P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz ZŁOTNIKI KUJAWSKIE (359)

Warszawa 2007

Autorzy: Krzysztof Seifert*, Krystyna Wojciechowska**, Izabela Bojakowska*, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Stanisław Wołkowicz*

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Jacek Ko źma* we współpracy z Markiem Czerskim* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha*

* - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN ......

Warszawa 2007

Spis tre ści I. Wst ęp - K. Seifert ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - K. Seifert ...... 3 III. Budowa geologiczna - K. Seifert ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin - K. Seifert ...... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - K. Seifert ...... 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - K. Seifert ...... 15 VII. Warunki wodne - K. Seifert ...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 18 VIII. Geochemia środowiska...... 20 1. Gleby - A. Bli źniuk, P. Kwecko ...... 20 2. Osady - I. Bojakowska ...... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze - S.Wołkowicz ...... 25 IX. Składowanie odpadów - K. Wojciechowska ...... 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego - K. Seifert ...... 33 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - K. Seifert ...... 34 XII. Zabytki kultury - K. Seifert ...... 39 XIII. Podsumowanie - K. Seifert ...... 40 XIV. Literatura...... 41

I. Wst ęp

Arkusz Złotniki Kujawskie Mapy geo środowiskowej Polski (MGsP) w skali 1:50 000 został wykonany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2007 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano informacje zamieszczone na arkuszu Złotniki Kujawskie Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2002, przez SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec, 2002). Ni- niejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, składowanie odpadów i geochemia środowiska, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dla opracowania mapy zebrano i wykorzystano materiały pochodz ące z Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wydziału Ochrony Środowiska Urz ędu Marszałkowskiego w Bydgoszczy, Wojewódzkiego Inspektora- tu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Toru- niu, Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach oraz urz ędów powiatowych i gminnych. Informacje zweryfikowano podczas zwiadu terenowego. Dane dotycz ące złó Ŝ wyst ępuj ących na obszarze arkusza zestawiono w kartach infor- macyjnych do banku danych ści śle zwi ązanego z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1: 50 000.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Złotniki Kujawskie poło Ŝony jest mi ędzy 52°50’ a 53°00’ szeroko ści geograficznej północnej i mi ędzy 18°00’ a 18°15’ długo ści geograficznej wschodniej. Admi-

3 nistracyjnie nale Ŝy do województwa kujawsko-pomorskiego, obejmuje fragmenty trzech po- wiatów – bydgoskiego (gminy Nowa Wie ś Wielka i Solec Kujawski), Ŝni ńskiego (gminy Ła- biszyn i Barcin) i inowrocławskiego (gminy Złotniki Kujawskie, Rojewo, Pako ść i Inowro- cław). Zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (1998) północna cz ęść obszaru arkusza poło Ŝona jest w granicach mezoregionu Kotlina Toru ńska, nale Ŝą cego do makroregionu Pradolina To- ru ńsko-Eberswaldzka. Pozostała cz ęść nale Ŝy do makroregionu Pojezierze Wielkopolskie. Centraln ą i prawie cał ą południow ą cz ęść zajmuje mezoregion Równina Inowrocławska i tylko południowo-zachodni fragment obszaru arkusza nale Ŝy do mezoregionu Pojezierze Gnie źnie ńskie (fig. 1). Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka (zwana tak Ŝe Pradolin ą Noteci) stanowi szerok ą, równole Ŝnikow ą form ę dolinn ą wci ętą około 40-50 m w otaczaj ące wysoczyzny. Dominuj ą- cymi formami s ą tu tarasy: sandrowy poło Ŝony na wysoko ści 81–82 m n.p.m., pradolinny (erozyjno-akumulacyjny) le Ŝą cy na wysoko ści około 75 m n.p.m. oraz dwa tarasy nadzale- wowe na wysoko ściach 70–73 m n.p.m. i 68 m n.p.m. Pojezierze Wielkopolskie stanowi obszar o wysoko ści 105–110 m n.p.m., którego powierzchnia jest urozmaicona licznymi wzgó- rzami oraz systemem dolin rynnowych i rzecznych. Pojezierze Inowrocławskie ma charakter wysoczyzny morenowej wznosz ącej si ę do wysoko ści 80–100 m n.p.m. Wysoczyzn ę nadbu- dowuj ą pagórki i wzgórza morenowe o wysoko ściach wzgl ędnych do 10 m. Lokalnie wyst ę- puj ą tak Ŝe równiny sandrowe, pagórki kemowe oraz rynny subglacjalne wykorzystywane przez rzeki. Pojezierze Gnie źnie ńskie to wysoczyzna z pojedynczymi pagórkami kemów i drobnymi zagł ębieniami wytopiskowymi. W opisywanym rejonie roczna suma opadów jest jedn ą z najni Ŝszych w kraju i nie si ęga 500 mm. Pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę od 60 do 80 dni, a średnia temperatura roczna wynosi 8,0°C (Wo ś, 1999). Na obszarze wysoczyzny rozwin ęły si ę gleby wysokich klas bonitacyjnych wykształco- ne jako brunatne, czarnoziemy i szare gleby le śno-łąkowe oraz czarne ziemie. Wyst ępuj ą prawie na całej powierzchni obszaru na południe od linii Broniewo-Tarkowo Dolne- Dąbrówka Kujawska. Dna dolin rzecznych Noteci, Kanału Noteckiego i Starej Noteci pokrywaj ą najcz ęś ciej gleby glejowe, mineralno-murszowe i mady. Obszary te zajmuj ą ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Lasy wyst ępuj ą w głównie północnej cz ęś ci opisywanego obszaru, stanowi ąc zwarty kompleks, którego cech ą charakterystyczna jest jednolita struktura rodzajowa. W śród gatunków drzew dominuje zdecydowanie sosna.

4 Rozwój gospodarczy oparty jest na rolnictwie i przetwórstwie rolno-spo Ŝywczym. Do- minuj ą gospodarstwa rolne o średniej wielko ści około 10 ha. Zlokalizowane s ą tu tak Ŝe ró Ŝ- nobran Ŝowe zakłady przemysłowe. Najwi ększe z nich to: Piekarnia „Nowakowski”, Zakłady Mi ęsne „Gromatex” w Złotnikach Kujawskich, Fabryka Cukru w Tucznie, gorzelnia w B ędzi- towie i baza gospodarki produktami naftowymi PKN „Orlen” SA w Nowej Wsi Wielkiej. Du Ŝe znaczenie maj ą tak Ŝe liczne kopalnie kruszywa naturalnego.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Złotniki Kujawskie na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.11 – Pojezierze Chełmi ńskie Mezoregiony Pradoliny To- ru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska

Przez centraln ą cze ść obszaru, z północy na południe, przebiega magistrala kolejowa Bydgoszcz – Inowrocław. Wzdłu Ŝ tej linii kolejowej zlokalizowana jest droga wojewódzka nr 25 Bydgoszcz–Złotniki Kujawskie–Inowrocław. Pozostałe wi ększe miejscowo ści ł ącz ą asfaltowe drogi gminne.

5 III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Złotniki Kujawskie przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Złotniki Kujawskie wraz z obja śnieniami (Wrotek, 1993a,b). Obszar ten le Ŝy w obr ębie Antyklinorium Pomorskiego, w cz ęś ci zwanej Depresj ą Gniewkowsk ą. Najstarsze skały reprezentują utwory triasu (wapie- nia muszlowego i kajpru). S ą to piaskowce, wapienie i łupki o mi ąŜ szo ści ponad 250 m. Osa- dy jury tworz ą kompleks o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 1 500 m. Jura dolna i środkowa wy- kształcona jest w facji piaszczysto – mułowcowej. Osady jury górnej reprezentowane s ą głównie przez ró Ŝnego rodzaju wapienie: pelityczne, pyłowe, oolityczne oraz margle. W gór- nej partii kompleksu skał jury górnej dodatkowo wyst ępuj ą tak Ŝe naprzemianległe warstwy margli, piaskowców, mułowców i iłowców. Sedymentacje jurajsk ą ko ńcz ą margle z gipsem i anhydrytem z licznymi wkładkami wapieni i łupków marglistych. Osady kredy dolnej wyst ępuj ą w południowo-zachodniej cz ęś ci terenu arkusza i reprezentowane s ą przez margle, mułowce, łupki syderytowe i piaskowce. Mi ąŜ szo ść tych utworów w granicach arkusza nie przekracza 100 m. Utwory trzeciorz ędu (paleogenu i neogenu) powszechnie wyst ępuj ą na opisywanym obszarze. Skał paleogenu nie stwierdzono ich jedynie w granicach struktury Barcina-Zalesia (południowo-zachodnia cz ęść obszaru). W pozostałej cz ęś ci paleogen reprezentuj ą oligoce ń- skie iły, mułki zailone i piaski drobnoziarniste. Mi ąŜ szo ść tych osadów jest zmienna i wynosi od 3 m (pomi ędzy Now ą Wsi ą Wielk ą i Złotnikami Kujawskimi w cz ęści centralnej) do około 10 m (w rejonie Złotnik Kujawskich) i do ponad 15 m (w cz ęś ci północnej). Osady neogenu to mioce ńskie piaski drobnoziarniste, pylaste, mułkowate oraz iły, a plioce ńskie to iły i mułki pstre. Ich ł ączna mi ąŜ szo ść si ęga kilkunastu metrów. Cały obszar arkusza pokrywaj ą osady czwartorz ędowe (figura 2). Ich mi ąŜ szo ść jest zmienna i uzale Ŝniona od ukształtowania powierzchni podłoŜa, na ogół wynosi od 20 do 50 m. Najmniejsza jest w rejonie Pławin (3,5 m), a maksymaln ą warto ść osi ąga w rejonie Kolankowa (119,8 m). Utwory plejstocenu s ą reprezentowane przez osady piaszczysto-ilaste zlodowace ń połu- dniowopolskich, środkowopolskich i północnopolskich oraz serie utworów interglacjałów mazowieckiego i eemskiego. W trakcie zlodowace ń południowopolskich akumulowane były osady wodnolodowcowe, lodowcowe i zastoiskowe.

