AAUUDDYYTT TTUURRYYSSTTYYCCZZNNYY WWOOJJEEWWÓÓDDZZTTWWAA ZZAACCHHOODDNNIIOOPPOOMMOORRSSKKIIEEGGOO

Opracowano na zlecenie: Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego

Szczecin, listopad 2013 r. Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

MM Marketing i Innowacje Sp. z o.o., ul Ciołka 12/428, 01-402 Warszawa

Audyt został opracowany przez zespół w składzie:

1. Monika K ępka 2. Magdalena K ępka 3. Bogdan K ępka

Autorzy dokumentu pragną serdecznie podziękować wszystkim osobom, których wiedza i doświadczenie przyczyniły się do powstania Audytu turystycznego województwa zachodniopomorskiego w jego ostatecznym kształcie.

Strona | 2

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Spis treści

1. Wprowadzenie ...... 5

2. Metodologia ...... 8

3. Audyt turystyczny województwa zachodniopomorskiego ...... 10

3.1. Charakterystyka obszaru badawczego ...... 10

3.2. Analiza atrakcyjno ści turystycznej...... 13

3.2.1. Analiza walorów naturalnych ...... 14

3.2.2. Analiza walorów antropogenicznych...... 45

3.3. Ochrona środowiska naturalnego ...... 79

3.4. Dost ępno ść komunikacyjna ...... 81

3.5. Analiza stanu zagospodarowania przestrzeni turystycznej ...... 99

3.5.1. Infrastruktura turystyczna ...... 100

3.5.2. Infrastruktura para-turystyczna ...... 108

3.5.3. Infrastruktura uzupełniaj ąca ...... 120

3.5.4. Wnioski dotycz ące stanu zagospodarowania turystycznego ...... 131

3.6. Analiza rynków konkurencyjnych ...... 132

4. Polski i Światowy rynek turystyczny ...... 138

4.1. Światowy i europejski rynek turystyczny ...... 138

4.2. Polski rynek turystyczny ...... 141

4.3. Trendy w turystyce krajowej ...... 148

4.4. Turystyka województwa zachodniopomorskiego na tle kraju ...... 150

5. Identyfikacja produktów turystycznych województwa zachodniopomorskiego ...... 153

5.1. Turystyka aktywna i specjalistyczna ...... 156

5.1.1. Turystyka piesza oraz rowerowa ...... 156

5.1.2. Turystyka wodna ...... 163

5.1.3. Turystyka specjalistyczna ...... 174

5.2. Turystyka uzdrowiskowa i zdrowotna ...... 182

5.3. Turystyka miejska i kulturowa ...... 191

5.4. Turystyka wypoczynkowo-rekreacyjna ...... 198

5.5. Turystyka przygraniczna i morska...... 202

5.6. Turystyka biznesowa ...... 208

Strona | 3

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

5.7. Turystyka na terenach wiejskich ...... 210

6. Rozwój obszarów turystycznych Województwa ...... 215

6.1. Strefa Nadmorska ...... 216

6.2. Pas Pojezierny ...... 219

6.3. Dolina i obszar uj ścia Odry ...... 222

6.4. Podsumowanie - porównanie poszczególnych obszarów turystycznych Województwa ... 226

7. Analiza działalno ści informacyjnej ...... 228

8. Analiza SWOT ...... 232

9. Wnioski i rekomendacje ...... 238

Spis ilustracji ...... 242

Strona | 4

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

1. Wprowadzenie

Uwagi ogólne

Niniejszy dokument powstał w ramach współpracy pomi ędzy Członkami Zespołu firmy MM Marketing i Innowacje Sp. z o.o. a osobami, którym zale ży na rozwoju turystyki w regionie województwa zachodniopomorskiego. Stanowi, wi ęc niejako poł ączenie spojrzenia eksperckiego oraz wiedzy i do świadczenia mieszka ńców Pomorza Zachodniego.

Nale ży w tym miejscu zaznaczy ć, i ż to opracowanie nie posiadałoby takiego kształtu, gdyby nie pomoc merytoryczna i organizacyjna instytucji, organizacji i osób, które s ą zainteresowane rozwojem turystyki w Regionie i podejmuj ą wszelkie działania na rzecz wspierania tego rozwoju. S ą to mi ędzy innymi:

• Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego; • Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna (jej władze i członkowie); • Lokalne Organizacje Turystyczne (władze i członkowie); • Informacja turystyczna; • Starostwa Powiatowe; • Urz ędy Miast; • Organizacje pozarz ądowe; • Przedsi ębiorcy działaj ący w bran ży turystycznej.

Tym samym autorzy dokumentu składaj ą wszystkim partnerom ogromne podzi ękowanie za pomoc w opracowaniu audytu. Wypełnione ankiety, odbyte rozmowy, dost ęp do opracowanych materiałów, opinie, sugestie, uwagi pozwoliły przygotowa ć dokument odzwierciedlaj ący realn ą sytuacj ę, prawdziwe problemy, potrzeby i oczekiwania, a także mo żliwe do osi ągni ęcia sukcesy.

Obszar obj ęty projektem

Przedkładany dokument dotyczy województwa zachodniopomorskiego, na które składaj ą si ę 21 powiatów, w tym 18 powiatów ziemskich oraz 3 powiaty grodzkie. W przeliczeniu na gminy obszar projektu obejmuje 114 jednostek.

Cele projektu

Celem prezentowanego dokumentu jest szczegółowa diagnoza województwa zachodniopomorskiego w kontek ście rozwoju turystyki. Diagnoza ta mo że spełnia ć ró żne funkcje:

• Stanowi ć cenne kompendium wiedzy na temat potencjału turystycznego Regionu, cho ć nie jest szczegółow ą inwentaryzacj ą wszystkich zasobów, a jedynie ich selektywn ą analiz ą; • By ć niezb ędn ą podstaw ą i punktem wyj ścia do opracowania Strategii rozwoju turystyki województwa zachodniopomorskiego.

Strona | 5

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Celem przeprowadzonej analizy, zgodnie z przyj ętą metodologi ą audytu turystycznego było dogł ębne poznanie Pomorza Zachodniego i jego potencjału oraz ogranicze ń rozwoju w dziedzinie turystyki. Dotyczy to nie tylko inwentaryzacji zasobów i oceny potencjału w zakresie rozwoju turystyki, ale tak że wybrania spo śród wszystkich walorów i zasobów tych, które mog ą przyci ągn ąć potencjalnego turyst ę do Regionu. Audyt, jako analiza turystyczna Regionu, stanowi równie ż podstaw ę do rozpocz ęcia dalszych prac nad strategi ą rozwoju turystyki województwa zachodniopomorskiego, rozwojem produktów i pakietów turystycznych, za ś wnioski płyn ące z audytu turystycznego prowadz ą do przeprowadzenia analizy SWOT – okre ślenia mocnych i słabych stron, mo żliwo ści i zagro żeń.

Zakres

Powstały audyt obejmuje szczegółow ą analiz ę diagnostyczn ą województwa zachodniopomorskiego w kontek ście rozwoju gospodarki turystycznej. Jego zawarto ść odzwierciedla filozofi ę postrzegania turystyki jako istotnej interdyscyplinarnej gał ęzi gospodarki wykazuj ącej ró żne powi ązania mi ędzysektorowe. Turystyka oddziałuje na szereg gał ęzi gospodarki i one oddziałuj ą na ni ą. W zwi ązku z powy ższym sporz ądzona analiza jest szeroka, poniewa ż wiele czynników ma i mo że mie ć wpływ na rozwój turystyki, stymuluj ąc go lub ograniczaj ąc. Do zakresu diagnozy nale żą nast ępuj ące rozdziały:

Metodologia

Rozdział zawiera informacje o metodologii zastosowanej podczas sporz ądzania diagnozy w zakresie:

• analizowania ruchu turystycznego w Polsce, Europie i na świecie, równie ż prognoz, trendów i tendencji, • badania szeroko poj ętej atrakcyjno ści turystycznej obszaru obj ętego projektem, jak równie ż stanu infrastruktury turystycznej oraz instytucji działaj ących na rzecz rozwoju turystyki, • opracowania analizy SWOT.

Audyt turystyczny

Rozdział ten w cało ści jest oparty na metodologii audytu turystycznego, który stanowi sposób analizy potencjału Regionu w kontek ście rozwoju turystyki. Audyt turystyczny obejmuje m.in. analiz ę i ocen ę walorów naturalnych i antropogenicznych oraz infrastruktury turystycznej, paraturystycznej i uzupełniaj ącej istniej ącej w Regionie. Audyt zawiera równie ż ocen ę dost ępno ści komunikacyjnej Regionu oraz stanu ochrony środowiska.

Strona | 6

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Polski i światowy rynek turystyczny

Niniejszy rozdział dotyczy stanu turystyki na świecie, w Europie i w Polsce w chwili obecnej, jak równie ż prognoz, trendów i tendencji do roku 2020. Analiza dotyczy zarówno warstwy ilo ściowej, jak i jako ściowej. Uwzgl ędnia równie ż województwo zachodniopomorskie na podstawie dost ępnych bada ń i danych wtórnych.

Identyfikacja produktów turystycznych województwa zachodniopomorskiego

Rozdział bezpo średnio dotyczy obszarów „produktowych” uznanych za najbardziej atrakcyjne i perspektywiczne ze wzgl ędu na potencjał turystyczny Województwa oraz przewidywanych trendów rynkowych. Scharakteryzowano tam zasoby Pomorza Zachodniego w ramach rozwoju poszczególnych typów turystyki jako potencjalne produkty turystyczne Regionu.

Rozwój obszarów turystycznych województwa

W niniejszym rozdziale przedstawione zostały założenia wdra żania oraz rozwoju produktów turystycznych ze wzgl ędu na uwarunkowania terytorialno-przestrzenne Województwa.

Analiza działalno ści informacyjnej i promocyjnej

Przedstawiona w tym rozdziale analiza dotyczy działa ń o charakterze promocyjnym i informacyjnym regionu zachodniopomorskiego podejmowanych przez odpowiednie podmioty, szczególnie w sektorze samorz ądowym na poziomie wojewódzkim. Analizuj ąc aktywno ść promocyjn ą i informacyjn ą wzi ęto pod uwag ę szereg narz ędzi marketingowych, które s ą powszechnie stosowane przez destynacje turystyczne na całym świecie.

Analiza SWOT

Dokument uzupełnia analiza SWOT, która precyzuje mocne i słabe strony województwa zachodniopomorskiego w kontek ście rozwoju turystyki, a tak że czynniki jej sprzyjaj ące oraz zagro żenia mog ące ten rozwój utrudni ć lub zahamowa ć. Analiza SWOT stanowi niejako podsumowanie całej diagnozy, a tak że punkt wyj ścia do rozwa żań strategicznych. Jest baz ą do okre ślenia kierunków rozwoju turystyki w Regionie oraz wyznaczenia celów i przyporządkowania im działa ń.

Wnioski i rekomendacje

Dokument audytu zamyka podsumowanie, które przedstawia najwa żniejsze wnioski wynikaj ące z analizy, a tak że zawiera rekomendacje dotycz ące opracowania koncepcji rozwoju turystyki.

Strona | 7

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

2. Metodologia

Najwa żniejszym elementem metodologii wykorzystywanej do sporz ądzania audytu turystycznego jest ścisła współpraca z obszarem projektowym (zastosowanie zasad metody partycypacyjno-eksperckiej). Polega ona przede wszystkim na stałej kooperacji z władzami samorz ądowymi (głównie szczebla wojewódzkiego i powiatowego), organizacjami pozarz ądowymi, przedstawicielami bran ży turystycznej i wszystkimi osobami/podmiotami o wysokiej aktywno ści i pozycji społecznej (tzw. liderami i lokalnymi autorytetami).

Metoda partycypacyjno-ekspercka ł ączy zalety obu podej ść metodycznych (eksperckiego i partycypacyjnego). Zastosowanie takiej metodyki działania przy opracowaniu analizy eliminuje mo żliwo ść popełnienia bł ędów i gwarantuje wysoki stopie ń wiarygodno ści i dokładno ści pozyskanych danych. Przedstawiony poni żej proces badawczy pozwolił na zebranie kompletnych i aktualnych danych i informacji dotycz ących zasobów przyrodniczo-kulturowych oraz potencjałów społecznego, gospodarczego i organizacyjnych w województwie zachodniopomorskim.

Proces analityczno-badawczy

Poni żej przedstawiony został proces analityczno-badawczy, który posłu żył sporz ądzeniu niniejszej diagnozy stanu województwa zachodniopomorskiego. Jego opis zawiera: elementy procesu oraz metody pozyskiwania danych i ich analizy.

Sposoby realizacji Zakładane elementy opracowania Charakterystyka obszaru badawczego. Analiza atrakcyjno ści turystycznej. Ochrona środowiska naturalnego. Wizja lokalna Dost ępno ść komunikacyjna. Analiza stanu zagospodarowania przestrzeni turystycznej Analiza rynków konkurencyjnych. Wyniki analiz eksperckich pojawiły si ę we Analizy eksperckie wszystkich elementach diagnozy - audytu turystycznego. Wyniki badania ankietowego i telemarketingu Badanie ankietowe oraz telemarketing pojawiły si ę we wszystkich elementach diagnozy. Polski i światowy rynek turystyczny, w tym w województwie zachodniopomorskim. Analiza dokumentów i opracowa ń Analiza dokumentów strategicznych i programowych. Ocena mocnych i słabych stron Regionu (analiza wewn ętrzna). Analiza SWOT Ocena szans i zagro żeń (analiza otoczenia zewn ętrznego). Tabela 1 Elementy procesu badawczego – sposoby realizacji diagnozy Źródło: opracowanie własne

Strona | 8

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Dane, które posłu żyły do opracowania diagnozy mo żna podzieli ć na dane pierwotne i wtórne. Do głównych obszarów pozyskiwania informacji ze źródeł wtórnych nale żały:

• Archiwa (w tym strategie lokalne, inne istotne opracowania, drukowane materiały informacyjne); • Regionalne: Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego (strategie regionalne, RPO, inne dokumenty strategiczne i programowe); • Krajowe: Ministerstwo Gospodarki, Instytut Turystyki, Urz ąd Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego; • Instytucje światowe i europejskie: UNWTO, ETC (najnowsze raporty); • Dost ępne strony internetowe (portale regionalne, lokalne i tematyczne); • Monitoring prasowy w zakresie turystyki Regionu.

Je żeli chodzi o dane pierwotne, były one pozyskiwane przy zastosowaniu kilku metod badawczych. Miały one na celu z jednej strony poznanie atrakcyjno ści turystycznej województwa zachodniopomorskiego szczególnie w kontek ście kreacji produktów turystycznych oraz identyfikacji głównych obszarów produktowych, jak równie ż stanu turystycznego zagospodarowania województwa zachodniopomorskiego, a z drugiej poznanie potrzeb i oczekiwa ń zwi ązanych z turystyk ą oraz planów dotycz ących rozwoju turystyki. Temu celowi po świ ęcone były głównie badania ankietowe (uzupełnione m.in. badaniem telemarketingowym). Opracowane ankiety zostały wysłane do wszystkich starostw powiatowych województwa zachodniopomorskiego, miast na prawach powiatów, organizacji pozarz ądowych, podmiotów świadcz ących usługi informacji turystycznej oraz przedsi ębiorstw turystycznych.

Strona | 9

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

3. Audyt turystyczny województwa zachodniopomorskiego

3.1. Charakterystyka obszaru badawczego

Poło żone w północno-zachodniej cz ęś ci Polski, granicz ące z Niemcami, a przez Bałtyk z Dani ą i Szwecj ą, Województwo Zachodniopomorskie nale ży do najpi ękniejszych i najbardziej atrakcyjnych turystycznie regionów kraju. Sama natura predestynuje t ę okolic ę do roli turystycznego giganta.

Województwo Zachodniopomorskie posiada granice o łącznej długo ści 982,9 km, z czego na poszczególne granice przypada 1:

• 188,9 km granicy morskiej,

• 794,1 km granicy l ądowej

• 188,9 km granicy pa ństwowej z Niemcami,

• 216,9 km granicy z województwem lubuskim,

• 197,4 km granicy z województwem wielkopolskim,

• 190,9 km granicy z województwem pomorskim.

Rozci ągło ść obszaru województwa w kierunku południkowym wynosi ok. 216,29 km, a szeroko ść w kierunku równole żnikowym dochodzi do 192,5 km.

Rysunek 1 Województwo Zachodniopomorskie na tle podziału administracyjnego kraju Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Zachodniopomorskie_%28EE,E_NN,N%29.png

1 Źródło: dane Głównego Urz ędu Geodezji i Kartografii

Strona | 10

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Województwo Zachodniopomorskie powstało w obecnym kształcie na mocy ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu podziału terytorialnego pa ństwa na gminy, powiaty i Województwa, z poł ączenia województw szczeci ńskiego i koszali ńskiego oraz 11 gmin Województwa gorzowskiego, 5 gmin Województwa pilskiego i 3 gmin Województwa słupskiego. W sumie liczy 114 gmin i 21 powiatów (3 grodzkie i 18 ziemskich). Stolic ą Województwa jest Szczecin. Obecny stan podziału administracyjnego Województwa Zachodniopomorskiego oraz jego struktur ę terytorialn ą prezentuje poni ższa mapka oraz zestawienie tabelaryczne.

Rysunek 2 Podział administracyjny Województwa Zachodniopomorskiego w dniu 1 I 2013 Źródło: Urz ąd Statystyczny w Szczecinie „Województwo zachodniopomorskie w liczbach 2013”, str. 2.

Strona | 11

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

2013 Podregiony 4 Powiaty 18 Miasta na prawach powiatu 3 Gminy ogółem 114 miejskie 11 miejsko-wiejskie 53 wiejskie 50 Miasta 64 Tabela 2 Struktura terytorialna województwa zachodniopomorskiego (stan na 1 I 2013r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie.

Analizowany obszar Województwa Zachodniopomorskiego zajmuje 22,9 tys. km2 (7,3% powierzchni kraju) i liczy 1 720,2 tys. mieszka ńców przy niskiej g ęsto ści zaludnienia 75 osób/km2 – średnia krajowa wynosi ponad 123,2 osoby/km2 (stan na I półrocze 2013r.). W granicach administracyjnych Województwa le ży wyspa Wolin i cz ęść wyspy Uznam.

Obszar Województwa Zachodniopomorskiego le ży w zasi ęgu zlodowacenia bałtyckiego, które miało najwi ększy wpływ na ukształtowanie krajobrazów o niezaprzeczalnych walorach przyrodniczych, zró żnicowanych tak pod wzgl ędem rze źby terenu, jak i pod wzgl ędem przyrodniczym.

Charakterystyczne dla tego terenu s ą liczne krainy pojezierne z bogat ą faun ą i flor ą, czystymi wodami, a przede wszystkim 185-kilometrowy pas wybrze ża Bałtyku, pla że pokryte piaskiem oddzielone od l ądu wydmami z unikatow ą ro ślinno ści ą i klifami. W krajobrazie znajduj ą si ę liczne pagórkowate moreny, jeziora lobeliowe, torfowiska z charakterystyczn ą ro ślinno ści ą mszarn ą oraz sie ć rzek. Specyfika poło żenia Województwa oraz wynikaj ąca z tego ró żnorodno ść walorów przyrodniczo-krajobrazowych, wpływa na wysok ą atrakcyjno ść turystyczn ą tego obszaru.

Wnioski dotycz ące poło żenia Regionu

• Atrakcyjne nadmorskie poło żenie, w niedalekiej odległo ści od Danii i Szwecji.

• Graniczy z Niemcami, du żym rynkiem potencjalnych turystów.

• Posiada ciekaw ą rze źbę terenu ukształtowan ą przez działalno ść lodowca.

• Oferuje atrakcyjne walory środowiska naturalnego.

• Niska, w porównaniu ze średni ą krajow ą, g ęsto ść zaludnienia.

• Peryferyjne poło żenie w skali kraju, w porównaniu z Województwami poło żonymi w południowo- wschodniej Polsce [potencjalni tury ści z tego regionu wybior ą województwo warmi ńsko-mazurskie (obszar pojezierzy) lub województwo pomorskie {obszar nadmorski} jako cel swoich podró ży turystycznych].

Strona | 12

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

3.2. Analiza atrakcyjno ści turystycznej

Atrakcyjno ść turystyczna regionu mo że by ć oceniana przez pryzmat wielu czynników odgrywaj ących kluczow ą rol ę w rozwoju turystyki. Do najwa żniejszych jednak nale żą walory turystyczne, które tworz ą potencjał przyrodniczo-kulturowy, stanowi ący kanw ę rozwoju turystyki i podstaw ę kreacji produktów turystycznych.

Atrakcyjno ść turystyczna ka żdego regionu mo że by ć oceniana w kontek ście szeregu elementów odgrywaj ących istotn ą rol ę w rozwoju turystyki. Do czynników tych nale żą :

• Walory naturalne, a w śród nich:

- udział powierzchni lasów w powierzchni Województwa,

- udział powierzchni ł ąk i pastwisk w powierzchni Województwa,

- udział pozostałych gruntów i nieu żytków w powierzchni Województwa,

- pojezierza i rzeki w regionie,

- jeziora w regionie,

- inne walory naturalne (morze, zabytki przyrodnicze, parki narodowe, szlaki turystyczne),

- klimat.

• Walory antropogeniczne (kulturowe), a w śród nich:

- zabytkowe tereny,

- wa żniejsze obiekty architektury i budownictwa,

- relikty osadnictwa.

• Stan środowiska naturalnego, jego czysto ść , rezultaty działa ń z zakresu ochrony środowiska naturalnego;

• Dost ępno ść komunikacyjna:

- drogi krajowe,

- poł ączenia kolejowe,

- inne mo żliwo ści transportu w regionie (np. transport morski, samolotowy),

- turystyczne środki transportu w regionie.

Zestawienie powy ższych elementów pozwala okre śli ć atrakcyjno ść turystyczn ą danego regionu. Nale ży jednak pami ęta ć, że ocena taka jest ści śle zwi ązana z oferowanym produktem turystycznym oraz segmentem turystów, którzy maj ą by ć odbiorcami danej oferty, tzn. z jednej strony mog ą wyst ępowa ć regiony o bogatej historii oraz rozbudowanej infrastrukturze turystycznej, z drugiej strony b ędą miejsca o bogatych walorach przyrodniczych, dysponuj ące podstawowym zapleczem turystycznym – ka żde z tych miejsc, pomimo posiadania odmiennych i częś ciowych walorów, mo że by ć atrakcyjne turystycznie dla wybranych grup odbiorców.

Strona | 13

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Analiza atrakcyjno ści turystycznej została przedstawiona w formie swoistej inwentaryzacji zasobów przyrodniczych i kulturowych województwa zachodniopomorskiego w kontek ście ich wykorzystania w istniej ącej lub w projektowanej ofercie turystycznej. Analiza skupia si ę wokół walorów, które generuj ą du ży potencjał turystyczny i cechuj ą je mo żliwo ści zagospodarowania.

3.2.1. Analiza walorów naturalnych

Walory naturalne analizowanego obszaru maj ą niezwykle istotne znaczenie dla kreowanego produktu turystycznego. Od nich w du żej mierze zale żą rodzaje i formy turystyki, które mog ą by ć rozwijane. Wielo ść i ró żnorodno ść wyst ępuj ącego bogactwa przyrody stanowi nierzadko podstawow ą atrakcj ę dla odwiedzaj ących Region turystów. St ąd, przedstawiona poni żej analiza jest niezwykle wa żna z punktu widzenie projektowania koncepcji produktów turystycznych.

Walory naturalne obejmuj ą takie elementy, jak: struktura u żytkowania gruntów, sie ć hydrograficzna (morze, pojezierza, jeziora, sie ć rzek), wyst ępowanie obszarów chronionych (parki narodowe, parki krajobrazowe), lesisto ść terenu oraz inne walory badanego Regionu.

Struktura u żytkowania gruntów

Struktura gruntów w danym regionie dostarcza podstawowych informacji na temat mo żliwo ści turystycznego wykorzystania tego obszaru. Na obszarach gmin miejskich, zurbanizowanych mo żliwe będzie rozwijanie odmiennych form turystyki ni ż na terenach o wysokim stopniu zalesienia, z licznymi gruntami rolnymi i zlokalizowanymi na nich gospodarstwami rolnymi. Zestawienie typów obszarów w Województwie Zachodniopomorskim przedstawione jest w poni ższej tabeli.

2013 Ogółem 22892,5 Użytki rolne 11217,4 Grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione 8562,4 Grunty pod wodami 1201,9 Grunty zabudowane i zurbanizowane 995,2 Użytki ekologiczne 42,0 Nieu żytki 749,1 Tereny ró żne 124,5 Tabela 3 Powierzchnia geodezyjna według kierunków wykorzystania w km2 (stan na 1 I 2013r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie.

Z powy ższego zestawienia wynika, że Województwo Zachodniopomorskie to teren, na którym przewa żaj ą u żytki rolne ( około 50% ogólnej powierzchni regionu).Obszar ten ponadto charakteryzuje si ę wysokim stopniem zalesienia ( około 37%). Nieu żytki stanowi ą tutaj ok. 3% ogólnej powierzchni.

Strona | 14

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

2011 2012 Przyrost (+) na 1 na 1 lub ubytek (-) WYSZCZEGÓLNIENIE w ha mieszka ńca w ha mieszka ńca w ha w w ha w ha stosunku do roku 2011 Powierzchnia ogólna 2289248 1,4 2289248 1,3 - w tym: Użytki rolne 1127186 0,7 1123286 0,7 -3900 W tym: grunty orne, sady, łąki i pastwiska 1096882 0,6 1093787 0,6 -3095 trwałe grunty rolne 20529 0,0 19629 0,0 -900 zabudowane Grunty le śne oraz zadrzewione i 851588 0,5 854341 0,5 2753 zakrzewione Grunty zabudowane i zurbanizowane 97875 0,1 99641 0,1 1766 W tym: tereny 11080 0,0 11824 0,0 744 mieszkaniowe tereny przemysłowe 7563 0,0 7691 0,0 128 tereny 56787 0,0 57285 0,0 498 komunikacyjne użytki kopalne 1543 0,0 1521 0,0 -22 Grunty pod wodami powierzchniowymi 120280 0,1 120193 0,1 -87 W tym: płyn ącymi 67995 0,0 67958 0,0 -37 stoj ącymi 5636 0,0 5588 0,0 -48 Nieu żytki 74978 0,0 74899 0,0 -79 Tabela 4 Stan geodezyjny i kierunki wykorzystania powierzchni województwa Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie.

Użytki rolne s ą głównym zajmuj ą najwi ększ ą cz ęść powierzchni ogólnej Pomorza Zachodniego. U żytki rolne zajmuj ą 1 mln 127 tys. gruntów, czyli ok. 50% powierzchni województwa, Wśród u żytków rolnych przewa żaj ą grunty orne, sady, ł ąki i pastwiska trwałe – 97,3%. Grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmuj ą 851 tys. gruntów co stanowi ok. 37% całej powierzchni Pomorza Zachodniego. Jak mo żna zaobserwowa ć z powy ższych danych nast ąpił ubytek gruntów rolnych na rzecz przyrostu gruntów le śnych oraz gruntów zabudowanych i zurbanizowanych.

Woda i las to podstawowe komponenty warunkuj ące rozwój turystyki i rekreacji, którymi Województwo Zachodniopomorskie dysponuje w znacznych ilo ściach. Woda jest jednym z najwa żniejszych zasobów u żytkowanych środowiska przyrodniczego, odgrywaj ącym znaczn ą rol ę w kształtowaniu atrakcyjno ści turystycznej Regionu.

Strona | 15

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Sie ć hydrograficzna

Na terenie województwa zachodniopomorskiego znajduj ą takie si ę regiony wodne jak: region Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego (ok. 77%), Warty (ok. 23%), oraz region wodny Uecker o powierzchni zaledwie 8 km 2. Wody powierzchniowe zajmuj ą około 5,2% obszaru województwa.

Na terenie województwa zachodniopomorskiego znajduj ą si ę znaczne zasoby wód powierzchniowych: dolny odcinek rzeki Odry wraz z dopływami, rzeki Przymorza, Zalew Szczeci ński, Zatoka Pomorska oraz około 1650 jezior o powierzchni powy żej 1ha. Znajduj ą si ę tu najwa żniejsze jeziorne mezoregiony, to jest Pojezierze I ńskie, Pojezierze My śliborskie, Pojezierze Choszcze ńskie, Pojezierze Dobiegniewskie, Pojezierze Drawskie, Pojezierze Szczecineckie i Pojezierze Wałeckie. Łączna powierzchnia jezior wyznaczona na podstawie MPHP (Mapy Podziału Hydrograficznego Polski) wynosi 65 991 ha, co stanowi blisko 2,9% powierzchni województwa. Natomiast ł ączna długo ść cieków w granicach województwa osi ąga 30,2 tys. km. Średnia g ęsto ść sieci rzecznej wynosi 1,32 km/km 2. Najwi ększ ą długo ści ą sieci rzecznej charakteryzuj ą si ę zlewnie Pars ęty (4,1 tys. km) i Regi (4,0 tys. km).

Na obszarze województwa znajduje si ę równie ż 11 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych.

Rysunek 3 Wody powierzchniowe województwa zachodniopomorskiego. Źródło: Plan Gospodarki Odpadami Dla Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2009-2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy 2013-2018, str. 18

Strona | 16

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Bałtyk

Województwo zachodniopomorskie przez swoje poło żenie na południowym wybrze żu Bałtyku jest nierozerwalnie zwi ązane z Regionem Morza Bałtyckiego i gospodark ą morsk ą. Nadmorskie i przygraniczne poło żenie to cechy, które wyró żniaj ą je spo śród innych województw w kraju. St ąd najistotniejszym dla turystyki obszarem Województwa jest wybrze że morskie Bałtyku. Wyst ępuje tu cały zespół walorów środowiska jakie daje styk l ądu z morzem.

Rysunek 4 Lokalizacja województwa zachodniopomorskiego w Regionie Morza Bałtyckiego. Źródło: Aktualizacja programu wojewódzkiego pn. „Strategia rozwoju gospodarki morskiej w województwie zachodniopomorskim do roku 2015,Szczecin 2010, str. 18

Blisko 185 km pas wybrze ża w Województwie Zachodniopomorskim, stanowi niemal połow ę cało ści morskiego wybrze ża Polski. Wybrze że województwa zachodniopomorskiego dzieli si ę na nast ępuj ące cz ęś ci:

• wysp ę Uznam – miejscowo ści: Świnouj ście, • wysp ę Wolin – miejscowo ści: Mi ędzyzdroje, Wisełka, Mi ędzywodzie, • wybrze że Trzebiatowskie – miejscowo ści: Dziwnów, Dziwnówek, Łuk ęcin, Pobierowo, Trz ęsacz, Rewal, Niechorze, Pogorzelica, Mrze żyno, Rogowo, D źwirzyno, Grzybowo, • pobrze że Koszali ńskie – miejscowo ści: Kołobrzeg, Ustronie Morskie, G ąski, Sarbinowo, Chłopy, Mielno, Unie ście, Łazy, D ąbki, Bobolin, Żukowo Morskie, Darłówko, Wicie, Jarosławiec, Wicko Morskie.

Strona | 17

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Atrakcj ę krajobrazow ą stanowi ą na tym obszarze klifowe urwiska, z których jedno z najpot ęż niejszych (95 metrów wysoko ści) znajduje si ę w Mi ędzyzdrojach i stanowi popularny punkt widokowy. Strome urwiska wykształcone s ą tak że w paru innych punktach wybrze ża.

Obszar nadmorski Województwa Zachodniopomorskiego charakteryzuje si ę najkorzystniejszymi warunkami klimatycznymi w całym basenie Morza Bałtyckiego. Specyficzny mikroklimat w powi ązaniu ze zdrowotnymi wła ściwo ściami wody morskiej oraz obecno ści ą źródeł wód wgł ębnych i złó ż surowców leczniczych, sprzyja rozwojowi funkcji sanatoryjnej i uzdrowiskowej. Nale ży podkre śli ć, że pas nadmorski stanowi obecnie najbardziej intensywnie wykorzystywany turystycznie obszar Województwa, co prowadzi na pewnych obszarach to przekroczenia naturalnej chłonno ści terenu, a co za tym idzie do degradacji walorów przyrodniczych danego obszaru.

Pojezierza

Drugim obszarem o istotnym znaczeniu dla rozwoju turystyki s ą pojezierza powi ązane w wi ększo ści z terenami le śnymi i licznymi jeziorami. Na obszarze Województwa znajduje si ę ponad 1.600 jezior o powierzchni powy żej 1ha zgromadzonych głównie na pojezierzach: Drawskim, Wałeckim, My śliborskim i Wełty ńskim.

Pojezierze Drawskie to najwi ększe pojezierze w województwie zachodniopomorskim, zarówno pod wzgl ędem powierzchni, jak te ż liczby jezior i ich wielko ści. Znajduje si ę tutaj 587 jezior o powierzchni ponad 1 ha. Najwi ększe jeziora to: Drawsko, Dołgie, Ciemino, Komorze, Lubie, Pile, Siecino, Trzesiecko, W ąsosze, Wielimie, Wierzchowo, Wilczkowo, Żerdno. Jest to mezoregion fizyczno- geograficzny poło żony w środkowej cz ęś ci Pojezierza Zachodniopomorskiego. Najwi ększymi rzekami Pojezierza Drawskiego s ą: Drawa, Gwda oraz Piława (dopływ Gwdy). Na Pojezierzu Drawskim swoje źródła maj ą Pars ęta i Rega. W centralnej cz ęś ci pojezierza le ży Drawski Park Krajobrazowy, w którego granicach jest 8 rezerwatów. Łącznie na terenie pojezierza znajduje si ę 12 rezerwatów przyrody i 3 obszary chronionego krajobrazu. Wyj ątkowe okazy ro ślin znajduj ą swoich reprezentantów w postaci prawie pi ęć setletnich d ębów i dostojnych buków, storczyków czy wawrzynka wilczełyko. Wśród chronionych zwierz ąt odnajdziemy orła bielika, żółwia błotnego, bobra, itd. Do najwi ększych miast Pojezierza Drawskiego zalicza si ę: Szczecinek, Drawsko Pomorskie, Czaplinek, Złocieniec. Znajduje si ę tu 22 jezior powy żej 100 ha.

Pojezierze Wałeckie to mezoregion poło żony w południowej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego i północnej cz ęś ci Województwa Wielkopolskiego. Znajduje si ę ono pomi ędzy dwoma najwi ększymi dopływami Noteci: Draw ą i Gwd ą. Na Pojezierzu Wałeckim znajduje si ę ok. 160 jezior o powierzchni ponad 1 ha. Najwi ększym jeziorem jest Bety ń Wielki. Jest to g ęsto zalesiony obszar polodowcowy, który na terenie Województwa Zachodniopomorskiego le ży w cało ści na terenie Powiatu Wałeckiego (z uwagi na bieg rzek i bliskie zwi ązki z Wielkopolsk ą, do obszaru Pojezierza Wałeckiego zalicza si ę cz ęsto gmin ę Jastrowie), a poł ączenie szlakami wodnymi rzek z Wielkopolsk ą powoduje, że trudno oddzieli ć tę gmin ę. Najwi ększym miastem Pojezierza Wałeckiego jest Wałcz. Cz ęś ciowo na tym terenie le ży obszar chronionego krajobrazu Pojezierze Wałeckie i Dolina Gwdy. Znajduje si ę tu 8 jezior powy żej 100 ha.

Strona | 18

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Pojezierze My śliborskie to mezoregion poło żony w południowo-zachodniej cz ęś ci Pojezierza Zachodniopomorskiego. Si ęga od gminy Chojna na zachodzie, po Pełczyce na wchodzie. W obszarze Pojezierza znajduj ą si ę dwie mniejsze jednostki: Pojezierze Choszcze ńskie i Pojezierze Dobiegniewskie. Na obszarze Pojezierza My śliborskiego znajduje si ę 380 jezior o powierzchni ponad 1 ha. Główne jeziora regionu to: My śliborskie, Lubie, Czółnowskie, Chłop, Golenicko - Dobropolskie, Barlineckie. Dogodnymi szlakami kajakowymi s ą rzeki Płonia (szczególnie na odcinku od jeziora Miedwie do Szczecina) i My śla. W centralnej cz ęś ci pojezierza krajobraz tworz ą malownicze wzniesienia morenowe i duże obszary le śne. Zachodnie kra ńce zajmuje Cedy ński Park Krajobrazowy, a południowo- wschodnie Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy. Na Pojezierzu My śliborskim znajduj ą si ę równie ż liczne i istotne kompleksy le śne: Puszcza Barlinecka i Puszcza Piaskowa. Wi ększo ść miejscowo ści tego regionu posiada średniowieczny rodowód i frapuj ącą histori ę. Najwi ększe miasta Pojezierza My śliborskiego to: My ślibórz, Barlinek, Chojna, Mory ń, Trzci ńsko – Zdrój. Znajduje si ę tu 16 jezior powy żej 100 ha.

Pojezierze Szczecineckie to mezoregion poło żony w północno-zachodniej cz ęś ci Pojezierza Zachodniopomorskiego. Graniczy od północy z Pojezierzem Drawskim, od zachodu i południowego zachodu z Równin ą Wałeck ą, a od wschodu z dolin ą Gwdy. W przeszło ści du że obszary regionu w okolicach Bornego Sulinowa zajmowała strefa poligonów wykorzystywanych przez wojska radzieckie. Obecnie mie ści si ę tam muzeum oraz Centrum Informacji Turystycznej. Na Pojezierzu Szczecineckim znajduj ą si ę równie ż 4 rezerwaty przyrody: “D ęby Wilczkowskie”, “So śnica”, “Glinki”, “Golcowe Bagno”. Najwi ększe miasta Pojezierza Szczecineckiego to: Szczecinek, Borne Sulinowo, Grzmi ąca i Barwice. Znajduje si ę tu 12 jezior powy żej 100 ha.

Stan zagospodarowania turystycznego pojezierzy jest bardzo zró żnicowany, jednak bez wątpienia s ą to regiony rozwijaj ące potencjał turystyczny. Można stwierdzi ć, że obszary te dysponuj ą szerokimi zasobami do wykorzystania na cele turystyczne.

Jeziora

Do najwi ększych zbiorników wodnych Województwa (powy żej 1000 ha) zaliczamy 7 jezior: Dąbie (5,5 tys. ha- najwi ększe jezioro deltowe w Polsce), Miedwie (3,5 tys. ha), Jamno (2,2 tys. ha), Drawsko, Wielimie, Bukowo, Lubie. Jeziora D ąbie i Miedwie zajmuj ą odpowiednio IV i V miejsce w Polsce pod wzgl ędem powierzchni, a Drawsko II miejsce pod wzgl ędem gł ęboko ści (79,7m). Wi ększo ść z tych zbiorników nadaje si ę doskonale do zagospodarowania pod k ątem turystyki i rekreacji, wi ększo ść z nich posiada odpowiedni ą infrastruktur ę do uprawiania sportów wodnych.

Jezioro D ąbie jest najwi ększym jeziorem na terenie województwa. Powierzchnia lustra wody obejmuje 54,08 km2, co powoduje, że jest to 4 jezioro pod wzgl ędem wielko ści w Polsce. 15 pa ździernika 1939 roku jezioro zostało w cało ści wł ączone do Miasta Szczecina, które jest stolic ą województwa zachodniopomorskiego (18% powierzchni). Jezioro D ąbie jest jeziorem deltowym. Znajduje si ę na obszarze delty rzeki Odry. Powstało pomi ędzy wałami brzegowymi odgał ęzie ń Odry. Od strony wschodniej jeziora usypano wał przeciwpowodziowy. Jest to zbiornik płytki. Proces

Strona | 19

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

zarastania na tym jeziorze jest zaawansowany. Jezioro to posiada niskie i zabagnione brzegi. Jezioro Dąbie stanowi dawn ą zatok ę Zalewu Szczeci ńskiego, która została odci ęta delta Iny. Powierzchnia jeziora D ąbie wynosi 5600 hektarów, długo ść to około 15 kilometrów, a szeroko ść 7 kilometrów. Jego średnia gł ęboko ść to zaledwie 3,5 m, a gł ęboko ść maksymalna 8 m w torze wodnym. Ta gł ęboko ść sprawia, że jezioro D ąbie jest jedynym w Polsce jeziorem dost ępnym dla statków pełnomorskich. Długo ść toru wodnego wynosi 14,5 km, szeroko ść 150 m, a gł ęboko ść 10 m. Natomiast wyporno ść wynosi 2947 ton. Ł ączy ona port Schwedt nad Odr ą z Zatok ą Pomorsk ą. Jezioro D ąbie jest poł ączone systemem kanałów z głównym biegiem Odry. Jezioro D ąbie dzieli si ę na północne D ąbie Wielkie i południowe D ąbie Małe. Na Jeziorze D ąbie przez cały rok dominuj ą wiatry północno zachodnie. Wyst ępuje tu wiele gatunków ryb: okonie, w ęgorze, płocie i inne ryby napływaj ące z Odry. Przekrój gatunkowy ryb jest wi ęc do ść spory. Wyst ępuje tu tak że chroniona ciosa i rozpiór. D ąbie w cało ści znajduje si ę w obszarze specjalnej ochrony ptaków “Dolina Dolnej Odry”. Nad jeziorem poło żone jest szczeci ńska dzielnica D ąbie oraz wsie powiatu goleniowskiego: Czarna Ł ąka i Lubczyna.

Jezioro Miedwie znajduje si ę na Pomorzu Zachodnim na Równinie Pyrzycko-Stargardzkiej. Jezioro Miedwie jest najwi ększym słodkowodnym zbiornikiem w województwie zachodniopomorskim. Jego powierzchnia wynosi 35 km 2, co stawia je na 5 miejscu pod wzgl ędem wielko ści jezior w Polsce i drugim w województwie. Wraz z otaczaj ącymi je bagnami i równinami jest miejscem szczególnym, które od zarania dziejów przyci ągało ludzi swoim niezwykłym urokiem i bogactwem przyrodniczym. W jeziorze Miedwie wyst ępuj ą nast ępuj ące gatunki ryb: sielawa, szczupak, oko ń, w ęgorz, ja ź, karp, kr ąp, lin, mi ętus, pło ć, sandacz i leszcz oraz 2 gatunki skorupiaków oraz ptaki wodne m.in. w ąsatka. Najcenniejsz ą ryb ą wyst ępuj ącą tylko w tym zbiorniku wodnym była sieja miedwia ńska. Długo ść jeziora Miedwie wynosi 15 700 m, a szeroko ść waha si ę od 1,5 do 3 km. Gł ęboko ść jeziora jest imponuj ąca, bo si ęga 48,3m. Długo ść linii brzegowej wynosi 28,8km, a powierzchnia 3527 ha. od strony zachodniej, a ż do wsi Bielkowo, do jeziora Miedwie przylega Puszcza Goleniowska. Cz ęść wschodnia ma brzegi strome lub bagniste poro śni ęte trzcin ą, mniej dost ępne dla rekreacji: króluje tu liczne ptactwo wodne.

Jezioro Szmaragdowe znajduje si ę na terenie Parku Le śnego Zdroje. Jest to dawne wyrobisko kredy, eksploatowane przez fabryk ę zało żon ą w 1862 roku przez Toepffera i Grawitza. St ąd ich cementownia ,,Stern” czerpała surowiec w postaci kredy. Skały wydobywane były r ęcznie ze wzgl ędu na łatwo ść odłupywania, a nast ępnie ładowane na wagoniki kolejki i transportowane systemem torowisk. Droga wiodła w dół, wi ęc transport odbywał si ę z łatwo ści ą. S ącz ące si ę wody gruntowe były na bie żą co odpompowywane. Jednak 26 lipca 1925 roku wyrobisko zostało zalane wod ą i powstało jezioro o powierzchni 4,5 ha i gł ęboko ści ok. 16-20 m. Na dnie jeziora podobno wci ąż znajduj ą si ę pozostało ści górniczych maszyn i urz ądze ń. Ze wzgl ędu na du żą zawarto ść w ęglanu wapnia i odbijanie si ę światła od kredowego dna, wody jeziora przybrały szmaragdow ą barw ę (st ąd nazwa). Jezioro otaczaj ą strome zbocza dochodz ące do wysoko ści 50 m. Od momentu powstania jezioro ulegało wielokrotnym zmianom przez osuwanie si ę du żych mas ziemi. W 1995 roku podj ęto działania zapobiegaj ące osuwaniu si ę gruntu oraz udost ępniaj ące brzeg jeziora turystom – budowa dolnej ście żki turystycznej i monumentalnych schodów na południowo – zachodniej ścianie.

Strona | 20

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Dzi ś Jezioro Szmaragdowe jest idealnym miejscem dla turystów. Wytyczone zostały tu szlaki piesze, a wokół jeziora zachowało si ę wiele atrakcji turystycznych. Mostek nad brzegiem jeziora jest pozostało ści ą torowiska kolejki wywo żą cej urobek kopalniany. W pobli żu jest te ż taras widokowy, z którego mo żna obserwowa ć panoram ę rozci ągaj ącą si ę na Dolin ę Dolnej Odry i miasto Szczecin. Ponad południowym brzegiem znajduje si ę niszczej ąca baza stra żacka wraz z podziemnym systemem korytarzy.

Zalew Szczeci ński . Najbardziej charakterystycznym zbiornikiem wodnym, stwarzaj ącym doskonałe warunki dla rozwoju rekreacji i turystyki aktywnej oraz kwalifikowanej jest Zalew Szczeci ński o powierzchni 687 km 2 (w tym w granicach Polski – 410 km 2). Zalew wchłania pot ęż ny strumie ń wód Odry i oddaje je morzu trzema cie śninami – Świn ą, D źwin ą i Pian ą. Po obu stronach Zalewu Szczeci ńskiego znajduje si ę znaczna ilo ść przystani jachtowych i portów, sprzyjaj ących rozwojowi turystyki i sportów wodnych na tym obszarze.

Rzeki

Na terenie Województwa Zachodniopomorskiego dobrze rozwini ęta jest sie ć rzek. Główn ą rzek ą regionu jest Odra , jedna z dwóch najwi ększych rzek w Polsce. Głównymi, bezpo średnimi dopływami w granicach Województwa s ą rzeki: My śla, Kurzyca, Słubia, Rurzyca, Tywa, Płonia, Ina, Gunica. Dopływami po średnimi (poprzez Note ć i Wart ę) s ą: Gwda z Piław ą i Drawa. Do Zalewu Szczeci ńskiego wpływaj ą: Gowienica, Wołczenica z Grzybnic ą i Świniec. Bezpo średnio do Bałtyku wpadaj ą: Rega, Pars ęta z Radwi ą, Wieprza z Grabow ą. Rzeka Wieprza, która posiada źródło w jeziorze Białym, tworzy bardzo malowniczy, prawie 90km szlak kajakowy (przepływa przez 4 jeziora). W wodach tych, jak równie ż w wodach jezior żyje wiele gatunków ryb, w tym tak szlachetnych jak pstr ąg, lipie ń i tro ć. W okolicach zbiorników wodnych gnie żdżą si ę ptaki wodne i błotne m.in. perkozy, kurki wodne, łab ędzie nieme i krzykliwe, czaple, dzikie g ęsi, bociany, kormorany i żurawie. Wiele cieków wodnych ł ączy si ę ze sob ą za pomoc ą ró żnych zbiorników wodnych, co stwarza dogodne warunki dla turystycznego tworzenia i u żytkowania szlaków wodnych.

Specyficznym obszarem, oferuj ącym odmienny rodzaj produktu turystycznego ni ż tereny nadmorskie i pojezierza jest dolina oraz obszar uj ściowy Odry . Jest to teren, gdzie obszary atrakcyjne ze wzgl ędów przyrodniczych, słabo przekształcone przez człowieka, przeplataj ą si ę z terenami silnie zurbanizowanymi. Od południa i zachodu obszar ten graniczy z ko ńcowym odcinkiem rzeki Odry, zlewni ą Gunicy i Puszcz ą Wkrza ńsk ą z wrzosowiskami i podmokłymi ł ąkami nad rzek ą Wkr ą (Uecker) oraz Pian ą (Peene), a tak że cie śnin ą morsk ą Peenestorm z rozległymi ł ęgami pobrze ża. W centrum regionu le żą wyspy: Wolin i Uznam, nieco dalej Ruden i pełnomorska Greifswalder Oie. W obszarze uj ścia Odry wyst ępuje bogactwo ro ślin i zwierz ąt oraz du ża ró żnorodno ść pejza ży i form geologicznych. Torfowiska i moczary tego regionu s ą najwi ększymi w Europie. Wspaniały rezerwat w przyległych lasach jeziora Świdwie chroni miejsca l ęgowe ponad 140 gatunków ptaków. W przyległych lasach wyst ępuj ą równie ż liczne rezerwaty krajobrazowe.

Strona | 21

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rzeka Drawa (186km długo ści ) wypływa z Jeziora Krzywego na obszarze Pojezierza Drawskiego i nale ży do najpi ękniejszych szlaków kajakowych w kraju. Źródłowy obszar chroniony jest w Drawskim Parku Krajobrazowym, w środkowym biegu, w obr ębie Puszczy Drawskiej, utworzono Drawie ński Park Narodowy. Rzeka Drawa ł ączy m.in. jeziora: Prosino, Żerdno, Drawsko, Krosino, Lubie, Dubie. Główne dopływy: Korytnica, Płociczna (lewe), Mierz ęcka Struga (prawy). Na odcinku od Jeziora Lubie do mostu na trasie Drawsko Pomorskie – Kalisz Pomorski organizowane s ą spływy kajakowe.

Kolejn ą rzek ą wykorzystywan ą dla celów turystyczno-rekreacyjnych jest rzeka Pars ęta , o długo ści 127km. Przepływa ona przez Pojezierze Drawskie, malownicz ą Równin ę Białogardzk ą i uchodzi do Morza Bałtyckiego w Kołobrzegu. Głównymi dopływami s ą: Radew, D ębnica, Mogilica, Pokrzywnica.

Rega jest jedn ą z najwi ększych rzek Przymorza Zachodniego i drug ą pod wzgl ędem przepływów rzek ą Województwa Zachodniopomorskiego. Swój bieg rozpoczyna z jeziora Resko Górne na Pojezierzu Drawskim. Rzeka, o całkowitej długo ści 167,8km, zbiera wody z obszaru 2.724,9 km 2 i wprowadza je w rejonie Mrze żyna do Bałtyku. Główne dopływy to: Stara Rega, Reska W ęgorza, Piaskowa, Ukleja, Rekowa, Mołstowa. Na Redze wybudowano 2 zbiorniki retencyjne: Jezioro Lisowskie i Rejowicki Zbiornik Wodny. W miejscowo ści Cieszeniewo bierze swój pocz ątek jeden z najpi ękniejszych i najdłu ższych, bo licz ący blisko 147km, szlak kajakowy.

Obszary pozostałe

Pozostałe obszary Województwa Zachodniopomorskiego to tereny le żą ce w pasie pomi ędzy obszarami nadmorskimi a obszarem pojezierza, charakteryzuj ące si ę dominacj ą funkcji rolnej z towarzysz ącą funkcj ą le śną. Rozwija ć si ę tu mo że turystyka krajoznawcza i kwalifikowana, szczególnie w formie ruchu wycieczkowego, agroturystyka oraz turystyka miejska.

Lasy

Lasy w Województwie Zachodniopomorskim spełniaj ą wa żną funkcj ę ekologiczn ą i stanowi ą o du żej atrakcyjno ści turystycznej regionu. Obszary le śne na terenie Województwa zajmuj ą powierzchni ę ponad 8.000 km 2, co stanowi ok. 35% ogólnej powierzchni (w niektórych gminach lesisto ść przekracza 50%).

Grunty le śne Województwa w 95% nale żą do I Krainy Przyrodniczo – Le śnej - Bałtyckiej, a tylko fragment wschodni i południowy zaliczane s ą do III Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej. Ok. 99% lasów stanowi własno ść Skarbu Pa ństwa, co jest istotnym uwarunkowaniem ich turystycznego wykorzystania. Lasy Pa ństwowe stanowi ą własno ść publiczn ą, a jedn ą z ich podstawowych funkcji jest funkcja wypoczynku i relaksu, co warunkuje, że s ą to tereny ogólnodost ępne.

Strona | 22

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

WYSZCZEGÓLNIENIE 2000 2005 2010 2011 OGÓŁEM w ha 808429 820433 828686 832365 Lasy 785469 797453 804725 808305 Publiczne 776833 786411 789665 791573 zalesione 770226 778902 781273 782296 niezalesione 6607 7509 8392 9277 własno ść Skarbu Pa ństwa 773084 782098 785203 787184 zalesione 766506 774643 776865 777962 niezalesione 6578 7455 8338 9222 w tym: w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych 748552 760658 765757 768165 zalesione 742183 753422 757632 759149 niezalesione 6369 7236 8125 9016 parki narodowe 8833 8865 8867 8867 zalesione 8798 8829 8825 8825 niezalesione 35 36 42 42 własno ść gmin 3749 4313 4462 4390 zalesione 3720 4259 4408 4335 niezalesione 29 54 54 55 Prywatne 8636 11042 15060 16732 zalesione 8333 10630 14653 16406 niezalesione 303 412 407 326 Grunty zwi ązane z gospodark ą le śną 22960 22980 23961 24060 LESISTO ŚĆ w % 34,3 34,8 35,2 35,3 ZALESIENIE w % 34,0 34,5 34,8 34,9 Tabela 5 Powierzchnia gruntów le śnych w województwie zachodniopomorskim. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie.

Rozmieszczenie powierzchni le śnej nie jest równomierne. Du że, zwarte kompleksy le śne, zwane „puszczami” wyst ępuj ą głównie w cz ęś ci południowej i środkowej Województwa (puszcze: Bukowa, Goleniowska, Drawska, Piaskowa, Wkrza ńska, Koszali ńska). Najsłabiej zalesiony jest pas nadmorski i to głównie w jego środkowej cz ęś ci (wyj ątek stanowi ą lasy na wyspach Wolin i Uznam).

Powierzchnia gruntów le śnych WYSZCZEGÓLNIENIE Lesisto ść w % ogółem w tym lasy WOJEWÓDZTWO 832365,6 808305,6 35,3 Podregion Koszali ński 443323,5 430364,4 41,4 Powiat Białogrodzki 35610,6 34616,5 40,9 Powiat Drawski 85943,2 82848,4 47,0 Powiat Kołobrzeski 15788,5 15418,9 21,2 Powiat Koszali ński 72047,6 70073,9 42,4 Powiat Sławie ński 30118,0 29398,2 28,2 Powiat Szczecinecki 81336,2 78989,1 44,7 Powiat Świdwi ński 39335,6 38356,5 35,1 Powiat Wałecki 79600,1 77244,9 54,6 Koszalin 3543,7 3418,0 34,8 Podregion Stargardzki 201606,2 196089,3 28,7 Powiat Choszcze ński 52317,3 50727,1 38,2 Powiat Gryficki 21366,0 20839,9 20,5 Powiat Łobeski 34506,9 33571,6 31,5 Powiat My śliborski 50589,2 49230,7 41,6

Strona | 23

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Powiat Pyrzycki 4780,2 4662,5 6,4 Powiat Stargardzki 38046,6 37057,6 24,4 Podregion M. Szczecin 5007,3 4868,4 16,2 Szczecin 5007,3 4868,4 16,2 Podregion Szczeci ński 182428,6 176983,6 33,1 Powiat Goleniowski 61242,0 59596,3 36,9 Powiat Gryfi ński 65119,5 63119,4 33,8 Powiat Kamie ński 28374,8 27502,9 27,4 Powiat Policki 23343,4 22595,9 34,0 Świnouj ście 4348,9 4169,0 21,1 Tabela 6 Powierzchnia gruntów le śnych według podregionów i powiatów w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie

Najwy ższ ą lesisto ść w śród 4 podregionów Pomorza Zachodniego ma podregion koszaliński (41,4%), a w nim – powiat wałecki (54,6%), najni ższ ą za ś podregion M. Szczecin. Powiaty o najni ższej lesisto ści w województwie zachodniopomorskim to powiat pyrzycki (6,4%) oraz Szczecin - miasto na prawach powiatu (16,2%).

W lasach Województwa dominuj ą siedliska borowe, które zajmuj ą około 63% powierzchni lasów, 28% stanowi ą siedliska lasowe a siedliska olsowe około 4%. Gatunkiem dominuj ącym w lasach jest sosna (zajmuje około 70% powierzchni lasów), z pozostałych znaczenie maj ą: świerk, buk, d ąb, brzoza. Przeci ętny wiek drzewostanu wynosi około 60 lat.

Lasy ochronne stanowi ą ok. 21% cało ści, a rezerwaty le śne 0,6%, reszta to lasy wielofunkcyjne. Lasy ochronne spełniaj ą wiele cennych funkcji w przestrzeni przyrodniczo- krajobrazowej, cz ęsto turystycznych, jak równie ż stanowi ą ostoj ę dla chronionych gatunków fauny i flory.

Stan zdrowotny lasów Województwa Zachodniopomorskiego jest oceniany jako znacznie lepszy ni ż pozostałych lasów krajowych, przy czym zdrowsze s ą lasy we wschodniej cz ęś ci Województwa. Nale ży tutaj podkre śli ć, że lesisto ść Województwa ulega systematycznemu zwi ększeniu, w wyniku zalesiania gruntów nie przydatnych do produkcji rolnej. Specjali ści szacuj ą, że udział lasów w powierzchni Województwa mo że wzrosn ąć nawet do 40%.

Lasy Województwa s ą cz ęś ciowo udost ępniane turystom poprzez system szlaków turystycznych, ście żek rowerowych i dydaktycznych. Jednocze śnie tworzone s ą na tych terenach miejsca biwakowe, parkingi i miejsca postojowe pojazdów.

Ochrona przyrody

Dla zachowania najcenniejszych walorów przyrodniczych na terenie Województwa powołano liczne formy ochrony przyrody ró żni ące si ę od siebie statusem. Najwy ższy status według polskiego prawa maj ą parki narodowe i rezerwaty. Powierzchnie o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych prezentuj ą poni ższe tabele.

Strona | 24

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

w % powierzchni ogólnej w ha na 1 mieszka ńca w m 2 województwa OGÓŁEM 482419,9 21,1 2800 Parki narodowe 13529,9 0,6 79 Rezerwaty przyrody 12838,9 0,6 75 Parki krajobrazowe 116157,2 5,1 674 Obszary chronionego 324287,8 14,2 1882 krajobrazu Stanowiska 57,0 0,0 0,0 dokumentacyjne Zespoły przyrodniczo- 9150,9 0,4 53 krajobrazowe Użytki ekologiczne 6424,2 0,3 37 Tabela 7 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie (stan na 31 XII 2011) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie.

Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w tym Pomniki WYSZCZEGÓLNIENIE obszary przyrody ogółem rezerwaty parki chronionego przyrody krajobrazowe krajobrazu w ha WOJEWÓDZTWO 482445,9 12838,9 118786,6 328256,6 2834 Podregion Koszali ński 271986,0 7276,0 41430,0 220097,2 1516 Powiat Białogrodzki 231,9 20,0 - - 56 Powiat Drawski 76447,8 179,0 28130,0 48300,0 305 Powiat Kołobrzeski 4989,7 94,5 - 4510,0 225 Powiat Koszali ński 33663,8 1144,4 - 31552,0 219 Powiat Sławie ński 14318,4 453,8 - 13770,0 155 Powiat Szczecinecki 50369,5 1944,7 4400,0 43955,2 212 Powiat Świdwi ński 15392,5 328,3 8900,0 5650,0 183 Powiat Wałecki 72859,3 2978,8 - 68815,0 93 m. Koszalin 3713,1 132,5 - 3545,0 68 Podregion Stargardzki 144375,3 1293,3 31401,6 108159,4 810 Powiat Choszcze ński 72264,2 116,8 573,8 69650,9 124 Powiat Gryficki 598,2 441,9 - - 60 Powiat Łobeski 3043,2 36,7 2738,0 - 24 Powiat My śliborski 52094,9 412,7 13064,8 38496,4 124 Powiat Pyrzycki 37,0 19,5 - 12,1 24 Powiat Stargardzki 16337,8 265,7 15025,0 - 454 Podregion M. Szczecin 1717,8 2,1 359,0 - 25 Szczecin 1717,8 2,1 359,0 - 25 Podregion Szczeci ński 64366,8 4267,5 45596,0 - 483 Powiat Goleniowski 5650,3 2161,4 - - 78 Powiat Gryfi ński 45802,6 813,0 44334,0 - 262 Powiat Kamie ński 7638,0 258,1 - - 97 Powiat Policki 2189,6 996,9 1262,0 - 21 m. Świnouj ście 3086,3 38,1 - - 25 Tabela 8 Ochrona przyrody i krajobrazu w województwie zachodniopomorskim w 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie.

Strona | 25

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Na terenie Województwa Zachodniopomorskiego wyró żniamy:

• Parki narodowe:

- Woli ński Park Narodowy (8134,5 ha),

- Drawie ński Park Narodowy – cz ęść (5395,4 ha).

• Rezerwaty przyrody – 114 obiektów, w tym:

- 13 faunistycznych,

- 23 florystycznych

- 28 le śnych,

- 27 torfowiskowych,

- 12 krajobrazowych,

- 5 przyrody nieo żywionej,

- 3 stepowe,

- 3 wodny.

• Pomniki przyrody – 2834 pomniki, w tym:

- 2436 pojedyncze drzewa,

- 179 grupy drzew

- 100 głazy narzutowe,

- 24 skałki, groty, jaskinie i inne,

- 46 aleje.

• Parki Krajobrazowe:

- Barlinecko – Gorzowski Park Krajobrazowy – cz ęść (11840,1 ha),

- Cedy ński Park Krajobrazowy (30850,0 ha),

- Drawski Park Krajobrazowy (41430,0 ha),

- Iński Park Krajobrazowy (17763,0 ha),

- Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry (6009,0 ha),

- Park Krajobrazowy „Uj ście Warty” – cz ęść (1798,5 ha),

- Szczeci ński Park Krajobrazowy – „Puszcza Bukowa” (9096,0 ha).

• Obszary Chronionego Krajobrazu:

- Dębno – Gorzów – cz ęść ,

- My ślibórz – cz ęść ,

- Barlinek – cz ęść ,

- Choszczno – Drawno,

- Korytnica – cz ęść ,

- Bierzwnik – cz ęść ,

Strona | 26

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

- Dolina Radwi,

- Jeziora Szczecineckie,

- Jezioro Ł ętowskie oraz okolice K ępic - cz ęść ,

- Koszali ński Pas Nadmorski,

- Okolice Polanowa,

- Okolice Żydowa – Biały Bór – cz ęść ,

- Pas Pobrze ża na zachód od Ustki – cz ęść ,

- Pojezierze Drawskie,

- Pojezierze Wałeckie i Dolina Gwdy – cz ęść ,

- Puszcza nad Draw ą – cz ęść .

• Użytki ekologiczne – 65 obiektów o powierzchni powy żej 10 ha;

- Ekopark Kołobrzeg (Podczele) – 360 ha.

• Zespoły przyrodniczo – krajobrazowe:

- Bór Bagienny,

- Dolina Rzeki Chocieli,

- Dolina Siedmiu Młynów i Źródła Strumienia Osówki,

- Jezierzyce,

- Karsibór,

- Las Gołczewski,

- Las Samli ński,

- Ostrowie,

- Park Le śny w Strudze,

- Porzecze,

- Przybiemowskie Cisy,

- Sarni Las,

- Wąwozy Grabowe,

- Widłakowy Las,

- Wiejkowski Las,

- Wodozbiór,

- Zaleskie Ł ęgi,

- Zespół Parków Kasprowicza – Arko ński.

Łączna powierzchnia przedstawionych obszarów chronionych w granicach Województwa Zachodniopomorskiego wynosi ponad 482 tys. ha, co stanowi 21,1% ogólnej powierzchni Województwa.

Strona | 27

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rysunek 5 Rozmieszczenie parków narodowych, krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu w województwie zachodniopomorskim. Źródło: http://www.gios.gov.pl

Parki narodowe

Park narodowy jest najwy ższ ą form ą ochrony przyrody w Polsce. Jest to obszar wyró żniaj ący si ę szczególnymi warto ściami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej ni ż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe (Ustawa o ochronie przyrody, Art.8, Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 tj, z pó źn. zm.). Na terenie województwa zachodniopomorskiego znajdują si ę 2 parki narodowe: Woli ński oraz Drawie ński.

Strona | 28

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Opis parków narodowych

Woli ński Park Narodowy utworzony został decyzj ą Rady Ministrów z dniem 3 marca 1960 roku. Łączna powierzchnia Woli ńskiego Parku Narodowego wynosi 4844 ha. W jego skład wchodz ą: lasy (ok. 90%), jeziora, wybrze że morskie typu klifowego, wybrze że Zalewu Szczeci ńskiego, wybrze że wydmowe oraz ł ąki i polany śródle śne. Najcenniejszymi partiami Woli ńskiego Parku Narodowego są stare lasy bukowe w takich zespołach, jak: buczyna świetlista, buczyna żyzna z żywcem cebulkowym lub bardzo rzadki typ – buczyna storczykowa, a tak że bory sosnowe z ba żyn ą czarnojagodow ą wyst ępuj ące na terenach nadmorskich, głównie w okolicach Wisełki. Oprócz buczyny i lasów sosnowych wyst ępuje tutaj wiele typów lasów mieszanych d ębowo – sosnowo – bukowych. W śród lasów zachowało si ę wiele bardzo starych pojedynczych drzew, jak d ęby, buki czy sosny. Najbardziej okazały jest d ąb ,,Wolinian” rosn ący nad brzegiem Zalewu Szczeci ńskiego. Flora Woli ńskiego Parku Narodowego jest wyj ątkowo bogata. Ro ślin naczyniowych wyst ępuje tutaj ponad 1300 gatunków, w tym wiele bardzo rzadkich okazów takich jak np.: polodowcowy relikt zimoziół północny, kilka gatunków widłaków, kserotermiczn ą paj ęcznic ę liliowat ą, 16 gatunków storczyków le śnych. Na podmokłych terenach mo żna spotka ć papro ć długosz królewski, woskownic ę europejsk ą i wiele innych. Charakterystyczn ą ro ślin ą jest liana – wiciokrzew pomorski. Na wybrze żu klifowym znajduj ą si ę bogate zaro śla rokitnika zwyczajnego. W pobli żu osad znajduj ą si ę dorodne okazy bluszczu i okazałe cisy. Na wybrze żu wydmowym spotykamy typowe gatunki , jak: mikołajek nadmorski, rukwiel nadmorsk ą, wydmuchrzyc ę, honkeni ę czy inne. Najstarsze i najlepiej zachowane zbiorowiska chronione są w formie rezerwatów ścisłych. Rezerwatów ścisłych na terenie Woli ńskiego Parku Narodowego jest 6 o ł ącznej powierzchni 172 ha :

• Rezerwat im. doc. dra Stefana Jarosza, • Rezerwat im. prof. dra Mariana Rociborskiego, • Rezerwat im. prof. dra Zygmunta Czubi ńskiego, • Rezerwat im. dra Bohdana Dyakowskiego, • Rezerwat im.prof. dra Władysława Szefera, • Rezerwat im. prof. dra Adama Wodziczki.

Fauna Woli ńskiego Parku Narodowego jest równie ż zró żnicowana i bogato reprezentowana przez wiele bardzo rzadkich gatunków. Park słynie z bogactwa ptaków. Ogółem stwierdzono tu ponad 200 gatunków. Symbolem Woli ńskiego Parku Narodowego jest bielik. Na wyspie Wolin gniazduje 6 par. Jest to najwi ększy z ptaków drapie żnych Europy. Oprócz bielika zachowało si ę wiele innych gatunków ptaków drapie żnych, jak: kanie, krogulce, błotniaki, kobuzy, jastrz ębie, myszołowy, liczne gatunki sów, itp. Ze wzgl ędu na ró żnorodne środowiska wodne mo żna spotka ć tu ptaki wodno-błotne oraz wodne. Najwi ększy z nich to łab ędź niemy, liczne gatunki mew, jak srebrzysta, śmieszka, pospolita, ponadto rybitwy, kaczki perkozy, kurki wodne, itp. W lasach Woli ńskiego Parku Narodowego żyje wiele du żych ssaków le śnych, jak: jelenie, dziki, sarny, lisy, zaj ące, kuny, borsuki, jenoty oraz wiele innych. Do rzadko ści nale żą gronostaje i pewne gatunki nietoperzy. Przed 15 laty fauna Parku wzbogaciła si ę o żubra. Świat owadów jest równie ż bardzo interesuj ący. Teren Woli ńskiego Parku Narodowego

Strona | 29

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

znajduje si ę na starszej polodowcowej cz ęś ci Wolina. Jest to morena czołowa i boczna o znacznych wysoko ściach nad poziomem morza (do 115 m). Krajobraz tej cz ęś ci wyspy pochodzi sprzed ok. 12 tysi ęcy lat, kiedy to ostatnie zlodowacenie ukształtowało zasadnicze formy morfologiczne wyspy. Cech ą charakterystyczn ą jest pofałdowanie terenu oraz obecno ść licznych jezior polodowcowych. Na terenie Woli ńskiego Parku Narodowego znajduje si ę Rezerwat pokazowy żubrów . Rezerwat ten znajduje si ę koło Mi ędzyzdrojów w kierunku Warnowa. Doj ście do niego jest wył ącznie piesze (ok. 1300 m). Rezerwat pokazowy żubrów został utworzony w lipcu 1976 roku. Prowadzi on hodowl ę zamkni ętą czystej rasy białowieskiej. Wielko ść stada wynosi ok. 8-12 sztuk. Żubr dla Pomorza Zachodniego ma rang ę symbolu historycznego. St ąd pochodzi najstarszy opis łowów na żubra z 1107 roku. Bolesław Krzywousty w czasie zdobywania Szczecina zorganizował łowy, podczas których od ranionego żubra zgin ął jego rycerz imieniem Sieciech. Przez teren Woli ńskiego Parku Narodowego biegn ą nast ępuj ące szlaki:

• Brzegiem Bałtyku (szlak czerwony) – w kierunku wschodnim z Mi ędzyzdrojów przez Wisełk ę do Dziwnowa oraz w kierunku zachodnim z Mi ędzyzdrojów do Świnoujścia - Warszów. • Nad Zalewem Szczeci ńskim (szlak niebieski) – od Mi ędzyzdrojów do Wolina. • Le śny nad jeziora (szlak zielony) – od Mi ędzyzdrojów do Kołczewa. • Wzdłu ż Dziwny i Zalewu Szczeci ńskiego (szlak zielony) – od Wolina do Stepnicy. • Dookoła Wolina (szlak żółty). • Doj ściowy z Warowna do stacji kolejowej (szlak czarny). • Ście żki przyrodnicze (szlak żółty) – od Mi ędzyzdrojów do Zielonki.

Drawie ński Park Narodowy powstał w 1990 roku. Poło żony jest w centralnej cz ęś ci Równiny Drawskiej. Obejmuje fragment doliny Drawy i cz ęść Puszczy Drawskiej. Powierzchnia Drawie ńskiego Parku Narodowego wynosi 11.531,95 ha. Ścisłej ochronie podlega 569 ha. Siedzib ą dyrekcji Drawie ńskiego Parku Narodowego jest Drawno. Drawie ński Park Narodowy chroni fragment przyrody Pojezierza Pomorskiego, zdominowany przez lasy, jeziora i doliny dwóch zbli żonych do naturalnych rzek – Drawy i Płocicznej. Chocia ż stopie ń przekształcenia przyrody tego regionu jest do ść znaczny, cz ęsto zdarzaj ą si ę “przyrodnicze perełki”, takie jak - rezerwat Rad ęcin. Jest to jedna z lepiej zachowanych naturalnych buczyn na ni żu Europy. Ochron ą obj ęte zostały, zachowane w stanie pierwotnym, fragmenty borów sosnowych Parku oraz głównie na zachodzie, lasy o drzewostanie bukowym i grabowym z wyst ępuj ącym jako domieszka d ębem. Średni wiek lasów wynosi ok. 120 lat, jednak nierzadko mo żna spotka ć okazy drzew 300-450 – letnich. Ukształtowanie terenu jest tutaj równinne, a podło że przewa żnie piaszczyste. Poza lasami du żą warto ści ą przyrodnicz ą i krajobrazow ą cechuje si ę dolina Drawy, jej dopływów, m.in. Płocicznej, a tak że licznie wyst ępuj ące jeziora śródle śne. Najwi ększe jezioro Drawie ńskiego Parku Narodowego to jezioro Ostrowiec, najgłębsze – jezioro Dubie, najczystsze – jezioro Pecnik Du ży, a przyrodniczo najciekawsze – jezioro Czarne. O miano najpi ękniejszego jeziora rywalizowa ć mog ą: Płociowe, Marta, Szczuczarz, Du ży i Mały Pecnik, Krzywe, Szerokie, Dominikowskie. Mo żna tu spotka ć nast ępuj ące gatunki ryb: pło ć, oko ń, szczupak, sieja, sielawa oraz pstr ągi. W rzekach Drawie ńskiego Parku Narodowego rz ądzi obecnie przyroda. Dzi ś interesuj ą si ę nimi głównie w ędkarze. Mo żna tu spotka ć nast ępuj ące gatunki ryb:

Strona | 30

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

pstr ąga, lipienia, łososia, brzan ę, klenia, strzebl ę, lipienia oraz sumy. Nad wod ą zobaczy ć mo żna typowe dla dolin rzecznych ptaki: zimorodka, pliszkę górsk ą i pluszcza. Na tafli wody zobaczy ć mo żna: gągoła, nurog ęś , krzy żówk ę i łysk ę. W śród rzek mo żna równie ż spotka ć bobra i wydr ę. W Drawie ńskim Parku Narodowym stwierdzono: prawie 900 gatunków ro ślin naczyniowych, prawie 150 gatunków drzew i krzewów i ponad 200 ró żnych zespołów ro ślinnych. Taki poziom ró żnorodno ści szaty ro ślinnej niecz ęsto spotykany jest w Polsce. W tym że Parku mo żna spotka ć zwierz ęta zagro żone wygini ęciem, takie jak: rybołowa, orła bielika, włochatk ę, jarz ąbka, wydr ę, bobra, żółwia błotnego, w ęż a gniewosza i wiele innych. Ewenementem jest fauna ryb w wodach centralnej cz ęś ci Parku, licz ąca ponad 40 gatunków ryb, w tym silne populacje wielu gatunków bardzo rzadkich w kraju. Cechami klimatu Drawie ńskiego Parku Narodowego są: niska amplituda rocznych waha ń temperatury, opó źniona wiosna, długa, ciepła jesie ń, mało śnie żna i łagodna zima, przewaga wiatrów zachodnich i północno-zachodnich, pó źne przymrozki wiosenne oraz długotrwałe okresy suszy wiosennej. Na terenie Drawie ńskiego Parku Narodowego znajduj ą si ę nast ępuj ące obszary ochrony ścisłej:

• Dębina (powierzchnia 8,5 ha), • Radęcin (powierzchnia 187,47 ha), • Stare Buki (powierzchnia 15,27 ha), • Grabowy Jar (powierzchnia 3,59 ha), • Drawski Matecznik (powierzchnia 34,94 ha), • Zatom (powierzchnia 23,84 ha), • Sicienko (powierzchnia 2,74 ha), • Wyspy na Jeziorze Ostrowiec (Lech, Okrzei, Pokrzywka – powierzchnia 5,61 ha), • Głodne Jeziorka (powierzchnia 52,60 ha), • Jezioro Czarne (powierzchnia 23,58 ha), • Rynna Moczelska (powierzchnia 25,15 ha), • Płociczna (powierzchnia 80,45 ha), • Źródliskowy Gr ąd (powierzchnia 35,13 ha), • Brzezina (powierzchnia 13,67 ha), • Delta Płocicznej (powierzchnia 17,62 ha), • Poziomkowy Las (powierzchnia 31,01 ha), • Mokradła nad Draw ą (powierzchnia 2,64 ha), • Bagienko Ostrowiec (powierzchnia 9,76 ha), • Wydrowe Łęgi (powierzchnia 3,60 ha), • Łęgi nad Płociczn ą (powierzchnia 5,86 ha).

Strona | 31

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Na terenie Drawie ńskiego Parku Narodowego warto zobaczy ć:

• dwór z pocz ątku XX wieku – obecnie siedziba nadle śnictwa, • neogotycki ko ściół MB Cz ęstochowskiej z połowy XIX wieku postawiony na fundamentach browaru, • unikatow ą aleje wi ązow ą i d ębow ą, • w okolicy stawów rybnych Rybakówka i w pobli żu biwaku Kamienna – ślady hut szkła i elektrownie wodn ą Kamienna.

Na terenie Drawie ńskiego Parku Narodowego Drawa ma charakter zmienny. Najpierw jest spokojna, nast ępnie przyspiesza bieg, a w bystrym nurcie pojawiaj ą si ę liczne zwalone drzewa. Kr ęte koryto wśród ł ąk i lasów podcina wysokie brzegi piaszczystych skarp. Szybki pr ąd i kamieniste dno zmieniaj ą si ę na kolejnych odcinkach szlaku w leniwy nurt i piaszczyste dno poro śni ęte podwodnymi ł ąkami. Długo ść Drawy w granicach Parku wynosi 41 km. Draw ę w granicach Drawie ńskiego Parku Narodowego mo żna podzieli ć na nast ępuj ące odcinki:

• Drawno (wypływ z jeziora Dubie) – Przysta ń Wodna Drawnik – 1 km • Przysta ń Wodna Drawnik – Miejsce postoju dla kajakarzy “Most Barnimie” – 4,6 km • Miejsce postoju dla kajakarzy “Most Barnimie” – Miejsce biwakowania “Barnimie” – 3,5 km • Miejsce biwakowania “Barnimie” – Miejsce postoju dla kajakarzy “Kładka Konotop” – 4,4 km • Miejsce postoju dla kajakarzy “Kładka Konotop” – Miejsce odbioru kajaków “Most Zatom” – 4,4 km • Miejsce odbioru kajaków “Most Zatom” – Miejsce biwakowania “Bogdanka” – 0,4 km • Miejsce biwakowania “Bogdanka” – Miejsce biwakowania “Sitnica” – 7,9 km • Miejsce biwakowania “Sitnica” – Miejsce biwakowania “Pstr ąg” – 5,9 km • Miejsce biwakowania “Pstr ąg” – Most niskowodny w Głusku – 3,3 km • Most niskowodny w Głusku – Miejsce biwakowania “Kamienna” – 2,5 km • Miejsce biwakowania “Kamienna” – uj ście rzeki Płocicznej (granica DPN) – 3,2 km

Parki krajobrazowe

Parki krajobrazowe obejmuj ą obszary chronione ze wzgl ędu na warto ści przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych warto ści w warunkach zrównowa żonego rozwoju (Ustawa o ochronie przyrody, Art.16, Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 tj., z pó źn. zm.). W województwie zachodniopomorskim znajduje si ę obecnie siedem parków krajobrazowych.

Opis parków krajobrazowych

Barlinecko – Gorzowski Park Krajobrazowy został utworzony w 1991 roku. Jego walory krajobrazowe i przyrodnicze to przede wszystkim lasy, jeziora i zachowane w naturalnym stanie meandruj ące rzeki i liczne strumienie. Tereny parku rozci ągaj ą si ę na równinie sandrowej, usypanej przez wody odpływaj ące z topniej ącego lodowca. Powierzchnia sandru nie jest płaska, poprzecinana

Strona | 32

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

jest ci ągami rynnowymi i zagł ębieniami. Świat ro ślinny Barlinecko – Gorzowskiego Parku Krajobrazowego jest bardzo bogaty. Obejmuje łącznie 639 gatunków paprotników i ro ślin kwiatowych oraz 138 gatunków porostów. 41 gatunków spo śród nich uznanych zostało za gin ące na terenie kraju. Spo śród 142 gatunków wyst ępuj ących tutaj ptaków, a ż 105 gnie ździ si ę na terenie parku. Na terenie Parku mo żna spotka ć wiele rzadkich gatunków ptaków obj ętych ochron ą gatunkow ą: orzeł bielik, rybołów, orlik krzykliwy, kania rdzawa i czarna, puchacz, bocian czarny, żuraw, g ągoł, zimorodek, dzi ęcioły i inne. Barlinecko – Gorzowski Park Krajobrazowy sukcesywnie uzbrajany jest w odpowiedni ą infrastruktur ę turystyczn ą, która pozwala ć b ędzie na udost ępnianie parku ludno ści w celach rekreacyjnych i wypoczynkowych. Na obszarze parku i otuliny istnieje ju ż kilka szlaków turystycznych pieszych, wodnych i rowerowych. Północna cz ęść parku poło żona jest na terenie gminy Barlinek. Znajduje si ę tam źródliskowy odcinek rzeki Płoni. Jest to obszar, który pod wzgl ędem rze źby terenu, przypomina tereny pasma górskiego Beskid Niski. Dlatego ten obszar nazywany jest “Bieszczadami Barlineckimi”. Najwy ższe wzniesienia dochodz ą tutaj do 114,2 m n.p.m., natomiast najni ższe do 24 m przy mo ście w Laskówku. Zbocza doliny urozmaicone s ą licznymi w ąwozami, pokrytymi bardzo pi ęknymi fragmentami lasów gr ądowych. Las tworz ą przede wszystkim grab zwyczajny, d ąb szypułkowy, klon zwyczajny, lipa drobnolistna, brzoza brodawkowata z domieszk ą jaworu lub buka. W jeziorach i stawach rybnych występuje bogata ro ślinno ść wodna z okazałymi zespołami lilii wodnych z grzybieniem białym i gr ąż elem żółtym. Wa żnym elementem krajobrazu Barlinecko – Gorzowskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny s ą zabytki kultury materialnej: zespoły pałacowo – folwarczne, ko ścioły i cmentarze, a tak że parki wiejskie i przydworskie. Na terenie Barlinecko – Gorzowskiego Parku Krajobrazowego znajduje si ę 5 rezerwatów przyrody:

• Rezerwat przyrody “D ębina” (powierzchnia 12,18 ha) - Rezerwat posiadający status ochrony cz ęś ciowej. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych gr ądu środkowoeuropejskiego. Wyst ępuj ą tam: d ąbrowa z domieszk ą buka, graby, lipy i stare sosny. Stwierdzono tu tak że 50 gatunków porostów nadrzewnych, co za świadcza o wysokim stopniu czysto ści środowiska. Rezerwat poło żony jest na nieznacznym wyniesieniu pomi ędzy ł ąką, a malownicz ą dolin ą Kanału Kłodawskiego. • Rezerwat przyrody “Rzeka Przył ęż ek” (powierzchnia 35,08 ha) - Rezerwat posiadaj ący status ochrony cz ęś ciowej. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów dydaktycznych i naukowych fragmentu lasu mieszanego pochodzenia naturalnego z udziałem buka na kra ńcowym stanowisku gromadnego zasi ęgu z charakterystycznym, bogatym runem. Jest to rezerwat faunistyczny. Utworzony został na bazie odcinka rzeki Przył ęż ek, w krajobrazie le śnym, obrze żonej ponad 100 letnimi drzewostanami bukowymi. Czysta woda rzeki, jej ocienienie przez las bukowy na zboczach i niska temperatura stwarzaj ą wła ściwe warunki tarlisk i rozwoju żyj ących tu ryb łososiowatych, do których nale żą : pstr ąg potokowy i głowacz białopłetwy. Powierzchnia drzewostanów w rezerwacie wynosi 93,7%. W północno- wschodniej cz ęś ci rezerwatu znajduje si ę źródełko wypływaj ące z wymytej przez wod ę groty. • Rezerwat przyrody “Wilanów” (powierzchnia 67,16 ha) - Rezerwat posiadaj ący status ochrony cz ęś ciowej. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów dydaktycznych i naukowych fragmentu lasu mieszanego pochodzenia naturalnego z udziałem buka na kra ńcowym

Strona | 33

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

stanowisku gromadnego zasi ęgu z charakterystycznym, bogatym runem. Rezerwat obejmuje fragment lasu naturalnego bukowo-dębowego z domieszk ą sosny i modrzewia. Rosn ą tu tak że pojedyncze przestoje buka, d ębu, sosny w wieku 180 – 200 lat – maj ą cechy pomników przyrody. • Rezerwat przyrody “Skalisty Jar Libberta” (powierzchnia 33,21 ha) – Rezerwat posiadaj ący status ochrony cz ęś ciowej. Celem ochrony jest zachowanie walorów geologiczno - krajobrazowych jako jedynego na Pomorzu Zachodnim stanowiska skał wapiennych, zlepie ńców i głazów narzutowych, pozostaj ących w kompozycji zbiorowiska le śnego d ębowo – bukowego, wyj ątkowo bogatej flory naczyniowej oraz licznych gatunków mchów i porostów. Rezerwat poło żony jest w obr ębie jarów i w ąwozów o znacznej deniwelacji terenu. Wyniesienia si ęgaj ą 115 m n.p.m. i s ą zalesione. Wyst ępuj ą tu liczne, olbrzymie głazy narzutowe, poro śni ęte mchami i porostami. Teren urozmaicony jest około pi ęć dziesi ęcioma oczkami wodnymi w ró żnym stadium zarastania. Głównym walorem tego terenu s ą wzniesienia morenowe tworz ące kraw ędzie doliny poprzecinane licznymi jarami i w ąwozami. Jednym z nich jest “Skalisty Jar Libberta”, w którym znajduj ą si ę jedyne na Pomorzu Zachodnim skały wapienno piaskowe, osi ągaj ące wysoko ść do 4 m. • Rezerwat przyrody “Markowe Błota” (powierzchnia 193,40 ha) – Rezerwat posiadaj ący status ochrony cz ęś ciowej. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych bagien z typow ą dla nich flor ą i faun ą oraz drzewostanów bukowych i mieszanych. Chroniony kompleks znajduje si ę w Puszczy Barlineckiej. 30% powierzchni zajmuj ą bagna otoczone lasami mieszanymi i iglastymi. Znajdziemy tutaj 55 gatunków ptaków, w tym 42 l ęgowe: orzeł bielik, rybołów, błotniak stawowy i bocian czarny. Bagna w okresie wczesnowiosennym i jesiennym pełni ą funkcj ę istotnego etapu na trasie ptasich w ędrówek.

