. Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, Pęchowo

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 40 Zdjęcie nr 13. Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, Pęchowo Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy z 1881 r. (wpisany jest do rejestru zabytków ) i cmentarz przykościelny. Parafia powstała w 2 poł. XVI w., pierwszy kościół spłonął w 1869 r. Teren cmentarza przykościelnego przecięty jest utwardzonym obejściem kościoła i porośnięty trawą, od frontu otoczony parkanem z metalowych prętów osadzonych na murowanym, tynkowanym cokole i ceglanych słupkach. Po stronie wsch. - cmentarz grzebalny. Po stronie zach. - pojedyncze pochówki. Przy wejściu na teren kościoła - murowana z cegły kaplica. Kościół murowany z cegły, jednonawowy, na planie prostokąta, oszkarpowany, z węższym i niższym, prosto zamkniętym prezbiterium z parami szkarp w narożach oraz wydzieloną, niższą i węższą kruchtą. Dachy dwuspadowe, u nasady i w zwieńczeniu szczytów - sterczyny. Otwory okienne o wykroju ostrołucznym, z witrażami, rozmieszczone parami między szkarpami. Portal ostrołuczny, o profilowanych węgarach. Szczyt kruchty rozczłonkowany ostrołucznymi blendami. Nawa przykryta dwupołaciowym stropem drewnianym. Zespół kościoła parafialnego pw. śś. Piotra i Pawła: kościół, Tuczno

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 41 Zdjęcie nr 14. Kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła, Tuczno Kościół parafii pw. śś. Piotra i Pawła z lat 1889 - 1891 (wpisany do rejestru zabytków). Teren cmentarza przykościelnego otoczony jest ogrodzeniem z kwater siatki osadzonych na murowanych z cegły słupkach. Wzdłuż ogrodzenia - drzewa, dookoła kościoła ścieżka, trawnik i sporadyczne nasadzenia krzewów. Zachowane nagrobki. Kościół neogotycki wzniesiony został na miejscu gotyckiego kościoła z XIV w., wg projektu Alexisa Langera z Wrocławia. Z pierwotnej świątyni zachowały się dolne kondygnacje wieży. Kościół orientowany, na planie prostokąta, halowy trójnawowy z transeptem, prosto zamkniętym prezbiterium i wieżową fasadą. Dolne kondygnacje wieży, częściowo wpuszczone w mury nawy. Po bokach prezbiterium - zakrystie, po bokach ostatniego od zach. przęsła nawy - aneksy. Bryła znacznie rozczłonkowana poprzez układy dachów zróżnicowanych w kształcie i wysokości, spiczasty hełm wieży i ostrosłupowy dach nad skrajną częścią prezbiterium, zwieńczony ażurową latarnią. Budynek oszkarpowany. Licowane cegłą ściany przeprute ostrołucznymi oknami z ceglanym maswerkiem. Wnętrze jest nakryte sklepieniami gwiaździstymi, podpartymi ośmioma ceglanymi. wielobocznymi filarami . Kościół parafialny pw. św. Katarzyny, Dźwierzchno

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 42 Zdjęcie nr 15. Kościół parafialny pw. św. Katarzyny, Dźwierzchno Według tradycji kościół istniał już w XI w. Wzmianki źródłowe pochodzą z 2 poł. XIII w. Obecna świątynia powstała w latach 1905 - 1907, w 1975 r. została odbudowana po pożarze. Usytuowana jest na prostokątnej działce otoczonej siatką i ogrodzeniem z kwater siatki osadzonym na słupkach - od ulicy. Teren wokół kościoła wyłożony kostką betonową, w pozostałej części trawnik i nasadzenia krzewów oraz drzew. W płd. - wsch. narożu - ceglana kostnica. Kościółek niewielki, na rzucie prostokąta, z wyodrębnioną kruchtą i zakrystią oraz z wyższym, poligonalnie zamkniętym prezbiterium. Ściany ceglane na kamiennym cokole, z tynkowanym pasem fryzu - w zwieńczeniu korpusu, w prezbiterium poprzedzonym ceglanym, ażurowym fryzem. W dekoracji fasady korpusu - rząd niskich blend arkadowych z tynkowanym wnętrzem; w szczycie kruchty blendy ostrołuczne, tynkowane, z ceglanym laskowaniem. Portal ostrołuczny, w profilowanych węgarach. Okna ostrołuczne. Zespół kościoła parafialnego pw. św. Andrzeja Boboli z cmentarzem, ul. Kościelna 8, Złotniki Kujawskie

Zdjęcie nr 16. Kościół parafialny pw. św. Andrzeja Boboli z cmentarzem, ul. Kościelna 8, Złotniki Kujawskie Duża posesja w przedniej części zagospodarowana budynkiem kościoła ze skrzydłem plebanii prostopadłym do elewacji wsch., w części tylnej - cmentarz. Teren otoczony parkanem z metalowych prętów i siatką, zagospodarowany ścieżkami z kostki betonowej i trawnikami, oraz parkingiem cmentarza; wzdłuż ogrodzenia - krzewy iglaste i drzewa - od frontu. Kościół na rzucie prostokąta z węższym, prosto zamkniętym prezbiterium i zakrystią. Dach główny czterospadowy z ażurową sygnaturką. Tynkowane ściany w narożach ujęte są pilastrami; między parami okrągłołucznych okien w taśmowych opaskach - pilastry. Na osi fasady prostokątne drzwi zwieńczone trójkątnym naczółkiem. Wnętrze jednoprzestrzenne nakryte stropem kasetonowym. Ściany plebanii bez podziałów, okna w opaskach ze zwornikami. III. Cmentarze

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 43 Cmentarze jako przestrzenie ukształtowane wg reguł kulturowych, związanych z religią i tradycją grzebania zmarłych, opatrzone cennymi zabytkami sztuki sepulkralnej, z zachowanym układem alejek i ścieżek cmentarnych, w otoczeniu starodrzewu, stanowią ważny element dziedzictwa kulturowego. Również cmentarze nieczynne i miejsca pocmentarne. Obiekty te należy pielęgnować i eksponować w krajobrazie miejscowości. Niezależnie od stanu zachowania cmentarze powinny być oznakowane tablicami informacyjnymi. Cmentarze czynne: - Cmentarz rzymsko - katolicki, Dźwierzchno, - Cmentarz rzymsko - katolicki, pocz. XIX w., Lisewo Kościelne, - Cmentarz rzymsko - katolicki, Pęchowo, - Cmentarz rzymsko - katolicki, Tuczno, - Cmentarz rzymsko - katolicki, Złotniki Kujawskie. Cmentarze nieczynne i miejsca pocmentarne: - Cmentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne - Broniewo I , - Cmentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne - Broniewo II, - Cmentarz ewangelicki - Dąbrówka Kujawska , - Cmentarz ewangelicki - Dźwierzchno, - Cmentarz poepidemiczny - Dźwierzchno , - Cmentarz poepidemiczny, ob. miejsce pocmentarne - Gniewkówiec, - Cmentarz ewangelicki - Ignacewo, - Cmentarz ewangelicki - Jordanowo, - Cmentarz ewangelicki - Jordanowo, - C mentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne - Krążkowo , - Cmentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne - Leszcze, - Cmentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne - Lisewo Kościelne, - Cmentarz ewangelicki - Mierzwin , - Cmentarz ewangelicki - Niszczewice , - Cmentarz poepidemiczny - Niszczewice , - Cmentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne - Palczyn , - Cmentarz ewangelicki - Pęchowo , - Cmentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne - Rucewko , - C mentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne - Tupadły , - Cmentarz ewangelicki, ob. miejsce pocmentarne - Złotniki Kujawskie , IV. Zabytki ruchome Zabytki ruchome w gminie Złotniki Kujawskie to głównie wyposażenie kościołów. Najbardziej wartościowe wyposażenie posiada kościół w Tucznie. Gównie neogotycki e z końca XIX w. : ołtarz główny, cztery ołtarze boczne, ambona , prospekt organowy z instrumentem z warsztatu Spiegla zamieszkałego w Reichthalu na Śląsku i witraże wykonane przez Henryka Wintera z Wrocławia. W kościele parafialnym pw. śś. Ap. Piotra i Pawła w Tucznie zachowały się również elementy dawnego wyposażenia, m.in.: chrzcielnic a, dwie granitowe kropielnice, posągi św. Piotra i św. Pawła, pochodzące z ołtarza głównego, wykonane w 1688 r. przez Izaaka Rigę, obraz św. Wojciecha z fundatorem , proboszczem Abrahamem Beyerem z ok. 1685 - 1695 r., obraz Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z 2

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 44 poł. XVII w. , srebrny krzyż ołtarzowy (1581 - 1623), epitafium burmistrza Andrzeja Dromlera i jego małżonki z 1742 r. Innym rodzajem zabytków ruchomych są kapliczki przydrożne. Niewielkie formy architektoniczne, wyrosłe z tradycji rodzimej murarki i zdobnictwa, z dorobku bezimiennych artystów istotne są dla religijnego kultu oraz rodzimego pejzażu. Na Kujawach jest ich niewiele, gdyż były planowo niszczone w czasie II wojny światowej. Na terenie gminy to dwie kapliczki, ujęte w gminne ewidencji zabytków: - kapliczka, Będzitowo, przy domu nr 11, - kapliczka, Palczyn, dz. nr 103. 5.4. Krajobraz kulturowy - dziedzictwo niematerialne Bardzo ważną częścią dziedzictwa, oprócz zabytków, jest tradycja, żywe niematerialne przejawy kultury odziedziczone po przodkach i przekazywane kolejnym pokoleniom. Obszar obecnej gminy Złotniki Kujawskie znajduje się w strefie kulturowej historycznych Kujaw - regionu, gdzie ścierały się tradycje rdzennych Kujawiaków z elementami tradycji Mazowsza i Wielkopolski. Kultura Kujaw nie jest jednorodna. Różnorodność wynikła z przesłanek historycznych, jak napływ kolonistów niemieckich i Olędrów, czy zabory - gdy Kujawy znalazły się w zasięgu odmiennych kultur - wówczas sami mieszkańcy tego regionu zaczęli mówić o Kujawach „pruskich” i „kongresowych”. Ten podział oddają choćby drobne różnice w dialekcie. Gmina Złotniki Kujawskie leży w subregionie etnograficznie określanych Kujawami Czarnymi (okolice Inowrocławia, Radziejowa, Brześcia Kujawskiego). Gwara Gwara kujawska należy do dialektu wielkopolskiego, o czym decydują dwie podstawowe cechy: brak mazurzenia i międzywyrazowa fonetyka udźwięczniająca. Posiada też wspólne cechy językowe z Mazowszem, Ziemią Dobrzyńską czy Chełmińską. Ogólne cechy gwary kujawskiej: 1. Staropolskie pochylone „a” przeszło w „o”, np. biały - bioły, żaden - żodyn. 2. „ę” jest w wyrazach zastępowane nosowym „i” lub „y”, np. zymby, winkszy, pinć, rynka. 3. „o” na początku wyrazów uległa procesowi labializacji, zmieniając się prawie zawsze w „ło”, np. łokna, łobirać, łosimdziesiąt. Z kolei w środku wyrazu czasem przechodzi w „ó”, np. kómuna, dóm. 4. Labializacja dotyczy też częściowo samogłoski „u” (łurząd, łuprać, itp.). 5. Występuje uproszczenie grup spółgłoskowych w wyrazach takich, jak dłuższy (wym. dłuszy), niższy (niszy), wyższy (wyszy), durszlak (duszlak). 6. W odmianie wyrazów rodzaju męskiego przez liczbę mnogą używa się wyłącznie formy żeńsko - rzeczowej, np. te pracowite chłopy. 7. Druga osoba liczby mnogiej czasownika ma końcówkę -ta - pochodzi ona ze staropolszczyzny, gdzie oznaczała pierwotnie zwrot do dwóch osób (pozostałości liczby podwójnej). 8. Tryb rozkazujący czasownika pierwszej osoby liczby mnogiej różni się od języka ogólnopolskiego końcówką -ma, np. bydźma, idźma, kupma, róbma. Natomiast druga osoba liczby pojedynczej ma końcówkę - ej w przypadku czasowników kończących się w bezokoliczniku na -ać, np. dej, grej, sprzedej, minszej. 9. W pochodnych czasownika „iść” głoska „j” jest zastępowana przez „n”, rzadziej „ń”. Przykłady: dondę, zandziesz, przyndzim, łodyńdź. 10. Końcówka bezokolicznika -eć jest zamieniana na -ić (np. wiedzić, siedzić) lub -yć (np. słyszyć). 11. Bezokoliczniki „bać się” i „stać” mają formę „boić się” i „stoić”. W związku z tym formy czasu przeszłego są odpowiednio inne: bojołym się, stojała, bojeli się itd. 12. Zamiana końcówek wyrazów: a. -ej na -y lub -i, np. złej (ręki) - zły (rynki), klei (papier) - klii (papiur) oraz -ie(-) na -i(-), -ji(-): wiem - wim, pierwsi - pjirsi (pozostałości po staropolskim é);

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 45 b. -aj na -ej: daj - dej, wczoraj - wczorej, także kup - kupej (bezokol. kupać); c. -mi na -my (narzędnik liczby mnogiej): „Idę do kobity z ładnymy kwiatamy” (cecha charakterystyczna dla dialektu mazowieckiego.) 13. Zanik końcówki -az na rzecz -o w wyrazach: tero - teraz, zaro - zaraz. 14. Nazwy potomstwa zwierząt domowych i gospodarskich są zaopatrzone w przyrostek -ok: kurczok, kociok, koziok, psiok, źrybok, cielok, ale też świniok (osobnik dorosły). 15. Liczne zapożyczenia z języka niemieckiego, np. fest - mocno, rychtych - prawdziwie, dubeltowy - podwójny, jo - tak. 16. Zaimki osobowe: jo, ty, ón, óna, to, my, wy, óni, óne. 17. Zmiany znaczenia niektórych czasowników w stosunku ogólnego języka polskiego np. czekaj w gwarze oznacza to samo co uciekaj, przesuń się, ustąp. 18. Mieszanie funkcji przyimków bez i przez, np. bez całe lato, widać bez dach, szedł przez czapki. 19. Wtrącanie wykrzyknika wej, np. A to wej!, Takie wej gospodarstwa. Zwyczaje 1. Boże Narodzenie - Wigilia. Zwierzętom i drobiowi dawano kolorowy opłatek. Z każdej potrawy wigilijnej jedną łyżkę zbierano do glinianej miski. Potem gospodarz zanosił to potem do stajni, obory i chlewu dla zwierząt - na pamiątkę ich obecności przy narodzinach Jezusa. W czasie Wigilii podawano dziewięć potraw: jagły (kaszę jaglaną), zupę z suszonych śliwek i gruszek lub grzybową, kapustę z grochem, szablok (fasola), smażone grzyby (jeśli nie było zupy grzybowej), kluski z makiem, jabłka i orzechy. W latach międzywojennych w niektórych wsiach pojawił się barszcz czerwony, smażone ryby, śledzie. W sianie pod obrusem ukrywano monety i drobiazgi dla dzieci. W rogu stał snop niemłoconego zboża, na podłodze rozsypana słoma, która leżała trzy dni. Miała zapobiec czarom skierowanym przeciw dzieciom. Następnie tę samą słomę zbierano i słano pod bydło. W drugim dniu świąt w kościele chłopcy z empory organowej obsypywali wiernych owsem i grochem „na pamiątkę ukamienowania św. Szczepana”. Kobiety, wychodząc z kościoła, zbierały to ziarno dla kur i kaczek, aby się lepiej niosły, sama praktyka miała zapewnić urodzaj. Obecnie nie spotyka się tego zwyczaju. Po świętach, przez cały karnawał chodzili kolędnicy - chłopcy z szopką z figurkami, którzy śpiewali kolędy i za to dostawali poczęstunek (jabłka, orzechy, chleb), rzadziej pieniądze. Kolędowanie na Kujawach zakończyło się w 1939 r., bardzo rzadko było kontynuowane po II wojnie. 2. Nowy Rok - charakterystyczne dla wsi dworskich było pękanie (pynkanie) z bata zakończonego „pękawką” ze skóry węgorza pod oknami dworu w Nowy Rok z rana. Mężczyźni ustawiali się w szeregu i na znak jednego z nich pękali równo po kilka razy. Potem przewodnik podchodził do okna lub szedł na ganek i składał życzenia dziedzicowi, za co był wynagradzany. Zdarzało się, że pękali też parobcy z danej wsi pod oknami swoich i innych gospodarzy, za co również byli wynagradzani - częstowano ich wódką 3. Ostatki - obfitowały w zwyczaje i obrzędy - chodzono wówczas z kozą, tańczono przed podkoziołkiem, wywożono żeńcowe, w sposób symboliczny zabijano wiejskiego grajka. Miały one na celu pożegnanie zimy i przywitanie wiosny wraz z jej siłami witalnymi. Dlatego w ostatki wiele obrzędów dotyczyło dziewcząt i młodych mężatek (żeńcowych). W rozbudowanej postaci obchodzono ostatki do I wojny światowej, później część obrzędów zanikała (np. tańczeniem przed podkoziołkiem). Chodzenie z kozą rozpoczynało się w tzw. tłusty czwartek (zapustny) - do wtorku zapustnego (ostatki). Parobcy z folwarku przebierali się za Żyda, Cygana, babę, niedźwiedzia, konia, kozła, bociana itp. i wraz z muzykantami - skrzypkiem i harmonistą - chodzili po wsi. Żyd zwykle zbierał datki do worka, który niósł na plecach. Koza, najważniejsza w orszaku, była zwykle najlepiej przygotowaną maszkarą. Miała rzeźbioną z drewna głowę, czasem obciągniętą króliczą skórką. Drąg z kozią głową trzymał chłopak ukryty pod materiałem; do koziej głowy przyczepiony był sznurek - by móc nią poruszać. Orszak chodził po chatach i płatał figle. Kończyło się zwykle „dojeniem” kozy przez babę do wiaderka, w którym było trochę wody. W końcu baba kozę „wydoiła” i oblewała zebranych. Gospodarze dawali drobny datek „na sianko dla kozy”