6 Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Złotniki Kujawskie na tle szkicu geologicznego regionu wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej, red. (2006)

7 Ocieplenie klimatu na pocz ątku okresu interglacjalnego spowodowało uruchomienie in- tensywnych procesów erozji rzecznej i denudacji na powierzchni wysoczyzn. Powstały gł ę- bokie obni Ŝenia rozcinające podło Ŝe czwartorz ędu, które były wykorzystywane przez sie ć rzeczn ą. W okresie tym akumulowane były tak Ŝe piaski i Ŝwiry rzeczne w dwóch cyklach sedymentacyjnych. Osady zlodowace ń środkowopolskich to: iły i mułki zastoiskowe, piaski lodowcowe i wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. W interglacjale eemskim nast ąpiło wzmo Ŝenie procesów denudacji i erozji rzecznej. W tym czasie akumulowane były mułki oraz piaski i Ŝwiry rzeczne, głównie w dolinach rzecznych. Osady zlodowace ń północnopolskich reprezentowane s ą przez dwa kompleksy: piaszczysto-Ŝwirowy oraz gliniasty. W holocenie powstały piaszczysto-Ŝwirowe tarasy zalewowe oraz piaski, miejscami piaski i mułki jeziorne w misach jeziora Mielno, Tuczno i wielu mniejszych. Obni Ŝenia bez- odpływowe wypełnione zostały namułami piaszczystymi i torfowymi. Znaczne obszary wyst ępowania torfów znajduj ą si ę w dolinie Noteci, zwłaszcza na odcinku od Wojdala do Sadło- goszczy oraz w licznych obni Ŝeniach bezodpływowych.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Złotniki Kujawskie udokumentowano 25 złó Ŝ, w tym 23 kruszywa naturalnego (kopalina pospolita), jedno torfu (kopalina pospolita) i jedno zło Ŝe torfu borowi- nowego (kopalina podstawowa). Wszystkie kopaliny s ą wieku czwartorz ędowego. Z bilansu zasobów zostały skre ślone dwa zło Ŝa kruszywa naturalnego: „Wojdal IV” i „Wojdal X” (tabela 1). Piaski i Ŝwiry wyst ępuj ą w 11 zło Ŝach kruszywa naturalnego: „Wojdal I, II” (Matu- szewski, 2003), „Wojdal III” (Kudli ńska, 2003b), „Wojdal XII” (Tomalak, 1999), „Wojdal XII/1” (Tomalak, 2001), „Wojdal XIII” (Kudli ńska, 1999a), „Wojdal XIV” (Matuszewski, 2000), „Wojdal XV” (Kudli ńska, 2000), „Wojdal XVII” (Kudli ńska, 2003a), „Wojdal XIX” (Matuszewski, 2006b), „Złotowo” (Medy ńska, 1980) i „Złotowo III” (Kudli ńska, 2001a), a piaski w 12 zło Ŝach: „Dobromierz” (Marciniak, 1977), „Wojdal VI” (Kudli ńska, 1995), „Wojdal VII” (Kudli ńska, 1996b), „Wojdal VIII” (Kudli ńska, 1999b), „Wojdal IX” (Urba ń- ski, 1996), „Wojdal XI” (Urba ński, 1997), „Wojdal XVI” (Kudli ńska, 2001b), „Wojdal XVIII” (Kudli ńska, 2006b), „Zalesie Barci ńskie I” (Matuszewski, 2006a), „Zalesie Barci ń- skie II” (Kudli ńska, 2005), „Zalesie Barci ńskie III” (Kudli ńska, 2006a) i „Złotowo II” (Ku- dli ńska, 1996a). Zasoby zło Ŝa „Dobromierz” zostały rozpoznane wst ępnie w kat. C 2. Tylko dwa zło Ŝa z wy Ŝej wymienionych zostały udokumentowane w formie karty rejestracyjnej -

„Złotowo” i „Wojdal VII, reszta w kat. C 1. Z wyj ątkiem zło Ŝa piasków „Dobromierz” pozo-

8 stałe poło Ŝone s ą w dolinie Noteci i zgrupowane w rejonie Złotowo-Wojdal. Kruszywo naturalne nadaje si ę do wykorzystania w budownictwie ogólnym i drogownictwie. Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe tych złó Ŝ uj ęto w tabeli 2. W zło Ŝu piasków i Ŝwirów „Wojdal I, II”, „Wojdal XIV” i „Złotowo” udokumentowano piaski jako kopalin ę towarzysz ącą. W zło Ŝu „Wojdal I, II” piaski maj ą mi ąŜ szo ść od 0,8 m do 6,8 m ( średnio 2,8 m), punkt piaskowy (zawarto ść ziarn <2 mm) od 73,0% do 100% ( średnio 95,4%) i zawarto ści pyłów mineralnych od 0,4% do 3,9%; średnio 1,9%. Natomiast w zło Ŝu „Wojdal XIV” odpowiednio: od 1,0 m do 5,7 m ( średnio 3,6 m), od 100% do 100% ( średnio 100%) i od 1,1% do 2,5%; średnio 2,2%. W zło Ŝu „Złotowo” piaski maj ą nast ępuj ące parametry: mi ąŜ szo ść od 2,6 m do 3,2 m ( średnio 2,9 m), punkt piaskowy od 91,2% do 100% ( średnio 96,3%) i zawarto ści py- łów mineralnych od 2,4% do 9,2 ( średnio 4,1%). Zanieczyszcze ń obcych w tych piaskach brak. Kopalina nadaje si ę do wykorzystania w drogownictwie. Pod wzgl ędem konfliktowo ści z elementami ochrony środowiska tylko zło Ŝe „Dobromierz” jest konfliktowe z uwagi na po- ło Ŝenie w obr ębie gleb chronionych. Torfy lecznicze (borowinowe) udokumentowane zostało w kat. B w zło Ŝu „Wojdal V”, na powierzchni 0,92 ha (Tulska, 1994). Zło Ŝe poło Ŝone jest obr ębie podmokłych ł ąk, około 1 km na północ od miejscowo ści Wojdal. Kopalina ma mi ąŜ szo ść od 1,8 m do 2,6 m ( średnio 2,25 m) i wyst ępuje pod nadkładem gleby torfiastej, o średniej grubo ści 0,2 m. Torfy s ą bo- rowinami typu niskiego. Stopie ń rozkładu wg skali von Posta ma warto ść od H 3 do H 5 ( śred- nio H 4), stopie ń wilgotno ści od 80,0% do 87,1% ( średnio 84,7%), zawarto ść substancji nie- organicznej w 100 g masy suchej od 13,05% do 32,08% ( średnio 20,4%). Chłonno ść wody na 1 g masy suchej od 8,7% do 10,7% ( średnio 9,9%), odczyn (ph) od 6,8 do 7,5 ( średnio 7,01). Parametry jako ściowe i ocena bakteriologiczna (miano Coli średnio 1,0) kwalifikuj ą kopalin ę jako borowin ę na okłady i k ąpiele lecznicze.

9 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Stan Numer Wiek Zasoby Wydobycie Kategoria zagospodaro- Wykorzystanie Przyczyny zło Ŝa Rodzaj kompleksu (tys. ton) (tys. ton) Klasyfikacja zło Ŝa Nazwa zło Ŝa rozpoznania wania kopaliny ograniczenia na kopaliny litologiczno * - tys. m 3 * - tys. m 3 zło Ŝa eksploatacji mapie -surowcowego wg stanu na rok 2005 (Przeniosło, 2006) klasy 1–4 klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Dobromierz p Q 10 627 C2 N - Skb 4 B Gl

2 Złotowo III pŜ Q 115 C1 G* 115 Skb, Sd 4 A -

3 Złotowo II p Q 164 C1 G** - Skb, Sd 4 A -

4 Złotowo pŜ Q 550 C1* Z - Skb, Sd 4 A -

5 Wojdal I, II pŜ Q 5 177 C1 G 116 Skb, Sd 4 A -

6 Wojdal III pŜ Q 1 642 C1 Z - Skb, Sd 4 A - 10 10 8 Wojdal V t Q 17,3* B G 0,3* I 2 A -

9 Wojdal VI p Q - C1 Z - Skb, Sd 4 A -

10 Wojdal VII p Q - C1* Z - Skb, Sd 4 A -

11 Wojdal VIII p Q - C1 Z - Skb, Sd 4 A -

12 Wojdal IX p Q 790 C1 G 147 Skb, Sd 4 A -

14 Wojdal XI p Q 649 C1 G 0 Skb, Sd 4 A -

15 Wojdal XII pŜ Q 673 C1 G 42 Skb, Sd 4 A -

16 Wojdal XII/1 pŜ Q 32 C1 N - Skb, Sd 4 A -

17 Wojdal XIII pŜ Q 118 C1 G 0 Skb, Sd 4 A -

18 Wojdal XIV pŜ Q 172 C1 G 52 Skb, Sd 4 A -

19 Wojdal XV pŜ Q 527 C1 N - Skb, Sd 4 A -

20 Wojdal XVI p Q 49 C1 N - Skb, Sd 4 A -

21 Chro śna I t Q 33,5* C1 G 1,2* E, Sr 4 A -

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

22 Wojdal XVII pŜ Q 233 C1 G 152 Skb, Sd 4 A -

23 Wojdal XVIII* p Q 61,12 C1 G*** - 4 A -

24 Wojdal XIX* pŜ Q 116,4 C1 G**** - 4 A - Zalesie 25 p Q 288,9 C G 47 Skb, Sd 4 A - Barci ńskie I** 1

26 Zalesie Barci ńskie II p Q 75 C1 G 30 Skb, Sd 4 A - Zalesie 27 p Q 122,96 C G - Skb, Sd 4 A - Barci ńskie III* 1 Wojdal IV pŜ Q ZWB Wojdal X pŜ Q ZWB

Rubryka 2: * – zło Ŝe jeszcze nieuj ęte w systemie MIDAS, zasoby podano wg dokumentacji, ** – zasoby wg dodatku do dokumentacji Rubryka 3: p – piaski, p Ŝ – piaski i Ŝwiry, t – torfy Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 6: C * – zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) 11 11 1 Rubryka 7: zło Ŝe: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – wykre ślone z Bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej w ma- teriałach archiwalnych), * – zło Ŝe zaniechane od 2006 roku, ** – zło Ŝe eksploatowane od 2006 roku, *** – zło Ŝe eksploatowane od 2007 roku, **** – zło Ŝe zagospodarowane, nieeksploatowane, Rubryka 9: kopaliny: E – energetyczne, Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe, Sr – rolnicze, I – inne (lecznictwo) Rubryka 10: zło Ŝe: 2 – rzadkie w skali całego kraju, 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝe: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: Gl – ochrona gleb

Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze i jako ściowe złó Ŝ kruszywa naturalnego Parametry geologiczno-górnicze Parametry jako ściowe

(%) )