Cedy ński Park Krajobrazowy został utworzony w 1993 roku. Jego obszar obejmuje teren od skraju Pojezierza My śliborskiego i Równiny Gorzowskiej do kraw ędzi Doliny Dolnej Odry i Kotliny Freienwalde. Rozci ąga si ę na terenie gmin: Cedynia, Chojna, Mory ń i Mieszkowice. Powierzchnia Parku wynosi 30.850 ha. Swój unikatowy charakter zawdzi ęcza przede wszystkim dzi ęki nagromadzonym na stosunkowo niedu żej powierzchni wyj ątkowo zró żnicowanym krajobrazom pochodzenia polodowcowego. O skali tego zró żnicowania świadcz ą znajduj ące si ę tutaj najwy ższe wzniesienie - wzgórze Zwierzyniec w Puszczy Piaskowej, które wznosi si ę na wysoko ść 167 m n.p.m., natomiast misa Jeziora Morzycko jest gł ęboka na 60 m, co oznacza, że znajduje si ę ju ż poni żej poziomu morza. Zjawisko to nazywamy kryptodepresj ą. Od miejsc pokrytych starym, nieprzebytym lasem, przez bagna i rozlewiska, przechodzi do obszarów klimatycznie i wizualnie przypominaj ących step. Flora parku jest niezwykle bogata i zró żnicowana. Do gatunków podlegaj ących całkowitej ochronie nale żą : cis pospolity, jarz ąb brekinia, wi śnia karłowata, bluszcz pospolity, wiciokrzew pomorski, sasanka ł ąkowa, zawilec wielkokwiatowy, paj ęcznica liliowata, ostnica Jana, ostnica powabna, ostnica włosowata, storczyk purpurowy. Gatunki podlegaj ące ochronie cz ęś ciowej to paprotka zwyczajna, grzybienie białe, porzeczka czarna, pierwiosnka lekarska, konwalia majowa. Obszar Parku jest jedynym miejscem w Polsce, gdzie wyst ępuje nawrot czerwono-bł ękitny i d ąb omszony. Cedy ńskie Park Krajobrazowy zamieszkuje: 12 gatunków płazów, 6 gatunków gadów, 194

Strona | 34

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

gatunki ptaków i 39 gatunków ssaków. Spotka ć tu mo żna m.in.: traszk ę grzebieniast ą, kumaka nizinnego, rzekotki, ropuch ę paskówk ę, żółwie błotne, padalce, żmije zygzakowate. Do ssaków podlegaj ących ochronie nale żą : wilki, bobry, wydry, nietoperze i je że. Natomiast z ptaków mo żna tu spotka ć: orła bielika, rybołowa, kani ę czarn ą i rud ą, ohara, bociany czarne, żurawie, dudki, ostrygojady. Na terenie Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego znajduje si ę 8 rezerwatów przyrody:

• Rezerwat “Bielinek“ (powierzchnia 75,5 ha) - Rezerwat utworzony w celu zachowania zespołów le śno-stepowych na stromych zboczach doliny Odry. Jest to rezerwat najcenniejszy wśród wszystkich rezerwatów wyst ępuj ących na terenie Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego. Na jego terenie wyst ępuje: dąb omszony, nawrot czerwonobł ękitny i oman niemiecki. • Rezerwat “Olszyna Źródliskowa” (powierzchnia 1 ha) - Rezerwat utworzony w celu zachowania skrzypu olbrzymiego, rzadkiej ro śliny stanowi ącej element flory górskiej regla dolnego. • Rezerwat “D ąbrowa Krzymowska” (powierzchnia 30,44 ha) – Rezerwat ten znajduje si ę na ternie gminy Chojna. Rezerwat utworzony został w celu zachowania rzadkiego w skali kraju starego d ębu bezszypułkowego z domieszk ą starych sosen. Wiek tych drzew oscyluje tutaj w granicy od 250 do 400 lat. • Rezerwat “Olszyny Ostrowskie” (powierzchnia 9,5 ha) – Rezerwat ten znajduje si ę na terenie gminy Chojna. Jest to rezerwat ścisły. Utworzony został w celu zachowania rzadkiego olsu i ro ślin chronionych. • Rezerwat “Dolina Świergotki” (powierzchnia 11 ha) – Rezerwat został utworzony dla zachowania buczyny pomorskiej i gr ądu z przytuli ą le śną, w pi ęknej, gł ębokiej dolinie rzeki. • Rezerwat “Jeziora Siegniewskie” (powierzchnia 10,41 ha) – Rezerwat ten znajduje si ę w gminie Mieszkowice. Jest to rezerwat ornitologiczny utworzony w celu ochrony ptactwa wodnego. • Rezerwat “Wrzosowiska Cedy ńskie” (powierzchnia 71,61 ha) – Rezerwat utworzony w celu zachowania rzadko spotykanego w środkowej Europie wrzosowiska z ro ślinno ści ą kserotermiczn ą. • Rezerwat “Kostrzyneckie Rozlewisko” (powierzchnia 746,23 ha) – Rezerwat ten jest najcenniejszym u żytkiem ekologicznym Parku. Utworzony został w celu ochrony obszarów zalewowych Odry jako miejsca rozrodu i stałego przebywania ptaków, płazów, gadów i ssaków. Rozlewisko to zasiedla 109 gatunków l ęgowych ptaków i ok. 50 przelotnych i zimuj ących.

Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry został utworzony w 1993 roku. Powstał on na obszarze Mi ędzyodrza, czyli równiny zalewowej pomi ędzy korytami Odry Zachodniej i Odry Wschodniej (Regalicy). Pocz ątkowo nieco mniejszy został powi ększony (kosztem swojej otuliny) w 1996 roku do 6009 ha. Podobnie jak niemiecki Park Narodowy Doliny Dolnej Odry, został powołany w ramach transgranicznego polsko-niemieckiego projektu ochrony tego regionu. W obr ębie Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry wyst ępuje g ęsta sie ć starorzeczy, kanałów oraz rozlewisk, których łączna długo ść przekracza 200 km. Nieznaczne wyniesienie nad poziom morza (0,1-0,5 m) sprawia,

Strona | 35

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

że teren ten jest cz ęsto zalewany. Dzi ęki temu rozwin ęło si ę tu olbrzymie torfowisko, b ędące najwi ększym fluwiogenicznym (pochodzenia rzecznego) torfowiskiem niskim w Europie Środkowej. Wyst ępuj ą tu liczne gatunki ro ślin i zwierz ąt uznanych za gin ące b ądź te ż zagro żone wygini ęciem. Ogólnie na terenie parku stwierdzono obecno ść 427 gatunków ro ślin. Mo żna spotka ć tu m.in.: papro ć pływaj ącą, grzybie ńczyk wodny, turzycowiska oraz trzcinowiska wyst ępuj ące powszechnie na terenie całego Parku. Teren Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry zamieszkuje równie ż wiele gatunków zwierz ąt, głównie wodno-błotne. Wody, które stanowi ą 12% powierzchni parku, tworz ą środowisko dla bytowania i żerowania około 120 gatunków ryb, takich jak np.: szczupaki, leszcze, w ęgorze, liny, sumy, okonie i sandacze. Najliczniejsz ą grup ę zwierz ąt na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry stanowi ą ptaki. Bytuj ą tu one w liczbie ponad 250 gatunków. Mi ędzyodrze stanowi miejsce odpoczynku dla tysi ęcy kaczek, g ęsi i żurawi. Kolonie tych ostatnich spotyka si ę cz ęsto w liczbie si ęgaj ącej nawet około 15 tysi ęcy. Spo śród gatunków zagro żonych wygini ęciem w skali całej Europy wyst ępuj ą tu orły bieliki, rybołowy, kanie (czarna i ruda), sowy błotne oraz unikatowe w skali światowej wodniczki. Tereny Mi ędzyodrza zamieszkuj ą równie ż b ędące pod ochron ą ssaki: bóbr i wydra. Żeremia bobrów mo żna tu spotka ć około 20 rodzin. Oprócz nich mo żna zobaczy ć tutaj kuny le śne i domowe, łasice, jenoty, borsuki, lisy oraz dziki i sarny. Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Odry znajduje si ę na obszarze cz ęś ciowo przekształconym przez człowieka. Pod koniec XIX wieku prowadzono tu prace regulacyjne na Odrze. Wówczas powstało sztucznie utworzone koryto Odry Wschodniej (Regalicy) na odcinku od Widuchowej do Gryfina. Dawne koryta odrza ńskie zostały odci ęte, tworz ąc dzi ś liczne na tym terenie starorzecza. Na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry znajduj ą si ę dwa rezerwaty przyrody:

• Rezerwat “Kurowskie Błota” (powierzchnia 31 ha) – Rezerwat ma na celu ochron ę kolonii lęgowej czapli siwej, której liczb ę szacuje si ę tutaj na 600 par. • Rezerwat “Kanał Kwiatowy” (powierzchnia 3 ha) – Rezerwat poło żony na obszarze starorzecza. Rezerwat utworzony w celu ochrony niezwykle rzadkich ro ślin wodnych i bagiennych, jak grzybie ńczyk wodny.

Drawski Park Krajobrazowy został utworzony w 1979 roku. Jego celem jest ochrona najcenniejszego pod wzgl ędem przyrodniczym, kulturowym, historycznym i krajobrazowym fragmentu Pojezierza Drawskiego. Powierzchnia Parku wynosi 41,4 tys. ha, za ś otulina zajmuje ponad 22 tys. ha. Ukształtowanie terenu Drawskiego Parku Krajobrazowego jest wynikiem działalno ści lodowca, głównie zlodowacenia bałtyckiego. W północnej cz ęś ci Parku wyst ępuj ą wały moreny czołowej, cz ęsto poprzecinane licznymi jarami. Natomiast południowa cz ęść Parku obfituje w jeziora. Do walorów przyrodniczych Drawskiego Parku Krajobrazowego zaliczy ć mo żna równie ż: wyst ępowanie wielu rzek, małych potoków, mokradeł, torfowisk, lasów oraz wyst ępowanie wielu rzadko spotkanych gatunków zwierz ąt i ro ślin. Drawski Park Krajobrazowy poło żony jest w du żej cz ęś ci w zlewni rzeki Drawy. Wielk ą atrakcj ą Parku s ą licznie wyst ępuj ące tutaj jeziora. W granicach Drawskiego Parku Krajobrazowego zlokalizowanych jest 47 jezior, natomiast w otulinie – 30. Największym spo śród nich, a zarazem drugim co do gł ęboko ści w Polsce, jest jezioro Drawsko (powierzchnia 1871 ha, maksymalna gł ęboko ść 79,7 m.). Do wi ększych jezior Parku nale żą równie ż: Siecino, Komorze,

Strona | 36

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wilczkowo, Żerdno i Krosino. W jeziorach i rzekach Drawskiego Parku Krajobrazowego wyst ępuje ponad 30 gatunków ryb. Sprzyjaj ą one równie ż bytowaniu i gnie żdżeniu si ę wielu gatunków ptaków, szczególnie wodno – błotnych. Na terenie Parku spotka ć mo żna: łab ędzie, perkozy, kaczki, żurawie, czaple i kormorany. Mo żna tutaj spotka ć równie ż ptaki drapie żne, m. in.: orła bielika, kani ę rud ą i orlika krzykliwego. Spo śród ssaków bardzo licznie wyst ępuje tutaj bóbr. Na terenie Drawskiego Parku Krajobrazowego znajduje się około 300 pomników przyrody. Najwi ększy z nich to buk o obwodzie ok. 9 m znajduj ący si ę na wyspie Bielawie poło żonej na jeziorze Drawsko. Na terenie Drawskiego Parku Krajobrazowego utworzono 7 rezerwatów przyrody:

• Rezerwat “Jezioro Czarnówek” (powierzchnia 11,88 ha) – Rezerwat wodno-florystyczny. Celem utworzenia jest zachowanie jeziora jobeliowego z ro ślinami rekliktowymi. • Rezerwat “Torfowisko nad Jeziorem Morzysław Mały” (powierzchnia 7,57 ha) - Rezerwat torfowiskowo-florystyczny. Celem utworzenia rezerwatu jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych i dydaktycznych torfowiska w ęglanowego i przej ściowego ze stanowiskami ro ślin reliktowych. Charakteryzuje si ę wyst ępowaniem na małej powierzchni dziewi ętnastu ró żnych zespołów ro ślin wodnych, ziemno-wodnych i torfowiskowych. • Rezerwat “Brunatna Gleba” (powierzchnia 1,1 ha) – Rezerwat glebowy. Rezerwat utworzony w celu zachowania w stanie niezmienionym klasycznej gleby brunatnej wraz z charakterystyczn ą ściółk ą i runem. • Rezerwat “Dolina Pi ęciu Jezior” (powierzchnia 228,78 ha) – Rezerwat krajobrazowy obejmuj ący najatrakcyjniejszy pod wzgl ędem widokowym obszar Parku, na który składa si ę pocz ątkowy fragment rzeki Drawy, z pi ęcioma jeziorami otoczonymi wzgórzami poro śni ętymi lasem bukowym. Dolina Pi ęciu Jezior stanowi cz ęść tzw. Szwajcarii Połczy ńskiej i jest jednym z najpi ękniejszych zak ątków województwa zachodniopomorskiego. W obr ębie doliny poło żonych jest pi ęć niewielkich jezior: Krzywe (Górne), Kr ąg (Okr ągłe), Długie, Gł ębokie i Małe. Razem maj ą one powierzchni ę 46,52 ha. Przez wszystkie jeziora doliny przepływa rzeka Drawa, której źródła le żą w rejonie Jeziora Krzywego. Warto zauwa żyć, i ż na terenie rezerwatu Drawa jest niewielkim ciekiem o szeroko ści nie przekraczaj ącej 4 m. • Rezerwat “Jezioro Prosino ” (powierzchnia 81 ha) - Rezerwat ornitologiczny, chroni ący miejsca bytowania i l ęgu rzadkich gatunków ptaków wodnych i błotnych. W sezonie l ęgowym wśród ro ślinno ści brzegowej jeziora i w jego najbli ższym s ąsiedztwie mo żemy spotka ć tu a ż 26 gatunków ptaków. • Rezerwat “Zielone Bagna” (powierzchnia 55,38 ha) - Rezerwat torfowiskowy, b ędący ostoj ą rzadkich gatunków mchów. Wyst ępuj ą tu a ż 72 gatunki mchów, w tym 15 gatunków torfowców. Du ży jest udział gatunków rzadkich, górskich i północnych. • Rezerwat “Torfowisko Toporzyk” (powierzchnia 43,07 ha) - Rezerwat torfowiskowo-le śny. Celem utworzenia rezerwatu jest zachowanie zbiorowisk torfowiskowych i mszarnych z udziałem rzadkich gatunków mchów charakterystycznych dla obszarów górskich.

Na terenie Drawskiego Parku Krajobrazowego znajduje si ę wiele interesuj ących obiektów kulturowych. Nale żą do nich m.in.: zabytkowe parki, cmentarze, ko ścioły, pałace, budynki mieszkalne oraz zabytki

Strona | 37

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

archeologiczne w postaci pozostało ści grodzisk. Na terenie Drawskiego Parku Krajobrazowego znajduj ą si ę nast ępuj ące szlaki turystyczne:

• Szlak jezior (zielony) Złocieniec - Strzeszyn. • Szlak le śno – widokowy (czerwony) Połczyn Zdrój - Czaplinek. • Szlak Szwajcarii Połczy ńskiej (niebieski) Połczyn Zdrój - Czaplinek. • Szlak przyrodniczy (czarny) Złocieniec – Połczyn Zdrój.

Warto równie ż doda ć, i ż przez teren Parku prowadzi szlak kajakowy rzek ą Draw ą im. Ks. Kardynała Karola Wojtyły.

Iński Park Krajobrazowy został utworzony w 1981 roku. Park ten charakteryzuje si ę: wzgórzami o stromych zboczach i znacznych wysoko ściach, podmokłymi dolinkami, oczkami wodnymi. Budowa geologiczna tego regionu, czyli faliste obszary moren czołowych i dennych poci ęte gł ębokimi rynnami glacjalnymi, sprzyjaj ą gromadzeniu si ę wody w obni żeniach terenu. Takie akweny s ą ch ętnie wykorzystywane przez ró żne gatunki zwierz ąt i ro ślin. Na terenie Ińskiego Parku Krajobrazowego mo żna spotka ć gatunki zagro żone wygini ęciem w skali światowej i europejskiej: bociana białego, kani ę rdzaw ą, orła bielika, derkacza, błotniaka stawowego, orlika krzykliwego, rybitw ę pospolit ą i czarn ą oraz zimorodka. Na obszarze Parku mo żna spotka ć bardzo liczn ą grup ę żurawi. Prowadzone w latach 1992 – 1995 badania wykazały najwy ższ ą w Polsce koncentracj ę tego gatunku – 51 par lęgowych na 100 km2 powierzchni. Wielko ść ta stawia Park na czele obszarów najintensywniej wykorzystywanych przez żurawie w czasie rozrodu na obszarze Polski. Na terenie Ińskiego parku Krajobrazowego znajduje si ę 5 rezerwatów przyrody:

• Rezerwat “Kamienna Buczyna” (powierzchnia 11,37 ha). Rezerwat, którego celem jest ochrona morenowych zbocz nad Jeziorem I ńskim z wykształconymi zbiorowiskami lasu bukowego i lasu mieszanego, na którym wyst ępuj ą liczne głazy narzutowe. • Rezerwat “Wyspa Sołtyski” (powierzchnia 22,89 ha). Rezerwat le ży na poro śni ętej starym – ponad 150-letnim lasem bukowym i d ębowym wyspie Jeziora I ńskiego. • Rezerwat “Głowacz” (powierzchnia 78,7 ha). Rezerwat obejmuje poro śni ęte malowniczym lasem wzgórza morenowe z Głowaczem (180 m.n.p.m.). U jego podnó ża rozpo ścieraj ą si ę niedost ępne torfowiska i zaro śni ęte zbiorniki wodne z ciekaw ą flor ą bagienn ą. Teren jest doskonal ą ostoj ą zwierz ąt łownych i miejscem l ęgowym wielu rzadkich gatunków ptaków m.in. orlika krzykliwego. • Rezerwat “Bórbagno Miałka” (powierzchnia 34,2 ha). Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie boru bagiennego z rzadkimi gatunkami ro ślin naczyniowych i torfowców. • Rezerwat “Krzemie ńskie Źródliska” (powierzchnia 75,94 ha). Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie źródlisk z rzadkimi zespołami ro ślinnymi i ostoi fauny. W skład rezerwatu wchodzi zespół dobrze zachowanych źródlisk, małe jeziorko Chotom, przez które wody ze źródeł spływaj ą do jeziora Krzemie ń i las na brzegu jeziora Krzemie ń.

Strona | 38

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Na terenie Ińskiego Parku Krajobrazowego znajduje si ę równie ż 9 u żytków ekologicznych:

• Pełnikowe Ł ąki, • Wilkowe Bagno, • Wierzchucice, • Bagno Ciszewo, • Stawy Lutkowskie, • Płaskowy ż nad Samotnikiem, • Wyszkowa Góra, • Dłuskie Wzgórza, • Węgorzy ński Derkacz.

Szczeci ński Park Krajobrazowy “Puszcza Bukowa” utworzony został 4 listopada 1981 roku. Puszcza Bukowa zwana Kniej ą Bukow ą, porasta na północno – zachodnim skraju Pomorza, wysokie, polodowcowe wzniesienia morenowe zwane Wzgórzami Bukowymi. Ci ągn ą si ę one na południowy – wschód od Szczecina, od brzegów Regalicy, a ż po kotlin ę jeziora Miedwie. Najwy ższym wzniesieniem tego terenu jest góra Bukowiec – 148,4 m n.p.m. ,,Łuskowa” budowa geologiczna sprawiła, i ż mamy tu do czynienia z ciekawymi zjawiskami hydrogeologicznymi w postaci: źródeł, cieków wodnych i zanikania strumieni (Ponikwa, Utrata). Wspaniał ą ozdob ą krajobrazu s ą meandruj ące potoki Chojnówka i Rudzinka. Na obszarach o trudno przepuszczalnych warstwach wyst ępuj ą wypełnione wod ą lub torfem zagł ębienia, w wi ększo ści bezodpływowe. Najwi ększe z nich to malownicze jezioro Glinna (pow. 75 ha i gł ęboko ści 16 m), jezioro Binowskie (52 ha i gł ęboko ści 9 m), jezioro Piasecznik Wielki (pow. 15 ha). Unikatowo ść Puszczy Bukowej wyra ża si ę przede wszystkim znaczn ą powierzchni ą bardzo zró żnicowanych lasów bukowych, cz ęsto unikatow ą flor ą i faun ą. Znaczne powierzchnie zajmuj ą równie ż lasy ł ęgowe, olsy, d ębiny czy mozaika siedlisk niele śnych. Bogato rze źbiony obszar Puszczy z ró żnymi zbiorowiskami i zespołami ro ślinnymi stanowi ostoje rozmaitych zwierz ąt, w tym licznych ssaków, ptaków, gadów, płazów, ryb i owadów. Z wi ększych ssaków dominuje tu jele ń, dzik i sarna. Do wyj ątkowo cennych l ęgowych gatunków nale żą ptaki drapie żne: bielik, orlik krzykliwy, kania ruda, błotnik stawowy. Park posiada plan ochrony, zatwierdzony Rozporz ądzeniem nr 113/2006 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 22 sierpnia 2006 roku. Obszar Puszczy Bukowej wł ączony został równie ż do sieci Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk programu Natura 2000/PLH320020 Wzgórza Bukowe.

Strona | 39

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Obszary chronionego krajobrazu

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze wzgl ędu na wyró żniaj ący si ę krajobraz o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem lub pełnion ą funkcj ą korytarzy ekologicznych (Ustawa o ochronie przyrody, Art.23, Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 tj. z pó źn. zm.). W woj. zachodniopomorskim znajduj ą si ę 23 obszary chronionego krajobrazu. S ą one zlokalizowane na południu, wschodzie i północy tego regionu. 2

Rysunek 6 Obszary chronionego krajobrazu w woj. zachodniopomorskim

Źródło: „Program Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2012-2015 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2016-2019”, Szczecin 2011, str. 107

Natura 2000

Na sie ć Natura 2000 składaj ą si ę dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO), specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) oraz obszary maj ące znaczenie dla Wspólnoty (OZW). Obszary te mog ą si ę pokrywa ć, a ponadto obszar Natura 2000 mo że obejmować cz ęść lub cało ść obszarów i obiektów obj ętych innymi formami ochrony przyrody.

Obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 wyznaczono na podstawie rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011r. Nr 25, poz. 133, z pó źn. zm.). Celem wyznaczenia tych obszarów jest ochrona populacji dziko wyst ępuj ących gatunków ptaków, utrzymanie i zagospodarowanie ich naturalnych siedlisk

2 Waloryzacja przyrodnicza województwa zachodniopomorskiego, Biuro Konserwacji Przyrody (BKP), 2010, Szczecin

Strona | 40

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

zgodnie z wymogami ekologicznymi, przywracanie zniszczonych biotopów oraz tworzenie biotopów. Specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000 uznane s ą za obszary maj ące znaczenie dla wspólnoty na podstawie Decyzji Komisji Europejskiej z dnia 10 stycznia 2011 r. w sprawie przyj ęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów maj ących znaczenie dla Wspólnoty składaj ących si ę na kontynentalny region biogeograficzny (notyfikowana jako dokument nr C(2010) 9669) (2011/64/UE) (Dz. U. L 33 z 8.2.2011). Celem wyznaczenia tych obszarów jest trwała ochrona siedlisk przyrodniczych, populacji i siedlisk ro ślin oraz zwierz ąt, a tak że odtworzenie siedlisk przyrodniczych lub wła ściwego stanu ochrony gatunków ro ślin lub zwierz ąt.

Obszary Natura 2000 ustanowione na terenie województwa zachodniopomorskiego zostały przedstawione w tabeli poni żej.

Kod Nazwa Powierzchnia [ha] PLB320001 Bagna Rozwarowskie 4249.6 PLH320036 Bagno i Jezioro Ciemino 787.4 PLH320001 Bobolickie Jeziora Lobeliowe 4759.3 PLH320002 Brze źnicka W ęgorza 592.2 PLH320062 Bukowy Las Górki 964.6 PLH320061 Bystrzyno 893.7 PLB320002 Delta Świny 8286 PLH320048 Diabelskie Pustacie 3232.1 PLH320053 Dolina Bielawy 456.3 PLB320003 Dolina Dolnej Odry 61648.4 PLH320003 Dolina Grabowej 8255.3 PLH320004 Dolina Iny koło Recza 4471.8 PLH320005 Dolina Kr ąpieli 232.8 PLH320025 Dolina Piławy 2204.3 PLH320006 Dolina Płoni i Jezioro Miedwie 20755.9 PLH320022 Dolina Radwi, Chocieli i Chotli 21861.7 PLH300017 Dolina Rurzycy 1766 PLH320050 Dolina Tywy 3754.9 PLH220038 Dolina Wieprzy i Studnicy 14349 PLH320037 Dolna Odra 29536 PLH320007 Dorzecze Pars ęty 27710.4 PLH320049 Dorzecze Regi 14827.8 PLH320060 Dziczy Las 1436.8 PLH320038 Gogolice-Kosa 1424.9 PLH320008 Janiewickie Bagno 162.2 PLH320039 Jeziora Czaplineckie 31949.3 PLH320009 Jeziora Szczecineckie 6479.2

Strona | 41

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

PLB320018 Jeziora Wełty ńskie 2811.2 PLH320040 Jezioro Bobi ęci ńskie 3383.3 PLH320041 Jezioro Bukowo 3263 PLH320059 Jezioro Kopa ń 1166.5 PLH320010 Jezioro Kozie 179.4 PLH320023 Jezioro Lubie i Dolina Drawy 15046.7 PLB320005 Jezioro Miedwie i okolice 16511 PLH320063 Jezioro Stolsko 139.7 PLH320011 Jezioro Wielki Byty ń 2011.1 PLH320042 Jezioro Śmiadowo 213.4 PLB320006 Jezioro Świdwie 7196.2 PLH320043 Karsibórz Świdwi ński 588 PLH320012 Kemy Ryma ńskie 2644.8 PLH320064 Las Baniewicki 611.5 PLH320044 Lasy Bierzwnickie 8792.3 PLB320016 Lasy Puszczy nad Draw ą 190279 PLH320057 Mechowisko Manowo 55.5 PLH320051 Mieszkowicka D ąbrowa 26.4 PLH320045 Mirosławiec 6566.6 PLH080071 Ostoja Barlinecka 26596.4 PLB320017 Ostoja Cedy ńska 20871.2 PLB320019 Ostoja Drawska 153906.1 PLH320052 Ostoja Golczewska 845.1 PLH320013 Ostoja Goleniowska 11376 PLB320008 Ostoja I ńska 87710.9 PLB320015 Ostoja Witnicko-Dębnia ńska 46993.1 PLB320014 Ostoja Wkrza ńska 14575.7 PLH320067 Pojezierze I ńskie 10229.9 PLH320014 Pojezierze My śliborskie 4406.8 PLH320015 Police – kanały 100.2 PLH220024 Przymorskie Błota 1724.4 PLB080001 Puszcza Barlinecka 26505.6 PLB320012 Puszcza Goleniowska 25039.2 PLB300012 Puszcza nad Gwd ą 77678.9 PLH320021 Strzaliny koło Tuczna 17.3 PLH320016 Słowi ńskie Błoto 192.6 PLH320065 Torfowisko Poradz 567.5 PLH320056 Torfowisko Reptowo 605.5 PLH320017 Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski 17468.8

Strona | 42

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

PLH320018 Uj ście Odry i Zalew Szczeci ński 52612 PLH320046 Uroczyska Puszczy Drawskiej 74416.3 PLH320033 Uroczyska w Lasach Stepnickich 2749.7 PLH320047 Warnie Bagno 1012 PLH320066 Wi ązogóra 489.5 PLH320019 Wolin i Uznam 30792 PLB320010 Wybrze że Trzebiatowskie 31757.6 PLH320020 Wzgórza Bukowe 11971.2 PLH320054 Wzgórza Krzymowskie 1179.3 PLH320055 Wzgórza Mory ńskie 588 PLB320011 Zalew Kamie ński i Dziwna 12506.9 PLB320009 Zalew Szczeci ński 47194.6 PLB320007 Łąki Skoszewskie 9083.4 PLB 990002 Przybrze żne Wody Bałtyku 194 627 PLB 990003 Zatoka Pomorska 309 155 PLH 990002 Ostoja na Zatoce Pomorskiej 242 553 Tabela 9 Obszary Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z „Programu Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2012-2015 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2016-2019”, Szczecin 2011

Pozostałe walory naturalne

Du ży potencjał rozwojowy przedstawia turystyka uzdrowiskowa. Lecznicze wyjazdy nad Bałtyk rozpocz ęły si ę ju ż w pierwszych latach XIX wieku, kiedy zauwa żono zdrowotne działanie k ąpieli morskich i klimatu. Odkrycie lokalnych złó ż solanek i borowin w ko ńcu XIX wieku, rozpoczyna wła ściw ą działalno ść uzdrowiskow ą.

Wody mineralne eksploatowane s ą na terenie Województwa stanowi ą podstaw ę funkcjonowania uzdrowisk w Świnouj ściu, Kamieniu Pomorskim, Kołobrzegu i Połczynie Zdroju. Główne typy zwi ązków leczniczych tam wyst ępuj ące to solanki i torfy borowinowe.

Na terenie Województwa Zachodniopomorskiego stwierdzono tak że wyst ępowanie wód geotermalnych . Pierwsza instalacja wydobywcza powstała w rejonie Pyrzyc, gdzie pozyskiwane wody osi ągaj ą temperatur ę blisko 60 °C. Równie ż w rejonie Stargardu stwierdzono wyst ępowanie na gł ęboko ści 1700-1900 m solankowych wód termalnych o temperaturze około 65 °C. Wody termalne o ni ższej temperaturze (około 45 °C) stwierdzono pomi ędzy Pyrzycami a Gryfinem. Obecno ść wód tego rodzaju na terenie Województwa mo że sprzyja ć rozwojowi turystyki uzdrowiskowej. Badania wykazały bowiem skuteczno ść zabiegów leczniczych z zastosowaniem powy ższych wód w chorobach układu kr ąż enia i bólach reumatycznych. Mo żliwe jest tak że wykorzystywanie wód geotermalnych dla celów rekreacji.

Strona | 43

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Na specjaln ą uwag ę ze wzgl ędu na swoj ą niepowtarzalno ść krajobrazow ą i przyrodnicz ą zasługuj ą morskie wyspy: Wolin i Uznam , le żą ce u uj ścia rzeki Odry do Bałtyku, mi ędzy Zatok ą Pomorsk ą a Zalewem Szczeci ńskim. Przyroda wysp pomorskich jest niezwykle urozmaicona. Wyst ępuj ą tutaj du że kompleksy borów sosnowych, buczynów pomorskich, lasów bukowo-dębowych oraz olsów, zajmuj ące ponad 40% obszaru wyspy Wolin i 25% wyspy Uznam. Na obu wyspach spotyka si ę rozległe ł ąki i torfowiska oraz solniska z halofiln ą ro ślinno ści ą. Słodkowodne jeziora tworz ą potocznie nazywane Pojezierze Woli ńskie i Szwajcari ę Uznamsk ą.

Wybrze ża morskie to urwiste klify, na przemian z piaszczystymi pla żami o ciekawej ro ślinno ści wydm. We wstecznej delcie Świny gniazduje ponad 140 gatunków ptaków. Niezwykł ą ró żnorodno ść przedstawia świat ryb zamieszkuj ących okoliczne wody.

Klimat

Klimat Województwa Zachodniopomorskiego charakteryzuje si ę du żą ró żnorodno ści ą i zmienno ści ą. Wynika to ze ścierania si ę na tym obszarze klimatu morskiego z klimatem l ądowym.

Północna i zachodnia cz ęść Województwa ma wybitne cechy klimatu morskiego: mała amplituda roczna, du ża wilgotno ść powietrza i wietrzno ść , krótki okres wyst ępowania zimy, chłodniejsze lato i łagodna zima, znaczna ilo ść opadów. W miar ę oddalania si ę od morza i w kierunku wschodnim zaznaczaj ą si ę stopniowo cechy klimatu kontynentalnego: wy ższe temperatury latem i ni ższe zim ą, dłu ższy okres trwania zimy z dłu żej zalegaj ącą pokryw ą śnie żną, długie okresy wyst ępowania ciszy, wyra źnie zaznaczone pory roku, znaczne amplitudy temperatur w ci ągu dnia.

Charakterystyczn ą cech ą jest wyst ępowanie du żej zmienno ści klimatu (mikroklimatu) w obr ębie poszczególnych obszarów, uwarunkowane poło żeniem w pobli żu morza, jezior i du żych rzek, wyst ępowaniem du żych ró żnic wysoko ści wzgl ędnych oraz wysokim stopniem pokrycia terenu lasami. Takie zró żnicowanie klimatu ma szczególne znaczenie dla rozwoju turystyki uzdrowiskowej i wypoczynkowo-rekreacyjnej.

Strona | 44

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Średnia Roczne Średnia Średnie Stacje temperatura sumy pr ędko ść Usłonecznienie zachmurzenie meteorologiczne powietrza w opadów w wiatru w w h w oktantach 3 OC mm m/s Koszalin 2000 9,7 670 2,9 1780 5,6 2005 8,5 720 3,3 2032 5,3 2009 8,6 761 3,2 2028 5,9 2010 7,2 802 3,3 1816 6,1 2011 9,0 698 3,6 2046 5,4 Szczecin 2000 9,9 571 3,4 1637 5,1 2005 9,3 509 3,9 1764 5,0 2009 9,4 630 3,8 1754 5,2 2010 8,0 716 3,8 1550 5,5 2011 9,7 630 4,0 1931 4,8 Tabela 10 Dane meteorologiczne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej

3.2.2. Analiza walorów antropogenicznych

Potencjał kulturowy tworz ą walory antropogeniczne, na które składaj ą si ę wszelkiego rodzaju miejsca i obiekty zabytkowe, muzea dysponuj ące zbiorami o szczególnym znaczeniu lub świadcz ącymi o unikatowej historii i cechach kultury Regionu, wydarzenia i imprezy kulturalne, a także tradycje, obyczajowo ść i folklor świadcz ące o żywych korzeniach kultury lokalnej. Obszar jest atrakcyjny, gdy turysta dowiaduje si ę o tych walorach i ma mo żliwo ść zapoznania si ę z nimi. Ch ęć poznania stanowi obecnie bardzo wa żny motyw podró żowania, jednak - wobec ogromnej oferty prezentowanej przez wszystkie miasta i Regiony kraju - tylko pomysłowe i skuteczne wykorzystanie potencjału kulturowego pozwala zaistnie ć i konkurowa ć na rynku turystycznym.

Krajobraz kulturowy Województwa Zachodniopomorskiego jest zło żony z kilku jednostek historycznych o specyficznych cechach. Cz ęść północna Województwa nale ży do historycznej prowincji pomorskiej, tradycyjnie dzielonej na Pomorze Przednie i Pomorze Tylne. Gminy na południe od tego obszaru nale żą do historycznej Nowej Marchii, a powiat Wałecki i gmina Czaplinek to historyczna Wielkopolska. Na tak zarysowany podział nakłada si ę pasmowy układ krajobrazu geograficznego, w tym krajobrazu zabytkowego i zabytków kultury materialnej. Obiektem zainteresowania turystycznego s ą w Województwie przede wszystkim bardzo liczne budynki i obszary zabytkowe. Nale żą do nich:

• Tereny zabytkowych, średniowiecznych miast, wyposa żone licznie w miejskie mury obronne, budynki historyczne, obiekty sakralne, z zachowanymi układami urbanistycznymi;

• Tereny historycznie ukształtowanych wsi, przewa żnie zakładanych w średniowieczu, wi ększo ść z nich to układy zwarte o atrakcyjnym krajobrazie wewn ętrznym. Du ża cz ęść wsi posiada

3 zachmurzenia nieba od 0 (niebo bez chmur) do 8 (niebo całkowicie pokryte chmurami).

Strona | 45

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

zachowane ko ścioły i cmentarze. W niektórych wsiach zachowały się zabudowania wykonane w technice ryglowej (północna cz ęść pasa nadmorskiego), których najliczniejsze zespoły tworz ą tzw. „krain ę w kratk ę”;

• Zespoły dworsko parkowe z folwarkami, tworz ące bardzo g ęst ą sie ć obiektów atrakcyjnie poło żonych, w wi ększo ści mo żliwych do adaptacji na funkcje turystyczne z ró żnorodnym programem rekreacyjnym;

• Zamki ksi ążę ce, rycerskie i zakonne usytuowane w miastach, ale licznie wyst ępuj ą te ż samotnie jako dominanty kulturowe i krajobrazowe;

• Nielicznie zachowane fragmenty klasztorów średniowiecznych. Wi ększo ść z nich jest przebadana archeologicznie, wymagaj ą jednak odpowiedniego propagowania i udost ępniania;

• Zabytki techniki – przede wszystkim latarnie morskie, budynki kolejowe, młyny wodne i wiatraki, cegielnie, tartaki, zabudowania portowe i liczne budynki pofabryczne. Ich atrakcyjne formy i wystrój, a cz ęsto zachowane wyposa żenie, mo że by ć podstaw ą ekspozycji dla turystów;

• Zabytki militarne – dzieła obronne od średniowiecznych murów obronnych i zamków, poprzez nowo żytne fortyfikacje szwedzkie i pruskie do pozostało ści dzieł obronnych z II wojny światowej;

• Zabytkowe stanowiska archeologiczne – w wi ększo ści s ą słabo dost ępne dla turystyki. Atrakcj ą turystyczn ą s ą jedynie cmentarzyska megalityczne i sie ć grodzisk wczesno średniowiecznych, które wyst ępuj ą na terenie Województwa;

• Liczne drogi krajobrazowe, z zachowan ą historyczn ą geometri ą i alejowym obsadzeniem. Drogi te, oprócz umo żliwienia wgl ądu w krajobraz zapo życzony, same w sobie stanowi ą niezwykle atrakcyjny element krajobrazu.

Wszystkie wymienione powy żej formy wymagaj ą zorganizowania ekspozycji i jej spopularyzowania, w tym celu konieczne s ą działania edukacyjne i promocyjne, a przede wszystkim badawcze i porz ądkowe.

Zabytki, układy urbanistyczne oraz obiekty archeologiczne współtworz ące potencjał kulturowy województwa zachodniopomorskiego

Rejestr zabytków

Rejestr zabytków prowadzi Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków, z podziałem na poszczególne rodzaje zabytków- A – zabytek nieruchomy, B – zabytek ruchomy, C – zabytek archeologiczny. Zabytki rejestrowe występuj ą we wszystkich gminach województwa, w ró żnych ilo ściach. W rejestrze zabytków na terenie województwa zachodniopomorskiego aktualnie znajduje si ę:

Strona | 46

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

A – zabytek nieruchomy . 3408 wpisów dotycz ących obiektów nieruchomych – urbanistyka, sakralne, obronne, publiczne, zamki, pałace, dwory, ziele ń, folwarczne, gospodarcze, mieszkalne, przemysłowe, cmentarze i inne (stan – 31 XII 2012r.) 4. Zestawienie tych obiektów przedstawia poni ższa tabela.

2012 Urbanistyka 58 Sakralne 854 Obronne 67 Publiczne 266 Zamki 23 Pałace 163 Dwory 105 Ziele ń 715 Folwarczne 159 Gospodarcze 108 Mieszkalne 356 Przemysłowe 122 Cmentarze 274 Inne 138 RAZEM 3408 Tabela 11 Obiekty nieruchome wpisane do rejestru zabytków (stan na 31. XII 2012r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa

B – zabytek ruchomy . 2056 obiektów zaliczanych do zabytków ruchomych (zabytki sztuki i rzemiosła artystycznego), w tym 1947 stanowi ących wyposa żenie świ ąty ń5. Jest to najmniejsza ilo ściowo liczba obiektów w śród wszystkich województw w Polsce. Nale ży jednak bra ć pod uwag ę ró żnice w przyjmowanej metodologii liczenia obiektów – np. ołtarza jako cało ści (jeden obiekt) lub ka żdego elementu ołtarza – rze źby, obrazów (wiele obiektów w ołtarzu).

C – zabytek archeologiczny . 375 wpisów dotycz ących zabytków archeologicznych (stan – 30 IV 2013r.) 6. W poszczególnych gminach ilo ść zabytków rejestrowych jest zró żnicowana, zale żna m.in. od stopnia przebadania terenu.

2013 grodziska 243 fortyfikacje -

obronne architektura obronna -

dowe kultowe 2 ę obrz

4 Dane Narodowego Instytutu Dziedzictwa , stan na 31 grudnia 2012 r. 5 Dane Narodowego Instytutu Dziedzictwa , stan na 30 VI 2013 r. 6 Dane Narodowego Instytutu Dziedzictwa , stan na 30 IV 2013 r.

Strona | 47

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

osada, obozowisko, zespół osadniczy 65 jaskinie - ślady, punkty osadnicze 2 miasto 1 osadnicze architektura 2

groby o własnej formie terenowej 43

groby płaskie 13 sepulkralne

kopalnie, warsztaty, huty, groble i inne 3 gospodarcze kopce - „stanowiska archeologiczne” 1 inne inne - RAZEM 375 Tabela 12 Liczba nieruchomych zabytków archeologicznych obj ętych wpisem do rejestru zabytków w województwie zachodniopomorskim (stan na 30 IV 2013r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa

Układy urbanistyczne i ruralistyczne

Analiza materiałów kartograficznych, odnosz ących si ę do Pomorza Zachodniego wskazuje na zró żnicowanie sieci osadniczej regionu. Jest ona zdecydowanie intensywniejsza w cz ęś ci południowo- zachodniej i w pasie nadmorskim, a słabsza po stronie wschodniej. Dotyczy to zarówno odległo ści pomi ędzy poszczególnymi o środkami urbanistycznymi czy ruralistycznymi, jak i wielko ści tych że ośrodków. Zale żno ści te skorelowane s ą ze stopniem rozczłonkowania sieci dro żnej. Formy rozplanowania miast i wsi traktowa ć jednak nale ży – niezale żnie od intensywno ści utworzonej przez nie sieci - jako swego rodzaju kanw ę kulturow ą, decyduj ącą o ładzie przestrzennym.

Analiza historyczna wskazuje, i ż wi ększo ść spo śród 64 miast województwa zachodniopomorskiego ma metryk ę średniowieczn ą (proces nadawania praw miejskich to głównie okres od drugiej połowy XIII w. po wiek XIV). Wiele układów urbanistycznych zachowało współcze śnie czytelne cechy pierwotnego rozplanowania. Cz ęść z nich uwidacznia tak że i teraz naturalne walory obronne (niegdy ś decyduj ące o wyborze miejsca posadowienia), a cz ęść pierwotne granice wyznaczone przebiegiem murów obronnych. W historycznym rozplanowaniu przestrzeni miast zwraca uwag ę przede wszystkim czytelno ść średniowiecznych podziałów opartych na szachownicowym przebiegu ulic z wyznaczonymi kwartałami ze zwart ą zabudow ą mieszkaln ą. Stałymi elementami kształtowania układów urbanistycznych były m.in.: centralnie zlokalizowany rynek z ratuszem, ulokowany w nieodległym s ąsiedztwie ko ściół, czasem plac targowy. Zwraca uwag ę fakt, że w 26 miastach województwa zachodniopomorskiego zachowały si ę – na całym obwodzie lub fragmentarycznie – mury obronne (kamienne, ceglane lub mieszane). Stosunkowo licznie zachowane

Strona | 48

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

są tak że budowle kubaturowe – bramy, baszty, czatownie, o niejednokrotnie bardzo wysokim poziomie artystycznym i zró żnicowaniu form architektonicznych.

W grupie miast o najpełniej zachowanych średniowiecznych murach obronnych s ą: Mory ń, Maszewo, Mieszkowice, Trzci ńsko Zdrój, Pyrzyce, Stargard Szczeci ński. W innych miastach, np: Nowogardzie, Kamieniu Pomorskim, Gryficach, Białogardzie, Trzebiatowie, Drawsku Pomorskim, Koszalinie pozostały tylko fragmenty historycznych fortyfikacji.

Wśród miast o czytelnym – w cało ści lub cz ęś ci - średniowiecznym rozplanowaniu i z zachowanymi zespołami historycznej zabudowy mo żna wymieni ć:

• Białogard – z historycznymi dominantami: gotyckim ko ściołem mariackim, ratuszami z XVIII i XIX/XX w. oraz zespołem kamienic mieszcza ńskich, • Cedyni ę – charakteryzuj ącą si ę malownicz ą kompozycj ą krajobrazow ą, z zachowanymi historycznymi dominantami: ko ściołem gotyckim i nowo żytnym ratuszem, zespołem poklasztornym oraz ciągami zabudowy mieszcza ńskiej, • Darłowo – na obszarze Starego i Nowego Miasta, z dominantami: zamkiem ksi ążę cym, gotyck ą far ą, kaplicą św. Gertrudy i Bram ą Kamienn ą, • Dobr ą k/Nowogardu – z zachowanymi dominantami: gotyckim ko ściołem, XIV-wiecznym ratuszem, ruinami zamku dawnych wła ścicieli i zespołem ryglowych kamieniczek mieszcza ńskich, • Maszewo – z historycznymi dominantami: gotyckim kościołem i nowo żytnym ratuszem oraz elementami zabudowy mieszcza ńskiej z XVIII-XIX w., • Mieszkowice – z historycznymi dominantami: gotyckim ko ściołem i nowo żytnym ratuszem oraz z zespołem ryglowych kamieniczek mieszcza ńskich, • Mory ń – z zachowanymi reliktami zamku, z historycznymi dominantami: gotyckim ko ściołem, nowo żytnym ratuszem oraz zespołem historycznej zabudowy mieszkalnej, • Trzci ńsko Zdrój – z historycznymi dominantami: gotyckim ko ściołem, gotycko-renesansowym ratuszem, zespołem historycznych kamieniczek mieszcza ńskich (XVIII-XIX w.) oraz zało żeniem uzdrowiskowym na brzegu jeziora, • Trzebiatów – o harmonijnej kompozycji przestrzennej, z zachowanymi historycznymi dominantami: zespołem dawnego zamku, gotyck ą far ą, równie ż gotyckim ko ściołem św. Ducha, kaplicami szpitalnymi św. Jerzego i św. Gertrudy, klasycystycznym ratuszem i bogatym zespołem zabudowy mieszcza ńskiej, powstałym w okresie od XV do XIX/XX w., • Szczecin – z rozplanowaniem starego miasta ze średniowiecznym ratuszem i zamkiem Ksi ążą t Pomorskich oraz gotyckimi ko ściołami – katedr ą św. Jakuba, ko ściołem pofranciszka ńskim św. Jana, ko ściołem . św. Piotra i Pawła, oraz zespół XIX-wiecznej zabudowy śródmie ścia i tzw. Nowego Miasta, z historycznymi dominantami: licznymi ko ściołami, reprezentacyjnymi gmachami u żyteczno ści publicznej (np. przy Wałach Chrobrego), historycznymi zespołami dawnych koszar, z unikalnym rozplanowaniem gwia ździstym i bogatym zespołem kamienic o historyzuj ących lub secesyjnych fasadach,

Strona | 49

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Świnouj ście – śródmie ście ufortyfikowanego miasta portowego z XIX w., z zachowanym zespołem zabudowy uzdrowiskowej i parkiem zdrojowym oraz XIX-wiecznymi fortami.

W wi ększo ści miast czytelne jest historyczne rozplanowanie ulic i placów, natomiast zabudowa uległa znacznym przekształceniom; zachowały si ę najbardziej monumentalne obiekty. Wymieni ć mo żna: Koszalin, Sławno, Stargard Szczeci ński, Chojn ę, Goleniów, Gryfino, Kamie ń Pomorski, Wolin, Pyrzyce, Choszczno, Barlinek, Drawsko Pomorskie, Mirosławiec, Pełczyce, Świdwin.

W krajobrazie kulturowym Pomorza Zachodniego zdecydowanie przewa żaj ą wsie średniowieczne, najcz ęś ciej typu placowego (owalnice czy mniej liczne okolnice lub wsie zaułkowe), o cechach si ęgaj ących czasów ich zało żenia. S ą to wsie z zachowanym owalnym czy wrzecionowatym placem (nawsiem), na którym najcz ęś ciej wznoszono ko ściół. Od ko ńca XVIII w. na placach tych wznoszono zabudow ę o mniejszej skali, w tym obiekty użyteczno ści publicznej (remizy, szkoły, ku źnie, świetlice). Najlepiej zachowane historyczne układy du żych wsi chłopskich wyst ępuj ą na najurodzajniejszych ziemiach pasa nadmorskiego (na obszarze Równiny Gryfickiej i Sławie ńskiej) i Niziny Szczeci ńskiej oraz na terenach będących w przeszło ści dobrami klasztornymi, w pasie wzdłu ż Odry oraz na ziemi darłowskiej. Wsie owalnicowe to np.: Brzesko, Letnin, Lisie Pole, Słowino, Trzebusz, Przemocze, Biesiekierz, Dyszno. Wsie zaułkowe, np.: Chudaczewo, Cie ćmierz, Skalin, Krupy, Borz ęcin, Bobrowice, Jaroszewo i Lubieszewo. Wsie okolnicowe, np.: Rekowo, Ł ącko, Dziadowo czy Goła ńcz.

Drug ą, znacznie historycznie pó źniejsz ą, grup ą wsi pomorskich są miejscowo ści powstałe w ramach XVIII –wiecznego osadnictwa fryderycja ńskiego. Wsie te charakteryzuj ą si ę liniow ą kompozycj ą przestrzenn ą z zabudow ą rozmieszczon ą wzdłu ż obu stron drogi oraz pasowym układem pól.

Zabudowa miast i wsi

Zabudowa mieszkalna w miastach

Zabudowa mieszkalna w miastach Pomorza Zachodniego pochodzi głównie z XIX- lub XX- wieku. W miastach mniejszych (np. w Trzci ńsku Zdroju, Dobrej, Boleszkowicach, Maszewie, Lipianach i in.) spotykane s ą tak że budynki starsze, najcz ęś ciej XVIII-wieczne, przewa żnie wzniesione w konstrukcji ryglowej. Reliktowo wyst ępuj ą starsze kamienice, niekiedy o znacz ących walorach zabytkowych (np. z przełomu XV/XVI w. – w Trzebiatowie czy pó źnogotyckie w Kołobrzegu). Cz ęść historycznej zabudowy mieszkalnej miast charakteryzuje si ę wysokim i wybitnym poziomem architektonicznym, wyra żonym w kompozycji, zastosowaniu detalu, formach stolarki okiennej i drzwiowej. Za szczególnie cenne zabytkowe obiekty lub zespoły obiektów uznawane s ą, np.:

• staromiejski zespół trzebiatowskich kamienic przy Rynku, ulicach Wojska Polskiego, J. Słowackiego, H. Sienkiewicza, • mieszcza ńskie kamienice przy Rynku Staromiejskim w Stargardzie Szczeci ńskim,

Strona | 50

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• mieszkowicki zespół – w wi ększo ści ryglowych – budynków mieszkalnych przy ulicach Jana Pawła II i H. Sienkiewicza, • zabudowa mieszkalna (głównie ryglowa) Lipian, zlokalizowana w pierzejach ulic Armii Krajowej, Jedno ści Narodowej, T. Ko ściuszki i Szkolnej, • zabudowa mieszkalna (głównie ryglowa) Dobrej k. Nowogardu, • świnoujski zespół pensjonatowo-mieszkalny przy ulicach Hołdu Pruskiego, J. Kasprowicza, H. Sienkiewicza i S. Żeromskiego, • historyczna zabudowa uzdrowiskowa Mi ędzyzdrojów, m.in. przy ulicach Bohaterów Warszawy, M. Kopernika, A. Mickiewicza, Ludowej, Pomorskiej, Zdrojowej i Promenadzie Gwiazd, • zabudowa przyrynkowa w Darłowie, • elementy historycznej zabudowy mieszkalnej szczecińskiego Starego Miasta (m.in. zespół Domków Profesorskich, gotycka plebania przykatedralna, gotycko-renesansowa kamienica Loitzów), • szczeci ńsk ą zabudow ę mieszkaln ą Nowego Miasta i Śródmie ścia; np. kamienice przy ulicach Jagiello ńskiej, Śląskiej, Kopernika, Obro ńców Stalingradu, św. Wojciecha, al. Jana Pawła II, al. Piastów, • zespół zabudowy willowej dawnego Westendu, np. w rejonie ulic Wojska Polskiego, L. Solskiego, A. Mickiewicza, M. Skłodowskiej-Curie, W. Pola i Mi ędzyparkowej w Szczecinie.

Budowle u żyteczno ści publicznej w miastach

Budowle u żyteczno ści publicznej z uwagi na sw ą funkcj ę – m.in. reprezentacyjn ą – charakteryzuj ą si ę okazał ą opraw ą architektoniczn ą, skal ą oraz szczególnym miejscem posadowienia. W grupie tej wymieni ć mo żna: ratusze czy siedziby urz ędów, poczty, szkoły i szpitale, a tak że zabudow ę uzdrowiskow ą, charakterystyczn ą dla wybranych miast regionu.

Ratusze – przewa żnie zlokalizowane w centrach staromiejskich, w obr ębie rynków czy placów jako obiekty wolnostoj ące, wydzielone ze zwartej zabudowy. Cz ęść tych budynków ma bardzo odległ ą metryk ę – np. ratusze z Chojny i Kamienia Pomorskiego pochodz ą z połowy XIV wieku, z Trzci ńska Zdroju i Stargardu z ko ńca XIV wieku, ze Szczecina z 1. połowy wieku XV (z podobnego okresu s ą najstarsze, gotyckie fragmenty ratusza Trzebiatowskiego, odbudowanego po po żarze z 1696 roku). W krajobrazie kulturowym miast s ą równie ż ratusze pó źniejsze; m.in. w Nowym Warpnie (jedyny w województwie ratusz ryglowy) z 1697 roku, Darłowie z 1725 roku, My śliborzu z 1772 roku, Kołobrzegu z lat 1829-1832, Szczecinie (tzw. Czerwony Ratusz) z lat 1875-1879, Wałczu z 1890 roku. Powojenne renowacje przywróciły najstarszym ratuszom pierwotne, średniowieczne formy fasad. Pełni ą one współcze śnie rol ę siedzib władz miejskich lub innych instytucji publicznych.

Poczty – budynki pocztowe s ą cennym komponentem krajobrazu kulturowego. Cz ęść z nich wzniesiona została w formach historyzuj ących (np. poczty w Szczecinie, Koszalinie i Pyrzycach), z zastosowaniem bogatego detalu architektonicznego i starannie opracowanych elementów stolarki okiennej i drzwiowej. Wi ększo ść zabytkowych budynków pocztowych pochodzi z przełomu XIX/XX

Strona | 51

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

wieku. Zbudowane s ą z nietynkowanej, wysokogatunkowej cegły ceramicznej, z zastosowaniem w elewacjach barwionych i glazurowanych kształtek ceramicznych. Du ża cz ęść obiektów zachowała nieprzebudowan ą form ę i kompozycj ę elewacji. Głównym budynkom pocztowym zwykle towarzysz ą obiekty infrastruktury pocztowej (przesypownie, sortownie, dawne stajnie, magazyny itp.).

Szkoły – w krajobrazie kulturowym zachowały si ę do ść licznie budynki szkolne. Historyczne obiekty, niekiedy o rozbudowanych bryłach i dekorowane bogatym detalem architektonicznym (np. w Stargardzie Szczeci ńskim, Wałczu, Szczecinie, Koszalinie), wznoszone były głównie w okresie od 2 poł. XIX wieku po lata 30-te XX wieku. Zachowała si ę infrastruktura w postaci np. sal gimnastycznych, magazynów, równie ż o znacz ącej warto ści kulturowej. Współcze śnie niektóre szkoły działaj ą w obiektach zabytkowych, pierwotnie o innych funkcjach (np. Wydział Germanistyki Uniwersytetu Szczeci ńskiego w dawnej stajni ksi ążę cej przy Zamku Ksi ążą t Pomorskich w Szczecinie).

Szpitale – w zale żno ści od czasu budowy otrzymywały formy i wystrój typowe dla tego okresu. Historyzuj ący wystrój zachowała cz ęść budynków dawnego szczeci ńskiego zespołu opieku ńczego Kückenmühle z 2 poł. XIX w., poło żonego obecnie mi ędzy ul. Arko ńsk ą, ul. Chopina i ul. Wszystkich Świ ętych i obiekty szpitala przy ul. Św. Wojciecha w Szczecinie. Modernistyczne formy mają dwa zespoły szpitalne w Szczecinie – przy ul. Arko ńskiej, wzniesione w l. 40-tych XX wieku i przy ul. Piotra Skargi. W latach 20- i 30-tych XX wieku zespoły szpitalne i sanatoryjne wznoszone były na peryferiach miast, w otoczeniu zieleni komponowanej (przykładami s ą tu: szczeci ńskie szpitale w dzielnicy Zdunowo , przy ul. Strzałowskiej, szpitale w Połczynie Zdroju lub zespół opieku ńczy w Jarominie gm. Trzebiatów).

Zabudowa uzdrowiskowa – w drugiej połowie XIX wieku powstała na Pomorzu sie ć kurortów w miejscowo ściach nadmorskich (m.in. Ustronie Morskie, Rewal, Dziwnów, Mielno, Darłówek), spo śród których dwa kurorty – Mi ędzyzdroje i Świnouj ście – rozwin ęły si ę w form ę miast. Architektura uzdrowiskowa pojawiła si ę tak że w Kołobrzegu. Zabudowa pensjonatowa, domy zdrojowe, k ąpielowe powstała tak że w Połczynie Zdroju i Trzci ńsku Zdroju. Miasta te posiadaj ące źródła wód mineralnych kąpielowych i pitnych oraz błota lecznicze, otrzymały miano uzdrowisk. Obiekty architektury uzdrowiskowej powstawały według wzorców na śladuj ących wzorce budynków alpejskich czy bawarskich. Charakteryzowały si ę bogat ą dekoracj ą tynkarsk ą lub snycersk ą, wysokim poziomem detalu architektonicznego oraz stolarki okiennej i drzwiowej, równie ż oryginalnym wystrojem wn ętrz.

Zabudowa wiejska

Wiejska zabudowa to wyró żnik kulturowy regionu, głównie ze wzgl ędu na sw ą tradycyjn ą konstrukcj ę ryglow ą i murow ą oraz typologi ę. Podobnie jak i w miastach, na wsi dominuje zabudowa z połowy XIX w. i pocz ątków wieku XX. Znacznie rzadziej spotykane s ą obiekty z pierwszej połowy XIX w., a sporadycznie XVIII-wieczne. W sensie typologicznym dominuj ą zagrody 3-4-budynkowe, z szerokofrontowymi chałupami nakrytymi dachami dwuspadowymi. Domy mieszkalne lokowane s ą na froncie siedlisk (kalenicowo b ądź szczytowo do drogi). Budynki gospodarcze - inwentarskie i stodolne – rozplanowane s ą w kształt czworoboku lub podkowy. Na obszarach Równiny Gryfickiej

Strona | 52

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

i Sławie ńskiej do ść cz ęsto wyst ępuj ą jeszcze zagrody czworoboczne (niekiedy o charakterze zamkni ętym jak np. w Niechorzu k/Rewala czy Gosławiu k/Trzebiatowa) z chałupami ulokowanymi w gł ębi podwórza i budynkami bramnymi na froncie siedlisk. Reliktowo jedynie zachowały si ę (typowe niegdy ś dla Pomorza Zachodniego) domy wzniesione na wzorze saskim. Nie s ą to jednak obiekty o czystych formach – np. w Krupach k/Darłowa, czy Sarbinowie k/ Mielna). Podobnie rzadko spotykane s ą tzw. domy pyrzyckie z pocz. XIX (np. w Nieborowie, Brzesku czy Obrominie). Systematycznie z krajobrazu kulturowego wsi zachodniopomorskiej znikaj ą ryglowe obiekty gospodarcze. Przewa żają obiekty murowane z cegły ceramicznej oraz murowano-drewniane. Powszechnym zjawiskiem jest zanik tradycyjnych elementów architektonicznych – w tym stolarek okiennych i drzwiowych, detalu i elementów wystroju. S ą one zast ępowane przez nowe dysharmonizuj ące elementy, bez zwi ązku z tradycj ą lokaln ą. Stopniowo zwi ększa si ę ilo ść obiektów współczesnych, nie nawi ązuj ących form ą, konstrukcj ą czy charakterem do tradycji. Zjawisko to obserwowane jest szczególnie na obszarach wokół o środków miejskich (tzw. rozlewanie si ę miast, np. Szczecina, Koszalina, Stargardu Szczeci ńskiego). Nasila si ę tak że zjawisko wytyczania nowych ci ągów zabudowy w historycznych układach ruralistycznych, bez uwzgl ędnienia lokalnej tradycji lokowania siedlisk.

Zało żenia folwarczne

Zało żenia folwarczne – są niezwykle charakterystycznym elementem krajobrazu kulturowego wsi Pomorza Zachodniego. Powstawały ju ż od XV/XVI w. i podlegały procesom przekształcania i rozbudowy a ż do XX w. Najcz ęś ciej składały si ę one z budynków gospodarczych (stajni, obór, owczarni, stodół), kolonii mieszkalnej dla robotników folwarcznych oraz z cz ęś ci reprezentacyjnej wła ścicieli – rezydencji mieszkalnej z parkiem. Skala takiego zespołu folwarcznego cz ęsto wpływała na zmian ę w kompozycji historycznego zespołu ruralistycznego. Zmiany te wynikały cz ęsto ze zmian koniunktury na rynku rolnym – po I wojnie światowej wiele maj ątków zbankrutowało i zostało rozparcelowanych. Po 1945 r. cz ęść maj ątków junkierskich stanowiła zaplecze aprowizacyjne dla wojsk rosyjskich. W nast ępnych latach na ich bazie zostały stworzone Pa ństwowe Gospodarstwa Rolne (PGR-y); zlikwidowane decyzj ą administracyjn ą w 1991 r. Biura PGR-ów, szkoły, kluby, lokowano cz ęsto w pałacach i rz ądcówkach, daj ąc tym samym now ą funkcj ę i swoist ą ochron ę tym obiektom (poprzez systematyczne remonty). Ze wzgl ędu na zmian ę profilu produkcji rolnej nie mo żna było zachowa ć (i uratowa ć) całej substancji budowlanej dawnych folwarków, a cz ęść obiektów ulegała przekształceniom. Wiele zespołów folwarcznych zachowało interesuj ące wn ętrza architektoniczno- krajobrazowe (np. w Krzymowie, gm. Chojna, Witnicy, gm. Mory ń, Stolcu, gm. Dobra, Str ąpiu, gm. Barlinek, Pomie ń g. Recz), charakteryzuj ące si ę wysokimi walorami kompozycyjnymi i zabytkowymi. Wielkokubaturowe budynki gospodarcze: stodoły, obiekty o charakterze inwentarskim, magazyny oraz gorzelnie, mleczarnie, serowarnie, płatkarnie to obiekty ryglowe i wznoszone z cegły czy kamienia. Przemiany ostatnich 20 lat spowodowały, że znacz ąca cz ęść historycznych zało żeń folwarcznych jest dzi ś nieu żytkowana, opuszczona, czasami niszczona.

Strona | 53

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wiejskie budynki u żyteczno ści publicznej

Wiejskie budynki u żyteczno ści publicznej – są to ogólnodost ępne obiekty słu żą ce lokalnym społeczno ściom. Z racji swojego usytuowania czy formy architektonicznej s ą elementami organizuj ącymi i waloryzuj ącymi przestrze ń. Wymieni ć tu mo żna: budynki szkolne, świetlice (np. w Brzózkach, gm. Nowe Warpno), remizy (np. w My śliborzycach, gm. My ślibórz), a tak że – nieliczne ju ż dzi ś - budynki przemysłu wiejskiego: młyny (np. w Babigoszczy, Mołstówku, Suchanówku czy Brojcach), wiatraki (ko źlak w Mierzynie; holendry w Poradzu, Czarnogłowych, Kł ębach, Sułominie, Ostrowicach, L ędzinie), ku źnie (np. w Dolsku gm. D ębno), stolarnie i in.

Zabudowa rezydencjonalna

Zabudowa rezydencjonalna – dwory i pałace to współcze śnie grupa kilkuset obiektów, zró żnicowanych pod wzgl ędem chronologicznym, skali, form stylowych. Wielko ść tego zasobu jest wyró żnikiem naszego województwa na terenie Polski. Obiekty rezydencjonalne poło żone s ą najcz ęś ciej w otoczeniu parków i zespołów folwarcznych. S ą to budynki wznoszone od XVII w., najliczniej zachowane XIX/XX wieczne. Dominuj ą obiekty neostylowe, murowane z cegły ceramicznej, o nieskomplikowanej formie i kompozycji elewacji. Wiele z historycznych barokowych rezydencji to obecnie tylko ruiny, np. w Starogardzie Łobeskim, Ło żnicy i Kł ębowu. Zachowały si ę natomiast XVIII- wieczne okazałe pałace w Siemczynie, Stolcu, Ostrowcu i Świerznie, wymagaj ą jednak pilnych prac remontowo-konserwatorskich generuj ących wysokie koszty. Szczególnej destrukcji uległy XVIII. wieczne dwory ryglowe np. w Dobropolu k/Kamienia Pomorskiego, Ostrow ąż ach czy Starym Worowie. Nielicznie zachowały si ę rezydencje szlacheckie z drugiej połowy XVIII wieku, np. dwory w Karsku k/Nowogródka, Dobropolu k/Trzci ńska, Golenicach, Ro ścinie, Parsowie czy Starej Dobrzycy. Obiekty powstałe od poł. XIX w. do I wojny światowej nawi ązywały w swej formie i wystroju do historycznych stylów, np. neoklasycystyczy dwór w Kulicach k/Nowogardu, neorenesansowe w Lubiechowie k/Karlina i Wiejkowie k/Wolina, neogotyckie (Dolsk, Sokoliniec). Budowle neobarokowe to dwory z Batowa, Karkowa, Lesi ęcina czy Lekowa. Znacznie rzadziej wyst ępuj ą rezydencje w typie willowym, np. dwory w Świechowie, Brodzie, Wirówku, Zalesiu, Łobrzanach i Morzycy lub wzniesione w „kostiumie francuskim”, np. Mechowie czy Nosowie. W krajobrazie województwa zachodniopomorskiego s ą tak że obiekty eklektyczne, wielow ątkowe, m.in. rezydencje w Trzygłowie, Juchowie, Lisowie i Strz ękocinie.

Zamki ksi ążę ce, rycerskie i zakonne to jedne z najstarszych i najcenniejszych zabytków województwa zachodniopomorskiego. Do czasów współczesnych przetrwały tylko nielicznie, w wi ększo ści przebudowane lub jedynie w formie ruin. Spo śród średniowiecznych zamków żaden nie zachował swej pierwotnej formy i towarzysz ących umocnie ń w postaci fos, wałów, mostów. Najlepiej zachowany jest zamek Ksi ążą t Pomorskich w Darłowie, z zachowanymi murami obronnymi, wie żą i skrzydłem mieszkalnym. W innych istniej ących zamkach średniowiecznych – w Dobrej k/Nowogardu, Golczewie, Pęzinie, Swobnicy, Starym Drawsku, P ęzinie i Świdwinie zachowały si ę fragmenty pierwotnych murów obronnych z wie żami oraz skrzydeł mieszkalnych, a w Karlinie, Drawnie, Złocie ńcu, Moryniu, Nowogardzie, Szadzku tylko relikty fundamentów.

Strona | 54

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Zamki pó źniejsze, renesansowe – stanowi ące głównie siedziby najzamo żniejszych rodów pomorskich, Wedlów, Blücherów, Borków, Ostenów i Podewilsów - powstały poprzez rozbudow ę obiektów wcze śniejszych, średniowiecznych. Do grupy tej nale żą zamki: Ksi ążą t Pomorskich w Szczecinie, zamki w Szczecinku, Tucznie, Kr ągu, P ęzinie, Płotach, Karsku, Buku. Najokazalszym z nich jest zamek ksi ążę cy w Szczecinie, którego rozbudow ę zainicjował w 1575 r. ksi ążę Jan Fryderyk, nakazuj ąc zburzenie dawnego Kamiennego Domu i ko ścioła św. Ottona. T ę pocz ątkowo czteroskrzydłow ą, reprezentacyjn ą budowl ę zrealizowan ą przez włoskich budowniczych, w wieku XVII rozbudowano o pi ąte skrzydło (zwane muzealnym, a pó źniej menniczym). Pozostałe zamki z okresu XVI-XVII wieku miały najcz ęś ciej formy jednoskrzydłowe, dwukondygnacjowe i wystrój b ądź w formach renesansowych, b ądź manierystycznych i wczesnobarokowych. Wa żnym do Pomorza Zachodniego pozostaje pojoannicki zamek w Swobnicy, rozbudowany w XVII w. przez margrabiów brandendurskich, kiedy otrzymał barokowy wystrój. W XVIII wieku gruntownie przebudowano tak że zamek w Połczynie Zdroju i rozbudowano zamek w Tucznie.

Na mapie województwa zachodniopomorskiego szczególnym miejscem jest miasto Płoty – z dwoma zamkami: XIII. wiecznym Starym Zamkiem (przebudowanym ok. połowy XVII w. w stylu renesansowym, zrewaloryzowanym po zniszczeniach l. 50/60 XX w.) i XVII wiecznym Nowym Zamkiem (rozbudowanym w XVIII i XX w.).

Architektura sakralna

Architektura sakralna stanowi jeden z najstarszych i najcenniejszych elementów – poza obwarowaniami miejskimi – krajobrazu kulturowego miast i wsi Pomorza Zachodniego. W o środkach miejskich powstawały licznie ko ścioły parafialne, z far ą najcz ęś ciej usytuowan ą w pobli żu rynku. Budowano równie ż kaplice szpitalne, zało żenia zakonne, lokowane z reguły poza murami miejskimi. Współcze śnie zachowały si ę jedynie fragmenty klasztorów: poaugustia ńskich w Chojnie, Jasienicy i Pyrzycach, podominika ńskiego w My śliborzu, pocysterskich w Kołbaczu, Bierzwniku, Marianowie, Pełczycach, Koszalinie i Cedyni czy potemplariuszowskie i pojoannickie w Chwarszczanach i Rurce. Cz ęść materialnych śladów klasztorów – np. w Wolinie, Białobokach, Bukowie Morskim ma współcze śnie charakter zasobów archeologicznych, ukrytych pod ziemi ą. Okazałe pomorskie fary – kamienne lub ceglane – to trzynawowe obiekty halowe, pseudobazyliki lub bazyliki z wyodr ębnionymi prezbiteriami i wysokimi wie żami, b ędące dominantami architektonicznymi w krajobrazie miast. Za najcenniejsze świ ątynie miejskie uznaje si ę średniowieczne: roma ńsko-gotyck ą katedr ę w Kamieniu Pomorskim, gotyckie kolegiaty w My śliborzu i Kołobrzegu, a tak że fary w Szczecinie, Stargardzie Szczeci ńskim, Goleniowie, Trzebiatowie, Gryficach, Pyrzycach, Gryfinie, Chojnie, Choszcznie, Białogardzie, Koszalinie, Reczu, Sławnie i Darłowie. Równie ż w mniejszych miastach: Moryniu, Chociwlu, Dobrej k. Nowogardu, Karlinie, Łobzie, Resku, Tucznie i Wolinie wyró żniaj ą si ę okazało ści ą, oryginalno ści ą kompozycji i form warsztatowych.

Jednym z wyró żników kulturowych Pomorza Zachodniego jest zespół kamiennych (granitowych) ko ściołów pó źnoroma ńskich (XIII-XIV w.), budowanych z regularnych kwadr. Zespół ten, nie znajduj ący analogii na innych terenach Polski, obejmuje południow ą cz ęść województwa na

Strona | 55

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

granicy z dawn ą Now ą Marchi ą (m.in. Banie, Gryfino, Godków, Grzybno, Goszków, Stare Objezierze, Widuchowa, Mory ń) oraz obszary działalno ści zakonów cystersów i templariuszy w pasie pobrze ża (m.in. Gosław i Sadlno) i na zachód od Szczecina.

Drugim wyró żnikiem kulturowym w grupie zabytków sakralnych jest, licz ący ok. stu pi ęć dziesi ęciu obiektów, zespół drewnianych świ ąty ń wiejskich, budowanych w technice ryglowej. Z uwagi na liczb ę tych ko ściołów i ich walory zabytkowe, nale ży traktowa ć ten zespół jako warto ść ponadregionaln ą. W śród wznoszonych od ko ńca XIV do XIX w. ko ściołów ryglowych nale ży wymieni ć m.in. obiekty: najstarsze – w Krupach, Starogardzie Łobeskim, Cieszynie, Górawinie, Gudowie, Dzisnej, Cie ćmierzu, Pomianowie i Kowalikach, oraz w: Mielenku Drawskim, Jeziorkach Wałeckich, Cybulinie, Żelmowie, Ostrym Bardzie, Niekło ńczycy i in.

Najmniej liczna jest grupa murowanych ko ściołów o formach barokowych i klasycystycznych, wznoszonych w XVIII wieku. Obiekty te wyst ępuj ą głównie w okolicach Wałcza (tj. na wyznaniowo katolickim obszarze dawnego Królestwa Polskiego) i My śliborza (Golenice, Ro ścin, Dolsk). W śród rzadko spotykanych świ ąty ń klasycystycznych wymieni ć mo żna ko ściół p.w. Podwy ższenia Krzy ża Świ ętego w Czaplinku – realizacj ę wg. projektu K. F. Schinkla, wybitnego architekta.

Najliczniej reprezentowana jest natomiast grupa kościołów neostylowych (neogotyckich, neoroma ńskich), głównie z drugiej połowy XIX w.

Architektura obronna

Miejskie mury obronne – są jednym z charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego Pomorza Zachodniego. Jest to liczny zasób średniowiecznych miejskich murów obronnych, wznoszonych z kamienia lub cegły w okresie od XIII do XVI wieku zachowanych w pełnym obwodzie (np. w Moryniu, Trzci ńsku Zdroju, Pyrzycach czy Mieszkowicach) b ądź cz ęś ciowo (np. w Stargardzie Szczeci ńskim, My śliborzu, Chojnie, Gryfinie, Trzebiatowie, Koszalinie, Barlinku, Drawsku Pomorskim, Białogardzie, Świdwinie, Reczu czy Choszcznie). Cz ęś ciowo zachowały si ę tak że umocnienia w postaci fos lub wałów ziemnych, obecnie czytelne np. w postaci pasów zieleni lub zadrzewie ń alejowych (np. w Maszewie, Kamieniu Pomorskim, Pyrzycach czy Stargardzie Szczeci ńskim, Szczecinie). W niektórych miastach (np. w Pyrzycach, Baniach, Chojnie, Trzci ńsku Zdroju, Stargardzie Szczeci ńskim, Białogardzie, Gryficach) zachowały si ę nadto architektoniczne elementy obwarowa ń w postaci bram, baszt, czatowni, odznaczaj ące si ę wybitnymi warto ściami zabytkowymi, z uwagi na bogaty detal, form ę kompozycji, cechy warsztatu budowlanego. Obecny stan zachowania obwarowa ń miejskich wynika z zaniku pierwotnej funkcji, rozwoju przestrzennego miast w XIX w., inwestycji komunikacyjnych oraz braku remontów i konserwacji.

Fortyfikacje nowo żytne – do czasów współczesnych w krajobrazie kulturowym województwa s ą czytelne pozostało ści umocnie ń budowanych przez Szwedów i Prusaków, m.in. w Szczecinie (ukształtowanie dzisiejszych Wałów Chrobrego, okolice dworca klejowego Szczecin Główny) i Kołobrzegu (piwnica w forcie Uj ście, Brama Radzikowska, reduta Morast) oraz w innych miejscowo ściach (Wolinie, Świnouj ściu, Stargardzie Szczeci ńskim). Od 1837 roku budowana była

Strona | 56

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

morska twierdza w Świnouj ściu; obecnie zachowany jest zespół trzech fortów i sza ńców, świadcz ący o wysokim poziomie wiedzy in żynieryjnej budowniczych. Szczególne znaczenie jako fortyfikacja nowo żytna posiada pas umocnie ń (niem. Pommernstellung) od 1945 roku zwany Wałem Pomorskim, o ł ącznej długo ści 290 km (na terenie woj. zachodniopomorskiego ok. 199 km). W rejonie Rusinowa Wałeckiego, Tuczna i Strzalina zachowało si ę ok. 20 żelbetowych schronów pancernych, z których cz ęść jest budowlami kilkukondygnacyjnymi, poł ączonymi wewn ętrznymi schodami.

Koszary - w wielu miejscowo ściach regionu (Szczecinie, Stargardzie Szczeci ńskim, Trzebiatowie, Mrze żynie, Rogowie, Gryficach, Białej Górze k/Mi ędzyzdrojów, Świnouj ściu, Mirosławcu) zachowały si ę zespoły zabudowy wojskowej, koszary o zró żnicowanych formach architektonicznych. Obiekty te datowane s ą na okres od połowy XIX wieku po lata 30-te XX wieku. To najcz ęś ciej budynki budowane z cegły ceramicznej o prostych, klarownych kompozycjach elewacji, dekorowane detalem architektonicznym typowym dla czasu powstania.

Zabytki techniki

Ka żda epoka pozostawia w krajobrazie kulturowym zarówno budowle jak i maszyny, urz ądzenia i inne wyposa żenie techniczne, które z uwagi na swe historyczne walory i zawart ą w nich my śl konstruktorów i budowniczych s ą traktowane jako zabytki. Specyfika tych zasobów kulturowych uzale żniona jest od uwarunkowa ń miejscowych, wynikaj ących z tradycji i warunków naturalnych. Za najbardziej charakterystyczne dla województwa zachodniopomorskiego nale ży uzna ć historyczne elementy infrastruktury portowej, stoczniowej, transportu wodnego – morskiego i rzecznego – oraz przemysłu rolno-spo żywczego.

Zabytkowe kompleksy budynków i urz ądze ń stoczniowych zachowały si ę w obr ębie stoczni szczeci ńskich, Świnouj ścia i – w mniejszym stopniu – Darłowa. Brak natomiast zachowanej infrastruktury innych, mniejszych stoczni, zlokalizowanych niegdy ś na nabrze żach miast nale żą cych do Hanzy (np. Goleniowa czy Mrze żyna).

W obr ębie portów handlowych i rybackich cz ęś ciowo zachowała si ę historyczna infrastruktura (np. ryglowe spichlerze w Goleniowie i Karlinie, magazyny w Kołobrzegu, zabudowa modernistyczna przystani jachtowych w Trzebie ży i Stepnicy, elewatory i zabudowa portu wolnocłowego w Szczecinie oraz urz ądzenia – pływaj ące doki, d źwigi itp.).

W granicach województwa zachodniopomorskiego znajduje si ę siedem latarni morskich (Jarosławiec, gm. Postomino, Darłówek, gm. Darłowo, G ąski, gm. Mielno, Kołobrzeg, Niechorze, gm. Rewal, Wisełka, gm. Wolin, Świnouj ście-Warszów) wraz z budynkami towarzysz ącymi. S ą to – poza latarni ą kołobrzesk ą, odbudowan ą po 1945 r. - obiekty XIX-wieczne (najstarsza w Jarosławcu z 1838 r.), z cz ęś ciowo zachowan ą historyczn ą infrastruktur ą techniczn ą i wystrojem architektonicznym z epoki.

Strona | 57

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rysunek 7 Rozmieszczenie latarni morskich w Województwie Zachodniopomorskim Źródło: Opracowanie PART S.A

Nielicznie zachowane s ą natomiast dawne urz ądzenia nawigacyjne; jedynie na szlaku wodnym Szczecin – Świnouj ście istniej ą stawy (np. stawa Młyny z oryginaln ą konstrukcj ą i form ą), wytyczaj ące tor, zbudowane w latach 1911-36. Odrza ńskie urz ądzenia hydrotechniczne zachowały si ę cz ęś ciowo na ternie obecnego Parku Krajobrazowego Dolnej Odry (np. jazy, śluzy komorowe, przepusty wałowe i stacje pomp w rejonie Widuchowej).

Stosunkowo liczne s ą elektrownie rzeczne wodne (w Trzebiatowie na kanale Młynówka, Lisowie, gm. Płoty, Prusinowie, gm. Łobez, Borowie, gm. Kalisz Pomorski, Smol ęcinie, gm. Gryfice, Ro ścinie, gm. Białogard czy Rosnowie, gm. Białogard, Darłowo). Zachowały one w du żym stopniu formy architektoniczne obiektów budowlanych i urz ądzenia hydrotechniczne. Najwi ększej transformacji uległy urz ądzenia techniczne i pr ądotwórcze jak turbiny – nap ędowe i transmisyjne. Pierwotne wyposa żenie zachowało si ę tylko reliktowo, np. w Trzebiatowie.