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 46 lub pakowali im poczęstunek do koszyka. W międzywojniu do orszaku doszły postacie baby, dziada i żandarma, niekiedy pojawiał się koń. We wtorek zapustny z uzbieranych datków odbywała się w karczmie zabawa zwana podkoziołkiem. W centralnym miejscu ustawiano beczkę, a na niej talerz na pieniądze - tzw. podkoziołek - od nazwy figurki kozła lub nagiego mężczyzny wystruganej z brukwi, buraka cukrowego lub z drewna. Pieniądze kładziono, „aby przykryć naguska”. Każda dziewczyna powinna tego wieczora przynajmniej raz zatańczyć, najczęściej jednak starała się tańczyć wiele razy, za każdym razem rzucając drobne monety do miski przed podkoziołkiem. Podkoziołek pełnił funkcję inicjacyjną - jeśli dziewczyna zatańczyła przed figurką, mogła tańczyć na zabawach i weselach przez cały rok. Zabawa kończyła się o północy, gdy gospodyni posypywała zebranym głowy popiołem i wieszała śledzia pod sufitem. Podkoziołek po II wojnie światowej zanikł Dawniej żegnano karnawał, wywożąc wiejskiego grajka poza granicę wsi wraz z garnkiem popiołu i kotem. Garnek rzucano pod nogi grajka w taki sposób, aby się rozbił lub wsadzano mu go na głowę i rozbijano kijem. Wypuszczony potem kot miał symbolizować duszę grajka. 3. Środa popielcowa - tradycyjnie w środę popielcową wywożono młode mężatki (żeńcowe) wozem do karczmy, aby się wkupiły do grona starszych mężatek. Kobiety w czasie wywożenia mężatek skakały w karczmie, jak najwyżej, co zapewniało bujny i wysoki len. W tej zabawie brały udział wyłącznie kobiety, niekiedy mąż musiał przyjść po młodą żonę do karczmy i ponownie ją wykupić. Pod presją kościoła zwyczaj ten przeniesiono na wtorek przez Popielcem. Nadal jest praktykowany na Kujawach w czasie wesela, poprawin lub tydzień po nich, z tym, że częściej młodą wywozi się samochodem. Mąż musi ją wykupić, dowożąc wódkę. 4. Wielki Czwartek - wybijanie żuru. W Wielki Czwartek po raz ostatni w poście gotowano żur, potrawę, którą spożywano przez cały ten okres. Starsi chłopcy i mężczyźni, którzy chodzili w ostatki z kozą, oblewali tego dnia żurem drzwi i okna domów, gdzie ich wcześniej nie przyjęto. Oblewano również drzwi, okna i ściany domów, w których były dziewczęta na wydaniu. Te, usłyszawszy, co się dzieje, wybiegały przed dom, aby złapać chłopaków, którzy najczęściej zdążyli już uciec. Wybijanie żuru było żywe na wsi kujawskiej jeszcze na początku lat 60. XX w. 5. Wielki Piątek. Tego dnia lub w Wielkanoc przed wschodem słońca Kujawiacy szli do strumieni czy rzek (do wody bieżącej) i obmywali się w milczeniu trzy razy. Gospodyni uderzała każdego z domowników rózgą 6. Dawniej przygotowywano na Kujawach kraszanki (pisanki) barwione na jeden kolor w wywarach roślinnych. 7. Przywołanki i dyngus. Dyngusa poprzedzały przywołanki (przywoływki), czyli wywoływanie imion i nazwisk panien na wydaniu z zapowiedzią, kto i ile wiader wody na nią wyleje następnego dnia. Na Kujawach „pruskich” przywołanki organizowali synowie bogatych gospodarzy, wchodzili na wzniesienie (np. górkę, drzewo, dach) i stamtąd wykrzykiwali imiona dziewcząt wraz z ułożonymi na tę okoliczność krótkimi wierszykami. Jeśli panna miała kawalera lub starającego się o nią, płacił on, aby wykrzykiwać jedynie zalety panny, w takiej sytuacji w przywołance znajdowało się również imię i nazwisko kawalera „stojącego” za panną. W przeciwnym razie wierszyki bywały uszczypliwe, jeśli panna nie była lubiana i nie miała dobrej opinii. Wywoływano wszystkie dziewczęta, w kolejności domów we wsi, jeśli jakąś pannę pominięto, oznaczało to, że nie jest akceptowana przez społeczność. Najlepsza wróżbą dla panny było, gdy w czasie dyngusa została oblana w pościeli, wierzono, że wyjdzie ona jeszcze w tym roku za mąż. Chłopcy rozpoczynali dyngus rano, przed piątą. Jeśli gospodarze nie chcieli wpuścić dynguśników do domu, ci podawali przez okno kosz na produkty, a gdy dziewczyna im go zwracała, wyciągali ją z domu przez okno i polewali na dworze. Wieczorem panny z rodzicami szły do karczmy na zabawę organizowaną przez dynguśników. Każdy taniec musiał być opłacony przez inaugurującego, tańczył on z wybraną dziewczyną, a pozostali im się przyglądali; dopiero, gdy zawołał: Ogólny, inni zaczynali tańczyć. Po północy panny oblewały kawalerów wodą, trwało to cały wtorek. Zwykle kawaler oblewał jedną pannę, którą przypisano do niego w przywołance, panny natomiast oblewały wszystkich kawalerów.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 47 8. Zielone Światki - dwa dni świąt połączonych ze zwyczajami dotyczącymi wiosennego wypasu zwierząt, było to swoiste święto pasterzy. W poł. XIX w. pierwszego dnia Zielonych Świąt pasterze wyganiali krowy jeszcze przed świtem na łąkę, tak by kobiety, które przyjdą do dojenia, nie zastały ich w oborze. Dziewczyny musiały wykupić krowy datkiem lub gorzałką. Następnie okręcały krowom rogi i nogi łykiem, aby w ten sposób ustrzec je przed czarami odbierającymi mleko. Domy ozdabiano zielenią, stawiano alejki z powycinanych brzózek, wzdłuż drogi wiodącej do domu, bramy przystrajano kwiatami, podwórze wysypywano piaskiem. W XX w. zdobiono domy młodymi brzózkami i tatarakiem. Z XIX-wiecznych opisów znane są wybory króla pasterzy. 9. Zwyczaje żniwne: - obłożyny - odbywały się w dniu rozpoczęcia żniw w dworach i bogatszych gospodarstwach - kiedy właściciel przyszedł na pole zobaczyć pracę, kładziono mu pod nogi pierwszy ścięty i związany snopek żyta z kosą. Gospodarz musiał wtedy poczęstować pracujących wódką lub wykupić się pieniędzmi. Dziedzic niekiedy urządzał wieczorem zabawę dla żniwiarzy. - frycowe - celebrowane kilkakrotnie przy ścinaniu różnych zbóż. Był to obrzęd inicjacyjny chłopaka, który pierwszy kosił w polu i musiał się wkupić do grona doświadczonych kosiarzy. Nowicjusz nazywany wilkiem lub frycem musiał udowodnić, że jest dobrym kośnikiem. Inni przeszkadzali mu w pracy, rzucając swój pokos na stojące żyto znajdujące się przed nim. Wilk musiał odrzucać dwa pokosy i zostawał w tyle. Przeszkody miały zmusić fryca do późniejszego wykupienia się gorzałką. Czasem fryca puszczano naprzód, by nie widział pozostałych i nie utrzymywał tempa. Od rana pleciono z sitowia, trawy lub słomy koronę i bat na fryca. Po skończonej pracy na polu stawiano drąg z czerwoną lub białą chustką, żeby wszyscy wiedzieli, że odbędzie się frycowe. Marszałek trzymając bat, obchodził zżęte pole i oceniał pracę fryca, jeśli nie była ona zadowalająca, kładziono fryca na ziemi i uderzano kilkakrotnie strychulcem, mówiąc: Ty jesteś fryc, ty jeszcze nie umiesz kosić. Następnie zakładano mu koronę i prowadzono, często związanego słomą, przez wieś w orszaku złożonym z muzykantów, kośników z kosami, starostów (sędziów), którzy trzymali fryca pod ręce, kozaków, którzy „jechali” na kosiskach, marszałka postępującego za nowicjuszem z batem. Tak dochodzili do dworu, gdzie wychodził do nich dziedzic. Marszałek mówił mu, że przyprowadzili wilka, który narobił szkody na polu, dziedzic częstował kosiarzy wódką i dawał datek. Potem wszyscy szli do karczmy, gdzie odbywał się sąd na frycem - sędziowie bili nowicjusza słomianym batem. Widowisko pierwotnie przeznaczone było wyłącznie dla kośników, którzy otaczali wilka zwartym kręgiem, dopuszczali jedynie dziewczynę z wykupem. Egzaminowali fryca i pouczali go, jak ma kosić. Często pytaniom towarzyszyły szturchańce, aby „lepiej zapamiętał”. Potem frycowy wykupywał się datkiem, trzymanym przez dziewczynę - urządzano poczęstunek i wszyscy się bawili. Fryc zaś był przyjęty do grona kosiarzy. Zwyczaj frycowego utrzymywał się w powiecie włocławskim jeszcze w 1939 r. - pępkowe - pozostało z czasów, gdy żęto sierpami. Żniwiarze, którzy cięli szybciej i pomagali innym, upatrywali sobie najbardziej leniwą osobę, zwykle dziewczynę. Ostatniego dnia własną ręką musiała uciąć ostatnią garść żyta, czyli pępek. Pępek przystrajano kwiatami, przewiązywano wstążką lub powrósłem i zanoszono do dworu dziedzicowi. Niosła go osoba, która go ścięła i ona wręczała go we dworze, za co była częstowana wódką i dostawała datek, tak samo jej towarzysze. - wieńcowe - odbywało się po zakończeniu żniw. Polegało na zaniesieniu dwóch wieńców (z pszenicy i żyta) ozdobionych kwiatami do dworu i wspólnej zabawie do rana. Wieńce niosły dziewczyny wybrane spośród żniwiarek (czasem na głowach), a za nimi postępowali wszyscy pracujący przy żniwach - pozostałe kobiety w fartuchach przynosiły jabłka, gruszki, orzechy laskowe. Orszakowi towarzyszyła muzyka, żniwiarze śpiewali pieśń wieńcową, aby dziedzic wyszedł przed dwór. Gdy dziedzic był na dziedzińcu w otoczeniu rodziny i gości, zawiadamiali go odpowiednią pieśnią o swoim przyjściu wraz z plonem (Plon niesiema plón W jegomości dóm). Po wysłuchaniu żniwiarzy dziedzic przyjmował wieńce i chleb, dziękował za żniwa, wręczał datek i rozpoczynał zabawę, prosząc do tańca jedną ze żniwiarek. To zwyczaje z XIX w., w okresie międzywojennym dożynki były organizowane przez Koła Młodzieży Wiejskiej, po II wojnie światowej - przez Koła Gospodyń Wiejskich. Strój Za szczytowy czas rozwoju stroju kujawskiego przyjmuje się lata 1870 - 1914, kiedy Kujawiacy po uwłaszczeniu zdążyli się wzbogacić. Proces zaniku tradycyjnego stroju kujawskiego był bardzo szybki, wiąże się on z rozwojem przemysłu odzieżowego w XIX i XX w., modą na ubrania „z

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 48 miasta”, przemianami cywilizacyjno - społecznym i dwiema wojnami światowymi. Do czasów po II wojnie światowej nie zachował się żaden oryginalny komplet ani męski, ani żeński, a tylko ich pojedyncze elementy. Znany obecnie strój kujawski został odtworzony na potrzeby muzeów etnograficznych, zespołów pieśni i tańca. W kujawskim stroju przeważały kolory granatowy i ciemnoniebieski (modry), dużo części odzieży szyto z grubego sukna. Bogatsi mężczyźni nosili na głowach czarne filcowe kapelusze, biedniejsi i kawalerowie - rogatywki obszyte u dołu szarym lub czarnym barankiem. W XIX w. mężczyźni białe koszule wiązali pod szyją jedwabnymi chustkami, na koszule zakładali czerwone sukienne jaki z długim rękawem, a na to granatowy sukienny kaftanek (katanka) bez rękawów, który przepasywali kilkakrotnie długim (ok. 3,5 m), wełnianym, bawełnianym lub jedwabnym pasem. Na ten strój nakładali fałdowaną sukmanę, a od święta jeszcze czamarę. Spodnie mężczyźni nosili sukienne lub kamlotowe, wykładane na buty. Kujawiacy udający się w podróż zakładali kiereję z kapiszonem (kapturem), zastąpioną w 2 poł. XIX w. przez czamary (szamarki) i płaszcze. Kiereję uważano za typową część stroju kujawskiego, charakterystyczną tylko dla tego regionu. Zimą na głowę zakładali futrzane tzw. wykrawanki, potem spiczaste czapki futrzane, szyję owijali tym samym pasem, którym się przepasywali. Mężczyźni nosili skórzane obuwie, od przełomu XIX i XX w. - iskrzoki - wysokie buty z cholewami układającymi się powyżej kostki w harmonijkę. Dzięki obcasom podbitym podkówkami, skrzyły się one w tańcu. Do XX w. na Kujawach nie znano skarpet - nogi owijano onucami, a zimą wkładano dodatkowo do butów wiecheć słomy. Każdy mężczyzna na Kujawach chodził z laską, czasami własnej roboty. Dziewczęta od święta zakładały lnianą koszulę, półkoszulek z kryzikiem (kołnierzykiem), lnianą sznurówkę, która podkreślała sylwetkę, dwie lub trzy spódnice, sukienny kabacik oraz fartuch - jedwabny lub batystowy. Gdy szły na tańce wkładały na głowy wieńce lub włosy przystrajały kwiatami, chociaż jeszcze Kolberg podaje, że panny wiązały na głowie chustkę na kształt turbanu. Dziewczyny obowiązkowo trzymały w ręku dużą białą batystową chustkę, córki zamożniejszych gospodarzy mogły wkładać korale. Na nogi zakładały wełniane pończochy i pantofle. Na głowach kobiety nosiły jedwabne chustki - różnokolorowe, najpierw koloru szyi kaczora (kaczorówki), potem zielone, niebieskie, szafirowe lub fioletowe, które opasywały haftowane tiulowe, batystowe lub płócienne - ale zawsze białe - czepki (kopki). Tył czepka zdobił kaczorek - spadająca na kark ozdobna falbanka z przymarszczonego tiulu lub bawełnianej koronki. Włosy mężatek musiały być w całości skryte pod kopką. Zwyczaj ten utrzymywał się jeszcze powszechnie w latach trzydziestych XX w. Koszule kobiece były długie, z kołnierzykiem, bez ozdób. Górna część była uszyta z cienkiego, wybielonego, dobrego gatunku płótna, dolna - z grubego, gorszego materiału. Kobiety i panny zwykle zakładały przynajmniej trzy spódnice. Spódnice mężatek były dłuższe i ciemniejsze - wierzchnia zwykle niebieska lub granatowa z jedwabiu lub wełny, spodnia - najdłuższa i najszersza bywała czerwona, zwykle uszyta z wełny, flaneli lub barchanu. Jej dolny brzeg zdobił czarny haft (ząbki, listki) lub kilka rzędów czarnej aksamitki. Na nią nakładano spódnicę białą, płócienną, również haftowaną u dołu, lecz białą nicią. Dziewczęta miewały niebieskie, różowe, żółte spódnice - zwykle jednokolorowe, chociaż zdarzały się też w kwiaty. Na spódnice panny i mężatki nakładały najczęściej kolorowy fartuch z adamaszku lub atłasu ozdobiony białym haftem. Kabaty kobiet były dłuższe, z licznymi fałdami, zakładane koszulę lub na mocno dopasowaną w talii sznurówkę. Kabaty były granatowe lub ciemnozielone podszyte czerwoną lub zieloną tkaniną. Przody miały proste, poły w dolnej części nie schodziły się i odsłaniały zapaskę, plecy zaś były mocno sfałdowane. Kaftany nie miały kołnierza, tylko przyszytą z tyłu, opadającą na plecy pelerynkę. Zimą nakładano kabaty sięgające za kolano lub do kostek, pelerynka zwykle była podszyta barankiem (tzw. węgierka), czasami nakładano watowaną szubę. Mężatki nosiły pończochy wiązane pod kolanami na tasiemki, bawełniane lub wełniane, swojej roboty. Pończochy bawełniane do noszenia na co dzień były kolorowe, białe od święta, a wełniane zwykle białe, granatowe lub w pasy. Wychodząc z domu kobiety na jedną rękę zarzucały wełnianą, wzorzystą chustę zwaną turecką (sprowadzane lub przemycane z Prus), w drugiej trzymały chustkę do nosa. Mężatki nosiły po kilka

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 49 sznurów (biczy) prawdziwych korali i tombakowe, cynowe lub srebrne pierścionki, które również świadczyły o dostatku. Najzamożniejsze gospodynie nosiły prawdziwe turkusy i granaty, niektóre kobiety do korali przypinały medaliki i krzyżyki. Muzyka i taniec Dawniej muzyka towarzyszyła życiu Kujawiaków - śpiewano przy wyjątkowych okazjach, na zabawach, w czasie corocznych świąt kościelnych i agrarnych, ale też na co dzień - na polu, na łące przy wypasie owiec i krów, przy darciu pierza i innych pracach. Do dziś zachowało się też wiele pieśni zalotnych i miłosnych, zawołań pasterskich, charakterystyczne dla regionu są też krótkie wierszowane przyśpiewki. W tańcu regionu najważniejszy jest kujawiak, mazurek i oberek, a także typowo kujawski owczaryszek (owczarek) i rzadziej spotykane, charakterystyczne dla Wielkopolski wiwaty. Kujawiak przedostał się na miejscowe dwory, potem do miast i po pewnych zmianach, stał się jednym z tańców narodowych. Po II wojnie światowej zaprzestano dawniejszych tańców na zabawach, a na weselach ograniczano się do kilku krótkich dawnych melodii. Spowodowało to na zanik kapel wiejskich, które cieszyły się na Kujawach dużą estymą. W latach 1954 - 1965 udało się zebrać dwie dawne kapele, które zagrały na potrzeby muzeów i badań rekonstrukcyjnych. Do nich nawiązały powstające później zespołu ludowe. W zachodniej części regionu na wieś przeniknęły też tańce popularne w Prusach - lendler, walc, sztajer, które na Kujawy trafiły z sąsiedniej Wielkopolski (tak jak rodzimy wiwat). Tańce własne określano jako „okrągłe, gładkie” - Kujawiacy nie lubili „skakania” w tańcu, a w ten sposób określano nawet niewielkie odrywanie nóg od podłoża. Najpopularniejsze instrumenty, na których dawniej grywano na weselach i zabawach kujawskich to skrzypce, basy i bębenek - do dzisiaj kapele ludowe utrzymują tę tradycję. Muzyka kujawska miała charakter instrumentalny - tekst spełniał w niej podrzędną rolę - zazwyczaj przyśpiewki były krótkie, ograniczone do jednej zwrotki. Rozbudowana była linia melodyczna, śpiewający, chcąc „nadążyć za melodią”, wypełniał tekst sylabami: oj dana, dana dana, ra dana. Na specyfikę muzyki kujawskiej zwrócił uwagę Fryderyk Chopin, który w mazurkach stosował tempo rubato, charakterystyczne dla niej. Większość mazurków Chopina to kujawiaki. Zabawy taneczne zaczynał taniec chodzony, który zwykle płynnie przechodził w kujawiaka. Chodzonego cechowała posuwistość, tańczono go dostojnie, ale nie sztywno, szurając nogami po podłodze. W czasie wesela wykonywano go kilkakrotnie: wokół izby, naokoło stołu, często pierwszy tancerz prowadził pozostałe pary przez ławy, oknem na zewnątrz, naokoło zabudowań, a niekiedy i po wsi. Po czym tańczący, utrzymując tempo i kolejność, wracali do izby na dalsze tańce. Chodzony mógł przechodzić płynnie w inny taniec lub na okrzyk prowadzącego tancerza: na odsib (na odsibkę, w prawo) lub k’seb (na kseb, w lewo) następował bezpośrednio kujawiak tańczony z obracaniem się w odpowiednią stronę. Wirowanie w tańcu musiało być na Kujawach płynne, barki tancerzy pozostawały nieruchome. Gdy tempo kolejnych tańców wzrastało, kujawiak przechodził w mazurka czy w oberka. Kroki stawały się drobniejsze, a tańczący koncentrowali się na obrotach - powodowało to, że kroki stawały się bardziej miarowe, mocniej uginano i prostowano kolana, co wywoływało wrażenie skoczności. Dlatego mazurka nazywano na Kujawach skocznym. 5.5. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony Zgodnie z art. 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2187) formami ochrony zabytków są: wpis do rejestru zabytków; wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa; uznanie za pomnik historii; utworzenie parku kulturowego; ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 50 inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Na obszarze gminy Złotniki Kujawskie nie występują pomniki historii i parki kulturowe, nie wpisano obiektów na Listę Skarbów Dziedzictwa, natomiast występują pozostałe formy ochrony zabytków. 5.5.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków Na terenie gminy Złotniki Kujawskie znajduje się 14 zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (Tabela nr 2). Są to jedne z najcenniejszych elementów krajobrazu kulturowego na terenie gminy. W większości są to zespoły dworsko - parkowe, których stan zachowania jest bardzo zły, duża część to obiekty popadające w ruinę, parki zatraciły zabytkowy układ przestrzenny i są nieuporządkowane. Obiekty te objęte są wszelkimi rygorami prawnymi wynikającymi z treści odpowiednich aktów prawnych, w tym przede wszystkim - rygorami ochrony konserwatorskiej wynikającymi z przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wszelkie działania podejmowane przy tego typu obiektach wymagają pisemnego pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Tabela nr 2. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków gminy Złotniki Kujawskie NR I DATA REJESTRU LP. MIEJSCOWOŚĆ OBIEKT ZABYTKÓW 11 Będzitowo Założenie dworsko - parkowe A/1167 z dnia 15.06.1985 r. 22 Dąbrówka Park dworski A/1285 z dnia 27.10.1992 r. 3 Helenowo Zespół dworsko - parkowy: A/21 z dnia 04.04.2000 r. - dwór - park 4 Kobelniki Założenie dworsko - parkowe: A/1175 z dnia 07.10.1991 r. - park - obora (ob. owczarnia) -obora (ob. chlew) - stodoła 5 Leszcze Założenie dworsko - parkowe: A/1083 z dnia 28.02.1995 r. - dwór - park 6 Lisewo Kościelne Zespół kościoła parafialnego pw. św. Marii A/786 z dnia 03.02.1992 r. Magdaleny: - kościół - cmentarz rzym.-kat. przykościelny - kaplica grobowa (ob. kostnica) 7 Lisewo Kościelne Zespół dworsko - parkowy: A/1009 z dnia 27.10.1992 r. - dwór - park 8 Palczyn Założenie dworsko - parkowe: A/1035 z dnia 28.10.1992 r. - dwór - park - spichlerz 9 Pęchowa Kościół parafialny pw. św. Trójcy A/1601 z dnia 17.11.2011 r. 10 Rucewko Założenie dworsko - parkowe: A/1010 z dnia 28.10.1992 r. - dwór - rządcówka - park 11 Rucewo Założenie dworsko - parkowe: A/295 z dnia 30.12.1991 r. - dwór - park 12 Tuczno Kościół parafialny pw. śś. Ap. Piotra A/831 z dnia 14.07.1997 r. i Pawła 13 Tuczno Założenie pałacowo - parkowe: A/1410 z dnia 11.10.1991 r. -pałac, ob. szkoła - park