2 ) ść ść 3 ść ść Nazwa zło Ŝa pyłów szo ść a (m) a (m sionym nasypowa Ŝ Ŝ ę ąŜ N/Z* kliwo ść w stanie Grubo (Mg/m ą zło zło Zawarto Mi utrz sto nadkładu (m) Powierzchnia ę mineralnych (%) Zawarto ziarn < 2 mm (%) Nasi G 1 2 3 4 5 6 7 8 9 6,7-24,5; 0,2-1,2; 81,3-100; 0,4-2,4; Dobromierz 512 700 0,03 ** ** śr. 12,1 śr. 0,32 śr. 93,7 śr. 0,8 3,0-15,0; 0,0-3,0; 29,7-71,5; 0,2-2,9; 0,63-3,30; Wojdal I, II 664 400 0,04 ** śr. 8,2 śr. 0,4 śr. 48,5 śr. 0,98 śr. 1,35 2,8-7,2; 0,2-4,8; 43,5-69,3; 0,5-5,4; 0,80-1,66; Wojdal III 167 080 0,52 ** śr. 4,98 śr. 2,58 śr. 56,7 śr. 1,4 śr. 1,13 5,8-7,8; 0,2-2,2; 56,9-99,8; 0,6-4,8; Wojdal VI 23 026 0,18 ** ** śr. 6,8 śr. 1,2 śr. 85,1 śr. 2,2 3,2-5,8; 0,4-1,8; 61,0-85,2; 0,5-3,1; Wojdal VII 39 250 0,25 ** ** śr. 4,6 śr. 1,3 śr. 75,8 śr. 1,8 4,1-9,8; 0,2-2,1; 68,0-100; 0,5-4,2; Wojdal VIII 37 430 0,12 ** ** śr. 7,55 śr. 0,6 śr. 83,2 śr. 1,6 105 480 2,5-8,7; 0,0-1,5; 65,4-99,4; 1,2-2,3; Wojdal IX 0,08 ** ** (2 pola) śr. 6,2 śr. 0,5 śr. 84,1 śr. 1,6 4,5-8,0; bez 65,9-91,8; 0,5-0,8; Wojdal XI 38 160 0,0 ** ** śr. 6,8 nadkładu śr. 79,5 śr. 0,6 9,1-12,3; 0,2-0,4; 32,0-100; 0,2-1,5; 1,3-2,0; Wojdal XII 47 280 0,03 ** śr. 10,5 śr. 0,32 śr. 62,8 śr. 0,4 śr. 1,6 9,1-12,2; 0,2-0,4; 32,0-100; 0,2-0,7; 1,3-2,0; Wojdal XII-1 1 620 0,03 ** śr. 10,55 śr. 0,33 śr. 61,8 śr. 0,4 śr. 1,7 3,8-7,4; 1,9-3,4; 58,1-72,6; 0,3-0,9; Wojdal XIII 65 176 0,44 ** ** śr. 5,4 śr. 2,6 śr. 65,4 śr. 0,5 5,7-10,2; 0,4-2,5; 51,0-72,0; 0,1-0,5; Wojdal XIV 36 305 0,11 ** ** śr. 8,2 śr. 0,9 śr. 61,7 śr. 0,3 50 575 3,6-7,0; 1,0-3,3; 54,6-83,3; 0,3-1,6; Wojdal XV 0,49 ** ** (2 pola) śr. 4,85 śr. 2,2 śr. 69,0 śr. 0,55 6,5-12,4; 0,5-0,9; 66,7-90,3; 1,3-1,9; Wojdal XVI 2 538 0,07 ** ** śr. 10,3 śr. 0,7 śr. 85,5 śr. 1,7 2,7-6,3; 1,4-3,0; 56,8-71,5; 0,7-2,0; Wojdal XVII 56 863 0,44 ** ** śr. 4,9 śr. 2,2 śr. 65,95 śr. 1,0 5,9-6,7; 0,8-1,3; 0,12- 93,3-99,7; 4,2-4,7; Wojdal XVIII 5 230 ** ** śr. 6,3 śr. 1,0 0,21 śr. 96,0 śr. 4,4 3,0-6,5; 2,0-5,6; 53,6-71,5; 0,1-0,3; 2,1-2,8; 1,80-1,83; Wojdal XIX 11 547 0,7 śr. 5,5 śr. 4,1 śr. 61,6 śr. 0,2 śr. 2,4 śr. 1,82 Zalesie 29 780 3,0-8,7; 0,0-0,5; 70,4-92,4; 0,3-1,1; 1,78-1,81; 0,05 ** Barci ńskie I (2 pola) śr. 5,8 śr. 0,3 śr. 84,5 śr. 0,7 śr. 1,80 Zalesie 2,8-4,2; 0,4-0,5; 74,7-86,5; 1,7-2,5; 14 464 0,5 ** ** Barci ńskie II śr. 3,8 śr. 05 śr. 79,8 śr. 2,0 Zalesie 2,7-4,8; 0,5-2,0; 0,12- 72,2-88,7; 0,9-3,5; 18 625 ** ** Barci ńskie III śr. 3,7 0,8 0,71 śr. 79,9 śr. 2,0 2,1-5,4; 0,2-0,3; 40,1-59,0; 0,7-2,4; Złotowo 52 784 0,07 ** ** śr. 3,7 śr. 0,25 śr. 50,5 śr. 1,4 2,5-5,2; 0,5-3,2; 69,1-99,4; 0,7-3,4; Złotowo II 27 504 0,45 ** ** śr. 4,0 śr. 1,8 śr. 86,5 śr. 2,1 3,2-4,6; 2,0-2,9; 53,3-72,1; 0,6-4,7; Złotowo III 57 845 0,63 ** ** śr. 3,8 śr. 2,4 śr. 65,5 śr. 2,1 * - stosunek grubo ści nadkładu do mi ąŜ szo ści zło Ŝa, ** - nie badano

12 Około 1,5 km na północny zachód od osady Chro śna, na powierzchni 1,39 ha udokumentowano zło Ŝe torfu „Chro śna I” (Łukasik, 2001). Jego mi ąŜ szo ść wynosi średnio 2,8 m, a niewielkiej grubo ści nadkład ( średnio 0,12 m) stanowi gleba torfiasta. Jest to torf typu mszarnego, mszarno-turzycowy i mszarno-drzewnego o stopniu rozkładu od słabego do do- brego, barwy od brunatnej do czarnej. Charakteryzuje si ę popielno ści ą w granicach od 10,18% do 23,0% ( średnio 16,0%) i wilgotno ści ą 85,68%-90,06% ( średnio 87,36%). Torf nadaje si ę do wykorzystania w rolnictwie, ogrodnictwie oraz jako opał. Zło Ŝe jest zawodnio- ne. Oba zło Ŝa torfów s ą małokonfliktowe. Stopie ń konfliktowo ści zło Ŝa, w przypadku, gdy przewidywany obszar jego eksploatacji przekracza 2 ha, uzgodniono z Geologiem Wojewódzkim w Bydgoszczy, a w przypadku eksploatacji do 2 ha z Geologiami Powiatowymi w: Bydgoszczy, Inowrocławiu i śninie.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Złotniki Kujawskie zagospodarowanych jest 15 złó Ŝ, czynnych jest 13 kopalni, w tym 11 kruszywa naturalnego i dwie torfu. Działalno ść górnicza dotycz ąca kruszywa naturalnego skupiona jest wył ącznie w dolinie Noteci, w rejonie Zalesie Barci ńskie–Wojdal–Złotowo. Wydobycie prowadzone jest w sposób ci ągły, wyrobiskami wgł ębnymi, przy pomocy koparek linowych (w przypadku eksploatacji spod wody) i koparek czerpakowych lub zwałowarek (w wyrobiskach suchych). Najwi ększ ą kopalni ą jest „Wojdal I, II”. Obszar i teren górniczy maj ą tę sam ą powierzchni ę – 64,5 ha. Wa Ŝno ść koncesji na eksploatacj ę upływa w 2030 roku. Dwa zakłady przeróbcze produkuj ą z wydobywanych piasków i Ŝwirów mieszanki kruszywa o ró Ŝnych granulacjach. Na północ od tej kopalni eksploatowane s ą dwa zło Ŝa piasków i Ŝwirów: „Woj- dal XII” i „Wojdal XIV”. Dla eksploatacji zło Ŝa „Wojdal XII” utworzono obszar górniczy na powierzchni 4,7 ha i teren górniczy zajmuj ący 10,2 ha. Wa Ŝno ść koncesji upływa w maju 2009 roku. Drugie zło Ŝe mo Ŝe by ć eksploatowane do lipca 2015 roku, na obszarze górniczym o powierzchni 4,2 ha, obj ętego terenem górniczym – 6,5 ha. W granicach obszarów górni- czych obu kopalni zlokalizowane s ą zakłady przeróbcze, oddzielaj ące frakcj ę piaszczyst ą od Ŝwirowej. Wła ściciel zło Ŝa „Wojdal XIV” uzyskał tak Ŝe koncesj ę na eksploatacj ę zło Ŝa „Wojdal XIX” (wa Ŝną do ko ńca 2013 roku). Ustanowiony obszar i teren górniczy maj ą tę sam ą powierzchni ę – 1,1 ha. Dotychczas nie podj ęto eksploatacji tego zło Ŝa. Pomi ędzy Wojdalem i Złotowem Nowym eksploatowanych jest osiem złó Ŝ. Zło Ŝe pia- sków „Wojdal IX” zostało udokumentowane w dwóch polach: polu I (wschodnim) i polu II (zachodnim). Eksploatowane jest pole I, w obszarze górniczym o powierzchni 7,2 ha i terenie

13 górniczym – 8,4 ha. W zakładzie przeróbczym, zlokalizowanym we wschodniej cz ęś ci obszaru górniczego, nast ępuje oddzielenie frakcji piaszczystej od Ŝwirowej. Dla pola II równie Ŝ wyznaczono obszar i teren górniczy, o powierzchniach odpowiednio 3,4 ha i 4,0 ha. Wydoby- cie tego pola zostanie podj ęte po wyczerpaniu zasobów pola I. Pomi ędzy polami tego zło Ŝa zlokalizowane jest zło Ŝe piasków„Wojdal XI”, które zostało przygotowane do eksploatacji poprzez zdj ęcie nadkładu zło Ŝowego. Obszar górniczy ma powierzchni ę 3,8 ha, a teren górni- czy – 4,9 ha. Wa Ŝno ść koncesji upływa z ko ńcem 2013 roku. Wydobycia kopaliny dotychczas nie podj ęto. Kolejnym zagospodarowanym zło Ŝem jest „Wojdal XIII” (piaski i Ŝwiry), gdzie dzia- łalno ść górnicz ą prowadzi si ę na podstawie koncesji wa Ŝnej do 2010 roku, w obszarze i terenie górniczym o powierzchniach odpowiednio 7,2 ha i 13,5 ha. W zakładzie przerób- czym, po oddzieleniu frakcji piaszczystej od Ŝwirowej, produkuje si ę mieszanki kruszywa o ró Ŝnej granulacji. Równie Ŝ ta sama kopalina wydobywana jest ze zło Ŝa „Wojdal XVII” na podstawie koncesji wa Ŝnej do ko ńca 2009 roku. W południowej cz ęś ci obszaru górniczego o powierzchni 7,3 ha i terenu górniczego zajmuj ącego 16,5 ha, zlokalizowany jest zakład przeróbczy, gdzie oprócz mieszanek Ŝwirowych, produkuje si ę piasek specjalny, który ma zastosowanie w agregatach piaskuj ących i do w produkcji klejów budowlanych. W rejonie Złotowa Nowego trwa wydobycie piasków ze zło Ŝa „Złotowo II”, w obszarze górniczym zajmuj ącym 7,7 ha i terenie górniczym maj ącym 14,7 ha. Kopalina sprzedawana jest bez prze- róbki, a wa Ŝno ść koncesji upływa z ko ńcem 2012 roku. Najmniejszym zagospodarowanym zło Ŝem w tym rejonie jest „Wojdal XVIII” (piaski), gdzie działalno ść górnicz ą prowadzi si ę w obszarze i terenie górniczym zajmuj ącym 0,5 ha. Koncesja traci wa Ŝno ść z ko ńcem 2009 roku. Wszystkie ww. kopalnie wydobywaj ą kruszywo naturalne spod wody. Zaniechana została eksploatacja złó Ŝ piasków: „Wojdal VI”, „Wojdal VII”, „Wojdal VIII” oraz piasków i Ŝwirów: „Złotowo”, „Złotowo „III”, „Wojdal III”. Tylko wyrobisko po- wstałe po eksploatacji zło Ŝa „Wojdal III” zostało zrekultywowane, w pozostałych wyrobiskach jest woda i nast ąpiła cz ęś ciowa samorekultywacja (umocnienie skarp wyrobisk przez samosiejki drzew i krzewów). W rejonie Zalesia Barci ńskiego eksploatowane s ą trzy zło Ŝa piasków. Zło Ŝe „Zalesie Barci ńskie I” zostało pierwotnie udokumentowane w trzech polach (pola: A, B i C). Aktualnie eksploatowane jest pole A. Koncesja na jego eksploatacj ę wa Ŝna jest do czerwca 2011 roku. Obszar górniczy ma powierzchni ę 1,7 ha, teren górniczy – 2,6 ha. Przed podj ęciem eksploatacji pola A, wyeksploatowane zostało pole B, a powstałe wyrobisko zostało zrekultywowane w kierunku wodnym. Pole C pozostaje niezagospodarowane. Wła ściciel zło Ŝa „Zalesie Bar-