Młyny wiatrowe (wiatraki) charakterystyczne niegdyś dla krajobrazu kulturowego wiejskiego i podmiejskiego obecnie stanowi ą jedynie relikty. Jedynym zachowanym wiatrakiem drewnianym (ko źlakiem) jest wiatrak z Mierzyna gm. Police, datowany na lata 20-30-te XIX w. Liczniejszy – licz ącym kilkadziesi ąt obiektów - jest zespół wiatraków murowanych (holendrów), spo śród których dwa – w L ędzinie, gm., Karnice i Poradzu, gm. Łobez – są w dobrym stanie technicznym, a pozostałe (np. w Lubanowie, My śliborzu czy Nowogródku Pomorskim) ruinami korpusów ceglanych. W żadnym z nich nie zachowały si ę dawne urz ądzenia mły ńskie.

Młyny wodne i elektryczne zachowały si ę licznej, cz ęść z nich kontynuuje produkcj ę do dzi ś, cz ęść została adaptowana na inne funkcje. Przetrwało kilkadziesi ąt niewielkich młynów (ryglowych lub murowanych), np. w Babigoszczy gm. Przybiernów, Letninie gm. Pyrzyce, Suchanówku gm. Sucha ń, Gł ęboczku gm. Czaplinek, Mołstówku i Kiełpinie gm. Brojce, Rzecku i Korytowie gm. Choszczno,

Strona | 58

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Go ścinie. Młyny wodne obecnie nie prowadz ą przemiału - wi ększo ść z nich została zaadaptowana na elektrownie wodne (np. Gryfice, gdzie zachowało si ę kompletne wyposa żenie mły ńskie) i obiekty hotelowo-turystyczne (np. Stargard Szczeci ński, Marianowo). Wi ększo ść młynów elektrycznych nadal pełni swoj ą pierwotn ą funkcj ę (np. Wojtaszyce, kompleks obiektów w Kluczu ob. Stargard Szczeci ński) lub stały si ę elektrowniami. Niewielka cz ęść tych obiektów zachowała elementy pierwotnego wyposa żenia (np. mlewniki walcowe, odsiewacze, elewatory transmisyjne, urz ądzenia nap ędowe, np. w Trzebiatowie).

Wśród zabytkowych obiektów czy zespołów przetwórstwa spo żywczego regionu, wymieni ć mo żna gorzelnie, mleczarnie (najcz ęś ciej folwarczne), browary, rze źnie. Murowane z kamienia lub cegły o wieloelementowych bryłach, posiadaj ą niekiedy bogaty detal architektoniczny i elementy historycznego wyposa żenia technicznego (np. aparaty destylacyjne, kadzie fermentacyjne). Browary zachowały si ę np. w Szczecinie i Połczynie Zdroju, a rze źnie w Szczecinie (Łasztownia), Świnouj ściu i Gryfinie.

Są tak że zabytkowe obiekty lub zespoły zwi ązane z innymi gał ęziami przemysłu: np. cegielnie, niegdy ś niezwykle liczne w krajobrazie naszego regionu - w ostatnich latach stały si ę reliktami. Przykładem jest cegielnia w Śmierdnicy w Szczecinie, gdzie zachowany jest tzw. piec Hoffmana. W panoramie miast czytelne s ą np. wie że ci śnie ń zwi ązane z zakładami uzdatniania wody np. w Stargardzie Szczeci ńskim, Pyrzycach, Sławnie, Szczecinku czy D ębnie. Rzadziej spotykane s ą zespoły gazowni i elektrowni miejskich – np. w Szczecinie, Trzebiatowie, sporadycznie – huty czy papiernie (Szczecin, Osinowo). W gminie Police zachowały si ę ruiny fabryki benzyny syntetycznej.

Zabytkami s ą tak że elementy infrastruktury komunikacyjnej: np. kolejowy most zwodzony w Szczecinie-Podjuchach, żelbetowy most „z delfinami” w Trzebiatowie, most łukowy nad rzek ą Bielic ą na linii w ąskotorowej Koszalin – Świelino. Linie kolei w ąskotorowej wraz z towarzysz ącą zabudow ą, b ędące podstaw ą funkcjonowania gospodarki regionu na przełomie XIX i XX w., zachowały si ę we fragmentach, pełni ą aktualnie rol ę atrakcji turystycznej (linia: Gryfice – Rewal – Trzebiatów, Koszalin – Świelino czy Stargard Szczeci ński – Dobrzany).

Obiekty infrastruktury kolei szerokotorowej s ą licznie reprezentowane na terenie województwa. W śród obiektów ryglowych s ą dworce np. w Białogardzie, Dygowie i Karlinie. Najliczniej wyst ępuj ą obiekty murowane, cz ęsto z detalem architektonicznym, np. w Wałczu, Drawsku Pomorskim, Sławnie. Towarzysz ące stacjom obiekty znikaj ą stopniowo z infrastruktury kolejowej – lokomotywownie, wie że ci śnie ń, magazyny. Za zabytkowe uznaje si ę tak że: fragment autostrady tzw. berlinki Królewiec – Berlin oraz liczne ci ągi dróg brukowanych obsadzonych zabytkow ą zieleni ą, prowadz ące do wsi i miasteczek, zajezdnie tramwajowe – trzy zespoły w Szczecinie.

Strona | 59

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Ziele ń zabytkowa

Jedn ą z najliczniejszych grup zabytków są obszary zieleni komponowanej – parki i ogrody, cmentarze, aleje przydro żne. Parki w wi ększo ści zwi ązane s ą założeniami dworsko-folwarcznymi, tworz ąc wraz z nimi wn ętrza architektoniczno-krajobrazowe, niejednokrotnie o unikalnej warto ści. Do najcenniejszych zaliczy ć mo żna parki w: Dolsku, gm. Dębno – krajobrazowy, zaprojektowany w 1832 roku przez J. P. Lennego, Starogardzie Łobeskim – barokowo-klasycystyczny ogród z 1. połowy XVIII wieku, rozbudowany w połowie XIX wieku w park krajobrazowy, Tucznie – krajobrazowy park zamkowy o charakterze swobodnym z 2. ćwierci XIX wieku, Przelewicach – park pałacowy z pocz ątku XIX wieku, przekształcony w ogród dendrologiczny w latach 30-tych XX wieku, Karnieszewicach – arboretum zało żone w 2. ćwierci XIX wieku przez członków Pomorskiego Towarzystwa Le śnego wg projektu Schwappacha, Stolcu – barokowy ogród pałacowy z pocz ątku XVIII wieku, Siemczynie – park pałacowy z 2. połowy XVIII wieku, przebudowany w 4. ćwierci XIX wieku na krajobrazowy o cechach romantycznych, Kulicach – krajobrazowy park dworski z 1. połowy XIX wieku czy w Lubiechowie – park pałacowy w stylu angielskim z 1. ćwierci XIX w. Drug ą grup ę stanowi ą parki zdrojowe np. w Połczynie Zdroju, Mi ędzyzdrojach czy Świnouj ściu w otoczeniu architektury uzdrowiskowej oraz parki miejskie, np. w Szczecinie (Park Kasprowicza) czy Koszalinie.

Do połowy XIX w. nekropolie wiejskie, którym towarzyszyła ziele ń obrze żna, zlokalizowane były przy ko ściołach. W pó źniejszym okresie cmentarze wytyczano poza obszarem zwartej zabudowy. W krajobrazie tworzyły one k ępę zieleni wysokiej, cz ęsto z nasadzeniami alejowymi. Współcze śnie znaczna cz ęść nekropolii nie pełni funkcji grzebalnej, ale pozostała czytelnym elementem przestrzeni kulturowej. Cmentarze na terenie Pomorza Zachodniego zwi ązane były w zdecydowanej wi ększo ści z lutera ńskim obrz ądkiem religijnym, bardzo rzadko z kalwi ńskim (np. Cmentarz Francuski w Szczecinie), katolickim (w rejonie Wałcza) lub żydowskim (np. w Baniach, Boleszkowicach, Cedyni, Józefinie, Koszalinie, Mirosławcu, Moryniu, Pełczycach, Szczecinie, Świdwinie, Tucznie lub Widuchowej). Sporadycznie mo żna jeszcze dzi ś odnale źć cmentarze rodowe, zlokalizowane – najcz ęś ciej – w obr ębie parków dworskich lub lasów. S ą równie ż nieliczne cmentarze wojenne (np. z czasów wojny prusko-francuskiej czy obu wojen światowych), przyszpitalne czy kryj ące szcz ątki ofiar pomorów. Na wielu cmentarzach zachowały si ę historyczne kaplice i kostnice. Jednym z najwi ększych i najcenniejszych z zabytkowych cmentarzy w Europie który znajduje si ę na terenie województwa zachodniopomorskiego, jest Cmentarz Centralny w Szczecinie, zało żony w latach 1899- 1900 według projektu W. Meyera-Schwartau, rozbudowany przez Georga Hanniga. Na obszarze ok. 160 ha, o charakterze parkowo-krajobrazowym, oprócz cz ęś ci historycznych nagrobków, zachowały si ę ziele ńce, zbiorniki wodne, mostki, aleje dekoracyjnych drzew i krzewów, oraz obiekty architektoniczne – zespół bramy głównej, kaplica.

Cennym, cho ć współcze śnie zagro żonym, elementem krajobrazu kulturowego jest ziele ń przydro żna, niekiedy nasadzana w XVIII lub XIX wieku, np. aleja bukowa w gm. Polanów, obsadzenie w okolicach Wolina. Waloryzuj ące przestrze ń kulturow ą s ą charakterystyczne dla obszarów wiejskich nasadzenia z drzew owocowych, głównie czere śni, jabłoni, śliw.

Strona | 60

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Obiekty sakralne i świeckie

Na terenie województwa bior ąc pod uwag ę obiekty sakralne najliczniej reprezentowane s ą: ołtarze, ambony, organy, chrzcielnice, empory organowe. Przewa żnie s ą to obiekty wykonane z drewna, rze źbione i polichromowane. Stosunkowo liczn ą grup ę zabytków sakralnych stanowi ą te ż rze źby, obrazy tablicowe i sztalugowe, płyty nagrobne, epitafia oraz dzwony.

Na terenie województwa istniej ą ko ścioły posiadaj ące pojedyncze zabytki natury sakralnej o znacznej warto ści artystycznej i historycznej, a tak że ko ścioły o bardzo bogatym wyposa żeniu wn ętrz, np. katedry w: Koszalinie i Szczecinie, konkatedry: w Kamieniu Pomorskim i Kołobrzegu, ko ścioły miejskie w: Stargardzie Szczeci ńskim, Dobrej k/Nowogardu, Reczu, Tucznie, Gryficach, Darłowie, Czaplinku oraz ko ścioły wiejskie, np. w: Brzesku (gm. Pyrzyce), Cisowie (gm. Darłowo), Dzisnej (gm. Przybiernów), Jarszewie (gm. Kamie ń Pomorski), Witnicy (gm. Mory ń), Iwi ęcinie (gm. Sianów), Kr ągu (gm. Polanów), Ostrym Bardzie (gm. Darłowo), Runowie Pomorskim (gm. W ęgorzyno), Śmiechowie (gm. B ędzino), czy w Wysiedlu (gm. Łobez).

Zabytki sakralne na terenie województwa zachodniopomorskiego pochodz ą z ró żnych epok stylowych – od romanizmu (XIII w.) do modernizmu (I połowa XX w.).

Wśród zabytków sakralnych wyst ępuj ących w ko ściołach na terenie naszego województwa najbardziej charakterystyczne s ą nast ępujące grupy obiektów:

• chrzcielnice kamienne – granitowe z XII-XIII w. (powstawały zapewne wraz z ko ściołami) i wapienne, staranniej obrobione, o „puklowanych” czaszach, np. w Kamieniu Pomorskim, w Mechowie (gm. Pyrzyce), czy Tetyniu (gm. Kozielice), Karlinie; • gotyckie malowidła ścienne - zachowane zarówno w monumentalnych ko ściołach miejskich – np. w konkatedrach w: Kamieniu Pomorskim i Kołobrzegu, w szczeci ńskim ko ściele św. Jana Ewangelisty, w ko ściele poaugustia ńskim w Chojnie, w Chociwlu, w kaplicy św. Gertrudy w Darłowie, jak i w niewielkich ko ściołach wiejskich – np. w Chwarszczanach (gm. Boleszkowice), w Grz ędzicach (gm. Stargard Szczeci ński), w Wełtyniu (gm. Gryfino), w M ętnie Małym (gm. Chojna), czy w Czachowie (gm. Cedynia). • gotyckie, drewniane elementy wyposa żenia – ołtarze szafiaste, jak np. ołtarz główny w katedrze w Kamieniu Pomorskim, ołtarze kaplic bocznych katedry w Szczecinie (pochodz ące z Cie ćmierza i z Objezierza Nowego), relikty ołtarza w katedrze w Koszalinie, tryptyki w konkatedrze kołobrzeskiej i w niektórych ko ściołach wiejskich, a tak że pozostało ści stall, jak np. w konkatedrach w Kamieniu Pomorskim i Kołobrzegu, czy w ko ściele parafialnym w Trzebiatowie; • Kamienne płyty nagrobne i epitafia - gotyckie, renesansowe i barokowe – np. w Szczecinie: na Zamku Ksi ążą t Pomorskich, w ko ściołach św. Piotra i Pawła i pofranciszka ńskim oraz w wielu ko ściołach na terenie województwa np. w konkatedrach w Kamieniu Pomorskim i Kołobrzegu, w ko ściołach parafialnych w Gryficach, czy w Dobrej k/Nowogardu;

Strona | 61

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Pó źnorenesansowe, barokowe i manierystyczne drewniane elementy wyposa żenia: o ołtarze i ambony, np. w ko ściołach miejskich w: Białogardzie, Dobrej, Gryficach, My śliborzu, Reczu, Stargardzie Szczeci ńskim, Kamieniu Pomorskim, Darłowie; a tak że w ko ściołach wiejskich. Charakterystyczne dla zachodnich i południowo- zachodnich terenów województwa s ą ołtarze ambonowe (niem. Kanzellaltar) o bogatej dekoracji snycerskiej, np. w ko ściołach: w Kurzycku (gm. Mieszkowice), w Witnicy (gm. Mory ń), Żabowie (gm. Pyrzyce) czy w Buku (gm. Dobra k. Szczecina); o empory i lo że o parapetach z bogat ą dekoracj ą snycersk ą i malarsk ą, np. w ko ściołach miejskich: w Dobrej k/Nowogardu i św. Gertrudy w Darłowie, czy katedrze w Kamieniu Pomorskim, w wielu ko ściołach wiejskich, np. w: Cisowie (gm. Darłowo), Jaroszewie (gm. Kamie ń Pomorski), Karnicach (gm. Karnice), Kr ągu (gm. Polanów), Krupach (gm. Darłowo), Ostrym Bardzie (gm. Darłowo), Nowielinie (gm. Pyrzyce), Rakowie (gm. Krz ęcin), Wielinie (gm. Polanów), Wierzbnie (gm. Pyrzyce), Witnicy (gm. Mory ń), Wysiedlu (gm. Łobez), Żelewie (gm. Stare Czarnowo); o stalle i ławy, zdobione snycersko i przewa żnie polichromowane, np. w ko ściołach miejskich np. w Gryfinie i św. Gertrudy w Darłowie, w ko ściołach wiejskich np.: w Otanowie (gm. My ślibórz), Runowie Pomorskim (gm. W ęgorzyno), Jarszewie (gm. Kamie ń Pomorski), Witnicy (gm. Mory ń); • Epitafia drewniane lub kamienne , przewa żnie barokowe z polichromowan ą i złocon ą dekoracj ą – w ko ściołach na terenie województwa. Kilka z nich zostało przeniesionych do katedry w Szczecinie oraz do Biblioteki Miejskiej w Pyrzycach; • Barokowe polichromie na stropach lub sklepieniach – np. w ko ściołach: św. Piotra i Pawła w Szczecinie, w Brzesku (gm. Pyrzyce), Dzisnej (gm. Przybiernów), Koniewie (gm. Wolin), Wierzbnie (gm. Warnice), Iwi ęcinie (gm. Sianów), Kwasowie (gm. Sławno), Śmiechowie (gm. B ędzino), Witnicy (gm. Mory ń); • Neogotyckie elementy wyposa żenia – ołtarze, ambony, chrzcielnice, empory, ławki i in., np. w ko ściołach miejskich w: Trzebiatowie, Mieszkowicach, Maszewie, Resku, Szczecinie-Dąbiu, czy ko ściele p.w. Naj świ ętszej Marii Panny Gwiazdy Morza w Świnouj ściu; • Organy z dekoracyjnymi prospektami organowymi – barokowe: w Kamieniu Pomorskim i Karnicach, neogotyckie: w Koszalinie, Maszewie, Szczecinie-Dąbiu czy Trzebiatowie, neobarokowe– w Gryficach i Resku. W wielu ko ściołach zachowały si ę jedynie szafy organowe bez instrumentu. Na terenie województwa zachowanych jest wiele instrumentów lub reliktów instrumentów powstałych od ko ńca XVIII w. do l. 40. XX w. w szczeci ńskim warsztacie organmistrzowskim rodziny Grüneberg; • Witra że – pochodz ące z ró żnych epok stylowych. Z okresu pó źnego renesansu i baroku przetrwały małe witra żyki herbowe w niektórych ko ściołach wiejskich. Liczniej reprezentowane są zespoły witra ży z ko ńca XIX i pocz ątku XX wieku neogotyckich i utrzymanych w innych formach stylowych, np. w konkatedrze w Koszalinie, w ko ściele p.w. Naj świ ętszej Marii Panny Królowej Świata w Stargardzie Szczeci ńskim, w ko ściołach: parafialnym p.w. Macierzy ństwa

Strona | 62

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Naj świ ętszej Marii Panny w Trzebiatowie, w ko ściołach: św. Krzy ża i św. Jana w My śliborzu, w Ławach (gm. My ślibórz), w ko ściele p.w. Narodzenia Naj świ ętszej Marii Panny w Szczecinku, w Darskowie (gm. Złocieniec) i Chmielnie (gm. Bobolice), w Juchowie (gm. Borne-Sulinowo), w Sulechówku (gm. Malechowo) czy w Jedlicach (gm. W ęgorzyno), w Wicewie (gm. Tychowo), a tak że modernistyczne, np. w ko ściele w Jesionowie (gm. Przelewice) czy w szczeci ńskim ko ściele p.w. Świ ętej Rodziny. • Ikony i inne przedmioty zwi ązane z kultem w ko ściołach prawosławnych (fragmenty ikonostasów, szaty i naczynia liturgiczne, oprawy ksi ąg, płaszczanice i in.) – pochodz ące przewa żnie z XIX i pocz. XX w., przywiezione najcz ęś ciej zostały z terenów wschodnich po 1945 r.; • Obrazy, rze źby, płaskorze źby, pochodz ące z ró żnych epok stylowych, niekiedy b ędące pierwotnie cz ęś ci ą wi ększych obiektów, wtórnie z nich wymontowanych (np. z ołtarzy, ambon, empor) znajduj ące si ę w wielu ko ściołach na terenie województwa. Istniej ą ko ścioły posiadaj ące dekoracj ę rze źbiarsk ą usytuowan ą na zewn ątrz budowli np. gotyckie płaskorze źby na elewacji ko ścioła Piotra i Pawła w Szczecinie, płaskorze źby na wie ży ko ścioła Naj świ ętszej Marii Panny Królowej Świata w Stargardzie, czy rze źby w ko ściele Naj świ ętszej Marii Panny w Chojnie; • Drobne sprz ęty ko ścielne – naczynia liturgiczne, krucyfiksy, lichtarze, kadzielnice, dzwonki mszalne, kropielnice. Za wyj ątkiem krucyfiksów, zachowane stosunkowo nielicznie; • Dzwony – od czasów gotyku do XX w. Na naszym terenie zachowała si ę niezwykle cenna grupa gotyckich, barokowych i klasycystycznych dzwonów spi żowych.

Stosunkowo niewiele przetrwało na terenie województwa elementów wystroju i wyposa żenia wn ętrz świeckich. Znajduj ą si ę one w niektórych budynkach u żyteczno ści publicznej b ędących własno ści ą Skarbu Pa ństwa (niektórych urz ędów, policji, poczty, archiwum pa ństwowego), samorz ądów (urz ędy miast i gmin, szkoły, biblioteki), a tak że firm prywatnych, np. banków lub organizacji pozarz ądowych. Obiekty zaliczane do zabytków sakralnych zachowały si ę równie ż w niektórych budynkach mieszkalnych w miastach (kamienice, wille) pozostaj ących w posiadaniu samorz ądów, wspólnot mieszkaniowych i osób prywatnych, a tak że w wiejskich dworach i pałacach będących własno ści ą osób prywatnych, firm, samorz ądów, a w du żej cz ęś ci Agencji Nieruchomo ści Rolnych.

W pojedynczych obiektach u żyteczno ści publicznej zachowały si ę elementy wyposa żenia sakralnego, najcz ęś ciej mebli i obrazów, na ogół przeniesionych z dworów i pałaców.

W niektórych budynkach u żyteczno ści publicznej przetrwały jednolite zespoły stałego wyposa żenia i wystroju wn ętrz, jak np. sztukaterie, elementy dekoracji snycerskiej, boazerie, polichromie ścienne, witra że czy kominki. Wymieni ć tu nale ży wystrój architektoniczny wn ętrz: Urz ędu Wojewódzkiego w Szczecinie i Koszalinie, Nowego Ratusza (ob. bank) w Koszalinie, Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie, Banku PKO BP przy al. Niepodległo ści w Szczecinie, w ratuszu kołobrzeskim, w dawnym budynku Starostwa (ob. UMiG) w Drawsku Pomorskim, w banku przy ul.

Strona | 63

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Ko ściuszkowców 11 w Wałczu, w kilku szkołach w Szczecinie (np. I LO) i w Wałczu (Szkoła Podstawowa nr 2 przy ul. Konopnickiej i Zespół Szkół nr 1 przy ul. Kili ńszczaków 59).

Interesuj ące przykłady pełnego wystroju wn ętrz przetrwały w dawnych willach w Szczecinie – pełni ących obecnie ró żne funkcje – np. przy al. Wojska Polskiego: nr 84 (willa Lentza) i nr 76 (Liceum Katolickie), 115 (Pa ństwowa Szkoła Muzyczna I stopnia), willi Grüneberga przy ul. Batalionów Chłopskich w Szczecinie-Zdrojach, a tak że wystrój Przedszkola Publicznego przy ul. P. Skargi 18 w Szczecinie. Wymieni ć tu równie ż warto dekoracj ę wn ętrza ob. Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy w D ębnie oraz dwóch budynków (dawnych willi) szpitala w Choszcznie.

Wśród budynków u żyteczno ści publicznej na uwag ę zasługują równie ż obiekty posiadaj ące pojedyncze elementy wystroju, takie jak witra że, np. w: szpitalu w Barlinku, budynku Urz ędu Miasta i Gminy w D ębnie, ratuszach w Karlinie, Złocie ńcu i Sławnie, gmachu Urz ędu Stanu Cywilnego w My śliborzu.

Wiele elementów wystroju zaliczanych do zabytków sakralnych zachowało się w kamienicach, głównie w Szczecinie, ale tak że w Świnouj ściu, Koszalinie, Szczecinku, Wałczu i innych miastach. Spo śród elementów dekoracji wn ętrz wymieni ć nale ży: wystroje malarskie i sztukatorskie przejazdów bramnych, cz ęstokro ć ukryte pod warstwami przemalowa ń (np. ul. Obro ńców Stalingradu w Szczecinie) czy klatki schodowe ze snycersko opracowanymi balustradami lub z dekoracj ą malarsk ą (np. w Koszalinie – ul. Spółdzielcza 17, ul. Zwycięstwa 189 czy ul. Niepodległo ści 40). W niektórych lokalach sklepowych kamienic zachowały si ę cenne elementy wystroju, takie jak płytki ceramiczne na ścianach i ladach oraz haki metalowe (np. w dawnym sklepie mi ęsnym przy ul. B. Krzywoustego 53 w Szczecinie oraz w sklepie mi ęsnym przy ul. Zwyci ęstwa 135 w Koszalinie), wyposa żenie stolarsko-snycerskie aptek (np. przy pl. Grunwaldzkim oraz na rogu al. Piastów i ul. A. Małkowskiego w Szczecinie). W wielu mieszkaniach przetrwały elementy dawnego wystroju i wyposa żenia: stolarka drzwiowa, boazerie, sztukaterie, piece kaflowe czy witra że (np. Szczecin, Świnouj ście, Koszalin, Mieszkowice, Lisie Pole, Trzebie ż, Darłowo).

W wi ększo ści zamków, pałaców i dworów regionu nie zachowały si ę pierwotne, ruchome elementy wyposa żenia sakralnego, takie jak meble czy obrazy. Przetrwały natomiast pozostało ści ich wystroju, na stałe zwi ązane z architektur ą, takie jak: sztukaterie, drewniane okładziny stropów, elementy stolarsko-snycerskiego wyposa żenia, takie jak: boazerie, schody z balustradami, piece kaflowe i kominki oraz witra że.

Wśród rezydencji na terenie Pomorza Zachodniego wyj ątkowe miejsce zajmuje Zamek Ksi ążą t Pomorskich w Szczecinie, w którym zgromadzony jest wyj ątkowy zespół najstarszych i najcenniejszych zabytków ruchomych, do których nale żą np. renesansowe polichromie Wie ży Wi ęziennej, zespół sarkofagów ksi ążę cych, czy renesansowych kamiennych płyt pami ątkowych i erekcyjnych. We wn ętrzach eksponowane s ą te ż meble i elementy wyposa żenia (z XVIII, XIX i pocz ątku XX w.) przemieszczone z innych obiektów. Meble przechowywane s ą równie ż w zamkach na terenie województwa, np. w Darłowie, Tucznie, Starym Zamku w Płotach, czy dworze w Buku (gm. Przybiernów).

Strona | 64

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

W niektórych pałacach i dworach zachowały si ę przykłady kompleksowego wystroju wn ętrz, jak np. w: pałacu w Czernikowie (gm. My ślibórz), Kłopotowie (gm. Dygowo), Mostach (gm. Goleniów), Radzimiu (gm. Radowo Małe), Żelmowie (gm. Radowo Małe), Trzebieszewie (gm. Szczecinek), czy Białow ąsach (gm. Barwice). W innych obiektach przetrwały mniejsze zespoły wystroju wn ętrz lub pojedyncze elementy, np. w pałacu w Nacławiu (gm. Polanów), w Kra śniku Koszali ńskim, w Siemczynie (gm. Czaplinek), Trzygłowie (gm. Gryfice). Unikatowy charakter w skali województwa i kraju ma barokowa polichromia sali balowej dworu w Świerznie (gm. Świerzno).

Spo śród licznych niegdy ś sztukaterii na terenie województwa szczególne miejsce zajmuje – reprezentuj ąca wysoki poziom artystycznego wykonania – barokowa dekoracja wn ętrz zamku w Swobnicy. Na uwag ę zasługuj ą te ż rozbudowane zespoły dekoracji sztukatorskich w pałacach z ko ńca XIX i pocz. XX w., np. w Czernikowie (gm. My ślibórz).

W niektórych dworach i pałacach zachowały si ę cenne witra że, np. w Kłopotowie (gm. Dygowo ), R ąbinie (gm. R ąbino) czy Żelmowie (gm. Radowo Małe).

Na elewacjach niektórych budynków, głównie w miastach zachowały si ę elementy wystroju architektonicznego, takie jak pełnoplastyczne rze źby, płaskorze źby. Do najbardziej okazałych przykładów wystroju rze źbiarskiego gmachów u żyteczno ści publicznej w Szczecinie nale żą figury z fasad Czerwonego Ratusza czy budynku Banku PKO BP przy al. Niepodległo ści, z okresu pó źniejszego – ceramiczne płaskorze źby ze starego kina w Sławnie. Liczne s ą równie ż przykłady detalu architektonicznego elewacji kamienic (np. w ci ągu zabudowy przy ul. Zwyci ęstwa w Koszalinie, przy ul. św. Wojciecha 2, al. J. Piłsudskiego i pl. Grunwaldzkim w Szczecinie oraz przy ul. Hołdu Pruskiego w Świnouj ściu), a tak że willi (w wi ększo ści w Szczecinie) i pensjonatów (głównie w Świnouj ściu i Mi ędzyzdrojach). Unikatowym przykładem na naszym terenie jest barokowe sgraffito z przedstawieniem słonia na jednej z kamienic przy rynku w Trzebiatowie. Do najmłodszych – jednak niezwykle warto ściowych pod wzgl ędem artystycznym – zabytków nale ży mozaika na elewacji kina „Kosmos” w Szczecinie.

Obiekty małej architektury

Istnieje grupa nieruchomych obiektów budowlanych, okre ślanych mianem „małej architektury” – zaliczanych do zabytków ruchomych – usytuowanych na placach wiejskich i miejskich, cmentarzach przyko ścielnych i gminnych oraz przy drogach. Stanowi ą one własno ść samorz ądów, parafii, w pojedynczych przypadkach osób prywatnych. S ą to elementy zagospodarowania terenu takie jak: pomniki, rze źby plenerowe, fontanny, kapliczki przydro żne, pomniki nagrobne, krzy że pokutne, pompy uliczne i inne.

W badanym regionie pozostało niewiele pomników z XIX i pocz. XX w. W Szczecinie s ą to: kolumna-pomnik żołnierzy poległych w wojnach napoleo ńskich na kopcu przy ul. Unii Lubelskiej, pomniki Kornela Ujejskiego (popiersie przewiezione ze Lwowa) i kondotiera Colleoniego (kopia pomnika z dawnego Muzeum Miejskiego w Szczecinie), za ś na terenie województwa np.: cz ęś ciowo zniszczony obelisk z pocz. XIX w. w parku pałacowym w Starogardzie Łobeskim oraz pomnik dr

Strona | 65

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Kocha przy dawnym sieroci ńcu w Moryniu. Cokoły niektórych pomników o znacznej warto ści artystycznej po 1945 r. zostały wtórnie wykorzystane do ekspozycji współczesnych rze źb – np. pomnika Adama Mickiewicza w Szczecinie i Mieszka I w Mieszkowicach. Stosunkowo liczn ą grup ę na terenie województwa stanowi ą natomiast pomniki - i ich relikty - poległych w I wojnie światowej żołnierzy niemieckich, dawnych mieszka ńców, usytuowane na placach i cmentarzach przyko ścielnych małych miasteczek i wsi, a tak że na czynnych cmentarzach, np. Centralnym w Szczecinie.

Nieliczn ą grup ę stanowi ą te ż rze źby plenerowe, zarówno w Szczecinie, jak i na terenie województwa. Zachowane obiekty pochodz ą z XVIII, XIX i XX w. W śród nich na uwag ę zasługuj ą pó źnobarokowa grupa rze źbiarska Flory z placu Orła Białego w Szczecinie (dawniej w zwie ńczeniu szczeci ńskiego pałacu Grumbkowa), rze źba Herkulesa Walcz ącego z Centaurem na tarasie Wałów Chrobrego w Szczecinie, grupa rze źbiarska tzw. Miłosiernego Samarytanina z lat 30-tych XX w. przy ul. Unii Lubelskiej w Szczecinie czy pos ąg Apolla z parku le śnego w Zatoni Dolnej (gm. Chojna) z dawnego pałacu margrabiów brandenburskich w Schwedt, ob. w depozycie Muzeum Narodowego w Szczecinie. Z obiektów powstałych po 1945 r., reprezentuj ących plastyk ę współczesn ą do najcenniejszych nale żą dwie rze źby nie żyj ącego artysty Władysława Hasiora – „Płon ące Ptaki” w Parku Kasprowicza w Szczecinie i „Płomienne Ptaki” w Koszalinie.

Na terenie województwa zachowało si ę kilka warto ściowych fontann. Najstarsz ą i najcenniejsz ą jest barokowa fontanna z lat 30-tych XVIII w. na placu Orła Białego w Szczecinie. Wśród szczeci ńskich fontann znacznymi warto ściami artystycznymi odznaczaj ą si ę: architektoniczna obudowa i basen szczeci ńskiej fontanny Sediny (proj. L. Manzel) z ko ńca XIX w., zachowany mimo zniszczenia grupy rzeźbiarskiej, fontanna z rze źbą „Chłopiec z harmoni ą” przy Urz ędzie Miasta (z ok. 1927 r.) i Ptasia Fontanna w ogrodzie ró żanym parku Kasprowicza (z ok. 1930 r.). Poza Szczecinem przetrwały m.in. fontanny na rynkach w Barlinku (proj. K. Akermnan), Darłowie (proj. W. Gross) oraz przed pałacem w Pstrowicach (gm. Pyrzyce). Obiektem o wyj ątkowym znaczeniu jest tzw. Świ ęta Studnia (Studnia św. Ottona) w Pyrzycach, upami ętniaj ąca chrzest miejscowej ludno ści w XII w. Na terenie obecnego województwa istniej ą równie ż kapliczki przydro żne; najstarsze (w tym XIX. wieczne) zlokalizowane na terenie powiatu wałeckiego. Do najcenniejszych i najstarszych w regionie zabytków małej architektury nale żą trzy średniowieczne kamienne krzy że pokutne z: Kr ępcewa (gm. Dolice), Trzebiatowa, Stargardu Szczeci ńskiego. Na niektórych cmentarzach zachowały si ę pomniki nagrobne o du żej warto ści artystycznej, np. w Gozdowicach (gm. Mieszkowice), czy Stolcu (gm. Dobra k. Szczecina), a tak że na cmentarzach np. w Wałczu i Centralnym w Szczecinie.

Do charakterystycznych elementów krajobrazu miejskiego nale żą szczeci ńskie pompy uliczne z ko ńca XIX i pocz. XX w., z których jedna została przeniesiona do Nowego Warpna.

Placówki muzealne i ich potencjał turystyczny

W województwie zachodniopomorskim według danych GUS z 31.12.2012 działa 24 placówek muzealnych (w liczbie tej mieszcz ą si ę zarówno muzea, jak i ich oddziały). S ą to zarówno muzea o statucie zarejestrowanym w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jak i zbiory, które udost ępniaj ą samorz ądy i podlegaj ące im instytucje kultury, organizacje pozarz ądowe, instytucje

Strona | 66

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

naukowe i osoby prywatne a oficjalne ich statuty nie zostały zarejestrowane. W zbiorach muzeów województwa zachodniopomorskiego uwzgl ędnianych przez GUS znajdowało si ę (31.12.2011) 224 418 muzealiów. Najliczniejsze zbiory posiadaj ą Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum w Koszalinie i Muzeum Or ęż a Polskiego w Kołobrzegu. W wi ększo ści muzeów regionu zbiory licz ą od kilkuset do kilku tysi ęcy zabytków. W 2012r. muzea odwiedziło ponad 438 tyś. zwiedzaj ących.

Wystawy Zwiedzaj ący Muzea i tymczasowe WYSZCZEGÓLNIENIE oddziały Muzealia w tym muzealne własne obce ogółem młodzie ż szkolna OGÓŁEM 2000 20 185413 72 40 550347 275329 2005 22 221460 77 69 362912 146583 2010 27 218835 67 47 445441 141288 2011 25 224418 103 48 434148 123705 Archeologiczne 1 1692 - - 2130 900 Artystyczne 1 - 2 4 7627 355 Geologiczne 1 - - - 8772 2856 Historyczne 6 18972 19 2 150047 26736 Interdyscyplinarne 2 57180 13 11 21712 8403 Przyrodnicze 2 5522 7 2 25483 3100 Regionalne 8 41477 48 14 101339 49059 Techniki 2 2324 12 2 41384 11684 Inne 2 97251 2 13 75654 20612 Tabela 13 Muzea wg klasyfikacji tematycznej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urz ędu Statystycznego w Szczecinie

Jak wynika z powy ższych danych najwi ęcej placówek ma status muzeów regionalnych (8), najwi ęcej muzealiów (ok. 57 tys.) posiadaj ą jednak muzea interdyscyplinarne. Najwi ęcej osób zwiedziło 6 muzeów o profilu historycznym (ok. 150 tys.). Młodzie ż szkolna zorganizowana stanowi ok. 28 % wszystkich zwiedzaj ących, a ok. 40% w muzeach regionalnych.

Sie ć muzeów województwa zachodniopomorskiego rozmieszczona jest nierównomierne, w Szczecinie znajduje si ę 1/3 placówek.

Wystawy Muzea i Zwiedzaj ący tymczasowe WYSZCZEGÓLNIENIE oddziały Muzealia w tym muzealne własne obce ogółem młodzie ż szkolna WOJEWÓDZTWO 25 224418 103 48 434148 123705 Podregion Koszali ński 7 78478 45 19 222,5 67,7 Powiat Białogrodzki ------Powiat Drawski - - - - 305 - Powiat Kołobrzeski 1 18040 17 1 125,0 21,1 Powiat Koszali ński ------Powiat Sławie ński 1 3574 4 3 62,8 35,3 Powiat Szczecinecki 1 3328 6 5 7,7 3,0

Strona | 67

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Powiat Świdwi ński ------Powiat Wałecki 2 2186 13 4 12,6 2,9 m. Koszalin 2 51350 5 6 14,4 5,5 Podregion Stargardzki 5 37265 33 7 21,7 10,7 Powiat Choszcze ński ------Powiat Gryficki 1 492 7 - 8,3 4,1 Powiat Łobeski 1 45 - - 0,2 0,1 Powiat My śliborski 2 30747 18 2 4,1 2,3 Powiat Pyrzycki ------Powiat Stargardzki 1 5981 8 5 9,1 4,3 Podregion M. Szczecin 6 102274 16 20 137,2 35,6 Szczecin 6 102274 16 20 137,2 35,6 Podregion Szczeci ński 7 6401 9 2 52,7 9,6 Powiat Goleniowski ------Powiat Gryfi ński 3 1854 - - 4,7 1,1 Powiat Kamie ński 3 1875 2 - 23,0 5,9 Powiat Policki ------m. Świnouj ście 1 2672 7 2 25,0 2,6 Tabela 14 Muzea w 2011r. na terenie województwa zachodniopomorskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urz ędu Statystycznego w Szczecinie

W województwie nie ma żadnej placówki prowadzonej wył ącznie przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego; placówk ą prowadzon ą przez samorz ąd województwa wspólnie z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest jedynie Muzeum Narodowe w Szczecinie.

Placówki prowadzone przez starostwa powiatowe i miasta na prawach powiatu:

• Muzeum w Koszalinie • Muzeum – Zamek Ksi ążą t Pomorskich w Darłowie • Muzeum Techniki „Zajezdnia Sztuki” w Szczecinie • Muzeum Or ęż a Polskiego w Kołobrzegu • Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Świnouj ściu.

Placówki prowadzone przez samorz ądy gminne:

• Muzeum w Białogardzie • Muzeum Wojsk In żynieryjnych I Armii Wojska Polskiego w Gozdowicach • Muzeum Historii Ziemi Kamie ńskiej w Kamieniu Pomorskim • Muzeum Ziemi Karli ńskiej w Karlinie • Muzeum Walk o Wał Pomorski w Mirosławcu • Muzeum Pojezierza My śliborskiego w My śliborzu • Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Niechorzu • Muzeum I Armii Wojska Polskiego w Siekierkach • Muzeum Regionalne w Szczecinku • Muzeum w Stargardzie Szczeci ńskim • Muzeum Ziemi Wałeckiej w Wałczu

Strona | 68

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Muzeum Regionalne w Wolinie • Muzeum Regionalne w Barlinku (w strukturach Barlineckiego Centrum Kultury) • Muzeum Regionalne w Cedyni (w strukturach Cedy ńskiego Centrum Kultury i Sportu) • Muzeum Pałacowe (w Trzebiatowskim Ośrodku Kultury w Trzebiatowie).

Placówki prowadzone przez instytucje lub osoby prywatne:

• Muzeum Przyrodnicze Woli ńskiego Parku Narodowego w Mi ędzyzdrojach • Muzeum Geologiczne Uniwersytetu Szczeci ńskiego w Szczecinie • Muzeum Kamieni w Kamieniu Pomorskim, prywatne • Muzeum Archidiecezji Szczeci ńsko-Kamie ńskiej.

Wi ększo ść siedzib muzealnych regionu to budynki zabytkowe, co przyczynia si ę do zwi ększenia atrakcyjno ści tych placówek dla zwiedzaj ących. Mimo zwi ększonych w ostatnich kilku latach nakładów i odnowieniu kilku obiektów muzealnych (Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum w Stargardzie) czy przeznaczenia na potrzeby muzeów nowych, wi ększych budynków (Muzeum Techniki i Komunikacji w Szczecinie, Muzeum w Białogardzie, Muzeum Regionalne w Szczecinku, Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Niechorzu), istniej ą potrzeby dalszych inwestycji i działania wystawiennicze. W najbli ższych latach przewiduje si ę rozwój mo żliwo ści wystawienniczych regionu, m.in. poprzez budow ę nowych obiektów (Muzeum Przełomów i Muzeum Morskie w Szczecinie); planowane jest tak że utworzenie mniejszych placówek muzealnych – np. w Drawsku – utrzymywanych z funduszy gminnych. Wszystkie placówki maj ą znale źć siedziby w odrestaurowanych obiektach zabytkowych.

Za niezwykle po żyteczne oraz ciekawe nale ży uzna ć inicjatywy lokalne, najcz ęś ciej wpierane przez władze gminne – Izb ę Muzealn ą w Czaplinku, Izb ę Historyczn ą w Pełczycach, Muzeum Ziemi Doberskiej w Bibliotece Gminnej w Dobrej k. Nowogardu, O środek Dokumentacji Dziejów Ziemi Goleniowskiej czy Muzeum Ziemi Choszcze ńskiej (funkcjonuj ące w budynku szkoły) – które nie tylko gromadz ą i eksponuj ą zabytki zwi ązane z regionem, ale te ż prowadz ą działalno ść edukacyjn ą.

Powstaj ą te ż izby muzealne organizowane przez stowarzyszenia pozarz ądowe – np. przez Jamne ńskie Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne, Towarzystwo Miło śników Historii Ziemi Gryfi ńskiej, Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Polickiej „Skarb”, instytucje, firmy, uczelnie – np. Zakład Wodoci ągów i Kanalizacji w Szczecinie, Ksi ąż nic ę Pomorsk ą, Zamek Ksi ążą t Pomorskich w Szczecinie, Pomorsk ą Akademi ę Medyczn ą czy wreszcie przez osoby prywatne – np. Prywatna Izba Muzealna w Bornym Sulinowie, Muzeum Wł. Wysockiego w Koszalinie, prywatna kolekcja rze źb ludowych z terenu ziemi darłowskiej w Starym Jarosławiu, prywatne kolekcje etnograficzne w D ąbkach (pod Darłowem) i Gosławiu (pod Trzebiatowem).

Liczba takich placówek wzrasta, świadcz ąc o rosn ącym zainteresowaniu histori ą i kultur ą regionu, ale w dalszym ci ągu na terenie 2/3 gmin województwa zachodniopomorskiego nie ma żadnego muzeum lub innej placówki zajmuj ącej si ę gromadzeniem i eksponowaniem zabytków historycznych – w tym etnograficznych - dokumentujących kultur ę regionu.

Strona | 69

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Teatry, filharmonie, domy muzyki, galerie, wystawy, kina oraz regionalne konkursy i wydarzenia

Zestawienie instytucji działaj ących na terenie województwa zachodniopomorskiego, które zostały zawarte w tytule podrozdziału przedstawiaj ą poni ższe tabele.

Miejsca na Przedstawienia i Widzowie i WYSZCZEGÓLNIENIE Instytucje widowni w koncerty słuchacze w tys. stałej sali Teatry i instytucje muzyczne 2000 11 3340 2405 489,2 2005 12 3304 2178 510,4 2010 12 3238 2023 379,5 2011 10 3287 1735 301,3 Teatry 7 2440 1541 227,5 Dramatyczne 5 1521 1041 134,9 Lalkowe 1 354 414 69,5 Muzyczne 1 565 86 23,1 Filharmonie 2 847 161 63,8 Orkiestry i chóry 1 - 33 10,1 Zespoły pie śni i ta ńca - - - - Przedsi ębiorstwa estradowe 2000 1 x 84 43,9 2005 1 x 99 34,8 2010 2 x 458 379,0 2011 3 x 522 284,2 Tabela 15 Teatry, instytucje muzyczne, przedsi ębiorstwa estradowe działaj ące na terenie województwa zachodniopomorskiego (stan na 31 XII 2011r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urz ędu Statystycznego w Szczecinie

WYSZCZEGÓLNIENIE 2000 2005 2010 2011 Kina (stan w dniu 31 XII) 42 31 21 22 w tym miasta 37 29 19 20 Sale projekcyjne (stan w dniu 39 42 44 39 31 XII) w tym miasta 37 40 37 37 Miejsca na widowni (stan w 8,7 10,5 10,3 8,9 dniu 31 XII) w tys. w tym miasta 9,6 9,5 8,5 8,4 Seanse w tysi ącach 19,4 34,4 45,3 49,9 w tym miasta 18,1 33,3 45,0 49,3 na 1 kino 461 1108 2159 2267 Widzowie w tysi ącach 815,4 1205,6 1568,3 1496,1 w tym miasta 782,1 912,6 1563,1 1490,3 na 1 kino 19414 38889 74679 68004 na 1 seans 42 35 35 30 Tabela 16 Kina stałe na terenie województwa zachodniopomorskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urz ędu Statystycznego w Szczecinie

Strona | 70

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Miasta Wie ś Instytucje 286 89 197 Domy kultury 27 22 5 Ośrodki kultury 59 41 18 Kluby 28 17 11 Świetlice 172 163 9 Pracownie specjalistyczne 329 252 77 Imprezy (w ci ągu roku) 10405 6772 3633 Uczestnicy imprez (w ci ągu 1549,4 1417,6 131,8 roku) w tys. Kursy (w ci ągu roku) 181 153 28 Absolwenci kursów (w ci ągu 3343 3033 310 roku) Zespoły artystyczne 599 525 74 Członkowie zespołów 9090 8013 1077 artystycznych Koła (kluby) 582 433 149 Członkowie kół (klubów) 13992 11240 2752 Tabela 17 Domy i o środki kultury, kluby, świetlice na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2010r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urz ędu Statystycznego w Szczecinie

Imprezy w Województwie Zachodniopomorskim

Kolejnym elementem mog ącym bezpo średnio wpływa ć na okresowy wzrost przyjazdów turystycznych do danego regionu s ą ró żnego rodzaju imprezy i targi. O tym jednak, aby impreza stanowiła istotny czynnik aktywizacji turystycznej regionu decydowa ć b ędzie odpowiedni program oraz skuteczna promocja projektu.

Najbardziej popularne i najcz ęś ciej odwiedzane imprezy to wydarzenia organizowane cyklicznie. Na analizowanym obszarze imprez przygotowywanych corocznie jest kilkana ście, co w znaczny sposób wpływa na atrakcyjno ść regionu w okresie ich trwania. Najwa żniejsze wydarzenia kulturalne, folklorystyczne oraz sportowe przedstawione s ą w poni ższym zestawieniu.

Strona | 71

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wydarzenie Termin Miejsce Organizator Strona Stycze ń Brak informacji Luty Mi ędzynarodowy Zlot połowa Mielno Gmina Mielno www.zlotmorsow.mielno.pl Morsów lutego druga Festiwal Miejsc i Podró ży połowa Gryfino Gryfi ński Dom Kultury www.wloczykij.com "Włóczykij" lutego Marzec Zachodniopomorska Pomerania Sali Expo marzec Szczecin Agencja Rozwoju http://pomeraniasail.pl Turystyki Kwiecie ń FIFArt - Festiwal Intymnych kwiecie ń Gryfino Gryfi ński Dom Kultury www.uhuru.gdk.com.pl Form Artystycznych Miasto Szczecin, Teatr Przegl ądu Teatrów Małych kwiecie ń Szczecin Kana, Teatr Lalek www.kontrapunkt.pl Form KONTRAPUNKT Pleciuga, Teatr Polski Łobeska Baba Niedziela Starostwo Powiatowe w Wielkanocna Łobez www.powiatlobeski.pl Palmowa Łobzie - Jarmark Wielkanocny Maj Urz ąd Miasta i Gminy Dni Gryfina 1 - 3 maja Gryfino Gryfino Gryfi ński Dom www.gryfino.pl Kultury ka żda Ogród Dendrologiczny w Cztery Pory Ogrodu niedziela Przelewice www.ogrodprzelewice.pl Przelewicach maja drugi Szczecin - Zachodniopomorska Piknik nad Odr ą tydzie ń nabrze że, Agencja Rozwoju www.pikniknadodra.pl maja Jana z Kolna Turystyki połowa muzea Europejska Noc Muzeów - www.muzeum.szczecin.pl maja regionu koniec Pyrzyckie Spotkania z maja / Pyrzyce Pyrzycki Dom Kultury www.pyrzycepromo.net Folklorem pocz ątek czerwca Czerwiec ka żda Ogród Dendrologiczny w Cztery Pory Ogrodu niedziela Przelewice www.ogrodprzelewice.pl Przelewicach maja Opera na Zamku w Turniej Tenorów na Zamku czerwiec Szczecin www.opera.szczecin.pl Szczecinie Mi ędzynarodowy Festiwal połowa Sztuki Wizualnej Szczecin Klub 13 Muz Szczecin www.inspiracje.art.pl czerwca "inSPIRACJE" Bałtycki Teatr M Teatr Koszali ńskie połowa Koszalin Dramatyczny w www.btd.koszalin.pl Konfrontacje Młodych czerwca Koszalinie

Strona | 72

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

naprzemiennie połowa - co drugi rok Gminy Białogard i www.bialogard.info Bitwa o Krow ę czerwca Białogard i Świdwin www.swidwin.pl Świdwin Oddziały Zachodniopomorski i Miejski Civitas www.kamienpomorski.pl OTTONALIA - Dni Kultury 24 - 30 Kamie ń Christiana, Proboszcz www.kamienpomorski.pl/new Chrze ścija ńskiej czerwca Pomorski Parafii pw. św. Ottona s.php oraz Burmistrz Kamienia Pomorskiego Mi ędzynarodowy Zlot ostatni Historycznych Pojazdów weekend Darłowo Marian Laskowski www.zlot-darlowo.pl Wojskowych czerwca Koszalin, czerwiec, Mi ędzynarodowy Festiwal Darłowo, www.filharmoniakoszalinska. lipiec, Filharmonia Koszali ńska Organowy Sarbinowo, pl sierpie ń Białogard Burmistrz Kamienia Pomorskiego i Rada Miejska w Kamieniu Pomorskim, Starostwo ostatni Powiatowe w Kamieniu pi ątek Pomorskim, Parafia Katedra w Festiwal Muzyki czerwca, Rzymskokatolicka p.w. Kamieniu www.kamienpomorski.pl Organowej i Kameralnej ka żdy św. Ottona w Kamieniu Pomorskim pi ątek lipca Pomorskim, i sierpnia Towarzystwo Miło śników Ziemi Kamie ńskiej, Zamek Ksi ążą t Pomorskich w Szczecinie Lipiec miejscowo ści Fundacja Flis Odrza ński Flis Odrza ński - Dzie ń czerwiec / wzdłu ż rzeki Stowarzyszenie na www.flisodrzanski.pl Rzeki Odry : lipiec Odry od Brzegu Rzecz Miast i Gmin do Szczecina Nadodrza ńskich Gmina Rewal Centrum lipiec, http://www.rewal.pl/rew9/pl/a Akademia Sło ńca Gmina Rewal Informacji Promocji sierpie ń kademia-soca Rekreacji pierwszy Binowo, zachodniopomorskie Kettler Open tydzie ń Kołczewo, - pola golfowe lipca Choszczno Miasto Mi ędzyzdroje, Wakacyjny Festiwal pocz ątek Mi ędzyzdroje Mi ędzynarodowy Dom http://festiwalgwiazd.com/ Artystów lipca Kultury Festiwal "Spoiwa pocz ątek Szczecin Teatr Kana Szczecin www.kana.art.pl Kultury" lipca

Strona | 73

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

drugi Jarmark nad Jeziorem weekend Kalisz Pomorski Miasto Kalisz Pomorski www.kaliszpom.pl Ogórkowym lipca weekend w Szczecin, plac Parafia pw. św. Jakuba, Jarmark Jakubowy okolicach www.jarmark.jakubowy.pl przy Katedrze Fundacja Szczeci ńska 25 lipca Dobra Jarmark Doberski lipiec Gmina Dobra www.jarmarkdoberski.pl k/Nowogardu co druga Ogród Ogród Dendrologiczny w Cztery Pory Ogrodu niedziela Dendrologiczny www.ogrodprzelewice.pl Przelewicach lipca w Przelewicach Burmistrz Kamienia Pomorskiego i Rada Miejska w Kamieniu Pomorskim, Starostwo Powiatowe w Kamieniu Pomorskim, Parafia ka żdy Katedra w Festiwal Muzyki Rzymskokatolicka p.w. pi ątek lipca Kamieniu www.kamienpomorski.pl Organowej i Kameralnej św. Ottona w Kamieniu i sierpnia Pomorskim Pomorskim, Towarzystwo Miło śników Ziemi Kamie ńskiej, Zamek Ksi ążą t Pomorskich w Szczecinie Koszalin, czerwiec, Mi ędzynarodowy Darłowo, www.filharmoniakoszalinska. lipiec, Filharmonia Koszali ńska Festiwal Organowy Sarbinowo, pl sierpie ń Białogard Urz ąd Gminy Bierzwnik, Gminny O środek Kultury Trzy dni na Cysterskim drugi i Sportu w Bierzwniku, Szlaku / Targi wyrobow weekend Bierzwnik www.bierzwnik.pl Instytut Prahistorii UAM klasztornych lipca w Poznaniu Parafia Bierzwnik pla że w tydzie ń na Darłówku Mi ędzynarodowy przełomie Ośrodek Sportu i Wschodnim http://www.latawce.info/ Festiwal Latawców lipca i Rekreacji w Darłowie i w Darłówku sierpnia Zachodnim ostatnia Festiwal Kabaretu Koszalin - Agencja Artystyczna sobota www.kabareton-koszalin.pl KABARETON amfiteatr "Ko ń Polski" lipca przełom Miejskli O środek Kultury Jarmark Mory ński lipca / Mory ń www.moryn.pl Urz ąd Miejski w Moryniu sierpnia przełom Miejski O środek Kultury Festiwal Współczesnej Kamie ń lipca / i Sportu w Kamieniu www.kamienpomorski.pl Kultury Ludowej Pomorski sierpnia Pomorskim Western Piknik Folk, lipiec Sułomino Pro Consulting s.c. www.western-piknik.pl

Strona | 74

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Blues & Country Festiwal ostatni http://sunrisefestival.wme.co Sunrise Festival weekend Kołobrzeg - m.pl lipca www.sunrisefestival.pl/ Urz ąd Miasta Świnouj ście, Karuzela Cooltury lipiec Świnouj ście www.karuzelacooltury.pl Fundacja Centrum Twórczo ści Narodowej Kołobrzeski Piknik lipiec Kołobrzeg Bastion www.piknikwojskowy.pl Wojskowy Sierpie ń Gmina Rewal Centrum lipiec, http://www.rewal.pl/rew9/pl/a Akademia Sło ńca Gmina Rewal Informacji Promocji sierpie ń kademia-soca Rekreacji Urz ąd Miasta i Gminy pierwszy Wolin Festiwal Słowian i http://www.jomsborg- weekend Wolin Stowarzyszenie Wikingów vineta.com sierpnia Centrum Słowian i Wikingów Trzebiatowskie Świ ęto pocz ątek Trzebiatowski O środek Trzebiatów www.trzebiatow.pl Kaszy sierpnia Kultury co druga Ogród Ogród Dendrologiczny w Cztery Pory Ogrodu niedziela Dendrologiczny www.ogrodprzelewice.pl Przelewicach sierpnia w Przelewicach Burmistrz Kamienia Pomorskiego i Rada Miejska w Kamieniu Pomorskim, Starostwo Powiatowe w Kamieniu Pomorskim, Parafia ka żdy Katedra w Rzymskokatolicka p.w. Festiwal Muzyki pi ątek lipca Kamieniu św. Ottona w Kamieniu www.kamienpomorski.pl Organowej i Kameralnej i sierpnia Pomorskim Pomorskim, Towarzystwo Miło śników Ziemi Kamie ńskiej, Zamek Ksi ążą t Pomorskich w Szczecinie Stowarzyszenie I ńskie pocz ątek Lato Filmowe Ińskie Lato Filmowe Ińsko www.ilf.stopklatka.pl sierpnia Urz ąd Miasta i Gminy Ińsko, stopklatka.pl druga Opera na Wielka Gala Tenorów sobota Zamku w Opera na Zamku www.opera.szczecin.pl sierpnia Szczecinie Mi ędzynarodowy Pomorskie połowa Festiwal Muzyczny Trz ęsacz Stowarzyszenie - sierpnia Sacrum-Non Profanum Instrumentalistów

Strona | 75

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Mi ędzyzdroje, www.strongman.pl Festiwal siły i urody sierpie ń Ustronie Morskie Firma Live sp. z o.o. www.ustronie-morskie.pl (pla ża) około 15 Świnouj ście Jacht Klub AZS Regaty Unity Line www.jkazs.szczecin.pl/ sierpnia Kołobrzeg Szczecin, Unity Line Gmina Dziwnów, Festiwal Gwiazd Sportu sierpie ń Dziwnów Miejski O środek www.festiwal.dziwnow.pl Kultury i Sportu Koszalin, czerwiec, Mi ędzynarodowy Darłowo, Filharmonia www.filharmoniakoszalinska. lipiec, Festiwal Organowy Sarbinowo, Koszali ńska pl; sierpie ń Białogard Dębnowski O środek Triada Teatralna sierpie ń Dębno www.dok.org.pl Kultury Projekt Chwarszczany, Festyn Historyczny połowa Park Kulturowy w www.chwarszczany.pl Stowarzyszenie Szlak CHWARSZCZANY sierpnia Chwarszczanach www.templariusze.org Templariuszy Mi ędzynarodowe połowa Miejski O środek Spotkania z Folklorem Kołobrzeg http://rck.kolobrzeg.eu/ sierpnia Kultury w Kołobrzegu "Interfolk" Barlineckie Lato połowa Barlinecki O środek Barlinek http://it.barlinek.pl Teatralne sierpnia Kultury Urz ąd Miasta i Gminy Borne Sulinowo, Centrum Kultury i Rekreacji Borne Mi ędzynarodowy Zlot połowa Borne Sulinowo Sulinowo www.zlot.eu/ Pojazdów Militarnych sierpnia Stowarzyszenie Miło śników Militarnej Historii Bornego Sulinowa sobota w Koszali ński Festiwal drugiej Kulinarny na ulicy Koszalin Centrum Kultury 105 www.ck105.koszalin.pl połowie Smaków sierpnia teren Rezerwatu druga Goci na Kamiennych Archeologicznego Urz ąd Gminy w połowa www.manowo.pl Kr ęgach "Kamienne Kr ęgi" Manowie sierpnia w Manowie Fundacja Akademickie FAMA Mi ędzynarodowy sierpie ń Świnouj ście Biuro Kultury i Sztuki www.fama.org.pl Campus Artystyczny Alma – Art Mi ędzynarodowy Festiwal Ogni Sztucznych sierpie ń Szczecin Miasto Szczecin www.pyromagic.pl PYROMAGIC & Music Wave Stowarzyszenie Kołobrzeski Bicykl sierpie ń Kołobrzeg Turystyki Rowerowej www.supermaraton.tkk.pl Maraton "Bicykl"

Strona | 76

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wrzesie ń Stowarzyszenie Filmowców Polskich, Ministerstwo Kultury i Festiwal Debiutów Dziedzictwa wrzesie ń Koszalin www.mif.org.pl Filmowych Młodzi i Film Narodowego, Miasto Koszalin, Centrum Kultury 105 w Koszalinie Zderzenie Sztuk i Kultur - połowa Gryfino Gryfi ński Dom Kultury www.sztukowanie.art.pl/ SZTUKOWANIE wrze śnia pierwsza Mi ędzynarodowy Festiwal połowa Koszalin Centrum Kultury 105 www.generacja.koszalin.pl Rockowy GENERACJA wrze śnia Turniej Tenisowy PEKAO połowa Szczecin Fundacja Promasters www.pekaoopen.pl Open wrze śnia Mi ędzynarodowy Festiwal druga Zespołowej Muzyki połowa Koszalin Centrum Kultury 105 www.ck105.koszalin.pl Akordeonowej wrze śnia Zespół Parków tydzie ń na Krajobrazowych Doliny Mi ędzyodrze: przełomie Dolnej Odry Tydzie ń Żurawi Marwice - www.unteres-odertal.de wrzesie ń / Stowarzyszenie Gartz pa ździernik Turystyczne "Am Unteren Oderal" Pa ździernik Hanza Jazz Festiwal pa ździernik Koszalin Centrum Kultury 105 www.hanza.koszalin.pl Listopad Mi ędzynarodowe połowa Szczecin, Teatr Kana Szczecin www.kana.art.pl Spotkania Teatralne OKNO listopada Teatr Kana Grudzie ń Brak informacji Tabela 18 Stałe wydarzenia regionalne w miesi ącach organizowane na terenie województwa zachodniopomorskiego (rok 2012) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze strony http://www.turystyka.wzp.pl/wtgp/turystyka/wydarzenia_w_regionie.htm (pobrano 22.10.2013r.)

Wnioski dotycz ące walorów turystycznych Województwa

Analiza walorów naturalnych i antropogenicznych Województwa Zachodniopomorskiego pozwala na wysuni ęcie nast ępuj ący wniosków:

• Blisko 185 km odcinek wybrze ża Morza Bałtyckiego (prawie połowa całego polskiego wybrze ża) wraz ze wszystkimi walorami – piaszczystymi pla żami, wydmami, lasami i płytkimi jeziorami nadmorskimi - stanowi podstaw ę dla rozwoju turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej, typu sło ńce- morze-pla ża, aktywnej, specjalistycznej.

• Niewystarczaj ąca infrastruktura dodatkowa (zbyt mała liczba marin, przystani, o środków sportów wodnych, nurkowania) – stanowi czynnik ograniczaj ący rozwój ró żnych form turystyki aktywnej.

Strona | 77

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Du że obszary pojezierzy (46% powierzchni Województwa), w tym 7 jezior powy żej 1.000 ha – są podstaw ą dla rozwoju turystyki rekreacyjnej, aktywnej, specjalistycznej (sporty wodne, żeglarstwo, nurkowanie, w ędkarstwo).

• Obserwuje si ę ró żny stan zagospodarowania turystycznego jezior, zazwyczaj jednak niewystarczaj ący w porównaniu z ich potencjałem.

• Obszary pojezierne dysponuj ą znacznymi rezerwami do wykorzystania na cele turystyczne.

• Istnieje konieczno ść rozbudowy infrastruktury turystycznej, co mogłoby przyczyni ć si ę do wydłu żenia sezonu turystycznego.

• Zalew Szczeci ński posiada doskonałe warunki dla rozwoju ró żnych form turystyki aktywnej (dobrze rozwini ęta infrastruktura turystyczna).

• Dobrze rozwini ęta sie ć rzek umo żliwia uprawianie sportów wodnych oraz w ędkarstwa.

• Wyst ępuj ą dogodne warunki do tworzenia i u żytkowania szlaków wodnych – spływy kajakowe.

• Niespotykane bogactwo fauny i flory na terenie obszaru uj ściowego Odry daje podstawy do rozwoju turystyki krajoznawczej.

• Bardzo wysoka lesisto ść – 35% powierzchni Województwa – umo żliwia realizowanie funkcji wypoczynkowej.

• Niespotykane walory uzdrowiskowe s ą du żą szans ą na rozwój turystyki uzdrowiskowej, sanatoryjnej.

• Istnieje mo żliwo ść wykorzystania dla celów zdrowotnych i rekreacyjnych wyst ępowanie wód geotermalnych.

• Niezwykle urozmaicona przyroda morskich wysp – Wolin i Uznam.

• Ponad 20% powierzchni Województwa zajmuj ą tereny chronione, znajduje si ę tutaj ponad 1000 pomników przyrody.

• Najcenniejsze obszary obj ęte ochron ą to – Woli ński Park Narodowy, cz ęść Drawie ńskiego Parku Narodowego, Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry, Drawski Park Krajobrazowy, I ński Park Krajobrazowy.

• Bardzo bogaty krajobraz kulturowy Województwa;

• Liczne tereny i obiekty zabytkowe – mo żliwo ść tworzenia i eksploatowania szlaków krajoznawczych.

• Bogate zbiory muzeów w regionie, ze wzgl ędu jednak na ograniczone środki finansowe, brak mo żliwo ści odpowiedniego wyeksponowania muzealiów.

Cało ść zasobu warto ści krajobrazu kulturowego i lokalnego dziedzictwa umo żliwia tworzenie programów wytyczania i wdra żania ró żnego typu szlaków turystycznych dla turystyki zmotoryzowanej, pieszej i pobytowej.

Strona | 78

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Krajobraz kulturowy Województwa Zachodniopomorskiego jest materialnym świadectwem bogatej historii tych terenów, wynikiem ścierania si ę wpływów zachodnioeuropejskich, polskich i skandynawskich. Zachowane elementy krajobrazu, takie jak układy staromiejskie, liczne wsie średniowieczne, XIII wieczne ko ścioły i zabudowania poklasztorne, stanowi ą charakterystyczne rysy krajobrazu Województwa i podkre ślaj ą odrębno ść regionu. W poł ączeniu z walorami krajobrazowymi, posiadaj ą potencjaln ą warto ść , która odpowiednio promowana, mo że by ć atrakcyjnym towarem przyci ągaj ącym turystów.

Dziedzictwo kulturowe Pomorza Zachodniego daje dobre podstawy do dalszego i szybszego rozwoju turystyki oraz jej promocji – co zreszt ą w pewnym stopniu działo si ę i dotychczas – jednak że rozwój oparty o strategi ę, zaplanowany i skoordynowany, stworzy znacznie wi ększ ą szans ę wszystkim podmiotom turystycznym, wielu mieszka ńcom oraz miejscowo ściom.

3.3. Ochrona środowiska naturalnego

Stan jako ściowy środowiska w Województwie jest wa żnym elementem w budowaniu turystycznego wizerunku regionu. To wła śnie warunki ekologiczne staj ą si ę obecnie jednym z elementów, które decyduj ą o postrzeganiu danego regionu jako obszaru turystycznie atrakcyjnego. Czysto ść środowiska naturalnego oraz dbało ść o jego stan powinny wi ęc by ć jednymi z najbardziej istotnych kierunków działania władz i samorz ądu województwa, jak równie ż innych partnerów zainteresowanych rozwojem turystyki w Regionie.

Do ochrony środowiska przyczyniaj ą si ę takie czynniki jak stopie ń zwodoci ągowania, czy skanalizowania danego obszaru, liczba wysypisk śmieci itp. Maj ą one ogromny wpływ na jako ść życia mieszka ńców oraz turystów przyje żdżaj ących do Regionu.

Stopie ń czysto ści środowiska naturalnego oraz ekologiczny charakter danego obszaru s ą w dzisiejszych czasach coraz wa żniejszym czynnikiem w podejmowaniu decyzji o wyje ździe przez turystów.

Wykres 1 Struktura nakładów na środki trwałe słu żą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej Źródło: Województwo Zachodniopomorskie w liczbach 2013 – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie

Strona | 79

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Województwo zachodniopomorskie charakteryzuje si ę średnim stopniem zanieczyszczenia powietrza . Najwi ększy problem stanowi dotrzymanie poziomów dopuszczalnych lub docelowych w zakresie emisji zanieczyszcze ń pyłowych, benzo(a)pirenu oraz ozonu. Niektóre obszary w województwie zachodniopomorskim wymagaj ą podj ęcia działa ń naprawczych wynikaj ących z przyj ętych programów ochrony powietrza. Istotn ą form ą ograniczenia zanieczyszczenia powietrza jest pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych (du ży potencjał energetyki wiatrowej oraz małej wysokosprawnej kogeneracji opartej na biomasie). Zobowi ązania Polski wobec UE w tym zakresie to 15% udział energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym kraju do roku 2020. Ze wzgl ędu na istniej ący w województwie potencjał w tym zakresie, Zarz ąd województwa opracował „Zało żenia do programu energetyki odnawialnej w oparciu o surowce odnawialne energii, wody i wiatru” oraz „Program rozwoju sektora energetycznego w województwie zachodniopomorskim do 2015 roku z cz ęś ci ą prognostyczn ą do 2030 roku”.

Hałas komunikacyjny jest obecnie głównym źródłem zakłóce ń klimatu środowiska. W mniejszym stopniu wyst ępuje w województwie zachodniopomorskim uci ąż liwo ść zwi ązana z hałasem kolejowym, a hałas przemysłowy ma charakter zdecydowanie lokalny i dotyka najmniejszego odsetka mieszka ńców.

Nat ęż enie podstawowych zagro żeń dla jako ści wód w województwie zachodniopomorskim- nadmierny pobór wód i zanieczyszczanie wód w efekcie działalno ści człowieka- stopniowo si ę zmniejsza. W wyniku podj ętych działa ń i przemian gospodarczych jako ść wód powierzchniowych ulega poprawie, jednak w dalszym ci ągu du żym problemem jest ska żenie bakteriologiczne wód oraz nadmierne ilo ści trafiaj ących do środowiska substancji biogennych powoduj ących proces eutrofizacji.

Je śli chodzi o wody podziemne, to ich stopie ń zanieczyszczenia na obszarze województwa mo żna uzna ć za umiarkowany. Zmiany jako ści wód podziemnych zachodz ą du żo wolniej ni ż w przypadku wód powierzchniowych i s ą trudne do zaobserwowania w perspektywie kilku lat. W dalszym ci ągu problemem jest zasolenie wód podziemnych w strefie przybrze żnej.

Zasadniczo, nie sposób oddzieli ć ochrony wód przej ściowych i przybrze żnych od ochrony pozostałych cz ęś ci wód powierzchniowych i- w mniejszym stopniu- wód podziemnych. Substancje zanieczyszczaj ące wody powierzchniowe ostatecznie spływaj ą do wód Morza Bałtyckiego, co w konsekwencji staje si ę jedn ą z głównych przyczyn złego stanu jego wód. W szczególno ści dotyczy to substancji zwi ększaj ących trofi ę wód Bałtyku: substancji organicznych, okre ślanych jako BZT oraz zwi ązków azotu i fosforu. Stan ten wymaga pilnych działa ń naprawczych, podejmowanych przez wszystkie pa ństwa le żą ce w zlewisku Morza Bałtyckiego.

Odnosz ąc si ę do województwa zachodniopomorskiego, nale ży wskaza ć, że zachowanie odpowiedniej jako ści wód przybrze żnych i przej ściowych jest czynnikiem warunkuj ącym oczekiwany rozwój jednego z filarów gospodarki regionu- turystyki i aktywnego wypoczynku. W tym aspekcie szczególnej uwagi wymaga zapewnienie nale żytej gospodarki ściekowej w nadmorskich miejscowo ściach turystycznych.

Strona | 80

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Du żym problemem, cho ć dotycz ącym jedynie cz ęś ci województwa, s ą procesy niszczenia brzegu morskiego (procesy erozji i abrazji). Brak zdecydowanego przeciwdziałania tym zjawiskom mo że spowodowa ć powa żne szkody zarówno w mieniu, jak i w dziedzictwie przyrody nadmorskiej, a tak że wzrost zagro żeń powodziowych.

Dominuj ącym sposobem zagospodarowania odpadów komunalnych zebranych z terenu województwa zachodniopomorskiego jest unieszkodliwianie poprzez składowanie. Nadal w niewystarczaj ącym stopniu prowadzony jest odzysk odpadów komunalnych szczególnie surowców wtórnych takich jak papier, szkło i tworzywa sztuczne. W wi ększo ści gmin województwa prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów. Odpady zebrane selektywnie stanowiły ok. 4% odpadów zebranych ogółem (zmieszanych oraz zebranych selektywnie). Słabo funkcjonuje system selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych, ulegaj ących biodegradacji, odpadów niebezpiecznych wytworzonych w strumieniu odpadów komunalnych oraz odpadów zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego. Spo śród odpadów wytworzonych w sektorze gospodarczym niewielka ich ilo ść została zagospodarowana przez unieszkodliwianie, wi ększo ść została poddana procesom odzysku. W województwie nie funkcjonuj ą żadne instalacje do termicznego przekształcania odpadów komunalnych. Według WIO Ś na terenie województwa brak jest ogólnodost ępnego składowiska odpadów przemysłowych, przez co odpady przemysłowe trafiaj ą na składowiska komunalne. Istotny problem stanowi nierozwi ązana kwestia odpadów zdeponowanych na terenie Spółki Akcyjnej „Wiskord” w Szczecinie. Na terenie województwa jest niewystarczaj ąca ilo ść instalacji do termicznego unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych oraz do odzysku osadów ściekowych.

3.4. Dost ępno ść komunikacyjna

Dost ępno ść komunikacyjna ka żdego obszaru recepcji turystycznej jest niezwykle wa żnym czynnikiem branym pod uwag ę przez osoby podejmuj ące decyzj ę o wyborze miejsca docelowego. Ponadto, korzystne poło żenie komunikacyjne samo w sobie generuje ruch turystyczny. Trendy obserwowane na polskim i światowym rynku turystycznym jasno wskazuj ą, i ż zagadnienie transportu i jego bezpiecze ństwa, b ędzie wzrasta ć, tak jak i popularno ść linii lotniczych. Mimo to, przewiduje si ę, iż w kolejnych kilkunastu, kilkudziesi ęciu latach, najcz ęś ciej u żywanym środkiem transportu pozostanie samochód osobowy.

Województwo Zachodniopomorskie ze wzgl ędu na swoje poło żenie w północno-zachodniej cz ęś ci Polski, granicz ąc z Niemcami od zachodu i Morzem Bałtyckim od północy, jest wa żnym szlakiem transportowym, w układzie krajowym jak i mi ędzynarodowym Potwierdza to pełna oferta mo żliwo ści transportowych, które pozwalaj ą na przej ęcie ruchu samochodowego, kolejowego, morskiego, rzecznego i lotniczego.

Strona | 81

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Analizowany region charakteryzuje si ę wzgl ędnie dobr ą dost ępno ści ą komunikacyjn ą. Poło żenie badanego obszaru na północno-zachodnim kra ńcu Polski sprawia, że jest on stosunkowo trudno dost ępny dla mieszka ńców z centralnej i południowo-wschodniej Polski. Blisko ść Niemiec, Szwecji i Dani sprawia natomiast, że jest on łatwo dost ępny dla turystów zza zachodniej i północnej granicy.

(350 km)

(260 km) (650 km)

(240 km) (555 km)

(450 km)

(370 km) (710 km)

(560 km) (630 km)

Rysunek 8 Przybli żone odległo ści do Szczecina z wi ększych miast Polski. Źródło: Opracowanie własne

Strona | 82

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Sztokholm

Kopenhaga

Szczecin Belin Warszawa

Rysunek 9 Województwo Zachodniopomorskie w Europie. Źródło: Opracowanie własne

Transport drogowy

Sprawny regionalny system transportowy to przede wszystkim infrastruktura drogowa o odpowiedniej g ęsto ści i stanie technicznym warunkuj ącym standard poł ącze ń struktur osadniczych. Sie ć dróg publicznych w Województwie jest do ść dobrze rozwini ęta.

W 2011 r. w województwie zachodniopomorskim długo ść dróg publicznych wyniosła 19079,5 km. Dróg o twardej nawierzchni było 13550,6 km, z tego dróg krajowych – 1136,6 km (8,4%), a samorz ądowych – 12414,0 km (91,6%). Autostrady i drogi ekspresowe stanowiły ł ącznie 1,2% długo ści dróg o twardej nawierzchni w województwie (w kraju – 0,6%) i wyniosły odpowiednio 21,6 km i 139,5 km.

W strukturze dróg województwa dominowały drogi o znaczeniu lokalnym, tj. powiatowe i gminne, stanowi ąc 83,0% całej długo ści dróg publicznych w województwie.

Strona | 83

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

2000 2005 2010 2011 w tym o WYSZCZEGÓLNIENIE ogółem nawierzchni ulepszonej w km OGÓŁEM 12973 12740 13549 13551 12293 Krajowe 1099 1104 1148 1137 1137 Wojewódzkie 2120 2115 2115 2114 2113 Powiatowe 7178 7225 7112 7090 6616 Gminne 2576 2297 3173 3210 2427 Tabela 19 Drogi publiczne o twardej nawierzchni na terenie województwa zachodniopomorskiego. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urz ędu Statystycznego w Szczecinie

Województwo zachodniopomorskie nale ży do województw o najmniejszej g ęsto ści sieci dróg publicznych w kraju. W 2011 r. na 100 km2 powierzchni przypadało 59,2 km dróg o twardej nawierzchni (w kraju – 89,7 km). Mniejszy wska źnik odnotowano tylko w województwie warmi ńsko- mazurskim (53,2 km).

Rysunek 10 Drogi publiczne o twardej nawierzchni na 100 km 2 powierzchni ogólnej Źródło: Transport w województwie zachodniopomorskim w 2011 r. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 39

Strona | 84

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Drogi przebiegaj ące przez województwo zachodniopomorskie to:

• A-6: (Niemcy) – Kołbaskowo - Radziszewo – Szczecin – Goleniów

• 3: Świnouj ście – Goleniów – Szczecin – Pyrzyce – My ślibórz – Gorzów Wielkopolski – Skwierzyna – Mi ędzyrzecz – Świebodzin – Sulechów – Zielona Góra – Nowa Sól – Lubin – Legnica – Jawor – Bolków – Kamienna Góra – Lubawka – granica pa ństwa (Czechy)

• S3: Świnouj ście - Gorzów Wielkopolski - Lubin - Legnica - Bolków - Jelenia Góra - Jakuszyce - granica pa ństwa (Czechy)

• S6: Szczecin – Goleniów – Nowogard – Kołobrzeg – Ustronie Morskie – Koszalin – Sławno – Słupsk – Lębork – Gdynia – Gda ńsk – Straszyn – Rusocin

• S10: Szczecin - Stargard Szczeci ński - Recz - Kalisz Pomorski - Wałcz - Piła - Wyrzysk - Pawłówek - Białe Błota - Bydgoszcz - Solec Kujawski - Toru ń - Lubicz Dolny - Sierpc - Pło ńsk – Siedlin

• Droga nr 6: Goleniów (droga ekspresowa S6) - Płoty - Koszalin - Lębork - Reda - Gdynia (droga ekspresowa S6)

• Droga nr 10: granica pa ństwa (Niemcy) - Lubieszyn - Szczecin - Stargard Szczeci ński - Wałcz - Piła - Pawłówek - Białe Błota - Wypaleniska - Przyłubie - Toru ń - Lipno - Sierpc - Drobin – Pło ńsk

• Droga nr 11: Kołobrzeg - Koszalin - Bobolice - Szczecinek - Piła - Chodzie ż - Oborniki - Pozna ń - Kórnik - Jarocin - Pleszew - Ostrów Wielkopolski - Ostrzeszów - Kępno - Kluczbork - Lubliniec - Tarnowskie Góry – Bytom

• Droga nr 13: Szczecin - Przecław - Rosówek - granica pa ństwa (Niemcy)

• Droga nr 20: Stargard Szczeci ński - Chociwel - Węgorzyno - Drawsko Pomorskie - Czaplinek - Szczecinek - Biały Bór - Miastko - Bytów - Ko ścierzyna - Żukowo – Gdynia

• Droga nr 22: granica pa ństwa (Niemcy) - Kostrzyn nad Odr ą - Wałdowice - Gorzów Wielkopolski - Wałcz - Człuchów - Chojnice - Starogard Gdański - Czarlin - Malbork - Stare Pole – Elbl ąg

• Droga nr 23: My ślibórz – Sarbinowo

• Droga nr 25: Bobolice - Biały Bór - Człuchów - Sępólno Kraje ńskie - Koronowo - Bydgoszcz - Inowrocław - Strzelno - Ślesin - Konin - Kalisz - Ostrów Wielkopolski - Antonin – Ole śnica

• Droga nr 26: granica pa ństwa (Niemcy) - Krajnik Dolny - Chojna - Rów - My ślibórz - Renice (droga ekspresowa S3)

• Droga nr 31: Szczecin - Gryfino - Chojna - Sarbinowo - Kostrzyn nad Odr ą – Słubice

• Droga nr 37: Darłowo - Karwice

• Droga nr 93: granica pa ństwa (Niemcy) - Świnouj ście (droga krajowa nr 3)

• Droga nr 102: Mi ędzyzdroje - Dziwnówek - Pobierowo - Rewal - Trzebiatów – Kołobrzeg

• Droga nr 103: Kamie ń Pomorski – Trzebiatów

• Droga nr 105: Świerzno - Gryfice - Brojce – Rzesznikowo

Strona | 85

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Droga nr 106: Rzewnowo - Golczewo - Nowogard - Maszewo - Łęczyca - Stargard Szczeci ński – Pyrzyce

• Droga nr 107: Dziwnówek - Kamie ń Pomorski – Parłówko

• Droga nr 108: Parłówko - Golczewo – Płoty

• Droga nr 109: Mrze żyno - Trzebiatów - Gryfice – Płoty

• Droga nr 110: Lędzin - Karnice - Cerkwica – Gryfice

• Droga nr 112: Stepnica - Kr ępsko – Modrzewie

• Droga nr 113: Świ ęta - Goleniów - Mosty – Maszewo

• Droga nr 114: Nowe Warpno - Trzebie ż - Police – Tanowo

• Droga nr 115: Szczecin - Tanowo - Dobieszczyn - granica pa ństwa (Niemcy)

• Droga nr 119: Radziszewo - Chlebowo – Gardno

• Droga nr 120: granica pa ństwa (Niemcy) - Gryfino - Stare Czarnowo - Kołbacz – Kobylanka

• Droga nr 121: Pniewo - Banie – Rów

• Droga nr 122: Krajnik Dolny - Krzywin - Banie - Pyrzyce – Piasecznik

• Droga nr 124: granica pa ństwa (Niemcy) - Cedynia – Chojna

• Droga nr 125: granica pa ństwa (Niemcy) - Cedynia - Golice - Mory ń – Wierzchlas

• Droga nr 126: Osinów Dolny - Siekierki - Mieszkowice - Smolnica – Dębno

• Droga nr 127: granica pa ństwa (Niemcy) - Porzecze - Namy ślin - Chwarszczany – Dębno

• Droga nr 128: Rów - Kierzków - Otanów - My ślibórz – Ławy

• Droga nr 129: Sarbinowo – Dąbroszyn

• Droga nr 130: Barnówko - Tarnów - Baczyna - Gorzów Wielkopolski

• Droga nr 141: Sowno - Przemocze – Dar ż

• Droga nr 142: Szczecin - Łęczyca – Lisowo

• Droga nr 144: Nowogard - Dobra – Chociwel

• Droga nr 146: Jenikowo - Dobra – Strzmiele

• Droga nr 147: Wierzbi ęcin - Troszczyno - Wołkowo – Łobez

• Droga nr 148: Starogard Łobeski - Łobez - Drawsko Pomorskie

• Droga nr 151: Świdwin - Łobez - Węgorzyno - Recz - Barlinek - Gorzów Wielkopolski

• Droga nr 152: Płoty - Resko - Świdwin – Bu ślary

• Droga nr 156: Lipiany - Barlinek - Strzelce Kraje ńskie - Zwierzyn – Kle śno

Strona | 86

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Droga nr 160: Sucha ń - Piasecznik - Choszczno - Drezdenko - Mi ędzychód - Gorzy ń - Lewice – Miedzichowo

• Droga nr 162: Ro ści ęcino - Świdwin – Zara ńsko

• Droga nr 163: Kołobrzeg - Białogard - Połczyn-Zdrój - Czaplinek – Wałcz

• Droga nr 165: Mielno – Mścice

• Droga nr 166: droga krajowa nr 6 - Lulewice – Białogard

• Droga nr 167: Koszalin - Tychowo – Ogartowo

• Droga nr 168: Niedalino - Zegrze Pomorskie - Wyszewo - Mostowo – Drzewiany

• Droga nr 169: Byszyno - Tychowo – Głodowa

• Droga nr 171: Bobolice - Barwice – Czaplinek

• Droga nr 172: Połczyn-Zdrój – Szczecinek

• Droga nr 173: Połczyn-Zdrój - Drawsko Pomorskie

• Droga nr 175: Drawsko Pomorskie - Kalisz Pomorski – Choszczno

• Droga nr 177: Czaplinek - Mirosławiec - Człopa – Wiele ń

• Droga nr 178: Wałcz - Trzcianka - Czarnków – Oborniki

• Droga nr 179: Rusinowo – Piła

• Droga nr 201: Gwda Mała - Czarne – Barkowo

• Droga nr 203: Koszalin - Darłowo - Postomino – Ustka

• Droga nr 205: Darłówko - Darłowo - Krupy - Sławno - Polanów – Bobolice

• Droga nr 206: Koszalin - Polanów – Miastko

• Droga nr 208: Barcino - droga wojewódzka nr 205 (Wielin)

• Droga nr 209: Warszkowo - Suchorze – Bytów

Strona | 87

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rysunek 11 Mapa Stanu Budowy Dróg – województwo zachodniopomorskie Źródło: http://www.gddkia.gov.pl/mapa-stanu-budowy-drog_zachodniopomorskie (data pobrania: 23.10.2013r.)