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 51 - spichlerz 14 Tupadły Założenie dworsko - parkowe: A/283 z dnia 07.10.1991 r. - dwór - park 5.6. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków Do obowiązków samorządu lokalnego należy ochrona zabytków, które znajdują się na terenie gminy. Zadania te precyzuje art. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2187). Gminy mają dbać między innymi o: „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie” oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków”. Do obowiązków nałożonych przez ustawę na gminę należy: „uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”, czemu ma służyć gminna ewidencja zabytków. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte: 1) zabytki nieruchome wpisane do rejestru; 2) inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków; 3) inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Szczegółowe wytyczne na temat opracowania i prowadzenia gminnej ewidencji zabytków zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2011 r., Nr 113, poz. 661). Konsekwencją ujęcia obiektów lub obszarów niewpisanych do rejestru zabytków w gminnej ewidencji zabytków, jest obowiązek uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków planowanych przy nich działań za pośrednictwem właściwego organu gminy lub organu administracji architektoniczno - budowlanej. Uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków w odniesieniu do ww. ustawy obiektów prowadzone są na etapie wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacje inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego (art. 53. ust. 4 pkt 2, art. 60 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r.) oraz na etapie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego (art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane). Ponadto właściciele lub posiadacze zabytków ujętych w gminnej ewidencji zabytków mają obowiązek zawiadomienia wojewódzkiego konserwatora zabytków o wszelkich zagrożeniach, niekorzystnych zmianach oraz o zmianie stanu prawnego zabytku. Mają też obowiązek uczestniczenia w kosztach badań archeologicznych prowadzonych na swoim terenie. Gminna ewidencja zabytków jest dokumentem otwartym. Powinna być stale weryfikowana i aktualizowana. Gminna ewidencja zabytków gminy Złotniki Kujawskie została wykonana przy opracowaniu GPOnZ. Spis obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków gminy przedstawia Tabela nr 3. Tabela nr 3. Obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków gminy Złotniki Kujawskie LP. MIEJSCOWOŚĆ OBIEKT ADRES 1 Będzitowo dom nr 9 rządcówka w zespole dworskim, ob. 2 Będzitowo nr 11 dom 3 Będzitowo czworak, ob. dom nr 15 4 Będzitowo czworak, ob. dom nr 16 budynki gospodarcze w zespole 5 Będzitowo nr 24 dworskim

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 52 6 Będzitowo gorzelnia w zespole dworskim nr 24 7 Będzitowo spichlerz w zespole dworskim nr 24 8 Będzitowo dwór w zespole dworskim dz. nr 150/6 fragment ogrodzenia w zespole 9 Będzitowo dz. nr 150/6 dworskim 10 Będzitowo park w zespole dworskim dz. nr 150/6 11 Będzitówek kapliczka przy nr 11 12 Broniewo dom nr 16 13 Broniewo budynek gospodarczy nr 28 14 Broniewo dom nr 28 15 Broniewo dom nr 36 cmentarz poepidemiczny, 16 Broniewo dz. nr 224 ob. miejsce pocmentarne cmentarz ewangelicki, 17 Broniewo dz. nr 231 ob. miejsce pocmentarne 18 Dąbrówka Kujawska dom nr 9 19 Dąbrówka Kujawska cmentarz ewangelicki dz. nr 19/2 20 Dąbrówka Kujawska park dworski dz. nr 79/8 21 Dobrogościce budynek gospodarczy nr 28 22 Dobrogościce budynek mieszkalny nr 28 23 Dobrogościce ruina dworu dz. nr 69/5 24 Dźwierzchno dom nr 11 25 Dźwierzchno szkoła, ob. dom nr 15 26 Dźwierzchno cmentarz ewangelicki dz. nr 25, 26 27 Dźwierzchno kościół par. pw. św. Katarzyny dz. nr 40 28 Dźwierzchno cmentarz rzymsko - katolicki dz. nr 59 29 Gniewkówiec dom nr 13 30 Gniewkówiec dom nr 17 dwór w zespole dworskim, 31 Gniewkówiec nr 25a ob. szkoła 32 Gniewkówiec szkoła, ob. dom nr 27 cmentarz poepidemiczny, 33 Gniewkówiec dz. nr 271 ob. miejsce pocmentarne dz. nr 279, 281/5, 281/10, 281/15, 34 Gniewkówiec park w zespole dworskim 281/18 35 Helenowo dwór w zespole dworskim nr 17 36 Helenowo obora w zespole dworskim dz. nr 19/2 37 Helenowo park w zespole dworskim dz. nr 19/9 38 Jordanowo szkoła, ob. dom nr 33 39 Jordanowo park w zespole dworskim dz. nr 78/11, 156/1, 156/2, 1727/56 40 Jordanowo cmentarz ewangelicki dz. nr 113 41 Jordanowo cmentarz ewangelicki dz. nr 17275/6 1. obora, ob. owczarnia, 2. obora, ob. chlewnia, 42 Kobelniki 3. stodoła, nr 1 4. park krajobrazowy w d. zespole dworskim 43 Krążkowo dom nr 8 cmentarz ewangelicki, 44 Krążkowo dz. nr 53 ob. miejsce pocmentarne

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 53 45 Krężoły dom nr 17 46 Krężoły dwór, ob. dom nr 18 oficyna, ob. dom w zespole 47 Leszcze nr 4 dworskim 48 Leszcze dwór w zespole dworskim nr 5 49 Leszcze park w zespole dworskim dz. nr 14/1, 14/6, 15/19 cmentarz ewangelicki, 50 Leszcze dz. nr 15/14, 15/17, 16/1, 17/1 ob. miejsce pocmentarne 51 Lisewo Kościelne dom nr 9 52 Lisewo Kościelne dom nr 16 53 Lisewo Kościelne dom nr 17 54 Lisewo Kościelne dom nr 19 55 Lisewo Kościelne dom nr 26 56 Lisewo Kościelne dom nr 32 57 Lisewo Kościelne szkoła, ob. dom nr 33 58 Lisewo Kościelne plebania w zespole kościoła nr 56a 59 Lisewo Kościelne dom nr 59 60 Lisewo Kościelne dom nr 66 61 Lisewo Kościelne dwór w zespole dworskim nr 71 62 Lisewo Kościelne park w zespole dworskim nr 71 63 Lisewo Kościelne cmentarz rzymsko - katolicki dz. nr 155 64 Lisewo Kościelne cmentarz przykościelny dz. nr 157/2 kaplica grobowa rodziny 65 Lisewo Kościelne Trzebińskich w zespole, dz. nr 157/2 ob. kostnica Kościół par. pw. Św. Marii 66 Lisewo Kościelne dz. nr 157/2 Magdaleny w zespole cmentarz ewangelicki, 67 Lisewo Kościelne dz. nr 180 ob. miejsce pocmentarne 68 Mierzwin dwór w zespole dworskim nr 33 69 Mierzwin park w zespole dworskim nr 33 70 Mierzwin cmentarz ewangelicki dz. nr 102, 103 71 Niszczewice dom nr 9 72 Niszczewice budynek gospodarczy nr 17 73 Niszczewice szkoła, ob. dom nr 17 74 Niszczewice dom nr 18 budynek inwentarski 75 Niszczewice nr 19 w d. zespole folwarcznym 76 Niszczewice dom nr 23 77 Niszczewice dom nr 24 stodoła w d zespole folwarcznym, 78 Niszczewice nr 26 ob. klub 79 Niszczewice spichlerz w d. zespole folwarcznym nr 30a (d. 24) 80 Niszczewice dom nr 31 81 Niszczewice dom nr 32 82 Niszczewice dom nr 38 83 Niszczewice dom nr 39 84 Niszczewice dom nr 47 85 Niszczewice dom nr 50

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 54 86 Niszczewice dom nr 52 87 Niszczewice dom nr 56 88 Niszczewice budynek gospodarczy nr 57 89 Niszczewice cmentarz ewangelicki dz. nr 143 dwór w zespole dworskim, 90 Palczyn nr 6 ob. budynek nieużytkowany park krajobrazowy w zespole dz. nr 86/11, 86/22, 87, 88, 89/1, 91 Palczyn dworskim 89/3, 89/5, 89/4 92 Palczyn kapliczka dz. nr 103 cmentarz ewangelicki, 93 Palczyn dz. nr 151 ob. miejsce pocmentarne 94 Palczyn spichlerz w zespole dworskim dz. nr 78/14 95 Pęchowo budynek gospodarczy nr 6 96 Pęchowo dom nr 14 97 Pęchowo dom nr 23 (d. 13) 98 Pęchowo dom mieszkalny i sklep nr 33 99 Pęchowo cmentarz ewangelicki dz. nr 91 100 Pęchowo cmentarz rzymsko - katolicki dz. nr 105 101 Pęchowo kościół pw. Św. Trójcy dz. nr 105 102 Rucewko budynek gospodarczy nr 17 103 Rucewko dom nr 20 104 Rucewko dwór w zespole dworskim nr 21 105 Rucewko rządcówka w zespole dworskim nr 21

cmentarz ewangelicki, 106 Rucewko dz. nr 75/5 ob. miejsce pocmentarne 107 Rucewko park w zespole dworskim dz. nr 75/5 dwór w zespole dworskim, 108 Rucewo dz. nr 79/37 ob. Ruina 109 Rucewo park w zespole dworskim dz. nr 79/37 110 Tarkowo Górne budynek gospodarczy ul. Owocowa 13 (d. nr 3) 111 Tarkowo Górne dom ul. Owocowa 13 (d. nr 3) 112 Tarkowo Górne dom ul. Owocowa 49 (d. nr 18) 113 Tarkowo Górne dom ul. Wspólna 3 (d. nr 14) budynek produkcyjny z pakownią 114 Tuczno i magazynem cukru w zespole ul. Bydgoska, dz. nr 136/3 cukrowni magazyn techniczny w zespole 115 Tuczno ul. Bydgoska, dz. nr 136/3 cukrowni parowozownia kolejki 116 Tuczno wąskotorowej, ob. warsztat ul. Bydgoska, dz. nr 136/3 w zespole cukrowni surownia z wieżą wodną w zespole 117 Tuczno ul. Bydgoska, dz. nr 136/3 cukrowni dom urzędników w zespole 118 Tuczno ul. Bydgoska 4 cukrowni dom pracowników fizycznych 119 Tuczno ul. Bydgoska 6 w zespole cukrowni dom dyrektora z biurem w zespole 120 Tuczno ul. Bydgoska 10 cukrowni

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 55 121 Tuczno czworak, ob. dom ul. Bydgoska 21 122 Tuczno dom ul. Pakoska 6 123 Tuczno dom ul. Pakoska 8 124 Tuczno dom ul. Pakoska 10 125 Tuczno dom ul. Pakoska 12 126 Tuczno dom ul. Pakoska 15-17 127 Tuczno dom ul. Pakoska 23 128 Tuczno park w zespole pałacowym ul. Pakoska 33 pozostałości ogrodzenia z bramą 129 Tuczno ul. Pakoska 33 w zespole pałacowym pałac w zespole pałacowym, 130 Tuczno ul. Pakoska 33 ob. szkoła zespół kościoła pw. śś. Piotra 131 Tuczno ul. Pakoska, dz. nr 57 i Pawła: kościół, kostnica 132 Tuczno cmentarz rzymsko - katolicki dz. nr 76 133 Tupadły park w zespole dworskim dz. nr 18/32, 18/35, 18/37 dwór w zespole dworskim - 134 Tupadły dz. nr 18/32 rozebrany cmentarz ewangelicki, 135 Tupadły dz. nr 34/1, 35/1 ob. miejsce pocmentarne 136 Złotniki Kujawskie poczta ul. Dworcowa 5 137 Złotniki Kujawskie przychodnia ul. Dworcowa 7 (d. 20) 138 Złotniki Kujawskie budynek gospodarczy ul. Dworcowa 10-12 (d. 4) 139 Złotniki Kujawskie dom ul. Dworcowa 10-12 (d. 4) 140 Złotniki Kujawskie dworzec kolejowy ul. Dworcowa 16 141 Złotniki Kujawskie dom ul. Dworcowa 18 142 Złotniki Kujawskie mleczarnia, ob. budynek usługowy ul. Dworcowa 39 143 Złotniki Kujawskie dom ul. Dworcowa 59 144 Złotniki Kujawskie dom ul. Jęczmienna 18 145 Złotniki Kujawskie budynek gospodarczy ul. Jęczmienna 18 ul. Jęczmienna nr 29 146 Złotniki Kujawskie dom (d. Złotniczki) 147 Złotniki Kujawskie dom ul. Kasztanowa 8 (d. 3) dwór w zespole dworskim, 148 Złotniki Kujawskie ul. Kasztanowa 9 ob. dom 149 Złotniki Kujawskie park w zespole dworskim ul. Kasztanowa 9 150 Złotniki Kujawskie budynek mieszkalno-gospodarczy ul. Kasztanowa 10

kościół par. pw. św. Andrzeja 151 Złotniki Kujawskie ul. Kościelna 8 w zespole kościoła 152 Złotniki Kujawskie plebania w zespole kościoła ul. Kościelna 8 153 Złotniki Kujawskie budynek gospodarczy przy plebanii ul. Kościelna 8 154 Złotniki Kujawskie cmentarz rzymsko - katolicki ul. Kościelna 8 dwór w zespole dworskim, 155 Złotniki Kujawskie ul. Parkowa 1 (d. Złotniczki nr 9) ob. dom 156 Złotniki Kujawskie park w zespole dworskim ul. Parkowa 1 (d. Złotniczki) 157 Złotniki Kujawskie dom ul. Powstańców Wielkopolskich 2

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 56 szkoła ewangelicka, ob. Zakład 158 Złotniki Kujawskie Gospodarki Komunalnej i bud. ul. Powstańców Wielkopolskich 5 mieszkalny 159 Złotniki Kujawskie dom ul. Szosa Bydgoska 37 160 Złotniki Kujawskie budynek gospodarczy ul. Szosa Bydgoska 37 161 Złotniki Kujawskie dom ul. Szosa Bydgoska 49a (d. 40) 162 Złotniki Kujawskie budynek gospodarczy ul. Szosa Bydgoska 51 (d. 39) cmentarz ewangelicki, 163 Złotniki Kujawskie ul. Szosa Bydgoska, dz. nr 82/6 ob. miejsce pocmentarne 164 Złotniki Kujawskie dom ul. Ustronie 11 *Obiekty zaznaczone na niebiesko wpisane są do rejestru zabytków 5.7. Zabytki archeologiczne w wojewódzkiej ewidencji zabytków Stanowiska archeologiczne są bardzo ważnym elementem krajobrazu kulturowego i stanowią podstawę wiedzy o najdawniejszych dziejach okolic gminy Złotniki Kujawskie. Ewidencja stanowisk archeologicznych nie jest jednak zbiorem zamkniętym i nie można wykluczyć, że w wyniku dalszej weryfikacji lub prowadzonych prac ziemnych nie uda się zidentyfikować nowych śladów osadniczych. Zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2187) wszystkie zabytki archeologiczne, bez względu na stan zachowania, podlegają ochronie i opiece. Na obszarach występowania stanowisk archeologicznych oraz w strefie ich ochrony, prowadząc inwestycje wymagające robót ziemnych, przed uzyskaniem pozwolenia na budowę lub przed rozpoczęciem prac ziemnych, należy przeprowadzić ratownicze badania archeologiczne w zakresie uzgodnionym z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Wyniki badań często stanowią jedyną dokumentację następujących po sobie faktów osadniczych na tym terenie. Pozwalają one skorygować, uszczegółowić i potwierdzić informacje uzyskane ze źródeł pisanych. Pozyskany w trakcie badań materiał ruchomy umożliwia uzupełnienie danych o kulturze materialnej mieszkańców. Należy przy tym pamiętać, że zasięg stanowisk archeologicznych został wyznaczony na mapach na podstawie badań powierzchniowych i niekoniecznie może dokładnie odpowiadać zasięgowi występowania pozostałości osadnictwa pradziejowego pod ziemią. Dlatego należy traktować go zawsze orientacyjnie, ponieważ może okazać się, że obiekty archeologiczne zalegają także w sąsiedztwie wyznaczonego na podstawie obserwacji powierzchniowej, zasięgu stanowiska. Niezbędne jest także określenie zasad ochrony zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków oraz ujętych w gminnej ewidencji zabytków, lub przeznaczonych do ujęcia w gminnej ewidencji zabytków, w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, warunkach zabudowy i inwestycjach celu publicznego oraz respektowanie przez inwestorów zapisów dotyczących ochrony zabytków archeologicznych zawartych w opiniach i decyzjach właściwego miejscowo konserwatora zabytków, zgodnie z ustawą o ochronie i opiece nad zabytkami. Ewidencję zabytków archeologicznych prowadzi Kujawsko - Pomorski Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu, systematycznie uzupełniając dokumentację w tym zakresie. Ewidencja ta oparta jest na programie tzw. AZP (Archeologiczne Zdjęcie Polski). Spis stanowisk z terenu gminy ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków przedstawiono poniżej, w Tabeli nr 4. Gmina nie ma opracowanych kart dla stanowisk archeologicznych. Tabela nr 4. Stanowiska archeologiczne ujęte w gminnej ewidencji zabytków z terenu gminy Złotniki Kujawskie NR W NR NA MIEJSCOWOŚ OBRĘBI ARKUSZ KULTURA/CHRONOLOGI LP. AZP UWAGI Ć E U A MIEJSC. AZP 1 Będzitowo 1 42-38 93 PSR 2 Będzitowo 2 42-38 94 PSR 3 Będzitowo 3 42-38 95 WSR 4 Będzitowo 4 42-38 96 WSR, PSR-NOW 5 Będzitowo 5 42-38 97 WSR

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 57 6 Będzitowo 6 42-38 98 PSR 7 Będzitowo 7 42-38 99 WSR, PSR 8 Będzitowo 8 42-38 100 PSR-NOW 9 Będzitowo 9 42-38 101 WSR, PSR 10 Będzitowo 10 42-38 102 WSR 11 Będzitowo 11 42-38 103 PSR 12 Będzitowo 12 42-37 47 PSR, NOW 13 Będzitowo 13 42-37 48 PSR 14 Będzitowo 14 42-37 49 NOW 15 Będzitowo 15 41-37 129 NE, NOW 16 Będzitówek 1 42-38 84 KPL, PSR 17 Będzitówek 2 42-38 85 OR, WSR, NOW 18 Będzitówek 3 42-38 86 WR, PSR 19 Będzitówek 4 42-38 87 PSR-NOW 20 Będzitówek 5 42-38 88 PSR-NOW 21 Będzitówek 6 42-38 89 OR, NOW 22 Będzitówek 7 42-38 90 KPOM, WSR 23 Będzitówek 8 42-38 91 KPOM, PRADZIEJE, PSR 24 Będzitówek 9 42-38 92 KPOM, PSR-NOW 25 Broniewo 1 42-40 1 KAK, KŁ, KP, WSR, PSR 26 Broniewo 2 42-40 2 EK, KŁ, KP, PSR 27 Broniewo 3 42-39 151 KŁ, KPOM, KP, WSR 28 Broniewo 4 42-40 3 KŁ, PSR 29 Broniewo 5 42-39 153 KAK, WSR, PSR 30 Broniewo 6 42-39 154 KŁ, KP 31 Broniewo 7 42-39 155 KP, WSR, PSR 32 Broniewo 8 42-39 156 KŁ, KP, PSR 33 Broniewo 9 42-39 157 K.LENDZIELSKA ?, KŁ, KP, WSR, PSR 34 Broniewo 10 42-39 158 KŁ, KP, WSR 35 Broniewo 11 42-40 4 KŁ 36 Broniewo 12 42-40 5 KŁ 37 Broniewo 13 42-39 1 WSR, PSR, NOW 38 Broniewo 14 42-39 2 HA/LAT 39 Broniewo 15 42-39 3 OR 40 Broniewo 16 42-39 4 KPL, HA/LAT, NOW 41 Broniewo 17 42-39 5 NOW 42 Broniewo 18 42-39 6 NOW 43 Broniewo 19 42-39 7 OR 44 Broniewo 20 42-39 8 KPL, KP 45 Broniewo 21 42-39 9 KP, WSR, NOW 46 Broniewo 22 42-39 10 HA/LAT, PSR, NOW 47 Broniewo 23 42-39 11 KAK, KP 48 Broniewo 24 42-39 12 KPL, HA/LAT, OR, WSR, NOW 49 Broniewo 25 42-39 13 KPL, KP, PSR 50 Broniewo 26 42-39 14 WSR, PSR 51 Broniewo 27 42-39 15 PSR, NOW 52 Broniewo 28 42-39 16 KPL?, PSR, NOW 53 Broniewo 29 42-39 17 HA/LAT, ?, WSR, NOW 54 Broniewo 30 42-39 18 HA/LAT, KP?, WSR 55 Broniewo 31 42-39 19 PSR 56 Broniewo 32 42-39 20 HA/LAT-KŁ?, WSR, NOW 57 Broniewo 33 42-39 21 KAK?, KP