14 ci ńskie II” uzyskał koncesj ę na jego eksploatacj ę wa Ŝną do ko ńca 2010 roku i prowadzi dzia- łalno ść w obszarze górniczym o powierzchni 1,4 ha obj ętego terenem górniczym zajmuj ącym 2,4 ha. U Ŝytkownik tego zło Ŝa równolegle eksploatuje zło Ŝe „Zalesie Barci ńskie III”. Obszar górniczy ma 1,9 ha, teren górniczy – 2,7 ha powierzchni. Piaski z tych trzech kopal ń sprze- dawane s ą bez przeróbki. Na obecnym etapie eksploatacji ich wyrobiska s ą suche. Piaski uzyskiwane ze złó Ŝ w rejonie Zalesie Barci ńskie – Wojdal – Złotowo wykorzystywane s ą w drogownictwie i budownictwie ogólnym, a Ŝwiry i mieszanki Ŝwirowe do produkcji betonów. Produkowane piaski specjalne znajduj ą zastosowanie do produkcji klejów budowlanych i w agregatach piaskuj ących. Na obszarze arkusza udokumentowano tak Ŝe dwa zło Ŝa torfu: „Chro śna I” i „Wojdal V”. Oba s ą zagospodarowane. Koncesja na eksploatacj ę zło Ŝa „Chro śna I” wa Ŝna jest do wrze śnia 2009 roku. Wydobycie prowadzone jest w obszarze górniczym o powierzchni 1,4 ha. Teren górniczy ma 2,7 ha. Kopalina wykorzystywana jest w rolnictwie i ogrodnictwie. W drugim zło Ŝu torfów – „Wojdal V”, eksploatowana jest cenna kopalina lecznicza – torf borowinowy. Koncesja wa Ŝna jest do wrze śnia 2014 roku, a obszar górniczy ma 1,0 ha powierzchni, teren górniczy – 1,1 ha. Odbiorc ą torfu s ą uzdrowiska w Inowrocławiu i Ciecho- cinku. W czasie wizji terenowej okolicach miejscowo ści Zalesie Barci ńskie stwierdzono ślady okresowej, niekontrolowanej (bez koncesji) eksploatacji piasków i Ŝwirów z nieczynnego wyrobiska. Kruszywo wykorzystywane jest w budownictwie indywidualnym, do napraw i budowy dróg.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na obszarze arkusza Złotniki Kujawskie wyznaczono jeden obszar perspektywiczny i prognostyczny wyst ępowania wapieni i margli dla przemysłu cementowego, jeden obszar perspektywiczny wyst ępowania kruszywa naturalnego i pi ęć obszarów perspektywicznych torfu. Obszar perspektywiczny wapieni i margli dla przemysłu cementowego wyznaczono wokół zło Ŝa „Barcin-Piechcin-Pako ść ” (poło Ŝonego na terenie s ąsiednich arkuszy: Łabiszyn, Gozdawa i Pako ść ) do izolinii nadkładu 50 m. W jego obr ębie wyznaczono obszar prognostyczny o powierzchni około 450 ha (tabela 3). Jest on cz ęś ciowo poło Ŝony w obrębie terenu sąsiedniego arkusza Pako ść . Wapienie i margle maj ą średni ą mi ąŜ szo ść 95 m i wyst ępuj ą pod nadkładem piasków kwarcowych, glin zwałowych i iłów o średniej grubo ści 36 m. Komplek- su w ęglanowego nie przewiercono. Wapienie i margle tego obszaru charakteryzuj ą si ę średni ą

15 zawarto ści ą CaO na poziomie 52%; MgO średnio 0,7% i wytrzymało ści ą na ściskanie od

50 Mpa do 104 MPa. Zasoby prognostyczne tej kopaliny w kat. D 1 oszacowano na 427 500 tys. m 3. Mog ą one w przyszło ści stanowi ć baz ę surowcow ą dla przemysłu cementowego, wapienniczego, chemicznego (soda), spo Ŝywczego (cukrownictwo), kruszyw budowlanych i drogowych oraz nawozów wapiennych (Radwan i in., 1990). Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Grubo ść Numer Wiek Średnia Zasoby Powierz- kompleksu Zastoso- obszaru Rodzaj kompleksu Parametry grubo ść w katego- chnia litologiczno- wanie na kopaliny litologiczno- jako ściowe nadkładu rii D (ha) surowcowego 1 kopaliny mapie surowcowego (m) 3 średnio (m) (tys. m ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 zawarto ść : CaO: śr. 52% MgO: śr. 0,7 Ch, Sc, wytrzymało ść na I 450* wme J 36 95* 427 500 Sw, Skb, ściskanie: Sr 50 - 104 MPa nasi ąkliwo ść : 0,4 - 9,0% Rubryka 1: * - cz ęś ciowo poza obszarem arkusza Rubryka 3: wme – wapienie i margle Rubryka 4: J – jura Rubryka 7: * – liczone do izolinii nadkładu 50 m oraz gł ęboko ści −50 m n.p.m. Rubryka 9: Ch – chemiczne, Sc – cementowe, Sw – wapiennicze, Skb – kruszyw budowlanych; Sr – rolnicze

Na podstawie prac poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego wyznaczono jeden obszar perspektywiczny piasków i Ŝwirów, poło Ŝony przy drodze Wojdal-Dźwierzchno (Muszy ńska, Strzelczyk, 1983). Na powierzchni około 55 ha, pod nadkładem do 2 m gleby torfiastej i piasków zaglinionych zalegaj ą piaski i Ŝwiry do 6 m mi ąŜ szo ści, partiami z wkładkami piaszczystymi. Brak bada ń jako ściowych kopaliny oraz cz ęś ciowe poło Ŝenie w obr ębie ł ąk na glebach pochodzenia organicznego nie pozwalaj ą wyznaczy ć tu obszaru prognostycznego. Na omawianym obszarze powszechnie wyst ępuj ą torfowiska niskie. Tworz ą je głównie torfy drzewne, drzewno-trzcinowe i trzcinowo-turzycowe. Niektóre z nich spełniaj ą warunki bilansowo ści (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). Z uwagi na ich lokalizacj ę w granicach lasów i gleb chronionych nie wyznaczono obszarów prognostycznych, natomiast wskazano pi ęć obszarów perspektywicznych dla tej kopaliny. Torfy charakteryzuj ą si ę stosunkowo nisk ą zawarto ści ą popiołu i nadaj ą si ę do celów energetycznych i rolniczych. Zestawienie wyników prac zwiadowczych za zło Ŝami kopalin ilastych ceramiki budowlanej i kopalin ilastych do produkcji cementu pozwoliło na wyznaczenie dwóch obszarów

16 o negatywnych wynikach rozpoznania w okolicach miejscowo ści Leszcze–Tuczno −Jaksice (Doma ńska, 1971) i Oporówek −Czyste (Lichwa, 1981). W wymienionych obszarach nawiercono iły wyst ępuj ące pod zbyt grubym nadkładem piaszczystych glin zwałowych i ró Ŝnoziar- nistych piasków wodnolodowcowych (Tuczno) lub gliny zwałowe oraz iły i mułki zastoiskowe o du Ŝej zawarto ści margla, niemaj ące cech surowca odpowiedniego do produkcji cementu (Oporówek). Poszukiwania złó Ŝ kruszywa naturalnego skoncentrowane były głównie w dolinie Note- ci. Wyniki tych prac pozwoliły na uznanie za negatywne pi ęć obszarów: Leszcze, Mochelek – Dźwierzchno, Rucewo – Mierzwin, Nowe Złotowo – Sadłogoszcz i Mielno – Ł ącko (Lichwa, 1982). Poza obszarem doliny Noteci, w rejonie P ęchowo – D ąbrówka Kujawska (w obr ębie wysoczyzny morenowej) poszukiwania równie Ŝ nie przyniosły pozytywnych rezultatów (Marciniak, 1982). W wymienionych obszarach sondami do gł ęboko ści kilkunastu metrów rozpoznano w przewadze piaski gliniaste lub piaski pylaste. Osady piaszczysto-Ŝwirowe wyst ępuj ą tu tylko w formie niewielkich gniazd o średniej mi ąŜ szo ści kilkudziesi ęciu centyme- trów.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Złotniki Kujawskie poło Ŝony jest w obr ębie dwóch dorzeczy – Odry i Wisły. We wschodniej i centralnej cz ęś ci przebiega granica działu wód I rz ędu rozdzielaj ąca dorzecze Wisły i Odry. Natomiast we wschodniej cz ęś ci przebiega granica działu wód III rz ędu rozdzielaj ąca zlewni ę Kanału Chru ścia ńskiego i Kanału Zielonej Strugi. Wschodnia cz ęść obszaru nale Ŝy do zlewni Wisły i odwadniana jest Kanałem Chru- ścia ńskim, Kanałem Zielonej Strugi oraz licznymi mniejszymi kanałami i rowami melioracyj- nymi. Zachodnia cz ęść poło Ŝona w zlewni Odry, odwadniana jest przez Note ć oraz jej dopły- wy: Kanał Smyrnia, Nowy Kanał Notecki i liczne mniejsze, bezimienne cieki i rowy meliora- cyjne. Wody Noteci, pod wzgl ędem czysto ści, zostały uznane za wody złej jako ści – klasa V, co zwi ązane jest z ponadnormatywnymi zawarto ściami: fosforu, substancji biogennych oraz chlorofilu (Raport..., 2006). Jeziora zlokalizowane s ą w dnach dwóch krzy Ŝuj ących si ę rynien glacjalnych. Najwi ęk- sze z nich to Mielno o powierzchni 179 ha, Tuczno – 76 ha, Sadłogoszcz – 43,5 ha i Leszcz

17 o powierzchni 12,5 ha. Badania przeprowadzone w 2005 roku wskazuj ą, Ŝe wody jeziora Mielno s ą złej jako ści. Pozostałe jeziora nie były badane (Raport..., 2006).