Strona | 88

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rysunek 12 Mapa robót drogowych w roku 2013 Źródło: http://gddkia.gov.pl/pl/a/12578/Mapa-robot-drogowych-w-roku-2013

Infrastruktura drogowa o charakterze regionalnym i lokalnym (drogi wojewódzkie, powiatowe, gminne) ma istotne znaczenie w zapewnieniu sprawnego funkcjonowania struktur osadniczych województwa oraz w bezpo średniej obsłudze ruchu turystycznego.

Strona | 89

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Transport autobusowy

Sie ć bezpo średnich poł ącze ń autobusowych miast Województwa z innymi regionami Polski oraz prywatny transport autokarowy i busowy (np. do Świnouj ścia, Mi ędzyzdrojów, Kołobrzegu, Gryfic czy Gryfina) jest dobrze rozwini ęta. Świadczy o tym bogata lista poł ącze ń PKS w niemal ka żdej miejscowo ści tego obszaru.

Istotn ą rol ę w przewozach pasa żerskich w województwie zachodniopomorskim odgrywa komunikacja miejska i zamiejska. W 2011 r. pod względem liczby przewiezionych pasa żerów w komunikacji zamiejskiej (krajowej i mi ędzynarodowej) województwo uplasowało si ę na 12. miejscu, a pod wzgl ędem liczby przewiezionych pasa żerów taborem komunikacji miejskiej – na 8. miejscu w kraju.

W okresie 2010-2011 odnotowano zmniejszenie si ę długo ści linii regularnej komunikacji autobusowej. W 2011 r. komunikacj ę prowadzono na 1140 liniach krajowych o długo ści 68,8 tys. km (w 2010 r. – 70,9 tys. km) oraz na 9 liniach mi ędzynarodowych o długo ści wynosz ącej jak przed rokiem 16,1 tys. km. W ogólnej liczbie linii krajowych 73% stanowiły linie podmiejskie.

Liczba autobusów eksploatowanych przez jednostki taboru samochodowego w 2011 r. była ni ższa o 4,0% ni ż w roku poprzednim i wyniosła 835 sztuk. Autobusy miały do dyspozycji 42,4 tys. miejsc, tj. o 3,6% mniej w stosunku do 2010 r.

W 2011 r. taborem autobusowym w komunikacji krajowej przewieziono 20,9 mln pasa żerów, tj. o 14,7% mniej ni ż przed rokiem. Praca przewozowa w pasa żerokilometrach zmniejszyła si ę o 15,3% w stosunku do roku ubiegłego, natomiast średnia odległo ść przewozu pasa żera pozostała na podobnym poziomie – 27 km. W komunikacji krajowej regularnej i regularnej specjalnej znacznie wzrosły (o 58,6%) przewozy pracownicze realizowane na podstawie umów.

Przewozy pasa żerów w komunikacji mi ędzynarodowej w 2011 r. kształtowały si ę na poziomie 131,8 tys. pasa żerów i były mniejsze o 2,2% ni ż przed rokiem. Zmniejszyła si ę praca przewozowa w pasa żerokilometrach (o 15,0%) oraz średnia odległo ść przewozu pasa żera (z 311 km na 270 km). W komunikacji mi ędzynarodowej 84% pasa żerów stanowili podró żuj ący z/do Niemiec.

W 2011 r. na terenie województwa zachodniopomorskiego komunikacja miejska obsługiwała 10 miast i prowadzona była na 144 liniach autobusowych i tramwajowych o ł ącznej długo ści 1627 km (w 2010 r. odpowiednio – 143 linii, 1617 km). W omawianym okresie tabor komunikacji miejskiej uległ niewielkiemu zmniejszeniu. Wzrosła natomiast liczba autobusów przystosowanych do przewozu osób niepełnosprawnych (z 303 do 308).

W 2011 r. po raz pierwszy w komunikacji miejskiej pojawiły si ę tramwaje przystosowane do przewozu osób niepełnosprawnych (6 pojazdów). Liczba przewiezionych pasa żerów komunikacj ą miejsk ą (w podmiotach o liczbie pracuj ących powy żej 9 osób pracuj ących) wyniosła 182,2 mln osób i była wi ększa o 1,3% ni ż w 2010 r.

Strona | 90

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

WYSZCZEGÓLNIENIE 2009 2010 2011 Linie krajowe ogółem 1346 1172 1140 długo ść w km 79138 70901 68824 dalekobie żne 42 40 38 długo ść w km 17848 17506 17903 regionalne 302 270 260 długo ść w km 26359 22878 22718 podmiejskie 984 844 834 długo ść w km 34699 30285 28143 miejskie 18 18 8 długo ść w km 232 232 60 Linie mi ędzynarodowe 10 9 9 długo ść w km 19012 16147 16104 Rysunek 13 Długo ść linii regularnej komunikacji autobusowej 7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urz ędu Statystycznego w Szczecinie

WYSZCZEGÓLNIENIE 2009 2010 2011 Miasta obsługiwane 10 10 10 Ludno ść obsługiwana w 796988 810221 808854 miastach Linie komunikacyjne w km 1598 1617 1627 w tym na wsi 200 210 213 Autobusowe 1502 1515 1525 Tramwajowe 96 102 102 Rysunek 14 Sie ć komunikacji miejskiej na terenie województwa zachodniopomorskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Głównego Urz ędu Statystycznego w Szczecinie

Transport kolejowy

Województwo zachodniopomorskie nale ży do regionów o słabo rozwini ętej sieci linii kolejowych. W 2011 r. zajmowało 12. miejsce w kraju pod wzgl ędem g ęsto ści sieci. Na ka żde 100 km2 powierzchni województwa przypadało 5,3 km linii kolejowych (w kraju – 6,5 km). Sie ć linii kolejowych eksploatowanych w ruchu pasa żerskim i towarowym w województwie wynosiła 1202 km (w 2010 r. – 1203 km), w tym 62,7% stanowiły linie zelektryfikowane. Długo ść linii kolejowych składała si ę w 2/3 z tras jednotorowych.

7 Dotyczy przedsi ębiorstw o liczbie pracuj ących powy żej 9 osób, prowadz ących komunikacj ę regularn ą w ruchu krajowym i mi ędzynarodowym; bez przedsi ębiorstw komunikacji miejskiej. Dane zaprezentowane według siedziby przedsi ębiorstw. Stan w dniu 31 XII lub w ostatnim dniu działalno ści przedsi ębiorstwa.

Strona | 91

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rysunek 15 Linie kolejowe eksploatowane na 100 km 2 powierzchni ogólnej (g ęsto ść sieci) Źródło: Transport w województwie zachodniopomorskim w 2011 r. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 63

Stan infrastruktury kolejowej ma bezpo średni wpływ na sprawno ść i wydajno ść systemu transportowego zwi ązan ą z przewozami, bezpiecze ństwem i kosztami. Polskie Koleje Pa ństwowe PLK S.A., główny podmiot zarz ądzaj ący pa ństwow ą infrastruktur ą, w 2011 r. dokonał oceny stanu technicznego, uznaj ąc 40% linii kolejowych w kraju za dobre (wymagaj ą robót konserwacyjnych), 32% – dostateczne (o obni żonych parametrach pr ędko ści na trasie i lokalnych ograniczeniach szybko ści) i 28% – niezadawalaj ące (o małych pr ędko ściach, du żej ilo ści lokalnych ogranicze ń, obni żonych dopuszczalnych naciskach). W celu poprawy sytuacji kolejnictwa wa żnym jest realizowanie szeroko poj ętego programu modernizacji linii kolejowych w kraju, który poprawi dost ęp do komunikacji, zwi ększy bezpiecze ństwo podró żnych, skróci czas przejazdu i obni ży koszty eksploatacyjne infrastruktury. Prowadzone prace finansowane s ą ze środków bud żetu pa ństwa i funduszy unijnych, a w województwie zachodniopomorskim – szczególnie z Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013, dzi ęki któremu wykonywanych jest szereg robót modernizacyjnych linii krajowych i regionalnych.

W 2011 r. w województwie zachodniopomorskim zaledwie na 1/4 długo ści linii kolejowych mo żna było rozwija ć pr ędko ść w przedziale 120-159 km/h, odpowiadaj ącą wymaganiom umowy europejskiej (AGC) o mi ędzynarodowych liniach kolejowych. W porównaniu do 2010 r. długo ść tych linii zmniejszyła si ę o 1,4% i wynosi 291,8 km.

Strona | 92

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykres 2 Długo ść linii kolejowych w województwie zachodniopomorskim według maksymalnych pr ędko ści rozkładowych w 2011 r.

Źródło: Transport w województwie zachodniopomorskim w 2011 r. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 64

Przez obszar województwa przebiegaj ą nast ępuj ące linie kolejowe o znaczeniu ponadregionalnym:

• E – 59 (AGC) relacji Świnouj ście – Szczecin – Pozna ń, • CE-59 (AGTC) relacji Świnouj ście – Szczecin – Wrocław, • Szczecin – Koszalin – Gda ńsk, • Szczecin Gumie ńce – Tantow (słu ży obsłudze ruchu na trasie Szczecin – Angermünde – Berlin), • Szczecin Gumie ńce – Grambow (obsługuje lini ę Szczecin – Pasewalk, dalej biegn ącą w kierunku Schwerina i Lubeki).

Wa żne dla województwa s ą tak że nast ępuj ące linie kolejowe:

• Kołobrzeg – Szczecinek – Piła – Pozna ń lub Warszawa, • Runowo Pomorskie – Szczecinek – Chojnice – Tczew, • Stargard Szczeci ński – Wałcz – Piła, • Kołobrzeg – Szczecin, • Koszalin – Gda ńsk –Warszawa.

Pracami rewitalizacyjnymi i modernizacyjnymi obj ęte są równie ż dworce kolejowe, których w 2011 r. w województwie zachodniopomorskim było 91 (w kraju – 1464), w tym w ęzłowych 24 (w kraju – 354). Zarz ądc ą najwi ększych obiektów jest PKP S.A. Oddział Dworce Kolejowe, wydzielony 1 maja 2005 r. z grupy PKP, który przej ął piecz ę nad 83 placówkami w kraju podzielonymi na kategorie według ilo ści odprawionych pasa żerów. W grupie tej znalazły si ę równie ż niektóre dworce w województwie zachodniopomorskim tj.: Szczecin Główny i Stargard Szczeci ński, zakwalifikowane do kategorii A (roczna odprawa podró żnych powy żej 2 mln osób) oraz Białogard, Koszalin, Kołobrzeg do kategorii C (roczna odprawa podró żnych w przedziale 0,3-1 mln osób).

Strona | 93

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

W bilansie przewozów pasa żerów w województwie najwi ększy udział miały przewozy wewn ątrz województwa i stanowiły 77,0% wszystkich odprawionych pasa żerów i 76,4% wszystkich przybyłych.

Najwi ększ ą prac ę przewozow ą w komunikacji pasa żerów wykonały Przewozy Regionalne – 7105,8 tys. poci ągokilometrów (73,3% pracy przewozowej ogółem), a PKP Intercity – 2586,1 tys. poci ągokilometrów (o 4,9% mniej ni ż przed rokiem).

Wykres 3 Struktura przewozów pasa żerów w województwie zachodniopomorskim według kategorii przewo źników Źródło: Transport w województwie zachodniopomorskim w 2011 r. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 67

Przewo źnicy PKP przewozy regionalne PKP Intercity Ogółem Poci ągi Lata Poci ągi Poci ągi Autobusy ekspresowe, osobowe pospieszne szynowe pospieszne w poci ągokilometrach 2009 9977426 4848986 2453653 1817794 856993 2010 9992411 4901786 526932 1844472 2719221 2011 9691977 6612394 493441 - 2586142 Tabela 20 Praca eksploatacyjna poci ągów pasa żerskich w woje3wództwie zachodniopomorskim Źródło: opracowanie własne nas podstawie danych z Sieciowego Rozkładu Jazdy Poci ągów

Strona | 94

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rodzaj biletu odr ębne Ogółem Wyszczególnienie normalny ulgowy oferty sieciowy taryfowe w tys. OGÓŁEM 2009 7936,4 3158,0 4293,2 243,8 241,4 2010 7444,9 2868,7 4140,8 302,2 133,2 2011 7497,2 2975,1 4018,9 378,3 124,9 Poci ągi Regio 2009 7875,2 3129,6 4261,6 243,0 241,4 2010 6479,8 2781,4 3294,9 274,5 133,2 2011 6462,7 2850,9 3152,0 338,5 124,9 OGÓŁEM 2009 61,2 28,4 31,7 0,8 0,3 2010 965,1 87,4 845,9 27,8 4,0 2011 1034,5 124,2 866,9 39,8 3,6 Tabela 21 Przewozy regionalne pasa żerów według kategorii i rodzajów biletu Źródło: opracowanie własne nas podstawie danych Przewozów Regionalnych Sp. z o.o. Zachodniopomorski Zakład Przewozów Regionalnych.

Transport lotniczy

Mi ędzynarodowy port lotniczy Szczecin-Goleniów nale ży do podstawowej sieci lotnisk w kraju i jest w pełni przystosowany do obsługi cywilnego ruchu pasa żerskiego i towarowego. Stanowi jedno z najmniejszych lotnisk w Polsce, obsługuj ąc mniej ni ż 300 tys. pasa żerów rocznie.

W 2011 r. odbyło si ę na nim 10,2 tys. startów i l ądowa ń (o 12,8 % mniej ni ż przed rokiem), w tym 7,0 tys. – w ruchu krajowym. W lotach komunikacyjnych obsłu żono 259,9 tys. pasa żerów, z tego 129,8 tys. pasa żerów przybyłych i 130,1 tys. – odprawionych z lotniska.

Ruch pasa żerów w porcie lotniczym (bez tranzytu) w 2011 r. zmniejszył si ę w porównaniu do roku poprzedniego o 5,3%. Spadek odnotowano zarówno w komunikacji krajowej (o 6,8%), jak i w komunikacji mi ędzynarodowej (o 4,6%). Samoloty polskie przewiozły 34,1% ogólnej liczby pasa żerów (przed rokiem 34,6%).

Prognozy popytu na pasa żerskie przewozy lotnicze (według O środka Badawczego Ekonomiki Transportu Sp. z o.o. w Warszawie) przewiduj ą, że ruch pasa żerów do/ z portu Szczecin-Goleniów w 2020 r. osi ągnie wielko ść 903,5 tys. (ł ącznie z tranzytem), tj. o 90% wi ęcej ni ż w 2011 r. Przedstawiona prognoza tempa wzrostu ruchu pasa żerskiego wskazuje na zasadno ść rozwoju tego portu, jako głównego lotniska Pomorza Zachodniego.

Poza lotniskiem Szczecin-Goleniów na terenie województwa zachodniopomorskiego na uwag ę zasługuje lotnisko w Zegrzu Pomorskim, obecnie niedost ępne dla regularnego ruchu cywilnego. Do 2015 r. w Zegrzu Pomorskim ma zosta ć uruchomione lotnisko o ograniczonej certyfikacji, które obsługiwałoby stałe poł ączenia z Warszaw ą, a tak że ruch nieregularny. W nieco pó źniejszym terminie obiekt stałby si ę mi ędzynarodowym portem lotniczym obsługuj ącym poł ączenia europejskie.

Strona | 95

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

WYSZCZEGÓLNIENIE 2009 2010 2011 OGÓŁEM Pasa żerowie przybyli z portów: krajowych 41946 47808 44339 zagranicznych 99560 90577 85456 w tym w ruchu regularnym 75960 61150 70589 Pasa żerowie odprawieni do portów krajowych 41108 47034 44070 zagranicznych 99366 89094 85994 w tym w ruchu regularnym 75780 63616 72136 W TYM SAMOLOTY POLSKIE Pasa żerowie przybyli z portów: krajowych 41726 47715 44244 zagranicznych 2899 127 256 w tym w ruchu regularnym 2458 - - Pasa żerowie odprawieni do portów krajowych 40891 46917 43974 zagranicznych 2815 121 220 w tym w ruchu regularnym 2370 - - Tabela 22 Ruch pasa żerów w porcie lotniczym Szczecin – Goleniów Źródło: opracowanie własne nas podstawie danych z raportu Transport w województwie zachodniopomorskim w 2011 r. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie

Transport wodny

O wiele wi ększe znaczenie w obsłudze ruchu turystycznego ni ż komunikacja lotnicza ma w Województwie transport wodny.

Transport wodny śródl ądowy w województwie zachodniopomorskim odbywa si ę Odrza ńsk ą Drog ą Wodn ą o długo ści ok. 124 km w granicach administracyjnych województwa, do której nale ży odcinek Odra Dolna – droga wodna klasy III od Kostrzyna do Hohensaaten o gwarantowanej gł ęboko ści 130 cm i odcinek Odra Dolna – droga wodna klasy IV od Hohensaaten do Szczecina o gł ęboko ści gwarantowanej 250 cm. W 2011 r. żeglug ą śródl ądow ą podró żowało 101,8 tys. osób i były to przewozy w komunikacji krajowej. Do transportu pasa żerów wykorzystywano, podobnie jak przed rokiem 7 statków.

Strona | 96

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykres 4 Przewozy pasa żerów żeglug ą śródl ądow ą w województwie zachodniopomorskim Źródło: opracowanie własne nas podstawie danych z raportu Transport w województwie zachodniopomorskim w 2011 r. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie

W 2011 r. porty morskie województwa zachodniopomorskiego obsłu żyły 948,6 tys. pasa żerów w ruchu mi ędzynarodowym, z czego przyjazdy stanowiły 49,0%, a wyjazdy – 51,0%. Najwi ększy ruch pasa żerów odnotowano w Świnouj ściu – 890,9 tys. osób ogółem (w tym 786,4 tys. w relacji ze Szwecj ą), Mi ędzyzdrojach – 54,3 tys. osób (w tym 53,9 tys. w relacji z Niemcami) oraz Kołobrzegu – 28,4 tys. w relacji z Dani ą. W Szczecinie rozpocz ęło lub zako ńczyło podró ż 28,1 tys. osób; niemal wszyscy pasa żerowie pływali w ruchu krajowym (95,2%).

Do portów morskich województwa zachodniopomorskiego w 2011 r. na wycieczkowcach, w celach turystycznych przypłyn ęło 5,2 tys. osób (z czego 97,1% – w Szczecinie), które po krótkim pobycie w porcie lub okolicy, kontynuowały swoj ą zagraniczn ą podró ż. Tury ści z Niemiec stanowili 27,4% pasa żerów wycieczkowców, Szwajcarzy – 26,8%, Francuzi – 25,8%.

W okresie stycze ń – wrzesie ń br. w portach województwa zachodniopomorskiego rozpocz ęło lub zako ńczyło podró ż 813,1 tys. pasa żerów (43,1% w stosunku do kraju), tj. o 0,9% wi ęcej ni ż w tym samym okresie ub. roku. 86,6% pasa żerów podró żuj ących w relacji z portami województwa zachodniopomorskiego rozpocz ęło lub zako ńczyło podró ż w Świnouj ściu. Osoby podró żuj ące w ruchu międzynarodowym stanowiły 93,8% ogólnej liczby pasa żerów pływaj ących w relacji z portami województwa, w ruchu krajowym – 6,2% (w skali kraju odpowiednio: w ruchu mi ędzynarodowym – 67,8% i krajowym – 32,2%). 100,0% mi ędzynarodowych przewozów pasa żerów zrealizowano w ramach żeglugi bliskiego zasi ęgu, w tym 80,2% w relacji ze Szwecj ą (w tym z Ystad – 66,9%, Trelleborgiem – 13,8%).

Strona | 97

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykres 5 Ruch pasażerów w portach morskich w województwie zachodniopomorskim. Źródło: Urz ąd Statystyczny w Szczecinie

W okresie trzech kwartałów br. do portów morskich województwa zachodniopomorskiego przypłyn ęło na wycieczkowcach około 6,4 tys. osób (o 22,6% mniej ni ż rok wcze śniej), które po zwiedzeniu atrakcji turystycznych w porcie lub okolicy, kontynuowały swoj ą zagraniczn ą podró ż. Dla kraju liczba tych pasa żerów wyniosła odpowiednio 96,2 tys. osób (o 12,5% mniej ni ż w tym samym okresie ub. roku).

Przej ścia graniczne

Przyst ąpienie Polski do Strefy Schengen w 2007 r. spowodowało likwidacj ę drogowych, kolejowych i rzecznych przej ść granicznych z Niemcami, które formalnie przestały istnie ć. Pozostały jedynie morskie przej ścia graniczne (8) i przej ście lotnicze obsługiwane przez Stra ż Graniczn ą.

Rysunek 16 Przej ścia graniczne w województwie zachodniopomorskim Źródło: Transport w województwie zachodniopomorskim w 2011 r. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 66

Strona | 98

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wnioski z dost ępno ści komunikacyjnej

• Dobra dost ępno ść komunikacyjna z takimi krajami jak Niemcy (kolej, prom, samochód), Dania, Szwecja (prom).

• Ograniczona dost ępno ść komunikacyjna z Polsk ą południowo-wschodni ą.

• Sezonowe (głównie w okresie letnim) przeci ąż enie układu drogowego silnie zurbanizowanego pasa nadmorskiego, a co za tym idzie utrudnienia w dost ępie do miejscowo ści wypoczynkowych.

• Pomostowe poło żenie Województwa – słaba integracja z zewn ętrznym systemem transportowym.

• Du że potrzeby transportowe głównych o środków (Szczecin, Koszalin) – nadmierne obci ąż enie ruchem.

• Dobrze rozwini ęta sie ć drogowa, przy niskim jednak wska źniku g ęsto ści dróg.

• Niewystarczaj ąco rozwini ęta infrastruktura kolejowa.

• Wzrastaj ąca rola transportu lotniczego w województwie, cho ć na uwag ę zasługuje wzrastaj ące znaczenie lotniska pasa żerskiego w Goleniowie (poł ączenia z Warszaw ą i Londynem).

• Zaleca si ę rozszerzenie oferty portów lotniczych Województwa na stałe poł ączenia z miastami Szwecji i Norwegii – wykreowanie dodatkowego ruchu turystycznego.

• Proponuje si ę tak że przystosowanie i udost ępnienie lotnisk pozostałych po Armii Radzieckiej dla celów sportowo-rekreacyjnych.

• Odnotowany jest zwiększony ruch niemieckich statków pasa żerskich i jachtów na Odrze – turystyka zakupowa.

3.5. Analiza stanu zagospodarowania przestrzeni turystycznej

Infrastruktura turystyczna i para-turystyczna to elementy zagospodarowania województwa, które umo żliwiaj ą efektywne wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych oraz prawidłowe funkcjonowanie produktów turystycznych. Kluczowe jest nie tylko istnienie tego typu infrastruktury, ale równie ż jej prawidłowe rozmieszczenie oraz dostosowanie do potrzeb i oczekiwa ń potencjalnych turystów.

Przy opracowywaniu stanu zagospodarowania przestrzeni turystycznej województwa zachodniopomorskiego autorzy dokumentu korzystali z nast ępuj ących źródeł:

• ankiet dotycz ących potencjału turystycznego wypełnionych przez starostwa powiatowe województwa zachodniopomorskiego oraz urz ędy miast na prawach powiatu, • stron internetowych powiatów województwa zachodniopomorskiego, portali tematycznych, • materiałów informacyjnych i promocyjnych, • informacji pozyskanych podczas konsultacji telefonicznych, • dokumentów strategicznych województwa zachodniopomorskiego • danych z Głównego Urz ędu Statystycznego w Szczecinie.

Strona | 99

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

3.5.1. Infrastruktura turystyczna

Infrastruktura turystyczna i jej ocena to istotny element w badaniu regionalnego rozwoju turystyki. W kontek ście rozwoju turystyki nale ży oceni ć elementy podstawowej bazy turystycznej (baza noclegowa i gastronomiczna) oraz szeroko rozumian ą infrastruktur ę uzupełniaj ącą. W skład infrastruktury uzupełniaj ącej wchodz ą zazwyczaj: k ąpieliska, pływalnie, korty tenisowe, o środki je ździeckie itp. Dynamiczny rozwój nowych form turystyki a tym samym rozbudowa infrastruktury silnie zwi ązanej z lokalnymi warunkami sprawia, że lista obiektów takich mo że by ć stopniowo uzupełniana i analizowana w czasie.

Obiekty turystyczne zbiorowego zakwaterowania

Baza noclegowa

Istniej ąca w regionie baza noclegowa stanowi niezb ędny element zagospodarowania turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym obszarze.

W województwie zachodniopomorskim, według stanu w dniu 31 VII 2012 r. działało 870 turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania, z których 222 stanowiły obiekty hotelowe, a 648 – obiekty pozostałe.

Liczba obiektów turystycznych w skali roku wzrosła o 25, a w porównaniu do 2010 r. – o 54, przy czym liczba obiektów hotelowych zwi ększyła si ę odpowiednio o 14 i 16, a pozostałych obiektów – o 11 i 38. W porównaniu z 2010 r. najwi ęcej przybyło hoteli (o 12) oraz zespołów domków turystycznych (o 17). Mniej zewidencjonowano zakładów uzdrowiskowych (o 7), o środków kolonijnych (o 6) i moteli (o 3).

W 2012 r. w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania na przyj ęcie go ści przygotowano 111,5 tys. miejsc noclegowych, tj. wi ęcej o 4,6% ni ż przed rokiem i o 4,7% ni ż w 2010 r. W obiektach hotelowych w latach 2010-2012 liczba miejsc noclegowych wzrosła o 19,9% do 21,0 tys., a w pozostałych obiektach – o 1,8% do 90,5 tys. Najwi ęcej nowych miejsc noclegowych powstało w hotelach (3,0 tys.) oraz zespołach domków turystycznych, kempingach i o środkach szkoleniowo- wypoczynkowych (po 1,3 tys.). Zlikwidowano natomiast 4,5 tys. miejsc noclegowych, z czego najwi ęcej w zakładach uzdrowiskowych (2,6 tys.).

Najliczniejsz ą grup ę turystycznych obiektów noclegowych stanowiły o środki wczasowe – 321 (wobec 318 w 2010 r.), w dyspozycji których pozostawało 41,9% miejsc noclegowych (wobec 44,3%). Znaczn ą cz ęść bazy turystycznej województwa stanowiły tak że hotele – 104 (wobec 92) i inne obiekty hotelowe, których liczba wyniosła 83 (wobec 82 w 2010 r.). Do obiektów dysponuj ących najwi ększ ą liczb ą miejsc noclegowych nale żą , oprócz o środków wczasowych, równie ż hotele (13,1% ogólnej liczby miejsc w województwie, wobec 10,8% w 2010 r.) oraz zakłady uzdrowiskowe (8,3% wobec 11,2%).

Strona | 100

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykres 6 Struktura turystycznych obiektów i miejsc noclegowych według rodzajów obiektów w 2012r. (stan na 31 VII) Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 14

Liczba całorocznych miejsc noclegowych według stanu w dniu 31 VII 2012 r. wyniosła 49,0 tys. i wzrosła wobec 2010 r. o 4,8%. Miejsca noclegowe dost ępne dla turystów przez cały rok, tak jak w 2010 r., stanowiły 43,9% wszystkich miejsc w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania. Na 1 turystyczny obiekt zbiorowego zakwaterowania przypadało średnio 128 miejsc noclegowych, tj. o 2 mniej ni ż w 2010 r., przy czym w obiektach hotelowych – 95 (o 10 wi ęcej), a w pozostałych obiektach –140 (o 6 mniej).

W końcu lipca 2012 r. na terenie województwa znajdowały si ę 3 hotele oznaczone najwy ższ ą 5-gwiazdkow ą kategori ą (w 2010 r. – 1) i 21 hoteli o 4-gwiazdkowym standardzie (w 2010 r. – 14). W 37 hotelach średniej klasy, o 3-gwiazdkowej kategorii, mie ściło si ę 29,4% miejsc hotelowych w województwie zachodniopomorskim (wobec 41,9% w 2010 r.).

Wykres 7 Struktura obiektów hotelowych według kategorii w 2012 r. (stan na 31 VII) Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 15

Strona | 101

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykorzystanie miejsc noclegowych turystyki

Liczba osób korzystaj ących z noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2012 r. wyniosła 1942,9 tys. i była wy ższa o 4,3% w porównaniu z rokiem poprzednim, a o 11,2% wobec 2010 r. W latach 2010-2012 wzrosła liczba korzystaj ących z noclegów w obiektach hotelowych (o 21,8%) do 986,7 tys. osób, z czego w hotelach – o 28,4%, pensjonatach – o 9,1% oraz innych obiektach hotelowych – o 12,6%. Znacznie zmniejszyła si ę liczba korzystaj ących z noclegów w motelach (o 68,7%).

W obiektach hotelowych w 2012 r. wynaj ęto ł ącznie 1681,3 tys. pokoi (o 31,9% wi ęcej ni ż w 2010 r.), z czego 76,6% – w hotelach (głównie o standardzie 3-gwiazdkowym – 30,7%).

W 2012 r. nieco mniejsz ą popularno ści ą ni ż obiekty hotelowe cieszyły si ę pozostałe obiekty zbiorowego zakwaterowania, z których skorzystało 49,2% turystów (wobec 53,6% w 2010 r.). Ich liczba wyniosła 956,2 tys. osób i wzrosła o 2,1% w porównaniu z 2010 r. W analizowanym okresie niemal co czwarty turysta odwiedzaj ący województwo zachodniopomorskie nocował w o środku wczasowym.

Liczba udzielonych noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2012 r. wyniosła 10656,5 tys. i była wy ższa o 7,3% ni ż w roku poprzednim i o 12,8% ni ż w 2010 r. Średni czas pobytu turysty w obiektach tych wyniósł 5,5 dni (wobec 5,4 dni w 2010 r.).

Liczba udzielonych noclegów w obiektach hotelowych wzrosła w porównaniu z 2010 r. o 32,8% do 2963,3 tys., w tym w hotelach – o 47,9%, w innych obiektach hotelowych – o 5,9%, a w pensjonatach – o 5,1%. W motelach udzielono o 60,3% mniej noclegów ni ż w 2010 r. Średnia długo ść pobytu w obiektach hotelowych wyniosła 3,0 dni (wobec 2,8 dni w 2010 r.).

Liczba udzielonych noclegów w pozostałych obiektach zbiorowego zakwaterowania zwi ęk- szyła si ę wobec 2010 r. o 6,6% do 7693,2 tys. (najwi ęcej w hostelach – o 125,5% i schroniskach – o 56,7%). Średnia długo ść pobytu turystów w pozostałych obiektach wydłu żyła si ę z 7,7 dni w 2010 r. do 8,0 dni w 2012 r., w tym w zakładach uzdrowiskowych, gdzie go ście przebywali najdłu żej – z 11,6% do 13,3 dni.

Strona | 102

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykres 8 Średni czas pobytu turystów w obiektach noclegowych w 2012 r. Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 17

Popularno ść turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania wyra ża si ę stopniem wykorzystania miejsc noclegowych i stopniem wykorzystania pokoi w obiektach hotelowych (tj. procentowym udziałem liczby udzielonych noclegów do nominalnej liczby miejsc noclegowych oraz wynaj ętych pokoi – do nominalnej liczby pokoi w obiektach hotelowych). W 2012 r. najwy ższy stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych odnotowano w zakładach uzdrowiskowych (73,7%) i o środkach kolonijnych (51,4%), a najni ższy – w schroniskach (9,4%).

Wykres 9 Stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych w obiektach noclegowych w 2012 r. Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 18

Strona | 103

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Turystyczne obiekty noclegowe i ich wykorzystanie według powiatów

Rozmieszczenie zasobów turystycznej bazy noclegowej w województwie zachodniopomorskim jest nierównomierne. Najwi ęcej turystycznych obiektów noclegowych usytuowanych jest w pasie nadmorskim, tj. w powiatach: kołobrzeskim (141), gryfickim (131) i kamie ńskim (127). Według stanu na koniec lipca 2012 r. obiekty zlokalizowane w tych trzech powiatach oferowały ł ącznie 53,1% miejsc noclegowych w województwie, z których ponad połow ę stanowiły miejsca całoroczne. Najmniej obiektów noclegowych wyst ępowało w powiecie pyrzyckim (1) i białogardzkim (3).

Średnia g ęsto ść bazy noclegowej w 2012 r. wyniosła 4,9 miejsca noclegowego na 1 km 2 powierzchni województwa (wobec 4,7 w 2010 r.). Warto ści wy ższe ni ż średnio w województwie odnotowano w 8 powiatach, w śród których dominowały: m. Świnouj ście, powiat kołobrzeski i m. Szczecin.

Rysunek 17 Wska źnik g ęsto ści bazy noclegowej według powiatów w 2012 r. Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 19

W m. Szczecin w ko ńcu lipca 2012 r. funkcjonowało 49 turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania oferuj ących 7,2 tys. miejsc noclegowych (w 2010 r. – 51 obiektów z 6,8 tys. miejsc). Wi ększo ść obiektów stanowiły hotele, których liczba nie zmieniła si ę w porównaniu z 2010 r. i wyniosła 19 i inne obiekty hotelowe (11 wobec 14 w 2010 r.), w których do dyspozycji było ł ącznie 52,5% miejsc noclegowych w m. Szczecin (wobec 62,3% w 2010 r.).

Strona | 104

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

W 2012 r. najwi ęcej turystów korzystało z obiektów zbiorowego zakwaterowania zlokalizowanych na terenie powiatu kołobrzeskiego (24,2% turystów odwiedzaj ących województwo zachodniopomorskie), m. Szczecina (19,1%), powiatu kamie ńskiego (10,5%) i gryfickiego (8,5%). W powiatach tych udzielono ł ącznie 6726,5 tys. noclegów, co stanowiło 63,1% noclegów udzielonych w województwie.

Analizuj ąc liczb ę turystów korzystaj ących z obiektów noclegowych w ci ągu roku w przeliczeniu na 1 miejsce noclegowe (wska źnik rozwoju bazy noclegowej) zauwa żyć mo żna zró żnicowanie terytorialne pomi ędzy powiatami, w których turystyka ma charakter sezonowy lub całoroczny. W przeliczeniu na jedno miejsce najwi ęcej turystów korzystało z obiektów noclegowych w m. Koszalinie (79,3), powiecie goleniowskim (69,7), m. Szczecin (51,6) i powiecie polickim (51,5). W latach 2010-2012 warto ść tego wska źnika w województwie zwi ększyła si ę o 1,0 p. proc do 17,4.

W 2012 r. najwy ższy stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych odnotowano w powiecie kołobrzeskim, w którym jako jedynym w województwie wykorzystano ponad połow ę przygotowanych miejsc noclegowych (61,1%).

Rysunek 18 Stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych według powiatów w 2012 r. Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 21

Strona | 105

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Tury ści zagraniczni

Wśród osób nocuj ących w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania istotn ą grup ę stanowili tury ści zagraniczni, których w 2012 r. było 456,6 tys. (23,5% korzystaj ących z bazy noclegowej) i w porównaniu z rokiem poprzednim liczba wzrosła o 13,7%, a wobec 2010 r. – o 20,8%. Niemal trzy czwarte go ści zagranicznych (70,7%) korzystało z noclegów w obiektach hotelowych (wobec 66,5% w 2010 r.). Wi ększo ść z nich wybierała hotele – 61,2% (wobec 56,3% w 2010 r.), w tym hotele o średnim standardzie (3- i 4-gwiazdkowym) – 76,8% (wobec 77,3%). Spo śród pozostałych rodzajów turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania tury ści zagraniczni najcz ęś ciej korzystali z o środków wczasowych – 14,1% (wobec 12,0% w 2010 r.). Zmniejszyła si ę liczba turystów zagranicznych korzystaj ących z zakładów uzdrowiskowych (z 13,2% w 2010 r. do 5,6% w 2012 r.).

Turystom zagranicznym udzielono 2491,3 tys. noclegów (wi ęcej o 11,5% ni ż przed rokiem i o 24,1% ni ż w 2010 r.), najcz ęś ciej w hotelach (43,3% wobec 36,3% w 2010 r.), o środkach wczasowych (24,1% wobec 15,6%) oraz zakładach uzdrowiskowych (11,1%, wobec 27,2%).

W 2012 r. turysta zagraniczny sp ędził średnio w obiekcie noclegowym 5,5 dni (wobec 5,3 dni w 2010 r.). Obcokrajowcy najdłu żej go ścili w zakładach uzdrowiskowych (10,9 dni), o środkach wczasowych (9,4 dni), pensjonatach (8,8 dni) oraz ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych (7,8 dni).

Województwo zachodniopomorskie w 2012 r. najcz ęś ciej odwiedzali obywatele pa ństw nale żą cych do Unii Europejskiej – 429,0 tys. osób (94,0% turystów zagranicznych), z czego 347,1 tys. osób (80,9%) przyjechało z Niemiec, 33,9 tys. (7,9%) – z Danii, a 14,6 tys. (3,4%) – ze Szwecji. Liczba turystów z Unii Europejskiej wzrosła w porównaniu z 2010 r. o 78,7 tys. (o 20,8%), z czego najwi ęcej – z Niemiec (o 53,7 tys. osób, tj. o 23,9%).

Tury ści zagraniczni najcz ęś ciej korzystali z obiektów zlokalizowanych w powiecie kołobrzeskim (29,1% obcokrajowców korzystaj ących z zachodniopomorskiej bazy noclegowej), m. Szczecinie (28,8%), m. Świnouj ście (16,5%) oraz powiecie kamie ńskim (9,8%).

Obiekty turystyczne indywidualnego zakwaterowania

W 2012 r. Główny Urz ąd Statystyczny w Szczecinie sprawozdawczo ści ą obj ęto równie ż turystyczne obiekty indywidualnego zakwaterowania, tj. pokoje go ścinne i kwatery agroturystyczne, które posiadały co najmniej 10 miejsc noclegowych. Uzyskano informacje o 349 obiektach (wobec 330 przed rokiem i 145 w 2010 r.), z czego 314 stanowiły pokoje go ścinne (wobec 296 w 2011 r. i 139 w 2010 r.).

W obiektach indywidualnego zakwaterowania dost ępnych było 8,4 tys. miejsc noclegowych, tj. wi ęcej o 11,5% ni ż przed rokiem i o 151,3% ni ż w 2010 r.

Wzrasta popularno ść tego typu obiektów. W 2012 r. z bazy tej skorzystało 55,8 tys. turystów, tj. o 18,5% wi ęcej ni ż w 2011 r. i o 131,2% ni ż w 2010 r. (w tym 6,0 tys. turystów zagranicznych, tj. odpowiednio wi ęcej o 15,4% i 24,4%). W obiektach tych w 2012 r. udzielono 280,5 tys. noclegów,

Strona | 106

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

tj. o 14,9% wi ęcej ni ż w 2011 r. i o 147,1% wi ęcej ni ż w 2010 r. (w tym 32,3 tys. turystom zagranicznym odpowiednio wi ęcej o 29,3% wobec 2011 r. i niemal czterokrotnie więcej ni ż w 2010 r.).

W 2012 r. stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych był wy ższy w pokojach go ścinnych (25,8%) ni ż w kwaterach agroturystycznych (13,4%).

W 2012 r. najwi ęcej miejsc noclegowych w pokojach go ścinnych i kwaterach agroturystycznych odnotowano w powiatach poło żonych w pasie nadmorskim: kołobrzeskim, koszali ńskim, m. Świnouj ście, powiecie kamie ńskim i gryfickim, gdzie ł ącznie było dost ępnych 81,8% miejsc noclegowych w obiektach indywidualnego zakwaterowania w województwie zachodniopomorskim.

Baza gastronomiczna

Baza gastronomiczna jest drugim, oprócz bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego. Podstawowe znaczenie maj ą tu usługi świadczone przez gestorów bazy restauracyjnej i hotelowej, jako usługi kompleksowe ł ącz ące nocleg z całodniowym wy żywieniem.

Atrakcyjno ść zachodniopomorskiej bazy noclegowej podnosz ą 774 placówki gastronomiczne zlokalizowane na terenie turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania (w 2011 r. – 776, w 2010 r. – 784). Według stanu na koniec lipca 2012 r. dost ępnych było: 310 stołówek, 247 barów i kawiarni, 183 restauracji i 34 punkty gastronomiczne (np. sma żalnie, pijalnie, lodziarnie czy bufety).

Blisko trzy czwarte liczby restauracji (134) zlokalizowane było w obiektach hotelowych, z czego ponad połowa (94) – w hotelach. Co trzeci bar lub kawiarnia znajdowała si ę w o środku wczasowym, a co czwarty – w hotelu. Stołówki i punkty gastronomiczne najcz ęś ciej mie ściły si ę na terenie pozostałych obiektów zbiorowego zakwaterowania – 88,3% stołówek i 61,8% punktów gastronomicznych, z których blisko połowa znajdowała si ę w o środkach wczasowych.

O wiele lepiej przedstawia si ę baza gastronomiczna w obiektach agroturystycznych, gdzie kultywowane są lokalne tradycje kulinarne.

Strona | 107

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykres 10 Struktura placówek gastronomicznych w wybranych turystycznych obiektach zbiorowego Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 16

3.5.2. Infrastruktura para-turystyczna

Infrastruktura para-turystyczna jest niezwykle wa żnym elementem zagospodarowania obszaru, pozwala, bowiem na prawidłowe wykorzystanie walorów turystycznych, a przez to efektywne funkcjonowanie produktów turystycznych. Istot ą istnienia tego typu infrastruktury jest równie ż mo żliwo ść sprzeda ży oferty turystycznej i zagospodarowania czasu wolnego w przypadku, gdy zawodzi pogoda. Dotyczy to zarówno turystów, jak i mieszka ńców. Cech ą, bowiem immanentn ą tego typu infrastruktury jest fakt, i ż – w odró żnieniu do bazy noclegowej i gastronomicznej – słu ży ona w takim samym stopniu turystom, jak i mieszka ńcom.

Z punktu widzenia obszaru obj ętego projektem, do najwa żniejszych elementów infrastruktury para-turystycznej nale żą szlaki turystyczne oraz baza sportowo-rekreacyjna.

Szlaki turystyczne

Na badanym obszarze istnieje wiele oznakowanych szlaków pieszych, rowerowych i konnych. Niektóre z nich maj ą rang ę szlaków mi ędzynarodowych (np. R10, Zielona Odra). Niektóre z nich si ę krzy żuj ą. Daje to turystom nieograniczone wprost mo żliwo ści planowania wycieczek. Dodatkowo istniej ą Bł ękitny Samochodowy Szlak Turystyczny , Szlak Samochodowy Zachodniopomorskie Pojezierza oraz Szlak Latarni Morskich, które stanowi ą znakomit ą szans ę odkrycia wielu atrakcji turystycznych Regionu. Poni żej zestawiono znane szlaki turystyczne Pomorza Zachodniego.

Strona | 108

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Szlaki samochodowe

Szlak Latarni Morskich - przebiega na trasie: Świnouj ście – Kikut – Niechorze – Kołobrzeg – Gąski – Darłowo – Jarosławiec

Szlak Samochodowy Zachodniopomorskie Pojezierza - przebiega na trasie: Stargard Szczeci ński - Mielenko Drawskie - Drawsko Pomorskie - Siemczyno - Spyczyna Góra - Wałcz - Mirosławiec - Tuczno - Drawno - Recz - Choszczno - Bierzwnik - Pełczyce - Przelewice - Pyrzyce - My ślibórz - Chwarszczany - Mieszkowice - Cedynia - Zato ń Dolna

Rysunek 19 Szlak Samochodowy Zachodniopomorskie Pojezierza Źródło: http://www.turystyka.wzp.pl/wtgp/turystyka/p-r-m-a-20345/samochodowe.htm

Bł ękitny Samochodowy Szlak Turystyczny - przebiega na trasie: Stepnica - Wolin - Świnouj ście - Mi ędzyzdroje - Kamie ń Pomorski - Trzebiatów - Kołobrzeg - Domacyno - Karlino - Białogard - Dobrzyca - Sławno - Bobolice - Tychowo - Połczyn-Zdrój - Świdwin - Gryfice – Goleniów

Rysunek 20 Bł ękitny Samochodowy Szlak Turystyczny Źródło: http://www.turystyka.wzp.pl/wtgp/turystyka/p-r-m-a-20343/samochodowe.htm

Strona | 109

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Szlaki rowerowe i piesze

Mi ędzynarodowy Szlak Rowerowy "Zielona Odra" - obejmuje tereny doliny rzeki Odry na terenie Pomorza Zachodniego. Przebiega na trasie: Kostrzyn nad Odr ą (PKP) - Szumiłowo - Kale ńsko - Namy ślin (PKP) - Kłosów - Czelin - Stary Błeszyn - Gozdowice - Stare Łysogórki - Siekierki - Stara Rudnica - Stary Kostrzynek - Osinów Dolny - Cedynia - Lubiechów - Bielinek - Piasek - Zato ń Dolna - Krajnik Górny - Krajnik Dolny - Widuchowa (PKP) - Gryfino (PKP) - Szczecin (PKP). Długo ść szlaku to 200 km. Szlak biegnie od Kostrzyna nad Odr ą do Szczecina. Biegnie on równolegle do wytyczonego po niemieckiej stronie szlaku Odra - Nysa. Trasa wiedzie przez najpi ękniejsze tereny parków krajobrazowych: Doliny Dolnej Odry i Cedy ńskiego, w wi ększo ści asfaltowymi drogami. Ze wzgl ędu na do ść znaczne urozmaicenie terenu trasa miejscami nie nale ży do najłatwiejszych, co jednak z powodzeniem rekompensuj ą liczne punkty widokowe. Szlak "Zielona Odra" ł ączy w sobie elementy przyrodnicze zwi ązane głównie z krajobrazem doliny Odry oraz terenów przyległych, a tak że interesuj ących obiektów zabytkowych. Zainteresowani histori ą drugiej wojny światowej maj ą możliwo ść zapozna ć si ę z miejscem intensywnych walk podczas forsowania Odry (Gozdowice, Czelin, Stare Łysogórki), odwiedzaj ąc miejscowe muzeum, cmentarz oraz miejsca zwi ązane z wa żnymi wydarzeniami wojennymi.

Mi ędzynarodowy Nadmorski Szlak Rowerowy "R10" - obejmuje tereny nadmorskie Pomorza Zachodniego i przebiega na trasie: Świnouj ście - Mi ędzyzdroje - Kołczewo - Mi ędzywodzie - Dziwnów - Dziwnówek - Łuk ęcin - Pobierowo - Pustkowo - Trz ęsacz - Rewal - Niechorze - Pogorzelica - Trzebiatów - Nowielice - Mrze żyno - Rogowo - Dźwirzyno - Kołobrzeg - Ustronie Morskie - Gąski - Sarbinowo - Chłopy - Mielno - Osieki - Iwi ęcino - Bukowo Morskie - Żukowo Morskie - Darłowo - Jarosławiec - Łącko – Zaleskie. Długo ść szlaku to 258 km. Nadmorski szlak rowerowy "R10" zwany hanzeatyckim przebiegaj ący wzdłu ż wybrze ża Południowego Bałtyku jest szlakiem o niezwykłych walorach przyrodniczych, historycznych i kulturowych. Zobaczy ć mo żna malownicze klifowe zbocza, szerokie pokryte prawie białym drobniutkim piaskiem pla że, a tak że rozpo ścieraj ące si ę tu ż za wydmami nadmorskie parki oraz zdrojowe bory sosnowe.

Inne:

• Szlak “Przez Puszcz ę Wkrza ńsk ą” • Szlak “Do jeziora Świdwie – Rezerwatu PAN” • Szlak “Przez Szczeci ński Park Krajobrazowy” • Szlak “Przez Ziemi ę Gryfi ńsk ą i Choje ńsk ą” • Szlak “ Śladami historii i Cedy ński Park Krajobrazowy” • Szlak “Woli ński Park Narodowy” • Szlak “Z Wolina nad morze” • Szlak “Do doliny rzeki Regi” • Szlak “Stargard – Przelewice – Pyrzyce” • Szlak “Przez południow ą cz ęść I ńskiego Parku Krajobrazowego”

Strona | 110

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Szlak “Ze Stargardu do Maszewa” • Szlak “Z Chociwla do Świdwina” • Szlak “Przez Drawie ński Park Narodowy” • Szlak “Dookoła Choszczna przez Recz i Bierzwnik” • Szlak Przez wschodnie miejscowo ści województwa” • Szlak “Gotów” • Szlak “Pałaców” • Szlak “Do najstarszych polskich d ębów” • “Szlakiem pi ęknych jezior do Europy” • Mi ędzynarodowy Turystyczny Szlak Kolarski “Wokół Zalewu Szczeci ńskiego” • Szlak P ętla Tatrza ńska • Szlak Kamieni Granicznych • Szlak Porwanego Ksi ęcia • Szlak im. Jana Pawła II • Szlak Doliny Radwi im. T. Brzezi ńskiego • Szlak im. Józefa Chrząszczy ńskiego • Rekreacyjny Szlak Edukacyjno-Ekologiczny Jezioro Topiele – Szczeglino • Z Greenwaya nad morze • Trakt Rybogryfa • Śladami ko ńskich podków • Sianowska Kraina w Kratk ę • Na spotkanie z hobbitami • Ko ścioły gotyckie gminy Sianów • Szlak Pełnika Europejskiego

Szlaki konne

Szlak konny Pomorza Środkowego przebiega na trasie: Włoki - Łazy - Kędzierzyn - Skibno - Przytok - Kr ąg - Biały Bór - Warblewo - Wietrzno. Szlak konny Pomorza Środkowego rozpoczyna si ę w miejscowo ści Włoki, a ko ńczy w Białym Borze. Ł ączy on wi ększo ść o środków je ździeckich Pomorza Środkowego. Szlak oznakowany jest pomara ńczowym kołem o średnicy 60 mm. Długość szlaku wynosi 138,4 km. Dzieli si ę na 5 odcinków:

1. Włoki - Łazy (47,85 km), 2. K ędzierzyn - Skibno (6,7 km), 3. Przytok - Kr ąg (23,75 km), 4. Kr ąg - Biały Bór (48,4 km), 5. Warblewo - Wietrzno (11,7 km).

Strona | 111

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Szlak konny Pojezierza Drawskiego przebiega na trasie: Świ ętoborzec (Łobez) - Bonin - Cianowo - Zagozd - Olchowiec - Żółte - Przyto ń - Donatowo - Jelenino - Stare Resko - Zaj ączkowo - Wilcze Jary - Kolonia Popielewo - Brz ękowice - Popielewskie Góry - Kolonia Brusno - Nowe Koprzywno - Dolina Dębnicy - Kolonia Przybkowo - Przybkówko - Trzemienko - Strzeszyn - Liszkowo - Bród na Piławie - Borne Sulinowo - Kr ągi - Jelonek - Dziki - Lipnica - Szczecinek - Raciborki - Czarnobór - Gwda Wielka - Miłob ądz (Karolewko) - Dołgie - Stepie ń - Biskupiec - Biały Bór. Szlak konny Pojezierza Drawskiego rozpoczyna si ę w dzielnicy Łobza - Świ ętoborzec, a ko ńczy w Białym Borze. Długo ść całego szlaku wynosi 186,4 km. Przemierza on z zachodu na wschód, przez niezwykle zró żnicowany polodowcowy obszar Pojezierza Drawskiego, który nasycony jest wzniesieniami moreny czołowej, poprzecinanymi licznymi dolinami rzek, strumieniami i jeziorami. Przebiega on przez północną cz ęść Drawskiego Parku Krajobrazowego. Przedostaje si ę przez rozległe, widokowe obszary pól, ł ąk i nieu żytków oraz zwartych kompleksów le śnych. Ł ączy wi ększo ść o środków je ździeckich Pojezierza Drawskiego, zlokalizowanych w: Łobzie ( Świ ętoborzec), Boninie, Zago ździe, Starym Resku, Zaj ączkowie, Przybkówku, Strzeszynie, Lipnicy, Miłob ądzu (Karolewku), Stepniu, Białym Borze. Poł ączony jest z innymi szlakami konnymi prowadz ącymi do o środków je ździeckich w Komorzu i Kołom ącie oraz dwoma p ętlami szlaków, na popoligonowych terenach koło Bornego Sulinowa. Pod ąż a on mało ucz ęszczanymi gruntowymi drogami i ście żkami, w wyj ątkowo malowniczym polodowcowym krajobrazie, w pobli żu 25 jezior. Przecina nurt 7 rzek: Starej Regi, Wogry, Bliskiej Strugi, D ębnicy, Piławy, Płytnicy, Gwdy i Dołgiej. Szlak konny Pojezierza Drawskiego dzieli si ę na 5 odcinków:

1. Świ ętoborzec (Łobez) - Bonin - Cianowo - Zagozd (15,6 km) 2. Zagozd - Olchowiec - Żółte - Przyto ń - Donatowo - Jelenino - Stare Resko - Zaj ączkowo - Wilcze Jary - Kolonia Popielewo - Brz ękowice - Popielewskie Góry - Kolonia Brusno - Nowe Koprzywno - Dolina D ębnicy - Kolonia Przybkowo - Przybkówko (69,6 km) 3. Przybkówko - Trzemienko - Strzeszyn - Liszkowo - Bród na Piławie - Borne Sulinowo (23,8 km) 4. Borne Sulinowo - Kr ągi - Jelonek - Dziki - Lipnica - Szczecinek - Raciborki - Czarnobór - Gwda Wielka - Miłob ądz (Karolewko) (54,5 km) 5. Miłob ądz - Dołgie - Stepie ń - Biskupiec - Biały Bór (18,9 km).

Szlaki kajakowe

Szlak kajakowy rzek ą Korytnic ą przebiega na trasie : Jezioro Korytnickie - Stara Korytnica - Nowa Korytnica – Bogdanka . Długo ść szlaku to 38 km. Czas spływu trwa 2-3 dni . Odcinki : jezioro Korytnickie - Stara Korytnica (6,5 km), Stara Korytnica - Nowa Korytnica (14,5 km), Nowa Korytnica - Bogdanka (17 km).

Szlak kajakowy rzek ą In ą przebiega na trasie: Recz - Stargard Szczeci ński - Bącznik – Inouj ście , długo ść : 104 km czas spływu: 4-5 dni, odcinki: Recz - Stargard Szczeci ński (46 km), Stargard Szczeci ński - Bącznik (31 km), B ącznik - Inouj ście (27 km).

Strona | 112

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Szlak kajakowy rzek ą Gowienic ą przebiega na trasie: Bodz ęcin - Babigoszcz - Widzie ńsko – Stepnica , długo ść : 44 km czas spływu: 3 dni , o dcinki: Bodz ęcin - Babigoszcz (20 km), Babigoszcz - Widzie ńsko (11 km), Widzie ńsko - Stepnica (13 km)

Szlak kajakowy rzek ą Gwd ą przebiega na trasie: Dr ęż no - Gwda Wielka - Lędyczek - Kr ępsko – Uj ście , długo ść : 145 km, czas spływu: 7-9 dni , o dcinki : Dr ęż no - Gwda Wielka (25 km), Gwda Wielka - Lędyczek (33 km), L ędyczek - Kr ępsko (45 km), Kr ępsko - Uj ście (42 km)

Szlak kajakowy rzek ą Draw ą przebiega na trasie: Czaplinek - Złocieniec - Drawsko Pomorskie - jezioro Lubie - Drawno - Krzy ż Wielkopolski , długo ść : 177 km, czas spływu: 9-10 dni , odcinki : Czaplinek - Złocieniec (30 km), Złocieniec - Drawsko Pomorskie (19 km), Drawsko Pomorskie - jezioro Lubie (21 km), jezioro Lubie - Drawno (40 km), Drawno - Krzy ż Wielkopolski (67 km)

Szlaki tematyczne

Szlak Templariuszy - dla zabezpieczenia pielgrzymów udaj ących si ę do Ziemi Świ ętej w 1118 r. Hugon de Payens, rycerz z Szampanii z grup ą towarzyszy zało żył bractwo Templariuszy. Dnia 28 grudnia 1234 r. ksi ążę Pomorza Zachodniego Barnim I zwany Dobrym podarował Ziemi ę Ba ńsk ą zakonowi Templariuszy. W skład dóbr zakonnych weszły takie miejscowo ści jak Banie (Bahn), Baniewice (Marienthal), Swobnica (Wildenbruch), Strzeszów (Stresow), Kamienny Jaz (Steinwehr), Grzybno (Thönsdorf), Dłusko (Linde), Górnowo (Gornow), Piaseczno (Neuendorf), Dłu życe, Parnica (Rohrsdorf), Sosnowo (Gebersdorf), Lubanowo (Liebenow) i Tywice (Charlottenruh). W 1240 r. Templariusze postawili w Baniach (Bahn) ko ściół roma ński z głazów granitowych. W 1270 r. zbudowali mury obronne z 2 bramami i 20 basztami. Do dzi ś zachował si ę tak że ko ściół zbudowany przez Templariuszy w Chwarszczanach (Quartschen). Innym obszarem Pomorza Zachodniego zwi ązanym z Templariuszami jest rejon Czaplinka. W 1296 r. Czaplinek z okolicznymi wioskami został przekazany przez ksi ęcia wielkopolskiego Przemysła II zakonowi Templariuszy. Niezwłocznie po przybyciu Templariusze w Starym Drawsku (Drahimiu) podj ęli budow ę warownego zamku, którego ruiny zachowane s ą do dzi ś;

Szlak Hanzeatycki - w średniowieczu na morzach północnej Europy dominował Hanzeatycki Zwi ązek Miast. W XIII w. londy ńska Hanza zrzeszała kupców z ok. 15 miast flandryjskich. W XIV i XV w. niemiecka Hanza zrzeszała ok. 160 miast i swoim zasi ęgiem obejmowała zarówno miasta portowe nad Bałtykiem i Morzem Północnym jak te ż miasta le żą ce w gł ębi l ądu, najcz ęś ciej nad żeglown ą rzek ą. Wiele miast pomorskich nale żało tak że do Hanzy i w wielu z nich zachowały si ę pami ątki tamtych czasów godne odwiedzenia. Do miast Hanzy na Pomorzu nale żały m.in: Szczecin, D ąbie, Wolin, Kamie ń Pomorski, Gryfice, Trzebiatów, Kołobrzeg, Koszalin, Darłowo, Sławno, Białogard, Goleniów, Stargard Szczeci ński, Gryfino. Wszystkie zabytki w tych miastach, głównie ko ścioły, ratusze i kamienice mieszcza ńskie, pochodz ące z okresu panowania gotyku pami ętaj ą czasy świetno ści zwi ązane z przynale żno ści ą do Zwi ązku Miast Hanzeatyckich;

Strona | 113

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Szlak Cystersów - zakon cysterski zało żony został przez opata Roberta z Molesmes w 1098 r. w Citeaux. Propaguj ąc szczytne hasła skromno ści, pokory, modlitwy i pracy organicznej zakon do ko ńca XII w. obj ął swoim wpływem cał ą niemal ówczesn ą cywilizowan ą Europ ę. Na Pomorzu Cystersi pojawili si ę po najazdach Du ńczyków. W 1127 r. zało żyli klasztor w Kołbaczu, pó źniej powstały filie w Oliwie (1186 r.), Mironicach (1278 r.) i Bierzwniku (1280 r.). Niezale żnie pojawiły si ę klasztory w Bukowie Morskim (See – Buckow) w 1259 r. i Pogódkach. Obok klasztorów m ęskich powstawały klasztory żeńskie w Szczecinie (Stettin) w 1243 r., w Marianowie (Marienfließ) w 1248 r., w Koszalinie (Köslin) w 1278 r. i Cedyni. W wielu pomorskich miejscowo ściach pozostały pami ątki po cystersach w postaci świ ąty ń, zabudowa ń klasztornych i gospodarczych. Proponowany szlak cysterski prowadzi przez: Szczecin – Wolin – Koszalin - Bukowo Morskie - Marianowo – Recz – Bierzwnik – Pełczyce – Cedynia – Kołbacz – Szczecin;

Szlak Gotyku Ceglanego – m.in. Mory ń, Chojna, Trzci ńsko - Zdrój, My ślibórz, Lipiany, Pyrzyce, Stargard Szczeci ński, Szczecin, Kamie ń Pomorski, Trzebiatów, Kołobrzeg, Koszalin, Darłowo.

Szlak Solny – Kołobrzeg, Karlino, Białogard, Połczyn Zdrój, Czaplinek, Wałcz, Ró żewo- w kierunku Piły.

Pomorska Droga świ ętego Jakuba - przez województwo zachodniopomorskie przebiega jeden z najstarszych i najcenniejszych europejskich szlaków kulturowych, znany jako: El Camino de Santiago, Way of St. James, Chemin de Saint-Jacques, Jakobsweg, Drogi Św. Jakuba który wiedzie z ró żnych zak ątków Europy do Santiago de Compostela w północno-zachodniej Hiszpanii, gdzie według przekazów znajduje si ę grób jednego z najbli ższych uczniów Jezusa – Św. Jakuba Apostoła, Starszego. Charakter pielgrzymowania Drogami Św. Jakuba jest inny od znanych w Polsce masowych pielgrzymek pieszych, np. do Cz ęstochowy, czy Kalwarii. Drogi Św. Jakuba przeznaczone s ą dla pątników indywidualnych lub małych grup, bez wzgl ędu na wyznanie i narodowo ść . Droga oznaczona jest muszl ą św. Jakuba ( żółta muszla na niebieskim tle) i żółtymi strzałkami. Spotyka si ę te ż specjalne oznakowania dla rowerzystów Nie ma jednej trasy pielgrzymki, a uczestnicy mog ą dotrze ć do celu jednym z wielu szlaków. Istniej ąca od ponad tysi ąca lat Droga świ ętego Jakub jest jednym z najwa żniejszych chrze ścija ńskich szlaków pielgrzymkowych. Do dyspozycji w ędruj ących po Camino są dogodne miejsca noclegowe w schroniskach dla pielgrzymów (z hiszpa ńskiego nazywane „albergue”) prowadzonych przez lokalne społeczno ści: parafie, klasztory, stowarzyszenia, czy te ż przez osoby prywatne w gospodarstwach agroturystycznych.

Strona | 114

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rysunek 21 Pomorska Droga św. Jakuba (projekt przebiegu z dnia 30.04.2012 r.) Źródło: „Rewitalizacja Szlaku Kulturowego na obszarze Południowego Bałtyku – Pomorska DROGA św. Jakuba” - Ulotka

Obiekty sportowo – rekreacyjne

Wi ększo ść z obiektów bazy sportowo– rekreacyjnej słu ży mieszka ńcom Regionu, s ą to na przykład boiska, stadiony, hale sportowe, natomiast wi ększe znaczenie dla odwiedzaj ących i turystów mają usytuowane w miastach o środki sportu i rekreacji, pływalnie, baseny czy Aquaparki – wszelka infrastruktura do uprawiania turystyki aktywnej. Baza sportowo-rekreacyjna umo żliwia turystom korzystanie z walorów naturalnych w bezpieczny sposób oraz stanowi dodatkow ą ofert ę sp ędzania czasu wolnego.

Na terenie badanego obszaru znajduje si ę du ża liczba o środków umo żliwiaj ących uprawianie i nauk ę jazdy konnej . Wi ększo ść z nich posiada zaplecze sanitarno-gastronomiczne oraz miejsca noclegowe o ró żnym standardzie. Ponadto prawie ka żdy o środek przygotowuje dodatkowe atrakcje i imprezy towarzysz ące.

Adresy stadnin i uje żdżalni w pobli żu szlaku konnego Pojezierza Drawskiego:

• „Oskar” - Łobez • Ośrodek Treningowy Koni - Bonin • Stadnina Koni “Mazur” - Bonin • Stadnina Koni “Goła ś” – Bonin • Gospodarstwo agroturystyczne w Żółcinie – Żółcin • Gospodarstwo agroturystyczne “Rancho Ponderosa” - Golina

Strona | 115

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Klub Je ździecki “Zagozd” – Zagozd • Ośrodek je ździecki w Drawsku Pomorskim - Drawsko Pomorskie • “Drawex” - Sienica • Maciej Jankowski - Po źrzadło Wielkie • Tomasz Bukowski - Biały Zdrój • Gospodarstwo agroturystyczne “Rancho Rodeo” - Zatom • Gospodarstwo agroturystyczne “Pamoland” - Bł ędno • Gospodarstwo agroturystyczne “Folwark Karpno” - Karpno • Gospodarstwo agroturystyczne “Geronimo” – Szczycienko • Dworek “50 D ębów” - Stare Resko • Gospodarstwo agroturystyczne “Żabie Błota” - Zaj ączkowo • Klub Jazdy Konnej “Amazonka” - Połczyn Zdrój • Gospodarstwo agroturystyczne “Dylka Ranch” - Przybówko • Szkółka je ździecka “Zagroda” - Kołom ąt • Sekcja je ździecka “Czaplinek” - Łazice • Gospodarstwo agroturystyczne Motarzewo – Motarzewo • “Stajnia Romana” - Komorze • Pension Kowalski - Komorze • Gospodarstwo agroturystyczne “Stary Młyn” - Strzeszyn • Gospodarstwo agroturystyczne “Gabrysiewo” - Piława • “Falgo – Ranch” - Liszkowo • Ośrodek Je ździecki Lipowy Dwór - Lipnica • Centrum Szkolenia Je ździeckiego COVAL - Biały Bór • Stadnina Koni “Karolewko” - Miłob ądz • Le śny Dworek - Linowo • Renata i Marek Wójciszyn - Stepie ń • Klub Je ździecki “Gryf” - Biały Bór • “Zajazd pod Klonem” - Biała • Stadnina “Tordis” - Nowe Worowo • Stadnina Koni “Nowielice” - Nowielice

Adresy stadnin i uje żdżalni w pobli żu szlaku konnego Pomorza Środkowego:

Gmina Manowo

• Gospodarstwo Agroturystyczne “Bratkówka” • Pokoje Go ścinne Agroturystyka “Julia” • Pokoje Go ścinne i Stadnina “Huzaria”

Strona | 116

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Gmina Polanów

• Folwark Zamkowy • Gospodarstwo Agroturystyczne Krystyna i Krzysztof Nobis • Gospodarstwo Agroturystyczne “Ja ś” Jan Ciesiecki • Gospodarstwo Agroturystyczne “Stajnia – Warblewski Dwór” Katarzyna Ma żulis • Gospodarstwo Agroturystyczne “Ranczo pod Lasem”

Gmina Sianów

• Je ździecki Klub Sportowy Skibno • Nadmorski O środek Jazdy Konnej w Rzepkowie • Gospodarstwo Agroturystyczne “Uroczysko” • Uczniowski Ludowy Klub Je ździecki “Farah”

Gmina Świeszyno

• Ekologiczne Gospodarstwo Rolne “Eko Trud” • Stajnia “Zagroda” • Szkółka Je ździecka “Karmen”

W województwie zachodniopomorskim znajduj ą si ę te ż liczne wypo życzalnie sprz ętu pływaj ącego oraz o środki z miejscami postojowymi dla jachtów. Wiele z nich posiada zaplecze sanitarne oraz miejsca noclegowe. Organizowane s ą tam równie ż szkolenia i obozy żeglarskie. Na terenie województwa zachodniopomorskiego znajduje si ę wiele marin i przystani żeglarskich oraz przystanie turystyczne:

• marina “Camping Marina” PTTK, • marina Euro Jachtklubu “Pogo ń”, • przysta ń jachtowa “Marina Hotele”, • marina Jacht Klubu AZS, • marina Jacht Klubu “Harcerski O środek Morski”, • przysta ń żeglarska Jacht Klubu Morskiego LOK, • przysta ń żeglarska Klubu Ligi Morskiej “Prawobrze że” w Szczecinie, • przysta ń turystyczna O środka Morskiego Pałacu Młodzie ży, • przysta ń turystyczna Goleniowskiego Młodzie żowego Domu Sportu w Lubczynie. • nabrze że Północno-Zachodnie w Wolinie • UKS “Albatros” przy PTZN w Wolinie, • przysta ń żeglarska O środka Kultury i Sportu w Kamieniu Pomorskim, • przysta ń miejska w Nowym Warpnie, • Centralny O środek Żeglarski Polskiego Zwi ązku Żeglarskiego w Trzebie ży, • port miejski w Trzebie ży,

Strona | 117

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• basen kolejowy w Stepnicy, • klub “Roztoka” za Basenem Rybackim w Stepnicy, • klub Żeglarski i motorowodny LOK w Stepnicy, • basen Północny w Świnouj ściu, • nabrze że Białej Floty w Dziwnowie, • port w Mrze żynie, • port jachtowy w Kołobrzegu, • port w Darłowie.

Kolejnym zapleczem do uprawiana sportów wodnych s ą instytucje zajmuj ące si ę windsurfingiem . Na Pomorzu Zachodnim takie usługi oferuj ą:

• Szkoła Aktywnego Wypoczynku ”Frajda” – Stepnica • Family Windsurfing – Morzyczyn • Centrum Sportu i Aktywnego Wypoczynku Sun Sport – Dźwirzyno • Centrum Sportów Wodnych 7.Point - Dźwirzyno

Dodatkowo w województwie zachodniopomorskim istnieją 3 kluby sportowe narciarstwa wodnego :

• Szczeci ński Klub Nart Wodnych “Ski-Line”, • Szczecinecki Klub Wakeboardingu i Narciarstwa Wodnego,

Na terenie badanego regionu istnieje równie ż mo żliwo ść nurkowania . Informacje na temat mo żliwo ści nurkowania w danych akwenach wodnych, jak również o mo żliwo ści wypo życzenia sprz ętu na Pomorzu Zachodnim mo żna znale źć m.in.:

• Stargardzki Klub Sportów Podwodnych “Barakuda” - Stargard Szczeci ński • Baza Nurkowa O środek Island Camp nad jeziorem Siecino – Złocieniec • Centrum Nurkowania i Wypoczynku Romulus – Nowogard • Baza nurkowa Górny Młyn – Lubanowo • Szkoła nurkowania Dive Point – Szczecin • Szczeci ńskie Centrum Nurkowe Dive Devil – Szczecin • Scuba Mission Rafał Kowalewski - Szczecin • Zachodniopomorskie Centrum Techniki Nurkowej - Połczyn Zdrój • Koszali ński Klub Płetwonurków MARES - Koszalin

Na terenie województwa zachodniopomorskiego działaj ą cztery du że pola golfowe dla pocz ątkuj ących i zaawansowanych graczy, z których ka żde, poprzez swoj ą wyj ątkow ą lokalizacj ę i atrakcyjn ą ofert ę, godne jest polecenia. Nale żą do nich:

Strona | 118

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Amber Baltic Golf Club w Kołczewie koło Mi ędzyzdrojów, • Binowo Park Golf Club w Binowie koło Szczecina, • Modry Las Golf Club pod Choszcznem. • Kamie ń Country Club w Gr ębowie koło Kamienia Pomorskiego

Dodatkowo funkcjonuje mini-golf w Kołobrzegu, Szczecinie i Mi ędzyzdrojach.

Du żą atrakcj ą turystyczn ą przyci ągaj ącą rzesze turystów, nawet z bardziej odległych Regionów są Aquapark i funkcjonuj ące w województwie. Zlokalizowane s ą w: Goleniowie, Gryfinie, Szczecinku, Świdwinie ,Choszcznie. i Darłowie (najwi ększy na Pomorzu park wodny z 5 basenami, saunami, jacuzzi, itp.). Dodatkowo w takich miejscowo ściach jak: Gryfino, Koszalin, Choszczno, Szczecinek, Świdwin, Goleniów, My ślibórz, Police, Stargard Szczeci ński, Szczecin (2), Pogorzelica, Świnouj ście i Mrze żyno znajduj ą si ę pływanie z torem o długo ści powy żej 25m. W Wałczu funkcjonuje basen z wydzielon ą du żą cz ęś ci ą rekreacyjn ą.

W Regionie znajduje si ę tak że kilka Kół Łowieckich, które organizuj ą polowania na terenie Województwa, głównie dla my śliwych z zagranicy. Wraz z nimi funkcjonuj ą kwatery my śliwskie. Nale żą do nich:

• Polski Zwi ązek Łowiecki Zarz ąd Okr ęgowy w Szczecinie – Szczecin • Polski Zwi ązek Łowiecki Zarz ąd Okr ęgowy w Koszalinie – Koszalin • Hunter Biuro Polowa ń – Koszalin • Pałac My śliwski Słonowice – Brze żno • “Cyranka” Wojskowe Koło Łowieckie nr 43 – Świdwin • “Dzik” Koło Łowieckie – Świnouj ście • “Dzik” Koło Łowieckie - Drawsko Pomorskie • “Sokół Świdwin” Koło Łowieckie – Świdwin • Artemis Marian Witkowski - Drawsko Pomorskie • Hubertus 2 – Szczecin • Koło łowieckie PZŁ Weteran – Pełczyce • Kwatera My śliwska Dzikowo - Drawsko Pomorskie • Le śniczówka ŁOWIECKA – Polanów • Natura-Land Ireneusz Krupka – Manowo • Strzelnica My śliwska – Manowo • Ośrodek Strzelecki im. J. Flaszy – Lubczyna • Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych - Szczecinek

Strona | 119

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

3.5.3. Infrastruktura uzupełniaj ąca

Infrastruktura uzupełniaj ąca słu ży przede wszystkim mieszka ńcom, ale z punktu widzenia turystów jest gwarancj ą bezpiecze ństwa i wygody. Do najwa żniejszych jej elementów, z których korzystaj ą tury ści nale żą : placówki opieki zdrowotnej, apteki, banki i bankomaty oraz stacje paliw , jak równie ż organizacje informacji turystycznej .

Samorz ąd Województwa Zachodniopomorskiego jest wła ścicielem 14 zakładów opieki zdrowotnej na terenie województwa:

• 11 jednostek opieki stacjonarnej, w tym: o 8 szpitali wielospecjalistycznych, o 1 zakładu opieku ńczo leczniczego, o 1 o środka terapii uzale żnie ń, o 1 szpitala uzdrowiskowego. • 2 jednostek opieki ambulatoryjnej • 1 stacji pogotowia ratunkowego

Szczegółowa mapa rozmieszczenia jednostek ochrony zdrowia Samorz ądu Województwa Zachodniopomorskiego znajduje si ę poni żej.

Strona | 120

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rysunek 22 rozmieszczenia jednostek ochrony zdrowia Samorz ądu Województwa Zachodniopomorskiego Źródło: http://www.wzp.pl/wz/jednostki_ochrony_zdrowia.htm [data pobrania 23.10.2013r.]

Według stanu na koniec 2011 r. na terenie województwa zachodniopomorskiego w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej funkcjonowało 884 zakładów opieki zdrowotnej (o 103 wi ęcej ni ż w 2010 r.). W porównaniu do ubiegłego roku zwi ększyła si ę liczba niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej (o 32), a została taka sama liczba placówek publicznych, która wynosi 21 placówek.

W lecznictwie uzdrowiskowym w 2011 r. funkcjonowało 48 placówek, tj. o 1 wi ęcej ni ż w 2010 r. Dysponowały one 10,4 tys. łó żek, z czego 85,2% znajdowało si ę w dyspozycji sanatoriów uzdrowiskowych. Placówki lecznictwa uzdrowiskowego rozmieszczone były w powiatach: kołobrzeskim (49,1%), m. Świnouj ściu (15,8%), świdwi ńskim (12,3%), kamie ńskim (10,5%) oraz

Strona | 121

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

sławie ńskim (7,0%) i koszali ńskim (5,3%). W 2010 r. z usług lecznictwa uzdrowiskowego skorzystało ok. 169 tys. osób. Świadczenia zakładów lecznictwa uzdrowiskowego obejmowały ró żnorodne zabiegi lecznicze, przy czym najcz ęś ciej korzystano z zabiegów wodolecznictwa oraz kinezyterapii i elektrolecznictwa. Oprócz tego kuracjusze korzystali z masa ży, światłolecznictwa, zabiegów borowinowych, k ąpieli mineralnych, inhalacji wziewnych, krioterapii, k ąpieli CO2, zabiegów parafinowych oraz innych zabiegów).

Województwo zachodniopomorskie nale ży do regionów o najwy ższej liczbie sanatoriów i szpitali uzdrowiskowych, które zlokalizowane s ą głównie w strefie nadmorskiej. Najwi ększ ą liczb ę kuracjuszy z Polski i z zagranicy przyjmuj ą placówki w Kołobrzegu, b ędącym najwi ększym krajowym uzdrowiskiem, w Świnouj ściu, Kamieniu Pomorskim i Połczynie Zdroju.

W 2010 r. w ramach ratownictwa medycznego i pomocy dora źnej szybk ą pomoc medyczn ą w nagłych przypadkach świadczyło 91 zespołów ratownictwa medycznego (przed rokiem – 92). Na jedn ą jednostkę systemu ratownictwa medycznego przypadało 18,6 tys. mieszka ńców województwa zachodniopomorskiego.

W ci ągu 2010 r. zespoły ratownictwa medycznego 142,4 tys. razy wyje żdżały na miejsce zdarze ń, tj. o 1,9% mniej ni ż przed rokiem; najcz ęś ciej miejscem docelowym wyjazdu był dom pacjenta (65,3%), natomiast odsetek wyjazdów do zdarze ń w ruchu ulicznym stanowił 3,4%. Z udzielonej pomocy skorzystało 147,3 tys. osób, tj. o 2,8% mniej ni ż w 2009 r. Najcz ęś ciej pomocy udzielono osobom w wieku 19-64 lat (57,1%) oraz osobom w wieku 65 lat i wi ęcej (36,5%), najmniej – dzieciom i młodzie ży do 18 roku życia (6,3%).

W województwie zachodniopomorskim sie ć placówek ochrony zdrowia uzupełniaj ą apteki i punkty apteczne . W roku 2011 sprzeda ż leków i środków medycznych prowadziły 530 aptek, w tym 491 aptek ogólnodost ępnych i 39 punktów aptecznych. W porównaniu do 2010 r. liczba aptek wzrosła o 10, a punktów aptecznych zmniejszyła si ę o 5. W roku 2010 dyżury nocne pełniły 293 apteki ogólnodost ępne, spo śród których dy żury nocne okresowe pełniły 272 placówki, natomiast stałe 21. W 2011r. na terenach wiejskich działalno ść prowadziło 32 aptek ogólnodost ępnych oraz 36 punktów aptecznych. Zdecydowana wi ększo ść aptek, podobnie jak przed rokiem, to apteki prywatne (99,4%). W ko ńcu roku na 1 aptek ę i punkt apteczny przypadało 3250 mieszka ńców województwa zachodniopomorskiego, tj. o 33 mniej w porównaniu do 2010 r.

Województwa Zachodniopomorskiego niezmierne wa żnym czynnikiem warunkuj ącym jego stały rozwój gospodarczy w dziedzinie turystyki jest zapewnienie bezpiecze ństwa turystom wypoczywaj ących w Regionie. W tym celu niezb ędna jest współpraca instytucjonalna wielu podmiotów, nie tylko tych zobowi ązanych do realizacji tego zadania z mocy ustawy.

Wybrze że Województwa Zachodniopomorskiego o długo ści 185 km oraz mnogo ść wyst ępuj ących w Regionie jezior, powoduje koncentracj ę ruchu turystycznego w miesi ącach letnich, pozwalaj ących na korzystanie z wypoczynku nad i na wodzie.

Strona | 122

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

St ąd te ż problematyka bezpiecznego wypoczynku osób korzystaj ących z akwenów wodnych zarówno morskich jak i śródl ądowych ma w regionie zasadnicze znaczenie, tym bardziej, że w ostatnich latach obserwuje si ę znaczny rozwój produktów turystycznych opartych na wykorzystaniu obszarów wodnych Regionu.

W tym zakresie przykładem współpracy mi ędzyinstytucjonalnej jest współdziałanie Wojewódzkiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w Szczecinie z Komend ą Wojewódzk ą Policji oraz Kuratorium O światy.

W sezonie 2012 przeprowadzono audyty bezpiecze ństwa na k ąpieliskach . Akcji przeprowadzania audytów bezpiecze ństwa i wydawania opinii o lokalizacji i poziomie bezpiecze ństwa na k ąpieliskach w województwie zachodniopomorskim patronowali Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego, Wojewoda Zachodniopomorski, Zachodniopomorski Kurator O światy. Ta profilaktyczna akcja oceniaj ąca poziom bezpiecze ństwa realizowana była przez przedstawicieli Zachodniopomorskiego WOPR przy współpracy z Wojewódzk ą Stacj ą Sanitarno Epidemiologiczn ą oraz Zachodniopomorskim Kuratorium O światy. W trakcie kilku wizyt na k ąpieliskach audytorzy oceniali i zbierali informacj ę oraz dokumentacj ę fotograficzn ą dotycz ącą infrastruktury rekreacyjno- wczasowej, wyposa żenia ratowniczego i kwalifikacji zatrudnionych ratowników, zagro żeń i sposobów ich oznakowania, dróg dojazdowych dla karetek pogotowia, stosowania procedur alarmowych oraz ilo ści i jako ści sprz ętu ratunkowego b ędącego na wyposa żeniu k ąpieliska. Swoje uwagi przedstawiali wła ścicielowi kąpieliska wydaj ąc lub odst ępuj ąc od wydania opinii w sprawie bezpiecze ństwa na kąpielisku. Oceniane k ąpieliska znajduj ą si ę na mapie Bezpiecznych K ąpielisk w Województwie Zachodniopomorskim .

Strona | 123

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rysunek 23 Mapa k ąpielisk i strze żonych miejsc wykorzystywanych do k ąpieli w Województwie Zachodniopomorskim w 2012 roku Źródło: http://www.wopr.szczecin.pl/index.php/audyty-kppielisk-mainmenu-27/115-mapa-kapielisk-i-miejsc-w- wojewodztwie-zachodniopomorskim [data pobrania 23.10.2013r.]