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 58 58 Broniewo 34 42-39 22 KAK?, KP, WSR, PSR 59 Broniewo 35 42-39 23 NOW 60 Broniewo 36 42-39 24 NOW 61 Broniewo 37 42-39 25 NOW 62 Broniewo 38 42-39 26 KPL?, KŁ, WSR 63 Broniewo 39 42-39 27 NOW 64 Broniewo 40 42-39 28 NOW 65 Broniewo 41 42-39 29 EK, PSR 66 Broniewo 42 42-39 30 NOW 67 Broniewo 43 42-39 31 NOW 68 Broniewo 44 42-39 32 NOW 69 Broniewo 45 42-39 33 ?, NOW 70 Broniewo 46 42-39 34 NOW 71 Broniewo 47 42-39 35 WSR, NOW 72 Broniewo 48 42-39 36 WSR, PSR 73 Broniewo 49 42-39 37 KPL, KP?, NOW 74 Broniewo 50 42-39 38 NOW 75 Broniewo 51 42-39 39 NESCH, PSR/NOW 76 Broniewo 52 42-39 40 EK, HA/LAT, PSR 77 Broniewo 53 42-39 41 PSR, NOW 78 Broniewo 54 42-39 42 NOW 79 Broniewo 55 42-39 43 HA/LAT, NOW 80 Broniewo 56 42-39 44 HA/LAT, PSR 81 Broniewo 57 42-39 149 KAK, KŁ, KPOM, WSR, PSR 82 Broniewo 58 42-39 150 KŁ, KPOM, WSR 83 Broniewo 59 42-39 152 KŁ, PSR 84 Dąbrówka 8 41-38 8 PSR Kujawska 85 Dąbrówka 1 41-38 9 WSR, PSR Kujawska 86 Dąbrówka 2 41-38 10 KPL, PSR Kujawska 87 Dąbrówka 3 41-38 11 WSR Kujawska 88 Dąbrówka 4 41-38 12 WSR Kujawska 89 Dobrogościce 1 41-39 31 KP, WSR, PSR 90 Dobrogościce 2 41-39 32 KPL, WSR 91 Dobrogościce 3 41-39 33 KPL, KŁ, KP 92 Dobrogościce 4 41-39 34 KPL, KP, WSR 93 Dobrogościce 5 41-39 35 KPL, KŁ, KP, WSR, NOW 94 Dobrogościce 6 41-39 36 WSR, NOW 95 Dobrogościce 7 41-39 37 ? 96 Dobrogościce 8 41-39 38 KCSZ, KŁ, KPR 97 Dobrogościce 9 42-39 74 PSR, NOW 98 Dźwierzchno 1 43-38 102 KŁ, WSR, PSR, NOW Grodzisko WSR 99 Dźwierzchno 2 43-38 103 KŁ, KP, WSR (DE), PSR, NOW 100 Dźwierzchno 3 43-38 104 KPL, KŁ, KP, WSR 101 Dźwierzchno 4 43-38 105 KPL, WEB, KŁ, WSR(E) 102 Dźwierzchno 5 43-38 106 KŁ, KP, WSR (D-F), PSR, NOW 103 Dźwierzchno 6 43-38 107 WSR (E)

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 59 104 Dźwierzchno 7, 7a 43-38 108,11 KPL, KŁ, WSR (E), PSR - NOW 105 Dźwierzchno 8 43-38 110 KŁ, KP, WSR(E), PSR, NOW 106 Dźwierzchno 9 43-38 111 KPL, KAK, KCSZ, KŁ, KP, WSR (E), PSR 107 Dźwierzchno 10 43-38 112 WSR (E), PSR 108 Dźwierzchno 11 43-38 113 KŁ 109 Dźwierzchno 12 43-38 114 WSR 110 Dźwierzchno 13 43-38 115 KŁ, ? 111 Dźwierzchno 14 43-38 116 KPL, KAK, KŁ, ? 112 Dźwierzchno 15 43-38 117 KŁ 113 Dźwierzchno 16 43-38 118 KŁ 114 Dźwierzchno 17 43-38 119 KŁ 115 Dźwierzchno 18 43-38 120 KŁ, WSR?, NOW, ? 116 Dźwierzchno 19 43-38 121 EK, WSR (E,F), NOW (XVIII- XIX W.) 117 Dźwierzchno 20 43-38 122 KPL 118 Dźwierzchno 21 43-38 124 KPL, NOW 119 Dźwierzchno 22 43-38 125 KŁ 120 Dźwierzchno 23 43-38 126 KŁ, PSR-NOW, ? 121 Dźwierzchno 24 43-38 127 KPOM? A, cmentarzysko 122 Dźwierzchno 25 43-38 128 KPOM? A, cmentarzysko 123 Gniewkówiec 1 42-39 174 KŁ A 124 Gniewkówiec 2 42-39 175 PRADZIEJE ? A 125 Gniewkówiec 3 42-39 176 KŁ, KP A 126 Gniewkówiec 4 42-39 177 KŁ, KP, WSR, PSR A 127 Gniewkówiec 5 42-39 178 KŁ A 128 Gniewkówiec 6 42-39 179 KPL, KŁ, WSR A 129 Gniewkówiec 7 42-39 180 KPL, KŁ A 130 Gniewkówiec 8 42-39 181 KPL, KŁ, WSR, PSR A 131 Gniewkówiec 9 42-39 182 KPL, KŁ, KP A 132 Gniewkówiec 10 42-39 183 K.LENDZIELSKA, KPL, A KAK, KŁ, KP 133 Gniewkówiec 11 42-39 184 KŁ?, WSR, PSR A 134 Gniewkówiec 12 42-39 63 NOW 135 Gniewkówiec 13 42-39 64 NOW 136 Gniewkówiec 14 42-39 65 PSR, NOW 137 Gniewkówiec 15 42-39 66 NOW 138 Gniewkówiec 16 42-39 67 NOW 139 Gniewkówiec 17 42-39 68 NOW 140 Gniewkówiec 18 42-39 69 NOW 141 Gniewkówiec 19 42-39 70 NOW 142 Gniewkówiec 20 42-39 71 PSR 143 Gniewkówiec 21 42-39 72 WSR, NOW 144 Gniewkówiec 22 42-39 133 PSR, NOW 145 Gniewkówiec 23 42-39 134 NOW 146 Gniewkówiec 24 42-39 135 WSR, NOW 147 Gniewkówiec 25 42-39 136 PSR, NOW 148 Gniewkówiec 26 42-39 137 WSR, PSR, NOW 149 Gniewkówiec 27 42-39 138 PSR, NOW 150 Gniewkówiec 28 42-39 139 WSR 151 Gniewkówiec 29 42-39 140 PSR

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 60 152 Gniewkówiec 30 42-39 141 WSR 153 Gniewkówiec 31 42-39 142 NOW 154 Gniewkówiec 32 41-39 43 KPL, KAK, KCSZ, KPR, WSR 155 Gniewkówiec 33 41-39 44 KŁ, WSR 156 Gniewkówiec 34 41-39 46 KCSZ, KŁ, KPR, WSR, NOW 157 Gniewkówiec 35 41-39 39 KPL, KŁ 158 Gniewkówiec 36 41-39 40 KPL, KŁ, WSR, NOW 159 Gniewkówiec 37 41-39 41 KPL, KAK, KŁ, KP 160 Gniewkówiec 38 41-39 42 K.LENDZIELSKA, KPL, KAK, KŁ 161 Helenowo 1 43-39 100 KCWR, KPL 162 Helenowo 2 43-39 93 KCWR, KŁ, KP?, PSR 163 Helenowo 3 43-39 94 KAK, KŁ, WSR 164 Helenowo 4 43-39 95 KP, WSR 165 Helenowo 5 43-39 96 KPL, KŁ, PSR/NOW 166 Helenowo 6 43-39 97 KPL, KŁ, KP, WSR, PSR/NOW 167 Helenowo 7 43-39 97 A KŁ, WSR 168 Helenowo 8 43-39 98 KŁ, WSR, PSR/NOW 169 Helenowo 9 43-39 99 WSR 170 Helenowo 10 43-39 101 KCWR, KŁ, KP, WSR 171 Helenowo 11 43-39 102 KP, WSR 172 Helenowo 12 43-39 103 KŁ?, WSR, PSR 173 Helenowo 13 43-39 104 KŁ, WSR 174 Jordanowo 1 42-38 139 WSR, PSR-NOW 175 Jordanowo 2 42-38 140 PSR 176 Jordanowo 3 42-38 141 KPL, PSR 177 Jordanowo 4 42-38 142 WSR, PSR 178 Jordanowo 5 42-38 143 PSR 179 Jordanowo 6 42-38 144 KŁ, WSR, PSR 180 Jordanowo 7 42-38 145 KPL, WSR, PSR 181 Jordanowo 8 42-38 146 WSR, NOW 182 Jordanowo 9 42-38 147 KŁ, WSR 183 Jordanowo 10 42-38 148 KCWR, KPL, KPOM, WSR 184 Jordanowo 11 42-38 149 KAK, KŁ, KPOM, WSR 185 Jordanowo 12 42-38 150 KPL, KAK, KŁ, WSR 186 Jordanowo 13 42-38 151 KPL, KŁ, PSR 187 Jordanowo 14 42-38 152 PSR 188 Jordanowo 15 42-38 13 KŁ, PSR-NOW 189 Jordanowo 16 42-38 154 KPL, KŁ 190 Jordanowo 17 42-38 155 KŁ, WSR 191 Jordanowo 18 42-38 156 KPL, KŁ, PSR 192 Jordanowo 19 42-38 157 KPOM, NOW 193 Jordanowo 20 42-38 158 PSR-NOW 194 Jordanowo 21 42-38 159 WSR, PSR 195 Jordanowo 22 42-38 160 KŁ, NOW 196 Jordanowo 23 42-38 161 PSR 197 Jordanowo 24 42-38 162 KPL, PSR 198 Jordanowo 25 42-38 163 PSR 199 Jordanowo 26 42-38 164 OR, PSR 200 Jordanowo 27 42-38 165 PSR 201 Jordanowo 28 42-38 166 KŁ, NOW 202 Jordanowo 29 42-38 167 PSR

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 61 203 Jordanowo 30 42-38 168 WSR, PSR 204 Jordanowo 31 42-38 169 KPOM, WSR, NOW 205 Jordanowo 32 42-39 90 NOW 206 Krążkowo 1 41-38 22 KŁ, KP 207 Krążkowo 2 41-38 23 KPL, KCSZ, KŁ, WSR 208 Krążkowo 3 41-38 24 KŁ, WSR 209 Krążkowo 4 41-38 25 WSR 210 Krążkowo 5 41-38 26 K.LENDZIELSKA, KPL, KAK, KŁ, WSR 211 Krążkowo 6 41-38 27 WSR 212 Krążkowo 7 41-38 28 WSR, PSR 213 Krążkowo 8 41-38 29 KPL, KŁ, WSR 214 Krążkowo 9 41-38 30 K.LENDZIELSKA, KŁ, KP, WSR 215 Krążkowo 10 41-38 31 WSR, PSR 216 Krążkowo 11 41-38 32 WSR, PSR 217 Krążkowo 12 41-38 33 KPR 218 Krążkowo 13 41-38 34 KŁ, KP 219 Krążkowo 14 41-38 35 KPL, WSR 220 Krążkowo 15 41-38 36 KŁ, KP, WSR, PSR 221 Krężoły 1 42-39 173 WSR A 222 Krężoły 2 42-39 91 NOW 223 Krężoły 3 42-39 93 NOW 224 Leszcze 1 43-39 19 KPL, KAK, KŁ, KP, WSR, PSR 225 Leszcze 2 43-39 11 KPL, KŁ 226 Leszcze 3 43-39 10 KAK, WSR 227 Leszcze 4 43-39 9 PSR 228 Leszcze 5 43-39 1 KCSZ 229 Leszcze 6, 6A 43-38 136, KP, WSR, PSR, NOW 137 230 Leszcze 7 43-39 2 KŁ?, PSR 231 Leszcze 8 43-39 3 KPL, KŁ? 232 Leszcze 9 43-39 4 KPL 233 Leszcze 10 43-39 17 KPL, KŁ, KP?, WSR, PSR 234 Leszcze 11 43-39 5 KPL, KŁ 235 Leszcze 12 43-39 16 K.TRZCINIECKA?, KŁ?, WSR, PSR 236 Leszcze 13 43-39 15 KPL, KŁ, KP?, WSR, PSR 237 Leszcze 14 43-38 129 KŁ, WSR 238 Leszcze 15 43-38 130 KPL, KAK, KŁ, KP, NOW 239 Leszcze 16 43-38 131 KCW, KPL, KAK, KŁ, KP, WSR 240 Leszcze 17 43-38 132 KŁ, WSR 241 Leszcze 18 43-38 133 WSR 242 Leszcze 19 43-38 134 PSR 243 Leszcze 20 43-38 135 KPL, KŁ, PSR 244 Leszcze 21 43-39 6 KŁ, WSR 245 Leszcze 22 43-39 7 KŁ, NOW 246 Leszcze 23 43-39 8 KŁ, PSR 247 Leszcze 24 43-39 11a KŁ, WSR 248 Leszcze 25 43-39 12 KPL 249 Leszcze 26 43-39 13 KŁ, PSR 250 Leszcze 27 43-39 14 KPL, WEB, KŁ, KP, WSR,

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 62 PSR 251 Leszcze 28 43-39 18 KAK, KP, PSR 252 Leszcze 29 43-39 20 K.TRZCINIECKA, KŁ?, KP, WSR, NOW 253 Leszcze 30 43-39 21 WSR, NOW 254 Leszcze 31 43-38 128 KŁ, KP, ? 255 Leszcze 32 43-38 138 NOW 256 Leszcze 33 43-38 139 KPL, NOW 257 Leszcze 34 43-38 140 NOW 258 Leszcze 35 43-38 141 KPOM cmentarzysko 259 Lisewo Kościelne 1 42-38 1 WSR, PSR 260 Lisewo Kościelne 2 42-38 2 WSR, PSR-NOW 261 Lisewo Kościelne 3 42-38 3 KP, WSR, PSR 262 Lisewo Kościelne 4 42-38 4 WSR, PSR 263 Lisewo Kościelne 5 42-38 5 OR, WSR, PSR-NOW 264 Lisewo Kościelne 6 42-38 6 KŁ, WSR 265 Lisewo Kościelne 7 42-38 7 WSR, PSR 266 Lisewo Kościelne 8 42-38 8 KPL, KŁ, WSR, PSR-NOW 267 Lisewo Kościelne 9 42-38 9 KPL, WSR, PSR-NOW 268 Lisewo Kościelne 10 42-38 10 KŁ, WSR, PSR 269 Lisewo Kościelne 11 42-38 11 KŁ, PSR 270 Lisewo Kościelne 12 42-38 12 KŁ, KP, WSR, PSR 271 Lisewo Kościelne 13 42-38 13 KP, WSR, PSR-NOW 272 Lisewo Kościelne 14 42-38 14 KŁ, KP, WSR, NOW 273 Lisewo Kościelne 15 42-38 15 KPL, KŁ, KP, WSR, PSR 274 Lisewo Kościelne 16 42-38 16 KPL, KŁ, KP, WSR, PSR 275 Lisewo Kościelne 17 42-38 17 KŁ, KP, WSR, PSR 276 Lisewo Kościelne 18 42-38 18 KŁ, WSR, PSR 277 Lisewo Kościelne 19 42-38 19 KŁ, WSR, PSR 278 Lisewo Kościelne 20 42-38 20 KAK, KŁ, KP, WSR, PSR 279 Lisewo Kościelne 21 42-38 21 KAK, KŁ, ?, WSR, PSR 280 Lisewo Kościelne 22 42-38 22 PSR 281 Lisewo Kościelne 23 42-38 23 KAK, KŁ, WSR, PSR 282 Lisewo Kościelne 24 42-38 24 KPL, KŁ, WSR, PSR-NOW 283 Lisewo Kościelne 25 42-38 25 KŁ, KP, WSR 284 Lisewo Kościelne 26 42-38 26 WSR, PSR 285 Lisewo Kościelne 27 42-38 27 PSR-NOW 286 Lisewo Kościelne 28 42-38 28 KP, PSR-NOW 287 Lisewo Kościelne 29 42-38 29 KP, WSR 288 Lisewo Kościelne 30 42-38 30 KAK, OR, NOW 289 Lisewo Kościelne 31 42-38 31 PSR-NOW 290 Lisewo Kościelne 32 42-38 32 PSR-NOW 291 Lisewo Kościelne 33 42-38 33 KP, NOW 292 Lisewo Kościelne 34 42-38 34 KAK, KP, PSR 293 Lisewo Kościelne 35 42-38 35 KPL, OR, NOW 294 Lisewo Kościelne 36 42-38 36 WSR 295 Lisewo Kościelne 37 42-38 37 KP, WSR, NOW 296 Lisewo Kościelne 38 42-38 38 KP, WSR, PSR 297 Lisewo Kościelne 39 42-38 39 KP, PSR 298 Lisewo Kościelne 40 42-38 40 WSR, PSR 299 Lisewo Kościelne 41 42-38 41 KP, WSR, NOW 300 Lisewo Kościelne 42 42-38 42 PSR 301 Lisewo Kościelne 43 42-38 43 WR, NOW 302 Lisewo Kościelne 44 42-38 44 OR, NOW

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 63 303 Lisewo Kościelne 45 42-38 45 PSR-NOW 304 Lisewo Kościelne 46 42-38 46 NOW 305 Lisewo Kościelne 47 42-38 47 PSR-NOW 306 Lisewo Kościelne 48 42-38 48 PRADZIEJE, WSR, PSR- NOW 307 Lisewo Kościelne 49 42-38 49 PSR 308 Lisewo Kościelne 50 42-38 50 KP, PSR 309 Lisewo Kościelne 51 42-38 51 WSR 310 Lisewo Kościelne 52 42-38 52 WSR 311 Lisewo Kościelne 53 42-38 53 KŁ, PSR-NOW 312 Lisewo Kościelne 54 42-38 54 KŁ, WSR, PSR 313 Lisewo Kościelne 55 42-38 55 WSR, NOW 314 Lisewo Kościelne 56 42-38 56 WSR 315 Lisewo Kościelne 57 42-38 57 PSR 316 Lisewo Kościelne 58 42-38 58 KŁ, PSR 317 Lisewo Kościelne 59 42-38 59 PSR 318 Lisewo Kościelne 60 42-38 60 KŁ, KP 319 Mierzwin 1 43-39 21 KCWR, KPL, KŁ, PSR/NOW 320 Mierzwin 2 43-39 23 WSR? 321 Mierzwin 3 43-39 22 PSR 322 Mierzwin 4 43-39 24 PSR 323 Mierzwin 5 43-39 26 KPL, WEB, KŁ, KP, PSR 324 Mierzwin 6 43-39 27 KPL, KŁ, KP, PSR 325 Mierzwin 7 43-39 37 KCWR, KPL, WEB, KŁ, KP, WSR, PSR 326 Mierzwin 8 43-39 38 PSR 327 Mierzwin 9 43-39 22 KŁ, KP, PSR 328 Mierzwin 10 43-39 10, 10A KPL, KAK, KŁ, KP, WSR, NOW 329 Mierzwin 11 43-39 35 KAK?, KŁ, KP, PSR 330 Mierzwin 12 43-39 36 KCWR, KPL, KAK, KŁ, KP, WSR 331 Mierzwin 13 43-39 25 KŁ, KP, PSR 332 Mierzwin 14 43-39 30 K.TRZCINIECKA, KŁ, KP, PSR 333 Mierzwin 15 43-39 31 KPL, WSR, PSR 334 Mierzwin 16 43-39 32 WSR 335 Mierzwin 17 43-39 33 KPL, KP, PSR 336 Mierzwin 18 43-39 34 K.TRZCINIECKA, KP, WSR 337 Mierzwin 19 42-39 95 NOW 338 Mierzwin 20 42-39 96 NOW 339 Niszczewice 1 42-39 185 WSR A 340 Niszczewice 2 42-39 186 KAK, KŁ?, KP, WSR, PSR A 341 Niszczewice 3 42-39 187 WSR A 342 Niszczewice 4 42-39 188 K.LENDZIELSKA, KPL, A KAK, KP, WSR, PSR 343 Niszczewice 5 42-39 189 KŁ, WSR A 344 Niszczewice 6 42-39 190 KP, WSR A 345 Niszczewice 7 42-39 191 KŁ, KP A 346 Niszczewice 8 42-39 192 KŁ A 347 Niszczewice 9 42-39 193 KŁ A 348 Niszczewice 10, 10A 42-39 194 KAK, KŁ, KP, WSR A 349 Niszczewice 11 42-39 38 WSR? A 350 Niszczewice 12 43-39 39 KP, PSR A