2. Wody podziemne

UŜytkowe wody podziemne wyst ępuj ą w obr ębie czwartorz ędowego, trzeciorz ędowego (neoge ńskiego) i lokalnie jurajskiego pi ętra wodono śnego (Fr ączek, 2000). Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny zwi ązany jest z czwartorz ędowymi osadami piaszczystymi wyst ępuj ącymi w obr ębie pradoliny i doliny Noteci. W północnej cz ęś ci terenu poziom wodono śny wyst ępuje w piaszczystych osadach wypełniaj ących gł ębok ą, erozyjn ą pradolin ę. Zwierciadło wody podziemnej o charakterze swobodnym wyst ępuje najczęś ciej płytko, na gł ęboko ści 2–6 m. Mi ąŜ szo ść utworów wodono śnych jest zmienna i wynosi od 40 do 80 m, tylko na wschodzie przekracza 80 m. Wydajno ść potencjalna studni szacowana jest nawet na ponad 120 m 3/h przy depresji 8,6 m we wschodniej cz ęś ci opisywanego obszaru, a na pozostałym obszarze 30-50 m 3/h przy depresjach 0,6-9,9 m. Wi ększe uj ęcia tego poziomu wodono śnego zlokalizowane s ą w: Nowej Wsi Wielkiej (trzy uj ęcia), Złotnikach Kujaw- skich (dwa uj ęcia), Tarkowie Dolnym i Górnym, Tucznie, Jaksicach, Mamliczu, Pr ądocinie, Chro śnie, D ąbrowie Małej i B ędzitowie. Dla uj ęcia w Mamliczu wyznaczono stref ę ochronn ą. Wody z neoge ńskiego poziomu wodono śnego eksploatowane s ą w centralnej i połu- dniowo-wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru. Utwory wodono śne wyst ępuj ą na gł ębokości 40–50 m (we wschodniej cz ęś ci), i 50–100 m (na pozostałym obszarze), ich mi ąŜ szo ść wynosi najcz ęś ciej 20–40 m, a wydajno ść potencjalna studzien szacowana jest na od 5,9 m 3/h przy depresji 12,4 m do 90,6 m 3/h przy depresji 14 m. Zwierciadło wody ma charakter subartezyj- ski. Wody eksploatowane s ą przez uj ęcia komunalne i przemysłowe, z których najwi ększe zlokalizowane s ą w: Tarkowie Górnym, Złotnikach Kujawskich (dwa uj ęcia), Lisewie Ko- ścielnym, Tucznie, Jaksicach i Strzemkowie. Wyst ępuj ący w obr ębie struktury Zalesia (południowo-zachodnia cze ść obszaru) poziom wodono śny w piaskowcach dolnej jury jest na tym terenie słabo rozpoznany. Wody czwartorz ędowego poziomu wodono śnego s ą na ogół dobrej jako ści, ich mineralizacja mie ści si ę w zakresie 250–350 mg/dm 3, st ęŜ enie chlorków rzadko przekracza 20 mg/dm 3, azotyny i amoniak wyst ępuj ą w ilo ściach śladowych, jedynie st ęŜ enie Ŝelaza i manganu jest najcz ęś ciej do ść wysokie. Lokalnie (pojedyncze studnie) stwierdzono wyra źne zanieczyszczenie wód wywołane czynnikami antropogenicznymi (B ędzitowo, Mielno, Zalesie Barci ńskie, Ł ącko, Mamlicz).

18 Prawie cała północna cz ęść opisywanego obszaru nale Ŝy do obszaru najwy Ŝszej ochrony (ONO) czwartorz ędowego zbiornika wód podziemnych o charakterze porowym – Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej - GZWP nr 138 (fig. 3). Południowo-wschodnia cz ęść obszaru arkusza le Ŝy w granicach trzeciorz ędowego zbiornika wód podziemnych o charakterze porowym – Subzbiornik Inowrocław-Gniezno – GZWP nr 143. Niewielki południowy fragment poło Ŝony jest w obr ębie obszaru wysokiej ochrony (OWO) czwartorz ędowego zbiornika mi ędzymoreno- wego wód podziemnych typu porowego – Inowrocław-Dąbrowa – GZWP nr 142 (Kleczkow- ski, 1990). Zgodnie ze sporz ądzon ą szczegółow ą dokumentacj ą hydrogeologiczn ą dla zbiornika nr 142 (Bentkowski i in., 1998) jego obszar znalazł si ę poza granic ą terenu arkusza. Dla pozo- stałych zbiorników nie sporz ądzono dotychczas dokumentacji hydrogeologicznej.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Złotniki Kujawskie na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 - obszar wysokiej ochrony (OWO); 2 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO); 3 – granica GZWP w o środku porowym; 4 - wi ększe jeziora Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 138 – Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka, czwartorz ęd (Q); 140 – Subzbiornik Bydgoszcz, trzeciorz ęd (Tr); 141 – Zbiornik dolnej Wisły, czwartorz ęd (Q); 142 – Zbiornik mi ę- dzymorenowy Inowrocław-Dąbrowa, czwartorz ęd (Q); 143 – Subzbiornik Inowrocław-Gniezno, trzeciorz ęd (Tr)

19 VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU Nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 359 – Złotniki Kujawskie, umieszczono w tabeli 5. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawar- to ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (naj- mniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

20 Tabela 5 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 359- dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Złotniki Kujaw- bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra skie szu 359- Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Złotniki Ku- Metale jawskie

N=9 N=9 N=6522 Grupa B 2) Grupa C 3) Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa A 1) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Mineralizacja 0,0-0,3 0-2 HCl (1:4) As Arsen 20 20 60 <5-9 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 13-44 24 25 Cr Chrom 50 150 500 2-9 4 5 Zn Cynk 100 300 1000 16-55 21 31 Cd Kadm 1 4 15 <1 <1 <1 Co Kobalt 20 20 200 <1-3 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 2-9 3 3 Ni Nikiel 35 100 300 <2-8 3 3 Pb Ołów 50 100 600 5-14 8 8 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05-0,05 <0,05 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 359-Złotniki Ku- 1) grupa A jawskie w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 9 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 9 wy Prawo wodne, Cr Chrom 9 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 9 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 9 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 9 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 9 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 9 2) Pb Ołów 9 grupa B - grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rt ęć 9 rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 359-Złotniki Kujawskie do poszczególnych grup zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, uŜytkowania (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 9 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów.

21 Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 5). Przeci ętne zawarto ści pierwiastków: arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, ołowiu oraz rt ęci w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do wartości przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski.. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po średnio na zdrowia człowieka. W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku sedymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysłowymi i komunalnymi, jest za- trzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ązków organicznych trafiaj ą- cych do wód powierzchniowych. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą potencjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego po- ruszenia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mogą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

22 Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU Nr 55 poz. 498 z 14. 05. 2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 6 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto ści PEL . Tabela 6 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 * - ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜeń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** - MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jezior. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii ab-

23 sorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jeziora Mielno. Osa- dy tego jeziora charakteryzuj ą si ę wysok ą zawarto ści ą potencjalnie szkodliwych pierwiast- ków, ale s ą ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ądzenia Ministra Środowi- ska z dnia 16 kwietnia 2002 r.. W osadach jeziora st ęŜ enia chromu, cynku, kadmu, ołowiu i rt ęci s ą wy Ŝsze od ich warto ści PEL. Osady te mog ą negatywnie oddziaływa ć na organizmy bytujące w tym jeziorze. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiają jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 7 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Mielno Pierwiastek 1999 r. Arsen (As) 12 Chrom (Cr) 102 Cynk (Zn) 450 Kadm (Cd) 6 Mied ź (Cu) 88 Nikiel (Ni) 24 Ołów (Pb) 123 Rt ęć (Hg) 0,632

24 3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy. (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest moŜliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝ- ne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzy- stywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Wzdłu Ŝ profilu zachodniego warto ści dawki promieniowania gamma s ą do ść wyrówna- ne i wahaj ą si ę od około 20 do 35 nGy/h. Warto ść średnia wynosi około 27 nGy/h, jest wi ęc ni Ŝsza od średniej dla Polski, wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego dawki te są wy Ŝsze i wahaj ą si ę w granicach od około 18 do prawie 50 nGy/h, przy czym ni Ŝsze s ą w cz ęś ci północnej profilu, a wy Ŝsze w cz ęś ci południowej. Taki obraz dawki promieniowania gamma jest wynikiem zró Ŝnicowanej budowy geologicznej powierzchni terenu. W cz ęś ci północnej arkusza, gdzie warto ści dawki promieniowania gamma wahaj ą si ę w granicach od 20 do niespełna 30 nGy/h, na powierzchni terenu wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, holoce ńskie torfy oraz piaski wydmowe.

25 359W PROFIL ZACHODNI 359E PROFIL WSCHODNI

26 26

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Złotniki Kujawskie (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza

Środkow ą i południow ą cz ęść arkusza buduj ą w wi ększo ści gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich, cechuj ące si ę warto ściami dawki promieniowania w granicach od 30 do prawie 50 nGy/h. W skałach tych znajduj ą si ę znaczne ilo ści minerałów ilastych, które zawieraj ą podwy Ŝszone koncentracje pierwiastków promieniotwórczych, b ędących przyczyn ą podwy Ŝszonych warto ści dawki promieniowania gamma. Te dawki promieniowania nie stanowi ą Ŝadnego zagro Ŝenia zdrowotnego, mog ą natomiast wskazywa ć na mo Ŝliwo ść wyst ę- powania w powietrzu glebowym podwy Ŝszonych st ęŜ eń promieniotwórczego gazu – radonu. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę od warto ści bliskich 0 do ponad 2 kBq/m 2. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści te s ą wy Ŝ- sze i wahaj ą si ę w granicach od około 0,7 do ponad 3,5 kBq/m 2. Generalnie s ą to warto ści bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 07.39.251) z pó źniejszymi zmianami oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpa- dów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝ- liwiające pó źniejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk od- padów,

27 • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: - obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, - obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, - obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których mo Ŝliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach poz- bawionych naturalnej izolacji, zaznaczono tak Ŝe wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mog ą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie:

- izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów,

- rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przy- jętych obszarów ochrony. Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikaj ą- ce z wyst ępowania w obr ębie wyró Ŝnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich. Lokali- zowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz dokumentami plani- stycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 8). Tabela 8 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ mi ąŜszo ść współczynnik składowiska rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

28 Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 8), - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizacj ę wybranych wier- ce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydziele ń terenów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Złotniki Kujawskie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Fr ączek, 2002). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Złotniki Kujawskie bezwzgl ędnemu wył ączeniu z mo Ŝliwo ści składowania odpadów podlegaj ą: - zabudowa Złotników Kujawskich i Nowej Wsi Wielkiej b ędących siedzibami Urz ędów Gmin oraz miejscowo ści Tuczno, - obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów wyst ępuj ące głównie w północnej cz ęś ci, - rezerwat przyrody „Tarkowo”, - obszar ochronny udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 142 „Inowrocław-Dąbrowa”,

29 - strefa ochrony po średniej uj ęcia wód podziemnych w Mamliczu, - tereny podmokłe, bagienne oraz ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, - obszary (do 250 m) wokół jezior, - powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoce ńskich w obr ębie dolin rzeki Noteci i mniejszych cieków, - tereny o spadkach przekraczaj ących 10°.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ące wymagania dla składowania odpadów oboj ętnych Ze wzgl ędu na wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpo średnio na powierzchni wyst ępuj ą grunty spoiste spełniaj ące kryteria przepuszczalno ści (tabela 8) lub grunty spoiste, których strop znajduje si ę nie gł ębiej, ni Ŝ 2,5 m p.p.t. Pod składowanie odpadów oboj ętnych wyznaczono obszary, na powierzchni których odsłania si ę glina zwałowa fazy pozna ńskiej stadiału głównego zlodowace ń północnopol- skich. Gliny tworz ące powierzchni ę wysoczyzny morenowej, maj ą du Ŝe rozprzestrzenienie w cz ęś ci centralnej i południowej analizowanego terenu. Są to gliny piaszczyste, czasem pylaste, ze Ŝwirem, otoczakami i głazami, w stropie odwapnione. Ich mi ąŜ szo ść wynosi od 2 do 19 m. Cz ęsto gliny fazy pozna ńskiej tworz ą wspólny poziom z glinami fazy leszczy ńskiej, wtedy ich mi ąŜ szo ść dochodzi do 30 m. Gliny fazy leszczy ńskiej charakteryzuj ą si ę mi ąŜ szo- ściami od 12 do 15 m ,( maksymalnie 31 m w otworze odwierconym w Jakosicach w gminie Inowrocław) (Wrotek, 1993). Obszary preferowane do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyznaczono na terenie gminy Złotniki Kujawskie w rejonie: Kr ęŜ ołów, Tuczna, Leszczy, Broniewa, Niszcze- wic, Mierzwina i Popowiczek. Na terenie gminy Łabiszyn wyznaczono obszar w rejonie Je- Ŝewa, w gminie Barcin mi ędzy Mamliczem i Złotowem i w rejonie Zalesia Barci ńskiego. Na terenie gminy Inowrocław obszary pod składowanie odpadów oboj ętnych wyznaczono w rejonie Jaksiczki–Jaksice, w Pławinie, Borkowie, Czystym i Strzemkowie. W gminie Rojewo s ą to okolice miejscowości Budziaki, Liszkowice i Wybranowo. W gminie Nowa Wie ś Wielka gliny zwałowe na terenie tarasu sandrowego i tarasu pra- dolinnego buduj ą „ostaniec wysoczyznowy” w Kotlinie Toru ńskiej. W miejscu ich wyst ępo- wania wyznaczono obszary pod składowanie odpadów oboj ętnych w rejonie miejscowo ści Dobromierz, D ębinka i Leszyce. W gminie Solec Kujawski pod składowanie odpadów wyznaczono obszary w rejonie Chro śnej.