Strona | 124

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

KLASYFIKACJA KLASYFIKACJA Lp. Miejscowo ść Akwen GWIAZDEK 2010 GWIAZDEK 2011 1. Biały Bór J. Łobez

2. Chłopy Morze Bałtyckie

3. Cieszyno „G ęsia Ł ączka” J. Siecino

4. Cieszyno „Island Camp” J. Siecino

5. Czaplinek J. Drawsko

6. Dziwnów Morze Bałtyckie

7. Dziwnówek Morze Bałtyckie

8. Dźwirzyno Morze Bałtyckie

9. Gąski Morze Bałtyckie

10. Grzybowo Morze Bałtyckie

Kołobrzeg – na wschód 11. Morze Bałtyckie od uj ścia Pars ęty Kołobrzeg – na zachód 12. Morze Bałtyckie od uj ścia Pars ęty nie uczestniczył w 13. Lubczyna J. D ąbie programie w 2010

roku

14. Łazy Morze Bałtyckie

nie uczestniczył w 15. Łuk ęcin Morze Bałtyckie programie w 2010

roku

16. Mielenko Morze Bałtyckie

17. Mielno Morze Bałtyckie

18. Mi ędzywodzie Morze Bałtyckie

19. Mi ędzyzdroje Morze Bałtyckie

20. Mory ń J. Morzycko

nie uczestniczył w 21. Mrze żyno Wschód Morze Bałtyckie programie w 2010

roku nie uczestniczył w 22. Mrze żyno Wschód Morze Bałtyckie programie w 2010

roku nie uczestniczył w 23. My ślibórz J. My śliborskie programie w 2010

roku 24. Niechorze Morze Bałtyckie

25. Pobierowo Morze Bałtyckie

Strona | 125

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

26. Pogorzelica Morze Bałtyckie

27. Pustkowo Morze Bałtyckie

28. Rewal Morze Bałtyckie

nie uczestniczył w 29. Rogowo Morze Bałtyckie programie w 2010

roku nie uczestniczył w 30. Rosnowo J. Rosnowskie programie w 2010 rok 31. Sarbinowo Morze Bałtyckie

32. Siano żę ty Morze Bałtyckie

33. Stepnica Zalew Szczeci ński

34. Szczecin – Gł ębokie J. Gł ębokie

35. Szczecin -Dąbie J. D ąbie

36. Szczecin- Dziewoklicz Odra Zachodnia

Szczecinek „Pla ża 37. Miejska” przy ul. J. Trzesiecko

Mickiewicza Szczecinek „Pla ża 38. Wojskowa” przy ul. J. Trzesiecko

Kili ńskiego 39. Świnouj ście – Centrum Morze Bałtyckie

nie uczestniczył w 40. Świnouj ście – Warszów Morze Bałtyckie programie w 2010

roku 41. Trz ęsacz Morze Bałtyckie

42. Unie ście Morze Bałtyckie

43. Ustronie Morskie Morze Bałtyckie

nie uczestniczył w 44. Wałcz J. Radu ń programie w 2010

roku 45. Zieleniewo J. Miedwie

Rysunek 24 Lista k ąpielisk i strze żonych miejsc wykorzystywanych do k ąpieli z kategoryzacj ą lata 2010- 2011 Źródło: http://www.wopr.szczecin.pl/index.php/audyty-kppielisk-mainmenu-27/115-mapa-kapielisk-i-miejsc-w- wojewodztwie-zachodniopomorskim

Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe prowadzi równie ż szeroko zakrojone działania w zakresie szkole ń kadry ratowników. Corocznie przeszkoleniu z nadaniem stopni ratowniczych podlega ok. 350 ratowników. Nadawane jest równie ż 250 patentów sterników motorowodnych, 60 ratowników WOPR zdobywa uprawnienia płetwonurków oraz 60 ratowników zdobywa uprawnienia ratowników medycznych.

Strona | 126

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Na terenie województwa zachodniopomorskiego Istnieje mo żliwo ść korzystania z usług szerokiej sieci banków oraz bankomatów . Ogólnie na terenie województwa zachodniopomorskiego funkcjonuje co najmniej 424 placówki bankowe oraz mo żna skorzysta ć z około 500 bankomatów. Są to oddziały przede wszystkim takich banków jak Bank Polska Kasa Opieki (PEKAO SA), PKO BP, Bank Polskiej Spółdzielczo ści – najcz ęś ciej spotykane na analizowanym obszarze, jak również Bank Gospodarki Żywno ściowej, Kredyt Bank oraz rzadziej wyst ępuj ące – Dominet Bank, Getin Bank, BPH PBK SA oraz SKOK; w wi ększych miastach są oddziały równie ż incest Banku SA, Millennium oraz GE Money Bank.

Sprzeda ż paliw na obszarze projektu odbywa si ę w 586 punktach (na podstawie informacji Urz ędu Statystycznego w Szczecinie na dzie ń 31.12.2011r.)

W województwie działają 52 centra i punkty informacji turystycznej w wi ększo ści zarz ądzane przez gminy, wi ększo ść z nich działa całorocznie. Cz ęść z ww. centrów i punktów „it” podpisała porozumienia ze ZROT odno śnie współpracy w zakresie zbierania, przetwarzania i dystrybucji informacji turystycznej, tworz ąc sie ć informacji turystycznej w województwie zachodniopomorskim. Region za po średnictwem ZROT wł ączony jest w ogólnopolsk ą sie ć informacji turystycznej ISIT. Rozpocz ęte zostały równie ż działania w zakresie budowy przez Zachodniopomorską Regionaln ą Organizacj ę Turystyczn ą przy wsparciu Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego internetowego systemu informacji turystycznej. Podstaw ą funkcjonowania systemu stanowi: • Centrum zarz ądzania zachodniopomorskim systemem it w siedzibie ZROT • Punkty it funkcjonuj ące w sieci • Centra informacji i promocji turystyki dzieci i młodzie ży

Dane dotycz ące bazy turystycznej regionu funkcjonuj ą na stronach internetowych www.morzeprzygody.eu oraz www.zachodniopomorskie.pl (w budowie). W trakcie budowy s ą równie ż wersje serwisu w j ęzyku angielskim www.westpomerania.pl oraz www.westpommern.pl.

Punkty i centra informacji turystycznej działaj ącej na terenie województwa zachodniopomorskiego to:

• Centrum Informacji Turystycznej w BARLINKU • Informacja Turystyczna w BIAŁYM BORZE • Centrum Informacji Turystycznej w BOBOLICACH • Punkt Informacji Turystycznej w BORNYM SULINOWIE • Informacja Turystyczna w BORNYM SULINOWIE • Punkt Informacji Turystycznej w CEDYNI • Informacja Turystyczna w CZAPLINKU • Centrum Informacji Turystycznej - Dom Kultury w CZŁOPIE • Centrum Informacji Turystycznej w DARŁOWIE • Punkt Informacji Turystycznej Gminny O środek Sportu i Rekreacji w D ĄBKACH

Strona | 127

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Punkt Informacji Turystycznej w Dobrej • Punkt Informacji Turystycznej Drawie ńskiego Parku Narodowego • Centrum Informacji Turystycznej w "Spichlerzu" w DRAWNIE • Informacja Turystyczna w DRAWSKU POMORSKIM • Centrum Informacji Turystycznej w DZIWNOWIE • Centrum Informacji Turystycznej w GOLENIOWIE • Centrum Informacji Turystycznej w GRYFINIE • Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Wydział Spraw Terenowych II w Gryfinie • Punkt Informacji Turystycznej w JAROSŁAWCU • Biuro Informacji Turystycznej w KALISZU POMORSKIM • Informacji turystycznej udziela UMiG KAMIE Ń POMORSKI • Punkt Informacji Turystycznej w KOŁOBRZEGU • Informacja Turystyczna w KOŁOBRZEGU • Powiatowy Punkt Informacji Turystycznej i Kulturalnej przy MUZEUM OR ĘŻ A POLSKIEGO • Regionalne Centrum Informacji Turystycznej w KOSZALINIE • Punkt Informacji Turystycznej w ŁOBZIE w Hali Sportowo – Widowiskowej • Punkt Informacji Turystycznej w MANOWIE • Centrum Promocji i Informacji Turystycznej GMINY MIELNO • Centrum Informacji Turystycznej w MIESZKOWICACH • Punkt Informacji Kulturalno-Turystycznej w MI ĘDZYZDROJACH • Biuro Informacji Turystycznej w MORYNIU • Punkt Informacji Kulturalno – Turystycznej Urz ędu Miasta i Gminy My ślibórz • Informacja Turystyczna Polanowski O środek Kultury i Sportu w POLANOWIE • Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej w POŁCZYNIE ZDROJU • Centrum Informacji Promocji Rekreacji Gminy REWAL • Gminna Organizacja Turystyczna w SIANOWIE • Centrum Informacji Turystycznej w STARGARDZIE SZCZECI ŃSKIM • Centrum Informacji Turystycznej w STEPNICY • Centrum Informacji Turystycznej i Agroturystycznej w SZCZECINIE • Wakacyjny Punkt Informacji Turystycznej w SZCZECINIE • Punkt Informacji Turystycznej Hala Dworca Głównego PKP w Szczecinie • Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej (Zamek) w SZCZECINIE • Centrum Informacji Turystycznej Urz ędu Miasta i Powiatu SZCZECINECKIEGO • Centrum Informacji Turystycznej i Gospodarczej w ŚWIDWINIE • Centrum Informacji Turystycznej w ŚWINOUJ ŚCIU • Biuro Informacji Turystycznej TARA TOUR w TRZEBIATOWIE • Centrum Informacji Turystycznej w TRZ ĘSACZU • Centrum Informacji Turystycznej i Promocji w USTRONIU MORSKIM • Centrum Informacji Turystycznej w WAŁCZU

Strona | 128

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Punkt Informacji Turystycznej w W ęgorzynie • Punkt Informacji Turystycznej w WOLINIE • Informacja Turystyczna przy O środku Sportu i Rekreacji w ZŁOCIE ŃCU

W regionie obserwuje si ę stale post ępuj ący proces integracji samorz ądów, organizacji, stowarzysze ń, instytucji oraz podmiotów gospodarczych na rzecz rozwoju turystyki . Kluczow ą rol ę w zakresie koordynacji działa ń w zakresie rozwoju i promocji turystyki oraz budowy produktów turystycznych w regionie odgrywa Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna, powstała w roku 2001 z udziałem Województwa Zachodniopomorskiego – jednego z członków zało życieli. ZROT liczy 71 członków. W sierpniu 2004 r. ZROT wpisany został do rejestru organizacji po żytku publicznego.

Głównym celem działa ń ZROT jest m.in.:

• kreowanie wizerunku Województwa Zachodniopomorskiego jako regionu atrakcyjnego turystycznie, koordynacja działa ń promocyjnych podejmowanych w Województwie Zachodniopomorskim, • integrowanie środowisk samorz ądu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego oraz osób, instytucji i organizacji zainteresowanych rozwojem turystycznym Województwa Zachodniopomorskiego, • zwi ększanie liczby turystów odwiedzaj ących Województwo Zachodniopomorskie, działanie na rzecz wzrostu wpływów z turystyki, • stworzenie regionalnego systemu informacji turystycznej oraz wł ączenie go w krajowe zarz ądzanie systemem „it”, • działanie na rzecz poprawy infrastruktury turystycznej, • kumulowanie środków finansowych na rzecz rozwoju turystyki,

Szczególne znaczenie dla rozwoju turystyki w regionie maj ą Lokalne Organizacje Turystyczne , które s ą mniejszymi organizacjami współpracy jednostek samorz ądu terytorialnego /gmin i powiatów/ i lokalnej bran ży turystycznej, tworzonymi w obr ębie obszaru atrakcyjnego turystycznie. Podstawowym zadaniem LOT jest integracja społeczno ści lokalnej oraz tworzenie i rozwój produktu turystycznego wokół lokalnych atrakcji turystycznych, promocja lokalnych produktów i atrakcji turystycznych, gromadzenie i aktualizacja informacji o atrakcjach i produktach turystycznych, utrzymanie i prowadzenie lokalnych punktów informacji turystycznej.

• Bałtycka Organizacja Turystyczna Darłowo • Gminna Organizacja Turystyczna w Sianowie • Goleniowska Organizacja Turystyczna • Lokalna Organizacja Turystyczna w Czaplinku • Lokalna Organizacja w Barlinku • Miele ńska Lokalna Organizacja Turystyczna • Rewalska Organizacja Turystyczna

Strona | 129

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Świnoujska Organizacja Turystyczna, Świnouj ście • Zwi ązek Portów i Przystani Morskich Lokalna Organizacja Turystyczna Zachodniopomorskiego Szlaku Żeglarskiego • LOT Wokół Drawy • LOT Ziemia Drawska • LOT Pojezierza Drawskiego • Darłowska Lokalna Organizacja Turystyczna DARLOT • Lokalna Organizacja Turystyczna Dorzecza Pars ęty • LOT „Regionu Kołobrzeg” • Stargardzka Organizacja Turystyczna • Stepnicka Organizacja Turystyczna „Nie tylko dla orłów” • Szczecinecka Organizacja Turystyczna • Szczeci ńska Organizacja Turystyczna • Wałecka Lokalna Organizacja Turystyczna

Wspieraniem rozwoju turystyki zajmuj ą si ę równie ż zwi ązki i stowarzyszenia gmin i powiatów:

• Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Pomorza Środkowego

• Stowarzyszenie Gmin Pojezierza Wałeckiego,

• Stowarzyszenie Polodowcowa Kraina Drawy i D ębnicy

• Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Drawie ńskiej

• Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Stare Drawsko

• Zwi ązek Miast i Gmin Dorzecza Pars ęty

W regionie działaj ą tak że inne stowarzyszenia i organizacje, które w swojej działalno ści statutowej realizuj ą działania zwi ązane z rozwojem i promocj ą turystyki w Województwie Zachodniopomorskim np.:

• Centrum Słowian i Wikingów Wolin – Jómsborg – Vineta, • Forum Turystyki Regionów, • Fundacja Flis Odrza ński, • Fundacja Fort-Rogowo, • Fundacja Polskie Centrum SPA, • Mi ędzyszkolny Klub Sportowy "WIKING", • Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzie żowych Oddział Zachodniopomorski, • Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Zachodniopomorski, • Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Regionalny Oddział Szczeci ński, • Regionalne Stowarzyszenie Turystyczno-Uzdrowiskowe, • Stowarzyszenie "Konie i Natura", • Stowarzyszenie Miło śników Latar ń Morskich,

Strona | 130

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Stowarzyszenie na Rzecz Miast i Gmin Nadodrza ńskich, • Stowarzyszenie POMOST, • Stowarzyszenie Republika Mi ędzyodrza, • Stowarzyszenie "Ziemia Wapie ńska", • Towarzystwo Miło śników Kolei Drezynowych i Zabytków Kolejnictwa, • Transgraniczny Klaster Turystyczny Szlak Wodny Berlin – Szczecin - Bałtyk, • Zachodniopomorska Izba Turystyki.

Infrastruktura uzupełniaj ąca jest na zadowalaj ącym poziomie ze wzgl ędu na liczb ę placówek opieki zdrowotnej, szerokiej sieci banków i bankomatów oraz stacji paliwowych jak równie ż zaplecza organizacyjnego podmiotów zwi ązanych z turystyk ą i jej rozwojem w Regionie. Wszystkie wymienione obiekty infrastruktury uzupełniaj ącej wyst ępuj ą niemal że w ka żdym powiecie, co ułatwia turystom, jak równie ż i mieszka ńcom Pomorza Zachodniego, poruszanie si ę oraz bezpieczne przebywanie na obszarze obj ętym projektem.

3.5.4. Wnioski dotycz ące stanu zagospodarowania turystycznego

Dokładna analiza stanu zagospodarowania turystycznego Regionu Województwa Zachodniopomorskiego pozwala na wyci ągni ęcie nast ępuj ących wniosków:

• Wysoki stopie ń koncentracji bazy noclegowej w Województwie.

• Dobrze rozbudowana baza noclegowa.

• Konieczno ść rozbudowy i modernizacji bazy noclegowej - tendencja spadkowa w tworzeniu nowych miejsc.

• Pomimo tworzenia w ostatnim czasie nowych miejsc całorocznych i adaptowaniu miejsc sezonowych na ten cel, Województwo Zachodniopomorskie nie dysponuje wystarczaj ącą baz ą całoroczn ą.

• Bardzo du ża liczba o środków kolonijnych i konieczno ść przystosowania tych obiektów do obecnych tendencji w ruchu turystycznym.

• Dobrze rozwini ęta baza uzdrowiskowo-sanatoryjna – jednak konieczna jest jej modernizacja.

• Mała ilo ść hoteli o wy ższym standardzie dla turystów biznesowych i elitarnych (trzygwiazdkowy i wy ższy) z rozbudowanym zapleczem (np. basen, siłownia, klub nocny itd.).

• Bardzo wysoka koncentracja bazy noclegowej w pasie nadmorskim- ok. 85% miejsc w Województwie - konieczno ść przyci ągni ęcia turystów poza sezonem.

• Niewystarczaj ąca baza noclegowa w pasie pojezierzy (w tym niski udział bazy całorocznej) - konieczno ść rozbudowy bazy i modernizacji w celu wydłu żenia sezonu turystycznego.

• Brak ciekawych propozycji oraz niezb ędnej infrastruktury promuj ącej przyjazdy poza sezonem – o czym mówi kalendarz wydarze ń regionalnych

• Dobrze rozwini ęta na tle kraju infrastruktura do gry w golfa, wskazany dalszy rozwój.

Strona | 131

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Konieczno ść promowania istniej ących ju ż form turystyki kwalifikowanej (rowerowej, pieszej, je ździectwa, żeglarstwa, itd.).

• Wskazane rozbudowanie oferty o turystyk ę aktywn ą, szczególnie rowerow ą i rozbudow ę ście żek: rowerowych, wodnych, konnych oraz rozwoju i dalszej promocji istniej ących ju ż szlaków.

• Niewystarczaj ące wyposa żenie obiektów noclegowych w urz ądzenia sportowo-rekreacyjne.

• Konieczno ść promocji obiektów dla turystyki wodnej – marin, przystani, itd.

• Konieczno ść rozbudowy sieci atrakcyjnych obiektów turystycznych, jak aquaparki, pływalnie ogólnodost ępne, w celu wydłu żenia sezonu.

• Brak jest w Województwie ogrodów zoologicznych oraz parków tematycznych.

3.6. Analiza rynków konkurencyjnych

Konkurencj ę dla Województwa Zachodniopomorskiego w dziedzinie turystyki mog ą stanowi ć zarówno obszary na terenie Polski, jak i obszary poło żone poza granic ą pa ństwa. Najwa żniejsze z nich prezentuje tabela poni żej.

Nazwa obszaru Charakterystyka Obszar konkurencji Obszary nadmorskie uzdrowiska, k ąpieliska, turystyka uzdrowiskowa, wypoczynkowa, Niemiec Park Natury Usedom sło ńce – morze - pla ża, przygraniczna Uckermark i Barnim turystyka rekreacyjna, aktywna, Berlin pojezierza niemieckie specjalistyczna i krajoznawcza

Rynkizagraniczne du że o środki skupiaj ące turystyka biznesowa, kongresowa, Kopenhaga funkcje wielkomiejskie miejska i kulturowa Województwa: turystyka aktywna, specjalistyczna, sło ńce wielkopolskie, najbli ższe otoczenie – morze - pla ża, kulturowa, krajoznawcza lubuskie Zachodniego Pomorza i przygraniczna i pomorskie Warmia i Mazury najwi ększe skupisko turystyka aktywna, specjalna, rekreacyjna Toru ń jezior w Polsce i krajoznawcza

Rynkikrajowe Pozna ń, Trójmiasto, du że o środki miejskie biznesowa, miejska, kulturowa. Bydgoszcz, Tabela 23 Wybrane rynki konkurencyjne, krajowe i zagraniczne Źródło: Opracowanie własne. na podstawie serwisów internetowych

Obszary nadmorskie Niemiec

Obszary nadmorskie poło żone za zachodni ą granic ą przyci ągaj ą turystów głównie wysok ą jako ści ą świadczonych usług, dobrze przygotowan ą infrastruktur ą oraz walorami przyrodniczymi. Główne atrakcje przyrodnicze tego regionu to wyspa Uznam wraz z Parkiem Natury Usedom i tzw. Szwajcari ą Uznamsk ą, czyli malowniczym pojezierzem poło żonym we wschodniej cz ęś ci wyspy. Znajduj ą si ę tam równie ż słynne niemieckie k ąpieliska: Ahlbeck, Heringsdorf oraz Bansin. Jednak

Strona | 132

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

najbardziej popularne, i co za tym idzie przyci ągaj ące najwi ększ ą liczb ę turystów, s ą na tym obszarze miejscowo ści uzdrowiskowe. Do najbardziej znanych nale żą : Zinnowitz, Heringsdorf, Zemplin, Ahlbeck. Posiadaj ą one zdecydowanie lepiej rozwini ętą infrastruktur ę rekreacyjn ą i transportow ą ni ż analizowane Województwo Zachodniopomorskie oraz oferuj ą znacznie szersz ą gam ę usług dodatkowych. Obszary te mog ą wi ęc stanowi ć powa żną konkurencj ę dla Województwa Zachodniopomorskiego w turystyce uzdrowiskowej, typu sło ńce-morze-pla ża i wypoczynkowej.

Rysunek 25 Poło żenie obszarów uzdrowiskowych nad Morzem Bałtyckim po stronie Niemiec Źródło: „Przyroda Pomorskich Wysp” W.Mechło

Uckermark i Barnim

Rysunek 26 Poło żenie konkurencyjnych regionów na obszarze Niemiec Źródło: „Barnim, Uckermark, Pomorze Zachodnie” Informator Turystyczny

Strona | 133

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

W zakresie turystyki pojeziernej rynkiem konkurencyjnym dla Województwa Zachodniopomorskiego s ą dwa niemieckie pojezierza: Barnim i Uckermark.

Pierwsze z nich - Barnim, poło żone jest na północny-wschód od stolicy Niemiec - Berlina. Prawie cały obszar pojezierza wchodzi w skład powstałego w 1999r. Parku Krajobrazowego Barnim, który zajmuje ponad 750km 2. Teren ten charakteryzuje si ę urozmaiconym krajobrazem, którego głównym składnikiem s ą słyn ące ze swej czysto ści jeziora. Perfekcyjnie przygotowane szlaki: piesze, rowerowe, wodne i konne oraz dobrze zorganizowana komunikacja to główne atuty tego Regionu.

Pojezierze Uckermark le ży w północno-wschodniej Brandenburgii i bezpo średnio graniczy z województwem zachodniopomorskim. Obszar ten nazywany jest te ż cz ęsto krain ą 300 jezior, rzek i strumieni. Do krajobrazowo najpi ękniejszych cz ęś ci tego Regionu zalicza si ę Park Krajobrazowy Jezior Uckermarku, rozci ągaj ący si ę na około 800 km 2 mi ędzy miastami: Prenzlau, Furstenberg, Zehdenick i Templin. Turystów przyci ąga tutaj dziewicza przyroda (lasy zajmuj ą połow ę obszaru parku) oraz rozbudowana infrastruktura turystyczna i techniczna. Znajduje si ę tutaj ponad 100km szlaków wodnych i ponad 600km szlaków l ądowych.

Obszar obydwu pojezierzy stanowi wi ęc powa żną konkurencj ę w stosunku do pojezierzy Województwa Zachodniopomorskiego pod wzgl ędem turystyki rekreacyjnej, aktywnej, specjalistycznej i krajoznawczej.

Berlin i Kopenhaga

Rysunek 27 Odległo ść Szczecina od Berlina Źródło: Opracowanie PART S.A. na podstawie serwisu internetowego www.shellgeostar.com

Berlin to rozwijaj ąca si ę w szybkim tempie wielomilionowa metropolia. Po zjednoczeniu Niemiec przej ął on od Bonn funkcje centrum politycznego, stał si ę siedzib ą parlamentu i rz ądu. Jest to obecnie najwi ększy o środek przemysłu elektrotechnicznego Niemiec. Maj ą tu swoje fabryki koncerny Siemens, AEG i Telefunken. Znajduj ą si ę tutaj znacz ące w skali kraju zakłady przemysłu

Strona | 134

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

maszynowego, precyzyjnego, odzie żowego, spo żywczego i chemicznego. Jest tu du ży w ęzeł drogowy i kolejowy, a miasto stanowi wa żny port żeglugi śródl ądowej. Berlin posiada dwa mi ędzynarodowe porty komunikacji lotniczej (Tempelhoff i Schönefeld) oraz lotnisko krajowe (Tegel). Jest o środkiem nauki i kultury, miastem uniwersyteckim, posiadaj ącym liczne muzea i placówki kulturalne oraz siedziby organizacji mi ędzynarodowych. Od stolicy Województwa Zachodniopomorskiego Szczecina, dzieli go dystans tylko 156 km. Dlatego uzna ć nale ży Berlin za najpowa żniejszy rynek konkurencyjny w dziedzinie turystyki biznesowej, kongresowej, miejskiej i kulturowej.

Drug ą europejsk ą metropoli ą, która mo że mie ć wpływ na kształtowanie si ę rynku turystycznego w Województwie Zachodniopomorskim, jest Kopenhaga. Drog ą l ądow ą, odległo ść Szczecina od stolicy Dani jest znaczna i wynosi prawie pół tysi ąca kilometrów, jednak drog ą wodn ą ze Świnouj ścia jest znacznie bli żej. Obecnie Kopenhaga jest najwi ększym o środkiem przemysłowym kraju. Główn ą rol ę odgrywa przemysł stoczniowy, poza tym maszynowy (silniki okr ętowe, maszyny chłodnicze i mleczarskie), gumowy, włókienniczy i odzie żowy. Du że znaczenie ma przemysł spo żywczy oraz produkcja piwa (browary Carlsberg i Tuborg). Znajduje si ę tutaj równie ż wielki port morski i mi ędzynarodowy port lotniczy. Kopenhaga, podobnie jak Berlin, to du że centrum kulturalne i naukowe. Główne obszary konkurencji to turystyka biznesowa, miejska, kongresowa i kulturalna. Oprócz wy żej wymienionych obszarów do zagranicznych rynków konkurencyjnych zaliczy ć mo żemy jeszcze: południow ą Szwecj ę (turystyka rekreacyjna, aktywna i specjalistyczna), du ńskie wyspy (turystyka krajoznawcza, rekreacyjna i specjalistyczna), tak że tereny wzdłu ż granicy z Niemcami (turystyka przygraniczna, handlowa).

Województwa: wielkopolskie, lubuskie i pomorskie

Rosn ącym w sił ę konkurentem s ą trzy s ąsiednie Województwa: pomorskie, wielkopolskie i lubuskie (Rys.29). Podejmowane s ą tam działania maj ące na celu rozbudow ę infrastruktury turystycznej i dodatkowej, co przyci ąga ć ma coraz wi ęcej turystów. Inicjowane s ą tak że aktywne działania promocyjne tych regionów oraz organizowane z coraz wi ększ ą cz ęstotliwo ści ą krajowe i mi ędzynarodowe imprezy targowe. Województwo pomorskie posiada podobne walory środowiska i podobne formy rozwijanej turystyki co województwo zachodniopomorskie. Znajduj ą si ę tam liczne nadmorskie k ąpieliska i miejscowo ści wypoczynkowe oraz wiele zabytków kultury materialnej i niematerialnej. Wszystkie trzy regiony stwarzaj ą niew ątpliw ą konkurencj ę dla Województwa Zachodniopomorskiego zwłaszcza je śli chodzi o turystyk ę aktywn ą, specjalistyczn ą, typu sło ńce – morze - pla ża, kulturow ą i krajoznawcz ą. Je śli chodzi o turystyk ę przygraniczn ą głównym konkurentem jest województwo lubuskie, a w zakresie turystyki tranzytowej województwo pomorskie.

Strona | 135

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Pomorski e Warmia i ZP ZP Mazury

Lubuskie Wielkopolskie

Rysunek 28/ Rysunek 29 Województwa s ąsiaduj ące z województwem zachodniopomorskim oraz poło żenie Województwa warmi ńsko-mazurskiego Źródło: Opracowanie własne

Województwo warmi ńsko-mazurskie obejmuje tereny bardzo atrakcyjne turystyczne (Rys.30). Są to przede wszystkim pojezierza: iławskie, olszty ńskie, ełckie, kraina Wielkich Jezior Mazurskich, Zalew Wi ślany oraz du że kompleksy le śne (rezerwaty i parki krajobrazowe), wzbogacone licznymi zabytkami architektury i techniki (np. Kanał Ostródzko-Elbl ąski), bogatymi zbiorami muzealnymi, stanowiskami archeologicznymi i zabytkowymi parkami. Na terenie tym znajduje si ę wiele szlaków, zarówno l ądowych jak i wodnych. Rozwijana jest tutaj przede wszystkim turystyka aktywna, specjalna, rekreacyjna i krajoznawcza. Nie bez znaczenia jest równie ż popularny obecnie rozwój turystyki kongresowej na tym terenie. Cech ą charakterystyczn ą jest, tak samo jak w przypadku Województwa Zachodniopomorskiego, sezonowo ść przyjazdów turystycznych.

Pozna ń, Trójmiasto, Bydgoszcz, Toru ń

Trójmiasto Szczecin Bydgoszcz Toru ń

Pozna ń

Rysunek 30 Konkurencyjne o środki miejskie Źródło: Opracowanie własne

Strona | 136

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Pozna ń, Bydgoszcz, Toru ń jak i Gda ńsk, Gdynia i Sopot to du że o środki miejskie b ędące bezpo średni ą konkurencj ą dla stolicy Województwa Zachodniopomorskiego Szczecina i dla wi ększych miast analizowanego Regionu (Rys.24). Główne obszary konkurencji to turystyka miejska, kulturowa oraz biznesowa.

Na uwag ę zasługuje tutaj tak że analiza rynków konkurencyjnych pod k ątem turystyki na terenach wiejskich, które licznie wyst ępuj ą na obszarze Województwa Zachodniopomorskiego. Bardzo trudno jest wskaza ć tutaj bezpo średnich konkurentów, poniewa ż taki rodzaj turystyki mo że rozwija ć si ę niemal we wszystkich regionach Polski. Wszystkie regiony wymieniaj ą j ą jako szans ę. Kiedy jednak atutem wsi w Polsce centralnej czy na Kaszubach mo że by ć ukształtowany przez wieki folklor i bogate tradycje, tak na Pomorzu Zachodnim jedyn ą szans ą mo że by ć wykorzystanie walorów środowiska, podniesienie poziomu świadczonych usług i odpowiednia promocja.

Wnioski z analizy rynków konkurencyjnych

• Podwy ższanie standardu i rozbudowa świadczonych usług oraz polepszanie stanu infrastruktury jest szans ą w konkurowaniu z zagranicznymi rynkami. • Aktywne działania promocyjne, budowanie markowych produktów turystycznych, wykreowanie klarownej wizji rozwoju turystyki w Regionie pomo że w konkurowaniu z atrakcyjnymi regionami krajowymi. • Nale ży zadba ć o odpowiednie wykorzystanie i promowanie bogatych walorów naturalnych i antropogenicznych. • Wypracowanie zintegrowanych pakietów turystycznych i rozbudowa usług dodatkowych jest podstaw ą do rozwoju turystyki rekreacyjnej, aktywnej i specjalistycznej.

Strona | 137

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

4. Polski i Światowy rynek turystyczny

4.1. Światowy i europejski rynek turystyczny

Sytuacja obecna

Rysunek 31 Główne i drugorz ędne kierunki ruchu turystycznego na świecie. Źródło: http://www.wiking.edu.pl

Według danych UNWTO (World Tourism Barometer, vol 10, November 2012) mi ędzynarodowy ruch turystyczny w okresie od stycznia do sierpnia 2012 r. wzrósł o 4% w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku. Wzrost nast ąpił we wszystkich regionach świata z wyj ątkiem Bliskiego Wschodu. Ogólnie mówi ąc, turystyka nie wydaje si ę powa żniej zagro żona niestabilno ści ą światowej gospodarki. Przewidywany na lata 2010-2020 przez ekspertów UNWTO średnioroczny wzrost na poziomie 3,8% b ędzie utrzymany, najprawdopodobniej nawet z pewn ą nadwy żką. Skoro w 2011 roku liczba turystów mi ędzynarodowych si ęgn ęła 990 milionów, w obecnym mo żna si ę spodziewa ć pokonania bariery 1 miliarda.

W Europie wzrost mi ędzynarodowych przyjazdów turystycznych był raczej skromny i wyniósł 3%. Północna Europa nie zanotowała żadnych zmian (spadek w Irlandii, Norwegii i Szwecji i zerowy wzrost w Wielkiej Brytanii). Przeciwnie Europa Środkowa i Wschodnia, która zanotowała 9% wzrost, do którego przyczyniły si ę Federacja Rosyjska, W ęgry i Polska. Europa Zachodnia swój wzrost o 4% zawdzi ęcza przede wszystkim dobrym wynikom Niemiec, Austrii i Holandii. Kraje regionu południowego Śródziemnomorskiego (+1%) miały zró żnicowane wyniki: dobre w Hiszpanii, Chorwacji, Portugalii i Turcji, a z drugiej strony złe w Grecji i Włoszech, które zanotowały spadek.

Strona | 138

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Spo śród 10 krajów najwi ęcej zarabiaj ących na turystyce mi ędzynarodowej, znacznie wzbogaciły si ę Hong Kong (+17%), Stany Zjednoczone (+8%), Niemcy (+7%), Francja (+5%) i Wielka Brytania (+4%).

Wiele krajów notuje nawet dwucyfrowy wzrost przychodów: s ą to Japonia (+48%), Szwecja (+26%), Republika Południowej Afryki (+26%), Republika Korei (+26%), Indie (+23%), Polska (+19%), Tajlandia (+17%) i Rosja (+16%).

Du ży wzrost wydatków na podró że mi ędzynarodowe widzimy w śród takich wa żnych rynków emisyjnych, jak Chiny (+30%), Federacja Rosyjska (+15%), Stany Zjednoczone, Kanada, Niemcy i Australia. UNWTO podkre śla 7% wzrost wydatków mieszka ńców Japonii, co oznacza powrót tego kraju do czołówki rynków. Wi ększo ść istotnych dla Polski rynków emisyjnych wykazuje w 2012 roku skłonno ść do wi ększych wydatków – jedyny wyj ątek stanowi ą Włochy i Francja. Światowa Organizacja Turystyki (UNTWO), podsumowuj ąc dane ze 135 pa ństw, obliczyła, że ju ż pierwsze półrocze 2013 roku na globalnym rynku turystyki przewy ższyło prognozy analityków. Liczba mi ędzynarodowych podró ży wzrosła o 25 mln.

W pierwszym półroczu 2013 r. liczba mi ędzynarodowych podró ży wyniosła ok. 494 mln. To o 5 proc. wi ęcej ni ż w tym samym okresie ubiegłego roku. Wyniki przewy ższyły oczekiwania analityków UNTWO, którzy spodziewali si ę co najwy żej 3 proc. wzrostu.

Eksperci UNTWO ocenili, że ko ńczy si ę wieloletni trend, kiedy to bran że turystyczne notowały najwi ększe wzrosty w gospodarkach rozwini ętych. W tym półroczu to mniej rozwini ęte kraje zanotowały turystyczne o żywienie.

Podró żowanie stało si ę zwyczajem konsumenckim dla coraz wi ększej liczby osób w obu typach gospodarek - wschodz ących i rozwini ętych. Eksperci twierdz ą że turystyk ę nale ży traktowa ć jako jeden z filarów rozwoju społeczno-gospodarczego. Ich zdaniem to jeden z wiod ących czynników zapewniaj ących wzrost gospodarczy i dodatkowe miejsca pracy.

Po przeszło dwóch latach podniosła si ę turystyka na Bliskim Wschodzie. Region zanotował 13-proc. wzrost, co jest najlepszym wynikiem w śród wszystkich uwzgl ędnionych w raporcie regionów. Analitycy UNTWO zastrzegaj ą jednak, że to wska źnik niepewny. Z powodu lokalnych niepokojów dane z tego regionu s ą ograniczone, a wzrost poszczególnych pa ństw - nierównomierny. Du ży skok zaliczyła bran ża turystyczna w regionie Azji Południowo-Wschodniej - 12 proc. Powody do zadowolenia maj ą te ż Europa Środkowa i Wschodnia - 10-proc. wzrost. Równie ż Europa Południowa nie zostaje daleko w tyle - bran ża w tym regionie urosła o 6 proc. Ogółem europejska turystyka, mimo kryzysu, w uj ęciu zbiorczym wzrosła o 5 proc., a azjatycka - o 6 proc. 4-proc. wzrost zanotowała Afryka. Gorsze półrocze miała Ameryka Północna, gdzie bran ża powi ększyła si ę tylko o 2 proc. Z kolei najmniejszym wzrostem turystycznym odznaczyły si ę regiony Europy Zachodniej (1,7 proc.), Ameryka Południowa (0,3 proc.) i Karaiby (0,1 proc.).

Strona | 139

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Eksperci UNTWO przyjrzeli si ę równie ż wydatkom poszczególnych nacji na zagraniczne wyjazdy. Najwi ęcej wydaj ą Chi ńczycy - o 31 proc. wi ęcej ni ż w pierwszej połowie ubiegłego roku. Zaraz za nimi znajduj ą si ę Rosjanie - 22 proc. wzrost. Bardziej oszcz ędni s ą Kanadyjczycy i Francuzi - wydatki na wyjazdy zwi ększyli odpowiednio o 3 i 2 proc.

Prognozy

Turystyka jest istotn ą cz ęś ci ą działalno ści gospodarczej świata. Według szacunków WTTC w okresie do 2017 roku popyt turystyczny wzro śnie do ok. 13,2 bln USD. Turystyka jest kołem nap ędowym dla innych sektorów, przede wszystkim dla handlu i produkcji artykułów i sprz ętu używanego przez turystów.

Turystyka jest sektorem gospodarczym, którego przyszło ść rysuje si ę bardzo korzystnie. Prognozy rozwoju turystyki przewiduj ą ci ągły wzrost liczby turystów i przychodów na poziomie nie wyst ępuj ącym w innych sektorach. Wynika to z takich czynników jak: wzrost czasu wolnego, wydłu żaj ące si ę życie ludzi, zwi ększaj ąca si ę skłonno ść do uprawiania turystyki oraz globalny rozwój gospodarczy.

Długoterminowe prognozy UNWTO zakładaj ą, i ż po trudnym okresie nast ąpi wzrost i w efekcie w 2020 roku liczba podró ży na świecie wyniesie ponad 1 561 milionów, a wpływy osi ągn ą warto ść 2 bilionów USD. Europa pozostanie najcz ęś ciej odwiedzanym regionem świata z ponad 46% udziałem w światowym rynku turystycznym i 717 milionami podró ży w 2020 roku. Najwi ększy przyrost przyjazdów odnotuj ą kraje Europy Środkowo-Wschodniej (223 mln) oraz południowo - wschodnie kraje basenu Morza Śródziemnego (212 mln). Przyjazdy do tego regionu będą wzrasta ć według UNWTO w tempie 4,6% i wynios ą 223 miliony, co jest wynikiem ich strategicznego poło żenia mi ędzy Europ ą Zachodni ą i Federacj ą Rosyjsk ą. Drugim po Europie najcz ęś ciej odwiedzanym miejscem na świecie będzie region Azji Wschodniej i Pacyfiku, którego udział wzro śnie do ok. 25%.

Liczba podró ży mi ędzyregionalnych wyniesie blisko 380 mln (24% rynku), za ś podró ży wewn ątrz regionalnych ponad 1 180 mln (76%).

W turystyce wyjazdowej prognozy wskazuj ą na to, że Europa pozostanie regionem generuj ącym najwi ększ ą liczb ę mi ędzynarodowych podró ży z ponad 45% udziałem w światowym rynku, a w śród poszczególnych regionów Europy najwi ększym rynkiem b ędą kraje Europy Środkowej i Wschodniej.

Strona | 140

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

4.2. Polski rynek turystyczny

Przyjazdy do Polski

W 2012 roku było, według szacunków, 66,4 mln przyjazdów cudzoziemców, o 9% więcej ni ż w poprzednim roku. Liczb ę przyjazdów turystów szacujemy na około 14,8 mln (o 11% wi ęcej).

Przyjazdy Kraj/grupa krajów zmiana w tym tury ści zmiana ogółem Ogółem 66450 9,4% 14790 10,8% 27 krajów UE 51905 7,5% 9155 4,4% Stara UE 29640 4,1% 7385 4,8% Niemcy 26780 4% 4790 4% Wielka Brytania 530 6% 490 7% Niderlandy 390 0% 355 1% Austria 350 -1% 315 0% Włochy 320 2% 295 4% Francja 290 4% 250 4% Szwecja 205 11% 180 13% Pozostałe kraje 15UE 775 10% 710 10% Nowa UE 22265 12% 1770 3% Czeska Republika 12510 15% 210 8% Słowacja 6160 10% 110 10% Litwa 2630 9% 610 -3% Łotwa 390 8% 335 12% Węgry 225 -2% 200 0% Pozostałe kraje 12UE 350 1% 305 2% Sąsiedzi spoza Schengen 13090 18% 4220 28% Ukraina 6520 12% 1970 25% Białoru ś 3960 15% 1590 30% Rosja 2610 41% 660 32% Wa żne zamorskie 535 8% 510 7% USA 290 7% 270 8% pozostałe zamorskie* 245 9% 240 7% Reszta świata 920 10% 905 12% Tabela 24 Szacowana liczba przyjazdów ogółem w 2012 roku (w tys.) Źródło: badania i oszacowania konsorcjum firm: Activ Groupi Instytut Turystyki na zlecenie Ministerstwa Sportu *) Australia, Japonia, Kanada, Korea Płd.

Według danych GUS w ci ągu dziewi ęciu miesi ęcy 2012 roku z obiektów zakwaterowania zbiorowego korzystało o 11,8% wi ęcej cudzoziemców, ni ż w tym samym okresie 2011 roku. Liczba udzielonych im noclegów wzrosła o 10,3%. Tempo wzrostu w pierwszym półroczu było wi ększe ni ż w trzecim kwartale. Do krajów o najwi ększym wzro ście liczby korzystaj ących z bazy noclegowej nale żą nasi s ąsiedzi ze wschodu: Rosja, Białoru ś i Ukraina (ł ącznie a ż o 40%). Spo śród krajów europejskich wyró żniaj ą si ę ponadto: Irlandia, Grecja i Portugalia (efekt Euro 2012) oraz Norwegia, Szwajcaria i Łotwa. Ł ącznie z krajów Unii Europejskiej było o 6% go ści wi ęcej. Taki sam wzrost charakteryzuje przyjazdy z Niemiec i Wielkiej Brytanii.

Strona | 141

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Z krajów pozaeuropejskich zwraca uwag ę znaczny wzrost liczby go ści z Brazylii, Indii i USA. Do nielicznej grupy krajów o spadku liczby go ści w bazie noclegowej nale żą : Hong-Kong, Belgia. Finlandia i Hiszpania.

Przyjazdy ogółem (mln) 1,41,41,4 1,31,31,3 Reszta świata 1,31,31,3 13,113,113,1 9,69,69,6 11,111,111,1 Sąsiedzi spoza Schengen 22,222,222,2 18,818,818,8 19,819,819,8 Nowa UE 2,72,72,7 2,72,72,7 2,92,92,9 pozostałe kraje 15 UE 25,925,925,9 25,825,825,8 26,826,826,8 Niemcy

2010 rok: 2011 rok: 2012 rok: 58,3 mln 60,7 mln 66,7 mln

Przyjazdy turystów (mln)

1,41,41,4 Reszta świata 1,31,31,3 1,31,31,3 4,24,24,2 2,72,72,7 3,33,33,3 Sąsiedzi spoza Schengen 1,71,71,7 1,81,81,8 1,61,61,6 Nowa UE 2,42,42,4 2,52,52,5 2,62,62,6 pozostałe kraje 15 UE 4,54,54,5 4,64,64,6 4,84,84,8 Niemcy

2010 rok: 2011 rok: 2012 rok: 12,5 mln 13,4 mln 14,8 mln

Wykres 11 Oszacowana liczba przyjazdów ogółem w tym turystów w latach 2010 – 2012 Źródło: badania i oszacowania konsorcjum firm: Activ Groupi Instytut Turystyki na zlecenie Ministerstwa Sportu

Charakterystyka przyjazdów turystów zagranicznych w 2012 r.

Cele przyjazdów

W 2012 roku struktura celów pobytu niewiele si ę zmieniła. Wahania nie przekraczaj ą 1 pkt. proc. Wi ęcej zmian wyst ępuje w przypadku poszczególnych krajów lub grup krajów. W grupie krajów „starej Unii” (poza Niemcami) widzimy do ść znaczny wzrost udziału przyjazdów turystyczno- wypoczynkowych i spadek – słu żbowych. Odwrotnie jest w grupie krajów „nowej Unii” i wa żnych krajów zamorskich. Niemcy nieco ograniczyli przyjazdy typowo turystyczne. Wzrost udziału „innych celów” w śród Niemców i pozostałych krajów „starej Unii” należy wi ąza ć z przyjazdami na czerwcowe Mistrzostwa Europy.

Strona | 142

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Nowe kraje Nowe kraje zamorskie Ro., Biał., Ro., Ogółem Główne Główne Niemcy 14 UE Ukr. Cel przyjazdów (%) UE

Turystyka: wakacje, 20 25 29 20 7 21 zwiedzanie itp. Odwiedziny krewnych lub 18 23 21 14 14 34 znajomych Cele zdrowotne 5 10 4 1 1 3 Sprawy zawodowe lub 26 22 25 42 26 20 słu żbowe Prywatne przyjazdy 2 2 3 2 1 1 szkoleniowe Dorywcza praca 1 0 1 0 3 1 Zakupy na własne potrzeby 12 4 1 4 35 0 Cele religijne 1 0 2 0 0 5 Odwiedziny miejsca 2 2 2 0 0 12 pochodzenia Tranzyt 7 3 5 16 7 1 Inne cele 6 9 7 1 6 2 Źródło: badania konsorcjum firm: Activ Group i Instytut Turystyki, 2012 na zlecenie Ministerstwa Sportu

Typowa turystyka wyst ępuje cz ęś ciej w śród tych, którzy korzystali z transportu lotniczego. Zwykle tak te ż bywało i w przypadku przyjazdów słu żbowych, ale w 2012 roku zwi ązek ten jest mniej widoczny.

35%

30% Samolot Pozostałe

25%

20%

15%

10%

5%

0% Turystyka Odwiedziny Służbowe Zakupy Pozostałe

Wykres 12 Zró żnicowanie celów pobytu według środka transportu (%).

Źródło: badania konsorcjum firm: Activ Group i Instytut Turystyki na zlecenie Ministerstwa Sportu, 2012

Strona | 143

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Je śli wielko ść poszczególnych segmentów podró ży wyrazi ć w liczbach bezwzgl ędnych, stwierdzi ć mo żna, że wzrastaj ą one mniej wi ęcej proporcjonalnie do wzrostu liczby przyjazdów turystów ogółem. Szacuje si ę, że dominuj ący segment przyjazdów słu żbowych i w interesach wzrósł do około 3,9 mln wizyt. Liczba wizyt turystyczno-wypoczynkowych równie ż wzrosła: do ok. 3,2 mln. Ostatnie trzy lata cechuje rozwój turystyki zakupowej (si ęgaj ąc 1,8 mln w 2012 r.). Segment turystyki rodzinno-towarzyskiej (ok. 2,7 mln) równie ż ro śnie zgodnie ze wzrostem ogólnej liczby turystów. Tylko liczba przejazdów tranzytowych (z noclegiem w Polsce), jak si ę wydaje na podstawie wst ępnych szacunków, nie zmieniła si ę (ok. 1 mln).

Baza noclegowa

Z noclegów w obiektach typu hotelowego korzystało ogółem 36% turystów. Oznacza to poka źny spadek. W zasadzie tylko Niemcy korzystali z hoteli na podobnym poziomie jak poprzednio. Wśród przyjezdnych z krajów „starej Unii” oraz z krajów pozaeuropejskich udział nocuj ących w ho- telach lub motelach równie ż zmalał, cho ć pozostał najwy ższy w porównaniu z innymi krajami. W tej sytuacji zyskały pensjonaty (kraje „14” UE) i kwatery prywatne (kraje „nowej Unii”, s ąsiedzi ze wschodu i kraje zamorskie). Z bazy typu hotelowego korzystało blisko 57% turystów badanych na lotniskach.

Hotele, motele itp. 36%36%36%

Pensjonaty 9%9%9%

Kwatery prywatne 10%10%10% 2010 U rodziny lub znajomych 27%27%27% 2011

Inne 2012 17%17%17%

Wykres 13 Miejsce noclegów (%) Źródło: badania w latach 2010 - 2012

Odwiedzane województwa

Na podstawie przybli żonych oszacowa ń mo żna stwierdzi ć wzrost liczby wizyt turystów w wi ększo ści województw, a zwłaszcza w: pomorskim, podkarpackim, wielkopolskim i lubelskim. Spadek dotyczy województw warmi ńsko-mazurskiego oraz, w mniejszym stopniu, kujawsko- pomorskiego.

Oszacowane na cały rok 2012 liczby odwiedzin w najliczniej odwiedzanych województwach przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

Strona | 144

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• mazowieckie – 2,0 mln, • małopolskie – 1,9 mln, • zachodniopomorskie – 1,6 mln, • dolno śląskie – 1,5 mln, • pomorskie – 1,5 mln, • podlaskie – 1,2 mln • lubelskie – 1,2 mln.

Do najcz ęś ciej odwiedzanych województw nale żały, podobnie jak w 2011 roku, mazowieckie i małopolskie, oba województwa nadmorskie, dolno śląskie oraz województwa wschodnie.

Nie zmieniła si ę charakterystyczna cecha turystyki przyjazdowej do Polski, polegaj ąca na znacznym odsetku wielokrotnych wizyt. Tylko 28% badanych odwiedziła Polsk ę jedynie raz w ci ągu 12 miesi ęcy, a 38% było u nas pi ęć lub wi ęcej razy. W przypadku s ąsiadów ze wschodu odsetek ten wyniósł a ż 73%.

W strukturze demograficznej turystów odwiedzaj ących Polsk ę w 2012 roku stwierdzamy nieznaczne zmiany w przypadku udziału osób deklarujących polskie pochodzenie (spadek o 2 pkt. proc. do 19%, ale bez zmian w liczbach bezwzgl ędnych: około 2,8 mln). Je śli za ś idzie o wiek – widzimy wzrost udziału osób w wieku do 34 lat (z 23% do 27,5%). Struktura wg płci – bez zmian (61% do 39% na korzy ść m ęż czyzn).

Turystyka Polaków

W pierwszym półroczu 2013 roku, w porównaniu z analogicznymi okresem 2012 roku, obserwujemy ogóln ą tendencj ę wzrostow ą odnosz ącą si ę do poziomu uczestnictwa mieszka ńców Polski we wszystkich rodzajach podró ży. Najwi ększe wzrosty notuje uczestnictwo w krajowych wyjazdach długookresowych (na 5 i wi ęcej dni) od 9% w lutym do 50% w kwietniu. Wzrost uczestnictwa w krajowych wyjazdach długoterminowych był pochodn ą wydłu żania przez Polaków wyjazdów „weekendowych” (krótkoterminowych) do 5-6 dni. Krajowe wyjazdy krótkookresowe wykazuj ą mniejsz ą dynamik ę zmian; najwi ększy przyrost to 17% (w marcu i maju), w czerwcu lekki spadek do -7%. Uczestnictwo Polaków w długookresowych wyjazdach zagranicznych jedynie w lutym i w czerwcu wzrosło (o 11% i 9%), za to w maju spadło o 22%. Dla wyjazdów zagranicznych krótkookresowych notowany jest wzrost o 33% jedynie w lutym i maju; w styczniu spadek o 25%, pozostałe miesi ące bez zmian. Uczestnictwo w wyjazdach krajowych ogółem było w roku 2013, w stosunku do roku 2012, wy ższe miesi ąc do miesi ąca utrzymuj ąc stał ą tendencj ę rosn ącą (najni ższy wzrost to 12% w czerwcu a najwy ższy 29% w maju). Uczestnictwo w wyjazdach zagranicznych ogółem maksymalnie wzrosło w lutym i czerwcu (17% i 15%), a spadki uzyskało jedynie w styczniu i maju (-9% i -5%).

Strona | 145

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykres 14 Uczestnictwo Polaków w wyjazdach krajowych ogółem (% populacji w wieku 15 i wi ęcej lat) Źródło: badania Activ Group 2013, badania Instytutu Turystyki 2012 i 2011

Wykres 15 Uczestnictwo Polaków w wyjazdach zagranicznych ogółem (% populacji w wieku 15 i wi ęcej lat) Źródło: badania Activ Group 2013, badania Instytutu Turystyki 2012 i 2011

Wykres 16 Uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych ogółem (% populacji w wieku 15 i wi ęcej lat) Źródło: badania Activ Group 2013, badania Instytutu Turystyki 2012 i 2011

Strona | 146

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Według szacunków Activ Group, w pierwszym półroczu 2013 roku Polacy wzi ęli udział w 18,4 mln krajowych podró ży turystycznych, co daje wzrost o 1% w stosunku do analogicznego okresu roku 2012. Udział wyjazdów długookresowych (na 5 i wi ęcej dni) w wyjazdach krajowych ogółem stanowi nieco ponad jedn ą trzeci ą. Ilo ść tych wyjazdów nieznacznie spadła w I kwartale (w lutym oraz marcu o -4%), aby odrobi ć straty w II kwartale (maksymalny wzrost w kwietniu o 25%), daj ąc ogólny półroczny bilans dodatni na poziomie 6%. Krajowe krótkookresowe podró że globalnie spadły o 2% w skali półrocza, poniewa ż spadkowych miesi ęcy (luty, marzec, kwiecie ń, czerwiec) nie zrównowa żyły niewielkie wzrosty w styczniu i maju. Charakterystyczne jest, że trend półroczny dotycz ący liczby wyjazdów dla poszczególnych miesi ęcy jest niemal identyczny w roku 2013, jak rok wcześniej.

W pierwszym półroczu 2013 roku Polacy uczestnicz ący w podró żach na 5 i wi ęcej dni wyje żdżali na podobny okres jak w poprzednim roku, uczestnicz ący w podró żach na 2-4 dni – na nieco dłu ższy. Obserwujemy zatem utrzymanie średniej długo ści pobytu przy wyjazdach długookresowych i wzrost średniej – przy krótkookresowych przy jednoczesnym spadku cz ęstotliwo ści wszystkich wyjazdów.

W pierwszym półroczu 2013 roku w strukturze krajowych wyjazdów turystycznych Polaków w wieku 15 i wi ęcej lat wyjazdy w celach typowo turystycznych miały wi ększy udział, ni ż w pierwszym półroczu 2012 (głównie w przypadku wyjazdów długookresowych); wyjazdy w celu odwiedzenia krewnych lub znajomych – podobny; spadł odsetek wyjazdów słu żbowych. W pierwszym półroczu 2013 roku celem 37% podró ży była typowa turystyka, a 35% ― odwiedziny. Podczas wyjazdów długookresowych Polacy cz ęś ciej korzystali z kwater prywatnych, jednocze śnie rezygnuj ąc z noclegów w hotelach (wyjazdy krótkookresowe) oraz u krewnych i znajomych (wyjazdy długookresowe). Podczas długich wyjazdów coraz cz ęś ciej jako środek transportu wykorzystywany jest samochód, dla wyjazdów krótkich wzrasta popularno ść publicznych środków komunikacji (autokar, poci ąg).

Prognozy turystyki krajowej

Zgodnie z prognozami dla krajowej turystyki liczba turystów zagranicznych przyje żdżaj ących do Polski do 2015 roku b ędzie malała. Co roku liczba przyjazdów turystów zagranicznych b ędzie malała o 1 mln. Wpływ na zaistniał ą sytuacje mo że mie ć wysoki kurs złotego, dro żej ące jedzenie i noclegi. Polska dla turysty zagranicznego przestaje by ć miejscem tanich urlopów i wypadów weekendowych.

Najwi ększa liczba turystów zagranicznych przyje żdża do Polski w celach typowo turystycznych oraz interesach i sprawach słu żbowych. Zgodnie z prognoz ą, do roku 2015 najszybciej będzie rosn ąć liczba turystów odwiedzaj ących Polsk ę nadal w celach słu żbowych oraz typowo turystycznych, przy jednoczesnym, nieco mniejszym wzro ście liczby podró ży do krewnych lub znajomych. Do 2015 roku liczba turystów przyje żdżaj ących do Polski w celach zakupowych i zwi ązanych z tranzytem b ędzie malała.

Strona | 147

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Prognozuje si ę, że w 2015 roku liczba odwiedzaj ących w celach typowo turystycznych wyniesie 5,85 mln, natomiast liczba przyjazdów w celach słu żbowych i w interesach wzro śnie o 1,91 mln.

Według prognozy ruchu turystycznego Polaków, b ędą stale malały podró że krajowe długookresowe jak i krótkookresowe, przy czym wi ęcej Polaków będzie podró żowało przez krótki czas, czyli 2-4 dni. W zwi ązku z ci ągłym wzrostem bezrobocia w Polsce, pewne decyzje o dłu ższym wyje ździe wakacyjnym b ędą skrupulatnie rozwa żane na korzy ść krótszych pobytów i tzw. wydłu żonych weekendów.

Wyjazdy Polaków długookresowych w 2015 roku wyniosą 11,26 mln, czyli w porównaniu z rokiem 2010 zmalej ą o 3,16 mln. Podró że krótkookresowe zmalej ą w porównaniu do roku 2010 o 3,76 mln podró żuj ących. Z ka żdym rokiem b ędzie si ę natomiast zwi ększała liczba Polaków wyje żdżaj ących na wakacje za granic ę, przy czym od 2014 zauwa żalna b ędzie tendencja malej ąca.

4.3. Trendy w turystyce krajowej

Diagnoza polskiej turystyki, zestawiona z trendami światowymi i europejskimi doprowadziła do okre ślenia priorytetowych obszarów wzmacniania dynamiki i harmonijnego rozwoju turystyki obejmuj ących:

• produkt turystyczny o wysokiej konkurencyjno ści, • rozwój zasobów ludzkich na rzecz rozwoju turystyki, przygotowanie profesjonalnych kadr turystyki, • wsparcie marketingowe, • kształtowanie przestrzeni turystycznej 8.

Zało żenia zarówno polityki turystycznej w kraju jak i regionu powinny opiera ć si ę o realistyczne do osi ągni ęcia cele, przy powszechnej akceptacji podmiotów zajmuj ących si ę t ą tematyk ą, jaki i ludno ści lokalnej. Powinna wykorzystywa ć w jak najlepszy sposób istniej ące zasoby, opiera ć si ę na szeregu działa ń ju ż przeprowadzonych i oferowa ć warto ść dodan ą. Czynniki, jakie b ędą stymulowały wzrost i b ędą miały najwi ększy wpływ na turystyk ę to: globalizacja, zmiany demograficzne i ewolucja transportu.

Znacz ący wzrost b ędzie miał równolegle wpływ na zmiany, jakie b ędą zachodziły w społecznym popycie na okre ślone rodzaje turystyki, zwłaszcza zmiany w strukturze demograficznej. Przewiduje si ę, że najwi ększy wzrost osi ągnie turystyka zdrowotna, oraz turystyka zwi ązana z dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym. Turystyka mo że w najbli ższym czasie odgrywa ć bardzo wa żną rol ę na rzecz rozwoju gospodarczego oraz zatrudnienia zarówno w całej Europie jak i w Polsce.

8 Ministerstwo Sportu i Turystyki, „Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku”, str.121-122.

Strona | 148

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wg Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki S.A. najbardziej widoczne trendy w Polsce pod wzgl ędem popytu turystycznego to:

• poszukiwanie ciszy i spokoju oraz kontaktu z przyrod ą (rosn ącą cały czas popularno ści ą wypoczynku na wsi i zwi ązanej z nim agro- i ekoturystyki), • popularno ść produktów lokalnych i regionalnych (pami ątki oraz zdrowe, naturalne artykuły spo żywcze), • wzrost popularno ści spa&wellness oraz wszelkich form turystyki aktywnej (urlop sposobem na popraw ę stanu zdrowia, sylwetki, itp.), • coraz wi ększe zainteresowanie tematycznymi imprezami kulturowymi, w tym równie ż inscenizacjami historycznymi, • poszukiwanie ciekawej oferty kulinarnej, • rosn ące wykorzystanie Internetu i nowych technologii w turystyce (narz ędzia poszukiwania informacji oraz coraz cz ęś ciej sposób zakupu usług i produktów), • popularno ść tanich linii lotniczych, • cz ęstsze, ale krótsze wyjazdy.

Pod wzgl ędem poda ży turystycznej najbardziej widoczne s ą trendy polegaj ące na:

• dominacji rynku nabywcy, powoduj ącej wzrost konkurencji pomi ędzy firmami turystycznymi, wpływaj ącej na malej ący zysk, • transgranicznym charakterze przemysłu turystycznego i coraz wi ększym znaczeniu mi ędzynarodowych korporacji, • zmniejszaj ącym si ę znaczeniu po średników wywołanym próbami bezpo średniego dotarcia do klienta (głównie przez Internet). • powstawaniu zupełnie nowych firm (e-business), • pojawieniu si ę i rozwoju tanich linii lotniczych, • wzmocnieniu roli odgrywanej przez jako ść usługi, a nie cen ę, • wprowadzaniu rozwi ąza ń sieciowych, jednolitych dla całych regionów turystycznych (np. kart turystycznych), • zró żnicowaniu produktów i usług, dostosowywaniu ich do zmieniaj ących si ę potrzeb klientów, • wzro ście znaczenia działalno ści marketingowej, • zastosowaniu nowoczesnych środków przekazu informacji, • trosce o stan i ochron ę środowiska naturalnego, • wzro ście zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowan ą kadr ę, • świadomo ści interdyscyplinarnego charakteru turystyki i zło żono ści produktu turystycznego

Strona | 149

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Analizuj ąc aktualn ą sytuacj ę na rynku turystycznym w kraju oraz prognozy sporz ądzone do 2015 roku zauwa żono nast ępuj ące trendy w turystyce krajowej:

1. Malej ąca liczba przyjazdów turystów zagranicznych do Polski, z jednoczesnym wzrostem wpływów z ich przyjazdów zarówno jednodniowych jak i na dłuższy okres (wysoki kurs złotego).

2. Wzrost przyjazdów turystów zagranicznych do Polski w celach typowo turystycznych i w celach słu żbowych i interesach.

3. Tendencja malej ąca w podró żach krajowych długookresowych i krótkookresowych, przy wzrastaj ącym wska źniku wyjazdów zagranicznych.

4. Wzrost zainteresowania mo żliwo ści ą aktywnego sp ędzania czasu wolnego.

4.4. Turystyka województwa zachodniopomorskiego na tle kraju

Potencjał turystyczny województwa tworz ą m.in. jego walory przyrodnicze, kulturowe, infrastruktura turystyczna. Najcz ęś ciej jednak jest on okre ślany poprzez liczb ę turystycznych obiektów noclegowych czy miejsc noclegowych oferowanych turystom, a jego wykorzystanie mierzone jest poprzez liczb ę korzystaj ących, liczb ę udzielonych noclegów, średni ą długo ść pobytu turystów w obiektach.

Województwo zachodniopomorskie WYSZCZEGÓLNIENIE Polska Polska = 100 Obiekty 9483 1219 12,9 Miejsca noclegowe 675433 119967 17,8 Korzystaj ący z noclegów 22635388 1998674 8,8 Udzielone noclegi 62014890 10936992 17,6 Średni czas pobytu w dniach 2,7 5,5 X Stopie ń wykorzystania w % miejsc noclegowych 33,6 44,0 X pokoi 41,1 50,1 x Tabela 25 Turystyka w województwie zachodniopomorskim na tle kraju w 2012 r. Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 23

W dniu 31 VII 2012 r. baza noclegowa województwa zachodniopomorskiego (ł ącznie z obiektami indywidualnego zakwaterowana) stanowiła 12,9% krajowej bazy turystycznej, z tego miejsca noclegowe – 17,8% (odpowiednio 3. i 1. pozycja w śród województw).

Popularność województwa zachodniopomorskiego w śród turystów potwierdzaj ą równie ż dane o rozmiarach ruchu turystycznego. W 2012 r. udział osób korzystaj ących z bazy turystycznej województwa zachodniopomorskiego stanowił 8,8% ogółu korzystaj ących z obiektów turystycznych w Polsce, co kwalifikowało na 4. miejscu w kraju (po województwie mazowieckim, małopolskim i dolno śląskim). Województwo zachodniopomorskie w 2012 r. odwiedził niemal co dziesi ąty zagraniczny go ść przyje żdżaj ący do Polski.

Strona | 150

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

W 2012 r. województwo zachodniopomorskie plasowało si ę na pierwszym miejscu w śród województw pod wzgl ędem liczby udzielonych noclegów (17,6% noclegów udzielonych w kraju). Odzwierciedleniem celu pobytu turystów jest średnia liczba sp ędzonych przez turystów dni (nocy) w obiektach noclegowych. Średni czas pobytu turysty w obiektach zlokalizowanych na terenie województwa zachodniopomorskiego był dwukrotnie dłuższy ni ż przeci ętnie w kraju (5,5 dni wobec 2,7 dni).

Oprócz charakterystyk liczbowych, do statystycznego opisu zjawisk wykorzystuje si ę tak że wska źniki nat ęż enia, tzn. miary odnosz ące si ę do liczby mieszka ńców lub powierzchni, tj. wska źnik gęsto ści bazy noclegowej, wska źnik rozwoju bazy noclegowej, wska źnik funkcji turystycznej Baretje’a oraz wska źnik intensywno ści ruchu turystycznego Schneidera.

W 2012 r. średnio w Polsce na 1 km 2 powierzchni przypadały 2,2 miejsca noclegowe ł ącznie w obiektach zbiorowego i indywidualnego zakwaterowania. Warto ści wy ższe ni ż średnio w kraju odnotowano w 5 województwach, w śród których przodowało województwo małopolskie – 5,6 miejsca noclegowego na 1 km 2 jego powierzchni oraz województwo zachodniopomorskie – 5,2.

Wykres 17 Wska źnik g ęsto ści bazy noclegowej według województw w 2012 r. Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 24

Pod wzgl ędem liczby turystów korzystaj ących z obiektów noclegowych w ci ągu roku w przeliczeniu na 1 miejsce noclegowe (wska źnik rozwoju bazy noclegowej) województwo zachodniopomorskie uzyskało warto ść najni ższ ą w śród województw (16,7 wobec średniej dla kraju – 34,5).

Strona | 151

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykres 18 Wska źnik rozwoju bazy noclegowej według województw w 2012 r. Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 24

Stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych w województwie zachodniopomorskim w 2012 r. wyniósł 44,0% i był to najwy ższy wska źnik w śród województw. Warto zauwa żyć, że stopie ń wykorzystania pokoi w obiektach hotelowych wyniósł 50,1%, co kwalifikowało województwo na 2. pozycji w kraju.

Wykres 19 Stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych według województw w 2012 r.

Źródło: Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2010-2012. – Urz ąd Statystyczny w Szczecinie, str. 26

Z niniejszej analizy wynika, że województwo zachodniopomorskie dysponuje dobrze rozwini ętym zapleczem turystycznym. Wskazuj ą na to najwy ższe lokaty w kraju pod wzgl ędem liczby miejsc noclegowych, liczby turystów w porównaniu do liczby mieszka ńców oraz stopnia wykorzystania miejsc noclegowych. Wymienione wska źniki znacznie przekraczaj ą średni ą krajow ą. O wysokiej pozycji województwa decyduje przede wszystkim jego poło żenie na wybrze żu Bałtyku. Nale ży jednak pami ętać, że wypoczynek w tym regionie ma charakter sezonowy, co potwierdza najni ższy w śród województw wska źnik rozwoju bazy noclegowej.

Strona | 152

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

5. Identyfikacja produktów turystycznych województwa zachodniopomorskiego

Dynamika rozwoju rynku turystycznego i zwi ązane z ni ą zró żnicowanie popytu turystycznego powoduj ą konieczno ść dokonywania jego analizy pod k ątem potrzeb i oczekiwa ń klientów, czyli segmentacji rynku w celu identyfikacji produktów turystycznych regionu. Jest to nic innego, jak podział rynku na wzgl ędnie homogeniczne grupy konsumentów, którzy z uwagi na podobne cechy, ujawniaj ą podobny popyt. W dzisiejszej gospodarce nie istnieje poj ęcie klienta anonimowego, ka żdy produkt i usługa musz ą mie ć dokładnie okre ślonego adresata. To samo odnosi si ę do regionów turystycznych, które równie ż stanowi ą swoistego rodzaju produkt turystyczny, sprzedawany na rynku.

Segmentacji mo żna dokonywa ć bior ąc pod uwag ę ró żne kryteria. Najcz ęś ciej stosowanymi w turystyce s ą zmienne geograficzne: region, wielko ść miasta, typ obszaru ze wzgl ędu na g ęsto ść zaludnienia, klimat; zmienne demograficzne: wiek, płe ć, liczba członków rodziny, wykształcenie, zamo żno ść ; zmienne psychograficzne: styl życia, osobowo ść , preferencje, motywy podró żowania.

W toku prowadzonych analiz wyodr ębniono obszary „produktowe” uznane za najbardziej atrakcyjne i perspektywiczne ze wzgl ędu na potencjał turystyczny Województwa oraz przewidywane trendy rynkowe.

Produkty i obszary produktów markowych zostały pogrupowane wg trzystopniowej hierarchii, okre ślonej na podstawie mo żliwo ści stworzenia produktów markowych oraz poprawie konkurencyjno ści Województwa (w tym poprzez wpływ na wzrost gospodarczy).

Do pierwszej grupy – okre ślonej jako strategiczna zostały zaliczone nast ępuj ące produkty i obszary produktowe:

• Turystyka rekreacyjno-wypoczynkowa (nadmorska i pojezierna). • Turystka uzdrowiskowa i zdrowotna . • Turystyka aktywna i specjalistyczna (aktywna: turystyka piesza i rowerowa oraz turystyka wodna – żeglarstwo, kajakarstwo; specjalistyczna: turystyka konna, golf, my ślistwo, wędkarstwo). • Turystyka kulturowa (weekendowa, objazdowa, poznawcza, kulturalna, archeologia edukacyjna).

Druga grupa produktów, okre ślonych jako istotne dla rozwoju turystycznej funkcji Województwa to:

• Turystyka przygraniczna (tranzytowa, handlowa, weekendowa, żegluga pasa żerska, rejsy jachtowe, wycieczki promowe, loty samolotami turystycznymi, itd.). • Turystyka biznesowa i handlowa (konferencyjna, szkoleniowa, incentive, targowa).

Strona | 153

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Turystyka na terenach wiejskich (agroturystyka, eko-farmy, gospodarstwa specjalistyczne turystyki specjalistycznej oraz zintegrowane obszary agroturystyczne).

Trzecia grupa produktów pełni ących funkcj ę wspomagaj ącą lub okre ślanych jako grupa produktów przyszło ściowych to:

• Ekoturystyka (w tym hobbystyczno-ekologiczna, ornitologiczna, fotołowy) • Turystyka edukacyjna • Turystyka kolonijna i młodzie żowa (obozy młodzie żowe, zielone szkoły, resocjalizacja „trudnej młodzie ży”, integracja i mi ędzynarodowa wymiana młodzie ży) • Turystyka sportowa (uczestnictwo w zawodach sportowych, zgrupowaniach, obozach treningowych) • Turystyka niepełnosprawnych • Turystyka niekonwencjonalna

Decyduj ące znaczenie dla konkurencyjno ści turystycznej Województwa odegra rozwój i promowanie grupy produktów strategicznych.

Na tych polach istnieje potrzeba koncentracji środków i intensyfikacja planowanych działa ń. Pozwoli to na optymalizacj ę efektów w wyznaczonym horyzoncie czasowym.

Istnieje potrzeba optymalizacji i poszerzenia oferty produktowej, ale tak że rozwoju infrastruktury, poprawy jako ści świadczonych usług oraz realizacji celów i zada ń para-turystycznych maj ących istotny wpływ na konkurencyjno ść turystyki w Regionie jak bezpiecze ństwo, dost ępno ść komunikacyjna, itp.

Rozwini ęcie silnych produktów markowych wpłynie na realizacj ę trzeciego celu strategicznego zapisanego w Strategii (popraw ę konkurencyjno ści Województwa Zachodniopomorskiego) poprzez bezpo średni wpływ na realizacj ę celu po średniego „rozwój funkcji turystyczno-uzdrowiskowej”.

Poni żej zostały przedstawione główne silne strony oraz wyró żniki strategicznych grup produktów turystyki (produktów) uznanych za strategiczne w rozwoju turystyki Województwa Zachodniopomorskiego.

Obszar produktów Lp. Elementy warunkuj ący budow ę produktu markowego markowych Ogromne mo żliwo ści rozwoju turystyki wodnej (pojezierza, linia morska, Turystyka aktywna szlaki kajakowe), rozwini ęta sie ć szlaków i ście żek rowerowych w 1 i specjalistyczna województwie, polskie centrum golfa, uznane o środki hippiki, najatrakcyjniejsze w kraju tereny łowne (my ślistwo oraz w ędkarstwo). Turystka Tradycje i historia przedwojennych uzdrowisk, kurortów, najwa żniejsze 2 uzdrowiskowa krajowe o środki uzdrowiskowe z cechami klimatu morskiego i i zdrowotna nadmorskiego.

Strona | 154

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Turystyka wypoczynkowa Ponad 185 kilometrowy pas morskiej linii brzegowej umo żliwiaj ący 3 (nadmorska rekreacj ę pla żow ą. i pojezierna) Sąsiedztwo dwóch kluczowych o środków turystyki miejskiej i kulturowej Turystyka miejska i (walory historyczne, poznawcze) Szczecina i Stargardu Szczeci ńskiego, kulturowa koncentracja atrakcji w promieniu 50 km (jez. Szmaragdowe, park 4 (weekendowa, dendrologiczny w Glinnej, Kołbacz). krajoznawcza, Szlaki tematyczne ł ącz ące historyczne miejscowo ści o istotnych walorach poznawcza) poznawczych i zabytkowych (np. szlak Cysterski, hanzeatycki, solny). Tabela 26 Czynniki decyduj ące o konkurencyjno ści rozwoju markowych produktów turystycznych Województwa Zachodniopomorskiego Źródło: opracowanie własne

Analiza głównych silnych stron i potencjalnych efektów zwi ązanych z rozwojem poszczególnych grup turystyki, wskazuje na istotne mo żliwo ści zwi ększenia ich konkurencyjno ści poprzez zaplanowany i skoordynowany system zada ń i działa ń. W przypadku produktów uznanych za istotne dla rozwoju Województwa (turystyka przygraniczna i morska, turystyka biznesowa, turystyka na terenach wiejskich, w tym agroturystyka), środki i działania powinny skupia ć si ę na takich działaniach i zadaniach, które zapewni ą transformacj ę tych produktów w kierunku rozwi ąza ń mog ących konkurowa ć na rynku krajowym i europejskim. Główne zało żenia planowania rozwoju poszczególnych grup produktowych w ramach opracowania programu to:

• Konieczno ść dopasowania produktów do specyficznych potrzeb docelowych grup turystów. • Współpraca regionalna przy planowaniu i realizacji programu, w tym uwzgl ędnienie oczekiwa ń mieszka ńców, gestorów bazy turystycznej, organizacji i sieci turystycznych, czy władz samorz ądowych. • Realizm ekonomiczny proponowanych rozwi ąza ń – propozycje powinny odpowiada ć mo żliwo ściom ich sfinansowania przez województwo (z uwzgl ędnieniem zewn ętrznych źródeł w tym np. środków z funduszy unijnych). • Konieczno ść wspierania tworzenia i promowania regionalnych oraz lokalnych inicjatyw turystycznych, (w tym produktów, pakietów usług) z uwzgl ędnieniem specyfiki i potencjału walorów turystycznego obszaru, zało żeń dla rozwoju produktów Województwa.

Produkty markowe Województwa powinny stanowi ć koło nap ędowe dla rozwoju lokalnych inicjatyw (produktów, programów, usług) i rozwi ąza ń w zakresie turystyki. Rozwój usług lokalnych w sektorze gospodarki turystycznej wspomaga rozwi ązanie problemu bezrobocia, a tak że niedostatecznego zagospodarowania turystycznego szczególnie na terenach wiejskich, pojezierzy oraz istotnych dla dziedzictwa kulturowo-historycznego . Mo żliwo ści stworzenia markowych produktów lokalnych oraz markowych usług turystycznych zostały przedstawione na poni ższym schemacie.

Strona | 155

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

5.1. Turystyka aktywna i specjalistyczna

Sił ą Województwa Zachodniopomorskiego w rozwoju turystyki aktywnej i specjalistycznej jest ró żnorodno ść walorów naturalnych oraz ich poło żenie geograficzne, a tak że walory dziedzictwa kulturowego Regionu.

Ze wzgl ędu na ró żnorodno ść form turystyki aktywnej mo żliwych do uprawiania w Regionie, skoncentrowano si ę na formach, które ze wzgl ędu na posiadany potencjał Województwa uznano za najbardziej istotne z punktu widzenia tworzenia wizerunku Województwa oraz budowania jego przewagi konkurencyjnej.

Formy turystyki aktywnej i specjalistycznej zostały podzielone na trzy grupy, z czego wi ększo ść zaliczana jest do form turystyki specjalistycznej 9. Przedstawiony poni żej podział pozwoli na skuteczniejsz ą ich organizacj ę oraz zaplanowanie wspólnych działań i zada ń w zakresie rozwoju i poprawy konkurencyjno ści rynkowej. Formami turystyki aktywnej i specjalistycznej preferowanymi do rozwoju w Województwie s ą:

• Turystyka piesza i rowerowa. • Turystyka wodna. • Turystyka specjalistyczna obejmuj ąca takie dziedziny aktywno ści, jak: o turystyka konna, o golf 10 , o łowiectwo, o wędkarstwo, o sportowa.

5.1.1. Turystyka piesza oraz rowerowa

Województwo Zachodniopomorskie posiada niezwykle atrakcyjne warunki do rozwoju turystyki pieszej oraz rowerowej. Składaj ą si ę na to: bogactwo walorów naturalnych Regionu, ukształtowanie terenu, poło żenie geograficzne oraz bogata tradycja i historia Regionu. Produktem turystyki pieszej i rowerowej, najbardziej popularnym, s ą wła śnie trasy wykorzystuj ące tematyk ę przyrodnicz ą i historyczn ą regionu.

9 Warto zaznaczy ć, że u żywa si ę zamiennie nazw turystyka specjalistyczna i turystyka specjalistyczna ( Kompendium wiedzy o turystyce, Praca zbiorowa pod redakcj ą G. Goł ębskiego, WN PWN, Warszawa 2002) 10 Dotyczy wersji golfa trawiastego na polach 9-cio lub 18-to dołowych.

Strona | 156

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Zaplecze i potencjał produktu

Szlaki piesze

Łączna ilo ść szlaków w Województwie Zachodniopomorskim to 93 szlaki. Ł ączna długo ść szlaków w Województwie Zachodniopomorskim wynosi 2715,4 km. Opiek ę nad szlakami sprawuj ą:

- Oddział Zachodniopomorski PTTK w Szczecinie (teren dawnego woj. szczeci ńskiego oraz powiaty: Choszczno i My ślibórz),

- Oddział PTTK w Koszalinie (teren b. woj. koszali ńskiego oraz powiaty: Wałcz i Sławno).

- Cz ęść prac wykonuj ą tak że znakarze z Oddziału PTTK w Drawsku Pomorskim.

- Cz ęść prac wykonuj ą tak że znakarze z Oddziału PTTK w Drawsku Pomorskim.

Najwi ęcej szlaków pieszych skupionych jest:

- w okolicach Szczecina (Puszcza Bukowa i Puszcza Wkrza ńska), - w okolicach Koszalina - na wyspie Wolin - na Pojezierzu Drawskim - na Pojezierzu Wałeckim - w Dorzeczu Pars ęty - w rejonie Chojny i Cedyni

Piesze szlaki mi ędzynarodowe :

• Przez Województwo Zachodniopomorskie przechodzi Europejski Pieszy Szlak Dalekobie żny. E-9 (Świnouj ście – Jarosławiec).