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 64 351 Niszczewice 13 42-39 97 WSR, PSR, NOW 352 Niszczewice 14 42-39 98 KPOM, WSR 353 Niszczewice 15 42-39 99 WSR, PSR 354 Niszczewice 16 42-39 100 PSR 355 Niszczewice 17 42-39 101 WSR, PSR, NOW 356 Niszczewice 18 42-39 102 WSR 357 Niszczewice 19 42-39 104 PSR, NOW 358 Niszczewice 20 42-39 105 WSR, PSR. NOW 359 Niszczewice 21 42-39 106 WSR, PSR, NOW 360 Niszczewice 22 42-39 107 NOW 361 Niszczewice 23 42-39 108 NOW 362 Niszczewice 24 42-39 109 NOW 363 Niszczewice 25 42-39 110 NOW 364 Niszczewice 26 42-39 111 WSR (XI-XIIw.), PSR 365 Niszczewice 27 42-39 113 NOW 366 Niszczewice 28 42-39 114 WSR, PSR 367 Niszczewice 29 42-39 115 WSR, NOW 368 Niszczewice 30 42-39 116 WSR, PSR, NOW 369 Niszczewice 31 42-39 117 WSR (X-XII w.), PSR, NOW 370 Niszczewice 32 42-39 118 WSR, PSR, NOW 371 Niszczewice 33 42-39 119 WSR, PSR, NOW 372 Niszczewice 34 42-39 120 WSR, PSR, NOW 373 Niszczewice 35 42-39 121 WSR, PSR, NOW 374 Niszczewice 36 42-39 122 WSR, PSR, NOW 375 Niszczewice 37 42-39 123 WSR (X-XII w.), PSR, NOW 376 Niszczewice 38 42-39 124 HA/LAT, PSR, NOW 377 Niszczewice 39 42-39 125 HA/LAT, PSR, NOW 378 Niszczewice 40 42-39 126 WSR, PSR, NOW 379 Niszczewice 41 42-39 127 WSR, PSR, NOW 380 Niszczewice 42 42-39 128 PSR, NOW 381 Niszczewice 43 42-39 129 NOW 382 Niszczewice 44 42-39 130 NOW 383 Palczyn 1 41-38 13 KAK, KŁ, KP 384 Palczyn 2 41-38 14 WSR 385 Palczyn 3 41-38 15 KAK, KŁ, KP, WSR 386 Palczyn 4 41-38 16 KŁ, WSR 387 Palczyn 5 41-38 17 WSR 388 Palczyn 6 41-38 18 KŁ, WSR, PSR 389 Palczyn 7 41-38 19 KŁ, WSR, PSR 390 Palczyn 8 41-38 20 KŁ, PSR 391 Palczyn 9 41-38 21 PSR 392 Palczyn 10 42-38 83 PSR-NOW 393 Pęchowo 1 41-38 37 KŁ, WSR 394 Pęchowo 2 41-38 38 K.LENDZIELSKA, KAK, KŁ, KP 395 Pęchowo 3 41-38 39 KŁ, WSR, PSR 396 Pęchowo 4 41-38 40 K.LENDZIELASKA, KŁ, WSR 397 Pęchowo 5 41-38 41 K.LENDZIELSKA, KŁ, WSR 398 Pęchowo 6 41-38 42 KŁ, WSR 399 Pęchowo 7 41-38 43 KAK, KŁ, KP, WSR 400 Pęchowo 8 41-38 44 KP,WSR 401 Pęchowo 9 41-38 45 WSR

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 65 402 Pęchowo 10 42-38 79 KPOM, OR 403 Pęchowo 11 42-38 80 KŁ, KP, WSR 404 Pęchowo 12 41-38 46 WSR 405 Pęchowo 13 41-38 47 KŁ, KP, WSR 406 Pęchowo 14 41-38 48 KPL, KŁ 407 Pęchowo 15 42-38 81 WSR, PSR 408 Pęchowo 16 42-38 82 WSR, PSR 409 Popowiczki 1 43-39 166 KPL, KŁ, KP, WSR, PSR 410 Popowiczki 2 43-39 162 KŁ, WSR?, PSR 411 Popowiczki 3 43-39 163 KŁ, KP?, WSR? 412 Popowiczki 4 43-39 164 KŁ? 413 Popowiczki 5 43-39 165 KP, WSR, PSR 414 Rucewko 1 42-38 61 PSR 415 Rucewko 2 42-38 62 PSR 416 Rucewko 3 42-38 63 KŁ, KP, PSR 417 Rucewko 4 42-38 64 KŁ-EB, KP, WSR, PSR 418 Rucewko 5 42-38 65 KŁ-EB, KŁ, NOW 419 Rucewko 6 42-38 66 NOW 420 Rucewko 7 42-38 67 NOW 421 Rucewko 8 42-38 68 NOW 422 Rucewko 9 42-38 69 PSR 423 Rucewko 10 42-38 70 PSR 424 Rucewko 11 42-38 71 KŁ, KP, NOW 425 Rucewko 12 42-39 80 WSR, PSR 426 Rucewko 13 42-39 81 PSR, NOW 427 Rucewko 14 42-39 82 WSR 428 Rucewko 15 42-39 84 KAK, KP? 429 Rucewo 1 42-39 159 KŁ, KP, WSR A 430 Rucewo 2 42-39 160 KP, WSR A 431 Rucewo 3, 3A, 3B 42-39 161, 162, KŁ, KP, WSR A 163 432 Rucewo 4 42-39 164 KŁ, KP A 433 Rucewo 5 42-39 165 KŁ, KP, WSR A 434 Rucewo 6 42-39 166 KŁ, KP, WSR A 435 Rucewo 7, 7A, 7B 42-39 167, 168, KPL, KŁ, KP, WSR, PSR A 169 436 Rucewo 8 42-39 170 KŁ, KP, WSR A 437 Rucewo 9 42-39 171 KP, WSR A 438 Rucewo 10 42-39 172 WSR, PSR A 439 Rucewo 11 42-39 73 PSR, NOW 440 Rucewo 12 42-39 75 PSR, NOW 441 Rucewo 13 42-39 76 NOW 442 Rucewo 14 42-39 79 NOW 443 Rucewo 15 42-39 83 HA/LAT, WSR (XI-XII w.), PSR 444 Rucewo 16 42-39 85 KAK, OR 445 Rucewo 17 42-39 86 HA/LAT 446 Rucewo 18 42-39 87 HA/LAT, WSR, NOW 447 Rucewo 19 42-39 88 PSR, NOW 448 Rucewo 20 42-39 89 NOW 449 Rucewo 21 42-39 92 WSR 450 Tarkowo Górne 1 42-38 72 KŁ, WSR, PSR jako Tarkowo 451 Tarkowo Górne 2 42-38 73 KŁ, WSR, PSR jako Tarkowo 452 Tarkowo Górne 3 42-38 74 KP, WSR, PSR jako Tarkowo

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 66 453 Tarkowo Górne 4 42-38 75 WSR, PSR jako Tarkowo 454 Tarkowo Górne 5 42-38 76 KŁ, WSR, PSR jako Tarkowo 455 Tarkowo Górne 6 42-38 77 KPL, KAK, KP jako Tarkowo 456 Tarkowo Górne 7 42-38 78 KPL, KAK, KŁ, KPOM, WSR, jako Tarkowo PSR 457 Tarkowo Górne 8 41-38 49 KCSZ, KP, WSR 458 Tarkowo Górne 9 41-38 50 K.LENDZIELSKA, KPL, KŁ, KP, WSR 459 Tarkowo Górne 10 41-38 51 K.LENDZIELSKA, KCSZ, WSR, PSR 460 Tarkowo Górne 11 41-38 52 KŁ, KP, WSR 461 Tarkowo Górne 12 41-38 53 KAK, KŁ, KP, WSR 462 Tarkowo Górne 13 41-38 54 KPL, KAK, KCSZ 463 Tarkowo Górne 14 41-38 55 KPL 464 Tarkowo Górne 15 41-38 56 KPL, WSR 465 Tarkowo Górne 16 41-38 57 KŁ, KP, WSR 466 Tarkowo Górne 17 42-39 77 NOW 467 Tarkowo Górne 18 42-39 78 NOW 468 Tarkowo Górne 19 41-38 58 KPL, WEB 469 Tarkowo Górne 20 41-38 59 KAK, KŁ 470 Tarkowo Górne 21 41-38 60 PRADZIEJE ? 471 Tarkowo Górne 22 41-38 61 KPL, KŁ, WSR 472 Tarkowo Górne 23 41-38 62 KPL, KAK, KCSZ 473 Tarkowo Górne 24 41-38 63 KPL, KAK, KCSZ, KŁ, KP 474 Tarkowo Górne 25 41-38 64 KPL 475 Tarkowo Górne 26 41-38 65 KPL, KŁ 476 Tarkowo Górne 27 41-38 66 KPL, WSR 477 Tarkowo Górne 28 41-38 67 KPL, KAK, KP 478 Tarkowo Górne 29 41-38 68 KPL 479 Tarkowo Górne 30 41-38 69 KPL, KCSZ 480 Tarkowo Górne 31 41-38 76 KCSZ 481 Tarkowo Górne 32 41-38 77 KPL, KAK, KCSZ 482 Tarkowo Górne 33 41-38 78 EK 483 Tarkowo Górne 34 41-38 79 EK 484 Tarkowo Górne 35 41-38 80 KPL 485 Tarkowo Górne 36 41-38 81 KPL, KCSZ 486 Tarkowo Górne 37 41-38 82 KCSZ 487 Tarkowo Górne 38 41-38 83 NE 488 Tuczno 1 43-39 76 KPL, KAK, KŁ, KP, WSR, PSR 489 Tuczno 2 43-39 50 KPL, KP, WSR, PSR 490 Tuczno 3 43-39 51 KPL, KŁ?, KP, WSR, PSR 491 Tuczno 4 43-39 52 KPL, KŁ, KP, WSR, PSR 492 Tuczno 5 43-39 53 KŁ, KP, WSR, PSR 493 Tuczno 6 43-39 54 KCWR, KPL, KAK, KŁ, KP, WSR, PSR 494 Tuczno 7 43-39 55 KCWR, KCSZ, KŁ, KP, WSR, PSR 495 Tuczno 8 43-39 56 PSR/NOW 496 Tuczno 9 43-39 57 KAK, KŁ, KP, WSR, PSR 497 Tuczno 10 43-39 58 KAK, KŁ, KP, WSR, PSR 498 Tuczno 11 43-39 59 KAK, KŁ, KP, WSR, PSR 499 Tuczno 12 43-39 60 KPL, WSR 500 Tuczno 13 43-39 61 KAK?, KŁ, KP, WSR, PSR

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 67 501 Tuczno 14 43-39 62 KCWR?, PSR 502 Tuczno 15 43-39 63 WSR, PSR 503 Tuczno 16 43-39 64 KPL, WSR, PSR 504 Tuczno 17 43-39 65 KŁ, KP 505 Tuczno 18 43-39 66 WSR? 506 Tuczno 19 43-39 67 KPL, KŁ, KP, WSR, PSR 507 Tuczno 20 43-39 68 KŁ, KP?, WSR?, PSR 508 Tuczno 21 43-39 69 KP, WSR?, PSR 509 Tuczno 22 43-39 70 KŁ, WSR, PSR 510 Tuczno 23 43-39 71 KPL, WSR, PSR 511 Tuczno 24 43-39 72 PSR 512 Tuczno 25 43-39 73 NE, PSR 513 Tuczno 26 43-39 77 KP, PSR 514 Tuczno 27 43-39 78 KP?, WSR, PSR 515 Tuczno 28 43-39 79 KP, WSR?, PSR 516 Tuczno 29 43-39 80 KŁ, KP, PSR 517 Tuczno 30 43-39 81 KPL, KP, PSR 518 Tuczno 31 43-39 82 KPL, KP, PSR 519 Tuczno 32 43-39 83 KCWR 520 Tuczno 33 43-39 84 KŁ, WSR, PSR 521 Tuczno 34 43-39 85 KPL, KŁ?, WSR, PSR 522 Tuczno 35 43-39 86 KPL, KŁ, PSR 523 Tuczno 36 43-39 87 WSR, PSR 524 Tuczno 37 43-39 88 KPL, WEB, KŁ, KP, WSR, PSR 525 Tuczno 38 43-39 89 KŁ, WSR, PSR 526 Tuczno 39 43-39 74 KP?, WSR?, PSR 527 Tuczno 40 43-38 142 WEB, KŁ, KP, WSR, NOW 528 Tuczno 41 43-38 143 KPL, KAK, KŁ, KP, WSR, NOW 529 Tuczno 42 43-38 144 KPL, KAK, KPOM, KP, WSR 530 Tuczno 43 43-38 145 KPL, KAK, KCSZ, KŁ, KP, WSR 531 Tuczno 44 43-38 146 pradzieje 532 Tuczno 45 43-38 147 KPL, KAK, KŁ, KP, WSR 533 Tuczno 46 43-38 148 KŁ ? cmentarzysko kurhanowe 534 Tuczno 47 43-38 149 KPOM cmentarzysko 535 Tuczno 48 43-38 150 KPL, KŁ, WSR, PSR 536 Tuczno 49 43-38 151 KPL, KŁ, WSR 537 Tuczno 1 43-39 90 KCWR Cukrownia 538 Tuczno 2 43-39 91 KCWR, KPL, KAK, KŁ, KP, Cukrownia WSR, PSR 539 Tuczno 3 43-39 92 PRADZIEJE? Cukrownia 540 Tuczno Wieś 1 43-39 154 KPL, WSR, PSR 541 Tuczno Wieś 2 43-39 155 KŁ, KP, WSR 542 Tuczno Wieś 3 43-39 156 KCWR?, KŁ, KP? 543 Tuczno Wieś 4 43-39 157 KPL, KŁ? 544 Tupadły 1 41-39 43 KPL, KAK, KCSZ, KŁ, KP, WSR 545 Tupadły 2 41-39 44 KŁ, WSR 546 Tupadły 3 41-39 45 KPL, KŁ, KP, WSR

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 68 547 Tupadły 4 41-39 46 KCSZ, KŁ, KP, WSR, NOW 548 Tupadły 5 42-39 45 PSR, NOW 549 Tupadły 6 42-39 46 KPL, KAK 560 Tupadły 7 42-39 47 EK, WSR 561 Tupadły 8 42-39 48 NOW 562 Tupadły 9 42-39 49 NOW 563 Tupadły 10 42-39 50 NOW 564 Tupadły 11 42-39 51 NOW 565 Tupadły 12 42-39 52 NOW 566 Tupadły 13 42-39 53 PSR, NOW 567 Tupadły 14 42-39 54 KAK?, KP 568 Tupadły 15 42-39 55 PSR, NOW 569 Tupadły 16 42-39 56 WSR, PSR 570 Tupadły 17 42-39 57 KPL, KP, NOW 571 Tupadły 18 42-39 58 KP?, NOW 572 Tupadły 19 42-39 59 KPL?-EK, KP?, NOW 573 Tupadły 20 42-39 60 KP?, PSR, NOW 574 Tupadły 21 42-39 61 KAK, KP? 575 Tupadły 22 42-39 62 EK, HA/LAT, WSR 576 Tupadły 23 42-39 143 NOW 577 Tupadły 24 42-39 144 PSR, NOW 578 Tupadły 25 42-39 145 NOW 579 Tupadły 26 42-39 146 PSR, NOW 580 Tupadły 27 42-39 147 NOW 581 Złotniki 1 42-39 94 NOW Kujawskie 582 Złotniki 2 42-39 112 KPL, NOW Kujawskie 583 Złotniki 3 42-39 131 PSR, NOW Kujawskie 584 Złotniki 4 42-39 132 NOW Kujawskie 585 Złotniki 5 42-39 148 PSR, NOW Kujawskie Wykaz użytych skrótów: AZP - Archeologiczne Zdjęcie Polski A - stanowisko archiwalne K. - kultura EK - epoka kamienia PSCH - paleolit schyłkowy MEZ - mezolit NE - neolit NESCH - neolit schyłkowy KCWR - kultura ceramiki wstęgowej rytej (neolit) KPL - kultura pucharów lejkowatych (neolit) KAK - kultura amfor kulistych (neolit) KCSZ - kultura ceramiki sznurowej (neolit) EB - epoka brązu

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 69 WEB - wczesna epoka brązu KŁ - kultura łużycka KPOM - kultura pomorska HA-LA - okres halsztacki - okres lateński LAT - okres lateński OR - okres rzymski KP - kultura przeworska SR - średniowiecze WSR - wczesne średniowiecze PSR - późne średniowiecze NOW - czasy nowożytne Ciekawsze znaleziska archeologiczne na terenie gminy Złotniki Kujawskie: 1. Dźwierzchno: - grób kamienny z popielnicami ze szczątkami - polu w pobliżu wsi; - grodzisko - wzgórze nad Notecią niedaleko cmentarza - fragment osady kultury przeworskiej (okres wpływów rzymskich.) - około I w. n.e.: piece wapiennicze, fragmenty warsztatu tkackiego, ceramiki, elementy biżuterii oraz kości zwierzęce oraz wcześniejszy piec wapienniczy z czasów kultury pomorskiej, a także charakterystyczne dla Kujaw pochówki psów. Znajdują się tu również pozostałości osadnictwa wczesnośredniowiecznego w postaci spalonej chaty z resztkami ceramiki, naczyń, kości oraz broni. W pobliżu chaty znaleziono mielesz - piec do wypalania węgla drzewnego. Badania J. Kozłowskiego i M. Woźniaka. 2. Leszcze: - ślady osadnictwa z wczesnej epoki żelaza - około 500 m na płn. od jeziora Tuczno: grób skrzynkowy złożony z komory grobowej o wymiarach 1 x 1 m wykonanej z ciosanych głazów przykrytych kamienną płytą. W grobie znajdowały się 4 gliniane popielnice z ludzkimi szczątkami. Eksponaty w Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy; - grodzisko stożkowate datowane na XII-XIV w., którego pozostałości zajmują wzgórze na płn. - wsch. od jeziora. 3. Tarkowo Górne: - osadnictwo związane z kulturą pucharów lejkowatych z 2 poł. IV tysiąclecia p.n.e.; - na stanowisku 50: gliniane - wyobrażenie czterokołowego wozu z ok. 2800 - 2500 lat p.n.e.; - na stanowisku 60 - „skarb bursztynowy”, należący do kultury amfor kulistych. Eksponaty w Muzeum Okręgowym w Bydgoszczy. 4. Tuczno: - pozostałości osady z I fazy kultury amfor kulistych z okresu ok. 3000 lat p.n.e. Obiekt w typie półziemianki o wymiarach 6 x 3,8 m na terenie obecnego cmentarza w Tucznie. 6. Analiza SWOT Analiza SWOT stanowi jedną z najpopularniejszych technik analitycznych, pozwalających na porządkowanie informacji oraz diagnozowanie sytuacji wspólnoty samorządowej w konkretnym aspekcie. Stanowi użyteczną pomoc przy dokonywaniu oceny zasobów i otoczenia danej jednostki samorządu terytorialnego, ułatwia też identyfikację problemów i określenie priorytetów rozwoju. Jej nazwa to skrót od pierwszych liter angielskich słów, stanowiących jednocześnie pola przyporządkowania czynników, mogących mieć wpływ na powodzenie planu strategicznego - silne strony, słabe strony, szanse i zagrożenia.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 70 S - STRENGHTS, czyli silne strony, W - WEAKNESSES, czyli słabe strony, O - OPPORTUNITIES, czyli okazje, T - THREATS, czyli zagrożenia. Czynniki rozwoju podzielić można - ze względu na ich pochodzenie - na wewnętrzne, na które społeczność lokalna ma wpływ (silne i słabe strony), oraz na czynniki zewnętrzne - umiejscowione w bliższym i dalszym otoczeniu jednostki (szanse i zagrożenia), na które społeczność lokalna nie ma bezpośredniego wpływu. Jednocześnie czynniki te można podzielić według kryterium charakteru wpływu na społeczność lokalną, dzięki czemu wyróżnić można czynniki: pozytywne, czyli atuty i szanse, oraz negatywne, czyli słabości i zagrożenia. Poniżej przedstawione zostały wyniki analizy SWOT (Tabela nr 4), skoncentrowanej wokół problematyki zarządzania zasobem dziedzictwa kulturowego w gminie Złotniki Kujawskie. Oznacza to, że obok zagadnień związanych z ochroną i opieką nad zabytkami, uwzględniono także inne czynniki, które wynikają z wielości i różnorodności elementów składających się na dziedzictwo kulturowe. W tabeli znalazły się silne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia dotyczące zasobu zabytkowego, warunków dla realizacji działań w zakresie inicjowania, wspierania, koordynowania badań i prac budowlanych w odniesieniu do nieruchomości zabytkowych, jak również upowszechniania i promowania dziedzictwa materialnego i niematerialnego dla rozwoju gminy. Analiza nawiązuje w ten sposób do fundamentalnego założenia względem niniejszego GPOnZ - konieczności przemodelowania systemu ochrony zabytków w efektywny system ochrony dziedzictwa. Dziedzictwo gminy tworzy bowiem jego ciekawa historia, manifestująca się zarówno w bogactwie zasobu zabytkowego, jak również w tradycji i kulturze, tworząc niepowtarzalny klimat. Tabela nr 4. Analiza SWOT

CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE MAJĄCE WPŁYW NA DZIEDZICTWO KULTUROWE W GMINIE ZŁOTNIKI KUJAWSKIE MOCNE STRNONY SŁABE STRONY -zaktualizowana gminna ewidencja zabytków; -niewystarczający stan zabezpieczenia zabytków -opracowane miejscowe plany zagospodarowania i postępujący proces ich niszczenia; przestrzennego gminy uwzględniające ochronę -brak kart stanowisk archeologicznych ujętych dziedzictwa kulturowego; w gminnej ewidencji zabytków; - wyznaczone strefy ochrony konserwatorskiej; -miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego -wysokie walory środowiska przyrodniczego oraz obejmujące mała ilość obiektów ujętych w gminnej terenów o walorach ekologicznych, niski poziom ewidencji zabytków; zanieczyszczenia środowiska; -brak uchwały w sprawie przyznawania dotacji na -dobra sieć połączeń drogowych i kolejowych; prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty -wśród lokalnej społeczności, silne poczucie budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru lub tożsamości kulturowej, wysoka świadomość historii znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków; Śląska, jego wielokulturowości, związanych z tym -niewystarczająca infrastruktura szlaków i ścieżek tradycjami i obrzędami; turystycznych; -możliwość wykorzystania istniejących jezior na cele -nieład przestrzenny i architektoniczny, brak wypoczynku sobotnio- niedzielnego i rodzinnego; szczegółowej koncepcji zagospodarowania gminy; -występujące formy prawne ochrony przyrody: -marnotrawstwo mienia po pegeerowskiego; pomniki przyrody i użytki ekologiczne; -gmina mało atrakcyjna pod względem możliwości -licznie występujące zespoły dworsko - parkowe; zatrudnienia i spędzania wolnego czasu; -otwartość i przychylność władz samorządowych; -niewystarczająca promocja gminy; -położenie geograficzne - bliskość miast Bydgoszczy -słaba kondycja i sytuacja ekonomiczna gospodarstw i Inowrocławia; rolnych, spadek dochodów ludności wiejskiej; -wyjątkowe zasoby archeologiczne na terenie -niski poziom wykształcenia ludności w zakresie miejscowości Dźwierzchno. kultury i sztuki; -dostateczny stan dróg i ulic, przeciążenie komunikacyjne;

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 71 -zły stan zachowania obiektów gminnych. SZANSE ZAGROŻENIA -uwzględnienie w większym stopniu dziedzictwa -odpływ wysoko wykwalifikowanej kadry z terenu kulturowego w dokumentach strategicznych gminy, migracja zarobkowa młodszych pokoleń i programach rozwojowych gminy oraz powiązanie i związane z tym zatracanie więzi z regionem; promocji zabytków z turystyką; -okresowe powodzie i podtopienia. -kreatywność inwestorów turystycznych; -brak jasnych i przejrzystych przepisów regulujących -potencjał dla rozwoju produktów regionalnych; działania przy obiektach zabytkowych niewpisanych -możliwość sprzedaży zabytkowych dworków do rejestru zabytków; i wykorzystania tak zdobytych środków na cele -brak skutecznej egzekucji prawa; inwestycyjne; -brak realnych zachęt dla prywatnych inwestycji -możliwość wsparcia finansowego z różnych źródeł, w zabytki; w tym ze środków Unii Europejskiej; -brak mechanizmów efektywnego wdrażania -podniesienie poziomu życia ludzi; strategii, planów, programów itp.; -wykorzystanie walorów przyrodniczych i zasobów -jednowymiarowe postrzeganie zasobów dziedzictwa kulturowych dla rozwoju turystyki; kulturowego: wyłącznie poprzez pryzmat ich -wzrost świadomości w widzeniu obiektu zabytkowego gospodarczego wykorzystania lub przeciwnie - jako miejsca do życia i jako lokowanie kapitału; jedynie jako zasobu historycznego; -rozszerzenie i polepszenie bazy noclegowej -nieuwzględnianie charakteru regionalnej i gastronomicznej; architektury w nowych inwestycjach; -rosnąca rola samorządu włączającego się w sferę -brak dostatecznego nadzoru nad remontami ochrony dziedzictwa; i przebudowami obiektów zabytkowych; -rozwój działalności gospodarczej o charakterze -skomplikowane procedury w ubieganiu się o środki turystycznym na bazie dziedzictwa kulturowego; zewnętrzne skutkujące stosunkowo niewielkim -zatrzymanie degradacji substancji zabytkowej wykorzystaniem środków z Unii Europejskiej, i poprawa estetyki miejscowości; zwłaszcza przez osoby prywatne; -zwiększenie technologicznych możliwości -degradacja krajobrazu kulturowego w wyniku presji prezentowania i promowania oferty kulturalnej gminy urbanistycznej; w otoczeniu. -zanik wrażliwości na regionalne wartości zabytkowe w budownictwie prywatnym i publicznym. 7. Założenia programowe Gminnego programu opieki nad zabytkami GPOnZ służy ochronie i wykorzystaniu lokalnych zasobów dziedzictwa kulturowego w różnych dziedzinach życia społecznego. Realizacja wyznaczonych celów wymaga przede wszystkim zmiany w świadomości, szczególnie w obszarze odpowiedzialności jednostki samorządu terytorialnego, podmiotów, instytucji i sfer funkcjonalnych, które odpowiadają za ochronę środowiska kulturowego i naturalnego, za ład i zagospodarowanie przestrzenne, a także wyznaczone kierunki rozwoju gminy. Ważne jest także, aby właściciele zabytkowych obiektów, zmienili swoje podejście, przyczyniając się w ten sposób do poprawy stanu zachowania wszelkich dóbr środowiska kulturowego i naturalnego. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa główne cele GPOnZ, do których należą: - włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; - uwzględnienie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; - zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; - wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; - podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; - określenie warunków współpracy w właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; - podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieki nad zabytkami.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 72 - Program opieki nad zabytkami jest dokumentem uzupełniającym w systemie planowania. Wyznacza cele i określa instrumentarium służące do ich osiągnięcia. Priorytety i kierunki działań sformułowane są w perspektywie wieloletniej i wykraczają często poza 4 - letni okres obowiązywania GPOnZ. Możliwy jest podział realizacji zadań na podokresy w powiązaniu z ustawowym obowiązkiem złożenia po 2 latach przez władze gminy sprawozdania z częściowego wykonania Gminnego programu opieki nad zabytkami. Wykonanie takiego sprawozdania, powinno być poprzedzone oceną poziomu realizacji programu, która powinna uwzględniać: wykonanie zadań, które zostały przyjęte do realizacji w czteroletnim okresie obowiązywania gminnego programu opieki nad zabytkami oraz efektywność ich wykonania. Sposób weryfikacji zrealizowanych zadań został ujęty w ostatniej kolumnie w Tabeli nr 5, 6 i 7. W związku z wyznaczonymi celami głównymi samorząd w kwestii dziedzictwa kulturowego powinien kierować się następującymi priorytetami: PRIORYTET I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako jeden z głównych czynników rozwoju społeczno - gospodarczego gminy. PRIORYTET II: Sprawne i nowoczesne zarządzanie zasobem dziedzictwa kulturowego. PRIORYTET III: Działania edukacyjne skierowane do społeczności lokalnych w celu budowania tożsamości kulturowej oraz promocja zewnętrzna wartości kulturowych regionu. Tabela nr. 5. Kierunki i zadania w ramach Priorytetu nr I PRIORYTET I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako jeden z głównych czynników rozwoju społeczno - gospodarczego gminy SPOSÓB NAZWA CELU ZAKRES ZADAŃ WERYFIKACJI Współpraca oraz wspieranie działań instytucji oraz Ilość podjęcia organizacji turystycznych w zakresie ustalenia potrzeb wspólnych działań rozwoju bazy turystycznej i propagowania walorów gminy oraz rozwinięcia informacji turystycznej w miejscach najliczniej uczęszczanych przez turystów. Oznaczenie obiektów zabytkowych oraz pomników przyrody Ilość oznakowanych Podjęcie działań w terenie: obiektów, ilość mających na celu - umieszczenie tablic zawierających historię obiektu na zamieszczonych podniesienie wszystkich obiektach wpisanych do rejestru zabytków oraz tablic atrakcyjności obiektach sakralnych. krajobrazu Zwiększenie uwagi na prawidłowość treści dokumentów Ilość kulturowego gminy dotyczących ochrony i opieki nad zabytkami przy zweryfikowanych na potrzeby opracowywaniu nowych dokumentów gminnych dokumentów, udział edukacyjne, o charakterze strategicznym (planów miejscowych, strategii, w pracach społeczne programów). planistycznych i turystyczne Systematyczna aktualizacja Planu ochrony zabytków na Czy zaktualizowano wypadek zagrożeń Plan Jakie działania Oznakowania cmentarzy (czynnych i nieczynnych), zrobienie podjęto, ilość mapek dojazdowych, uporządkowanie oraz ogrodzenie terenu, cmentarzy, które w pierwszej kolejności cmentarze stanowiące własność uporządkowano, gminy. ogrodzono Umieszczenie na stronie internetowej gminy spisu obiektów Stały nadzór nad ujętych w gminnej ewidencji zabytków oraz Gminnego dokumentami (ich Rozszerzenie programu opieki nad zabytkami. aktualizacja). zasobów prawnych Zadania dla gminnej ewidencji zabytków: Ilość form ochrony 1. Zakładanie nowych kart adresowych w uzgodnieniu przeprowadzonych zabytków z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków dla zabytków aktualizacji, czy dotychczas nierozpoznanych i nie uwzględnionych dodano/usunięto

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 73 w ewidencji, a istotnych dla obrazu dziedzictwa kulturowego obiekt z ewidencji na terenie miasta; 2. Aktualizacja zmian w stosunkach własnościowych oraz zmian stanu prawnego jak aktualne formy ochrony; 3. Systematyczne uzupełnianie kart adresowych o uzyskane nowe dane i aktualizowaną w przypadku zmian w wyniku rozbiórek i remontów dokumentację fotograficzną; 4. Propozycje skreślenia z ewidencji obiektów nieistniejących oraz takich, które utraciły cechy zabytkowe w wyniku modernizacji; 5. Udostępnianie opracowanych kart adresowych do celów projektowych i badawczych dla służb i podmiotów opracowujących wszelkie plany zagospodarowania przestrzennego czy inne programy: np. rewitalizacyjne, opieki nad zabytkami. Przyjęcie przez Radę Gminy Gminnego programu opieki nad Weryfikacja zabytkami oraz okresowe monitorowanie jego realizacji wraz podmiotów z sporządzaniem sprawozdań co dwa lata. wskazanych w programie do realizacji określonych zadań oraz zapoznanie ich z określonymi zadaniami Opracowanie uchwały w sprawie określenia zasad udzielania Czy opracowano dotacji na sfinansowanie prac konserwatorskich, i przyjęto uchwałę restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, zgodnie z nowelizacją ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami jednostki samorządu terytorialnego mają możliwość udzielania dotacji na prace konserwatorskie przy zabytkach ujętych w gminnej ewidencji zabytków.

Utrzymanie obiektów zabytkowych we właściwym stanie Ilość technicznym i estetycznym oraz prowadzenie prac remontowo przeprowadzonych - konserwatorskich przy obiektach zabytkowych, prac remontowych, stanowiących własność gminy oraz dofinansowanie prac konserwatorskich, rewaloryzacyjnych przy obiektach niebędących własnością ilość wydanych Zahamowanie gminy. środków, ilość procesu degradacji zaplanowanych zadań zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania Prowadzenie okresowych kontroli stanu zachowania obiektów Ilość odbytych zabytkowych: stanowiących własność gminy, w celu kontroli, ilość wytypowania najbardziej zagrożonych, wymagających obiektów, w których niezbędnych remontów, na tej podstawie opracowanie planu przeprowadzono remontów. remont, konserwację Podejmowanie Podnoszenie poziomu wyszkolenia pracowników Urzędu Ilość działań mających na Gminy zatrudnionych w sferze ochrony dziedzictwa przeprowadzonych celu podnoszenie kulturowego, poprzez przeprowadzanie odpowiednich szkoleń kwalifikacji szkoleń.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 74 pracowników urzędu Tabela nr. 6. Kierunki i zadania w ramach Priorytetu nr II

PRIORYTET II: Sprawne i nowoczesne zarządzanie zasobem dziedzictwa kulturowego

SPOSÓB NAZWA CELU ZAKRES ZADAŃ WERYFIKACJI Korelowanie zapisów gminnej ewidencji zabytków z zapisami Udział w pracach Działania w obowiązujących miejscowych planach zagospodarowania planistycznych organizacyjne przestrzennego i decyzjach o warunkach zabudowy. związane z ochroną zabytków Prowadzenie monitoringu możliwości pozyskiwania Bieżący monitoring i dziedzictwa zewnętrznych środków finansowych, w tym również z różnych kulturowego programów i inicjatyw europejskich, przeznaczonych na działania związane z ochroną dziedzictwa kulturowego. Czy wydłużono Wyznaczanie tras Stworzenie sieci tras rowerowych obejmujących zasoby trasy, o ile, w jakim turystycznych dziedzictwa kulturowego gminy. zakresie i dydaktycznych (pieszych Czy i ile i rowerowych) wyznaczono wykorzystujących Wyznaczenie ścieżek dydaktycznych uwzględniających walory ścieżek, jakich walory gminy przyrodnicze i krajobrazowe. obiektów Złotniki Kujawskie zabytkowych dotyczą Tabela nr. 7. Kierunki i zadania w ramach Priorytetu nr III PRIORYTET III: Działania edukacyjne skierowane do społeczności lokalnych w celu budowania tożsamości kulturowej oraz promocja zewnętrzna wartości kulturowych regionu SPOSÓB NAZWA CELU ZAKRES ZADAŃ WERYFIKACJI Dążenie do organizacji imprez dotyczących rocznic Bieżące śledzenie historycznych. obchodów Propagowanie wśród mieszkańców prowadzenia działalności rocznicowych agroturystycznej połączonej ze zwiedzaniem regionu. związanych z wydarzeniami historycznymi Rozbudzenie Organizowanie wystaw, spotkań na temat historii regionu, Jakie działania i pogłębianie dawnego i dzisiejszego krajobrazu kulturowego, zabytków. zaplanowano, jakie w mieszkańcach Propagowanie wśród mieszkańców prowadzenia działalności podjęto, ilość osób dumy z tradycji agroturystycznej połączonej ze zwiedzaniem regionu. uczestniczących historycznych gminy Coroczne opracowanie kompleksowego programu imprez kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych na terenie gminy. Upowszechnianie informacji na temat dobrych praktyk Publikacje na konserwatorskich. stronie internetowej gminy

Zapoznanie mieszkańców z zagadnieniami dotyczącymi Publikacje na Popularyzowanie gminnej ewidencji zabytków oraz przybliżenie skutków stronie internetowej wiedzy prawnych z tym związanych. i w prasie lokalnej, o regionalnym Stworzenie „vademecum” poświęconego zabytkom dla działania dziedzictwie właścicieli obiektów zabytkowych dotyczącego prac organizacyjne, kulturowym gminy i obowiązków, gdzie zostaną określone także warunki konsultacyjne,

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 75 współpracy z właścicielami. organizacja wystaw, konkursów

Wydawanie i wspieranie publikacji, folderów promocyjnych, przewodników poświęconych problematyce dziedzictwa kulturowego gminy. Nagłaśnianie, promowanie i informowanie lokalnej społeczności, o ważnych odkryciach konserwatorskich i archeologicznych, w celu budowania tożsamości historycznej oraz kreowania właściwych zachowań wobec dziedzictwa kulturowego. Wspieranie działań i ścisła współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi w sferze ochrony zabytków.

Podjęcie współpracy z instytucjami wprowadzającymi dodatkowe oznakowania obiektów zabytkowych na drogach wojewódzkich, powiatowych i gminnych, w celu informowania i ułatwiania dojazdu do tych obiektów. Wspieranie edukacji młodzieży szkolnej poprzez organizowanie dla niej: konkursów szkolnych popularyzujących historię gminy oraz jego zabytki, wystaw, wycieczek itp.

8. Instrumentarium realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami GPOnZ realizowany będzie poprzez wykonanie wskazanych zadań, na rzecz osiągnięcia przyjętych w nim priorytetów. Podstawę instrumentarium stanowią obowiązujące przepisy prawa oraz zawarte w nich regulacje. Regulacje te dotyczą instrumentów ekonomiczno - prawnych, społecznych oraz finansów publicznych. Zakłada się, że zadania określone w niniejszym GPOnZ będą wykonywane za pomocą następujących instrumentów: instrumenty prawne, wynikające z obowiązujących przepisów prawnych: - wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów będących własnością gminy; - wykonywanie decyzji administracyjnych z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków; - ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r.; - ustawa o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz niektórych innych ustaw z dnia 22 czerwca 2017 r.; - ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. - ustawa Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r.; - ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.; - ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.; - ustawa o gospodarce nieruchomościami z dnia 21 sierpnia 1997 r.; - ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej z dnia 25 października 1991 r.; - ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu. instrumenty finansowe: - finansowanie prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych będących własnością gminy;

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 76 - udzielanie dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków; - korzystanie z programów uwzględniających finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje; - ustawa o podatku rolnym z dnia 15 listopada 1984 r.; - ustawa o podatkach i opłatach lokalnych z dnia 12 stycznia 1991 r.; - ustawa o podatku od spadku i darowizn z dnia 28 lipca 1983 r.; - współpraca pomiędzy podmiotami publicznymi a sektorem prywatnym w ramach „Partnerstwa publicznego - prywatnego” (PPP). instrumenty społeczne: - prowadzenie działań z zakresu współpracy i współdziałania z właścicielami oraz użytkownikami zabytków (władzami kościelnymi i parafiami, osobami fizycznymi), a także edukacja i informacja odnośnie dziedzictwa kulturowego gminy Złotniki Kujawskie; - edukacja kulturowa; - pozyskanie poparcia społecznego na rzecz ochrony środowiska kulturowego; - informacja na temat znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozwoju gminy; - współdziałanie z organizacjami społecznymi. instrumenty koordynacji: - realizacja projektów i programów gminy, dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego gminy (np. strategia rozwoju gminy, plany rozwoju lokalnego, programy rozwoju infrastruktury gminy, programy ochrony środowiska przyrodniczego, programy prac konserwatorskich, studia i analizy, koncepcje, plany rewitalizacji); - współpraca z wojewódzkim konserwatorem zabytków; - współpraca z sąsiednimi samorządami w celu wypracowania wspólnej polityki ochrony środowiska kulturowego i przyrodniczego. instrumenty kontrolne: - aktualizacja i weryfikacja gminnej ewidencji zabytków; - oceny zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy; - sporządzanie co dwa lata sprawozdania z realizacji GPOnZ oraz aktualizacja GPOnZ związana z ustawowym czteroletnim okresem obowiązywania; - monitorowanie stanu zachowania i funkcjonowania środowiska kulturowego; - prowadzenie stałej obserwacji procesów i zjawisk istotnych z punktu widzenia realizacji GPOnZ. 9. Źródła finansowania Gminnego programu opieki nad zabytkami Zgodnie z obowiązującą ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, dbałość o zabytek polega między innymi na zapewnieniu warunków do dokumentowania zabytku, popularyzacji wiedzy o nim, prowadzeniu prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych oraz utrzymaniu zabytku i jego otoczenia w jak najlepszym stanie. Finansowanie tych działań jest obowiązkiem nie tylko właściciela zabytku, lecz także każdego podmiotu mającego tytuł prawny do zabytku, tj. osób fizycznych, jednostek organizacyjnych, a więc trwałych zarządców, użytkowników wieczystych. Dla jednostki samorządu terytorialnego, posiadającej tego rodzaju tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest zadaniem własnym. Ochrona zabytków i opieka nad nimi, a także wszelkie działania związane ze zmianą ich funkcji w przestrzeni publicznej oraz ich popularyzacją i udostępnianiem społecznym, mogą być finansowane z różnych źródeł w zależności od typu działań. Niniejszy rozdział wskazuje możliwości w zakresie pozyskiwania dodatkowych środków ze źródeł pozabudżetowych. Ważne jest, by władze gminy z własnej inicjatywy podjęły próbę wygospodarowania