30 W miejscach, gdzie gliny zwałowe s ą przykryte osadami wodnolodowcowymi warunki geologiczne uznano za mniej korzystne. Seri ę wodnolodowcow ą buduj ą piaski drobno-, śred- nio- i ró Ŝnoziarniste ze Ŝwirami i otoczakami. W obr ębie wyznaczonych obszarów ich mi ąŜ- szo ść wynosi od 0,5 m do 2,0 m. Tereny wyznaczone pod składowanie odpadów oboj ętnych w gminie Nowa Wie ś Wiel- ka ogranicza warunkowo poło Ŝenie w obszarze najwy Ŝszej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych nr 138 „Pradolina Toru ńsko–Eberswaldzka” oraz w granicach obszaru chronionego krajobrazu „Wydmy Kotliny Toru ńsko–Bydgoskiej” – cz ęść zachodnia. Obszar wyznaczony w rejonie Zalesia Barci ńskiego poło Ŝony jest w granicach rejonu prognostycznego dla udokumentowania jurajskich wapieni, margli i wapieni marglistych. Ograniczenie warunkowe wskazano równie Ŝ w strefie 1 km od zwartej zabudowy Złot- nik Kujawskich i Tuczna. Wyznaczone obszary maj ą du Ŝe, równinne powierzchnie, s ą poło Ŝone przy drogach do- jazdowych. Składowiska mo Ŝna zlokalizowa ć w bezpiecznej odległo ści od zabudowa ń.

Problem składowania odpadów komunalnych W strefie gł ęboko ści do 2,5 m p.p.t. nie wyst ępuj ą osady, których własno ści izolacyjne spełniałyby kryteria izolacyjno ści przyj ęte dla składowania odpadów komunalnych. Analizowany teren jest dobrze rozpoznany geologicznie. W gminie Rojewo w miejscowo ści Liszkowo na gł ęboko ści 0,5-5,2 m nawiercono czwartorz ędowe iły pylaste, pod którymi wyst ępuj ą piaski ilaste z iłem, w Leszczach iły wyst ępuj ą na gł ęboko ści 4,5–10,3 m W kilkunastu otworach hydrogeologicznych nawiercono gliny zwałowe pod ścielone iłami neoge ńskimi. W gminie Inowrocław w otworach wykonanych w Jakcicach gliny zwa- łowe o mi ąŜ szo ści 16 m zalegaj ących na iłach plioce ńskich o mi ąŜ szo ści ponad 2 m (nie- przewiercone), w drugim otworze wyst ępuje 16,8 m glin pod ścielonych 43 m warstw ą iłów, a w trzecim 30,5 m warstwa gliniasta pod ścielona jest 26 m warstw ą ilast ą. W Popowicach pod glinami o mi ąŜ szo ści 11,7 m zalega 51 m iłów, a w Płownie pod glinami o mi ąŜ szo ści 10,5 m wyst ępuj ą iły o mi ąŜ szo ści 34 m. W gminie Złotniki Kujawskie w Lisewie Ko ściel- nym w jednym z wykonanych otworów nawiercono 23,2 m glin pod ścielonych iłami o mi ąŜ- szo ści 25,5 m, w drugim pod glinami o mi ąŜ szo ści 27,7 m wyst ępuje 25 m warstwa iłów. W Rucewku nawiercono 20 m warstw ę glin pod ścielon ą iłami o mi ąŜ szo ści 30 m, w drugim z wykonanych tu otworów gliny o mi ąŜ szo ści 14,5 m pod ściela 14 m warstwa iłów. W otwo-

31 rze odwierconym w Tarkowie Górnym wyst ępuje 28 m warstwa glin, pod którymi nawiercono iły o mi ąŜszo ści 18 m. W wielu odwierconych otworach hydrogeologicznych stwierdzono wyst ępowanie glin zwałowych o mi ąŜ szo ściach przekraczaj ących 10 m. Na terenie gminy Złotniki Kujawskie, w rejonie Niszczewic wyst ępuj ą gliny zwałowe o mi ąŜ szo ści 16,0 m; w Gniewkowicach gliny o mi ąŜ szo ściach 14–32,7 m, a w Tupadłach 19–21 m. W gminie Inowrocław otwory wykona- ne w Jaksicach nawierciły gliny o mi ąŜ szo ściach 16–17,2 m, a w Strzemkowie 13,1–13,5 m. Rejony w bezpo średnim s ąsiedztwie wykonanych otworów, po przeprowadzeniu dodat- kowego rozpoznania rozprzestrzenienia osadów gliniastych oraz gliniasto-ilastych o du Ŝych mi ąŜszo ściach mog ą okaza ć si ę przydatne dla składowania odpadów komunalnych. Na analizowanym terenie składowiska odpadów komunalnych funkcjonuj ą w rejonie Rucewka w gminie Złotniki Kujawskie i w Januszkowie w gminie Nowa Wie ś Wielka. Skła- dowisko w Januszkowie ju Ŝ jest całkowicie wypełnione. Na terenie cukrowni „Tuczno” w Tucznie znajduje si ę składowisko odpadów poproduk- cyjnych.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych W granicach obszarów wyznaczonych pod składowanie odpadów oboj ętnych warunki geologiczne s ą korzystne. Wyst ępuj ące tu gliny zwałowe maj ą jednolite wykształcenie litolo- giczne, du Ŝe rozprzestrzenienie i du Ŝe mi ąŜ szo ści. Najbardziej korzystne warunki geologiczne maj ą obszary wyznaczone w południowej cz ęś ci gminy Złotniki Kujawskie (rejon Tuczna) i w północnej cz ęś ci gminy Inowrocław (Jaksice–Pławin–Strzemkowo). S ą to miejsca, gdzie gliny zwałowe fazy pozna ńskiej o du Ŝych mi ąŜ szo ściach zalegaj ą bezpo średnio na iłach plioce ńskich, tworz ąc wspólny poziom izolacyjny. Praktycznie wszystkie obszary wyznaczone w gminach Złotniki Kujawskie i Inowro- cław poło Ŝone s ą w strefach niskiego i bardzo niskiego stopnia zagro Ŝenia głównego u Ŝytko- wego poziomu wodonośnego. Obszary wyznaczone pod składowanie odpadów na terenie gminy Nowa Wie ś Wielka i rejon B ędzitowa w gminie Złotniki Kujawskie poło Ŝone s ą na terenach o wysokim stopniu zagro Ŝenia wód głównego, czwartorz ędowego poziomu u Ŝytkowego. Decyzj ę o ewentualnej lokalizacji składowisk w tych obszarach musz ą poprzedzi ć dodatkowe prace hydrogeologiczne, które pozwol ą na okre ślenie rodzaju zabezpiecze ń wód poziomu u Ŝytkowego przed zanie- czyszczeniami.

32 Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobiska udokumentowanych złó Ŝ kruszyw naturalnych oraz niewielkie wyrobiska po niekoncesjonowanej eksploatacji surowców na potrzeby lokalne w rejonie Mielna, Ł ącka, Leszczy i Złotników Kujawskich znajduj ą si ę na terenach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝ- liwo ści składowania odpadów i nie powinny by ć rozpatrywane pod k ątem składowania odpa- dów. Na składowisko odpadów mo Ŝna wykorzysta ć jedynie du Ŝe wyrobisko po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw na potrzeby lokalne w Rucewie. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno–in Ŝynierskiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących do- br ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki geologiczno-in Ŝynierskie na terenie arkusza Złotniki Kujawskie opracowano na podstawie Szczegółowej Mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Złotniki Ku- jawskie (Wrotek, 1993a,b) i Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Złotniki Kujawskie (Fr ączek, 2000). Przy okre ślaniu warunków geologiczno-in Ŝynierskich podło Ŝa budowlanego uwzgl ędniono litologi ę osadów powierzchniowych, ukształtowanie powierzchni terenu, warunki hydrogeologiczne oraz elementy ochrony przyrody. Warunków geologiczno-

33 in Ŝynierskich nie oceniono dla: terenów le śnych i rolnych (gleby chronione), rezerwatu, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego i obszarów występowania złó Ŝ kopalin. Wyró Ŝniono dwa podstawowe rodzaje obszarów – o korzystnych warunkach dla budownictwa oraz o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Do obszarów o korzystnych warunkach budowlanych zaliczono tereny wyst ępowania gruntów spoistych w stanach: zwartym, półzwartym i twardoplastycznym oraz gruntów nie- spoistych, najcz ęś ciej średniozag ęszczonych i zag ęszczonych, na których nie wyst ępuj ą zja- wiska geodynamiczne, a gł ęboko ść wyst ępowania wód gruntowych przekracza 2 m p.p.t. Re- jony tak zaklasyfikowane obejmuj ą obszar wysoczyzny zbudowanej z gruntów piaszczystych (piaski grube, średnie, drobne, miejscami pylaste). Obok gruntów piaszczystych wyst ępuj ą grunty spoiste: morenowe i zastoiskowe (akumulowane w okresie zlodowace ń północnopol- skich, lokalnie - zlodowace ń środkowopolskich) b ędące najcz ęś ciej w stanie twardoplastycznym i półzwartym. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa zajmuj ą niewielkie tereny poło Ŝone w zasadzie na całym obszarze arkusza, najwi ększe z nich zlokalizowane s ą w rejonie wi ększych miejscowo ści: Nowa Wielka Wie ś, Tarkowo, Sadłogoszcz i Tuczno. Obszarami o warunkach niekorzystnych dla budownictwa s ą rejony wyst ępowania gruntów słabono śnych (głównie namuły organiczne i piaski aluwialne) oraz miejsca podmo- kłe i zabagnione, gdzie zwierciadło wody podziemnej na znacznym terenie stabilizuje si ę na gł ęboko ści nieprzekraczaj ącej 2 m p.p.t. Warunki takie panuj ą na obszarach podmokłych w dolinie Zielonej Strugi, rejonie jezior: Mielno, Sadłogoszcz, Pła Ŝno i Tuczno oraz na obszarze poło Ŝonym na wschód od miejscowo ści Tuczno. Utwory torfiaste cz ęsto wypełniaj ą za- gł ębienia bezodpływowe. S ą to głównie torfy o zmiennych mi ąŜ szo ściach, od kilkudziesi ęciu centymetrów do 2–3 m, wyj ątkowo ich mi ąŜ szo ść mo Ŝe si ęga ć 4 m. W obszarach akumulacji organicznej wyst ępuj ą wody agresywne wzgl ędem betonu i stali. W rejonach tych wyst ępuj ą grunty organiczne i płytko poło Ŝone zwierciadło wód gruntowych, co stanowi niekorzystne podło Ŝe i wymaga specjalnych zabiegów przy prowadzeniu robót budowlanych (np. wymiana gruntu, odwodnienie). Teren arkusza znalazł si ę w zasi ęgu zlodowace ń północnopolskich, a gliny pochodz ące z tego okresu nale Ŝy zakwalifikowa ć jako utwory nieskonsolidowane.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Złotniki Kujawskie gleby chronione zajmuj ą znaczne powierzchnie w centralnej i południowej cz ęści. Dna dolin rzecznych Noteci, Kanału Noteckiego oraz podmokłe tereny od D ąbrówki Kujawskiej do Broniewa pokrywaj ą ł ąki na glebach pochodze-