Piesze szlaki krajowe

• P-1, Szlak pieszy im. Papie ża Jana Pawła II • P-2, Szlak Stekli ński, żółty, Pniewo (w ęzeł szlaku z czerwonym) - Lubicz PKS - 18,5km • P-3, niebieski, Nowa Korytnica - Dominikowo - Drawno, 19 km • P-4, Spis szlaków pieszych po Drawie ńskim Parku Narodowym • P-5, szlak pieszy zielony "Dookoła Liwiej Łu ży" - 9,8 km • P-6, szlak niebieski pieszy "Graniczny" im. Marcinkowskiego Bobolin - Dobra PKS , 13,4 km • P-7 Szlak pieszy "Do Najstarszych D ębów w Polsce", p ętla Ustronie Morskie - Bagicz - Rusowo - Ustronie Morskie, 27,7 km • P-8 szlak pieszy "SZLAKIEM WIATRAKÓW" 13,2 km Darłowo-Wicie • P-9, Szlak pielgrzymkowy im Jana Pawła II "Szlak Świ ętych Gór", Koszalin, Chełmska Góra- Polanów, Świ ęta Góra Polanowska, 46,10 km

Strona | 157

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• P-C-ZSZ-002 (PTTK ZP-1096-C) szlak pieszy czerwony "Wokół Szczecinka", okr ęż ny Szczecinek - j. Le śne - j. Trzesiecko - Szczecinek, 18 km • P-N-ZDR/ZWA-075 (PTTK ZP-1101n) niebieski, DRAWSKO POM. PKP - IŁOWIEC PKS, 57,13 km • P-N-ZSW/SKA/-108 (PTTK ZP-0108-n) Świnouj ście PKP - Dziwnówek w ęzeł szlaków - 98 km "Szlak • P-N-ZSW/ZKA-108 (PTTK ZP-108-n) szlak niebieski pieszy na terenie Gminy Kamie ń Pomorski 31,18 km • P-N-ZWA-083 (PTTK ZP-1127n), niebieski, MIROSŁAWIEC - MIROSŁAWIEC , 45,37 km • P-N-ZWA-086, niebieski, OSTROWIEC PKS - LE ŚN. WAŁCZ, 4,0 km • P-N-ZWA-087 (PTTK ZP-1131n) niebieski, WAŁCZ RADU Ń PKP - WAŁCZ PKP, 10,0 km • P-N-ZWA-116, niebieski, K ępa Kraje ńska PKP - j. Marta w ęzeł szlaków, 8,5 km • P-N-ZWA-118 (PTTK ZP-1139n), niebieski, Tuczno PKS - Tuczno PKS, 9,10 km • P-S-ZKA-129, czarny Kamie ń Pomorski PKP - Głaz Królewski - Chrz ąszczewo 11,56 km • P-S-ZWA-090, czarny, ZDBICE PKS - IŁOWIEC PKS, 16,0 km • P-S-ZWA-113, czarny, Wałcz PKP/PKS - Magnetyczna Górka, 17,5 km • P-S-ZWA/ZDR-088 (PTTK ZP-1132s), czarny, NAKIELNO PKS - WIERZCHOWO PKS, 44,44 km • P-Y-ZSZ-074 (PTTK ZP-1097y) żółty, SZCZECINEK, zamek - SZCZECINEK, zamek, 13,87 km • P-Y-ZWA-085 (PTTK ZP-1129y) -żółty, WAŁCZ PKP - OSTROWIEC PKS, 12,92 km • P-Z-ZDR-001 (PTTK ZP-1102-z) szlak pieszy zielony "Szlak Jezior Drawskich", okr ęzny Gudowo-Gudowo, 81,1 km • P-Z-ZWA-089 (PTTK ZP-1133z), zielony, NAKIELNO PKS - PRÓCHNOWO PKS, 13,18 km • P-Z-ZWA-092 (PTTK ZP-1136z), zielony, ŻELICHOWO PKS - TUCZNO, parking, 31,35 km - fragment szlaku w woj. Wielkopolskim, gm Krzy ż Pomorski. • ZP-0005-czerwony, D źwirzyno-Jarosławiec, ok. 102 km • ZP-0012 czerwony, Stargard Szcz. PKP - Drawno PKS - 79,9km • ZP-0106, szlak czerwony "Puszczy Wkrza ńskiej" im. Kaczmarka 43,7 km • ZP-0107-czerwony, Świnouj ście granica - Pobierowo PKS, 72,9 km • ZP-0632-zielony, ZŁOCIENIEC PKP - ŻYDOWO PKS, 163,39 km "Szlak Wzniesie ń Moreny Czołowej" • ZP-0633-czerwony, KOŁOBRZEG Baszta Prochowa - CZAPLINEK PKS, 152,4 km "Szlak Solny" • ZP-1001-z, Mi ędzyzdroje WPN - Świ ętou ść w ęzeł szlaków 19 km • ZP-1002, czarny "Przez Kawcz ą Gór ę", 2,6 km • ZP-1003, Wisełka - pla ża 2,4 km • ZP-1004, Wisełka PKS n ż - pla ża, 2 km • ZP-1005, Warnowo PKP - Warnowo w ęzeł szlaków 0,6km

Strona | 158

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• ZP-1006-y, Wolin PKP-Wolin muzeum, 7,1 km - "Szlak Vinety" • ZP-1007-z zielony Wolin - Golczewo, 92,2 km • ZP-1011, żóty p ętla Golczewo, 16,9 km • ZP-1012 czerwony Golczewo - Golczewo, 15,7 km • ZP-1021-n, Pobierowo PKS - Trz ęsacz, 12,4 km • ZP-1022-żółty, KOŁOBRZEG, latarnia - BUDZISTOWO, ko ściół, 6,4 km "Szlak im. Jana Frankowskiego" • ZP-1026-niebieski, SIANÓW, Fabryka Zapałek - KOSZALIN, ul. Gda ńska, 12,6 km, "Szlak Porwanego Ksi ęcia" • ZP-1027-żółty, KOSZALIN, ul. Gda ńska - KOSZALIN, Góra Chełmska, 10,60 km, "Szlak P ętla Tatrza ńska" • ZP-1028-czerwony, KOSZALIN Góra Chełmska - TYCHOWO, ko ściół, 50,2 km "Szlak im. Józefa Chrz ąszczy ńskiego" • ZP-1031-zielony, DZIER ŻĘ CINO MPK - BONIN PKP w ąsk. 11,9 km "Szlak Kamieni Granicznych" • ZP-1032-zielony, MOSTOWO PKS - POLANÓW PKS, 34,7 km "Szlak Doliny Radwi im. Tadeusza Brzezi ńskiego" • ZP-1033-żółty, ŻYDOWO PKS - POLANÓW PKS, 11,8 km - szlak ł ącznikowy • ZP-1034-niebieski, DARŁÓWKO DW PTTK - POLANÓW PKS, 71,7 km "Szlak Rezerwatów" • ZP-1040, zielony szlak "Ornitologów" - 9,3 km • ZP-1041 szlak pieszy czarny Dobra PKS - jezioro Świdwie, 13 km • ZP-1042 szlak żółty "Policki "Bartoszewo-Police, 10,8 km • ZP-1043, szlak czarny "Komorzych Gór" Tanowo-Le śno Górne, 5,6 km • ZP-1044, szlak czarny "Pilchowski" Le śniczówka Owczary - Jasmundzka Struga 4,2 km • ZP-1045 szlak pieszy niebieski "Pokoju" Szczecin Gł ębokie MZK - Pilchowo MZK 12,2 km • ZP-1046 szlak pieszy żółty Las Arko ński - Szczecin Gł ębokie MZK 9,3 km • ZP-1047 szlak pieszy czerwony " Ście żkami Dzików" Las Arko ński - Mści ęcino MZK 14,5 km • ZP-1048 pieszy zielony "Przez Las Arko ński i Wzgórza Warszewskie" Szczecin Skolwin - Las Arko ński 13,8 km • ZP-1049 szlak pieszy niebieski "Warszewski" Szczecin Drzetowo - Las Arko ński 7,5 km • ZP-1050 szlak pieszy żółty "Gocławski", Szczecin Gocław - Szczecin Warszewo 11,6 km • ZP-1051, czarny "Do Polany Harcerskiej" Polana Harcerska - Szczecin Warszewo 4,3 km • ZP-1056 niebieski, Szczecin Zdunowo PKP - Szczecin Zdroje PKP - 39,6km "Szlak im. Stanisława Gro ńskiego" • ZP-1057 czerwony, Szczecin Załom PKP - Rekowo PKS - 20,4km • ZP-1058 niebieski, Szczecin Załom PKP - Stargard Szcz. PKP , Szlak Anny Jagiellonki - 35,3km • ZP-1059, żółty, Szczecin Struga MZK - Szczecin Kl ęskowo (D ęby Krzywoustego), "Szlak im. Bolesława Krzywoustego, 13,9 km

Strona | 159

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• ZP-1061 zielony, D ęby Krzywoustego - Kępa Bukowa k/Cisewa - 34,2km "Szlak imienia Bolesława Czwójdzi ńskiego" • ZP-1062 czarny, Szczecin Zdroje PKP - Jez. Szmaragdowe - 1,5km "Szlak do Jeziora Szmaragdowego" • ZP-1063 niebieski, Jez. Szmaragdowe - Lipiany - 74,6km "Szlak Równiny Wełty ńskiej" • ZP-1064 zielony, Jez. Szmaragdowe - Gryfino - 31,7km "Szlak Woja Żelisława" • ZP-1065 żółty, Jez. Szmaragdowe - Skórcza Góra - 2,5km "Szlak Familijny" • ZP-1072 czarny, Szczecin Podjuchy PKP - Żelisławiec PKP - 16,6km "Szlak Klubu Turystów Pieszych PTTK "Wiercipi ęty"" • ZP-1073, żółty, Szczecin Podjuchy MZK ul. Złota - Szwedzki Kamie ń, • ZP-1076 czerwony, Szczecin Klucz MPK - Mieszkowice PKP - 144,1 km "Szlak Nadodrza ński" • ZP-1078, Szczecin Smierdnica MZK - Dobropole Gryfińskie, Szlak Buczynowych W ąwozów, 5,5 km • ZP-1079, czarny Szczecin Smierdnica MZK - Szczecin Jezierzyce MZK, Szlak przez Wielecki Staw, 5,8 km • ZP-1081 czarny, Czepino - Dolna Odra PKP - 20,0km • ZP-1083 zielony, Goleniów - Kliniska PKP - 18,5km • ZP-1084 niebieski "Pojezierza I ńskiego" Chociwel PKP - Ińsko PKS, 45,5 km

Piesze szlaki tematyczne

• ST-1, Barlinek - Miejski Szlak szachowego Mistrza Świata Emanuela Laskera • ST-2, Barlinek - Bł ękitna trasa legend, 6 km • ST-3, Barlinek - Szlak D ębów, 11 km • ST-4, "Historyczny Szlak Pobrze ża Rewalskiego", 24,2 km • ST-6, Ście żka dydaktyczno-turystyczna w Policach HYDRIEWERKE PŐLITZ AG • ST-7 Szlak Latarni Morskich

Piesze szlaki miejskie

• SM-1, Spacerowe trasy miejskie w Policach • SM-2 Miejski Szlak Turystyczny w Szczecinie • SM-3 Miejski Szlak Turystyczny w Goleniowie

Szlaki rowerowe

Na terenie Województwa istnieje wiele szlaków rowerowych o ł ącznej długo ści ponad 1300 km (w tym 800 km szlaków oznakowanych przez PTTK). Szlaki te tylko w cz ęś ci tworz ą sie ć, ł ącz ąc si ę ze sob ą, co zapewnienia tury ście ciągło ść trasy oraz umo żliwia swobodne przemieszczanie si ę rowerem po obszarze cz ęś ci Województwa.

Strona | 160

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Szlaki tworzone s ą przez lokalne władze samorz ądowe, które bardzo cz ęsto kontaktuj ą si ę z Regionalnym Oddziałem PTTK Szczecin w zakresie przebiegu szlaków i prawidłowego oznakowania.

Szlaki na terenie Województwa najcz ęś ciej maj ą charakter p ętli. Nie wszystkie szlaki s ą równie ż odpowiednio znakowane. Poni żej wymieniono znakowane szlaki rowerowe 11 istniej ące w ewidencji PTTK:

Rowerowe szlaki mi ędzynarodowe

• Nadmorski Mi ędzynarodowy Szlak Rowerowy R 10 – długo ść szlaku 252 km, przebieg szlaku: Świnouj ście ( przej ście graniczne) – Las Mi ędzyzdrojski – Mi ędzyzdroje – Woli ński Park Narodowy – Kołczewo – Mi ędzywodzie – Dziwnów – Pobierowo – Trz ęsacz – Pogorzelica – Trzebiatów – Nowielice – Roby – Mrze żyno – Dźwirzyno – Kołobrzeg – Ustronie Morskie – Sarbinowo – Chłopy – Mielno – Osieki – Iwi ęcino – Bukowo Morskie – Żukowo Morskie – Darłowo – Jarosławiec – Łącko – Zaleskie • Szlak “Zielona Odra” - trasa:Kostrzyn nad Odr ą (PKP) – Szumiłowo – Kale ńsko – Namy ślin (PKP) – Kłosów – Czelin – Stary Błeszyn – Gozdowice – Stare Łysogórki – Siekierki – Stara Rudnica – Stary Kostrzynek – Osinów Dolny – Cedynia – Lubiechów – Bielinek – Piasek – Zato ń Dolna – Krajnik Górny – Krajnik Dolny – Widuchowa (PKP) – Gryfino (PKP) – Szczecin (PKP), długo ść szlaku: 200 km

Rowerowe szlaki krajowe

• 1R Szlak czerwony Odrza ńsko-Bukowy (32,5km) • 3R Szlak rowerowy zielony Le śny (29,5km) • R-1, Szlak rowerowy żółty "Le śnym Duktem" - 6,5 km • R-2, Szlak rowerowy żółty "Rewalska Kraina Sło ńca" - 9,7 km • R-3, Szlak rowerowy zielony "Dookoła Liwiej Łu ży" - 8,50 km • R-4, Szlak rowerowy czarny "Zachodni Szlak Ł ącznikowy" - 3,2 km • R-5, Szlak rowerowy zielony "Miejski Szlak Golczewski", 4 km • R-6, Szlak rowerowy czerwony "Le śny Szlak Golczewski" Czarnogłowy - Mechowo, 29,4 km • R-7, Szlak rowerowy czerwony " Śladami Zabytków Architektury" - 8,3 km • ZGL-101-c, Szlak zielony sieci "Gryfland" - 54,9 km

Rowerowe szlaki lokalne

• R-1, Szlaki rowerowe na terenie gminy Kołbaskowo • RL-1 Szlak niebieski Wełty ńsko-Tywia ński (34,1 km) Gminy Gryfino

Analiza wn ętrza produktu turystyki pieszej i rowerowej pozwoliła wyznaczy ć jego silne i słabe strony.

11 Na podstawie danych otrzymanych przez PTTK Regionalny Oddział Szczecin.

Strona | 161

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Silne strony Słabe strony • Korzystne poło żenie geograficzne: • Brak wystarczaj ącej wymaganej infrastruktury: - poło żenie przygraniczne w obszarze oznakowanie tras, miejsca postojowe, punkty Morza Bałtyckiego, serwisowe. - teren przygraniczny – blisko ść Niemiec • Niska świadomo ść korzy ści płyn ących z rozwoju szczególnie zainteresowanych t ę form ą turystyki rowerowej i pieszej, turystyki, • Brak systemu nadzoru i zarz ądzania - blisko ść Europy Zachodniej, poło żenie na istniej ącymi trasami. szlakach tranzytowych ze Skandynawii • Niewystarczaj ąco rozwini ęta baza noclegowa w na południe Europy. pobli żu istniej ących szlaków (schroniska PTSM, • Blisko ść głównych rynków Europy baza agroturystyczna). Zachodniej, szczególnie Niemiec (du że • Mała liczba wypo życzalni rowerów; brak zainteresowanie turystyk ą piesz ą, a systemowego rozwi ązania w zakresie szczególnie rowerow ą). Zachodniopomorskie wypo życzania rowerów na szlaku. stanowi dla nich atrakcyjny region. • Niedostateczne bezpiecze ństwo turystów i • Zró żnicowane, bogate biologicznie i sprz ętu na szlaku. krajobrazowo środowisko przyrodnicze • Brak kompleksowego opracowania o województwa zachodniopomorskiego, które istniej ących na terenie Województwa szlakach mo żna implementowa ć na potrzeby turystyki pieszych i rowerowych (nieliczne opracowania pieszej i rowerowej: dotycz ą tylko cz ęś ci obszaru woje. zachod.). - 185-kilometrowy odcinek wybrze ża • Brak specjalistycznych map i przewodników nadmorskiego, • - bogactwo pojezierzy stanowi ących prawie Mała ilo ść tour-operatorów sprzedaj ących 46% obszaru Województwa, „spakietowane” produkty turystyki aktywnej z obszaru Województwa, np. rajdy rowerowe, - dolina Odry z szerokimi rozlewiskami, spływy kajakowe, oferty turystyki pieszej. - Zalew Szczeci ński z jeziorem D ąbie, • Niewielka liczba ofert tematycznych - wyspy Uznam i Wolin, dystrybuowana przez biura podró ży. - wody śródl ądowe, zajmuj ące niemal • Brak wystarczaj ącej kompatybilno ści dwukrotnie wi ększ ą powierzchni ę, ni ż funkcjonuj ących i planowanych szlaków średnio w kraju, pieszych i rowerowych, - wysoka lesisto ść , w niektórych gminach • Planowane szlaki maj ą cz ęsto słu żyć tylko przekraczaj ąca 50% (parki potrzebom lokalnych społeczno ści a nie krajobrazowe). potrzebom tworzenia kompleksowej obsługi • Bogactwo zabytków kultury materialnej turystycznej na danym obszarze, mog ących stanowi ć atrakcj ę dla turysty • w wielu przypadkach wyst ępuje niezgodno ść aktywnego. interesów pomi ędzy podmiotami • Liczne szlaki historyczne i turystyczne odpowiedzialnymi za kreowanie szlaków, obecnie istniej ące jak: Szlak Hanzeatyckich • w szlakach rowerowych i pieszych widzi si ę Kupców, Szlak Cysterski, Szlak Joannitów, bardzo cz ęsto rozwi ązanie wszelkich Szlak Templariuszy, Szlak Solny, Szlak problemów natury gospodarczej lokalnego Latarni Morskich, Szlak Pomników Przyrody, przemysłu turystycznego, itp. • wyst ępowanie barier prawnych i przestrzenno- • Wł ączanie si ę Województwa w inicjatywy organizacyjnych przy tworzeniu i wyznaczaniu ponadregionalne (prowadzone prace nowych szlaków, planistyczne w zakresie rozwoju • mi ędzynarodowych tras rowerowych brak podejmowania lokalnych działa ń w Województwa Zachodniopomorskiego). kierunku ujednolicania szlaków transgranicznych. Tabela 27 Silne i słabe strony produktu. Źródło: Opracowanie własne

Strona | 162

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

5.1.2. Turystyka wodna

Żywiołowy rozwój żeglarstwa morskiego na świecie i wzrost zainteresowania sportami wodnymi w kraju, wyznaczają kierunek rozwoju turystyki w Województwie Zachodniopomorskim, szczególnie pod k ątem turystyki wodnej. Doskonałe warunki naturalne, rozbudowana sie ć rzek, bliskie poło żenie wzgl ędem aglomeracji berli ńskiej predestynuj ą Region do rozwoju turystyki wodnej jako produkt markowego. Do najpopularniejszych form turystyki wodnej w Regionie zalicza si ę:

• żeglarstwo śródl ądowe i morskie, • kajakarstwo, • windsurfing. • kitesurfing • narty wodne • nurkowanie

Zaplecze i potencjał subproduktu turystyki wodnej

Województwo zachodniopomorskie ma najlepsze w Polsce warunki do uprawiania turystyki kajakowej . Dysponuje wodami rzecznymi, jeziornymi, zalewowymi oraz morskimi. Przez obszar województwa płyn ą niezwykłe rzeki, mi ędzy innymi: Drawa, Gwda, Korytnica, Piława, Rega, Rurzyca, Wieprza. Poni żej przedstawiono charakterystyk ę poszczególnych szlaków kajakowych Pomorza Zachodniego :

1.rzeka Drawa długo ść : 177 km czas spływu : 9-10 dni trudno ść : ** Odcinki: Czaplinek – Złocieniec (30 km), Złocieniec - Drawsko Pomorskie (19 km), Drawsko Pomorskie - jezioro Lubie (21 km), jezioro Lubie – Drawno (40 km), Drawno - Krzy ż Wielkopolski (67 km) Warto zobaczy ć: • Stare Drawsko (Drahim) – ruiny zamku joannitów z 1360 roku, • Gł ęboczek – zespół mły ński z XIX wieku, • Złocieniec – ruiny zamku, • Dalewo – zespół pałacowo-parkowy, • Drawsko Pomorskie – gotycki ko ściół pod wezwaniem Zmartwychwstania Pa ńskiego, • Drawno – ko ściół z XV wieku, fragment murów zamku z XIV wieku, • Kamienna – elektrownia wodna.

Strona | 163

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

2.rzeka Gwda długo ść : 145 km czas spływu: 7-9 dni trudno ść : ** Odcinki: Dr ęż no – Gwda Wielka (25 km), Gwda Wielka – Lędyczek (33 km), L ędyczek – Kr ępsko (45 km), Kr ępsko - Uj ście (42 km) Warto zobaczy ć: • Pił ę, • Jastowie, • Kr ępsko – ryglowy ko ściół z XIX wieku, • Uj ście – huta szkła.

3.rzeka Gowienica długo ść : 44 km czas spływu : 3 dni trudno ść : *** Odcinki: Bodz ęcin – Babigoszcz (20 km), Babigoszcz – Widzie ńsko (11 km), Widzie ńsko – Stepnica (13 km) Warto zobaczy ć: • Ło żnic ę – ko ściół ryglowy z XVIII wieku, jedna z najwi ększych tego typu budowli na Pomorzu, • Dzisn ę – ko ściół ryglowy z XVI wieku, najstarszy obiekt na Pomorzu Zachodnim, • Babigoszcz – młyn z XIX wieku.

4.rzeka Ina długo ść : 104 km czas spływu: 4-5 dni trudno ść : * Odcinki: Recz – Stargard Szczeci ński (46 km), Stargard Szczeci ński – Bącznik (31 km), B ącznik – Inouj ście (27 km) Warto zobaczy ć: • Recz – gotycki ko ściół pod wezwaniem Chrystusa Króla, pozostało ści średniowiecznych murów obronnych, baszty: Choszcze ńsk ą i Drawie ńsk ą, • Stargard Szczeci ński - ko ściół Mariacki, średniowieczne mury, m.in.: Bram ę Mły ńsk ą i baszty obronne, ratusz miejski, gotycki dom Protzena, • Goleniów – gotycki ko ściół św. Katarzyny, średniowieczne mury i bramy miejskie (m.in. Brama Woli ńska), spichlerz z XVIII wieku.

Strona | 164

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

5.rzeka Korytnica długo ść : 38 km czas spływu: 2-3 dni trudno ść : * Odcinki: jezioro Korytnickie – Stara Korytnica (6,5 km), Stara Korytnica – Nowa Korytnica (14,5 km), Nowa Korytnica – Bogdanka (17 km) Warto zobaczy ć: • Puszcz ę Drawsk ą

6. Mi ędzyodrze czas spływu: 1-3 dni trudno ść : * Warto zobaczy ć: • Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry

7. rzeka My śla długo ść : 82 km czas spływu: 5 dni trudno ść : * Odcinki: Lipiany – My ślibórz (16 km), My ślibórz – Mystki (19 km), Mystki – Barnówko (15 km), Barnówko – Chwarszczany (20 km), Chwarszczany – Porzecze (12 km) Warto zobaczy ć: • Lipiany - ko ściół Wniebowzi ęcia NMP z XIII wieku, Bram ę Pyrzycką i My śliborsk ą z XV wieku, • My ślibórz - ratusz z XVIII wieku, gotycka kolegiat ę, klasztor Dominikanów z XIII wieku, bramy miejskie: Nowogródzk ą, Pyrzyck ą i Prochow ą z XIV wieku, • Chwarszczany - ko ściół św. Stanisława Kostki (kaplica komandorii Templariuszy, nast ępnie joannitów) - jeden z najcenniejszych zabytków Pomorza Zachodniego.

8. rzeka Wieprza długo ść : 110 km czas spływu: 5 dni trudno ść : ** Odcinki: Trzbielino – Broczyna (17 km), Broczyna – Kępice (20 km), Kępice – Sławno (24 km), Sławno - Mazów (22 km) Warto zobaczy ć: • Biesowiczki - betonowy most z herbami szlachty pruskiej, • Biesowice - neogotycki pałac, elektrownia wodna, • Sławno - ko ściół Wniebowzi ęcia NMP z XIV wieku, bramy miejskie, • Stary Kraków - gotycki ko ściół, • Darłowo - Zamek Ksi ążą t Pomorskich, ko ścioły Mariacki i św. Gertrudy, rynek, ratusz, mury obronne.

Strona | 165

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

9. rzeka Pars ęta długo ść : 144 km czas spływu: 5 dni trudno ść : ** Odcinki: Nowy Chwalim – Krosino (24 km), Krosino – Osówko (30 km), Osówko – Karlino (41 km), Karlino – Kołobrzeg (49 km) Warto zobaczy ć: • Białogard - ratusz, ko ściół Narodzenia NMP z XIV wieku, rynek, mury miejskie, Bram ę Wysok ą, • Karlino - ko ściół św. Michała Archanioła z XVI wieku, ratusz, szachulcowy spichlerz z XIX wieku, • Kołobrzeg - Bazylik ę Kontrkatedraln ą, ratusz, Baszt ę Prochow ą, Akademi ę Rycersk ą, Muzeum Or ęż a Polskiego, latarni ę morsk ą.

10. rzeka Płonia długo ść : 65 km czas spływu: 5 dni trudno ść : * Odcinki: Niepołcko – jaz koło wsi Żelewo (41 km), jaz koło wsi Żelewo – Jezierzyce (11 km), Jezierzyce – Szczecin-Dąbie (13 km) Warto zobaczy ć: • Kołbacz - opactwo cystersów, • Szczecin - gotycki ko ściół Mariacki (D ąbie), Zamek Ksi ążą t Pomorskich, Wały Chrobrego

11. rzeka Piława długo ść : 82 km czas spływu: 5-6 dni trudno ść : * Odcinki: Sikory – Liszkowo (18 km), Liszkowo – Nadarzyce (19 km), Nadarzyce – Szwecja (20 km), Szwecja – Dobrzyca (25 km) Warto zobaczy ć: • Umocnienia Wału Pomorskiego

12. rzeka Rega długo ść : 138 km czas spływu: 6-8 dni trudno ść : * Odcinki: Świdwin – Łobez (25 km), Łobez – Resko (35 km), Resko – Płoty (20 km), Płoty – Gryfice (16 km), Gryfice – Mrze żyno (42 km) Warto zobaczy ć:

Strona | 166

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Świdwin - zamek z XIII wieku, ko ściół Mariacki z XIV wieku, starówk ę, Bram ę Kamienn ą z XIV wieku, • Płoty - Stary i Nowy Zamek z XIII-XVII wieku, • Gryfice – Bramy Kamienn ą i Wysok ą, Baszt ę Prochow ą, ko ściół Mariacki z XIII wieku, stał ą wystaw ę Pomorskich Kolei W ąskotorowych, • Trzebiatów - ko ściół Mariacki, kaplic ę św. Ducha z XIII wieku, mury obronne z Baszt ą Kaszan ą, ratusz, most Dworcowy oraz Pałac z XVIII wieku.

13. rzeka Rurzyca długo ść : 29 km czas spływu: 1-2 dni trudno ść : * Odcinki: Trzebieszki – Stanica Wrzosy (17 km), Stanica Wrzosy – Kr ępsko (12 km)

14. Szlak Gryfitów długo ść : 482 km czas spływu: 21-25 dni trudno ść : ** Odcinki: Kostrzyn – Szczecin-Dąbie (130 km), Szczecin-Dąbie – Wolgast (120 km), Wolgast – Karsibór (112 km), Karsibór – Stepnica (120 m) Warto zobaczy ć: • Cedy ński Park Krajobrazowy, • Rezerwat przyrody “Bielinek”, • Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry, • Woli ński Park Narodowy, • miasta: Szczecin, Nowe Warpno, Wolin, Kamie ń Pomorski

15. Szlak 44 Wysp długo ść : 28 km czas spływu: 1-2 dni trudno ść : * Odcinki: Karsibór – Lubin (15 km), Lubin – Karsibór (13 km) Warto zobaczy ć: • Karsibór - ko ściół z XV wieku, • Lubin – neogotycki ko ściół z XIX wieku.

Strona | 167

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

16. Szczecinecka P ętla Kajakowa długo ść : 61 km czas spływu: 3-5 dni trudno ść : *** Odcinki: Szczecinek – Gwda Wielka (10 km), Gwda Wielka – Dr ęż no (22 km), Dr ęż no – Spore (14 km), Spore – Szczecinek (15 km) Warto zobaczy ć: • Szczecinek - Zamek Ksi ążą t Pomorskich, ko ściół Mariacki z XX wieku, spichlerz, ratusz.

17. Szczeci ńska P ętla Kajakowa długo ść : 120 km czas spływu: 5-6 dni trudno ść : *** Odcinki: Stargard Szczeci ński – Bącznik (31 km), B ącznik – Inouj ście (27 km), Inouj ście – Szczecin- Dąbie (21 km), Szczecin-Dąbie – Jezierzyce (15 km), Jezierzyce – Morzyczyn (21 km) Warto zobaczy ć: • miasta: Szczecin, Stargard Szczeci ński • urokliw ą wie ś Skalin nad jeziorem Miedwie

18. Wałecka P ętla Kajakowa długo ść : 45 km czas spływu: 2-3 dni trudno ść : * Odcinki: Wałcz – Nakielno (12 km), Nakielno – Ostrowiec (33 km) Warto zobaczy ć: • Wałcz - budynek poczty, ratusz z XIX wieku, ko ścioły św. Antoniego i św. Mikołaja, system bunkrów

19. Zalew Szczeci ński długo ść : 47 km czas spływu: 1-2 dni trudno ść : *** Odcinki: Wolin – Zalesie (25 km), Trzebie ż – Nowe Warpno (22 km) Warto zobaczy ć: • Wolin - kolegiat ę św. Mikołaja z XV wieku, Centrum Słowian i Wikingów

Strona | 168

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

20. Kajakarstwo morskie długo ść: 23 km czas spływu: 1-2 dni trudno ść : *** Odcinki: Mi ędzyzdroje – Wisełka (10 km), Wisełka – Dziwnów (13 km) Warto zobaczy ć: • miasta: Mi ędzyzdroje, Dziwnów.

21. rzeka Radew długo ść : 77 km czas spływu: 7 dni Odcinki: Żydowo – Mostowo (5 km), Mostowo – Rosnowo (7 km), Rosnowo – Niedalino (10 km), Niedalino – Wronie Gniazdo (6 km), Wronie Gniazdo – Białogórzyno (4 km), Białogórzyno – Nosowo (10 km), Nosowo – Karlino (15 km).

22. rzeka Unie ść długo ść : 10 km czas spływu: 1 dzie ń Odcinki: Maszkowo – Sianów, Sianów – Osiek

23. rzeka Grabowa długo ść : 56 km czas spływu: 3-4 dni

24. rzeka Bagiennica długo ść : 15 km czas spływu: 1 dzie ń Odcinki: Polanów – Buszyno, Buszyno – Lejkowo, Lejkowo – Grabówko, Grabówko – Darłowo

25. rzeka Chotla długo ść : 32 km czas spływu: 3 dni Odcinki: Tychowo – Bukówko, Bukówko – Zaspy Małe, Zaspy Małe – rzeka Radew

Województwo Zachodniopomorskie posiada idealn ą infrastruktur ę oraz odpowiednie walory do rozwoju żeglarstwa . Głównymi miejscami rozwoju tego rodzaju turystyki wodnej s ą:

• Turystyka żeglarska na jeziorze D ąbie • Turystyka żeglarska na Zalewie Szczeci ńskim • Turystyka żeglarska na Morzu Bałtyckim • Turystyka żeglarska na jeziorach Pomorza Zachodniego o Jezioro Miedwie

Strona | 169

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

o Jezioro Barlineckie o Jezioro Drawskie o Jezioro My śliborskie

Najpr ęż niejsz ą organizacj ą zarz ądzaj ącą żeglarstwem w badanym regionie jest Zachodniopomorski Okr ęgowy Zwi ązek Żeglarski w Szczecinie. Funkcjonuje on nieprzerwanie od roku 1947, prowadz ąc działalno ść sportow ą, szkoleniow ą i organizacyjn ą.

Kolejn ą form ą turystyki wodnej rozwijaj ącej si ę na terenie województwa zachodniopomorskiego jest windsurfing. Taka forma aktywno ści cieszy si ę na Pomorzu Zachodnim coraz wi ększ ą popularno ści ą. Działaj ą 4 organizacje zajmuj ące si ę windsurfingiem na Pomorzu Zachodnim.

Kitesurfing jest w chwili obecnej jednym z najmłodszych i zarazem najszybciej rozwijaj ących si ę sportów wodnych, taki stan rzeczy ma si ę równie ż na terenie Pomorza Zachodniego. Powstała profesjonalna szkoła kitesurfingu - Allsaints oferuj ąca szkolenia kite. Najcz ęś ciej szkolenia przeprowadzane s ą w Mi ędzyzdrojach przy radarze (koniec pla ży na lewo od mola).

Na terenie województwa zachodniopomorskiego rozwija si ę równie ż narciarstwo wodne . W Szczecinku znajduje si ę najwi ększy w Polsce, nowo powstały wyci ąg do nart wodnych . Ma długo ść 1080 m, usadowiony jest na 5 masztach. Posiada 9 jednoczesnych zaczepów. Pr ędko ść regulowana jest w sposób płynny i wynosi od 22 km/h (jazda figurowa) do 58 km/h (skoki na skoczni).

Infrastruktura wodna Morska 12 Śródl ądowa Doliny Odry Przystanie 13 : Przystanie: Miejsca do cumowania: Darłowo (rybacka) – ok. 20, Barlinek (1), Gozdowice Dąbki (1) - b.d. Choszczno (1), Widuchowa Dziwnów (3) - 10, Drawno (1), Ognica i Mi ędzywodzie (1) - ok. 50, Drawsko Pomorskie (1), Dźwirzyno (1) – 30, Mirosławiec-Drzewoszewo (2) Kamie ń Pomorski (1) – 40, Mirosławiec-Nakielno (1), Kołobrzeg (3) – 65, My ślibórz (1), Lubczyna (1) - 100/40, Pełczyce (1), Lubin (1), - b.d. Szczecinek (2)

12 W tym Zalew Szczeci ński i Jez. D ąbie 13 (1) – ilo ść przytani w miejscowo ści, 100/40 – oznacza ilo ść miejsc w sumie (go ście i rezydenci)/ilo ść miejsc dla go ści

Strona | 170

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Mielno – Unie ście (1) – 30, Stanice kajakowe: Miejsca postoju 15 : Mrze żyno (rybacka) – 10, Drawno (2), Kalejko Nowe Warpno (1) – 40, Drawsko Pom. (1), Czelin Przytór (1) - b.d. Czaplinek (1), Trzebie ż (1) - 120-150, Mory ń b.d. Wolin (2) - ok. 22, Złocieniec (1), Stepnica (1) - 50/6, Szczecin (1). Szczecin (7) - 645/75, Karlino (1). Świnouj ście (4) 14 - ok. 160, Wicko (1), - b.d. Zalesie (1), - b.d. Kluby windsurfingowe: Barlinek, Chociwel, Czarnocin, D ąbki, Łazy, Mory ń, Stargard Szczeci ński, Świnouj ście, Zieleniewo

Tabela 28 Rozmieszczenie przystani, portów i o środków wodnych w województwie. Źródło: Na podstawie: www.gryfnet.pl, zagle.onet.pl, informacji RZGW w Szczecinie.

Główne szlaki wodne

Główne szlaki wodne s ą integralnie zwi ązane z przecinaj ącymi Region rzekami i systemem wodnym ł ącz ącym jeziora i rzeki Województwa. Główne szlaki rzeczne przebiegaj ą Draw ą, Reg ą, Pars ęta i In ą. Niestety rzeka Odra, jest praktycznie nie wykorzystana turystycznie. Szlaki wodne, w tym głównie kajakowe przebiegaj ą przez gminy:

• Świeszyno, Karlino, Białogard, Bieskierz, Bobolice, Manowo – rz. Radew (52 km) • Czaplinek, Drawno, Kalisz Pom. Drawsko Pomorskie,– rz. Draw ą przez jeziora Poj. Drawskiego, jest szlak im. K. Wojtyły (195 km). • Grzmi ąca – rz. Pars ętą przez Barwice, Tychowo, Białogard, Karlino, Dygowo, Go ścino, Kołobrzeg ( 144 km) • Czaplinek - rz. Pilawa (82 km), szlak rz. Dobrzyca (60 km). • Człopa – rz. Cieszynka i Płocina (20km). • Darłowo – rz. Wieprz ą od Kr ępic (40km). • Dolice – rz. Mała Ina. • My ślibórz – rz. My śla. • Trzebiatów (Mrze żyno), Płoty, Resko, Świdwin – rz. Rega (w tym 137 km na odcinku Płoty - Resko). • Sianów - rz. Polnica. • Stare Czarnowo – rz. Płoni ą (75 km) przez 6 jezior, w tym jez. Miedwie. • Stargard Szczeci ński - rz. Ina. • Szczecinek, Biały Bór - „P ętla Szczecinecka” (71 km) i inne (140, 30 i 59 km). • Wałcz – rz. (60, 82 i 25km), obecne: szlak kajakowy im Jana Pawła II na rz. Rurzycy.

14 Faktycznie przypływaj ący go ście mog ą zacumowa ć w dwóch przystaniach ogólnodost ępnych: w Basenie Północnym (dysponuj ącym ok. 100 miejscami) oraz marina Orion; pozostałe 2 przystanie maj ą charakter rezydencki, w wyj ątkowych sytuacjach mo że w nich zacumowa ć kilka łodzi. 15 Są to wyznaczone przez Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Szczecinie nawodne miejsca postoju ustanowione w celu umo żliwienia przepływu towarowym statkom.

Strona | 171

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Imprezy wodniackie

Dobrym miernikiem informuj ącym o tym, jaki potencjał stanowi turystyka wodna jest ilo ść imprez zwi ązanych z żeglarstwem i sportami wodnymi w ogóle:

• Barlinek - Regaty Żeglarskie o Puchar Polski w klasie Omega. • Czaplinek - Inauguracja sezonu żeglarskiego – regaty, wy ścigi kajakowe (impreza krajowa), Zawody Żeglarskie. • Drawno - Piknik nad Draw ą (impreza mi ędzynarodowa). • Dziwnów - Dzień Grecki; regaty turystyczne (zalewowe, mi ędzynarodowe i lokalne – rodzinne). • Kamie ń Pomorski - Regaty Żeglarskie. • Kołobrzeg – Regaty Żeglarskie „O Srebrny Dzwon”, Festiwal Karaibski, konkursy sportowe, turnieje piłki pla żowej, zawody pływackie, regaty surfingowe itp. • Mielno - Mi ędzynarodowe Regaty Żeglarskie klasy Cadet – eliminacje do mistrzostw świata i Europy. • Mielno - Mi ędzynarodowe Regaty o Puchar Trampa klasy Cadet Eliminacje do Mistrzostw Świata; Mi ędzynarodowy Festiwal Piosenki Żeglarskiej. • Mi ędzyzdroje - Puchar Europy w windsurfingu. • My ślibórz - regaty i zawody mi ędzynarodowe m.in. Regaty im. Leonida Teligi, regaty o Bł ękitn ą Wst ęgę Jeziora My śliborskiego. • Nowe Warpno, Stepnica - regionalne regaty. • Postomino - Eliminacja Mistrzostw Polski Jachtów Sterowanych Radiem; zawody pływackie, zawody krótkofalarskie. • Świnouj ście - Regaty Dni Morza, Regaty Czterech Zak ątków, Regaty „Wiatrak” oraz Etapowe Regaty Turystyczne. • Wolin – regaty turystyczne z PZ Ż. • Złocieniec - Ogólnopolskie Regaty Żeglarskie o puchar Ziemi Złociennickiej. • Zawody Ratownictwa Morskiego o Mistrzostwo Gminy Rewal w Pobierowie • Slalom PRO TOUR – regaty windsurfingowe w klasie slalom w ramach cyklu Action Games w Pobierowie

Na podstawie analizy poszczególnych składników wewnętrznych turystyki wodnej sporz ądzono główne silne i słabe strony produktu.

Strona | 172

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Silne strony Słabe strony • Korzystne poło żenie geograficzne: • Słabe turystyczne zagospodarowanie nabrze ży - łatwiej żeglarzom z Berlina dotrze ć jezior i rzek, szczególnie w pasie pojezierzy, przez Odr ę do Bałtyku ni ż niemieckimi brak taniej bazy noclegowej. Słabo rozwini ęte szlakami wodnymi, zaplecze socjalne i serwisowe dla form turystyki - poło żenie Szczecina w centrum wykorzystuj ących akweny wodne (np. przystanie Euroregionu. kajakowe, żeglugowe, mariny). • Blisko ść głównych rynków Europy • Niewykorzystany potencjał rzecznych szlaków Zachodniej, szczególnie Niemiec, wodnych – nie wypromowane trasy kajakowe zainteresowanych rezydenckim postojem • Niemo żno ść stacjonowania rezydenckiego (tzw. jachtów na polskim wybrze żu. zimowanie) w Polsce jachtów zagranicznych bez • Dost ęp do Morza Bałtyckiego (185- uiszczania opłat celnych. kilometrowy odcinek wybrze ża • Brak zintegrowanych pakietów (np. pakietów nadmorskiego w obszarze Województwa). weekendowych) turystyki wodnej z ofertami • Bogactwo pojezierzy stanowi ących prawie innych form turystyki. 46% obszaru Województwa. • Niewystarczaj ąca promocja i informacja • Zalew Szczeci ński z jeziorem D ąbie turystyczna. (poło żenie Zalewu pozwala na uprawianie • Brak systemu nadzoru i zarz ądzania istniej ącymi żeglarstwa zarówno na jachtach oraz powstaj ącymi trasami kajakowymi. pełnomorskich, jak i na jachtach • Brak przystani żeglarskich i miejsc postojowych pływaj ących w strefie przybrze żnej oraz na w Dolinie Odry. jachtach śródl ądowych). • Brak systemowych rozwi ąza ń w zakresie • Wody śródl ądowe, zajmuj ące niemal wypo życzalni wodnego sprz ętu turystyczno – dwukrotnie wi ększ ą powierzchni ę, ni ż sportowego. średnia w kraju. • Brak wystarczaj ącej poda ży miejsc • Liczne jeziora oraz zbiorniki wodne o stacjonowania dla jachtów w odpowiednich du żym, niewykorzystanym jeszcze lokalizacjach (np. dla zimowania jachtów). potencjale rozwojowym (Pas Pojezierzy). • Niewystarczaj ąca baza czarterowa 16 , brak • Liczne przystanie żeglarskie i porty morskie regionalnego, zintegrowanego systemu tworz ące sie ć żeglarsk ą i stanowi ące informacji w zakresie czarteru jachtów. podstaw ę do rozwoju żeglarstwa. • Liczne niebezpiecze ństwa zwi ązane z • Bardzo dobre warunki do uprawiania korzystaniem z przystani morskich: windsurfingu w Czarnocinie nad Zalewem - silne zafalowania w Trzebie ży, Szczeci ńskim, bliskie poło żenie wzgl ędem - port w Darłowie tylko w zachodniej cz ęś ci aglomeracji szczeci ńskiej i berli ńskiej daje pozwala na wej ście jachtów o max szanse na rozwój tej formy turystyki jako zanurzeniu do 1,75 m, niebezpieczne wej ście turystyki weekendowej. przy wiatrach południowo-zachodnich i • Istniej ące ju ż obecnie silne produkty z północno-wschodnich przy sile wiatru zakresu turystyki wodnej, jak spływy powy żej 6-7’B, Draw ą, flis odrza ński. - jachty o wysokich masztach s ą zmuszone do • Zachodniopomorskie jako pr ęż ny na tle ich opuszczenia w Dziwnowie, Polski o środek szkolenia kadr sportowych, - niebezpieczne wej ście do portu w Mrze żynie zwłaszcza w takich dyscyplinach jak: – liczne mielizny i przeszkody wodne, kajakarstwo i żeglarstwo (dysponowanie konieczna bie żą ca instrukcja radiofoniczna ze kilkoma dobrze przygotowanymi o środkami strony obsługi nabrze żnej, szkolenia kadr). - niebezpieczne wej ście w główkach portu • Wykształcanie si ę centrów obsługi ruchu Kołobrzegu – spi ętrzenia wody i silne pr ądy turystycznego: Barlinek, Czaplinek, morskie, Drawsko Pomorskie, Szczecinek. - liczne płycizny, np. na jez. D ąbie, które

16 tury ści z Polski przypływaj ą głównie czarterowymi łodziami lub w mniejszych grupach własnymi łodziami, niemieccy z kolei własnymi jachtami rodzinnie lub we 2-3 osoby

Strona | 173

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

odstraszaj ą żeglarzy. • Niedostatecznie rozwini ęta baza noclegowa o zró żnicowanym standardzie szczególnie przy jeziorach i szlakach wodnych – kajakowych i żeglarskich Województwa, jednocze śnie standard bazy jest relatywnie niski w porównaniu z wysokimi cenami, niski jest tak że odsetek bazy całorocznej. • Niedostateczne bezpiecze ństwo wodniaków i sprz ętu wodnego na szlakach i przystaniach. • Odczuwalny jest brak przystani na wielu jeziorach • Brak uregulowanych poł ącze ń wodnych pomi ędzy zbiornikami wodnymi, przez co wiele szlaków wodnych je śli jest osi ągalna to tylko dla kajakarzy. Tabela 29 Silne i słabe strony turystyki wodnej Źródło: Opracowanie własne

5.1.3. Turystyka specjalistyczna

Województwo posiada doskonałe warunki do rozwoju sportów turystyki specjalistycznej. Ze wzgl ędu przede wszystkim na posiadane walory naturalne oraz poło żenie geograficzne najwi ększy potencjał i szans ę rozwoju w zachodniopomorskim posiadaj ą takie dyscypliny jak: golf, turystyka konna, my ślistwo oraz w ędkarstwo, turystyka sportowa

Golf

Zaplecze i potencjał produktu

Golf prze żywa obecnie dynamiczny rozwój, szczególnie w krajach Europy Zachodniej, gdzie stale ro śnie liczba graczy oraz pól golfowych. Obserwuje si ę wzrost popularno ści golfa w dwóch kierunkach: jako produktu turystycznego i dyscypliny sportu. Bez wzgl ędu jednak na to czy osoba graj ąca w golf uwa ża si ę, za uprawiaj ącą sport czy te ż tylko aktywno ść turystyczn ą, dostrzegalna jest ostatnio tendencja do przemieszczania si ę pomi ędzy ró żnymi polami golfowymi. W odniesieniu do potencjału Regionu w postaci atrakcyjnych, polodowcowych terenów i poło żenia wzgl ędem pa ństw ościennych (szczególnie ze Skandynawii, Niemiec oraz Holandii), które ju ż obecne s ą głównymi klientami polskich pól golfowych, ogromn ą szans ą dla Województwa jest rozwini ęcie golfa jako markowy produkt turystyczny. Nie nale ży zapomina ć równie ż o tury ście polskim. Jedno pole w naszych warunkach klimatycznych mo że obsłu żyć ok. 36 tys. go ści. W warunkach polskich, mo żemy przyj ąć , ze funkcjonuj ące 18 - dołkowe pola notuj ą ponad 10 tys. wej ść rocznie.

Golf w Polsce nie jest tak popularny jak w Europie Zachodniej, jednak liczba osób zainteresowanych t ę dyscyplin ą ci ągle ro śnie. Obecnie to prawie 1260 graczy 17 zrzeszonych w 15 klubach golfowych na terenie Polski.

17 Dane z pocz ątku 2002 r.

Strona | 174

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Zachodniopomorskie stanowi silny o środek golfowy w Polsce. Na terenie Województwa znajduj ą si ę obecnie 4 pola golfowe.

• Amber Baltic Golf Club w Kołczewie koło Mi ędzyzdrojów,

Amber Baltic Golf Club poło żony jest na wyspie Wolin, w s ąsiedztwie Morza Bałtyckiego, na obrze żu Woli ńskiego Parku Narodowego. Odległo ść od Szczecina wynosi ok. 90 km. Jest to kompleks golfowy o najwy ższym standardzie. Klub golfowy posiada malownicze poło żenie na pagórkowatym terenie z niewielkimi oczkami wodnymi. Zró żnicowane ukształtowanie terenu, łagodne wzgórza, naturalne jeziora i stawy stwarzaj ą idealne warunki zarówno dla pocz ątkuj ących do nauki, jak i dla zaawansowanych graczy do doskonalenia gry w golfa. Na terenie 66 ha znajduje si ę 18-dołkowe pole klasy mistrzowskiej „Amber” (par 72) o długo ści 5831 m, 9-dołkowe pole „Baltic” (par 29) o długości 1307 m, driving range, chipping, pitching area oraz 2 putting greeny. Uzupełnieniem pól jest budynek z restauracj ą i szatni ą.

• Binowo Park Golf Club w Binowie koło Szczecina,

Klub golfowy le ży na terenie Szczeci ńskiego Parku Krajobrazowego Puszczy Bukowej. Od centrum Szczecina dzieli go zaledwie 20 km. Pole zlokalizowane jest na pofałdowanym terenie z licznymi oczkami wodnymi, co podnosi jego atrakcyjno ść i stopie ń trudno ści. W skład kompleksu wchodz ą: pole mistrzowskie 18-dołkowe (par 72) o długo ści 6013 m, pole treningowe 9-dołkowe (par 29) o długo ści 1380 m, driving range, minigolf i plac zabaw dla dzieci. Budynek klubu posiada restauracj ę, bar, sal ę klubow ą, szatnie i sauny.

• Modry Las Golf Club pod Choszcznem

Modry Las Golf Club t o wyj ątkowo pi ękny kompleks golfowy zaprojektowany przez legendarnego Gary Playera, zaliczany do 100 najlepszych pól golfowych w Europie. Modry Las Golf Club le ży w pobli żu Choszczna, ok. 75 km na południowy wschód od Szczecina, nad urokliwym jeziorem Radu ń. Rozci ąga si ę na 130 ha dziewiczego krajobrazu, ł ącz ąc w sobie to co najlepsze: łagodnie opadaj ące wzgórza, pola dzikich kwiatów i połacie modrego, brzozowo – sosnowego lasu. Wszystko okolone jest przez dwa spokojne jeziora zasilane wod ą z pobliskiego źródła. Na obszarze 130 ha zlokalizowane jest 18-dołkowe pole (par 72) o długo ści 6649 m. Poza gr ą w golfa mo żna tu uprawia ć sporty wodne i korzysta ć z o środka je ździeckiego.

Uzupełnieniem oferty pól golfowych s ą obiekty Driving Range:

• w Rusowie, gmina Ustronie Morskie w gospodarstwie agroturystycznym ‘Alte Farm” , • w Kołbaskowie na terenie planowanego przyszłego pola golfowego,

Dodatkowo oferta Województwa w zakresie golfa wspierana jest poprzez pola do mini golfa, które znajduj ą si ę w:

Strona | 175

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Kołobrzegu, • Szczecinie (Binowo), • Mi ędzyzdrojach, • Rewalu, • Niechorzu, • Łuk ęcinie. • Kołbaskowo • Połczyn Zdrój

Turystyka golfowa mo że by ć przykładem działa ń na rzecz tworzenia markowego produktu turystycznego województwa zachodniopomorskiego, wykorzystuj ącego naturalne uwarunkowania klimatyczne, urozmaicone ukształtowanie terenu z licznymi małymi oczkami wodnymi.

Turystyka Konna

Zaplecze i potencjał produktu

W Województwie wyst ępuj ą doskonałe warunki dla uprawiania turystyki je ździeckiej, w tym kilku i kilkunastodniowych całorocznych rajdów konnych. Województwo posiada równie ż dobrze rozwini ęte i ci ągle rosn ące zaplecze o środków turystyki je ździeckiej. Ł ącznie to ponad 60 obiektów.

Turysta odwiedzaj ący region i pragn ący poje ździ ć konno ma wiele mo żliwo ści do wyboru pocz ąwszy od wczasów w małych gospodarstwach dysponuj ących 1 lub 2 ko ńmi uje żdżonymi pod wierzch, poprzez parodniowe wycieczki w siodle, obozy je ździeckie, sko ńczywszy na pobycie w stadninach i stadach ogierów.

Jednym z najwi ększych i najbardziej znanych w kraju jest Stado Ogierów w Białym Borze. Jest to o środek treningowy oferuj ący bogaty program szkoleniowy dla amatorów jazdy konnej i je ździeckiej elity. Na terenie województwa zachodniopomorskiego wytyczone s ą szlaki konne prowadz ące przez regiony Pomorza Zachodniego.

Szlaki konne

Szlak konny Pojezierza Drawskiego – Szlak konny Pojezierza Drawskiego rozpoczyna si ę w dzielnicy Łobza – Świ ętoborzec, a ko ńczy w Białym Borze. Długo ść całego szlaku wynosi 186,4 km. Przemierza on z zachodu na wschód, przez niezwykle zró żnicowany polodowcowy obszar Pojezierza Drawskiego, który nasycony jest wzniesieniami moreny czołowej, poprzecinanymi licznymi dolinami rzek, strumieniami i jeziorami. Przebiega on przez północn ą cz ęść Drawskiego Parku Krajobrazowego. Przedostaje si ę przez rozległe, widokowe obszary pól, ł ąk i nieu żytków oraz zwartych kompleksów le śnych. Ł ączy wi ększo ść o środków je ździeckich Pojezierza Drawskiego, zlokalizowanych w:

• Łobzie ( Świ ętoborzec), • Boninie,

Strona | 176

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Zago ździe, • Starym Resku, • Zaj ączkowie, • Przybkówku, • Strzeszynie, • Lipnicy, • Miłob ądzu (Karolewku), • St ępniu, • Białym Borze.

Poł ączony jest z innymi szlakami konnymi prowadz ącymi do o środków je ździeckich w Komorzu i Kołom ącie oraz dwoma p ętlami szlaków, na popoligonowych terenach koło Bornego Sulinowa. Pod ąż a on mało ucz ęszczanymi gruntowymi drogami i ście żkami, w wyj ątkowo malowniczym polodowcowym krajobrazie, w pobli żu 25 jezior. Przecina nurt 7 rzek: Starej Regi, Wogry, Bliskiej Strugi, D ębnicy, Piławy, Płytnicy, Gwdy i Dołgiej. Szlak konny Pojezierza Drawskiego dzieli si ę na 5 odcinków: 1. Świ ętoborzec (Łobez) – Bonin – Cianowo – Zagozd (15,6 km) 2. Zagozd – Olchowiec – Żółte – Przyto ń – Donatowo – Jelenino – Stare Resko – Zaj ączkowo – Wilcze Jary – Kolonia Popielewo – Brz ękowice – Popielewskie Góry – Kolonia Brusno – Nowe Koprzywno – Dolina D ębnicy – Kolonia Przybkowo – Przybkówko (69,6 km) 3. Przybkówko – Trzemienko – Strzeszyn – Liszkowo – Bród na Piławie – Borne Sulinowo (23,8 km) 4. Borne Sulinowo - Kr ągi – Jelonek – Dziki – Lipnica – Szczecinek – Raciborki – Czarnobór – Gwda Wielka – Miłob ądz (Karolewko) (54,5 km) 5. Miłob ądz – Dołgie – Stepie ń – Biskupiec – Biały Bór (18,9 km).

Szlak konny Pomorza Środkowego - Szlak konny Pomorza Środkowego rozpoczyna si ę w miejscowo ści Włoki, a ko ńczy w Białym Borze. Ł ączy on wi ększo ść o środków je ździeckich Pomorza Środkowego. Szlak oznakowany jest pomara ńczowym kołem o średnicy 60 mm. Długo ść szlaku wynosi 138,4 km. Dzieli si ę na 5 odcinków:

1. Włoki – Łazy (47,85 km), 2. Kędzierzyn – Skibno (6,7 km), 3. Przytok – Kr ąg (23,75 km), 4. Kr ąg – Biały Bór (48,4 km), 5. Warblewo – Wietrzno (11,7 km).

Strona | 177

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Szlak konny Templariuszy - Szlak konny Templariuszy prowadzi z jeziora Szmaragdowe w Szczecinie do Bielina i z powrotem. Dzieli si ę na 9 odcinków:

1. Szczecin Jezioro Szmaragdowe – Gardno / Wełty ń 2. Gardno – Otoki 3. Otoko – Stoki 4. Stoki – Bielin 5. Bielin – Żelichów 6. Żelichów – Radu ń 7. Radu ń – Baniewice 8. Baniewice – Gardno 9. Gardno – Szczecin Jezioro Szmaragdowe.

My ślistwo

Tereny Województwa Zachodniopomorskiego uznawane są za najbogatsze łowne tereny w Polsce. Du że obszary lasów i zaro śli, g ęsta sie ć rzek, jezior oraz bujna ro ślinno ść trawiasta stwarzaj ą znakomite warunki do rozwoju dla licznych gatunków zwierz ąt. Bogactwem zachodniopomorskich lasów s ą przede wszystkim jelenie, sarny i dziki. Wyst ępuj ą te ż daniele i łosie. Są równie ż borsuki, lisy, kuny, norki, zaj ące, kuropatwy i słonki.

Liczne kompleksy le śne na terenie Województwa, w tym najlepsze warunki łowieckie na terenie Cedy ńskiego Parku Krajobrazowego oraz w trójk ącie Bobolice – Biały Bór – Polanów.

Dogodne warunki do organizowania polowa ń.

• Pr ęż nie działaj ące koła łowieckie współpracuj ą z Biurami Polowa ń Dewizowych (17 jednostek) i organizuj ą polowania dla my śliwych zagranicznych. Obserwuje si ę stale rosn ące zainteresowanie t ą ofert ą polowa ń. • Istniej ąca baza noclegowa dla my śliwych dewizowych, np.: WKŁ Sokół Szczecin, „RY Ś” Stargard, „GŁOWACZ” Szczecin. • Istniej ące kwatery my śliwskie, w tym m.in. przy OHZ w Manowie, przy Kole Łowieckim „Darzbór” w Szczecinku, przy Kole Łowieckim „Or ęż ” w Smołdzi ęcinie, w Mi ędzyrzeczu, przy Kole Łowieckim „Sokół”, w Ostoi – Łące przy Kole Łowieckim „Dzik” w Świnouj ściu.

Wi ększo ść Kół kwateruje swoich go ści u kwaterodawców prowadz ących działalno ść agroturystyczn ą.

Strona | 178

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wędkarstwo

• Liczne prywatne stawy rybne w pasie nadmorskim i pojeziernym udost ępnione turystycznie. • Bogactwo i ró żnorodno ść gatunków ryb np. płocie, leszcze, karpie, liny, okonie, sandacze, szczupaki, w ęgorze, pstr ągi, jesiotry, sielawy (głównie na jez. Lubie). • Bogactwo ryb łososiowatych (łoso ś, tro ć, pstr ąg, lipie ń ) w rzekach Pars ęta i Radew. • Mo żliwo ść uprawiania w ędkarstwa morskiego (pas nadmorski) i śródl ądowego (obszar pojezierzy). • Rozwój w ędkarstwa jako uatrakcyjnienie pobytu turysty odwiedzaj ącego gospodarstwa agroturystyczne (specjalizacja gospodarstw).

Tury ści zainteresowani uprawianiem w ędkarstwa morskiego mog ą skorzysta ć z ofert nadmorskich miejscowo ści, np. Kołobrzegu, Mrze żyna (gdzie organizowane s ą 1-2 dniowe rejsy) oraz Darłowa – połów ryb na kutrach i statkach wycieczkowych, morski połów ryb na w ędk ę.

W oparciu o przeprowadzon ą analiz ą wn ętrza produktu turystyki specjalistycznej zidentyfikowano nast ępuj ące jego silne i słabe strony.

Silne strony Słabe strony • Korzystne poło żenie geograficzne – teren • Słabo rozwini ęta infrastruktura dla form przygraniczny (poło żenie na szlakach turystyki wykorzystuj ących akweny wodne, w tranzytowych ze Skandynawii na południe tym w ędkarstwa. Europy). • Słabo rozwini ęta infrastruktura w zakresie tras • Blisko ść głównych rynków Europy Zachodniej, konnych (mała liczba wyznaczonych tras szczególnie Niemiec (du że zainteresowanie turystyki konnej) oraz miejsc postojowych dla turystyk ą kwalifikowan ą, w tym szczególnie koni. golfem oraz my ślistwem dewizowym). • Golf jest obecnie postrzegany przez turyst ę Zachodniopomorskie stanowi dla nich atrakcyjny polskiego jako sport drogi, elitarny. Mała rynek. dost ępno ść do pól tanich, z których mogliby • Naturalna predestynacja Regionu do rozwoju korzysta ć ludzie średniozarabiaj ący. golfa, turystyki konnej oraz my ślistwa – • Niewystarczaj ąca liczba zintegrowanych zró żnicowane, bogate biologicznie i pakietów oferty turystyki specjalistycznej, (np. krajobrazowo środowisko przyrodnicze. pakiety weekendowe ł ącz ące ró żne formy • Bogactwo zasobów historycznych i kulturowych turystyki). mog ących wpływa ć na wzrost atrakcyjno ści • Niewystarczaj ąca promocja i informacja pobytu turysty w Regionie. turystyczna. • Potencjał infrastruktury golfowej w • Mała liczba silnie wizerunkowych, Województwie (obecnie najlepiej w Polsce specjalistycznych imprez promuj ących w/w rozwini ęta baza pól golfowych 18-dołkowych – 3 formy turystyki. pola na terenie Województwa oraz 1 pole 9- • Niedostatecznie rozwini ęta baza noclegowa dołkowe). o zró żnicowanym standardzie; standard bazy • Pola zachodniopomorskie nale żą do ciekawie jest relatywnie niski w porównaniu z wysokimi zlokalizowanych, w otulinach parków cenami, niski odsetek bazy całorocznej. krajobrazowych, pola utworzone na obszarach naturalnych (w przeciwie ństwie do pól budowanych w ramach rekultywacji terenów przemysłowych).

Strona | 179

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Doskonałe warunki terenowe (tereny z epoki lodowcowej - piaszczyste gleby (budowa pola nie stanowi alternatywy dla rozwoju rolnictwa) idealnie nadaj ące si ę na budow ę pól golfowych (obni żenie kosztów prac ziemnych). • Województwo posiada du że przestrzenie ziemi popegeerowskiej i komunalnej (stosunkowo niska cena gruntów), co stanowi atut przy lokowaniu inwestycji, w tym w pola golfowe w zachodniopomorskim. • Dobrze rozwini ęte i ci ągle rosn ące zaplecze ośrodków turystyki je ździeckiej w województwie. • Silny potencjał turystów golfowych w obszarze Morza Bałtyckiego. • Atrakcyjna baza dla my śliwych dewizowych (atrakcyjne tereny, dobra dost ępno ść komunikacyjna). • Golf, my ślistwo, w ędkarstwo oraz turystyka konna s ą produktami wydłu żaj ącymi sezon turystyczny. Turystyka ta mo że by ć uprawiana przez niemal cały rok (w ędkarstwo nawet zim ą). Tabela 30 Silne i słabe strony produktu turystyki specjalistycznej Źródło: Opracowanie własne

Analiza szans i zagro żeń turystyki aktywnej i specjalistycznej

W oparciu o przeprowadzon ą analiz ę uwarunkowa ń dla rozwoju produktu turystyki aktywnej i specjalistycznej zidentyfikowano nast ępuj ące szanse i zagro żenia.

Szanse Zagro żenia • Rosn ące zainteresowanie zdrowym, • Komunikacja – szczególnie w sezonie trudno aktywnym trybem życia. przejezdne drogi w pasie nadmorskim oraz • Rosn ący popyt na wypoczynek aktywny na nienajlepiej rozwini ęta sie ć poł ącze ń rynku krajowym i zagranicznym. kolejowych szczególnie z gminami w pasie • Bogactwo i zró żnicowanie przestrzenne pojezierzy. Regionu sprzyjaj ące rozwojowi turystyki • Niski stopie ń skomercjalizowania i aktywnej i specjalistycznej. dost ępno ści do rynku. • Integracja z UE, szansa pozyskania źródeł • Słaby system informacji i dystrybucji informacji finansowania (fundusze strukturalne). w Regionie o dost ępnych formach turystyki • Wspólna promocja Województwa, aktywnej i specjalistycznej. ukierunkowanie i ujednolicenie działa ń • Niewystarczaj ący kapitał inwestycyjny. wizerunkowych oferty turystycznej Regionu. • Niska jako ść standardu bazy przy wysokich • Rozwój sieci przystani morskich, szczególnie cenach mo że spowodowa ć odpływ turystów w kontek ście zapełniania si ę miejsc na krajowych za granic ę i zahamowa ć napływ zimowanie jachtów (miejsc rezydenckich) w turystów zza granicy. Niemczech. • Niedostateczna wiedza o potrzebach i • Wzrost zainteresowania żeglarstwem w kraju wymaganiach turystów (brak bada ń jak i za granic ą. jako ściowych). • Rozwój sieci lotnisk poradzieckich – poprawa • Konkurencja ze strony regionów s ąsiednich, w dost ępno ści komunikacyjnej dla wybranej tym w szczególno ści Niemiec oraz grupy turystów (rozwój czarterów) Skandynawii.

Strona | 180

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Rozwijanie nowych i rozwijaj ących si ę form • Rosn ąca konkurencja ze strony regionów turystyki specjalistycznej w Regionie, w tym polskich. turystyki sportów ekstremalnych, np. • Wysokie bezrobocie, spadek dochodów paralotniarstwa, jako szansa osi ągni ęcia ludno ści. przewagi konkurencyjnej i bycia liderem na • Obostrzenia i wymogi ochrony przyrody i rynku polskim. środowiska jako czynnik hamuj ący tempo • Rozwój w ędkarstwa morskiego (transformacja rozwoju turystyki aktywnej i specjalistycznej rybołówstwa) jako oferta na sezon zimowy. w Regionie 18 . • Rosn ące zainteresowanie i moda na hippik ę • Brak aktualnych planów zagospodarowania jako szansa dla o środków je ździeckich przestrzennego na poziomie lokalnym jako Województwa (kierowanie oferty równie ż na utrudnienie dla rozwoju infrastruktury rynki zagraniczne, głównie Niemiec). turystycznej w Regionie. • Wzrastaj ące zainteresowanie turystyk ą • Miejscowe obci ąż enie lokalnego środowiska golfow ą w Europie – „moda” na uprawianie naturalnego, które nie sprzyja golfa w Polsce. zintegrowanemu rozwojowi produktu turystyki • Rozwój hippiki i golfa poprzez zaj ęcia aktywnej i specjalistycznej, edukacyjne dla młodzie ży (ł ączenie oferty z • brak identyfikacji turystyki województwa wyjazdami „zielonych szkół”). zachodniopomorskiego przez turystów • Rozwój turystyki specjalistycznej (szczególnie zewn ętrznych jako adekwatnej do potrzeb golfa oraz hippiki) jako składnika oferty do kreowania produktu turystyki aktywnej. pakietów biznesowych. • Nieprzychylne rozwi ązania podatkowe, • Rozwój zintegrowanych obszarów zwłaszcza w zakresie podatku od turystycznych, jako jeden z elementów nieruchomo ści oraz brak zrozumienia dla transformacji wsi. rozwoju golfa, jako sportu masowego. • Turystyka specjalistyczna jako szansa na przedłu żenie sezonu strefy nadmorskiej. • rebrending – niekojarzenie turystyki woj. zach. tylko z pasem nadmorskim, ale tak że z innymi obszarami silnie nacechowanymi mo żliwo ści ą rozwoju turystyki aktywnej i specjalistycznej, • szerokie wykorzystywanie Internetu do pozyskiwania nowych turystów i dystrybuowania wiedzy na temat turystyki aktywnej i specjalistycznej dost ępnej w woj. zach. Tabela 31 Analiza szans i zagro żeń turystyki aktywnej i specjalistycznej.\ Źródło: opracowanie własne

18 Proces obejmowania ochron ą coraz to nowych obszarów trwa nieustannie. Utworzenie nowych parków krajobrazowych spowoduje obostrzenia w inwestowaniu turystycznym, a szczególnie utrudni proces zagospodarowania pojezierzy (działania z zakresu ochrony lasów, gleb wysokiej jako ści itp.).

Strona | 181

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

5.2. Turystyka uzdrowiskowa i zdrowotna

Turystyk ę uzdrowiskow ą na potrzeby tego opracowania okre ślimy jako wyjazdy zwi ązane z kuracj ą sanatoryjn ą, rehabilitacj ą i lecznictwem uzdrowiskowym, powi ązane z zabiegami przyrodoleczniczymi świadczonymi na podstawie konsultacji lekarza uzdrowiskowego.

Turystyka zdrowotna obejmuje szerszy zakres motywacji, w tym poprzez oferowanie usług zwi ązanych z zaspokojeniem potrzeby zdrowotno – wypoczynkowej, relaksacyjnej, poprawy urody i samopoczucia. Turystyk ę zdrowotn ą nazywamy wi ęc pozostałe formy wypoczynku, rekreacji, kuracji, sprzyjaj ące zdrowiu, nie wymagaj ące skierowania lub konsultacji lekarza specjalisty, (nie zwi ązane ze specjalistycznymi zabiegami balneologicznymi). Najpopularniejszymi formami turystyki zdrowotnej s ą ośrodki typu SPA (Sanitec Per Aqua), powstaj ące tak że poza obszarami gmin uzdrowiskowych. Specyfik ą o środków typu SPA jest odpowiednio zaprojektowany kompleks turystyczny, w tym rozbudowane cz ęś ci infrastruktury wodnej (baseny, aquaparki), zaplecze typu fitness (kinezyterapia) oraz gabinety zabiegowo-rehabilitacyjne. Przykładem tego typu obiektu w Województwie jest „Hotel Senator” w D źwirzynie k. Kołobrzegu.

W Województwie Zachodniopomorskim istnieją doskonałe warunki do rozwoju turystyki zdrowotnej. Głównym walorem sprzyjaj ącym tej formie turystyki jest szczególny morski mikroklimat (185 km pas wybrze ża). Ju ż przed wojn ą dynamiczny rozwój prze żywały takie kurorty jak: Kołobrzeg (Kolberg), Połczyn Zdrój (Bad Polzin), Świnouj ście (Swinemünde) i Mi ędzyzdroje (Misdroy). Dodatkowym atutem dla rozwoju turystyki uzdrowiskowej w Województwie s ą surowce uzdrowiskowe, w tym pokłady borowin oraz źródeł solankowych.

Turystyka uzdrowiskowa na tle tradycyjnych usług turystycznych posiada znacz ące atuty, w tym:

• Znikoma podatno ść na sezonowo ść (turnusy kontraktowane przez cały rok). • Dłu ższy średni okres pobytu w zakładach uzdrowiskowych (turnusy krótsze, najcz ęś ciej komercyjne lub na zasadach ambulatoryjnych 14 i 21, tradycyjne sanatoryjne 24 dniowe, rzadziej 7 dniowe komercyjne) – średnio powy żej 14 dni. • Wy ższe średnie przychody ze wzgl ędu na świadczenie dodatkowych usług w ramach kuracji. • Wysoki szacowany mno żnik zatrudnienia – 100 stanowisk pracy stworzonych w turystyce uzdrowiskowej generuje kolejne ponad 200 nowych miejsc w pozostałych działach gospodarki.

Działalno ść uzdrowiskowa jest prowadzona w woj. zachodniopomorskim na obszarze 5 gmin posiadaj ących obecnie status uzdrowiska (Kołobrzeg, Połczyn Zdrój, Kamie ń Pomorski, Świnouj ście i D ąbki) oraz przez pojedyncze o środki – w innych miejscowo ściach nadmorskich np. w gminie Rewal (Pobierowo, Pogorzelica i Niechorze).

Strona | 182

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Markowy produkt uzdrowiskowy , zawieraj ący specjalne korzy ści dostarczane klientowi nale ży oprze ć na tzw. esencji marki ( brand essence ), w przypadku Regionu okre ślonej jako Zachodniopomorskie – czuj si ę zdrowo i komfortowo!

Dla podkre ślenia markowego charakteru produktu oraz skuteczniejszego dopasowania do potrzeb klientów, istotne znaczenie ma indywidualizacja ofert poszczególnych kurortów, poprzez podkre ślenie ich cech szczególnych, wyró żników.

Zaplecze i potencjał produktu

Świnouj ście

Jako uzdrowisko - Świnouj ście słynie przede wszystkim z czystego, morskiego klimatu, bogatego w jod powietrza oraz złó ż borowiny i źródeł wyj ątkowej, jodkowo – bromkowo - sodkowej solanki. Uzdrowiskowa tradycja miasta si ęga 1822 roku, kiedy to kuracjusze przybywali głównie na modne wówczas k ąpiele morskie. Po odkryciu źródeł solankowych w 1897 roku, Świnouj ście zyskało na popularno ści i z czasem rozwin ęło si ę w jedno z najatrakcyjniejszych i posiadaj ących najlepsz ą ofert ę uzdrowisk na skal ę europejsk ą. Wszystkie tutejsze sanatoria i zakłady przyrodo-lecznicze mog ą zadowoli ć nawet najwybredniejsze gusta. W Świnouj ściu leczy si ę choroby dróg oddechowych, kardiologiczne, dermatologiczne, otyło ść , schorzenia narz ądów ruchu, układy kr ąż enia i stany po masterktomii. Prócz profesjonalnych zabiegów leczniczych, mo żna skorzysta ć tak że z pojedynczych zabiegów lub całych kuracji upi ększaj ących i relaksuj ących. Aby kuracjusze nie nudzili si ę w czasie wolnym, miasto w sezonie zasypuje wr ęcz turystów i mieszka ńców imprezami cyklicznymi i mnóstwem wydarze ń kulturalnych. Nale ży tu wspomnie ć chocia żby o Karuzeli Cooltury, FAMIE, Festiwalu Piosenki Morskiej “Wiatrak”, Muzycznej Muszli, czy Lecie nad Świn ą.

Do dyspozycji go ści Uzdrowisko Świnouj ście posiada:

• osiem budynków sanatoryjnych poło żonych w dzielnicy nadmorskiej: “Bursztyn”, “Swaro życ”, “Admirał I”, “ Światowid”, “Adam-Ewa”, “Bałtyk”, “Trzygłów”, “Henryk”, • Zakład Przyrodoleczniczy “Rusałka” – najnowocze śniejsza baza zabiegowa przystosowana dla osób niepełnosprawnych, wykonuje si ę tu około 30 rodzajów zabiegów, obiekt klimatyzowany, • Zakład Przyrodoleczniczy “Bałtyk” – przystosowany dla osób niepełnosprawnych, wykonuje si ę tu 20 rodzajów zabiegów, znajduje si ę tu równie ż jedyny w mie ście basen solankowy, w którym odbywaj ą si ę zaj ęcia gimnastyki rehabilitacyjnej, • Zespół Restauracji Uzdrowiskowych, w których serwowane s ą tradycyjne potrawy kuchni polskiej.

Uzdrowisko Świnouj ście świadczy usługi :

• turnusy sanatoryjne i szpitalne ze skierowaniem z NFZ, • leczenie ambulatoryjne ze skierowanie z NFZ,

Strona | 183

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• wczesn ą rehabilitacj ę kardiologiczn ą ze skierowaniem ze szpitala specjalistycznego, • pobyty lecznicze z zabiegami, • pobyty wczasowe, świ ąteczne, • wczasy odchudzaj ące, • zabiegi.

Uzdrowisko Świnouj ście zapewnia:

• nowoczesn ą baz ę hotelow ą i zabiegow ą przystosowan ą dla potrzeb osób niepełnosprawnych – pokoje o wysokim standardzie z łazienkami i balkonami, wyposa żone w TV-SAT, chłodziarki, czajniki bezprzewodowe, telefony i ł ącza internetowe, • całodzienne wy żywienie (dieta lekkostrawna lub ogólna), • całodobow ą opiek ę lekarsko-piel ęgniarsk ą, • szerok ą gam ę zabiegów przyrodoleczniczych (około 50 rodzajów) w oparciu o surowce naturalne: borowin ę nizinn ą i solank ę bromkowo-jodkowo-sodkow ą (basen solankowy, okłady borowinowe, a tak że masa że suche i podwodne, bicze szkockie, terapia pr ądowa, laser), • odnow ę biologiczn ą, saun ę i solarium.

Uzdrowisko Świnouj ście posiada równie ż ofert ę dodatkow ą:

• zaj ęcia fitness, • saun ę, • jaccuzi, • solarium, • wieczorki taneczne, • parking, • oferty wycieczek krajowych i zagranicznych.

Uzdrowisko Świnouj ście specjalizuje si ę w leczeniu chorób:

• kardiologicznych, • dermatologicznych, • pulmonologicznych, • reumatologicznych, • układu narz ądu ruchu, • układu oddechowego, • układu kr ąż enia, • kobiet po mastektormii, • leczeniu otyło ści.

Strona | 184

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Kamie ń Pomorski

Kamie ń Pomorski jako nadmorskie uzdrowisko posiada zło ża borowiny i źródła solankowe, które w poł ączeniu z nadmorskim klimatem tworz ą tu centrum leczenia schorze ń reumatologicznych, narz ądu ruchu, układu kr ąż enia oraz neurologicznych, a tak że rehabilitacji ortopedycznej, kardiologicznej i po mastektormii. Na kuracjuszy czekaj ą sanatoria oraz zakład przyrodoleczniczy, który oferuje równie ż szereg profesjonalnych zabiegów upi ększaj ących i piel ęgnuj ących urod ę.

Do dyspozycji go ści Uzdrowisko Kamie ń Pomorski zapewnia:

• pi ęć budynków sanatoryjnych: “Chrobry”, szpital uzdrowiskowy “Mieszko”, “Gryf”, “D ąbrówka” i Zakład Przyrodoleczniczy “Feniks”, • poło żenie w Parku Zdrojowym po śród zieleni i w oddaleniu od zgiełku, • zabiegi w sanatoriach, Zakładzie Przyrodoleczniczym i na basenie krytym, • baz ę zabiegow ą dost ępn ą 6 dni w tygodniu, • główne profile lecznicze: reumatologia, neurologia, schorzenia układu kr ąż enia, kardiologia i ortopedia.

Uzdrowisko Kamie ń Pomorski ma swojej ofercie:

• naturalne surowce lecznicze: borowina i solanka, • ofert ę zabiegów leczniczych dla kobiet po masterktomii oraz elektrolecznictwo, światłolecznictwo, k ąpiele solankowe, okłady borowinkowe i wiele innych, • unikaln ą Jaskini ę Soln ą, która zapewnia odpr ęż enie i relaks w mikroklimacie naturalnej groty solnej, • masa że – klasyczny i podwodny; • kąpiele – solankowe i kwasow ęglowe, • fizykoterapi ę, • dla ceni ących spokojny umysłowy relaks – stoliki szachowe w otoczeniu zieleni Parku Zdrojowego, • pozauzdrowiskow ą ofert ę – wycieczki, spektakle, koncerty, regaty.

Uzdrowisko Kamie ń Pomorski poleca:

• pakiet “Aktywny wypoczynek” (odpoczynek przez ruch), • pakiet “Dla Rencistów” (odbudowa i regeneracja zdrowia), • pakiet “Slim line” (wspaniała linia nie tylko dla kobiet), • pakiet “Antystresowy weekend” (3 dni relaksu i odpoczynku), • pobyty świ ąteczne i noworoczne (rodzinna atmosfera i wspaniały wypoczynek).

Uzdrowisko zaprasza równie ż firmy do organizowania pobytów konferencyjnych i szkoleniowych oraz odnowy biologicznej dla swoich pracowników.

Strona | 185

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Kołobrzeg

Profil leczniczy Uzdrowiska Kołobrzeg jest bardzo szeroki. Leczy si ę tu i rehabilituje zarówno dorosłych, jak i najmłodszych kuracjuszy cierpi ących na schorzenia górnych dróg oddechowych, kardiologiczne, układu nerwowego, wydzielania wewn ętrznego i przemiany materii, a tak że na choroby skórne, tarczycy, otyło ść i cukrzyc ę.

Uzdrowisko Kołobrzeg prowadzi lecznictwo uzdrowiskowe w formie:

• szpitali uzdrowiskowych, • sanatoriów, • leczenia ambulatoryjnego.

Do dyspozycji go ści Uzdrowisko Kołobrzeg zapewnia:

• cztery budynki sanatoryjne: “Mewa”, “Muszelka”, “Słoneczko” i odnowiony budynek “Perła Bałtyku”, • baz ę diagnostyczno-lecznicz ą, w oparciu o któr ą leczy si ę choroby dróg oddechowych, schorzenia kardiologiczne, schorzenia narz ądu ruchu oraz przemiany materii, • pobyty lecznicze, wypoczynkowe i rehabilitacyjne, w obiektach poło żonych ok. 100 m od pla ży, • zakwaterowanie w pokojach 1, 2, 3-osobowych z pełnym w ęzłem sanitarnym, TV-Sat i lodówk ą, • całodzienne wy żywienie, • bogaty program imprez towarzysz ących, • szeroki wachlarz zabiegów balneologicznych, hydroterapeutycznych, kinezyterapeutycznych i fizykoterapeutycznych.

Połczyn Zdrój

Połczyn-Zdrój jest jedynym uzdrowiskiem le żą cym w malowniczej krainie zwanej Pojezierze Drawskie. Koszalin znajduje si ę st ąd w odległo ści 57 km, a Szczecin 150 km. Usytuowanie miasta w kotlinie, po śród morenowych wzgórz, jezior i lasów – cz ęś ciowo nale żą cych do Drawskiego Parku Krajobrazowego, stanowi o jego uroku i nieocenionych walorach klimatyczno-leczniczych.

Dzi ś o Połczynie mówi si ę “kurort z dusz ą”. Jest to jedno z najbardziej atrakcyjnych uzdrowisk w Polsce. Z powodzeniem mo żna tu leczy ć i rehabilitowa ć schorzenia neurologiczne, ortopedyczne, reumatyczne oraz ginekologiczne. O kuracjuszy zadba personel ka żdego z funkcjonuj ących tu sanatoriów zlokalizowanych w najatrakcyjniejszej częś ci miasteczka.

Do dyspozycji go ści Uzdrowisko Połczyn Zdrój Grupa PGU S.A. zapewnia:

• cztery budynki sanatoryjne: “Gryf”, “Irena”, “Borkowo”, “Podhale”, • pokoje o wysokim standardzie,

Strona | 186

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• całodobow ą opiek ę lekarsko-piel ęgniarsk ą, • baz ę zabiegow ą dost ępn ą 7 dni w tygodniu w miejscu zakwaterowania, • profile lecznicze: reumatologi ę, neurologi ę, ortopedi ę, ginekologi ę, • turnusy: rehabilitacyjne, NFZ, ZUS, • konferencje, szkolenia, • nowo otwart ą doskonale wyposa żon ą sal ę fitness.

Strefa “SPA – Zdrojowe Zacisze ” oferuje:

• nowo otwarty obiekt, • pokoje o wysokim standardzie, • zabiegi na ciało, twarz, masa że, • kapsuł ę spa, • gabinety z hydroterapi ą, • jaccuzi z podgrzewanymi le żankami, • sauny, • ła źni ę błotno-parow ą, • gabinet manicure, pedicure, • zabiegi wykonywane przez specjalistów, kosmetykami renomowanych firm.

Uzdrowisko Połczyn Zdrój Grupa PGU S.A. oferuje:

• naturalne surowce lecznicze: borowina i solanka, • ofert ę ponad 50 zabiegów leczniczych, m.in.: zawijania borowinowe, tampony borowinowe, itp. • ró żnorodne masa że: gor ącymi kamieniami, ziołowymi stemplami, refleksyjny stóp, borowinowy, wyszczuplaj ący, klasyczny, podwodny, wibracyjny, relaksacyjny twarzy, • aktywny wypoczynek: basen kryty z saun ą, basen zewn ętrzny, aquaaerobik, ście żkę rowerow ą, szlaki w ędrowne, nordic walking, • codzienn ą porcj ę ta ńca i muzyki, a tak że wycieczki i inne atrakcje.

Uzdrowisko Połczyn Zdrój Grupa PGU S.A. poleca gotowe pakiety pobytowe:

• tradycjonalistom – Klasyczn ą kuracj ę uzdrowiskow ą, • niezdecydowanym – Kuracj ę w pigułce, • emerytom – Kuracj ę dla seniora, • dbaj ącym o lini ę – Smukł ą sylwetk ę, • zabieganym – Weekendowy Mini Relaks, • firmom – pobyty konferencyjne i szkoleniowe, • bryd żystom – Uzdrowiskowy Kongres Bryd żowy (miesi ąc stycze ń), • wszystkim – pobyty świ ąteczne i noworoczne.

Strona | 187

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Dąbki

Mała wie ś Dąbki jest najmłodszym z uzdrowisk na terenie Zachodniopomorskiego. Dąbki w gminie Darłowo to do ść nietypowe nadmorskie uzdrowisko. Z jednej strony z pi ękn ą, piaszczyst ą pla żą otoczon ą pasem zalesionych wydm, z drugiej przytulone do malowniczego jeziora Bukowo. Łagodny klimat i jod w powietrzu pozytywnie wpływają na drogi oddechowe, alergie i układ immunologiczny. Sze ściokilometrowa promenada le śna i ście żki zdrowia stwarzaj ą warunki do koj ących spacerów.

Dąbki poło żone s ą w strefie klimatu nadmorskiego, silnie oddziałuj ącego na organizm ludzki, złagodzonego obszarami le śnymi oraz blisko ści ą rozległego jeziora Bukowo. Ten szczególny klimat, odznaczaj ący si ę działaniem bod źców ochładzaj ących, uwarunkowanych temperatur ą powietrza, wi ększ ą jego wilgotno ści ą i silniejszym wiatrem typowym dla strefy kontaktowej l ąd-powietrze, wykorzystuje si ę w leczeniu wielu schorze ń.

Leczy si ę tu schorzenia układu oddechowego, kr ąż enia i pokarmowego. Kuracjuszy i wczasowiczów zapraszaj ą o środki leczniczo-wypoczynkowe oraz sanatoria. Odkryte zło ża borowiny są bardzo dobrej jako ści. Badania wykazały te ż wyst ępowanie złó ż chlorkowo-sodowych.

Analiza poszczególnych składników wewn ętrznych produktu wskazuje, na główne silne i słabe strony produktu turystyki uzdrowiskowej i zdrowotnej Województwa.