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 77 w budżecie środków przeznaczonych na realizację zapisów GPOnZ. Tym bardziej, że znaczna część źródeł zewnętrznych wymaga zapewnienia wkładu własnego w finansowanych przez nie projektach. Główny obowiązek związany z opieką, ochroną oraz finansowaniem wszelkich prac konserwatorskich lub robót budowlanych, spoczywa na właścicielach i użytkownikach obiektów zabytkowych. Źródła zewnętrznego finansowania można podzielić następująco: Źródła krajowe: - dotacje Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego; - dotacje wojewódzkiego konserwatora zabytków; - dotacje wojewódzkie i powiatowe; - dotacje gminne; - dotacje Ministra Administracji i Cyfryzacji - fundusz kościelny; - Fundusz Termomodernizacji i Remontów; - programy operacyjne Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego; - promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego; - fundusze od fundacji. Źródła zagraniczne: - źródła unijne w ramach funduszy strukturalnych; - źródła z programu Polska Cyfrowa PO PC 2014 - 2020; - źródła pozaunijne - Mechanizm Norweski i Mechanizm Finansowy EOG. 9.1. Dotacje Zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2187) dotacja może zostać udzielona osobie fizycznej, jednostce samorządu terytorialnego lub innej jednostce organizacyjnej będącej właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków. Dotacja udzielana jest na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, planowanych do przeprowadzenia w roku złożenia wniosku lub następnym, bądź na zasadzie refundacji poniesionych już nakładów przed upływem 3 lat po wykonaniu prac. Art.77. ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa szczegółowo wykaz działań które mogą podlegać dofinansowaniu. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane może obejmować wyłącznie nakłady konieczne poniesione na przeprowadzenie następujących działań: - sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; - przeprowadzenie badań konserwatorskich lub architektonicznych; - wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; - opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; - wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami prawa budowlanego; - sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz; - zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; - stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku; - odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki;

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 78 - odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności; - odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; - modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności; - wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; - uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych; - działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu; - zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków; - zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej. Standardowo, dotacja udzielana jest w wysokości do 50% nakładów koniecznych na wykonanie powyższych działań. Natomiast wysokość dotacji może zostać zwiększona, nawet do 100% nakładów koniecznych, w wypadku jeżeli: - zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową, - wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem, technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych, - stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych. Jednocześnie, łączna kwota dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków, udzielonych przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, wojewódzkiego konserwatora zabytków bądź organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, nie może przekraczać wysokości 100 % nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót. Dotacje Kujawsko - Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Udzielane są w celu poprawy stanu zachowania zabytków poprzez ochronę i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwację i rewaloryzacje zabytków, udostępnianie zabytków na cele publiczne. Kwalifikują się prace prowadzone przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, realizowane bez udziału środków europejskich. Planowane w roku udzielenia dotacji lub prowadzone w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku (refundacja). Uprawnionymi wnioskodawcami są jednostki posiadające tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego. Zasady udzielania dotacji: - dofinansowanie może obejmować jedynie nakłady konieczne na prace określone w art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. - dofinansowanie może być udzielone do wysokości 50% nakładów koniecznych. W wyjątkowych wypadkach (wyjątkowa wartość historyczna, artystyczna lub naukowa obiektu, wymagane przeprowadzenie złożonych technologicznie robót, stan zachowania zabytku wymaga natychmiastowej interwencji) dofinansowanie może stanowić 100% wartości robót. Dotacje wojewódzkie i powiatowe Dofinansowanie prac przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków odbywa się na podstawie art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz na podstawie uchwały Sejmiku Województwa/Radę Powiatu w sprawie trybu i zasad przyznawania dotacji celowej na prace

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 79 konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane. Dotacje z budżetu Województwa Kujawsko - Pomorskiego - udzielane są na podstawie przyjętej uchwały nr XXVI/437/12 przez Sejmik Województwa Kujawsko - Pomorskiego dnia 24 września 2012 r. w sprawie ustalenia zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków położonych na obszarze województwa kujawsko - pomorskiego. Od 2012 r. Marszałek Województwa Kujawsko - Pomorskiego, chcąc wyróżnić prace konserwatorskie i restauratorskie przy zabytkach województwa kujawsko - pomorskiego, cechujące się wysoką jakością oraz szczególną dbałością o kompleksowe przywrócenie im świetności i utrwalenie ich kulturowej wartości, promować dobre wzorce realizacji prac przy zabytku oraz uhonorować autorów szczególnych osiągnięć, związanych z opieką nad zabytkami i ochroną zabytków, przyznaje Medale Hereditas Saeculorum, będący główną nagrodą w Konkursie Dziedzictwo Wieków. W tym celu została powołana specjalna Kapituła, składająca się z ekspertów z zakresu dziedzictwa narodowego i oceniająca nadesłane wnioski przez właścicieli, posiadaczy i zarządców obiektów zabytkowych, jednostki samorządu terytorialnego, stowarzyszenia, fundacje działające na polu ochrony i opieki nad zabytkami, służby konserwatorskie oraz muzea. Uroczystość wręczenia medali laureatom odbywa się podczas wojewódzkiej inauguracji Europejskich Dni Dziedzictwa. Dotacje z budżetu Powiatu Inowrocławskiego - zasady udzielania dotacji określa uchwała nr XXXVI/321/05 Rady Powiatu w Inowrocławiu z dnia 29 czerwca 2005 r. w sprawie zasad i trybu postępowania, udzielania i rozliczania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane dla obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków niestanowiących własności Powiatu Inowrocławskiego. Dotacje gminne Zgodnie z art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ustawą o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz niektórych innych ustaw oraz zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1875) finansowanie na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Dla jednostki samorządu terytorialnego, posiadającej tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest ponadto jej zadaniem własnym. Zasady i tryb postępowania o udzielenie dotacji z budżetu gminy na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków określa odpowiednia uchwała, podjęta przez radę gminy. Gmina Złotniki Kujawskie nie posiada uchwały dotyczącej zasad udzielania dotacji celowej z budżetu gminy na prace restauratorskie, konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków. Fundusz Termomodernizacji i Remontów Celem rządowego programu wsparcia remontów i termomodernizacji jest poprawa stanu technicznego istniejących zasobów mieszkaniowych, ze szczególnym uwzględnieniem ich termomodernizacji. Z programu mogą skorzystać właściciele zasobów mieszkaniowych (gminy, spółdzielnie mieszkaniowe, właściciele mieszkań zakładowych i prywatni właściciele). Jego beneficjentami są także osoby mieszkające w budynkach objętych programem, gdyż poprawia się komfort zamieszkiwania z jednoczesnym zmniejszeniem opłat za energię cieplną. Program realizowany na podstawie ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów obejmuje dwa główne moduły - wsparcie przedsięwzięć termomodernizacyjnych i wsparcie przedsięwzięć remontowych. Wprowadza on także dodatkowe wsparcie dla właścicieli budynków mieszkalnych objętych w przeszłości czynszem regulowanym. Wsparcie jest udzielane w postaci tzw. premii, czyli spłaty części kredytu wykorzystanego na realizację przedsięwzięcia. Spłata jest dokonywana ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów, obsługiwanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego i zasilanego ze środków budżetu państwa. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 80 W województwie kujawsko - pomorskim właściciele oraz zarządcy zabytkowych parków mogą skorzystać ze wsparcia finansowego, proponowanego przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu. Rada Nadzorcza w drodze uchwały przyjmuje zasady udzielania pomocy finansowej ze środków, które są w jej dyspozycji. O pomoc mogą ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego, państwowe jednostki budżetowe, przedsiębiorcy, instytucje kultury, organizacje pozarządowe oraz osoby fizyczne. Wsparcie udzielane jest m.in. w formie pożyczek, umorzenia pożyczek i bezzwrotnych dotacji na realizację przedsięwzięć, związanych z edukacją ekologiczną, ochroną przyrody i krajobrazu, ochroną powietrza, gospodarką odpadami i ochroną powierzchni ziemi oraz zasobów wodnych, badaniami naukowych, a także monitoringiem środowiska. Wojewódzki Fundusz nie rozpatruje wniosków o udzielenie dofinansowania na przedsięwzięcia zakończone w dniu złożenia wniosku. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) jest głównym źródłem finansowania w Polsce inwestycji proekologicznych. Wraz z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej NFOŚiGW tworzy system funduszy ekologicznych. W oparciu o Wspólną Strategię działania Narodowego Funduszu i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej na lata 2013 - 2016 z perspektywą do 2020 r., realizuje politykę ochrony środowiska w Polsce. Służą temu stabilne przychody, doświadczone kadry oraz wypracowane formy współpracy z beneficjentami. Wyznaczony cel generalny Strategii działania NFOŚiGW: „Poprawa stanu środowiska i zrównoważone gospodarowanie jego zasobami przez stabilne, skuteczne i efektywne wspieranie przedsięwzięć i inicjatyw służących środowisku”, realizowany jest w ramach czterech priorytetów: - Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi; - Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi; - Ochrona atmosfery; - Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z końcem listopada rozpoczyna przyjmowanie wniosków w ramach nowej unijnej perspektywy. W ramach uruchomionych działań zostanie udostępnionych na projekty środowiskowe ponad 5 mld zł. Program Dom Kultury+ Organizatorem Programu Dom Kultury+ jest Narodowe Centrum Kultury . Jest on realizowany zgodnie z założeniami Paktu dla Kultury . Celem strategicznym Programu Kultura - Interwencje jest tworzenie warunków dla wzmacniania tożsamości i uczestnictwa w kulturze na poziomie regionalnym, lokalnym i krajowym poprzez finansowe wsparcie realizacji projektów upowszechniających dorobek kultury i zwiększających obecność kultury w życiu społecznym. Koncepcja programu została oparta na założeniu, że uczestnictwo w kulturze sprzyja podnoszeniu kompetencji społeczeństwa, tworzeniu warunków do rozwijania aktywności twórczej i przygotowaniu obywateli do aktywnego udziału w różnych formach życia społecznego. O wsparcie w ramach programu Kultura - Interwencje mogą ubiegać się zarówno samorządowe instytucje kultury (z wyłączeniem instytucji współprowadzonych przez Ministra oraz jednostki samorządu terytorialnego ), jak i organizacje pozarządowe. Bardzo Młoda Kultura. Wieloletni program wspierania edukacji kulturowej Celem wieloletniego programu realizowanego w ramach Paktu dla Kultury przez Narodowe Centrum Kultury jest budowanie systemowych rozwiązań wzmacniających stymulowanie kreatywności i edukacji kulturowej przez 16 podmiotów wyłonionych w drodze konkursu - po jednym z każdego województwa. Podstawowym celem programu jest wpieranie edukacji kulturowej w Polsce. Cel ten będzie urzeczywistniany przez realizację całego szeregu zadań pośrednich. Realizacja zadania odbywa się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2016 - 2018. O dofinansowanie w ramach programu mogą się ubiegać samorządowe instytucje kultury. Przy realizacji zadania wskazane jest nawiązanie współpracy poprzez zawarcie porozumienia lub utworzenie konsorcjum z następującymi podmiotami:

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 81 - kuratoriami oświaty, centrami i ośrodkami doskonalenia nauczycieli; - publicznymi i/lub niepublicznymi instytucjami oświatowo - wychowawczymi; - organizacjami pozarządowymi; - instytucjami kultury; - innymi podmiotami działającymi na polu edukacji kulturowej w województwie. Każdy z wnioskodawców będzie mógł ubiegać się o dotację w wysokości od 300 do 900 tysięcy złotych na trzyletni okres realizacji dokumentu, a także wsparcie organizacyjne i merytoryczne od powołanego przez NCK zespołu zajmującego się jego obsługą. W ramach programu odbywać się będą doroczne spotkania wszystkich beneficjentów, w trakcie których będą się dzielić doświadczeniami i poszukiwać wspólnie rozwiązań. 9.2. Programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jednym z najważniejszych źródeł finansowania zadań związanych z ochroną i opieką zabytków są środki budżetu państwa będące w dyspozycji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który corocznie ogłasza stosowne konkursy. Programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego: Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2018, Ochrona Zabytków Dnia 1 października 2017 r. weszło w życie nowe rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 27 września 2017 r. w sprawie szczegółowych warunków uzyskiwania dofinansowania realizacji zadań z zakresu kultury, trybu składania wniosków oraz przekazywania środków z Funduszu Promocji Kultury (Dz. U. poz. 1808). Strategicznym celem programu jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne. W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie następujących rodzajów zadań: 1) prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków planowanych do przeprowadzenia w roku udzielenia dofinansowania; 2) prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, planowanych do przeprowadzenia w roku udzielenia dofinansowania dla zabytków wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz uznanych za Pomnik Historii (dotyczy wpisów indywidualnych oraz obszarowych); 3) prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków przeprowadzonych w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku (po wykonaniu wszystkich prac lub robót określonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków); 4) prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków przeprowadzonych w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku (po wykonaniu wszystkich prac lub robót określonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków) dla zabytków wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO oraz uznanych za Pomnik Historii (dotyczy wpisów indywidualnych oraz obszarowych). Do programu nie kwalifikują się zadania, które są współfinansowane ze środków europejskich. O dofinansowanie w ramach programu mogą ubiegać się podmioty prawa polskiego, osoby fizyczne, jednostki samorządu terytorialnego lub inne jednostki organizacyjne, będące właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadające taki zabytek w trwałym zarządzie. Program „Infrastruktura kultury” Celem programu jest poprawa warunków funkcjonowania instytucji i obiektów kultury. Przedmiotem dofinansowania mogą być modernizacje i remonty obiektów przeznaczonych na

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 82 działalność kulturalną i edukacyjną, w zakresie kultury oraz przygotowanie dokumentacji technicznej do inwestycji. Dotacje Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na badania archeologiczne Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego udziela dotacji na badania archeologiczne zgodnie z przyjętym Rozporządzeniem z dnia 10 stycznia 2014 r. w sprawie dotacji na badania archeologiczne. Rozporządzenie określa warunki i tryb udzielania oraz rozliczania dotacji na: 1) badania archeologiczne prowadzone ze względu na planowane albo realizowane: a) roboty budowlane przy zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru zabytków lub objętym ochroną konserwatorską na podstawie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub znajdującym się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, b) roboty ziemne lub zmianę charakteru dotychczasowej działalności na terenie, na którym znajdują się zabytki archeologiczne, co może doprowadzić do przekształcenia lub zniszczenia zabytku archeologicznego. 2) wykonanie dokumentacji badań archeologicznych, o których mowa w pkt. 1. Dotację na przeprowadzenie badań archeologicznych otrzymać może osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna zamierzająca realizować te działania, w przypadku gdy koszt planowanych badań archeologicznych i ich dokumentacji będzie wyższy niż 2% kosztów planowanych do przeprowadzenia działań. Zasady udzielania określone są w art. 82a i 82b ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz w rozporządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 10 stycznia 2014 r. w sprawie dotacji na badania archeologiczne. 9.3. Środki europejskie Poza podstawowymi źródłami finansowania, jakimi są środki publiczne pochodzące z budżetu państwa oraz budżetów samorządów, finansowanie ochrony zabytków odbywa się również przy znaczącym udziale funduszy pochodzących z Unii Europejskiej oraz Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej 2014 - 2020 Obecnie trwa przygotowanie trzech typów programów: transgranicznych, transnarodowych i międzyregionalnego na lata 2014 - 2020. Zasadniczą różnicą między trzema typami współpracy jest zakres terytorialny, w ramach którego można realizować wspólne przedsięwzięcia: - obszary przylegające do granic państwowych, w przypadku programów współpracy transgranicznej. Programy transgraniczne służą przede wszystkim budowaniu więzi łączących społeczności po obu stronach granicy. Ich realizacja ma na celu wzmocnienie współpracy poprzez wzrost liczby wspólnych inicjatyw dotyczących między innymi ochrony środowiska, rozbudowy infrastruktury, wymiany kulturalnej, czy wzajemnych kontaktów młodzieży; - duże zgrupowania europejskich regionów z kilku lub kilkunastu państw w ramach programów współpracy transnarodowej; - wszystkie regiony UE w zakresie współpracy międzyregionalnej. Projekty, oparte na współpracy z partnerami zagranicznymi mogą dotyczyć między innymi kultury, sztuki, turystyki i promocji regionu. Kreatywna Europa Kreatywna Europa to nowy program Unii Europejskiej oferujący wsparcie finansowe dla sektorów audiowizualnych, kultury i kreatywnych. Program ten będzie realizowany w latach 2014 - 2020 i będzie zawierał trzy komponenty: MEDIA, KULTURA i część międzysektorową z nowym instrumentem finansowym od 2016 r. Nowe priorytety, które pojawiają się w Kreatywnej Europie wynikają z analizy obecnej sytuacji sektorów kultury w Europie i problemów, jakie napotykają europejscy artyści. Są to przede wszystkim: budowanie kompetencji sektorów kultury i kreatywnych do skutecznego działania na poziomie ponadnarodowym oraz strategiczne budowanie i rozwój publiczności dla odbioru europejskich dzieł i zwiększanie dostępu do kultury.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 83 Komponent Kultura jest częścią programu Kreatywna Europa skierowaną do instytucji, organizacji i innych podmiotów działających w sektorach kultury i kreatywnych. Jego celem jest promocja europejskiej kultury i sztuki, zwiększanie mobilności artystów i dzieł europejskich, budowanie współpracy kulturalnej na poziomie ponadnarodowym, rozwijanie europejskiej publiczności oraz dostosowywanie sektorów kultury i kreatywnych do technologii cyfrowych i wdrażania innowacji. Program Europa dla Obywateli 2014 - 2020 Powyższy program jest kolejnym programem wspólnotowym skierowanym na realizację „miękkich” działań projektowych między innymi w tematyce dziedzictwa kulturowego, którego celem jest zwiększenie świadomości obywateli o historii i integracji europejskiej oraz pomoc w lepszym zrozumieniu polityki UE i jej wpływu na życie codzienne obywateli państw członkowskich. Celami ogólnymi programu są: - rozwijanie obywatelstwa europejskiego przez umożliwienie współpracy i uczestnictwa w budowaniu demokratycznej, różnorodnej kulturowo, otwartej na świat Europy; - rozwijanie poczucia tożsamości europejskiej opartej na wspólnych wartościach, historii i kulturze, umacnianie poczucia odpowiedzialności za UE wśród obywateli; - pogłębianie tolerancji i wzajemnego zrozumienia między obywatelami Europy. Cele ogólne realizowane są na poziomie ponadnarodowym za pomocą celów szczegółowych, do których należy: - gromadzenie członków społeczności lokalnych z całej Europy w celu wymiany doświadczeń, opinii i wartości; - wspieranie działań, debat i refleksji na temat obywatelstwa europejskiego i demokracji przy współpracy z europejskimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego; - przybliżanie Europy obywatelom przez propagowanie europejskich wartości i osiągnięć z zachowaniem pamięci o jej historii; - zachęcanie obywateli i organizacji obywatelskich we wszystkich krajach do wzajemnych kontaktów, umacniających dialog międzykulturowy (jedność w różnorodności), budowanie więzi między „starymi” a nowymi członkami UE. Program składa się z dwóch obszarów tematycznych: Pamięć i Obywatelstwo europejskie oraz Demokratyczne zaangażowanie i uczestnictwo obywatelskie, które są uzupełnione przez działanie horyzontalne nazwane „waloryzacją”, sprowadzające się do analizy, rozpowszechniania i wykorzystania wyników projektów dofinansowanych z Programu „Europa dla Obywateli”. Minimalna kwota dofinansowania projektu to 60 000 euro, maksymalna 600 000 euro. Wsparcie finansowe Unii nie może przekroczyć 70% całkowitego budżetu. Wnioski mogą składać organizacje badające europejską politykę publiczną (ośrodki analityczne) lub organizacje społeczeństwa obywatelskiego, które przez swoje stałe i regularnie prowadzone działania wnoszą konkretny wkład w realizację celów programu Europa dla Obywateli, a ponadto spełniają wszystkie następujące wymagania: - posiadają osobowość prawną, co najmniej od czterech lat, - działają na poziomie europejskim, - nie są nastawione na zysk, - mają siedzibę w jednym z krajów członkowskich UE, krajach EFTA i innych, jeśli podpisały one w 2014 r. protokół ustaleń z Komisją Europejską. Program operacyjny infrastruktura i środowisko 2014 - 2020 Program Infrastruktura i Środowisko 2014 - 2020 to największy program finansowany z Funduszy Europejskich nie tylko w Polsce, ale i Unii Europejskiej. Główne obszary, na które