34 nia organicznego. Lasy wyst ępuj ą w głównie północnej cz ęś ci opisywanego obszaru, stanowi ąc zwarty kompleks, którego cech ą charakterystyczna jest dominacja sosny. Mniejsze kompleksy le śne zajmuj ą dolinę Noteci. Najcz ęś ciej s ą to lasy o strukturze mieszanej. Du Ŝe powierzchnie zajmuj ą obszary chronionego krajobrazu. Na północnym wschodzie jest to fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu „Wydm Kotliny Toru ńsko-Bydgoskiej cz ęść wschodnia i zachodnia”, utworzonego w 1991 roku. Cech ą charakterystyczn ą tego terenu (w wi ększo ści zalesionego) s ą pola wydm, których wysoko ść wzgl ędna wynosi średnio 10–25 m, miejscami powy Ŝej 35 m. W wysokim stopniu została zachowana naturalno ść szaty ro ślinnej, wyst ępuj ą tu zwarte kompleksy borów świe Ŝych i cz ęś ciowo suchych z sosn ą jako gatunkiem panuj ącym. Całkowita powierzchnia tego obszaru chronionego krajobrazu wynosi 28 100 ha, z czego na omawiany teren przypada około 4 400 ha. Obszar Chronionego Krajo- brazu „Ł ąki Nadnoteckie” został ustanowiony w 2000 roku. Jego całkowita powierzchnia wynosi 1 201 ha, z czego 700 ha na obszarze omawianego arkusza. Celem jego utworzenia było zachowanie ciekawych ł ąkowo-torfowiskowych, zmiennowilgotnych zbiorowisk ro ślin- nych, rozci ągaj ących si ę wokół Kanału Noteckiego. Dominuj ą tu torfowiska przeobra Ŝone, gdzieniegdzie zachowały si ę naturalne torfowiska ze zbiorowiskami turzycowisk. W roku 1958 został utworzony rezerwat florystyczny „Tarkowo”. Poło Ŝony jest w pob- li Ŝu le śniczówki Nowa Wie ś, przy drodze Tarkowo Dolne – D ąbrowa Wielka. Na powierzchni 0,25 ha ochronie podlega stanowisko wi śni karłowatej. Ochron ą obj ęto 26 stanowisk przyrody Ŝywej – okazałych drzew. S ą to najcz ęś ciej d ęby szypułkowe i lipy drobnolistne. W Jaksicach ochronie podlega aleja drzew pomnikowych (tabela 9). Tabela 9 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowo ść na ma- ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) pie 1 2 3 4 5 6 Nowa Wie ś Wielka Fl – „Tarkowo” 1 R Tarkowo Dolne 1958 bydgoski (0,25) Nowa Wie ś Wielka 2 P Leszczyce 1991 PŜ – d ąb szypułkowy bydgoski Nowa Wie ś Wielka 3 P Dąbki 1991 PŜ – d ąb szypułkowy bydgoski Nowa Wie ś Wielka 4 P Nowa Wie ś Wielka 1991 PŜ – 2 d ęby szypułkowe bydgoski Nowa Wie ś Wielka 5 P Nowa Wioska 1991 PŜ – d ąb szypułkowy bydgoski Nowa Wie ś Wielka 6 P Nowa Wioska 1993 PŜ – d ąb szypułkowy bydgoski

1 2 3 4 5 6 Nowa Wie ś Wielka 7 P Tarkowo Dolne 1991 PŜ – d ąb szypułkowy bydgoski Nowa Wie ś Wielka PŜ – d ąb szypułkowy 8 P Tarkowo Dolne 1991 bydgoski „Tomasz” Nowa Wie ś Wielka 9 P Dąbrowa Wielka 1991 PŜ – 2 d ęby szypułkowe bydgoski Złotniki Kujawskie 10 P Dąbrówka Kujawska 1992 PŜ – lipa drobnolistna inowrocławski Złotniki Kujawskie PŜ – 3 klony zwyczajne, 11 P Palczyn 1991 inowrocławski 3 kasztanowce zwyczajne Złotniki Kujawskie 12 P Palczyn 1991 PŜ – d ąb szypułkowy inowrocławski Złotniki Kujawskie 13 P Tupadły 1993 PŜ – topola czarna inowrocławski Rojewo 14 P Liszkowice 1991 PŜ – 4 d ęby szypułkowe inowrocławski Złotniki Kujawskie 15 P Będzitowo 1993 PŜ – d ąb szypułkowy inowrocławski Złotniki Kujawskie PŜ – lipa drobnolistna, 16 P Lisewo Kościelne 1991 inowrocławski 6 wi ązów PŜ – 2 wierzby kruche, Złotniki Kujawskie 17 P Rucewo 1991 kasztanowiec zwyczajny, inowrocławski dąb szypułkowy Złotniki Kujawskie 18 P Rucewo 1991 PŜ – lipa drobnolistna inowrocławski Złotniki Kujawskie 19 P Kobelniki 1991 PŜ – 2 lipy drobnolistne inowrocławski Złotniki Kujawskie 20 P Złotniki Kujawskie 1991 PŜ – d ąb szypułkowy inowrocławski Złotniki Kujawskie 21 P Liszkowo 1991 PŜ – d ąb szypułkowy inowrocławski Złotniki Kujawskie PŜ – 5 wi ązów, 22 Leszcze 1991 inowrocławski jesion wyniosły PŜ – kasztanowiec Złotniki Kujawskie zwyczajny, klon srebrzysty, 23 P Tuczno 1991 inowrocławski lipa drobnolistna, 2 lipy szerokolistne Złotniki Kujawskie 24 P Helenowo 1993 PŜ – d ąb szypułkowy inowrocławski PŜ – aleja drzew Inowrocław pomnikowych: 25 P Jaksice 1992 inowrocławski 70 d ębów szypułkowych, platan klonolistny Pako ść 26 P Łącko 1993 PŜ – d ąb szypułkowy inowrocławski Inowrocław 27 P Pławin 1993 PŜ – wi ąz polny inowrocławski Solec Kujawski 28 U Chro śna 2004 Bagno (0,69 ha) bydgoski Solec Kujawski 29 U Chro śna 2004 Bagno (0,78) bydgoski Solec Kujawski 30 U Chro śna 2004 Bagno (1,11 ha) bydgoski Solec Kujawski 31 U Chro śna 2004 Bagno (0,29 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 32 U Leszczyca 2004 Bagno (1,27 ha) bydgoski

1 2 3 4 5 6 Nowa Wielka Wie ś 33 U Leszczyca 2004 Bagna (0,35 i 0,62 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 34 U Leszczyca 2004 Bagna (2,76, 0,55 i 4,1 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 35 U Leszczyca 2004 Bagna (0,67, 0,45 i 1,82 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 36 U Leszczyca 2004 Bagno (0,58 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 37 U Nowa Wielka Wie ś 2004 Bagna (0,32, 0,04 i 0,69 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 38 U Nowa Wielka Wie ś 2004 Bagno (0,04 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 39 U Dobromierz Górny 2004 Bagno (0,27 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 40 U Dobromierz Górny 2004 Bagna (0,37 i 0,55 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 41 U Leszczyce 2004 Bagna (0,80, 0,02 i 0,17 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 42 U Leszczyce 2004 Bagno (4,24 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 43 U Leszczyce 2004 Bagno (1,1 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 44 U Chro śna 2004 Bagno (0,5 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 45 U Leszczyce 2004 Bagna (0,45 i 1,58 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 46 U Leszczyce 2004 Bagno (1,90 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 47 U Leszczyce 2004 Bagno (0,33 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 48 U Leszczyce 2004 Bagno (1,37 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 49 U Leszczyce 2004 Bagna (1,57 i 0,66 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 50 U Leszczyce 2004 Bagno (0,05 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 51 U Nowa Wielka Wie ś 2004 Bagno (1,08 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 52 U Nowa Wielka Wie ś 2004 Bagno (0,91 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 53 U Nowa Wielka Wie ś 2004 Bagna (1,33 i 0,39 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 54 U Dąbrowa Wielka 2004 Bagno (2,47 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 55 U Leszczyce 2004 Bagno (0,76 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 56 U Nowa Wioska 2004 Bagno (0,20 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 57 U Nowa Wioska 2004 Bagno (0,18 ha) bydgoski Nowa Wielka Wie ś 58 U Dąbrowa Wielka 2004 Bagno (2,36 ha) bydgoski

1 2 3 4 5 6 Nowa Wielka Wie ś 59 U Dąbrowa Wielka 2004 Bagno (3,28 ha) bydgoski Rojewo 60 U Dąbrowa Wielka 2004 Bagna (0,37 i 0,29 ha) bydgoski Złotniki Kujawskie 61 U Ignacewo 2004 Bagno (1,34 ha) inowrocławski Złotniki Kujawskie 62 U Ignacewo 2004 Bagno (4,01 ha) inowrocławski Złotniki Kujawskie 63 U Dźwierzchno 2004 Bagno (0,62 ha) inowrocławski Złotniki Kujawskie 64 U Dźwierzchno 2004 Bagno (0,55 ha) inowrocławski Złotniki Kujawskie 65 U Dźwierzchno 2004 Bagno (6,47 ha) inowrocławski Złotniki Kujawskie 66 U Dźwierzchno 2004 Bagno (2,51 ha) inowrocławski Pako ść 67 U rejon jeziora Mielno 2004 Bagno (0,33 ha) inowrocławski Pako ść 68 U rejon jeziora Mielno 2004 Bagno (0,57 ha) inowrocławski Pako ść 69 U rejon jeziora Mielno 2004 Bagno (0,27 ha) inowrocławski Pako ść 70 U rejon jeziora Mielno 2004 Bagno (0,34 ha) inowrocławski Rubryka 2: R – rezerwat przyrody, P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej,

Inn ą form ą ochrony przyrody s ą u Ŝytki ekologiczne, czyli pozostało ści ekosystemów maj ące znaczenie dla zachowania unikatowych typów siedlisk. Formy takie wyst ępuj ą w pół- nocno-wschodniej i południowej cz ęś ci obszaru arkusza. S ą to bagna o niewielkiej powierzchni, gdzie celem ochrony jest zachowanie cennych walorów przyrodniczych, bioró Ŝno- rodno ści, ostoi dla zwierz ąt leśnych oraz miejsc gniazdowania ptactwa. Według systemu ECONET (Liro, 1998) północna cz ęść omawianego arkusza poło Ŝona jest w korytarzach ekologicznych o znaczeniu mi ędzynarodowym: w północno-zachodniej cz ęś ci jest to 13m – Pradoliny Noteci, a w cz ęś ci północno-wschodniej 15m – Toruński Dol- nej Wisły. Południowo-zachodnia cz ęść znajduje si ę w korytarzu ekologicznym z znaczeniu krajowym 29k – Pakoski Noteci (figura 5). Na terenie arkusza nie ma zlokalizowanych obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 oraz proponowanych do ochrony przez organizacje pozarz ądo- we.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Złotniki Kujawskie na tle mapy systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – mi ędzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 12m – Pojezierza Dobiegniewskiego, 13m – Prado- liny Noteci, 15m – Toru ński Dolnej Wisły; 2 – krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 16k – Brdy, 29k – Pakoski Noteci; 3 – wi ększe jeziora