Silne strony Słabe strony • wysoka jako ść i niska dekapitalizacja • mała liczba lub zły stan techniczny atrakcji infrastruktury leczniczo-zabiegowej (na tle uzdrowiskowych (brak pijalni wód uzdrowisk krajowych stan techniczny z prawdziwego zdarzenia, oran żerii, elementów infrastruktury medycznej i zabiegowej jest drewnianej architektury parkowej, zadawalaj ący), niedoinwestowanie parków zdrojowych), • wysoki poziom merytoryczny i przygotowanie • niewystarczaj ąca oferta usług oraz brak zawodowe kadry medycznej, odpowiedniej bazy pozwalaj ącej na obsług ę • wysoki poziom usług i wysoka skuteczno ść segmentów zainteresowanych turystyk ą świadczonych usług uzdrowiskowych i zdrowotn ą (profilaktyczn ą), medycznych, • niedostateczny marketing, w tym brak • zabytkowy charakter wielu obiektów skutecznych systemów dystrybucji i sprzeda ży uzdrowiskowych, w tym w Połczynie Zdroju, ofert klientom komercyjnym, Świnouj ściu, • niedostateczne przygotowanie personelu • bogata historia i tradycje, istotne elementy pomocniczego w zakresie obsługi klientów przy budowie produktów markowych zagranicznych oraz komercyjnych, (w tym tworz ące tzw. źródło marki, nieadekwatne do potrzeb rynku umiej ętno ści w • wizerunek o środków uzdrowiskowych o zakresie znajomo ści j ęzyków obcych). dobrej jako ści usług oraz wysokiej • słabo ść legislacyjna – brak koniecznych skuteczno ści kuracji, uregulowań prawnych, w tym ustawy o • wysoki potencjał rozwoju, w tym tak że w gminach uzdrowiskowych, czy o lecznictwie zakresie pozyskiwania nowych atrakcyjnych uzdrowiskowym obszarów pod „strefy” uzdrowiskowe np. • dyktat Narodowego Funduszu Zdrowia - istotna Trzci ńsko Zdrój (stara si ę o przywrócenie bariera w zakresie dystrybucji ofert lecznictwa statusu), okolice Zalewu Szczeci ńskiego (np. uzdrowiskowego (narzucanie stawek, limitów gmina Dobra, pokłady solanki, źródła itp.)

Strona | 188

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

geotermalne, borowin), pas nadmorski • widoczne małe zainteresowanie podmiotów (szczególnie miejscowo ści z otulin ą borów turystyki uzdrowiskowej w zakresie sosnowych), pojezierza (np. Borne podejmowania działa ń marketingowych, Sulinowo). • prowadzone s ą nieliczne badania marketingowe produktu turystyki uzdrowiskowej woj. zach. oraz w zakresie jako ści i oczekiwa ń turystów co do kształtu produktu i jako ści. Tabela 32 Silne i słabe strony produktu. Źródło: Opracowanie własne

Niew ątpliwym atutem wszystkich uzdrowisk jest ich poło żenie geograficzne, determinowane specyficznymi cechami klimatycznymi (klimat nadmorski łagodny) oraz silne nastawienie miast na rozwój turystyki w Regionie.

Atutem miast pełni ących tak że funkcj ę silnych o środków letniskowych (pobyty wczasowe), Kołobrzegu, Świnouj ścia (w tym Mi ędzyzdrojów) jest rozwini ęta, wspomagaj ąca baza noclegowa (małe sanatoria, pensjonaty, hotele). Z kolei ich głównym mankamentem jest brak wdro żonych rozwi ąza ń w zakresie zachowania odpowiedniej estetyki - powstaj ą przypadkowe, ra żą ce wizualnie obiekty, nie pasuj ące do architektury kurortów, piel ęgnacji zieleni miejskiej oraz utrzymania stref ciszy w sąsiedztwie obszarów przylegaj ących do uzdrowiska.

Słaba strona wszystkich miast i gmin uzdrowiskowych to dost ępno ść komunikacyjna, w tym ograniczenia w komunikacji kolejowej (brak poł ącze ń z Połczynem Zdrój, uci ąż liwe poł ączenia z Kamieniem Pomorskim i Świnouj ściem) oraz szczególnie utrudniona komunikacja drogowa w okresie letnim z uzdrowiskami nadmorskimi Świnouj ścia, Kołobrzegu oraz ich oddziałami w Mi ędzyzdrojach (Uzdrowisko Świnouj ście S.A.), Dziwnówku (Uzdrowisko Kamie ń Pomorski Sp. z o.o.).

Zakłady przyrodolecznicze uzdrowisk zachodniopomorskich maj ą zdolno ść świadczenia ok. 20 000 usług i zabiegów na dob ę.

Zasoby surowców uzdrowiskowych to zarówno źródła solankowe, wody mineralne, pokłady torfów borowinowych, jak i do tej pory niewykorzystywane źródła geotermalne (barier ę stanowi ą wysokie koszty koniecznych odwiertów).

Szczególnie wysoki jest potencjał w zakresie nowych obszarów – stref rozwoju turystyki zdrowotnej oraz uzdrowiskowej. Praktycznie cały pas nadmorski posiada korzystne walory mikroklimatyczne, na znacz ących obszarach s ą dost ępne pokłady solanek oraz źródeł geotermalnych, w tym w regionie wybrze ża Zalewu i Szczecina, pasa nadmorskiego; Mielno, Pogorzelica, Łuk ęcin czy pojezierzy np. Borne Sulinowo. Bogate, udokumentowane zło ża zarówno wód mineralnych, jak i solanek (o podwy ższonej temperaturze) znajduj ą si ę w Mi ędzywodziu.

Z kolei Trzci ńsko Zdrój posiada znacz ące mo żliwo ści eksploatacji złó ż torfów borowinowych, co stanowi podstaw ę do starania si ę miejscowo ści o przywrócenie statusu uzdrowiska. Istotne pokłady torfów borowinowych, mo żliwych do eksploatacji istniej ą tak że w okolicy Puszczy Wkrza ńskiej.

Strona | 189

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Analiza poszczególnych składników otoczenia produktu wskazuje, na główne szanse i zagro żenia produktu turystyki uzdrowiskowej i zdrowotnej Województwa.

Szanse Zagro żenia • Otwarcie rynków krajów z UE, w tym • „Zu życie moralne” bazy oraz infrastruktury współpraca z kasami chorych pa ństw uzdrowiskowej. skandynawskich oraz Niemiec – • Trudno ści z otrzymaniem kredytów na konkurencyjna oferta cena/jako ść . inwestycje ze wzgl ędu na trwaj ący proces • Kontakty z biurami turystycznymi w tym prywatyzacji (zakaz rozporz ądzania szczególnie ukierunkowanymi na wczasy i maj ątkiem). wyjazdy zdrowotne. • Zahamowanie procesu prywatyzacji uzdrowisk. • Aktywizacja promocji turystyki uzdrowiskowej • Zacieranie funkcji uzdrowiskowej z wczasow ą w Polsce, województwie; wspólne działania w miejscowo ściach nadmorskich. promocyjne uzdrowisk • zachodniopomorskich. Ograniczenia w zawieraniu kontraktów - wymóg okre ślonej odległo ści do zakładów • Rozszerzenie działalno ści o ofert ę uzdrowiskowych od miejsca zamieszkania. skierowan ą do nowych segmentów. • Rozwój kuracji zast ępczych – alternatywnych • Włączanie si ę firm ubezpieczeniowych np. nowe generacje środków w propagowanie i wspieranie profilaktyki farmakologicznych, rozwój chirurgii zdrowotnej. bezinwazyjnej. • Rosn ące zainteresowanie „zdrowym • Rozwój – konkurencji ze strony o środków wypoczynkiem” i „zdrowymi wczasami” wczasowych, tanich pensjonatów oraz kwater wśród osób młodych. prywatnych w zakresie świadcze ń usług • Post ępuj ący proces starzenia si ę noclegowych i gastronomicznych. społecze ństwa w Polsce i Europie • Wysokie koszty utrzymywania zb ędnego Zachodniej (emeryci, osoby starsze – nadal maj ątku przez spółki uzdrowiskowe stanowi ą główn ą grup ę klientów). (blokowanie mo żliwo ści sprzeda ży ze wzgl ędu • Prognozowane zwi ększenie wydatków na na proces prywatyzacji). lecznictwo uzdrowiskowe w strukturze • Rosn ąca konkurencja ze strony uzdrowisk Narodowego Funduszu Zdrowia i jego litewskich i słowackich, wschodnioniemieckich. oddziałów. • Brak skutecznych rozwi ąza ń w zakresie • Rozwój sieci lotnisk powojskowych, w tym po niwelowania barier komunikacyjnych armii radzieckiej mo że sprzyja ć poprawie zwi ązanych z dost ępem do produktu dost ępno ści komunikacyjnej uzdrowisk uzdrowiskowego, (czartery, prywatne avionetki), szczególnie • dla turystów zagranicznych. Rozwój silnie konkurencyjnej bazy zdrowotno- uzdrowiskowej w woj. pomorskim np. „nowy • Rozwój oferty wspieraj ącej np. golf, imprezy, kurort” pod Ustk ą, wycieczki statkiem, kasyna, zaplecze • sportowe, aquaparki itd. Turystyka uzdrowiskowa nie jest postrzegana jako wa żne ogniwo procesu leczenia przed- i • Współpraca z portem lotniczym w po szpitalnego, Goleniowie w tym w zakresie czarterów np. • grupy z Niemiec (w tym tak że płd. – zach.) i Kierowanie niewystarczaj ących środków Danii. finansowych ze strony pa ństwa na rozwój i podnoszenia jako ści infrastruktury turystyki uzdrowiskowej w Polsce, • Rozbie żno ść interesów poszczególnych beneficjentów rozwoju produktu turystyki uzdrowiskowej w Polsce, inne oczekiwania maj ą gminy uzdrowiskowe, inne podmioty uzdrowiskowe a jeszcze inne Pa ństwo. Tabela 33 Analiza szans i zagro żeń. Źródło: Opracowanie własne

Strona | 190

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

5.3. Turystyka miejska i kulturowa

Województwo Zachodniopomorskie posiada istotne mo żliwo ści w zakresie rozwoju turystyki miejskiej i kulturowej.

Typowa turystyka miejska to krótkookresowe (kilkudniowe) wyjazdy lub wycieczki do du żych miast, najcz ęś ciej organizowane indywidualnie. Głównym motywem jest ciekawe, urozmaicone sp ędzenie czasu, poł ączone cz ęsto z potrzeb ą poznawcz ą.

Motywacje kulturalne wyjazdów wyst ępuj ą w kilku rodzajach turystyki, co sprawia przyj ęcie dla tych form wspólnego terminu nazywanego turystyk ą kulturow ą lub kulturaln ą19 .

Turystyka kulturowa cz ęsto wykracza poza obszary miast, obejmuj ąc miejsca istotne historycznie i kulturowo tak że na terenach wiejskich. Głównym motywem jest potrzeba poznawcza, zwi ązana z walorami historyczno-kulturowymi lub etnograficznymi danego miejsca.

Do odmian turystyki ści śle zwi ązanych z poj ęciem turystyki kulturowej i miejskiej mo żna zaliczy ć:

• Turystyk ę poznawcz ą - motyw poznawczy, ch ęć zgł ębienia informacji o historii, kulturze, tradycjach. • Uczestnictwo w imprezach - potrzeba uczestnictwa w wydarzeniu, imprezie kulturalnej, sportowej lub handlowej. • Turystyk ę objazdow ą - forma bardzo popularna na zachodzie, preferowana najcz ęś ciej przez turystów zagranicznych, cech ą tej formy jest odwiedzanie nie tylko du żych ośrodków miejskich, ale tak że mniejszych miejscowo ści i rozproszonych atrakcji turystycznych – szansa dla rozwoju małych miejscowo ści, terenów wiejskich. • Turystyk ę weekendow ą miejsk ą - forma coraz bardziej popularna w Polsce, wykorzystywanie krótkich okresów urlopowo-weekendowych, do wyjazdów poza miejsce zamieszkania, w tym najcz ęś ciej do o środków miejskich. • Turystyka alternatywna – oparta na zindywidualizowanym podej ściu do turystyki, w tym rozwijaniu twórczych form podró ży, samodzielnej organizacji i planowaniu z zało żeniem odej ścia od wypoczynku zaprogramowanego dla masowego turysty. • Archeologia edukacyjna – stosunkowo młoda forma turystyki, stanowi ąca syntez ę turystyki kulturowej i edukacyjnej (np. odtwarzane wiernie, zgodnie z posiadan ą wiedz ą historyczn ą elementy życia, obyczajów, kultury przodków, pokazy dawnych rzemiosł - udost ępniane turystom, którzy cz ęsto maj ą mo żliwo ść bezpo średniego uczestnictwa w programach jako „odtwórcy ról”).

19 Władysław W. Gaworecki „Turystyka” PWE W-wa 2000

Strona | 191

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

W ostatnich latach formy turystyki, których celem było sp ędzenie urlopu na terenach miejskich, osi ągn ęły odpowiednio wysoki wska źnik w przypadku krajowych podro ży krótkookresowych i równie istotny wska źnik wszystkich wyjazdów długookresowych . Pod tym wzgl ędem turystyka na terenach miejskich przewy ższa wyra źnie takie kierunki jak wyjazdy „nad morze”, „w góry” czy „nad jeziora”. Szczególnie w przypadku wyjazdów krótkookresowych pozycja form turystyki zwi ązanych z pobytem w mie ście jest niezagro żona.

Dla Województwa Zachodniopomorskiego rozwój turystki miejskiej i kulturowej jest silnie zwi ązany z miejscowo ściami wzdłu ż tematycznych szlaków oraz koncentracj ą historycznych miejscowo ści na przykład istotnych o środków turystyki kulturowej wokół osi Szczecin - Stargard Szczeci ński (w promieniu do 40 km), osi Koszalin – Darłowo, osi Kołobrzeg – Kamie ń Pomorski, miejscowo ści wokół Chojny.

Najwi ększy potencjał zwi ązany z walorami kulturowymi skupia si ę wokół historycznych miast, (w tym zabytki obronne, sakralne, muzea regionalne). Miejsca o najwi ększym potencjale rozwoju turystyki kulturowej i miejskiej to:

• Obszar wokół osi Szczecin – Stargard Szczeci ński; o Szczecin – jako dominuj ący o środek turystyki miejskiej, o Stargard Sz. – „klejnot architektury”, najwa żniejszy o środek turystyki kulturowej obok Szczecina, o historyczne miejscowości w promieniu 40 km, np. Pyrzyce (mury obronne, zabytkowe bramy, baszty, średniowieczne ko ścioły), Kołbacz (istotne zabytki architektury sakralnej), o zabytki architektury ogrodowej – ogród dendrologiczny w Glinnej. • Obszar wokół osi Koszalin – Darłowo; o Koszalin – istotny o środek miejski i kulturowy, zachowane ciekawe zabytki np. Katedra z XIV w., XV w. Dom Kata, Muzeum Regionalne w XIX w. kamienicy oraz zagroda rybaka przeniesiona z D ąbek, o Darłowo – Zamek Ksi ążą t Pomorskich, Starówka Miasta, Ko ściół Mariacki z XIV w., Kaplica św. Gertrudy, o Sianów – zabytkowa fabryka zapałek z mo żliwo ści ą zwiedzania (w grupach), niezwykły ryglowy Ko ściół św. St. Kostki z XVIII z korpusem, w którym umieszczono mły ńskie koło, o Wioski z „klimatem” oraz zabytkow ą zabudow ą np. Jamno, Łabusz, D ąbrowa, Niemica, Osieki • Obszar wokół osi Kamie ń Pomorski (Trzebiatów) – Kołobrzeg (trasa średniowiecznych miast). o Kamie ń Pomorski – siedziba Biskupów Kamie ńskich, miasto nale żą ce do Hanzy, dobrze zachowane liczne zabytki: Katedra Kamie ńska z ko ńca XII w. z wirydarzem, fragmenty murów obronnych z Bram ą Woli ńsk ą ( gotyk), ko ściół klasycystyczny,

Strona | 192

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

ratusz gotycki. Trzebiatów – zachowane fragmenty gotyckich murów obronnych z Baszt ą Kaszan ą, gotycki ko ściół, pałac XVIII/XIX w, układ urbanistyczny z okresu średniowiecza z dobrze zachowanymi domami mieszcza ńskimi, Kołobrzeg – jedno z najstarszych miast na Pomorzu Zachodnim, siedziba Biskupów Kamie ńskich, katedra gotycka z bogatym wyposa żeniem wn ętrza, gotycka kamienica, Fortyfikacje, znane uzdrowisko. • Obszary i trasy historyczne; o Obszar wokół Chojny (Cedynia, Chojna, Trzci ńsko Zdrój, Mory ń, Mieszkowice), o wyspa Wolin (miasto Wolin, Świnouj ście oraz okolice), o Człopa – Tuczno, o Rejon Dorzecza Pars ęty ( Kołobrzeg – Połczyn Zdrój, śladami Szlaku Solnego) • Miasta i miejscowo ści, z walorami wypoczynkowo-rekreacyjnymi: o Kołobrzeg, D źwirzyno, Ustronie Morskie, o Gmina Rewal (Rewal, Niechorze, Trz ęsacz), o Koszalin i okolice (Koszalin – Mielno). • Małe miasta i miejscowo ści oraz ich okolice o du żym znaczeniu historyczno- kulturowym: o Świdwin i okolice (np. wioski Kl ępczewo, Smardzko, Oparzno, Wilczkowo), o Gryfice, o Połczyn Zdrój, Czaplinek o Choszczno, Recz, o Sławno i okolice (wioski z ryglow ą zabudow ą) o Nowe Warpno i okolice, o Płoty, o Goleniów o Barlinek

Istotny potencjał rozwoju turystyki kulturowej Województwa jest zwi ązany z historycznymi i tematycznymi szlakami – wzdłu ż miast i miejscowo ści (tak że na terenach wiejskich):

• Pomorska Droga Świ ętego Jakuba - szlak pielgrzymkowy prowadz ący do Santiago de Compostela w Hiszpanii • Szlak Cysterski – Szczecin – Wolin – Koszalin - Bukowo Morskie - Marianowo – Recz – Pełczyce – Cedynia – Kołbacz. • Szlak Henzeatyckich Kupców - Szczecin, Białogard, D ąbie, Darłowo, Goleniów, Gryfice, Gryfino, Kamie ń Pomorski, Stargard Szczeci ński, Trzebiatów, Kołobrzeg, Koszalin, Sławno, Wolin. • Szlak Misyjny Ottona z Bambergu – m.in. takie miejscowo ści jak: • I misja chrystianizacyjna: Stargard - Pyrzyce (studzienka) - Kamie ń Pomorski- Wolin - Szczecin - Gartz (wyspa Uznam po stronie niemieckiej) - Lubin (Wolin) - Cerkwica (studzienka) - Kłodno k/Trzebiatowa - Kołobrzeg – Białogard.

Strona | 193

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• II misja Chrystianizacyjna: Dymin (Niemcy), Wolin, Szczecin, Kamie ń - w kierunku Gniezna (Wielkopolska) • Szlaki obiektów przemysłowych (np. Kolejek W ąskotorowych – Nadmorska Kolej Wąskotorowa) ,Latarni Morskich ( Świnouj ście, Mi ędzyzdroje, Niechorze, Kołobrzeg, G ąski, Darowo, Jarosławiec), Elektrowni Wodnych, czynnych (na Redze: Resko, Lisowo, Smol ęcin k.Gryfic, na Drawie: Borowo, Kamienna, na Radwi: Rosnowo j. Hajka ), Młynów, Browarów i Gorzelni). • Szlak „uzdrowisk cesarskich 20 ” (Świnouj ście, Kołobrzeg, Połczyn Zdrój, Kamie ń Pomorski). • Szlak Wikingów – Cie śninami wej ściowymi Odry (Dziwna Świna, Piana) do Wolina. • Szlak Zakonów Rycerskich - Templariuszy i Joannitów; m.in. Stare Sławno, Sławska k. Sławna, Go ścino i My ślino k. Kołobrzegu, Darłowo, Czaplinek, Świdwin, P ęzino, Stargard, Chojna, Rurka, Swobnica. • Szlak szwedzki – Szczecin, Świnouj ście, Stargard Szczeci ński, Nowe Warpno , Wolin, Kołobrzeg, Darłowo . • Szlak Solny – Kołobrzeg, Karlino, Białogard, Połczyn Zdrój, Czaplinek, Wałcz, Ró żewo- w kierunku Piły. • Europejski Szlak Cegły Gotyckiej – m.in. Mory ń, Chojna, Trzci ńsko - Zdrój, My ślibórz, Lipiany, Pyrzyce, Stargard Szczeci ński, Szczecin, Kamie ń Pomorski, Trzebiatów, Kołobrzeg, Koszalin, Darłowo. • Bałtycki Szlak Kulturowo – Turystyczny Umocnie ń Fortecznych – Świnouj ście, Szczecin, Kołobrzeg. • Inne (np. zamków i pałaców)

Istotne znaczenie dla rozwoju turystyki kulturowej mog ą mie ć rejony zwi ązane z histori ą (działaniami i walkami) II wojny światowej:

• Wał Pomorski – rejon słynnych umocnie ń (Zdbice, Strzaliny, Mirosławiec, Szczecinek). • Rejon forsowania Odry (Siekierki – Gozdowice – Czelin). • Wyspy Wolin i Uznam (tajne poniemieckie bazy wojskowe – próby z wyrzutni ą rakiet V1 i V2). • Borne Sulinowo (dawny poniemiecki i proradziecki garnizon i baza wojskowa). • Świnouj ście – Świnoujski Rejon Umocniony (klucz do Odry, fortyfikacje i umocnienia).

20 Szlak uzdrowisk zachodniopomorskich nazywany potocznie „szlakiem uzdrowisk cesarskich”, wg autorów jest nazw ą wart ą promowania ze wzgl ędu na silniejszy odbiór marketingowy.

Strona | 194

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Na terenach wiejskich znajduje si ę kilkadziesiąt rozsianych obiektów i atrakcji mog ących bezpo średnio generowa ć ruch turystycznych do danego miejsca np.:

• Zespół parkowo-pałacowy z ogrodem dendrologicznym w Przelewicach. • Trz ęsacz – słynne ruiny ko ścioła oraz zespół pałacowy. • Zamki i Pałace (np. w P ęzinie, Tucznie, Kr ągu, Maciejewie, Nosowo, Strzek ęcin). • Zespoły poklasztorne (np. w Kołbaczu, Marianowie). • Zabudowania dworsko – folwarczne (np. obiekty w gminach Go ścino, Ryma ń), • Groby megalityczne (Manowo, Borkowo k. Kragu, Krepcewo, Pomietowo, Dolice powiat Stargard Szczeci ński)

Przeprowadzenie wnikliwej analizy wn ętrza produktu turystyki miejskiej i kulturowej pozwoliło zidentyfikowa ć jego siły i słabo ści.

Silne strony Słabe strony • Bogate tło historyczne, w tym powi ązane z • Kojarzenie Pomorza Zachodniego głównie z histori ą Europy poprzez zakony pasem nadmorskim. Templariuszy, Joannitów, Cysterski, szlaki • Brak lub trudno dost ępna informacja o ofercie handlowe (solny, kupców hanzeatyckich). kulturalnej w całym regionie Województwa. • Poło żenie głównego o środka turystyki • Brak wypromowanych znacz ących imprez miejskiej Szczecina (nad Zalewem, przy kulturalnych w Szczecinie mog ących uj ściu Odry, w obszarze przygranicznym). generowa ć ruch turystyczny w głównym • Ró żnorodno ść atrakcji kulturowych przy ośrodku miejskim. zachowaniu szczególnego charakteru, • Estetyka miast i wsi – łączenie zabudowy z specyfiki regionu. wielkiej płyty z zabytkami, skutki zniszcze ń • Liczne szlaki historyczne i turystyczne, w tym wojennych – niedoko ńczony procesy powi ązane z odpowiednikami szlaków odbudowy miast po zniszczeniach wojennych. europejskich. • Słaba promocja turystyczna regionu w zakresie • Bogata i urozmaicona baza noclegowa turystyki kulturowej. Szczecina i obszaru nadmorskiego. • Słabe zaplecze turystyczne w małych • Aktywno ść , zaanga żowanie środowisk miejscowo ściach śródl ądowych na szlakach twórczych, pro-historycznych i pro- historycznych, kulturalnych, w tym silne środowisko • Problemy komunikacyjne (słaba dost ępno ść ) jazzmanów (w Szczecinie), miło śników uniemo żliwiaj ące lub ograniczaj ące turystom muzyki powa żnej, sztuki, muzealników itd. korzystanie z turystyki kulturowej w szerszym • Ciekawa oferta imprez kulturalnych o zakresie, zasi ęgu regionalnym. • Cze ść imprez kulturalnych nakłada si ę terminowo, a w wielu przypadkach wyst ępuje zbytnia koncentracja tego typu imprez lub te ż ich brak, • Niektóre obiekty historyczne s ą niedost ępne dla potencjalnych turystów; widoczny niedorozwój w zakresie zagospodarowania turystycznego wielu tego typu obiektów miejscowo ściach wiod ących np. w Szczecinie. Tabela 34 Silne i słabe strony produktu turystyki miejskiej i kulturowej Źródło: Opracowanie własne

Strona | 195

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Zaplecze i potencjał turystyczny produktu turystyki miejskiej i kulturowej

Na zaplecze turystyczne produktu turystyki miejskiej oraz kulturowej Województwa Zachodniopomorskiego składaj ą si ę takie elementy jak:

• Imprezy kulturalne i sportowe, targi, wystawy, wydarzenia (najbardziej znane imprezy regionu to Festiwal Gwiazd w Mi ędzyzdrojach, FAMA w Świnouj ściu, Festiwal Wikingów w Wolinie, Świ ęto Morza (m.in. Kołobrzeg, Szczecin). Szczecin, Kamie ń Pomorski, Stargard Szczeci ński, Świnouj ście słyn ą z koncertów i festiwali muzyki powa żnej, w Szczecinie dynamicznie rozwija si ę oferta imprez jazzowych). • Atrakcje historyczne i kulturowe, w tym: o układ urbanistyczny miast (w tym np. Darłowo, Gryfice, Lipiany, Barlinek, Trzebiatów, Połczyn Zdrój, Świdwin, Białogard, Resko, Nowogard, Karlino, Lipiany), o systemy umocnie ń i murów obronnych (np. Stargard Szczeci ński, Chojna, Trzci ńsko Zdrój, Kołobrzeg, Koszalin, Pyrzyce, Mory ń, Recz), o zabytki sakralne (m.in. Stargard Sz., Darłowo, Chojna, Kołobrzeg, Kamie ń Pomorski, Sławno, Kołbacz, Trzebiatów), o zabytki techniki przemysłowej (np. latarnie morskie, stare browary, gorzelnie – np. „Starka” w Szczecinie, fabryka zapałek w Sianowie, elektrownie wodne, spichlerze w Karlinie, Białogardzie, Nowym Worowie, Niemicy i Darłowie), o obiekty militarne z okresów wojen światowych oraz poradzieckie (w tym forty w Świnouj ściu, Czapa Hitlera w Wałczu, bunkry w Strzalinach, dawny garnizon niemiecki oraz baza poradziecka w Bornym Sulinowie), o stanowiska archeologiczne (381 wg rejestru zabytków, w tym w Chwarszczanach i Rurce), o grodziska, cmentarzyska, grobowce megalityczne, miejsca kultu (np. kamienne kr ęgi w Grzybnicy, grodziska np. w Budzistowie, kurhany w Gronowie). • Zaplecze rozrywkowe (silna koncentracja w najwi ększych miastach Szczecinie i Koszalinie oraz w kurortach i nadmorskich o środkach np. Świnouj ście, Kołobrzeg, gmina Rewal). • Zaplecze sportowo-rekreacyjne (dobrze rozwini ęte w Szczecinie, Stargardzie, Koszalinie, Wałczu, ponadto w miastach nadmorskich np. Rewal, Kołobrzeg, parki wodne w Choszcznie, Gryfinie, Szczecinku, Świdwinie). • Zaplecze noclegowe i gastronomiczne (najlepsz ą ofert ą dysponuje Szczecin oraz miasta w pasie nadmorskim np. Kołobrzeg, Koszalin, Mi ędzyzdroje, Świnouj ście). • Zaplecze usług turystycznych (obszar o najwi ększym potencjale rozwoju, szczególnie mo żliwe wykorzystanie flotylli statków do celów stricte turystycznych - obecnie głównie cele handlowe).

Najlepiej rozwini ętym zapleczem dla produktu turystyki miejskiej i kulturowej dysponuje najwi ększy o środek miejski Szczecin. Miasto posiada bardzo dobrze rozwini ętą sie ć hoteli ró żnej kategorii, o zró żnicowanej ofercie cenowej. Szczecin posiada tak że najbogatsz ą ofert ę gastronomiczn ą, rozrywkow ą i kulturaln ą, cho ć pod tym wzgl ędem odstaje ju ż wyra źnie od takich

Strona | 196

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

miast jak Gda ńsk, Kraków czy Łód ź. Skromne, cho ć przyzwoite jako ściowo i konkurencyjne cenowo zaplecze posiada Stargard Szczeci ński, maj ący ogromny potencjał w zakresie wzmocnienia produktu turystyki miejskiej, w osi z o środkiem szczeci ńskim. Główny walor turystyczny Stargardu stanowi ą zabytki, w tym obok Kolegiaty i Ratusza, zachowany średniowieczny układ zabudowy z fragmentami murów obronnych, systemem baszt, bastei i bram miejskich. Okalaj ące serce starego miasta planty, nale żą do najwi ększych w Polsce.

Pozostałe analizowane miejscowo ści, z wyj ątkiem miast nadmorskich, dysponuj ą stosunkowo słabym zapleczem, szczególnie w zakresie oferty rozrywkowej (wieczorowej i nocnej), bardzo istotnej w kontek ście obsługi turystów w tym segmencie produktu. Najwi ększy, niewykorzystany potencjał rozwoju produktu jest zwi ązany z mo żliwo ści ą rozwoju turystyki kulturowej w oparciu o historyczne szlaki (handlowe, tematyczne).

Analiza produktu turystyki miejskiej i kulturowej pozwoliła okre śli ć szanse i zagro żenia, które znajduj ą si ę w otoczeniu tego produktu.

Szanse Zagro żenia • Oczekiwany wzrost średnich dochodów • Rosn ąca uci ąż liwo ść oraz zatłoczenie du żych społecze ństwa, tworzenie si ę w miast, w tym Szczecina na skutek wzrostu społecze ństwie klasy średniej w Polsce. nat ęż enia ruchu. • Mo żliwo ść zainteresowania nowych rynków • Trudne do rozwi ązania problemy europejskich dzi ęki integracji z UE oraz komunikacyjne du żych miast, w tym Szczecina. rozwojowi szlaków komunikacyjnych i tanich • Silna promocja i rosn ąca oferta kulturalna przewo źników. najwi ększych krajowych o środków miejskich, w • Intensyfikacja współpracy w ramach tym Gda ńska, Łodzi, Wrocławia, Krakowa. Euroregionu Pomerania –, w tym • Intensyfikacja promocji, w tym specjalnych ofert wykorzystanie poło żenia Szczecina weekendowych przez zachodnie stolice np. najlepsze warunki na linii Malmoe – europejskie np. Kopenhaga, Sztokholm, Berlin. Szczecin - Berlin (wg programu Baltic • Rosn ące bezrobocie mog ące wpłyn ąć na Bridge) do stworzenia głównego centrum osłabienie skłonno ści do podró ży najubo ższej sportów wodnych. cz ęś ci polskiego społecze ństwa. • Organizacja znacz ących imprez sportowych • Globalny trend osłabienia zainteresowania (dla młodzie ży) mo że przyczyni ć si ę do turystów wizytami w tradycyjnych muzeach i popularyzacji przyjazdów do Szczecina. galeriach. • Rozwój floty statków – pełni ących obecnie • Niedoinwestowanie infrastrukturalne wielu głównie funkcj ę sklepów wolnocłowych miejscowo ści turystycznych i obszarów co w kierunku działalno ści turystycznej. powoduje koncentracj ę prac remontowych dróg • Spodziewany wzrost przyjazdów turystów i ulic w okresie sezonu turystycznego; du ża z krajów sąsiednich, w tym Danii, Szwecji, uci ąż liwo ść dla zmotoryzowanego turysty Niemiec. zagranicznego, • Rozwój wodnych szlaków komunikacyjnych • Pojawiaj ący si ę corocznie problem korkowania i transportowych w województwie, w tym na si ę głównych szlaków komunikacyjnych w Odrze. województwie zachodniopomorskim. Tabela 35 Analiza szans i zagro żeń. Źródło: Opracowanie własne

Strona | 197

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

5.4. Turystyka wypoczynkowo-rekreacyjna

Do najpopularniejszych obecnie form turystyki wypoczynkowo-rekreacyjnej w Województwie Zachodniopomorskim nale żą :

o wypoczynek nadmorski okre ślany jako sło ńce-morze-pla ża, o wypoczynek nad jeziorami i rzekami oraz nad innymi zbiornikami wodnymi.

Turystyka nadmorska (sło ńce-morze-pla ża) to obecnie najpopularniejszy rodzaj wypoczynku zarówno w Polsce i Europie. W Polsce du żym powodzeniem cieszy si ę tak że wypoczynek nad jeziorami.

Najlepsze w kraju warunki naturalne dla turystyki w pasie nadmorskim decyduj ą o silnie turystycznym profilu całego Regionu.

Zaplecze i potencjał turystyczny produktu

Wypoczynek sło ńce-morze-pla ża

Są tylko dwa regiony w Polsce - Województwo Zachodniopomorskie i pomorskie, gdzie mo żna rozwija ć turystyk ę wypoczynkow ą typu sło ńce-morze-pla ża. Potencjał produktu stanowi 185 km pas wybrze ża (obecnie intensywnie eksploatuje si ę ok. 82 km pas wybrze ża), z którego jak si ę szacuje ok. 130km jest predestynowana do celów turystyczno-rekreacyjnych – m.in. dzi ęki szerokim piaszczystym pla żom. Obecnie w Województwie funkcjonuj ą 32 k ąpieliska nadmorskie, w tym najwi ększe skupienie w gminach Rewal (7), Mielno (6) oraz Darłowo (5). Dodatkowo wa żnym potencjałem obszaru Wybrze ża Zachodniopomorskiego jest korzystny mikroklimat, otulina le śna, czy zró żnicowanie nadmorskich form krajobrazowych, w tym brzeg klifowy, wydmy.

Inne istotne elementy zaplecza produktu to:

• Baza noclegowa (prawie najwy ższe w Polsce zag ęszczenie bazy noclegowej). • Baza gastronomiczna (głównie sezonowe punkty gastronomiczne, oferta skupia si ę głównie na potrawach rybnych, zdolno ść do obsłu żenia w sezonie ok. 400 tys. osób dziennie). • Baza uzupełniaj ąca: o rozrywkowa ( średni standard, koncentracja w gminie Rewal, Mi ędzyzdrojach, Kołobrzegu oraz Mielnie; dyskoteki, kluby nocne, dancingi, kawiarnie, puby itp.) o sportowa (potencjał bazy sportowej znajduje si ę w fazie intensywnego rozwoju, obecnie stan bazy sportowej Wybrze ża nale ży okre śli ć jako niezadowalaj ący). o Imprezy (ogromna liczba imprez w sezonie: m.in. promocyjne organizowane przez firmy, imprezy cykliczne organizowane przez gminy).

Strona | 198

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wnioski

Rozbudowa zaplecza turystyki wypoczynkowej nadmorskiej oraz zwi ększanie potencjału, powinno bazowa ć głównie na mo żliwo ściach stworzenia warunków do przedłu żenia sezonu. Dlatego transformacja i rozwój bazy noclegowej sezonowej w całosezonow ą powinny korespondowa ć z powstawaniem oferty oraz atrakcji mog ących wpłyn ąć na przyjazdy poza okresem letnim. Wa żnym elementem jest tak że promocja obszaru jako miejsca atrakcyjnego przez cały rok. W przypadku potencjału pla ż wci ąż istniej ą znacz ące mo żliwo ści rozwoju (ok. 50 km linia brzegowa). Planowanie i wytyczanie nowych k ąpielisk powinno uwzgl ędnia ć lokalne uwarunkowania zagospodarowania terenu, strategie lokalne gmin oraz prognoz ę wzrostu liczby turystów na danym obszarze.

W przypadku elementów mog ących przedłu żyć sezon nale ży wymieni ć:

• kompleksy wodne (aquaparki, pływalnie, baseny solankowe i geotermalne), • kompleksy sportowe (hale sportowe, fitness, korty tenisowe), • pola golfowe (elementy driving range, putting green), • trasy dla crossu rowerowego, quadów, motocrossu, • mariny morskie z zapleczem hotelowo-rekreacyjnym, • zaplecze edukacyjne, w tym infrastruktura dla „zielonych szkół”, • baza rozrywkowa (modny kurort mo że cieszy ć si ę powodzeniem przez cały rok), • zaplecze kulturowo-historyczne (wykorzystanie atrakcyjno ści kulturowej niektórych miasteczek nadmorskich oraz s ąsiednich miejscowo ści, np. Darłowo, Kołobrzeg, Świnouj ście, Ustronie Morskie w niewielkim oddaleniu od morza Kamie ń Pomorski, Trzebiatów, Sławno, Koszalin).

Zaplecze - wypoczynek nad jeziorami

W Województwie Zachodniopomorskim w pasie 5 pojezierzy (Drawskie, My śliborskie, I ńskie, Wałeckie i Wełty ńskie 21 ) znajduje si ę 1250 jezior, w tym ok. ¼ to jeziora du że (pow.20 ha). Inna cecha pojezierzy to znacz ący udział powierzchni le śnych, w tym stref krajobrazu chronionego. Wiele jezior znajduje si ę w naturalnych układach sieci wodnych; stworzonych najcz ęś ciej przez rzeczne cieki wodne.

Podstawowe zaplecze dla wypoczynku nad jeziorami stanowi ą:

• Baza noclegowa (o środki wczasowe, kolonijne, sportowe). • Baza gastronomiczna (niewielkie zró żnicowanie oferty, w s ąsiedztwie jezior i kąpielisk przewa żaj ą obiekty sezonowe). • Baza uzupełniaj ąca: o rozrywkowa (przeci ętna oferta, zdecydowanie słabsza ni ż w pasie nadmorskim), o sportowa (w niektórych miastach istniej ą rozwini ęte centra sportowe, np. Szczecinek i Wałcz).

21 umowna nazwa obszaru, nie figuruj ąca w literaturze geograficznej

Strona | 199

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Imprezy (pojedyncze imprezy o uznanej marce np. Festiwal Filmowy w Ińsku, w niewielkim stopniu wpływaj ą na generowanie ruchu turystycznego).

Wnioski

W porównaniu do innych obszarów pojeziernych, pojezierza zachodniopomorskie posiadaj ą znacz ące mo żliwo ści rozwoju bazy wypoczynkowej 22 . Nale ży przede wszystkim zadba ć o przystosowanie obecnej bazy do potrzeb i wymogów rynku, w tym konieczno ść modernizacji dawnych o środków wczasowych, kolonijnych, a tak że przygotowanie atrakcyjnej oferty dla rodzin i młodzie ży.

Rozwój turystyki wypoczynkowej pojeziernej powinien korespondowa ć z budow ą oferty i zaplecza w zakresie wypoczynku na obszarach le śnych i wiejskich, w tym strefach przyrody chronionej.

Pojezierza zachodniopomorskie s ą predestynowane do wypoczynku proekologicznego, dlatego obok rozwijania rekreacji pojeziernej nale ży zadba ć o zagospodarowanie na potrzeby turystyki bogatych kompleksów le śnych z uwzgl ędnieniem re żimów stref chronionych.

Analiza potencjału i zaplecza turystyki miejskiej i kulturowej pozwala na wskazanie głównych silnych i słabych stron produktu turystyki wypoczynkowej.

Silne strony Słabe strony obszar nadmorski obszar nadmorski • Szerokie piaszczyste pla że. • Brak charakteru i wyró żników – efekt • Bogata oferta kulturalna i rozrywkowa. upodabniania si ę k ąpielisk nadmorskich. • • Walory środowiska, w tym bogata otulina Krótki sezon - warunki klimatyczne Wybrze ża le śna, brzegi klifowe, wydmy itp. ograniczaj ą trwanie sezonu turystycznego do max 3 m-cy. • Bogata i zró żnicowana oferta noclegowa – • wysoka konkurencja wymusza podnoszenie Niedostateczna oferta oraz infrastruktura standardu oraz ogranicza podwy ższanie cen. turystyczna pozwalaj ąca na przedłu żenie sezonu poza okres letni (czerwiec-sierpie ń). • Otwarto ść pla ż – brak prywatnych pla ż • rekreacyjnych, zasada dost ępno ści (dobro „Zlewanie” si ę stref funkcji wypoczynkowych ogólne). i uzdrowiskowych – brak wydzielonych stref ciszy. • Bogata historia i tradycje k ąpielisk • nadmorskich. Wysoka wra żliwo ść na warunki pogodowe – spadek temperatur, wysokie opady deszczów. • Morski mikroklimat – stanowi czynnik • dodatkowo podnosz ący atrakcyjno ść wyjazdów Stosunkowo niski odsetek bazy całosezonowej wypoczynkowych nad morze. na tle kraju. • • Bogata oferta handlowa oraz usług Niska estetyka architektury nadmorskiej - dodatkowych np. wycieczki statkiem po morzu, szczególnie w zakresie drobnego handlu, wędkarstwo morskie, loty turystyczne nad gastronomii oraz o środków wczasowo- Wybrze żem itp. kolonijnych. • • Atrakcje sportowe na pla żach – szczególnie w Rosn ące zag ęszczenie pla ż – niektóre pla że okresie letnim np. siatkówka pla żowa, funkcjonuj ą na granicy pojemno ści np. paralotnie, Kołobrzeg.

22 na podstawie analizy RCSS – Mo żliwo ści Rozwoju Turystyki w Polsce Północno-Zachodniej Szczecin’1999

Strona | 200

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Bogate mo żliwo ści w zakresie rozwijania • Ograniczenia komunikacyjne – szczególnie w turystyki i sportów wodnych np. skutery wodne, okresie sezonu letniego – pas nadmorski nale ży jazda na nartach wodnych, jachting. do trudno przejezdnych. • Niedostateczna współpraca pomi ędzy gminami nadmorskimi w zakresie wspólnej promocji, informacji, czy wspólnych działa ń w zakresie

turystyki (np. turysta z Mi ędzyzdrojów nie ma żadnych informacji nt. oferty kulturalnej pobliskiego Świnouj ścia). obszar pojezierzy obszar pojezierzy • Stosunkowo wysoka czysto ść akwenów • Dost ępno ść komunikacyjna – szczególnie pojeziernych (np. Poj. I ńskie nale ży do uci ąż liwe poł ączenia kolejowe z województw najczystszych w kraju). Polski Centralnej np. mazowieckiego i • Niskie ceny na tle oferty nadmorskiej oraz łódzkiego. konkurencyjnego regionu Meklemburgii- • Brak zintegrowanego szlaku wodnego Pomorza Przedniego. pojezierzy pozwalaj ącego na komunikacje • Wybitne walory przyrodnicze i krajobrazowe - wodn ą pomi ędzy poszczególnymi akwenami obszary rezerwatów i parków krajobrazowych pojezierzy (jedynie mo żliwo ść przepłyni ęcia (w tym I ński i Drawski Park Krajobrazowy, kajakiem na niektórych odcinkach pomi ędzy Drawie ński Park Narodowy). jeziorami) • • Małe kameralne miasteczka, zapewniaj ące Niewielka skala imprez kulturalnych i spokój, intymny wypoczynek w oddaleniu od sportowych na tle oferty pasa nadmorskiego wielkomiejskiego gwaru. • Niedostateczna oferta noclegowa – szczególnie • Dobre warunki do uprawiania tradycyjnych słabe zró żnicowanie oferty ze wzgl ędu na sportów wodnych np. kajakarstwa, żeglarstwa. preferencje i wymagania turystów • • Znakomite warunki dla uprawiania w ędkarstwa, Niewielka ilo ść atrakcji poza sezonem turystyki edukacyjnej, ekologicznej, czy mog ących wydłu żyć okres wyjazdów ornitologicznej. turystycznych do pasa pojezierzy • • Bogata historia wi ększo ści miast i Zdecydowanie słabsza promocja w stosunku do miejscowo ści pojeziernych np. Czaplinka konkurencyjnych obszarów np. Pojezierza (Tempelburg), Drawska Pomorskiego i Starego Mazurskiego czy Meklemburgii-Pomorza Drawska (Drahim), Szczecinka, Barlinka, Przedniego Wałcza, Bornego Sulinowa itp. Tabela 36 Silne i słabe strony produktu. Źródło: Opracowanie własne

Analiza otoczenia produktu turystyki wypoczynkowej pozwoliła zidentyfikowa ć szanse i zagro żenia.

Szanse Zagro żenia • Funkcjonowanie w ramach struktur Unii • Dynamiczny rozwój pobliskiego regionu Europejskiej. Meklemburgii-Pomorza Przedniego jako m.in. • Rozwój przyjazdów turystów z krajów obszaru turystyki wypoczynkowo-rekreacyjnej sąsiednich Niemiec oraz Skandynawii (morsko-pojeziernej). (budowa nowych terminali pasa żerskich). • Redukcja lub ograniczenie działalności • Szansa wydłu żenie sezonu dzi ęki: zakładowych o środków wczasowych – ograniczenie skali bezpo średniego - rozwojowi infrastruktury oraz oferty usług refundowania wczasów lub kolonii turystycznych i okołoturystycznych, dzieci ęcych. - modzie na turystyk ę weekendow ą z • Brak lub ograniczone środki na rozwój wykorzystaniem turystyki aktywnej oraz infrastruktury szczególnie w przypadku gmin specjalistycznej np. pieszej, rowerowe i pojeziernych (wysokie bezrobocie). konnej, • Ograniczona dost ępno ść komunikacyjna, - rozwojowi jachtingu i infrastruktury szczególnie w pasie pojezierzy (poł ączenia turystyki wodnej,

Strona | 201

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

- ociepleniu klimatu w kontek ście wi ęcej kolejowe z Warszaw ą). sło ńca i pogody bardziej przewidywalnej. • Problemy z efektem tzw. „kurczenia” si ę pla ż • Poprawa komunikacji powietrzno-morskiej: w przypadku k ąpielisk morskich niektórych rozwój marin, portów, małych lotnisk, gmin np. Ustronie Morskie. mo żliwo ść kombinacji komunikacji tj. cz ęść • Rosn ąca konkurencja ze strony s ąsiednich trasy pieszo, cz ęść rowerem, cz ęść kajakiem regionów krajowych – lubuskiego (pojezierza), itp. wielkopolskiego (pojezierza) oraz • Aktywizacja gospodarcza strefy pomorskiego (pojezierza oraz wybrze że przygranicznej w zakresie rozwoju turystyki morskie). usługowej i zakupowej (np. usługi medyczne, • Moda na Mazury, w tym rekreacj ę aktywn ą, fryzjerskie). mo że hamowa ć rozwój turystyki na • Rozwój nowych, kompleksowych inwestycji pojezierzach zachodniopomorskich. turystycznych i para-turystycznych np. Bagicz • Silna konkurencja ze strony południowo- - Ustronie Morskie, na wzór centów wodnych europejskich obszarów nadmorskich (Grecja, w Gryfinie i Darłowie, Chorwacja, Cypr, Hiszpania, Turcja, Bułgaria) • Rozwijaj ąca si ę oferta kulturalna jako istotne – dłu ższy sezon, cieplejsza woda o lepszej uzupełnienie wypoczynku nadmorskiego. przejrzysto ści, atrakcyjne ceny. • Istotny potencjał w zakresie wzrostu ruchu • Dzika turystyka pla żowa – rozwija si ę na turystycznego w Pasie pojezierzy. działkach prywatnych, zagro żenie zanieczyszczenia pla ż, • Systematyczne podnoszenie standardu bazy noclegowej i gastronomicznej • Niska skłonno ść partnera niemieckiego do zwi ększania przepustowo ści i • Wyra źna tendencja rozwoju usług oraz przekwalifikowania przej ścia granicznego w infrastruktury maj ącej na celu wydłu żenie Świnouj ściu. sezonu.

• Rozwój turystyki objazdowej, w tym nadmorskiej. Tabela 37 Analiza szans i zagro żeń. Źródło: Opracowanie własne

5.5. Turystyka przygraniczna i morska

Granica morska na odcinku 184,9 km, centralne usytuowanie w obszarze Euroregionu Pomerania, bezpo średnie, na odcinku 186,6 km, graniczenie z Niemcami i bliskie poło żenie w stosunku do du żych aglomeracji (Berlin) oraz szlaków tranzytowych i wodnych (rz. Odra) oznacza, że województwo jest predestynowane do rozwoju turystyki przygranicznej i morskiej.

Z turystyk ą przygraniczn ą zwi ązane s ą gminy poło żone bezpo średnio przy granicy polsko – niemieckiej. Gminy te jednocze śnie znajduj ą si ę w dolinie Odry:

• Stepnica i Goleniów (pow. goleniowski). • Szczecin. • Gryfino, Widuchowa, Chojna, Cedynia, Mieszkowice (pow. gryfi ński). • Nowe Warpno, Police, Kołbaskowo, Dobra (pow. policki).

W pasie nadmorskim znajduj ą si ę z kolei gminy:

• Postomino i Darłowo (pow. sławie ński). • Mielno, B ędzino (pow. koszali ński). • Ustronie Morskie (pow. kołobrzeski).

Strona | 202

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Kołobrzeg. • Trzebiatów, Rewal (pow. gryficki). • Dziwnów, Wolin, Mi ędzyzdroje, Kamie ń Pomorski (pow. kamie ński). • Świnouj ście.

Szczególne znacznie maj ą gminy Świnouj ście, Mi ędzyzdroje i Wolin oraz Kamie ń Pomorski. Pomimo tego, że s ą bardziej zwi ązane z pasem nadmorskim ni ż przygranicznym ich rola w turystyce przygranicznej jest znaczna. Wynika to z poło żenia na śródl ądowych szlakach wodnych prowadz ących z Zalewu Szczeci ńskiego do Morza Bałtyckiego a w przypadku Świnouj ścia dodatkowo lądowego graniczenia z Niemcami.

Elementy ró żnicuj ące

Turystyk ę przygraniczn ą i morsk ą nale ży traktowa ć jako produkt markowy Województwa, poniewa ż elementy j ą wyróżniaj ące stanowi ą o jej sile i przewadze konkurencyjnej. Ten rodzaj turystyki jest szans ą nie tylko dla ww. gmin, ale i całego Województwa. Do jej wykorzystania nale ży doło żyć wszelkich stara ń ju ż teraz, gdy ż s ąsiednie, konkurencyjne regiony (woj. lubuskie, wielkopolskie, pomorskie i Meklemburgia - Pomorze Przednie) wykazuj ą wi ększ ą inicjatyw ę i zaanga żowanie środków pieni ęż nych, przez co mog ą doprowadzi ć do przej ęcia ruchu turystycznego przyczyniaj ąc si ę do spadku przychodów z tej formy turystyki w Regionie. Do elementów stanowi ących o wyj ątkowo ści Województwa zalicza si ę:

• Umiejscowienie na terytorium Województwa wszystkich rodzajów przej ść granicznych (pieszych, samochodowych, rzecznych, morskich i powietrznych), co stanowi podstaw ę do rozwoju wariantowych form przemieszczania si ę i transportu. • Obsług ę przez porty zachodniopomorskie ruchu pasa żerskiego. • Fakt, że szybciej mo żna dotrze ć z Berlina do Morza Bałtyckiego Odr ą przez Szczecin ni ż niemieckimi szlakami wodnymi przez Rostock. • Poł ączenie polskiej sieci wodnej z europejskim systemem dróg wodnych przez kanały Odra - Havela i Odra – Szprewa prowadz ącymi do Berlina. • Wyj ątkowe walory naturalne: o doliny Odry, zachodniej cz ęś ci Pojezierza My śliborskiego obejmuj ącej rozległe tereny wrzosowisk i historycznych miast Cedyni, Trzci ńska, Morynia i Chojny, o parki i rezerwaty. • Najwi ększ ą grup ę przyje żdżaj ących na zakupy s ą Niemcy. • Szczecin posiada du ży potencjał rozwoju turystyki wodnej. • Morska granica z Dani ą, Szwecj ą. • Poło żenie regionu na szlakach tranzytowych ze Skandynawii i z Niemiec.

Formy turystyki najbardziej adekwatne do implementacji na obszarze transgranicznym województwa zachodniopomorskiego oraz przy aktywnej współpracy w obszarze przemysłu turystycznego z s ąsiadem niemieckim to:

Strona | 203

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• turystyka hippiczna (jazda konna: rekreacyjna i hipoterapia), • turystyka rowerowa, • turystyka sportowa, • oferty turystyczne skierowane do młodzie ży, • turystka nawodna (w oparciu przede wszystkim o mo żliwo ści turystyczne Zalewu Szczeci ńskiego np. jachting), • turystyka w ędkarska, • turystyka ornitologiczna, • eksploracja obiektów historycznych, • ekoturystyka, • wypoczynek świ ąteczno-weekendowy, • turystyka kongresowo-konferencyjna, • turystyka medyczna, • turystyka usługowo-handlowa, • turystyka kulturowa i miejska, • turystyka techniczna i poprzemysłowa (np. wykorzystanie do celów turystycznych dawnej fabryki benzyny syntetycznej w Policach), • turystyka specjalistyczna lub specyficzna dla danego obszaru („urlop w le śniczówce, u rybaka, łowiectwo).

Formy turystyki

W oparciu o powy ższe elementy wyró żniaj ące tereny nadgraniczne i nadmorskie mo żna powiedzieć, że turystyka przygraniczna Województwa Zachodniopomorskiego jest platform ą na bazie, której maj ą szans ę rozwija ć si ę ró żne formy turystyki.

Turystyka handlowa

Tury ści przyje żdżaj ący w celach handlowych do Województwa Zachodniopomorskiego sp ędzaj ą czas w pasie przygranicznym w celu prowadzenia interesów, dokonywania zakupów i korzystania z ró żnego rodzaju usług. Ta grupa przyjezdnych sp ędza zwykle kilka godzin na terenie Województwa. Handel w strefie przygranicznej jest źródłem utrzymania dla wielu obywateli naszego kraju, szczególnie mieszka ńców nadgranicznych miejscowo ści. Zakupy motywowane s ą ni ższ ą cen ą artykułów spo żywczych i odzie ży, na terenie Polski.

Turystyka tranzytowa

Ta forma turystyki zwi ązana jest z dalekobie żnym, ci ęż arowym transportem drogowym i transportem morskim. Tury ści tranzytowi korzystaj ą głównie z noclegu i usług gastronomicznych. Rozwini ęcie oferty w strefie przygranicznej Regionu mo że przyczyni ć si ę do zatrzymania tej grupy turystów na dłu żej.

Strona | 204

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Turystyka biznesowa

Szczecin, jak miasto wojewódzkie i zarazem poło żone przy granicy polsko – niemieckiej blisko Berlina jest wa żnym o środkiem biznesu, a przez to równie ż wa żnym centrum konferencyjnym.

Turystyka morska 23

Cech ą charakterystyczn ą turystyki morskiej jest to, że sezon na ni ą trwa przez wi ększ ą cz ęść roku (zwykle od ko ńca marca nawet do połowy listopada). W ramach turystyki morskiej mo żna wyró żni ć wiele form:

• Wycieczki pełnomorskie - rejsy inclusive (pasa żerskich statków liniowych, tym bardziej atrakcyjne, gdy prom odwiedza po drodze kilka portów). • Pasa żersk ą żeglug ę przybrze żną (minirejsy mi ędzyportowe). • Żeglug ę promow ą. • Kajakarstwo. • Jachting - żeglarstwo morskie i śródl ądowe. • Windsurfing. • Wędkarstwo morskie. • Inne, np. (szkolne, kombinowane rejsy lecznicze – jako forma turystyki zdrowotnej zwi ązanej z inhalacj ą morskiego powietrza).

Warto zaznaczy ć, że powi ązanie turystyki przygranicznej z morsk ą ł ączy si ę szczególnie, gdy turystom od celów krajoznawczych bardziej przy świecaj ą cele handlowe, np. wyjazdy Szwedów na zakupy do Polski, a tak że zakupy Polaków w sklepach wolnocłowych na promach.

W przypadku Województwa Zachodniopomorskiego z turystyk ą morsk ą zwi ązana jest tak że żegluga. W Gryfinie organizowane s ą przez dyrekcj ę Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Odry nieodpłatne przeja żdżki turystyczne łodziami po Odrze, s ą to lekcje przyrody i ekologii „na żywo”. Z Wolina wyruszaj ą wycieczki kopi ą łodzi Wikingów po rzece Dziwnie. Nale ży jednak zaznaczy ć, że brak przystani na Odrze jest czynnikiem hamuj ącym rozwój ruchu żeglarskiego z Berlina nad Zalew i dalej nad Bałtyk. Nad Zalewem Szczeci ńskim, Jeziorem D ąbie i D ąbie Małe funkcjonuj ą silne o środki żeglarskie, z których cz ęść dysponuje zapleczem pozwalaj ącym na cumowanie prywatnych jednostek wodnych spoza Regionu. Elementy infrastruktury wodnej znajduj ą si ę na obszarach wodnych na północ od Szczecina, z którymi wi ążą si ę ró żne formy turystyki aktywnej opisane w punkcie 4.1.2 niniejszego opracowania.

Turystyka uczestnicz ąca

Jest to zintegrowany z ka żdą form ą turystyki system imprez i wydarze ń maj ących miejsce w gminach pasa nadgranicznego, atrakcyjno ść tego regionu mo że zach ęci ć przedstawicieli ró żnych segmentów do pozostania i ewentualnego powrotu w dane miejsce w przyszło ści.

23 Kajakarstwo, jachting, windsurfing i w ędkarstwo morskie zostały pełniej opisane w rozdziale dotycz ącym turystyki wodnej.

Strona | 205

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Turystyka hobbystyczno - edukacyjna

Dolina Dolnej Odry jest obszarem, gdzie dendrolodzy i ornitolodzy mog ą rozwija ć swoje hobbystyczne zainteresowania i pasje (np. podgl ądanie ptactwa - fotołowy). Jest to także obszar bogaty w spu ścizn ę historyczn ą, który wraz z wyj ątkowymi walorami naturalnymi stanowi baz ę dla edukacji ekologicznej i historycznej.

Turystyka aktywna

Powy ższe formy turystyki nale ży uzupełnia ć ofertami dodatkowymi, do których zalicza si ę wędrówki piesze, rajdy rowerowe itd. Grup ę zidentyfikowanych sił turystyki przygranicznej i morskiej, które wpływaj ą na wzmocnienie jej warto ści, oraz słabo ści, które te warto ści deprecjonuj ą przedstawiono w poni ższej tabeli.

Silne strony Słabe strony • Poło żenie Województwa: • Problem wizerunku: - na głównych transeuropejskich szlakach - Polski, jako miejsca niebezpiecznego komunikacyjnych i tranzytowych, trasa i nieestetycznego w portach, na drogach i hanzeatycka - droga mi ędzynarodowa ogólnie w całym kraju, E10, - Odry, postrzeganej jako regionu - szeroki pas przygranicza i nadbrze ża tranzytowego w drodze do Bałtyku, sprzyja rozwojowi tego rodzaju turystyki, zwi ększa niech ęć żeglarzy z Niemiec - w Euroregionie Pomerania, do którego i Szwecji do zapuszczania si ę w gł ąb tak że nale ży północno – wschodnia cz ęść Polski. Niemiec – Meklemburgia-Pomorze • Brak sytemu informacji o portach, trasach Przednie i południowa cz ęść Szwecji - żeglugowych, atrakcjach znajduj ących si ę w Skania, ich pobli żu. - nad Morzem Bałtyckim, • Brak kompleksowego zagospodarowania rz. - nad Odr ą, która: Odry i nadbrze ża w przystanie rzeczne i
na odcinku 161,7 km jest granic ą infrastruktur ę z ni ą zwi ązan ą (gastronomi ę, pa ństwow ą z Niemcami, jednym z sanitariaty, prysznice, zakłady szkutnicze, najbogatszych krajów Europy i świata, stacji paliw i urz ądzenia do usuwania przez co rzeka ma mi ędzynarodowe nieczysto ści z łodzi). znaczenie przygranicznej drogi wodnej • Brak integracji istniej ącej infrastruktury wodnej łącz ącej si ę z europejskimi systemami z l ądow ą, o ile w ogóle jedna i druga istnieje – transportowymi, brak obsługi gastronomicznej, sanitarnej,
jest dogodnie poło żonym szlakiem sklepów przy portach, marinach, przystaniach, wodnym ł ącz ącym Szczecin z - bardzo dobre przygotowanie do rejsu wynika aglomeracj ą wrocławsk ą i konurbacj ą z braku mo żliwo ści zatrzymania si ę górno śląsk ą, i zaopatrzenia lub niewystarczaj ącej jako ści
posiada wyj ątkowe walory naturalne przystani na Odrze. (Dolina Odry) stanowi ące o wysokiej • Drogi samochodowe s ą zdecydowanie o za atrakcyjno ści - parki krajobrazowe, małej g ęsto ści i przepustowo ści sieci do puszcze, wrzosowiska, miejsca obsługi ruchu turystycznego, szczególnie w lęgowe ptaków itd., sezonie turystycznym.
nad któr ą znajduje si ę wiele zamków, • Niska jako ść dróg i wynikaj ące z tego pałaców i miejsc o znaczeniu bezpiecze ństwo i dro żno ść , spowolnione historycznym. tempo realizacji przedsi ęwzi ęć remontowo – inwestycyjnych.

Strona | 206

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Korzystne usytuowanie Szczecina: • Brak taniej bazy noclegowej przy szlakach - blisko Berlina, z łatwym dost ępem do tranzytowych, koncentracja gestorów bardziej morza, na obsłudze turystów biznesowych. - wodna granica z Dani ą (Bornholm), • Niewystarczaj ąca atrakcyjno ść , promocja i - Szczecin, b ędący jednocze śnie metropoli ą integracja programów imprez mi ędzy regionu jest miejscem, przez które regionami. przepływaj ą wodniacy kieruj ący si ę z • Brak przygranicznej ście żki rowerowej północ morza na południe i z południa na północ. – południe, brak integracji ście żek • Doskonałe warunki do rozwoju turystyki na rowerowych z mi ędzynarodowymi szlakami. szlaku wodnym rzeki Odry. • Du że uzale żnienie rozwoju turystyki • Port lotniczy w Goleniowie jako zaplecze dla przygranicznej od popytu z rynku rozwoju przygranicznej turystyki lotniczej i niemieckiego. rozwoju sieci lotnisk turystycznych w • Brak powi ązania marin i portów z systemem województwie. autostrad europejskich. • Turystyka handlowa oparta bardziej na • Bariera j ęzykowa i brak punktów sezonowo ści zwi ązanej z weekendami i informacyjnych. dniami świ ątecznymi ni ż warunkami klimatycznymi. • Szeroka oferta bazy noclegowej dla turystów biznesowych, szczególnie w Szczecinie. Tabela 38 Silne i słabe strony produktu. Źródło: Opracowanie własne

Z analizy sił i słabo ści wynika, że charakter turystyki przygranicznej i morskiej w kontek ście integracji Polski z Uni ą Europejsk ą zmienia si ę z handlowej na tranzytow ą i rekreacyjn ą z elementami kulturowymi. Uwidacznia si ę w zwi ązku z tym konieczno ść dokonania wielu działa ń inwestycyjnych i marketingowych, aby rozwój turystyki w regionie przygranicznym przynosił w przyszło ści wymierne korzy ści ekonomiczne. Podobnie jest z turystyk ą morsk ą, gdzie po wej ściu Polski do UE prawdopodobnie wiele statków ze sklepami wolnocłowymi zostanie przeznaczona do obsługi ruchu turystycznego na Odrze i wzdłu ż wybrze ża.

Szczegółowa analiza otoczenia produktu turystyki przygranicznej i morskiej pozwoliła zidentyfikowa ć szanse i zagro żenia warunkuj ące rozwój tej formy turystyki.

Szanse Zagro żenia • Mo żliwo ść skorzystania z programów • Konkurencja ze strony niemieckiej – lepsza i funduszy unijnych. organizacja szlaków wodnych (przystanie), • Poprawa wizerunku Polski i rozwój turystyki rowerowych, dost ępno ści drogowej. tranzytowej po wst ąpieniu Polski do UE. • Opó źnianie si ę budowy autostrady A3 i dróg • Du że zainteresowanie żeglug ą i żeglarstwem ekspresowych. turystycznym po Odrze. • Opó źnianie si ę realizacji podj ętych decyzji • Trendy proekologiczne - poszukiwanie przez np. budowa nowych i rozbudowa obecnych turystów mo żliwo ści sp ędzenia wolnego przej ść granicznych. czasu na łonie przyrody. Spadek ruchu turystycznego – krajowego

Strona | 207

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Działania integracyjne w ramach i mi ędzynarodowego w wyniku recesji. Euroregionu – kulturowe, ekonomiczne i • Spadek obrotów zwi ązanych z handlem ekologiczne. przygranicznym po wst ąpieniu Polski do UE. 24

Tabela 39 Analiza szans i zagro żeń. Źródło: Opracowanie własne

5.6. Turystyka biznesowa

Turystyka biznesowa nale ży do najbardziej opłacalnych i perspektywicznych form turystyki. Zapotrzebowanie na produkty zwi ązane ze szkoleniami, spotkaniami biznesowymi, czy imprezami targowymi nale ży do naturalnych zjawisk towarzysz ących aktywno ści rynkowej firm. Motywami tego typu przyjazdów s ą zarówno cele promocyjne, handlowe, edukacyjne (ch ęć podnoszenia wiedzy i umiej ętno ści), jak i finansowo-inwestorskie. Szacuje si ę, że średni czas pobytu turysty biznesowego w tych miastach wynosi ok. 2 dni.

Istotn ą stron ę popytu turystyki biznesowej stanowi ą organizowane zarówno przez sfery gospodarcze jak i środowiska naukowe konferencje, sympozja, kongresy. Dynamiczny rozwój w ostatnich latach charakteryzuje oferty turystyki typu incentive (motywacyjnej), stanowi ące form ę po średni ą pomi ędzy form ą wypoczynkowo-rekreacyjn ą, a biznesow ą (poł ączenie celu wypoczynkowego z celami biznesowymi).

Zaplecze i potencjał turystyczny produktu

Główne o środki turystyki biznesowej w Województwie to dwa najwi ększe o środki miejskie Szczecin i Koszalin. Na tle kraju Województwo Zachodniopomorskie posiada obecnie przeci ętne warunki dla organizacji znacz ących imprez kongresowych i konferencyjnych. Tylko nieliczne obiekty potrafi ą zapewni ć kompleksowo przygotowany pakiet obsługi i organizacji dla znacz ących przedsi ęwzi ęć (np. hotel SAS Radisson w Szczecinie, Amber Baltic w Mi ędzyzdrojach, Hotel Senator k. D źwirzynie). Mniejsze miejscowo ści posiadaj ą obiekty zdolne do obsługi turystyki biznesowej na mniejsz ą skal ę (np. hotele „Jan” i „Lidia” w Darłowie).

Taka sytuacja nie pozwala na wykorzystanie w pełni atutów poło żenia regionu, w tym szczególnie Szczecina. Na atrakcyjno ść produktu turystyki biznesowej w Województwie Zachodniopomorskim mog ą wpływa ć m.in. takie czynniki jak:

• Podmioty gospodarcze ogółem • Liczba spółek prawa handlowego

24 Przykład pa ństw, które weszły ostatnio do Unii Europejskiej wskazuje na to, że handel przygraniczny nie zanika z momentem akcesu danego kraju do UE.

Strona | 208

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Liczba spółek prawa cywilnego • Liczba du żych spółek akcyjnych • Liczba du żych spółek z ograniczon ą odpowiedzialno ści ą • Liczba osób fizycznych prowadz ących działalno ść gospodarcz ą • Liczba firm z kapitałem zagranicznym • Pozycja i potencjał uczelni wy ższych (najwy ższa liczba studentów w kraju na 10 000 mieszka ńców – 530, najwi ększe uczelnie Województwa to Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny, Zachodniopomorska Szkoła Biznesu w Szczecinie, Wy ższa Szkoła Morska w Szczecinie, Politechnika Koszali ńska) . • Najwi ęksi pracodawcy Województwa to m.in. 25 : „Police” S.A., Stocznia Nowa S.A., Szczeci ńska Stocznia Remontowa „Gryfia” S.A., „Bulk Cargo” Port Szczecin, Drobnica-Port Szczecin S.A., PBK S.A. w Szczecinie – grupa Pekao S.A., Stolbud S.A., „Komfort” S.A., „Dolna Odra” S.A., ENEA – Grupa Energetyczna S.A., „Elektromonta ż” Szczecin, „Superfish” Sp. z o.o., KRONOSPAN S.A. w Szczecinku, Elda S.A. Uzdrowisko Kołobrzeg S.A., Uzdrowisko Świnouj ście S.A., Uzdrowisko Połczyn S.A., „Alpex” Karlino, Zarz ąd Morskiego Portu Szczecin i Świnouj ście, „Barlinek” S.A., „Filar” S.A., „Agryf” Sp. z o.o., Zarz ąd Morskich Portów Szczecin-Świnouj ście S.A., Morska Stocznia Remontowa, Szczeci ńska Energetyka Cieplna S.A., ZWiK Sp. z o.o., Drobimex-Heintz Sp. z o.o., Agros-Koszalin S.A., Zakład Energetyczny Koszalin, Euroafrica Linie Żeglugowe Sp. z o.o, Unity Line Sp. z o.o. • Centra konferencyjne (najwa żniejsze – Hotel Senator, Hotel Amber Baltic, SAS Radisson, Ośrodek „W ęgiel Brunatny”).

Analiza potencjału i zaplecza turystyki biznesowej pozwala na wskazanie głównych silnych i słabych stron produktu turystyki wypoczynkowej.

Silne strony Słabe strony • W głównych miastach regionu istnieje • Brak centrum kongresowo-konferencyjnego wystarczaj ąca liczba hoteli posiadaj ących zdolnego do organizowania i obsługi odpowiednie warunki do obsługi znacz ących imprez mi ędzynarodowych. indywidualnego turysty biznesowego (np. • Trudna dost ępno ść komunikacyjna z spotkania biznesowe, załatwianie interesów, wi ększych o środków biznesowych i delegacje). naukowych w Polsce (w tym okr ęg • Wi ększo ść hoteli regionu posiada Górno śląski, Warszawa, Łód ź, Kraków). podstawowe zaplecze konferencyjne • Ograniczona przepustowo ść przej ść pozwalaj ące na obsług ę niewielkich grup granicznych, cz ęste zatory na przej ściach. biznesowych (szkolenia, sympozja, • Zbyt mała obecnie rola portu lotniczego w spotkania). Goleniowie (niewielka liczba regularnych • Stosunkowo liczne pałace, zameczki poł ącze ń mi ędzynarodowych oraz krajowych). przekształcone w hotele pozwalaj ące na • Brak cyklicznej, znacz ącej imprezy targowej, obsług ę klientów biznesowych. wystawowej lub biznesowej o wymiarze • Szeroka oferta atrakcji dodatkowych mi ędzynarodowym. zwi ązanych ze specyfik ą regionu i otoczenia, np. rejsy morskie, golf, survival.

25 na podstawie danych bazy Teleadreson, zaktualizowane na podst. Inf. Wydziału Gospodarki UM WZ.

Strona | 209

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Mo żliwo ść organizowania konferencji, szkole ń i spotka ń biznesowych w niektórych ośrodkach uzdrowiskowych (np. „Gryf” w Połczynie Zdroju, „W ęgiel Brunatny” w Kołobrzegu, „Senator” w Dźwirzynie). Tabela 40 Silne i słabe strony produktu Źródło: Opracowanie własne

Analiza otoczenia turystyki biznesowej pozwala na wskazanie głównych szans i zagro żeń stron produktu turystyki wypoczynkowej.

Szanse Zagro żenia • Integracja z Uni ą Europejsk ą • Szybki przyrost profesjonalnych o środków • Rozwój Euroregionu Pomerania ze konferencyjnych w Polsce (w tym w średnich Szczecinem jako Europolem. miastach oraz miejscowo ściach atrakcyjnych • Rozwój portu lotniczego w Goleniowie jako turystycznie). element istotnie wspomagaj ący rozwój • Dynamiczny rozwój Poznania jako centrum turystyki biznesowej. biznesowo-targowego. • Rozwój lotnisk powojskowych szans ą • Spodziewany rozwój Wrocławia jako rozwoju turystyki biznesowej w regionach o wa żnego o środka biznesowo-targowego rozwini ętej bazie noclegowej i zapleczu (mo żliwa organizacja przyszłego EXPO). konferencyjnym (np. w pasie nadmorskim). • Niepewna sytuacja gospodarcza, w tym • Aktywizacja gospodarcza strefy obecna recesja mo że wpłyn ąć na osłabienie przygranicznej w kontek ście wej ścia do Unii rozwoju turystyki biznesowej. Europejskiej. • Rozwój nowych inwestycji, szczególnie wzdłu ż szlaków komunikacyjnych, strefie portów oraz wzdłu ż Odry. Tabela 41 Analiza szans i zagro żeń. Źródło: Opracowanie własne

5.7. Turystyka na terenach wiejskich

Turystyka wiejska stanowi form ę rekreacji odbywaj ącą si ę na obszarze pozamiejskim i obejmuje wielorakie rodzaje aktywno ści rekreacyjnej zwi ązane z przyrod ą, w ędrówkami, turystyk ą krajoznawcz ą, kulturow ą i etniczn ą, które bezpo średnio wykorzystuj ą zasoby i walory wsi.

Pod poj ęciem turystyki wiejskiej znajduj ą si ę hasła: agroturystyka oraz ekoturystyka.

Agroturystyka to forma wypoczynku, która realizowana jest na terenach wiejskich o charakterze rolniczym, oparta o baz ę noclegow ą i aktywno ści rekreacyjne zwi ązane z gospodarstwem rolnym.

Ekoturystyka za ś podkre śla zwi ązek ze środowiskiem przyrodniczym. Jest z ni ą równie ż zwi ązany kodeks etyczny, który obejmuje:

• odpowiedzialne korzystanie z naturalnych zasobów ziemi, • respekt i szacunek dla kultury lokalnej, • minimalizowanie zniszcze ń w kulturze i przyrodzie regionu,

Strona | 210

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• wykorzystywanie lokalnych produktów i umiej ętno ści (np. zawody charakterystyczne dla danego terenu), • troska o zachowanie bioró żnorodno ści.

Je żeli agroturystyka spełnia powy ższe wymagania, mo żna j ą wówczas nazwa ć ekoagroturystyk ą, definiuj ąc jako: „formy turystki odbywaj ące si ę w gospodarstwie ekologicznym lub tradycyjnym, bazuj ące na lokalnych walorach kulturowych i przyrodniczych, wykorzystuj ące miejscowe zasoby siły roboczej oraz umiej ętno ści, z pełnym poszanowaniem przyrody”.

Tereny wiejskie to najbardziej problemowe obszary Województwa Zachodniopomorskiego, dlatego nale ży podj ąć w tym zakresie szczególne działania zmierzaj ące do poprawy jako ści i warunków życia ich mieszka ńców. W obszarze turystyki podejmowane działania dotyczy ć b ędą przede wszystkim działa ń podnosz ących atrakcyjno ść obszarów i miejscowo ści wiejskich jako miejsc docelowych podró ży turystycznych.

Zaplecze i potencjał produktu

Obecnie w Polsce wzrasta liczba gospodarstw agroturystycznych. Funkcjonuj ą one jako miejsca rozproszone na mapie kraju, bez jakiegokolwiek spójnego wizerunku, który mo żna wł ączy ć w zintegrowany system promocyjny.

Województwo dysponuje stosunkowo niewielk ą liczb ą udost ępnionych turystom kwater agroturystycznych, mimo podejmowanej działalno ści szkoleniowej i promocyjnej.

Na terenie Województwa funkcjonuj ą mi ędzy innymi takie stowarzyszenia agroturystyczne jak:

• Koszali ńskie Stowarzyszenie Agroturystyczne „KOSA”. • Stowarzyszenie Czaplineckie Gospodarstwa Agroturystyczne „CzaGA”. • Barwickie Gospodarstwa Agroturystyczne. • Szczeci ńskie Stowarzyszenie Agroturystyczne. • Stowarzyszenie Agroturystyczne „Wiatrak”. • Nowogardzkie Stowarzyszenie Agroturystyczne „Strzecha” • Drawie ńskie Stowarzyszenie Agroturystyczne. • Woli ńskie Stowarzyszenie Agroturystyczne.

Istotn ą rol ę w turystyce wiejskiej stanowi ą Wsie Turystyczne Pomorza Zachodniego. Pi ękne krajobrazy, malownicze pola i ł ąki, bł ękitne morze, czyste jeziora, niespotykana fauna i flora, wiele atrakcji turystycznych, a tak że liczne gospodarstwa agroturystyczne – taki wypoczynek oferuj ą zachodniopomorskie wsie. Wsie turystyczne Pomorza Zachodniego daj ą mo żliwo ść sp ędzenia wolnego czasu: zarówno leniwie, uciekaj ąc od zgiełku codzienno ści, jak i w sposób bardziej aktywny – na rowerze, kajaku, żaglówce, konno, uprawiaj ąc nordic walking, b ądź spaceruj ąc w śród niezwykłej przyrody. Wsie turystyczne województwa zachodniopomorskiego to tak że obcowanie z kultur ą

Strona | 211

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

i tradycj ą – liczne ko ścioły, pałace, dworki, zamki, stanowiska archeologiczne s ą wyj ątkowym świadectwem dziejów mieszka ńców tych ziem.

Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego oraz Zachodniopomorska Regionalna Organizacja Turystyczna, zauwa żaj ąc aktywno ść społeczno ści wiejskich, ich działania na rzecz rozwoju usług tworz ących produkty turystyki wiejskiej i agroturystyki, od roku 2010 zainicjowali coroczny konkurs certyfikacyjny „Zachodniopomorska Wie ś Turystyczna”. Celem konkursu jest kształtowanie wizerunku turystyki wiejskiej na terenie województwa zachodniopomorskiego poprzez wyłonienie najbardziej interesuj ących pod wzgl ędem turystycznym wsi na Pomorzu Zachodnim. Poni żej zamieszczono map ę przedstawiaj ącą wsie bior ące udział konkursie w latach 2010-11

Rysunek 32 Mapa Wsi Turystycznych Pomorza Zachodniego Źródło: http://morzeprzygody.eu

Strona | 212

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Silne strony Słabe strony • Korzystne i urozmaicone warunki • Braki w infrastrukturze technicznej niektórych gmin, przyrodnicze; liczne jeziora, stawy, szczególnie w zakresie jako ści wody pitnej i lasy, parki krajobrazowe itp. oczyszczania ścieków. • Dziedzictwo kulturowe – ciekawe • Niezadowalaj ący stan sanitarny gospodarstw i całych zabytki architektoniczne, miejscowo ści. ró żnorodno ść atrakcji kulturowych • Znikoma liczba skategoryzowanych gospodarstw w Regionie. agroturystycznych na terenie Województwa. • Osoby uprawiaj ące sztuk ę ludow ą w • Słabo rozbudowana oferta dodatkowa dla turystów gminach. (cz ęsto gospodarstwa nie oferuj ą nic poza noclegiem i • Działaj ące gospodarstwa rolne (w wy żywieniem). wi ększej cz ęś ci uprawiaj ące ziemie • Niedostateczna wiedza ludno ści wiejskiej nt. metodami zbli żonymi do dost ępnych źródeł finansowania alternatywnych źródeł ekologicznych) i ludzie zajmuj ący si ę utrzymania ludno ści wiejskiej (w tym działalno ści tradycyjnymi zaj ęciami wiejskimi. agroturystycznej), co przyczynia si ę do hamowania • Oferta nietypowych usług wiejskich rozwoju usług turystycznych na wsi. (pieczenie chleba, pieczenie • Brak zdecydowanych wyró żników funkcjonuj ącej oferty prosiaka, wyrób masła, serów) agroturystycznej Regionu. • Liczne szlaki historyczne i • Niewiele ofert ukierunkowanych na konkretnego turystyczne, w tym powi ązane odbiorc ę, np. turyst ę zainteresowanego turystyk ą z odpowiednikami szlaków weekendow ą, rodziny z dzie ćmi, czy osoby starsze. europejskich. Brak przy tym propozycji wspartych konkretn ą ofert ą • Dobra współpraca funkcjonuj ących usługow ą, przystosowaniem pokoi, itp. gospodarstw agroturystycznych • Brak spójnego systemu promocji i dystrybucji oferty (pr ęż nie działaj ące stowarzyszenia). agroturystycznej Województwa (w tym udział w targach i imprezach wystawienniczych). • Brak kompleksowego katalogu usług agroturystycznych w województwie. Rysunek 33 Silne i słabe strony produktu. Źródło: Opracowanie własne

Analiza uwarunkowa ń zewn ętrznych rozwoju turystyki wiejskiej pozwoliła okre śli ć szanse i zagro żenia determinuj ące rozwój tego produktu.

Strona | 213

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Szanse Zagro żenia • Integracja z UE – zwi ększenie puli środków • Post ępuj ące zubo żenie obszarów wiejskich w na rozwój wsi oraz ich dost ępno ści Polsce • Rosn ąca potrzeba turystów przebywania w • Opó źnienia i niestabilno ść otrzymywanego czystym środowisku i „zdrowym” otoczeniu wsparcia ze strony Unii (SAPARD) • Wzrost zainteresowania turystyk ą • Dziedziczone bezrobocie, szczególnie na alternatywn ą, w tym: turystyk ą kulturow ą, terenach wsi popeegerowskich – stanowi uczestnicz ącą, aktywn ą i agroturystyk ą zagro żenie pogł ębiania marginalizacji i • Rosn ące zainteresowanie turystów pasywno ści społecznej na obszarach wiejskich zagranicznych ofert ą usług agro- i • Ograniczone mo żliwo ści finansowe gmin ekoturystycznych wiejskich (niskie dochody) hamuj ące konieczne • Rosn ąca cz ęstotliwo ść wyjazdów procesy inwestycji komunalnych (np. weekendowych oczyszczalnie ścieków, drogi lokalne itp.) • • Rozwój mody na zdrow ą – ekologiczn ą Stosunkowo niskie dochody z agroturystyki żywno ść ograniczaj ące konieczne procesy inwestycyjne w zakresie dostosowywania standardu bazy • Rosn ąca świadomo ść mieszka ńców wsi w turystycznej do rosn ących potrzeb klientów zakresie potrzeb turystów oraz mo żliwo ści wykorzystania istniej ących form pomocy Rysunek 34 Analiza szans i zagro żeń. Źródło: Opracowanie własne.

Strona | 214

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

6. Rozwój obszarów turystycznych Województwa

W niniejszym podrozdziale zostan ą przedstawione zało żenia wdra żania oraz rozwoju produktów turystycznych ze wzgl ędu na uwarunkowania terytorialno-przestrzenne Województwa. Walory poszczególnych miejsc i obszarów cz ęsto determinuj ą budow ę konkurencyjnych marek, czy rozwój zintegrowanych produktów turystycznych Regionów. Okre ślenie zało żeń przestrzennych powinno uwzgl ędnia ć koncepcj ę strategicznych celów rozwoju w zagospodarowaniu przestrzennym kraju, zakładaj ącej kształtowanie 26 :

• przestrzeni otwartej na Europ ę i świat, która realizuje europejskie i światowe powi ązania, • przestrzeni konkurencyjnej, innowacyjnej i efektywnej, która stwarza warunki umo żliwiaj ące uzyskanie przez podmioty konkretnych efektów, • przestrzeni czystej ekologicznie, która tworzy warunki umo żliwiaj ące uzyskanie przez podmioty gospodarcze konkretnych efektów, • przestrzeni zró żnicowanej, która umo żliwia wykorzystanie zró żnicowanych przestrzennie zasobów kraju, • przestrzenie politycznie zdecentralizowanej.