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 84 zostaną przekazane środki to: gospodarka niskoemisyjna, ochrona środowiska, przeciwdziałanie i adaptacja do zmian klimatu, transport i bezpieczeństwo energetyczne oraz ochrona zdrowia i dziedzictwo kulturowe. Budżet programu wynosi ponad 27,4 mld euro z Funduszy Europejskich (FE), czyli ok. 115 mld zł. Priorytet nr 8. Ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego - alokacja z FE 467,3 mln euro: inwestycje w ochronę i rozwój dziedzictwa kulturowego oraz zasobów kultury, np. instytucji kultury, szkół artystycznych. Polska Cyfrowa PO PC 2014 - 2020 Projekt programu operacyjnego Polska Cyfrowa przygotowały Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji oraz Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. Program został przyjęty przez rząd 8 stycznia 2014 r., 5 grudnia 2014 r. przez Komisję Europejską. Orientacyjna kwota przewidziana na nabory w 2015 r. to blisko 2,6 mld zł. Celem tego programu jest wykorzystanie potencjału cyfrowego do poprawy jakości życia. Ministerstwo Administracji wychodzi z założenia, że pełne wykorzystanie potencjału nowoczesnych technologii wymaga nie tylko budowy infrastruktury i usług, ale także wspierania kompetencji cyfrowych Polaków. W ramach programu planuje się realizację czterech osi priorytetowych: Oś priorytetowa I. Powszechny dostęp do szybkiego Internetu - alokacja UE - 1 020 222 652 EUR. Cel szczegółowy 1. Wyeliminowanie terytorialnych różnic w możliwości dostępu do szerokopasmowego Internetu o wysokich przepustowościach. Oś priorytetowa II. E - Administracja i otwarty rząd - alokacja UE 949 604 018 EUR. Cel szczegółowy 2. Wysoka dostępność i jakość e - usług publicznych. Cel szczegółowy 3.Cyfryzacja procesów back-office w administracji rządowej. Cel szczegółowy 4. Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego. Oś priorytetowa III. Cyfrowa aktywizacja społeczeństwa - alokacja UE 145 000 000 EUR. Cel szczegółowy 5. Zwiększenie stopnia oraz poprawa umiejętności korzystania z Internetu, w tym e-usług publicznych. Cel szczegółowy 6. Pobudzanie potencjału uzdolnionych programistów dla zwiększenia zastosowania rozwiązań cyfrowych w gospodarce i administracji. Oś priorytetowa IV. Pomoc techniczna - alokacja UE 57 668 000 EUR . Cel szczegółowy 7. Wsparcie procesu zarządzania i wdrażania programu. Cel szczegółowy 8 Informacja, promocja i doradztwo . Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) W latach 2009 - 2014 działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego otrzymały wsparcie w wysokości około 60 000 000 euro w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego dzięki Mechanizmowi Norweskiemu oraz Europejskiemu Obszarowi Gospodarczemu przez priorytet dotyczący promowania różnorodności kulturowej i artystycznej. Z udostępnionych przez Punkt Informacyjny Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju nt. funduszy norweskich i EOG wynika, że kolejne środki w ramach tego funduszu będą dostępne na podobnych - do istniejących - zasadach i priorytetach wsparcia. Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2014 - 2020 (RPO WK-P 2014 - 2020) Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2014 - 2020 został przyjęty w grudniu 2014 r. Jest to program operacyjny finansowany zarówno ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), jak i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS).

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 85 Celem strategicznym RPO WK-P jest uczynienie województwa kujawsko - pomorskiego konkurencyjnym i innowacyjnym regionem Europy oraz poprawa jakości życia jego mieszkańców. W perspektywie finansowej 2014 - 2020 interwencja środkami EFSI skierowana zostanie na zidentyfikowane obszary geograficzne tzw. obszary strategicznej interwencji (OSI). Zintegrowane podejście terytorialne w RPO WK-P 2014 - 2020 obejmuje: system preferencji dla projektów bądź odbiorców pomocy z obszarów o określonych problemach rozwojowych (OSI). Spośród wymienionych w Umowie Partnerstwa 2014 - 2020 obszarów strategicznej interwencji, w regionie kujawsko - pomorskim zidentyfikowano następujące OSI: - miasta wojewódzkie i ich obszary funkcjonalne - ten obszar wsparcia objęty zostanie ZIT, o czym mowa w sekcji 4.2. - miasta i dzielnice miast wymagające rewitalizacji - OSI objęte wsparciem, o którym mowa w sekcji 4.2. - obszary wiejskie, w szczególności o najniższym poziomie dostępu mieszkańców do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe. Instrumentem wykorzystanym do realizacji działań w danym OSI będzie w szczególności RLKS, o którym mowa w sekcji 4.1. - inne obszary interwencji w układzie terytorialnym. Wyznaczone osie priorytetowe: 1. Wzmocnienie innowacyjności i konkurencyjności gospodarki regionu; 2. Cyfrowy region; 3. Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna w regionie; 4. Region przyjazny środowisku; 5. Spójność wewnętrzna i dostępność zewnętrzna regionu; 6. Solidarne społeczeństwo i konkurencyjne kadry; 7. Rozwój lokalny kierowany przez społeczność; 8. Aktywni na rynku pracy; 9. Solidarne społeczeństwo; 10. Innowacyjna edukacja; 11. Rozwój lokalny kierowany przez społeczność. RPO WK-P 2014 - 2020 jest programem finansowanym ze środków EFRR i EFS. Obszarem realizacji Programu jest obszar województwa. Województwo jest zaliczone do regionów słabiej rozwiniętych. Zgodnie z Umową Partnerstwa 2014-2020 alokacja środków unijnych na Program wynosi 1 903 540 287 EUR (1 368 083 592 EUR EFRR i 535 456 695 EUR EFS). Minimalne zaangażowanie środków krajowych - szacowane na podstawie art. 120 CPR zakładającego maksymalny poziom dofinansowania każdej osi priorytetowej EFRR i EFS w regionach słabiej rozwiniętych na poziomie 85% - wynosi w momencie programowania 335 918 880 EUR. Ustawa o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 r. Głównym celem ustawy jest zapewnienie skuteczności i powszechnego charakteru działań rewitalizacyjnych, a także ich kompleksowości i wprowadzenia mechanizmów koordynacji. Ustawa określa programowanie, koordynację i tworzenie warunków do realizacji procesu rewitalizacji przez jej interesariuszy, jako fakultatywne zadanie własne gminy. Głównymi adresatami ustawy są organy samorządu terytorialnego oraz mieszkańcy gmin, na terenie których znajdują się obszary zdegradowane i w których prowadzone będą działania rewitalizacyjne. Obecnie ważnym źródłem finansowania działań rewitalizacji, pokrywającym się z pierwszym okresem obowiązywania ustawy, będą środki europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (głównie EFS, EFRR oraz dodatkowo środki FS). Umowa Partnerstwa, czyli główny dokument ustanawiający ramy wdrażania środków unijnych w perspektywie budżetowej 2014 - 2020, wskazuje „miasta i dzielnice miast

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 86 wymagające rewitalizacji”, jako jeden z pięciu tzw. obszarów strategicznej interwencji. Zgodnie z dokonanymi szacunkami, na działania rewitalizacyjne w ramach wybranych priorytetów inwestycyjnych przeznaczona zostanie, co najmniej równowartość 25 mld zł. Środki te będą głównie dotyczyć regionalnych programów operacyjnych (RPO). Do tej kwoty należy także doliczyć wkład własny beneficjentów. Środki prywatne Sektor prywatny jest istotnym, ale mało wykorzystanym źródłem wspomagania zadań publicznych sfery ochrony i opieki nad zabytkami, co jest uwarunkowane odpowiednimi rozwiązaniami prawnymi. Do zwiększenia udziału środków prywatnych w tym zakresie mogą przyczynić się działania państwa realizowane za pomocą tzw. partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) i pomocy publicznej (na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno - prywatnym). Istotą PPP jest współdziałanie w uzgadnianiu wspólnych celów i w skutecznej ich realizacji. Wspieranie działań przedsiębiorców na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami przez udzielenie pomocy ze środków publicznych jest dopuszczalna w Unii Europejskiej, lecz podlega zasadniczym ograniczeniom. Pomoc publiczna to określone zasady wsparcia podmiotu gospodarczego przez państwo, władze samorządowe lub np. organizacje, które oferują pomoc na podstawie zleceń pochodzących od organów państwowych w jakiejkolwiek formie (np. dotacji, rozłożenia spłaty podatku na raty, zwolnienia z zaległości podatkowych, udzielenia preferencyjnej pożyczki lub kredytu). 10. Realizacja i finansowanie przez gminę Złotniki Kujawskie z zakresu ochrony zabytków Zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, na każdym właścicielu i posiadaczu zabytku spoczywają obowiązki, wynikające z zasad sprawowania opieki nad zabytkami. Dbanie o stan zabytku, tym samym ponoszenie nakładów na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane spoczywa na właścicielu i posiadaczu obiektu zabytkowego, dysponującego tytułem prawnym do zabytku. W przypadku jednostki samorządu terytorialnego prowadzenie i finansowanie wspomnianych prac i robót jest zadaniem własnym. Pełna realizacja zadań z zakresu ochrony zabytków przez samorząd miejski powinna przebiegać dwutorowo, uwzględniając poniższe priorytety: 1) opieka nad zabytkowymi obiektami i obszarami, których właścicielem lub współwłaścicielem jest gmina Złotniki Kujawskie; 2) kształtowanie przestrzeni publicznych oraz ochrona dziedzictwa kulturowego (w tym krajobrazu kulturowego) na całym obszarze gminy Złotniki Kujawskie; Gmina Złotniki Kujawskie jest właścicielem (posiada tytuł prawny) 26 obiektów zabytkowych ujętych w gminnej ewidencji zabytków, a tym aż 12 cmentarzy. Wykaz został przedstawiony w tabeli poniżej (Tabela nr 7). W miarę możliwości gmina zobowiązuje się do sprawowania opieki nad tymi obiektami, poprzez utrzymywanie ich w dobrym stanie technicznym, finansowania i przeprowadzania remontów oraz bieżących konserwacji. Gmina powinna dołożyć wszelkich starań, aby stan zabytków, jak i całej przestrzeni publicznej, wpływał pozytywnie na jakość życia mieszkańców, a turystów zachęcać do dłuższych pobytów. Tabela nr 7. Wykaz obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków stanowiących własność gminy Złotniki Kujawskie LP. MIEJSCOWOŚĆ ADRES OBIEKT 1 Gniewkówiec nr 27 szkoła 2 Jordanowo nr 33 szkoła, ob. budynek mieszkalny 3 Leszcze nr 4 oficyna, ob. budynek mieszkalny 4 Lisewo Kościelne nr 33 (dz. nr 102/5) szkoła, ob. budynek mieszkalny (współwłasność) 5 Mierzwin dz. nr 29/6 dwór w zespole 6 Mierzwin dz. nr 29/6 park w zespole 7 Niszczewice nr 17 (dz. nr 20/4) szkoła, ob. świetlica wiejska (współwłasność) 8 Tuczno ul. Pakoska 33 (dz. nr 50) szkoła , ob. biblioteka 9 Tuczno ul. Pakoska 33 (dz. nr 50) pozostałości ogrodzenia z bramą

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 87 10 Złotniczki dz. nr 385/20 dwór 11 Złotniki Kujawskie ul. Powstańców Wlkp. 5 szkoła ewangelicka, ob. Zakład Gospodarki (dz. nr 81/20) Komunalnej i budynek mieszkalny 12 Złotniki Kujawskie ul. Dworcowa 7 (dz. nr 149) przychodnia 13 Złotniki Kujawskie ul. Kasztanowa 9 dwór w zespole (dz. nr 163/11) 14 Złotniki Kujawskie ul. Kasztanowa 9 park w zespole (dz. nr 163/11) CMENTARZE 15 Broniewo dz. nr 224 cmentarz ewangelicki 16 Broniewo dz. nr 231 cmentarz poepidemiczny 17 Dźwierzchno dz. nr 26 cmentarz ewangelicki 18 Dźwierzchno dz. nr 25 cmentarz rzymsko - katolicki 19 Dąbrówka Kujawska dz. nr 19/2 cmentarz ewangelicki 20 Gniewkówiec dz. nr 136 cmentarz poepidemiczny 21 Jordanowo dz. nr 113 cmentarz ewangelicki 22 Leszcze dz. nr 16/1 cmentarz ewangelicki 23 Mierzwin dz. nr 102 cmentarz ewangelicki 24 Palczyn dz. nr 151 cmentarz ewangelicki 25 Pęchowo dz. nr 91 cmentarz ewangelicki 26 Tupadły dz. nr 34/1 cmentarz ewangelicki Gmina jako właściciel tych zabytków jest ustawowo zobligowane do opieki nad tymi obiektami, utrzymywania w dobrym stanie technicznym, przeprowadzania remontów i bieżących konserwacji. Niezależnie od zapisów legislacyjnych gmina powinno dołożyć wszelkich starań, aby stan zabytków, jak i całej przestrzeni publicznej, wpływał pozytywnie na jakość życia mieszkańców, a turystów zachęcać do dłuższych pobytów. Gmina nie ma opracowanej uchwały o dofinansowaniu zabytkowych. W miarę możliwości zabezpieczana jest część środków finansowych, które są potrzebne do wykonywania niezbędnych napraw, ale tylko w obiektach należących do gminy. W ostatnich latach (2013 - 2016) gmina przeznaczyła na dotacje na ochronę i opiekę nad zabytkami 17 064,50 zł. Wydatki te były przeznaczone na remonty i konserwacje pomników na cmentarzach: 2013 r. - 2 778,88 zł - pomnik w Lisewie Kościelnym - pomnik Powstańców Wielkopolskich przy kościele; 2014 r. - 4 640,33 zł - pomniki w Lisewie Kościelnym i Pęchowie; 2015 r. - 4 904,00 zł - pomnik ofiar z II wojny światowej w Lisewie Kościelnym; 2016 r. - 4 723,29 zł - pomnik AK w Szosie Bydgoskich i Złotnikach Kujawskich. Ważne jest, aby finansowe wsparcie gminy w latach 2018 - 2021 przy zadaniach z zakresu opieki i ochrony dziedzictwa kulturowego, w miarę możliwości, z każdym kolejnym rokiem systematycznie wzrastało do pewnego, stałego poziomu finansowania (np. procentowego udziału w corocznie uchwalanym budżecie). Pozwoli to potencjalnym beneficjentom na zaplanowanie inwestycji w perspektywie kilkuletniej (np. gdy w ciągu jednego roku nie jest możliwe zakończenie prac). Kolejnym rozwiązaniem polepszającym stan zachowania lokalnych zabytków jest występowanie gminy w roli partnera przy projektach unijnych lub ministerialnych, w których beneficjenci (właściciele zabytków) często nie są w stanie zapewnić wymaganego wkładu własnego. Zadania GPOnZ mogą też być realizowane przez instytucje kultury podległe gminie lub funkcjonujące na jej terenie (np. regionalne izby tradycji, domy kultury, biblioteki) w ramach działalności bieżącej. Ponadto (w zakresie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie) gmina może wspierać działalność kulturalną związaną z ochroną zabytków i tradycji prowadzoną przez organizacje pozarządowe (między innymi stowarzyszenia, parafie). 11. Bibliografia

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 88 1. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; 2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.; 3. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach; 4. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; 5. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane; 6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska; 7. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody; 8. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami; 9. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej; 10. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie; 11. Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach; 12. Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach; 13. Ustawa z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej; 14. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem; 15. Materiały udostępnione przez Urząd Gminy w Złotnikach Kujawskich; 16. Materiały konserwatorskie udostępnione przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu, Delegatura w Bydgoszczy; 17. Borucki M., Ziemia Kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym i statystycznym opisana..., Warszawa 1882 ; 18. Krzyżaniak B., 2001, Zwyczaje i obrzędy, /w:/ Lange R., Pawlak A., Krzyżaniak B., Folklor Kujaw, Poznań, 2001, ss. 149-286; 19. Mikułowska H., 1953, Atlas polskich strojów ludowych, Strój kujawski, cz. II, z. 3, Poznań, 1953; 20. Skłodowska - Antonowicz K., Obrzędy doroczne i zwyczaje na Kujawach, „Literatura Ludowa”, nr 4, Warszawa, 1963, s. 21-28; 21. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom VI. Warszawa, 1885 ; 22. Weber G., Ślady minionych czasów, Złotniki Kujawskie 2011; 23. Zabłocka - Kos A.: Sztuka - wiara - uczucie. Alexis Langer - śląski architekt neogotyku. Wrocław, 1996; 24. Znamierowska - Prüfferowa M., Uwagi o sztuce ludowej Kujaw, „Literatura Ludowa” 7 (2-3), Warszawa 1963, s. 18-26; 25. www.zlotnikikujawskie.pl; 26. www.nimoz.pl; 27. www.stat.gov.pl/gus; 28. www.isap.sejm.gov.pl; 12. Spis tabel i zdjęć 1. Tabela nr 1. Obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gminy Złotniki Kujawskie; 2. Tabela nr 2. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków gminy Złotniki Kujawskie; 3. Tabela nr 3. Obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków gminy Złotniki Kujawskie;

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 89 4. Tabela nr 4. Stanowiska archeologiczne ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków z terenu gminy Złotniki Kujawskie; 5. Tabela nr 5. Analiza SWOT; 6. Tabela nr. 6. Kierunki i zadania w ramach Priorytetu nr I; 7. Tabela nr. 7. Kierunki i zadania w ramach Priorytetu nr II; 8. Tabela nr. 8. Kierunki i zadania w ramach Priorytetu nr III; 9. Tabela nr 9. Wykaz obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków stanowiących własność gminy Złotniki Kujawskie; 10. Zdjęcie nr 1. Dwór, Będzitowo; 11. Zdjęcie nr 2. Dwór, Helenowo nr 17; 12. Zdjęcia nr 3, 4. Dwór, Leszcze nr 5; 13. Zdjęcie nr 5. Dwór, Lisewo Kościelne nr 71; 14. Zdjęcie nr 6. Dwór, Palczyn nr 6; 15. Zdjęcie nr 7. Dwór, Rucewko nr 21; 16. Zdjęcie nr 8. Dwór, Rucewo; 17. Zdjęcie nr 9. Pałac, ob. szkoła, ul. Pakoska 33, Tuczno; 18. Zdjęcie nr 10. Dwór, Mierzwin; 19. Zdjęcia nr 11, 12. Kościół i kaplica grobowa, Lisewo Kościelne; 20. Zdjęcie nr 13. Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, Pęchowo; 21. Zdjęcie nr 14. Kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła, Tuczno; 22. Zdjęcie nr 15. Kościół parafialny pw. św. Katarzyny, Dźwierzchno; 23. Zdjęcie nr 16. Kościół parafialny pw. św. Andrzeja Boboli z cmentarzem, ul. Kościelna 8, Złotniki Kujawskie.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 90 UZASADNIENIE

Gmina, zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym w zakresie zadań własnych realizuje zadania dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (art. 7 ust. 1 pkt. 9). Z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i o opiece nad zabytkami wynika obowiązek sporządzenia przez gminę GPOnZ. Zgodnie z art. 87 ust. 2 Program ten ma na celu w szczególności: 1. Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. Uwzględnienia uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenia do poprawy stanu ich zachowania; 4. Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5. Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatywę sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; 6. Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminując sytuacje konfliktowe związane z wykorzystanie tych zabytków. GPOnZ przyjmuje Rada Gminy, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (art. 87 ust. 3). Ogłaszany jest on w wojewódzkim dzienniku urzędowym (art. 87 ust. 4). Z realizacji GPOnZ Wójt sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy (art. 87 ust. 5). Finansowanie realizacji GPOnZ może odbywać się z różnych źródeł: publicznych (np. budżet państwa, budżet własny gminy, budżet jednostek samorządowych - powiatu i województwa, środki unijne, inne źródła zagraniczne) oraz ze źródeł prywatnych (osób fizycznych, organizacji pozarządowych - stowarzyszeń, fundacji, kościelnych osób prawnych itp.). Zgodnie z art. 21 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami gminna ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania GPOnZ. Wypełniając obowiązek wynikający ze stosownych przepisów, uzasadnione jest podjęcie niniejszej uchwały.

Id: A60AB209-E30D-4584-A8E3-CA5F2FA17EEA. Podpisany Strona 1