XII. Zabytki kultury

Badania archeologiczne na obszarze arkusza Złotniki Kujawskie wykazały ślady inten- sywnego osadnictwa datowanego w przedziale od neolitu po okres nowo Ŝytny. Najliczniej reprezentowane s ą ślady i punkty osadnicze kultury przeworskiej, wczesnego i pó źnego śre- dniowiecza oraz okresu nowo Ŝytnego. Dominuj ą stanowiska o znacznej powierzchni zasi ęgu i wielu fazach osiedle ń. Najcenniejsze stanowisko to ślady osadnictwa z wczesnego i środko- wego neolitu w rejonie miejscowo ści Tarkowo. Do rejestru stanowisk archeologicznych wpi- sane zostało tak Ŝe grodziska z okresu wczesnego średniowiecza, zlokalizowane w miejscowo- ści Liszkowo. Pozostałe znaleziska nie zostały dotychczas szczegółowo zbadane i uj ęte w re- jestrze. Na omawianym terenie za obiekty zabytkowe zostały uznane dwory z parkami w Hele- nowie, Tupadłach, B ędzitowie i Rucewie. Niezwykle interesuj ący jest zespół pałacowy usy-

39 tuowany w XIX-wiecznym parku w miejscowo ści Tuczno. W Rucewku ochron ą obj ęty został murowany dwór z 1860 roku, tzw. „Rz ądówka”, a w Kobielnikach pozostało ści zespołu dworskiego: obor ę (obecnie owczarnia) z ko ńca XIX wieku i murowan ą stodoł ę z 1883 roku, poło Ŝone w parku krajobrazowym z drugiej połowy XIX wieku. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęte zostały tak Ŝe dwory w Leszczach i Lisewie Ko ścielnym. W D ąbrówce Kujawskiej zlokalizowany jest zabytkowy park podworski. Z obiektów sakralnych ochronie podlega: ko ściół z pocz ątków XX wieku w Lisewie Ko ścielnym, z 1890 roku w Tucznie i z 1867 roku w Nowej Wsi Wielkiej. Cennym zabyt- kiem jest drewniany ko ściół pochodz ący z 1713 roku wraz z cmentarzem parafialnym w Lisz- kowie.

XIII. Podsumowanie

Teren objęty arkuszem Złotniki Kujawskie to typowy obszar rolniczy z du Ŝymi kom- pleksami le śnymi, co predysponuje rejon do rozwoju rekreacji i turystyki. Dominuj ą gospodarstwa rolne o średniej wielko ści, korzystaj ące z gleb o wysokich kla- sach bonitacyjnych, wyst ępujących w centralnej i południowej cz ęś ci. W wi ększych miejscowo ściach: Nowa Wie ś Wielka, Złotniki Kujawskie, Tuczno i Jaksice zlokalizowane s ą niewielkie zakłady przetwórstwa rolnego. Du Ŝe znaczenie gospodarcze ma intensywna eksploatacja złó Ŝ kruszywa naturalnego. Z udokumentowanych 23 eksploatowanych jest 11 złó Ŝ tej kopaliny. Cenn ą kopalin ą jest równie Ŝ wydobywany w Złotowie Nowym torf borowinowy (leczniczy). Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny zwi ązany jest z czwartorz ędowymi osadami piaszczystymi wyst ępuj ącymi w obr ębie pradoliny i doliny Noteci. Eksploatowane s ą tak Ŝe wody z neoge ńskiego poziomu wodono śnego. Wody ujmowane z tych poziomów s ą na ogół dobrej jako ści. Na terenie obj ętym arkuszem Złotniki Kujawskie wyznaczono obszary predysponowane do bezpo średniego składowania odpadów wył ącznie oboj ętnych. Wyznaczono je na terenie gmin: Złotniki Kujawskie, Łabiszyn, Inowrocław, Rojewo, Nowa Wie ś Wielka i Solec Ku- jawski w obr ębie wyst ępowania glin zwałowych zlodowace ń północnopolskich buduj ących powierzchni ę wysoczyzny morenowej. Pod k ątem składowania odpadów komunalnych mo Ŝ- na dodatkowo rozpozna ć miejsca w bezpo średnim s ąsiedztwie otworów wiertniczych, w któ- rych nawiercono warstwy gliniasto-ilaste (Jaksice, Listwo Ko ścielne, Rucewko, Tarkowo Górne, Liszkowo, Popowice, Pławin) lub gliny zwałowe o du Ŝych mi ąŜ szo ściach (Niszczewi- ce, Gniewkowo, Tupadły, Jaksice, Strzemkowo). Po uszczelnieniu dna i ścian bocznych wy-

40 robisko po lokalnej eksploatacji piasków w Rucewie mo Ŝna przeznaczy ć na składowisko od- padów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym mogą by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi b ądź pogarszaj ących stan środowiska. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w ustawodawstwie polskim. Ocen ę warunków budowlanych przeprowadzono dla stosunkowo niewielkich obszarów, które nie s ą obj ęte ochron ą prawna, nie s ą zalesione oraz nie stanowi ą złó Ŝ kopalin. General- nie w obr ębie opisywanego terenu obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa zajmu- ją niewielkie tereny poło Ŝone w zasadzie na całym obszarze arkusza, najwi ększe z nich zlokalizowane s ą w rejonie wi ększych miejscowo ści. W północnej cz ęś ci terenu znaczne obszary zostały obj ęte ochron ą krajobrazu. Zlokali- zowane s ą tam dwa obszary chronionego krajobrazu – „Ł ąki Nadnoteckie” i „Wydm Kotliny Toru ńsko-Bydgoskiej cz ęść wschodnia i zachodnia”. Rozpoznano bardzo du Ŝe zasoby prognostyczne wapieni i margli, które mog ą stanowi ć baz ę surowcow ą dla Zakładów „Kujawy” (poło Ŝonego na terenie s ąsiedniego arkusza mapy – Łabiszyn). Wyznaczono jeden obszar perspektywiczny dla wapieni i margli, jeden kruszywa naturalnego i pi ęć torfów. Ze wzgl ędu na wyst ępowanie gleb wysokich klas bonitacji oraz zwartych kompleksów le śnych podstawowymi kierunkami rozwoju i inwestycji omawianego obszaru, oprócz rolnic- twa, przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego i przemysłu wydobywczego, jest turystyka i rekreacja.

XIV. Literatura

AKERBLOM G., 1986 – Investigation and mapping of radon risk areas, Swedish Geol. Comp. Report IRAP 86036, Lulea, Sweden. BENTKOWSKI A., HAKENBERG H., DOBKOWSKA A., JANICA R., 1998 – Dokumenta- cja okre ślaj ąca warunki hydrogeologiczne dla ustalenia stref ochronnych zbiornika wód podziemnych w utworach czwartorz ędowych Inowrocław-Dąbrowa – GZWP nr 142. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warsza- wa. DOMA ŃSKA Z., 1971 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych złó Ŝ surowca ilastego do produkcji wyrobów cienko ściennych ceramiki budowlanej na terenie woj. bydgoskiego. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, War- szawa.

41 FR ĄCZEK E., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Złotniki Ku- jawskie. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1998 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KROGULEC E., WIERCHOWIEC J., 2002 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Złotniki Kujawskie (359) wraz z obja śnieniami. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

KUDLI ŃSKA E., 1995 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal VI”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

KUDLI ŃSKA E., 1996a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Złotowo II”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

KUDLI ŃSKA E., 1996b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal VII”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

KUDLI ŃSKA E., 1999a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal XIII”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KUDLI ŃSKA E., 1999b – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej

w kat. C1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal VIII”. Centralne Archiwum Geolo- giczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

KUDLI ŃSKA E., 2000 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal XV”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

KUDLI ŃSKA E., 2001a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Złotowo III”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

42 KUDLI ŃSKA E., 2001b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal XVI”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KUDLI ŃSKA E., 2003a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego piaskowo-

Ŝwirowego „Wojdal XVII” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

KUDLI ŃSKA E., 2003b – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 ze zbada- niem jako ści kopaliny w kat. B zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal III”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KUDLI ŃSKA E., 2005 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego piaskowego

„Zalesie Barci ńskie II” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy In- stytut Geologiczny, Warszawa. KUDLI ŃSKA E., 2006a – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego piaskowego

„Zalesie Barci ńskie III” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy In- stytut Geologiczny, Warszawa. KUDLI ŃSKA E., 2006b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego piaskowego

„Wojdal XVIII” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. LICHWA M., 1981 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych złó Ŝ surowców ilastych do produkcji wyrobów cienko ściennych ceramiki budowlanej w woj. bydgoskim. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. LICHWA M., 1982 – Sprawozdanie z prac badawczych dla okre ślenia warunków wyst ępo- wania serii piaszczysto-Ŝwirowej w woj. bydgoskim. Centralne Archiwum Geolo- giczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

ŁUKASIK M., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa torfu Chro śna I (cz. działki nr 53/14). Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy In- stytut Geologiczny, Warszawa.

MARCINIAK A., 1977 – Dokumentacja geologiczna w kat. C 2 zło Ŝa piasku budowlanego w rejonie miejscowo ści Dobromierz. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

43 MARCINIAK A., 1982 – Sprawozdanie z prac geologiczno-zwiadowczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego w rejonie Je Ŝewo-Pęchowo. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

MATUSZEWSKI A., 2000 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal XIV”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

MATUSZEWSKI A., 2003 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C 1 ze zbada- niem jako ści kopaliny w kat. B zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal I, II”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MATUSZEWSKI A., 2006a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa

naturalnego „Zalesie Barci ńskie I” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MATUSZEWSKI A., 2006b – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego – po-

spółki „Wojdal XIX” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Insty- tut Geologiczny, Warszawa. MEDY ŃSKA K., 1980 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Złotowo”. Cen- tralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MUSZY ŃSKA E., STRZELCZYK G., 1983 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego w rejonie doliny rzeki Note ć, woj. bydgoskie. Centralne Ar- chiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Instytut Me- lioracji i U Ŝytków Zielonych, Falenty. PRZENIOSŁO St. (red.), 2006 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2005. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. RADWAN D., JARECKA K., SZUWARZY ŃSKA K., 1990 – Kompleksowa dokumentacja geologiczna Kujawskiego Okr ęgu Eksploatacji Surowców W ęglanowych. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO W 2005 ROKU, 2006 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.

44 STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Wyd. Pa ństwowego Instytutu Geo- logicznego,. Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństwowego Instytutu Geologicznego,. Warszawa.

TOMALAK E., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal XII”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

TOMALAK E., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Wojdal XII/1”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. TULSKA I., 1994 – Dokumentacja geologiczna w kat. B zło Ŝa torfu leczniczego „Wojdal V”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

URBA ŃSKI Z., 1996 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 złoŜa kruszywa

naturalnego „Wojdal IX” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

URBA ŃSKI Z., 1997 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa

naturalnego „Wojdal XI” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. PWN, Warszawa WROTEK K., 1993a – Mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Złotniki Kujaw- skie. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. WROTEK K., 1993b – Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Złotniki Kujawskie. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.