Ze wzgl ędu na walory środowiskowe, sposób zagospodarowania turystycznego oraz uwarunkowania geograficzno-przestrzenne w Województwie Zachodniopomorskim mo żna wyodr ębni ć cztery wzgl ędnie jednorodne obszary 27 :

• Strefa Nadmorska. • Strefa Pojezierna. • Strefa Przygraniczna (w tym Dolina i uj ście Odry). • Pozostałe tereny.

Wydzielenie obszarów jest istotne dla okre ślenia kierunków budowy konkurencyjnych lokalnych i regionalnych marek uwzgl ędniaj ących zało żenia rozwoju produktów markowych Województwa.

Ruch turystyczny w poszczególnych obszarach nie rozwija si ę równomiernie, na co wpływ maj ą liczne uwarunkowania zwi ązane m.in. z charakterem walorów, preferencjami turystów, stanem zagospodarowania turystycznego.

26 „Koncepcj ę” przyj ął Sejm RP 17 listopada 2000 r. 27 Na podstawie opracowanie Regionalnego Biura Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego

Strona | 215

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

6.1. Strefa Nadmorska

Zało żenia:

• Stworzenie oferty wypoczynku nadmorskiego konkurencyjnego w stosunku do innych bli ższych i dalszych turystycznych rynków europejskich. • Wydłu żenie sezonu turystycznego poprzez przygotowanie odpowiedniego pakietu ofert oraz rozwój infrastruktury turystycznej o około turystyczn ą (np. rozbudowa i podniesienie jako ści i funkcjonalno ści infrastruktury komunalnej). • Rozwój szlaków turystyki aktywnej i kulturowej. • Zrównowa żony rozwój przy wykorzystaniu walorów przyrodniczych oraz zró żnicowaniu regionu. • Wykorzystanie potencjału miejscowo ści historycznych poło żonych w gminach nadmorskich.

Najwa żniejszym i dominuj ącym turystycznie obszarem Województwa jest strefa nadmorska ze 185 km pasem wybrze ża Bałtyku. Wi ększo ść pasa wybrze ża nale żą cego do Województwa (ok. 135 km) posiada dobre lub bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki wypoczynkowej. Głównym atutem turystycznym obszaru nadal pozostaj ą szerokie piaszczyste pla że, oraz liczne k ąpieliska pozwalaj ące na rozwój turystyki wypoczynkowej typu sło ńce-morze-pla ża. Ponadto obszar nadmorski charakteryzuje si ę bardzo korzystnymi warunkami bioklimatycznymi, co w poł ączeniu z obecno ści ą surowców uzdrowiskowych ( źródeł solanek, torfów borowinowych) stwarza dogodne warunki dla rozwoju turystyki uzdrowiskowej. Niewykorzystanym potencjałem pasa nadmorskiego s ą źródła geotermalne oraz płytkie jeziora nadmorskie (m.in. Jamno, Wicko, Kopa ń).

Segmenty wg hierarchii Główny motyw Tury ści wypoczynkowi (pobyty – Motyw – pla ża, morze, sło ńce, imprezy kulturalne, oferta długookresowe) rozrywkowa Tury ści wypoczynkowo –aktywni (pobyty Rekreacja nadmorska, aktywne sp ędzanie czasu, poznanie krótko i długookresowe) nowych ludzi Kuracjusze (z NFZ, ZUS i pełnopłatni) Kuracja, poprawa stanu zdrowia

Tury ści wypoczynkowo-zdrowotni (eko- Wypoczynek i profilaktyka zdrowotna tury ści) Rodziny z dzie ćmi Wypoczynek rodzinny, wczasy rodzinne, wyjazdy weekendowe Młodzie ż szkolna, kolonie, zielone szkoły Wypoczynek grupowy, motyw poznawczy, integracyjny Miło śnicy sportów wodnych, Realizacja pasji, rozwój umiej ętno ści powietrznych Rekreacja weekendowa, obozy sportowe Tury ści kulturowi Motyw poznawczy, relaks poprzez uczestnictwo w imprezach

Miło śnicy form turystyki specjalistycznej Realizacja zainteresowa ń, pasji, kontakt z natur ą (golf, w ędkarstwo, hippika) Tury ści weekendowi Atrakcyjne sp ędzenie czasu w okresach sobotnio-niedzielnych, Rysunek 35 Dominuj ące segmenty rynku turystyki nadmorskiej Źródło: Opracowanie podstawie danych PART

Strona | 216

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Tradycyjne formy wypoczynku w pasie nadmorskim charakteryzuj ą si ę szczególnie siln ą sezonowo ści ą oraz uzale żnieniem od warunków pogodowych. Wynika to ze specyfiki strefy klimatycznej, ale tak że z braku odpowiedniej infrastruktury i oferty (np. baseny z podgrzewan ą wod ą) stanowi ącej dla turystów alternatyw ę w przypadku złej pogody.

Oprócz tradycyjnych form wypoczynku obserwuje si ę intensywny rozwój turystyki aktywnej w oparciu o potencjał i walory obszaru. Przez pas polskiego Wybrze ża przebiega jeden z najwa żniejszych szlaków turystycznych Europy Środkowej (E10 nazywany tak że Hanzeatyckim). Jest to niezwykle wa żny czynnik stymulacji rozwoju turystyki objazdowej oraz aktywnej (w szczególno ści rowerowej).

Wybrze że to tak że znakomite warunki dla uprawiania żeglarstwa, kajakarstwa, windsurfingu, kitesurfingu, sportów ekstremalnych, (w tym paralotniarstwa, lotniarstwa), czy form turystyki specjalistycznej (np. w ędkarstwo, hippika, golf).

Wnioski z analizy:

• Zjawiskiem szczególnie niekorzystnym dla Strefy Nadmorskiej jest wysoka sezonowo ść podstawowych form turystyki (sło ńce-morze-pla ża), co hamuje rozwój bazy całosezonowej oraz zmniejsza efektywno ść ekonomiczn ą istniej ących obiektów. • Istnieje potrzeba ewolucji oferty z turystyki typowo wypoczynkowej (sło ńce-morze-pla ża) w kierunku turystyki wypoczynkowo-aktywnej, oraz wypoczynkowo-zdrowotnej. • Pas Wybrze ża posiada znakomite warunki rozwoju w zakresie turystyki specjalistycznej (golf, w ędkarstwo morskie, sporty konne) oraz sportów wodnych (m.in. jachting, motowodniactwo); s ą to formy turystyki mog ące wpłyn ąć na wykorzystanie bazy turystycznej po sezonie letnim. • Nale ży rozwija ć i wspiera ć nowe formy turystyki, w tym turystyk ę ekstremaln ą, alternatywn ą, archeologi ę-edukacyjn ą jako produkty o wysokim potencjale rozwojowym oraz wysokiej widowiskowo ści (stanowi ących form ę atrakcji dla turystów). • Zwi ększanie konkurencyjno ści rynkowej powinno zakłada ć procesy specjalizacji w zakresie funkcji uwzgl ędniaj ących specyficzne potrzeby poszczególnych segmentów (zgodnych z predestynacjami miejscowo ści nadmorskich np. Mrze żyno – turystyka rodzinna, Mielno – „polska Ibiza”, D źwirzyno, Dziwnów – centrum sportów wodnych, Rewal – centrum sportowe Wybrze ża, Kołobrzeg – perła Bałtyku, najwi ększe uzdrowisko, funkcja konferencyjna, Mi ędzyzdroje – presti żowy, modny kurort, szkolenia, konferencje). • Ogromny potencjał rozwoju na terenach nadmorskich posiada turystyka uzdrowiskowa i zdrowotna . Rozwój tych form powinien nast ępowa ć m.in. poprzez: o restrukturyzacj ę i modernizacj ę obecnej bazy uzdrowiskowej (w tym wykorzystywanie walorów morskich uzdrowisk np. baseny z podgrzewan ą wod ą morsk ą), o rozwijanie oddziałów uzdrowisk w miejscowo ściach o najlepszych predyspozycjach i walorach zdrowotno-uzdrowiskowych,

Strona | 217

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

o wspieranie rozwoju obiektów całosezonowych z zapleczem pozwalaj ącym na świadczenie usług zdrowotno-wypoczynkowych, rehabilitacyjnych oraz kosmetologicznych, o rozpoznanie mo żliwo ści w zakresie eksploatacji źródeł geotermalnych, o opracowywanie ofert pakietowych uwzgl ędniaj ących zamo żno ść i potrzeby ró żnych grup klientów, o rozwijanie funkcji biznesowej uzdrowisk oraz o środków wypoczynkowo-sanatoryjnych (m.in. przygotowanie infrastruktury, organizacja konferencji), o wspieranie zintegrowanych systemów promocji maj ących na celu emisj ę konkurencyjnego wizerunku Wybrze ża jako regionu o wybitnych walorach zdrowotno- uzdrowiskowych, o opracowanie strategii marketingowych w pełni wykorzystuj ących mo żliwo ści w zakresie segmentów rynku. • Istotny potencjał regionu jest zwi ązany z rozwojem turystyki objazdowej i miejskiej, w tym wzdłu ż europejskich szlaków turystycznych (np. E10), czy szlaku latarni morskich. Jest to szansa rozwoju turystycznego miast historycznych le żą cych w pewnym oddaleniu od morza. • Dla miejscowo ści nadmorskich, pełni ących rol ę o środków miejskich takich jak Kołobrzeg, Mi ędzyzdroje, Darłowo, Świnouj ście, czy Dziwnów szans ą na posezonowe wykorzystanie infrastruktury turystycznej jest rozwój turystyki kulturalnej i miejskiej (konieczny rozwój infrastruktury, powinno nast ąpi ć wyra źne wydzielenie stref rekreacyjno- kulturalnych z wył ączeniem ruchu pieszego oraz stref zdrojowych od stref rozrywkowych). • Wspieranie „nowo ści”, w tym nowatorskich form sportu, wypoczynku, turystyki predestynowanych dla strefy nadmorskiej. • Wykorzystanie mo żliwo ści floty morskiej – wycieczki, rejsy turystyczne, objazdowe i rozrywkowo-rekreacyjne, zagospodarowanie cz ęś ci floty rybackiej do celów turystycznych (przewidywana redukcja floty połowowej). • Warunkiem konkurencyjno ści dla obszaru strefy nadmorskiej jest wi ększa dbało ść o estetyk ę architektoniczn ą miejscowo ści nadmorskich oraz zrównowa żony rozwój przestrzeni ekologicznych.

Strona | 218

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

6.2. Pas Pojezierny

Zało żenia:

• Wykorzystanie potencjału walorów naturalnych dla aktywizacji turystyki aktywnej, m.in. w tym poprzez stworzenie udogodnie ń oraz rozwój odpowiedniej infrastruktury. • Stworzenie atrakcyjnych ofert i warunków dla rozwoju turystyki kulturowej i weekendowej. • Stworzenie warunków dla zagospodarowania ruchu turystów tranzytowych i objazdowych. • Zwi ększenie atrakcyjno ści Regionu w okresie posezonowym. • Stymulacja ruchu turystycznego w Pasie Pojezierzy poprzez zrównowa żone zagospodarowanie terenów jeziorno-le śnych.

• Rozwój turystyki zdrowotnej oraz uzdrowiskowej w oparciu o naturalne predestynacje Regionu.

Pas Pojezierzy to drugi najistotniejszy obszar dla turystyki Województwa Zachodniopomorskiego, obejmuj ący pojezierza Drawskie, My śliborskie, Wałeckie, Wełty ńskie. Niektóre opracowania wyró żniaj ą tak że pojezierza Choszcze ńskie, I ńskie i Szczecineckie. Pojezierza zajmuj ące 35% powierzchni obszaru Województwa charakteryzuj ą si ę malowniczym krajobrazem, gęst ą otulin ą le śną (wysokie zalesienie obszaru), zró żnicowaniem wysoko ści oraz wyst ępowaniem znacznej liczby jezior du żych pow. 20 ha. Dodatkowa atrakcyjno ść obszaru wynika z poł ącze ń wodnych (sieci hydrograficznej) niektórych akwenów ciekami wodnymi. Do najwa żniejszych szlaków wodnych (atrakcyjnych równie ż dla kajakarzy) zalicza si ę rzek ę Draw ę (pojezierze Drawskie), In ę, Reg ę, Pars ętę czy Piław ę. Istotn ą rol ę dla atrakcyjno ści turystycznej Regionu spełniaj ą obszary przyrody chronionej, w tym parki krajobrazowe, narodowe oraz rezerwaty.

Do głównych centrów ruchu turystycznego pasa Pojezierzy nale ży zaliczy ć takie miasta jak Czaplinek, Drawno, Szczecinek, Drawsko Pomorskie, Wałcz. My ślibórz, Barlinek, czy Złocieniec. Predestynacje do wykształcenia centrów obsługi turystycznej pojeziernej maj ą takie miejscowo ści jak: Borne Sulinowo, I ńsko czy Stare Drawsko.

Centrami wyspecjalizowanymi, o ustalonej marce rynkowej s ą: Połczyn Zdrój (turystyka uzdrowiskowa i zdrowotna) oraz Biały Bór (o środek sportów konnych w tym cross terenowy, zawody WKKW).

Wa żnym walorem i potencjałem terenów pojezierzy jest wielokulturowy, historyczny charakter wielu miejscowo ści, w tym licznie wyst ępuj ące zało żenia dworsko-parkowe, wiejskie układy osadnicze, zabytki sakralne, militarno-obronne, grodziska i groby megalityczne.

Turystyka w pasie pojezierzy ma stanowi ć w zało żeniach m.in. planu zagospodarowania przestrzennego przeciwwag ę dla pasa wybrze ża. Pomimo prognoz dynamicznego rozwoju turystyki w pasie pojeziernym, zmiany w rozkładzie ruchu turystycznego w ostatnich latach wskazuj ą na umocnienie dominuj ącej roli turystyki w pasie nadmorskim. Decyduj ący wpływ na taki stan rzeczy maj ą opó źnienia inwestycyjne w infrastruktur ę i baz ę turystyczn ą oraz słaba promocja turystyczna tych

Strona | 219

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

regionów. Pozostało ści ą po latach 70’tych i 80’tych s ą dawne wojskowe oraz bran żowe (zakładowe) ośrodki wczasowe, o znacznym stopniu zdekapitalizowania. Wiele gmin pojezierza, o ogromnych mo żliwo ściach turystycznych, nie jest w stanie finansowa ć niezb ędnych inwestycji w infrastruktur ę turystyczn ą. Taka sytuacja wynika z zapa ści gospodarczej i ogromnej skali bezrobocia (nawet do 40%).

Segment Główny motyw przyjazdu Tury ści wypoczynkowi (pobyty – Motyw – jeziora, k ąpieliska, lasy, imprezy kulturalne, oferta długookresowe) rozrywkowa Tury ści aktywni (pobyty krótko Aktywna rekreacja w tym np. wodna (kajakowa, żeglarstwo), i długookresowe) piesza i rowerowa w oparciu o szlaki i ście żki, przygoda Miło śnicy form turystyki specjalistycznej (my ślistwo, Realizacja i rozwój zainteresowa ń, pasji wędkarstwo, hippika) Odwiedzanie miejsc urodzin przodków, sp ędzania dzieci ństwa Turystyka sentymentalna (głównie Niemcy) Młodzie ż szkolna, kolonie, zielone Wypoczynek grupowy, zorganizowany, tak że motyw poznawczy i szkoły edukacyjny Miło śnicy wsi Wypoczynek, rekreacja na terenach wiejskich Dbaj ący o zdrowie, ekolodzy (Eko- Wypoczynek i profilaktyka zdrowotna tury ści) Wypoczynek poprzez kontakt z przyrod ą, realizacja pasji, Przyrodnicy poznanie nowych miejsc atrakcyjnych ze wzgl ędu na walory przyrodnicze Kilkudniowy, najcz ęś ciej sobotnio-niedzielny wypoczynek i Turysta weekendowy rekreacja, istotne znaczenie oferty kulturalnej oraz specjalnych pakietów weekendowych Rodziny z dzie ćmi Wypoczynek rodzinny Atrakcyjny nocleg i oferta gastronomiczna (stosunek cena/jako ść ) Turystyka tranzytowa na wa żnych szlakach, istotne znaczenie udogodnie ń, bezpiecze ństwa. Turystyka kulturowa-objazdowa Poznanie nowych miejsc, kultury, historii Rysunek 36 Dominuj ące segmenty rynku Jezierno - le śnego województwa zachodniopomorskiego Źródło: Opracowanie na poddanych PART

Obecnie w pasie pojezierzy znajduje si ę ok. 6,7% wszystkich miejsc noclegowych Województwa (przy 85% w pasie nadmorskim), co wskazuje na znacz ące rezerwy w zakresie rozwoju turystyki.

Najwi ększe mo żliwo ści rozwoju s ą zwi ązane z turystyk ą wypoczynkow ą (na terenach jezierno- le śnych), odmianami turystyki specjalistycznej (np. turystyka konna, my ślistwo) oraz popularnymi formami turystyki aktywnej np. turystyka rowerowa, piesza, wodna.

Obszar pojezierzy posiada silne predestynacje dla rozwoju turystyki na terenach wiejskich, turystyki kulturowej, ekoturystyki oraz wypoczynku w tzw. drugich domach. Form ą zyskuj ącą na popularno ści jest turystyka edukacyjna, ści śle zwi ązana z rozwojem turystyki młodzie żowej.

Strona | 220

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Analiza i ocena uwarunkowa ń obszarowych dla rozwoju została przeprowadzona przy uwzgl ędnieniu takich elementów jak:

• Główne walory turystyczne dla poszczególnych obszarów. • Strategiczne segmenty rynku danego obszaru. • Dominuj ące formy turystyki oraz formy o najwi ększym potencjale wzrostu. • Mo żliwo ści pozycjonowania oferty turystycznej danego obszaru. • Trendy i rekomendowane kierunki rozwoju.

Wnioski z analizy

• Zjawiskiem niekorzystnym dla Pojezierzy jest wysoka sezonowo ść turystyki wypoczynkowej pojeziernej . Jest to czynnik ograniczaj ący rozwój bazy całosezonowej, w tym zmniejszaj ący efektywno ść ekonomiczn ą sektora. • Baza wczasowo-wypoczynkowa pojezierzy uległa znacz ącej dekapitalizacji, co wpływa na obni żanie atrakcyjno ści turystycznej regionu oraz mo żliwo ść wykorzystania potencjału walorów przyrodniczych. • Konieczna jest modernizacja i rozwój podstawowej infrastruktury (pla że, nabrze ża, ście żki spacerowe, rowerowe), wpływaj ącej na zagospodarowanie oraz atrakcyjno ść turystyczn ą pojezierzy. • Dla rozwoju turystyki wodnej i objazdowej konieczne jest rozwijanie szlaków tematycznych oraz wodnych, jako kompleksowych rozwi ąza ń produktowych (oznakowanie, promocja, potrzebna infrastruktura, rozwój atrakcji, organizacja i przygotowanie ofert). • Bogata historia i kultura oraz walory edukacji ekologicznej sprawiaj ą, i ż region posiada wybitne predyspozycje do rozwoju turystyki młodzie żowej, edukacyjnej, zielonych szkół, czy turystyki kolonijnej. • Obszar pojezierza posiada znakomite predestynacje do rozwoju turystyki ekologicznej (ekoturystyki), wi ększo ść znajduje si ę w obszarze stref chronionych, w tym parków krajobrazowych (m.in. Drawski, Cedy ński, I ński). Oczekuje si ę, i ż b ędzie to forma turystyki o szybko rosn ącej popularno ści. • Obszar pojezierzy posiada bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki zdrowotnej , w tym tak że niektóre miejscowo ści posiadaj ą predyspozycje uzdrowiskowe np. Borne Sulinowe, Trzci ńsko Zdrój. • Istotnym elementem zwi ększenia atrakcyjno ści jest konieczno ść wi ększej dbało ści o zachowanie elementów dziedzictwa kulturowo-historycznego Regionu zarówno w sferze materialnej jak i niematerialnej (zachowanie i konserwacja zabytków regionu, wspieranie inicjatyw z zakresu prezentacji kulturalnych, programów archeologiczno- historycznych). • Istnieje potrzeba rozwoju infrastruktury oraz atrakcji wpływaj ących na przedłu żenie sezonu turystycznego w tym aquaparków, parków tematycznych.

Strona | 221

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Rozproszenie geograficzne poszczególnych pojezierzy Województwa, utrudnia kreowanie spójnego wizerunku na rynku turystycznym. • Region jest szczególnie predestynowanych do rozwoju turystyki aktywnej, w tym rowerowej, pieszej oraz wodnej ( żeglarstwa, kajakarstwa). • W oparciu o istniej ące walory nale ży przygotowa ć atrakcyjn ą baz ę, zaplecze do rozwoju turystyki aktywnej – tworzenie centrów sportowych i turystyki aktywnej oraz centrów turystyki młodzie żowej i edukacyjnej. • Istnieje potrzeba kreacji programów produktów i marek lokalnych , uwzgl ędniaj ących specyfik ę poszczególnych miejsc oraz potrzeby strategicznych segmentów rynku. • Potrzeba tworzenia - Lokalnych Organizacji Turystycznych , których zadaniem byłoby wdra żanie opracowanych programów i koncepcji rozwoju turystyki w Regionie. • Istnieje potrzeba wspierania regionów o wysokiej stopie bezrobocia i niskich dochodach bud żetowych, które samodzielnie nie s ą w stanie zagospodarowa ć posiadanych walorów oraz rozwija ć infrastruktury turystycznej. • Niewystarczaj ąca liczba atrakcji mog ących przedłu żyć sezon, czy zatrzyma ć turyst ę tranzytowego i kulturowego na kilkudniowy wypoczynek; konieczno ść zapewnienia specjalnych korzy ści. • W porównaniu do pasa nadmorskiego, pojezierza oferuj ą skromn ą ofert ę imprez kulturalnych i sportowych. • Niewystarczaj ąca oferta dla przyci ągni ęcia turysty weekendowego , brak pakietów weekendowych, promocji konkretnych miejsc jako atrakcyjnych kierunków sobotnio- niedzielnego wypoczynku. • Perspektywiczn ą form ą turystyki jest w regionie pojezierzy turystyka kulturowa i objazdowa , szczególnie w kontek ście oczekiwanego rozwoju i promocji szlaków tematycznych oraz przewidywanego wzrostu znaczenia szlaków mi ędzynarodowych biegn ących przez pojezierza, (w tym wschodnio-niemieckie).

6.3. Dolina i obszar uj ścia Odry

Pas doliny i obszar uj ścia Odry nale ży do terenów szczególnych ze wzgl ędu na specyficzny charakter walorów naturalnych oraz antropogenicznych, a tak że uwarunkowania przestrzenno- geograficzne (granica pa ństwa). Przez wieki rzeka Odra decydowała o obecnym ukształtowaniu i formie walorów tego obszaru (Zalewu Szczeci ńskiego, czy Roztoki Odry). Naturalny odrza ński szlak komunikacji wodnej oraz najwi ększy w Polsce zespół śródl ądowych akwenów wodnych (jezioro D ąbie, Dąbie Małe, Zalew Szczeci ński, Kamie ński) predestynuj ą t ę stref ę w szczególno ści do rozwoju sportów i turystyki wodnej.

Obszar Doliny i uj ścia Odry stanowi ponadto podstaw ę dla rozwoju konkurencyjnego produktu turystyki przygranicznej Województwa.

Strona | 222

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Liczne strefy krajobrazu i przyrody chronionej sprawiaj ą, i ż Pas Dolnej Odry nale ży do najciekawszych zespołów walorów wodno-przyrodniczych. Czynniki te decyduj ą o szczególnej atrakcyjno ści obszaru dla Eko - turystów, miło śników przyrody, czy grup turystyki młodzie żowej (edukacyjnej).

Główne, zidentyfikowane w Pasie Doliny i Uj ścia Odry grupy klientów, stanowi ących najbardziej atrakcyjne segmenty rynku przedstawia poni ższa tabela.

Segment Główny motyw przyjazdu Niemcy, Du ńczycy, Szwedzi przyje żdżaj ący w celu nabycia ta ńszych usług, Tury ści transgraniczni na zakupy dóbr konsumpcyjnych, sp ędzenie weekendu oraz urlopu, zwiedzanie, Żeglarze, wodniacy Miło śnicy jachtingu, Polacy i Niemcy (Berlin), flis odrza ński Aktywna rekreacja w tym np. wodna (kajakowa, żeglarstwo, hippika), piesza Tury ści aktywni (pobyty krótko i rowerowa w oparciu o szlaki i ście żki, przygoda, wykorzystanie ró żnych i długookresowe) mo żliwo ści przemieszczania si ę np. woda-rower-ko ń, „pobyt w le śniczówce” Miło śnicy form turystyki specjalistycznej (my ślistwo, Realizacja i rozwój zainteresowa ń, pasji wędkarstwo, hippika) Wypoczynek i profilaktyka zdrowotna, konsumpcja walorów uzdrowiskowych Dbaj ący o zdrowie oraz typu SPA; zakup ta ńszych usług medycznych np. stomatologicznych Odwiedzanie miejsc urodzin przodków, sp ędzania dzieci ństwa (głównie Turystyka sentymentalna Niemcy) Atrakcyjny nocleg i oferta gastronomiczna (stosunek cena/jako ść ) na Turystyka tranzytowa wa żnych szlakach, istotne znaczenie udogodnie ń, bezpiecze ństwa. Młodzie ż szkolna, kolonie, Wypoczynek grupowy, zorganizowany, tak że motyw poznawczy zielone szkoły i edukacyjny. Wypoczynek poprzez kontakt z przyrod ą, realizacja pasji, poznanie nowych Przyrodnicy/ ekolodzy miejsc atrakcyjnych ze wzgl ędu na walory przyrodnicze, obserwacja i (ekotury ści) monitorowanie życia fauny i flory w dorzeczu i uj ściu Odry w jej naturalnych warunkach Kilkudniowy, najcz ęś ciej sobotnio-niedzielny wypoczynek i rekreacja, istotne znaczenie oferty kulturalnej oraz specjalnych pakietów weekendowych, Turysta weekendowy walory Odry oraz turystyka wokół Zalewu Szczeci ńskiego; kompatybilno ść produktu turystycznego po stronie polskiej np. pod wzgl ędem wykorzystania środków transportu z produktem turystycznym po stronie niemieckiej Poznanie nowych miejsc, kultury, historii, odkrywanie na nowo walorów Turystyka kulturowa- turystycznych oraz dawnej infrastruktury turystycznej zwłaszcza objazdowa poniemieckiej Military ści/ miło śnicy dawnych Wykorzystanie dawnych obiektów militarnych, poprzemysłowych oraz obiektów przemysłowych, historycznych np. obiekty po dawnej fabryce benzyny syntetycznej w militarnych i technicznych Policach, Wał Pomorski Turystyka sportowa, wykorzystanie obiektów sportowo-rekreacyjnych; Kibice/sportowcy imprezy sportowe Łowiectwo, turystyka dewizowa, podgl ądanie zwierzyny w jej warunkach My śliwi/przyrodnicy naturalnych, imprezy my śliwskie, zawody, festiwale, świ ęta typu Hubertus Rysunek 37 Dominuj ące segmenty rynku dla obszaru turystyki w Strefie Doliny i obszaru Uj ścia Odry. Źródło: Opracowanie na podstawie danych PART S.A.

Strona | 223

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Atrakcyjno ść turystyczna Doliny i Uj ścia Odry, w tym ogromny potencjał rozwojowy, kontrastuje ze słabym zagospodarowaniem turystycznym oraz brakiem promocji rynkowej. Nale ży podj ąć działania w zakresie rebrendingu oraz zintensyfikowania działa ń na rzecz szerokiego wykorzystania walorów turystycznych Odry. Wykreowanie markowego produktu turystycznego typu: „Odra i Zalew Szczeci ński – przygoda i dzika natura”

Wnioski:

• Unikalna w skali kraju koncentracja kompleksów le śnych oraz stref przyrody chronionej , w tym Puszcza Wkrza ńska, Bukowa, Cedy ński Park Krajobrazowy, Woli ński Park Narodowy, Szczeci ński Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Uj ście Warty (cz ęść ), Park Krajobrazowy Dolnej Odry. • Walory krajobrazowe i przyrodnicze Doliny i Uj ścia Odry – rzeka tworzy ogromne, malownicze rozlewiska, liczne rozwidlenia, stwarzające doskonałe warunki rozwoju fauny, (w tym ptactwa wodnego) i flory (liczne rezerwaty przyrody). • Najwi ększe rozlewiska w Polsce – Zalew wraz z odnogami i zatokami (np. Dziwna, Świna, jez. Wicko, Zatoka Kamie ńska i Cicha), stwarza doskonałe warunki dla rozwoju turystyki i sportów wodnych, w tym żeglarstwa, co wi ąż e si ę z unowocze śnieniem zaplecza przystani jachtowych oraz promocj ą regionu jako przyjaznego i atrakcyjnego dla miło śników wodniactwa. • Niewykorzystane mo żliwo ści turystyczne szlaku wodnego na Odrze – mo żliwo ść organizowania flisów, wycieczek statkami, spływów. Odra stanowi istotny szlak komunikacji wodnej dla aglomeracji berli ńskiej (najkrótsze poł ączenie z Morzem Bałtyckim). • Historyczna rola rzeki – mo żliwo ść nawi ązywania do historii poprzez organizowanie wspólnych polsko-niemieckich imprez, przedsi ęwzi ęć kulturalnych, sportowych. • Niewykorzystane mo żliwo ści w zakresie turystyki alternatywnej i ekoturystyki. Tereny nadodrza ńskie nale żą do najciekawszych w Polsce obszarów dla rozwoju turystyki, ekoturystyki i turystyki alternatywnej. S ą to formy turystyki szybko zyskuj ące na popularno ści zarówno w Europie jak i w Polsce. • Niewystarczaj ąca promocja i informacja. Zaledwie ogólne informacje w wi ększo ści folderów, brak profesjonalnych przewodników, map, informacji w zakresie kultury i historii Regionu. Promocja i informacja powinna by ć kierowana do klienta mi ędzynarodowego oraz przygotowana wieloj ęzycznie (polsko-niemiecko-angielsko-szwedzku). Zwi ększenie informacyjne dost ępu do walorów turystycznych poprzez wymian ę informacji np. poprzez współprac ę polsko niemieck ą oraz stworzenie rodzaju portalu interaktywnego www. • Dominuj ąca rola turystyki handlowej w turystyce przygranicznej. W ostatnich latach funkcja turystyki handlowej traci na popularno ści w śród naszych zachodnich s ąsiadów. Coraz cz ęś ciej powodem ich przyjazdów (głównie weekendowych), s ą ta ńsze usługi, co wskazuje na potencjał rozwoju w zakresie kompleksowej i konkurencyjnej oferty pobytowej. • Niewykorzystanie po polskiej stronie mo żliwo ści rozwoju tras rowerowych po wałach Odry.

Strona | 224

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Brak adekwatnej do potrzeb informacji turystycznej, w tym szczególnie wa żnej przy punktach granicznych. Brak systemu rezerwacji on-line, pełnej informacji z Województwa nt imprez, wydarze ń, atrakcji, informacji sprofilowanej do potrzeb turysty niemieckiego.

Współpraca polsko-niemiecka w pasie doliny i obszar uj ścia Odry

• Mo żliwo ść tworzenia jednakowych warunków do rozwoju turystyki na przygranicznym obszarze polsko-niemieckim. • Opracowanie jednakowych i wspólnych polsko-niemieckich kryteriów oceny jako ści i standardu usług turystycznych (np. bazy noclegowej, gastronomicznej); • Podejmowanie działa ń na rzecz rozbudowy infrastruktury turystycznej i paraturystycznej na obszarze okołoodrza ńskim. • Wspólne polsko-niemieckie zagospodarowanie posiadanych walorów turystycznych i tworzenie wspólnych produktów turystycznych (np. wspólne zagospodarowanie Zalewu Szczeci ńskiego); • Współdziałanie w dziedzinie turystyki nie tylko na etapie planowania, ale tak że na etapie realizacji wspólnych przedsi ęwzi ęć proturystycznych; • Przeciwdziałanie powstawaniu barier we wzajemnym rozwoju (np. j ęzykowych, mentalno ściowych, w zakresie przepływu informacji i wzajemnych kontaktów, granicznych) oraz podj ęcie działa ń w ich niwelowaniu i usuwaniu. • Podejmowanie wspólnych działa ń na rzecz nawi ązywania współpracy z innymi jednostkami administracyjnymi z obszaru Unii Europejskiej w dziedzinie turystyki.

Strona | 225

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

6.4. Podsumowanie - porównanie poszczególnych obszarów turystycznych Województwa

Elementy Pojezierza Pas Nadmorski Segmenty strategiczne Młodzie ż szkolna, Młodzie ż licealna, ludzie kultury i sztuki, „wolne duchy” zagranica, emeryci rodziny, kuracjusze Segmenty alternatywne, Archeolodzy, ludzie kultury i sztuki, Aktorzy, politycy wizerunkowe historycy, przyrodnicy, naukowcy Formy turystyki Wypoczynkowa jeziora-lasy Sło ńce-morze-pla ża Aktywna wodna, rowerowa piesza Zdrowotno-uzdrowiskowa Aktywna Oferta cenowa Niskie i średnie ceny w stosunku do Strefy presti żu – „z widokiem na oferowanej jako ści morze”, przy bulwarach, w tym Najwy ższe – noclegi w zabytkach kurorty ceny wysokie Strefy okolic nadmorskich (od 2 do 10 km), ceny niskie i średnie Profil atrakcji Natura, dzika przyroda, Rozrywka, przygoda, spływy, SPA, Atrakcje wodne survival, incentive Sporty pla żowe – wodne elementy poznawcze, Wycieczki morskie Kultura, prezentacje historyczne Przeloty widokowe Oferta Kulturalna Imprezy o tle historycznym, festyny, Imprezy muzyczne, imprezy dla młodzie ży Koncerty, wyst ępy gwiazd Integracja kultur Muzyka powa żna, kameralna, Imprezy sportowe – paralotnie, piłka kultura w zabytkach pla żowa, jachting Imprezy Folklorystyczne Charakter miejscowo ści Miasteczka z dusz ą Modne kurorty, Wioski ze swojskim klimatem Gwarne k ąpieliska Charakter oferty Dla wymagaj ących, ambitnych: Modna, popularna: „Przygoda z kultur ą i histori ą” „Tu spotkasz gwiazdy” „Pierwsze kroki w sporcie” „Przygoda z przestrzeni ą” Oferta sportowa Turystyka wodna rekreacyjna Sporty wodne – bardziej elitarne; (Kajakarstwo, żeglarstwo jachting, skutery wodne, windsurfing śródl ądowe) Sporty powietrzne (paralotnie, Sport młodzie żowy szybownictwo) Turystyka specjalistyczna Wędkarstwo śródl ądowe Wędkarstwo morskie My ślistwo Golf Hippika – nauka, hipoterapia,, Hippika – elitarna, dla rekreacyjna wymagaj ących Wyró żniki – unikalne Spokój, relaks, nostalgia, Otwarto ść , przestrze ń korzy ści zwi ązane z danym „Nutka retro” „nutka szale ństwa” regionem (spokój) Rysunek 38 Porównanie głównych cech i wyró żników Pasa Pojezierzy z Pasem Nadmorskim. Źródło: Opracowanie PART S.A.

Strona | 226

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Obszar turystyczny wiejska miejska- aktywnai kulturowa Turystyka Turystyka Turystyka Turystyka Turystyka Turystyka Turystyka Turystyka ekoturyzm zdrowotna biznesowa (woda, lasy) alternatywna przygraniczna uzdrowiskowo- specjalistyczna Wypoczynkowa

    

Pojezierza



-




      Pas nadmorski



-


Dolina i    
   obszar uj ścia Odry










  Szczecin - (i okolice)




-

   - -    Pozostałe


- -

- Rysunek 39Formy turystyki wg obszarów szczególnie predysponowane do rozwoju markowych produktów turystycznych Źródło: Opracowanie PART S.A.

Skala atrakcyjno ści: -  



atrakcyjno ść

Skala trendu: -



potencjał wzrostu

Strona | 227

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

7. Analiza działalno ści informacyjnej

Z punktu widzenia mo żliwo ści rozwoju turystyki wa żna jest nie tylko atrakcyjno ść turystyczna danego obszaru, ale równie ż – a mo że przede wszystkim – umiej ętno ść jej wyeksponowania i poinformowania mo żliwie szerokiego grona potencjalnych turystów o jej istnieniu. W turystyce ta umiej ętno ść jest cech ą kluczow ą. Nale ży sobie, bowiem zda ć spraw ę z faktu, iż produkt turystyczny z uwagi na swoj ą zło żono ść i usługowy charakter, zdecydowanie ró żni si ę od innych dóbr sprzedawanych na rynku. Ró żnica ta polega na tym, i ż w momencie zakupu turysta nie jest w stanie go dotkn ąć , wypróbowa ć, a jedynie subiektywnie oceni ć na podstawie informacji, które posiada. Forma tych informacji, ich zawarto ść , sposób przekazu maj ą ogromny wpływ na podj ęcie ostatecznej decyzji dotycz ącej aktywno ści turystycznej. St ąd wynika tak wielka waga działa ń marketingowych podejmowanych w regionach turystycznych.

Analizuj ąc aktywno ść promocyjn ą i informacyjn ą województwa zachodniopomorskiego, nale ży wzi ąć pod uwag ę szereg narz ędzi marketingowych, które są powszechnie stosowane przez destynacje turystyczne na całym świecie. W zwi ązku ze zmianami społeczno-gospodarczymi, rozwojem ró żnego rodzaju technologii, zasi ęg i mo żliwo ści ich oddziaływania ulegaj ą ci ągłemu poszerzaniu, co działa tylko i wył ącznie na korzy ść obszaru turystycznego. Powoduje jednak równie ż konieczno ść stałego śledzenia nowinek marketingowych i ich szybkiego aplikowania na swoim terenie.

Przedstawiona w niniejszym rozdziale analiza dotyczy wszystkich działa ń o charakterze promocyjnym i informacyjnym podejmowanych głównie na szczeblu wojewódzkim, poniewa ż nie sposób omówi ć wszystkich działa ń marketingowych podejmowanych przez inne jednostki samorz ądu terytorialnego np. na szczeblu powiatowym czy gminnym, jak równie ż działa ń podejmowanych przez inne instytucje lub organizacje.

Drukowane materiały promocyjno-informacyjne

Materiały drukowane stanowi ą element informacji analogowej. Pomimo coraz wi ększej popularno ści Internetu, nadal są bardzo poszukiwane przez turystów, stanowi ą bowiem nie tylko źródło informacji, do którego mo żna wróci ć w ka żdej chwili (nie tylko siedz ąc przed komputerem), ale równie ż namacalny dowód pobytu w danym miejscu.

Urz ąd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego prowadzi działalno ść wydawnicz ą na tym polu. Istniej ą wydawnictwa tematyczne, produktowe i ogólne, równie ż w językach obcych. Niektóre prezentuj ą najciekawsze walory całego Regionu, inne po świ ęcone są walorom przyrodniczym, bądź kulturowym. Jest te ż wiele materiałów po świ ęconych poszczególnym szlakom turystycznym, albo te ż łącz ących kilka szlaków w jednym wydawnictwie. Wysoko nale ży oceni ć szat ę graficzn ą tych materiałów oraz ich du żą przydatno ść z punktu widzenia turysty (dobre, opisane mapy z zaznaczonym przebiegiem szlaków turystycznych, adresy hoteli itp., kalendarium imprez, profesjonalna zawarto ść merytoryczna, ładne zdj ęcia, czytelny układ).

Strona | 228

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Na uwag ę zasługuje folder Pomorza Zachodniego prezentuj ący najwa żniejsze walory regionu, pogrupowane w obszary zainteresowa ń turystów. Doł ączono równie ż do niego kalendarz najwa żniejszych wydarze ń regionu. Równie ciekawe są tematyczne wydawnictwa w postaci broszur, np. „Zachodniopomorska wie ś turystyczna”.

Wszystkie materiały promocyjno-informacyjne Urz ędu Marszałkowskiego posiadaj ą ujednolicon ą szat ę graficzn ą, zgodnie z mark ą regionu. Wykorzystywane są do promocji Regionu na mi ędzynarodowych targach turystycznych, spotkaniach, konferencjach, oraz poprzez zagraniczne Polskie Ośrodki Informacji Turystycznej i punkty IT na terenie województwa zachodniopomorskiego.

Multimedialne materiały promocyjno-informacyjne

W porównaniu do materiałów drukowanych ilo ść materiałów multimedialnych jest bardziej obszerniejsza. Istniej ą multimedialne materiały promuj ące województwo, wydawane przez Urz ąd Marszałkowski. Na płytach CD przedstawione są najwa żniejsze walory Regionu. Istnieje te ż Informator Turystyczny w formie płyty CD (w wersji polsko- i angloj ęzycznej), posiadaj ący zbli żon ą zawarto ść do turystycznego portalu turystycznego Regionu.

Internetowy Portal Turystyczny

Poni żej została przeprowadzona analiza funkcjonowania oraz atrakcyjno ści portalu www.morzepodrozy.eu

Kategoria Opis Portal turystyczny województwa, b ędący cz ęś ci ą Charakter strony ogólnego portalu województwa prowadzonego przez Urz ąd Marszałkowski Atrakcje turystyczne, Aktywny wypoczynek, Baza danych Uzdrowiska & SPA, Natura, Info Na stronie nie ma informacji o dacie ostatniej aktualizacji lub cz ęstotliwo ści aktualizacji. Jednak na podstawie obserwacji mo żna wnioskowa ć, i ż Stopie ń aktualizacji danych strona jest aktualizowana na bie żą co po otrzymaniu informacji o bł ędzie lub nowym obiekcie/atrakcji. Struktura strony jest jasna i przejrzysta, a podział Struktura strony kategorii logiczny, ułatwiaj ący poszukiwanie informacji. Stron ę cechuje dosy ć wysoki stopie ń intuicyjno ści. Jest łatwa w obsłudze. Niestety brakuje mapy strony, co nierzadko jest du żym ułatwieniem. Po „najechaniu” kursorem na dan ą Intuicyjno ść zakładk ę pojawia si ę rozwini ęcie. Dobrze, że wszystkie kategorie danych zgromadzone są w jednym menu, co zdecydowanie porz ądkuje układ strony i ułatwia przegl ądanie jej zasobów.

Strona | 229

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Strona zawiera wiele elementów interaktywnych co korzystnie wpływa na odbiór wizualny. Na Elementy interaktywne uwag ę zasługuje ciekawe rozwi ązanie w postaci mapki województwa z naniesionymi grafikami najwa żniejszych walorów Regionu. Strona wyró żnia si ę pod wzgl ędem graficznym. Posiada wesołe barwy o żywych odcieniach, Atrakcyjno ść graficzna ciekawych rozwi ązaniach graficznych. Przyci ąga ona uwag ę swoim wygl ądem. Olbrzymim plusem strony jest to, że wyst ępuje aż w 3 wersjach językowych: polskiej, angielskiej, Wersje j ęzykowe niemieckiej. Ka żda wersja jest wersj ą pełn ą, wszystkie dane s ą w wybranym j ęzyku Tabela 42 Analiza portalu internetowego Źródło: opracowanie własne

System identyfikacji wizualnej

System identyfikacji wizualnej odgrywa bardzo wa żną rol ę w rozwoju turystyki. Wykorzystanie jednego, charakterystycznego znaku promocyjnego (logo) powoduje jednoznaczne pozycjonowanie danego obszaru w świadomo ści potencjalnych turystów. Oczywi ście logo musi by ć poparte ciekaw ą ofert ą turystyczn ą. Równie istotne jest wyposa żenie Regionu w system znaków ułatwiaj ących turystom poruszanie si ę w terenie oraz dotarcie do atrakcji turystycznych. Na system oznakowania składaj ą si ę: „witacze” (tablice witaj ące przyjezdnych), kierunkowskazy turystyczne, tablice z planami miast/gmin/powiatów/obszarów chronionych, tablice informacyjne na zabytkowych budynkach, tablice z informacj ą dla kierowców ułatwiaj ące dotarcie do obiektów zabytkowych i obiektów u żyteczno ści publicznej, znaki drogowe.

Na terenie województwa istnieje jednolity system identyfikacji wizualnej. Region posiada logo, które umieszcza na materiałach promocyjnych co kojarzy si ę z regionalnym produktem turystycznym i kreuje mark ę Regionu.

Promocja bezpo średnia

Działalno ść Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w zakresie promocji bezpo średniej sprowadza si ę głównie do udziału w bran żowych imprezach targowych, w Polsce i poza jej granicami, a tak że do organizowania podró ży studyjnych dla dziennikarzy i tour operatorów.

Województwo zachodniopomorskie organizuje własne stoisko promocyjne na wielu tego typu imprezach, na których promuje walory swojego terenu. Jest to narz ędzie bardzo wa żne i skuteczne, cho ć efekty w postaci zwi ększonego ruchu turystycznego przynosi z opó źnieniem. Badania dowodz ą, że udział w targach zwi ększa przyjazdy turystów o ok. 10% rocznie (po 1-2 latach aktywnego uczestnictwa w tego typu imprezach).

Strona | 230

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Województwo zachodniopomorskie bierze regularnie udział w wielu imprezach targowych: CMT w Stuttagrt, Reisen w Hamburgu, ITB w Berlinie, Ferier For Alle w Herning, TUR w Göteborgu, Travel w Malmö, WTM w Londynie. Z krajowych targów własne stoisko Urz ąd Marszałkowski posiada na targach „Tour Salon” w Poznaniu i innych

Na krajowych targach stoisko organizowane jest wspólnie z Zachodniopomorsk ą Regionaln ą Organizacj ą Turystyczn ą, lokalnymi organizacjami turystycznymi, bran żą turystyczn ą, samorz ądami powiatów, miast i gmin, a tak że muzeami i parkami narodowymi. Zdarza si ę, że głównym organizatorem stoiska promocyjnego jest lokalna organizacja turystyczna, jednak nawet wtedy posiada ona materiały promocyjne dotycz ące całego Regionu. Tak du ża liczba imprez targowych, w których Urz ąd Marszałkowski bierze aktywny udział, na pewno przynosi wymierne rezultaty w postaci zainteresowania turystów Regionem i podejmowania przez nich decyzji o przyje ździe do województwa.

Promocja w telewizji

Wydział Turystyki, Gospodarki i Promocji, w ramach projektów finansowanych ze środków unijnych w ramach RPO, realizuje równie ż kampani ę medialna , maj ącą na celu wypromowanie województwa zachodniopomorskiego jako regionu atrakcyjnego turystycznie. Zadanie jest realizowane w ramach projektu "Pomorze Zachodnie - wszystko czego potrzebujesz. Promocja turystyczna Województwa Zachodniopomorskiego" współfinansowanego przez Uni ę Europejsk ą ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2007-2013 (o ś priorytetowa 6: Rozwój funkcji metropolitalnych, działanie 6.1: Infrastruktura turystyczna na obszarze metropolitalnym, poddziałanie 6.1.2: Regionalny system informacji turystycznej oraz rozwój produktów turystycznych na obszarze metropolitalnym). Jest to kolejna odsłona medialnej kampanii reklamowej, maj ącej na celu wypromowanie województwa zachodniopomorskiego jako regionu atrakcyjnego turystycznie. Pierwsza cz ęść kampanii pojawiła si ę na ekranach telewizorów w czerwcu i lipcu bie żą cego roku. Skierowana była ludzi uprawiaj ących turystyk ę aktywn ą. W odsłonie jesiennej zostanie pokazane inne oblicze województwa zachodniopomorskiego. Tym razem zach ęcaj ące do przyjazdu do nas ludzi chc ących odpocz ąć w spokoju i ciszy, którzy chc ą zrelaksowa ć si ę dzi ęki bogatej ofercie o środków spa i wellness, ale tak że lubi ących skorzysta ć z oferty kulturalnej i gastronomicznej.

Podsumowanie

Analiza działalno ści marketingowej samorz ądu województwa zachodniopomorskiego pokazuje du że zaanga żowanie władz samorz ądowych w rozwój turystyki. Na korzy ść samorz ądu przemawia równie ż aktywno ść w promocji bezpo średniej Regionu (udział w wielu imprezach targowych, organizacja podró ży studyjnych dla zagranicznych dziennikarzy, udane akcje promocyjne) oraz znakomite wydawnictwa i kampanie medialne.

Strona | 231

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

8. Analiza SWOT

Analiza SWOT rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim

MOCNE STRONY SŁABE STRONY - poło żenie w strefie nadmorskiej i - warunki klimatyczne, ograniczaj ące czas przygranicznej oraz na szlakach trwania sezonu turystycznego do maksimum tranzytowych z północy Europy na południe i trzech miesi ęcy, przy czym nawet latem do ść z zachodu na wschód, cz ęsto maj ą miejsce niekorzystne warunki - sąsiedztwo Niemiec (stosunkowo niewielka pogodowe, odległo ść do Berlina – jednej z najbardziej - nizinny charakter rze źby terenu, powoduj ący dynamicznie rozwijaj ącej si ę europejskiej wyst ępowanie tylko jednego sezonu aglomeracji miejskiej), jak i Skandynawii, turystycznego w ci ągu roku, - do ść liczne tereny o du żych walorach - niewielki udział, w stosunku do południowej przyrodniczych: wody powierzchniowe oraz Polski, dóbr dziedzictwa kulturowego w lasy, produkcie turystycznym regionu, - ró żnorodno ść krajobrazu (krajobraz - niewystarczaj ąca intensywno ść rewaloryzacji nadmorski, równin i pojezierzy), obiektów zabytkowych i przystosowania ich - walory lecznicze i uzdrowiskowe (uzdrowiska do pełnienia funkcji turystycznych, statutowe w Świnouj ściu, Kamieniu - brak kompleksowego zagospodarowania Pomorskim, Mi ędzyzdrojach, Kołobrzegu, wybrze ża morskiego i Zalewu Połczynie Zdroju i D ąbkach), Szczeci ńskiego pod k ątem uprawiania - ró żnorodno ść form ochrony przyrody (parki żeglarstwa, narodowe, rezerwaty przyrody, parki - niewykorzystanie mo żliwo ści istnienia toru krajobrazowe, obszary chronionego wodnego do Berlina, krajobrazu i inne), - niedostateczny stan gospodarki odpadami, - ró żnorodno ść form krajobrazu kulturowego, - nierównomierne rozło żenie walorów - niski stopie ń przekształce ń turystycznych na terenie województwa co antropogenicznych obszarów pojeziernych, prowadzi do powstawania białych plam na - do ść liczne szlaki turystyczne (piesze, mapie turystycznej województwa, rowerowe, wodne i konne, tematyczne), - nierównomierne rozmieszczenie bazy - poprawiaj ący si ę stan środowiska noclegowej (84,6% wszystkich miejsc naturalnego (m.in. znacz ąca poprawa jako ści noclegowych znajduje si ę w pasie wód powierzchniowych w ostatnich latach), nadmorskim), znacz ący, przy tym, udział - stosunkowo dobra dost ępno ść transportowa obiektów o charakterze sezonowym i niskim województwa (cho ć z niewielkimi standardzie, perspektywami na znacz ącą popraw ę w - niedostateczna jako ść usług w stosunku do szczególno ści komunikacj ę kolejow ą), wymaga ń kategoryzacyjnych obiektów - dobrze rozwini ęta (w aspekcie ilo ściowym) noclegowych turystyki, baza noclegowa w pasie nadmorskim, - relatywnie wysokie ceny usług przy niskiej - funkcjonowanie portów nad Bałtykiem i jako ś-ci standardu bazy turystycznej, Zalewem Szczeci ńskim, - nierównomierne rozmieszenie ruchu - znacz ące nat ęż enie ruchu turystycznego turystycznego (w pasie nadmorskim krajowego i zagranicznego, udzielono 85% wszystkich noclegów), w - du że nat ęż enie ruchu tranzytowego w pasie pojezierzy przeci ętny pobyt turysty był ró żnych ci ągach komunikacyjnych krótszy o 5 dni w porównaniu z pasem (drogowym, kolejowym, morskim, lotniczym), nadmorskim, - do ść bogata oferta kulturalnych, sportowych i - wysoka sezonowo ść popytu na usługi turystycznych imprez organizowanych w turystyczne województwa co prowadzi do wi ększych miejscowo ściach województwa, niewykorzystywania lub cz ęś ciowego lecz niestety sezonowo wykorzystywania walorów i infrastruktury - stale rozwijaj ąca si ę oferta uczelni i szkół w turystycznej w okresach poza wakacyjnych zakresie kształcenia kadr dla potrzeb (poza sezonowych), turystyki, - przeci ąż enie niektórych o środków na - uwzgl ędnienie rozwoju funkcji turystyczno- wybrze żu w sezonie, a tak że terenów w uzdrowiskowej w strategii województwa jako bezpo średniej blisko ści Szczecina i jednego z celów po średnich poprawy Koszalina w weekendy i dni wolne od pracy, konkurencyjno ści województwa, - słabo rozwini ęta sie ć placówek

Strona | 232

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

- podejmowanie przez wi ększo ść gmin działa ń gastronomicznych na pojezierzach, ukierunkowanych na aktywizacj ę turystyczn ą, - słabo rozwini ęta baza uzupełniaj ąca w - oferowanie inwestorom, przez wi ększo ść obiektach noclegowych, gmin, terenów atrakcyjnych turystycznie, - nierównomierny rozwój infrastruktury - wykorzystywanie przez lokalnych uzupełniaj ącej w rejonach turystycznych przedsi ębiorców oraz lokalne władze województwa, samorz ądowe Internetu i innych narz ędzi - zbyt słabe przystosowanie infrastruktury tury- promocji do marketingu terytorialnego i stycznej dla potrzeb osób budowania marki lokalnego produktu niepełnosprawnych, turystycznego, - słabo rozwini ęta infrastruktura turystyczna - współpraca poszczególnych jednostek umo żliwiaj ącą wypoczynek turystom samorz ądu terytorialnego (przede wszystkim niezale żnie od waha ń pogody, gmin i powiatów) z partnerami zagranicznymi - zbyt mała liczba obiektów o charakterze w zakresie rozwoju turystyki i produktów centrum kongresowego, turystycznych o znaczeniu ponadregionalnym - niewielka oferta dla odwiedzaj ących jedno- i ponadgranicznym, dniowych oraz przeje żdżaj ących tranzytem, - du ża powierzchnia obszarów wiejskich - niedostatecznie rozwini ęta sie ć drogowa co sprzyjaj ąca rozwojowi agroturystyki i turystyki wskazuje na słab ą dost ępno ść wiejskiej; obszary te predestynuj ą do bycia komunikacyjn ą dla turystów wsparciem wypoczynkowo-infrastrukturalnym zmotoryzowanych obszarów o wysokich funkcjach - zły stan eksploatacyjny nawierzchni turystycznych – Wie ś Turystyczna drogowych, wieloletnie zaniedbania w - korzystne warunki rozwoju turystyki zarówno zakresie modernizacji ci ągów drogowych, w sensie przestrzennym jak i jako ściowym, - likwidacja poł ącze ń kolejowych, w tym do - wzrastaj ąca aktywno ść gospodarcza i rejonów turystycznych (np. Pojezierza społeczna mieszka ńców województwa, w Wałeckiego, Połczyna Zdroju), szczególno ści osób młodych, - brak wła ściwego zagospodarowania ci ągów transportowych, - słabo rozwini ęta infrastruktura usługowa i techniczna na pojezierzach, jak i w cz ęś ci gmin nad morskich, - tylko niewielka cz ęść jednostek samorz ądu terytorialnego opracowała lokalne strategie rozwoju turystyki; niedocenianie tego dokumentu jako pewnego rodzaju lokalnej mapy drogowej w zakresie rozwoju lokalnej gospodarki turystycznej na bazie posiadanych walorów oraz generowanej współpracy ponadjednostkowej, - niewielka aktywno ść władz lokalnych w zakresie stosowania ró żnego rodzaju zach ęt i preferencji dla inwestuj ących w sektor turystyczny, takich jak preferencje podatkowe, uzbrajanie terenów, przyspieszenie procedury administracyjnej, - brak inwestycji gminnych ukierunkowanych na wydłu żenie sezonu turystycznego, - słaba aktywno ść władz lokalnych w zakresie planowanych inwestycji turystycznych, - słabe przygotowanie jednostek samorz ądu terytorialnego do korzystania ze wsparcia finansowego Unii Europejskiej, - niewielka cz ęść gmin jest w stanie oszacowa ć uzyskiwane przychody z turystyki, - niewielkie środki przeznaczane na turystyk ę i wypoczynek w bud żetach gmin województwa, - słaba kondycja finansowa wielu gmin i wynikający z tego brak środków własnych na

Strona | 233

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

inwestycje, - brak dost ępu do kapitału na rozpocz ęcie działalno ści gospodarczej, zwłaszcza w śród mieszka ńców wsi, - niedostateczna koordynacja działa ń pomi ędzy poszczególnymi podmiotami gospodarki turystycznej oraz władzami samorz ądowymi, - bierna postawa ludno ści, zwłaszcza z obszarów popegeerowskich oraz niektórych samorz ądów lokalnych, - brak szczególnego zainteresowania cz ęś ci gmin współprac ą ze ZROTem, - niewystarczaj ąca dost ępno ść do infrastruktury telekomunikacyjnej, szczególnie na obszarach o szczególnej funkcji turystycznej oraz obszarach wiejskich predestynowanych do rozwoju agroturystyki, - słaby i niewydolny system informacji turystycznej na terenie województwa, MO ŻLIWO ŚCI/SZANSE ZAGRO ŻENIA - mo żliwo ść rozwoju ró żnorodnych form - konkurencyjność rynku niemieckiego i turystyki, takich jak: kwalifikowana, wiejska, skandynawskiego; krajoznawcza, zdrowotna, kongresowa, - konkurencja ze strony województw: biznesowa, tranzytowa itp., pomorskie-go, warmi ńsko-mazurskiego, - mo żliwo ść wykorzystania szlaku wodnego wielkopolskiego i lubuskiego, Odry oraz poł ączenia wodnego z Berlinem, - niestabilno ść rynku turystyki przygranicznej - mo żliwo ść wi ększego wykorzystania (wyrównywanie si ę cen po obu stronach turystycznego rzek i obszarów pojeziernych, granicy), - działalno ść Zachodniopomorskiej - nadal niska jako ść usług turystycznych i Regionalnej Organizacji Turystycznej, para-turystycznych, zbyt wysokie ceny usług - członkostwo Polski w Unii Europejskiej, dla turystów krajowych, zach ęcaj ące do wi ększa mo żliwo ść korzystania z funduszy wyjazdów zagranicznych, konkurencyjnych unijnych, wzgl ędem oferty polskiej, - rozwój współpracy mi ędzynarodowej, trans - miejscowe przeci ąż enie środowiska przez granicznej i mi ędzyregionalnej, zbyt du ży napływ odwiedzaj ących (np. - korzystne trendy na rynkach światowych jeziora w pobli żu Szczecina i Koszalina, (stały wzrost liczby turystów popularne miejscowo ści wypoczynkowe), mi ędzynarodowych, coraz wi ększe - niski stopie ń integracji społeczno-politycznej zainteresowanie aktywnymi formami regionu (w odniesieniu do byłych wypoczynku, poszukiwanie nowych atrakcji), województw szczeci ńskiego i - du ży potencjał rynku europejskiego i koszali ńskiego), stosunkowo du ży rynek krajowy. - nie wypracowany wizerunek Polski jako celu podró ży turystycznych na rynkach mi ędzynarodowych, - problemy z zapewnieniem bezpiecze ństwa turystom przyje żdżaj ącym do Polski (wizerunek Polski, jako kraju niebezpiecznego), - kryzys finansów publicznych w Polsce (ograniczenie środków z bud żetu pa ństwa i jednostek samorz ądu terytorialnego na rozwój turystyki) oraz spadek koniunktury gospodarczej za granic ą, - brak polityki finansowej, w tym kredytowej, odpowiadaj ącej potrzebom w zakresie turystyki. Tabela 43 Analiza SWOT rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim Źródło: opracowanie własne

Strona | 234

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Przedstawiona analiza SWOT przemysłu turystycznego województwa zachodniopomorskiego wskazuje na du ży potencjał turystyczny tego ż regionu. Silne strony w niewielkim stopniu przewa żaj ą nad słabymi stronami. Podobnie szanse w niewielkim stopniu przewa żaj ą nad zagro żeniami. Oznacza to, że Województwo Zachodniopomorskie jest obszarem posiadaj ącym pewien potencjał turystyczny, przy czym widoczny jest znaczny niedorozwój turystyczny na badanym obszarze. Niedorozwój ten nie niwelowany mo że doprowadzi ć do pogł ębienia si ę ró żnic mi ędzy silnymi i słabymi stronami w przewag ą tych drugich. Wiele słabych stron wynika z braku przygotowania regionu do działa ń pro turystycznych. Widoczna jest szczególnie ró żnica oczekiwa ń mi ędzy ró żnymi beneficjentami rozwoju turystycznego województwa zachodniopomorskiego. Brak wyra źnej współpracy na ró żnych szczeblach systemu zarz ądzania województwem przyczynia si ę do uaktywniania si ę punktów krytycznych (słabych stron) przemysłu turystycznego województwa zachodniopomorskiego. Poszczególne gminy artykułuj ą zazwyczaj ró żne podej ścia do problematyki rozwoju przemysłu turystycznego w województwie zachodniopomorskim. Posiadanie okre ślonych walorów oraz atrakcyjna lokalizacja całego województwa nie stanowi jeszcze o odniesieniu sukcesu gospodarczego w obszarze turystyki. Kreowanie produktów turystycznych wymaga podj ęcia wielu działa ń o charakterze systemowym, integruj ącym zarówno władze wojew-ódzkie i lokalne, jak te ż lokaln ą przedsi ębiorczo ść i społeczno ść oraz partnerów trans-granicznych. Niska rozbie żno ść mi ędzy słabymi i mocnymi stronami przemysłu turystycznego województwa zachodniopomorskiego wskazuje na potrzeb ę wi ększego zaanga żowania si ę władz lokalnych i wojewódzkich w kształtowanie właściwej polityki turystycznej, a poprzez ni ą identyfikowanie celów strategicznych, które poprzez wykorzystanie strategicznej przewagi mog ą by ć podstaw ą do budowania strategii rozwoju turystyki, któr ą nast ępnie mo żna by w przyszło ści z powodzeniem wdro żyć.

Równie ż szanse przewa żaj ą nad zagro żeniami jakie wyst ępuj ą w otoczeniu rynkowym przemysłu turystycznego województwa zachodniopomorskiego. Przewaga ta pozwala na wskazanie na konkretne działania pro turystyczne, które pozwol ą osi ągn ąć wysok ą konkurencyjno ść przemysłu turystycznego zachodniopomorskiego w jego otoczeniu bli ższym i dalszym. Województwo Zachodniopomorskie mo że by ć doskonałym miejscem destynacji turystycznej dla mieszka ńców aglomeracji poza wojewódzkich i zagranicznych, oczywi ście po odpowiednim zagospodarowaniu posiadanych walorów turystycznych. Przemysł turystyczny województwa zachodniopomorskiego mo że by ć równie ż alternatyw ą, ale te ż i obszarem konkurencyjnym dla obszarów turystycznych województw ościennych oraz tych znajduj ących si ę poza granicami kraju, np. po niemieckiej stronie granicy. Wa żnym elementem strategii rozwoju turystycznego w takim przypadku jest podj ęcie kompleksowych działa ń w zakresie kształtowania produktu markowego, a nast ępnie jego promocja i dystrybucja. Skuteczno ść działa ń promocyjnych powinna wspiera ć dobrze rozwini ęta infrastruktura techniczna (w tym turystyczna), zapewniona wła ściwa dost ępno ść komunikacyjna oraz wła ściwie zaakcentowana lokalizacja, b ędąca pewnym rodzajem specyficznego i unikatowego wyróżnika dla danego obszaru.

Strona | 235

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Atuty województwa zachodniopomorskiego w zakresie rozwoju turystyki opieraj ą si ę głównie na walorach przyrodniczych oraz korzystnym poło żeniu (przygranicznym, w s ąsiedztwie rynków niemieckiego i skandynawskiego). Warto jednak podkre śli ć, że stopie ń atrakcyjno ści tych walorów zale ży w du żej mierze od rynku turystycznego, w kontek ście którego jest rozpatrywany. Walory przyrodnicze pasa nadmorskiego czy pojezierzy mo żna oceni ć jako bardzo atrakcyjne dla rynku krajowego, natomiast dla rynku europejskiego – jako średnio atrakcyjne (przy czym atrakcyjno ść pojezierzy mo żna tu oceni ć wy żej od pasa nadmorskiego). Mówi ąc o silnych stronach nale ży te ż podkre śli ć widoczn ą, systematyczn ą popraw ę stanu środowiska naturalnego, co jest wynikiem takich inwestycji, jak np. budowa oczyszczalni ścieków (finansowana najcz ęś ciej przy znacznym udziale środków pomocowych Unii Europejskiej). Warto te ż wskaza ć na wzrost rangi turystyki, jako czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego, zarówno na szczeblu władz regionalnych (uj ęcie funkcji turystyczno-uzdrowiskowej w strategii województwa), jak i lokalnych (znaczna cz ęść gmin prowadzi działania aktywizacyjne w tym zakresie, cho ć nale ży je uzna ć za niewystarczaj ące, co potwierdziły przeprowadzone badania ankietowe).

Słabe strony rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim wynikaj ą przede wszystkim z du żej sezonowo ści popytu turystycznego, na co wpływ maj ą m.in. warunki klimatyczne i ukształtowanie terenu, ale równie ż słabo rozwini ęta infrastruktura turystyczna i para-turystyczna. Niekorzystny wpływ maj ą te ż dysproporcje w zakresie rozwoju bazy noclegowej i uzupełniaj ącej, a tak że infrastruktury technicznej i usługowej mi ędzy pasem nadmorskim a pojezierzami. Słabo ści ą regionu jest pogarszaj ąca si ę dost ępno ść transportowa (m.in. zamykanie linii kolejowych i likwidacja poł ącze ń), niekorzystna relacja: cena – jako ść , w odniesieniu do usług turystycznych, a ponadto niedostatecznie rozwini ęty system promocji i dystrybucji oraz zbyt mała aktywno ść władz lokalnych (w zakresie podejmowanych działa ń aktywizacyjnych, stosowanego systemu zach ęt i preferencji dla inwestorów, działa ń promocyjnych, podejmowanych inwestycji, współpracy z innymi podmiotami i środków przeznaczanych na turystyk ę w bud żecie gminy).

Ró żnorodno ść walorów przyrodniczych województwa zachodniopomorskiego stwarza jednak sprzyjaj ące warunki do rozwoju turystyki nie tylko pobytowej typu sło ńce-morze-piasek, ale równie ż kwalifikowanej (wodnej, pieszej, rowerowej, konnej itp.), zdrowotnej czy wiejskiej. Powstałe obiekty hotelarskie tworz ą z kolei baz ę dla rozwoju turystyki biznesowej i kongresowej. Potencjał stanowi ą niedoinwestowane jak dot ąd obszary rzek i pojezierzy, a tak że Zalewu Szczeci ńskiego. Szans dla rozwoju turystyki w województwie nale ży równie ż upatrywa ć w aktywnej działalno ści Zachodniopomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej, która powstała w 2001 roku jako druga w kraju. Sprzyjaj ące s ą równie ż trendy w światowej turystyce (m.in. coraz wi ększa popularno ść aktywnych form wypoczynku, turystyki uzdrowiskowej itp.), s ąsiedztwo rynku niemieckiego i skandynawskiego oraz do ść du ży rynek krajowy.

Strona | 236

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Jednym z najwi ększych zagro żeń dla województwa zachodniopomorskiego w zakresie rozwoju turystyki jest konkurencja ze strony rynku niemieckiego i skandynawskiego, a tak że województw sąsiednich, w tym zwłaszcza pomorskiego – regionu o podobnych walorach przyrodniczych. Konkurencj ę stanowi te ż bogata oferta turystyki zagranicznej na rynku krajowym. Zagro żeniem jest równie ż pogorszenie koniunktury gospodarczej w Polsce i na świecie, co wpływa negatywnie m.in. na popyt turystyczny oraz podejmowane inwestycje przez władze lokalne (ograniczone środki własne). W przyszło ści nale ży liczy ć si ę tak że z ograniczeniem ruchu przygranicznego i turystyki zakupowej, ze wzgl ędu na wyrównywanie si ę cen po obu stronach granicy oraz likwidacj ę sklepów wolnocłowych na statkach białej floty.

Przeprowadzona analiza SWOT wskazuje, że Województwo Zachodniopomorskie, mimo licznych zagro żeń i słabych stron swego rynku turystycznego, ma szans ę uczynienia z turystyki jednej z wiod ących dziedzin rozwoju gospodarczego, na co wskazuj ą mo żliwo ści i mocne strony rynku turystycznego na omawianym obszarze. Maj ąc na uwadze potencjał, jakim dysponuje Województwo Zachodniopomorskie w zakresie turystyki oraz uwzgl ędniaj ąc przedstawione uwarunkowania, mo żna zatem zaproponowa ć kierunki rozwoju turystyki jako czynnika stymuluj ącego rozwój gospodarczy województwa.

Strona | 237

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

9. Wnioski i rekomendacje

Niniejsza diagnoza, cho ć posiada niew ątpliwy walor inwentaryzacyjny została opracowana w celu okre ślenia pozycji województwa zachodniopomorskiego w kontek ście projektowania kierunków rozwoju turystyki na lata 2014-2020, wykorzystuj ących mocne strony i atuty a eliminuj ących zidentyfikowane słabo ści Regionu.

Diagnoza potencjału turystycznego województwa zachodniopomorskiego prowadzi do nast ępuj ących podstawowych wniosków:

Województwo zachodniopomorskie cechuje nierównomierne i niepełne wykorzystywanie posiadanego potencjału turystycznego, skutkuj ące przekroczeniem chłonno ści turystycznej i znaczn ą koncentracj ą zjawisk turystycznych w niektórych subregionach i bardzo ograniczonym rozwojem na innych.

Ró żnorodno ść posiadanego potencjału naturalnego i antropogenicznego i poło żenie geograficzne predestynuj ą Region do rozwijania wielu ró żnych form turystyki i kreowania zdywersyfikowanej oferty produktowej, skierowanej do okre ślonych segmentów rynku. Na tej ró żnorodno ści Region mo że budowa ć swoj ą przewag ę konkurencyjn ą likwiduj ąc przy tym zjawisko turystyki sezonowej.

Wnioski te nale ży opatrzy ć nast ępuj ącym komentarzem:

Specyfika walorów turystycznych województwa zachodniopomorskiego niew ątpliwie skutkuje nierównomiernym obci ąż eniem Regionu ruchem turystycznym. Maj ąc świadomo ść , i ż subregiony najbardziej atrakcyjne turystycznie b ędą si ę rozwijały bardziej dynamicznie i zawsze będą „skazane” na zwi ększone zainteresowanie turystów autorzy audytu uwa żaj ą jednak że, iż nale ży podj ąć szereg działa ń, aby rozwój turystyki przebiegał w sposób zrównoważony i aby dywersyfikowa ć ofert ę produktow ą, działaj ąc tym samym na rzecz bardziej równomiernego rozło żenia ruchu turystycznego, poszukuj ąc ró żnorodnych mo żliwo ści sp ędzania czasu.

Ró żnorodno ść posiadanego potencjału turystycznego umo żliwia tworzenie zdywersyfikowanych produktów turystycznych województwa, cho ć niew ątpliwie poszukuj ąc form wyró żnienia si ę województwa na turystycznej mapie Polski i Europy, nale ży w Strategii rozwoju turystyki dokładnie sprecyzowa ć, jakie formy turystyki i unikalne produkty będą w najbli ższych latach rozwijane na terenie województwa.

Bardzo wa żna z punktu widzenia turystyki, jest działalno ść informacyjna i promocyjna województwa. Z pewno ści ą w tej kwestii na plus nale ży uzna ć jednolity system identyfikacji wizualnej (co ułatwia promocj ę, a tak że stanowi pewien wyznacznik w poruszaniu si ę turystów po Regionie) oraz zintegrowany system informacji turystycznej, która, zorganizowana w nowoczesny sposób, spełnia

Strona | 238

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

funkcj ę promocyjn ą, animacyjn ą, doradcz ą oraz promocyjn ą. Korzystnie przedstawiaj ą si ę równie ż działania województwa w kwestii promocji bezpo średniej i bardzo dobrych wydawnictw promocyjnych.

Na podstawie przeprowadzonej analizy mo żna sformułowa ć podstawowe rekomendacje do rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim.

W obszarze produktu turystycznego rekomendacji podlegaj ą nast ępuj ące działania:

• Wykreowanie flagowych produktów turystycznych, kojarzonych z całym Regionem (w oparciu o istniej ące walory turystyczne), buduj ących jego wizerunek • Kreowanie wspólnych (liniowych i sieciowych) produktów turystycznych obejmuj ących swoim zasi ęgiem cały Region, w tym produktów tematycznych, bazuj ących na unikalnych walorach antropogenicznych i naturalnych województwa, • Kreowanie produktów turystycznych przeznaczonych dla konkretnych segmentów rynku, tj. produktów turystyki miejskiej i kulturowej, aktywnej i specjalistycznej, biznesowej, edukacyjnej, ekoturystyki, agroturystyki, turystyki weekendowej, uzdrowiskowej, hobbystycznej, tranzytowej, kulturowej i miejskiej, • Kreowanie skomercjalizowanych produktów turystycznych, oraz komercjalizacja istniej ących „hitów” • Wykorzystanie potencjału zasobów ludzkich, jako źródła znakomitych pomysłów na produkty turystyczne • Kreowanie nowych produktów turystycznych na niewykorzystanych dotychczas obszarach, aby zdywersyfikowa ć i równomiernie skanalizowa ć ruch turystyczny w Regionie • Kreowanie produktów turystycznych eliminuj ących w mo żliwie du żym stopniu zjawisko sezonowo ści i wydłu żaj ących sezon turystyczny • Kreowanie liniowych produktów turystycznych opieraj ących si ę na podró żowaniu ró żnymi środkami transportu

W obszarze zasobów ludzkich mo żna rekomendowa ć nast ępuj ące działania:

• Stworzenie regionalnego systemu przygotowania kadr dla turystyki • Dostosowanie programów nauczania instytucji edukacyjnych kształc ących na kierunkach zwi ązanych z turystyk ą do potrzeb pracodawców • Wdro żenie systemu szkole ń dla bran ży turystycznej (usługi gastronomiczne i noclegowe, przewodnictwo, pilota ż), podnosz ących poziom usług, oraz umo żliwiaj ących podnoszenie kwalifikacji osób obecnie pracuj ących oraz chc ących si ę przekwalifikowa ć • Zorganizowanie systemu szkole ń dla osób prowadz ących gospodarstwa agroturystyczne oraz inne obiekty noclegowe na terenach wiejskich • Wdro żenie systemu szkole ń w zakresie kreowania produktów turystycznych, marketingu turystycznego oraz komercjalizacji produktów • Przeprowadzenie szkole ń dla obecnych i przyszłych pracowników informacji turystycznej

Strona | 239

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Wdro żenie systemu szkole ń z zakresu j ęzyków obcych dla pracowników bran ży • Zaanga żowanie w rozwój turystyki lokalnych liderów, badaczy i twórców kultury ludowej, krajoznawców, animatorów kultury i sportu, oraz środowisk akademickich

W obszarze wsparcia marketingowego rekomendowane są poni ższe działania:

• Obj ęcie jedn ą mark ą sieci produktów turystycznych i lokalnych marek • Stworzenie zintegrowanego systemu informacji turystycznej, posiadaj ącej jednolite oznakowanie, szeroki asortyment materiałów promocyjnych (lokalnych i regionalnych), pami ątek, maj ących mo żliwo ść rezerwacji miejsc noclegowych • Stworzenie przemy ślanej, ciekawej i pełnej oferty targowej województwa opracowanej pod kątem poszczególnych segmentów oraz danej imprezy targowej • Dalszy aktywny udział w targach turystycznych; selektywny, świadomy wybór imprez • Organizacja i przeprowadzenie szeregu szczegółowo zaplanowanych imprez typu study-tour i study-press • Opracowanie i wdro żenie szeregu akcji promocyjnych z wykorzystaniem różnorodnych narz ędzi, skierowanych do poszczególnych segmentów rynku

W obszarze przestrzeni turystycznej rekomendowane s ą nast ępuj ące działania:

• Uwzgl ędnienie potrzeb turystów i bran ży turystycznej w planach zagospodarowania przestrzennego • Wsparcie rozwoju infrastruktury turystycznej na niezagospodarowanych dotychczas obszarach • Rozwój oraz poprawa stanu zagospodarowania istniejących szlaków turystycznych • Działania na rzecz równomiernego rozmieszczenia ruchu turystycznego • Dostosowanie elementów infrastruktury turystycznej i atrakcji turystycznych do potrzeb osób niepełnosprawnych

W obszarze wsparcia instytucjonalnego rekomendowane s ą nast ępuj ące działania:

• Wsparcie powstawania nowych lokalnych organizacji turystycznych oraz pomoc i współpraca z ju ż istniej ącymi • Budowa platformy współpracy mi ędzy samorz ądami, organizacjami pozarz ądowymi, bran żą turystyczn ą, przedstawicielami instytucji oświatowych oraz lokalnymi liderami, w celu wspólnego budowania regionalnych produktów turystycznych, prowadzenia polityki marketingowej oraz polityki kształtowania zasobów ludzkich • Wsparcie powstawania powiatowych i gminnych strategii rozwoju turystyki zgodnych z celami całego Regionu • Wsparcie konsolidacji pomiotów bran ży turystycznej • Wsparcie dla du żych projektów unijnych z zakresu turystyki, a obejmuj ących obszar całego Regionu lub jego cz ęś ci

Strona | 240

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

• Działania doradcze na rzecz samorz ądów w zakresie rozwoju turystyki

Województwo dysponuje wystarczaj ącymi walorami turystycznymi, by móc stworzy ć pełn ą gam ę unikalnych, ciekawych produktów turystycznych skierowanych do ró żnych segmentów rynku. Produkty turystyczne Regionu, je śli zostan ą poł ączone siln ą, rozpoznawaln ą mark ą turystyczn ą, będą mogły konkurowa ć na polskim, jak równie ż na zagranicznych rynkach z ofertami innych turystycznych regionów. Obecnie ruch turystyczny w województwie rozkłada si ę nierównomiernie.

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego stanowi znakomit ą podstaw ę do opracowania Zintegrowanej Strategii rozwoju turystyki w Regionie. Je śli będzie ona systematycznie realizowana, stanie si ę mo żliwe „sterowanie” ruchem turystycznym. Zintegrowane działanie zwi ększa szans ę na dofinansowanie unijne, podnosi skuteczno ść działa ń promocyjnych. Silna marka turystyczna Regionu podniesie lojalno ść i satysfakcj ę mieszka ńców.

Strona | 241

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Spis ilustracji

Rysunek 1 Województwo Zachodniopomorskie na tle podziału administracyjnego kraju ...... 10 Rysunek 2 Podział administracyjny Województwa Zachodniopomorskiego w dniu 1 I 2013 ...... 11 Rysunek 3 Wody powierzchniowe województwa zachodniopomorskiego...... 16 Rysunek 4 Lokalizacja województwa zachodniopomorskiego w Regionie Morza Bałtyckiego...... 17 Rysunek 5 Rozmieszczenie parków narodowych, krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu w województwie zachodniopomorskim...... 28 Rysunek 6 Obszary chronionego krajobrazu w woj. zachodniopomorskim ...... 40 Rysunek 7 Rozmieszczenie latarni morskich w Województwie Zachodniopomorskim ...... 58

Rysunek 8 Przybli żone odległo ści do Szczecina z wi ększych miast Polski...... 82 Rysunek 9 Województwo Zachodniopomorskie w Europie...... 83 Rysunek 10 Drogi publiczne o twardej nawierzchni na 100 km 2 powierzchni ogólnej ...... 84 Rysunek 11 Mapa Stanu Budowy Dróg – województwo zachodniopomorskie ...... 88 Rysunek 12 Mapa robót drogowych w roku 2013 ...... 89 Rysunek 13 Długo ść linii regularnej komunikacji autobusowej ...... 91 Rysunek 14 Sie ć komunikacji miejskiej na terenie województwa zachodniopomorskiego ...... 91 Rysunek 15 Linie kolejowe eksploatowane na 100 km 2 powierzchni ogólnej (g ęsto ść sieci) ...... 92 Rysunek 16 Przej ścia graniczne w województwie zachodniopomorskim ...... 98

Rysunek 17 Wska źnik g ęsto ści bazy noclegowej według powiatów w 2012 r...... 104 Rysunek 18 Stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych według powiatów w 2012 r...... 105 Rysunek 19 Szlak Samochodowy Zachodniopomorskie Pojezierza ...... 109 Rysunek 20 Bł ękitny Samochodowy Szlak Turystyczny ...... 109 Rysunek 21 Pomorska Droga św. Jakuba (projekt przebiegu z dnia 30.04.2012 r.) ...... 115 Rysunek 22 rozmieszczenia jednostek ochrony zdrowia Samorz ądu Województwa Zachodniopomorskiego ...... 121 Rysunek 23 Mapa k ąpielisk i strze żonych miejsc wykorzystywanych do k ąpieli w Województwie Zachodniopomorskim w 2012 roku ...... 124

Rysunek 24 Lista k ąpielisk i strze żonych miejsc wykorzystywanych do k ąpieli z kategoryzacj ą lata 2010-2011 ...... 126 Rysunek 25 Poło żenie obszarów uzdrowiskowych nad Morzem Bałtyckim po stronie Niemiec ...... 133 Rysunek 26 Poło żenie konkurencyjnych regionów na obszarze Niemiec ...... 133 Rysunek 27 Odległo ść Szczecina od Berlina ...... 134

Strona | 242

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Rysunek 28/ Rysunek 29 Województwa s ąsiaduj ące z województwem zachodniopomorskim oraz poło żenie Województwa warmi ńsko-mazurskiego ...... 136 Rysunek 30 Konkurencyjne o środki miejskie ...... 136 Rysunek 31 Główne i drugorz ędne kierunki ruchu turystycznego na świecie...... 138 Rysunek 32 Mapa Wsi Turystycznych Pomorza Zachodniego ...... 212 Rysunek 33 Silne i słabe strony produktu...... 213 Rysunek 34 Analiza szans i zagro żeń...... 214 Rysunek 35 Dominuj ące segmenty rynku turystyki nadmorskiej ...... 216 Rysunek 36 Dominuj ące segmenty rynku Jezierno - le śnego województwa zachodniopomorskiego 220 Rysunek 37 Dominuj ące segmenty rynku dla obszaru turystyki w Strefie Doliny i obszaru Uj ścia Odry...... 223 Rysunek 38 Porównanie głównych cech i wyró żników Pasa Pojezierzy z Pasem Nadmorskim...... 226 Rysunek 39Formy turystyki wg obszarów szczególnie predysponowane do rozwoju markowych produktów turystycznych ...... 227

Tabela 1 Elementy procesu badawczego – sposoby realizacji diagnozy ...... 8 Tabela 2 Struktura terytorialna województwa zachodniopomorskiego (stan na 1 I 2013r.) ...... 12 Tabela 3 Powierzchnia geodezyjna według kierunków wykorzystania w km2 (stan na 1 I 2013r.) ..... 14 Tabela 4 Stan geodezyjny i kierunki wykorzystania powierzchni województwa ...... 15 Tabela 5 Powierzchnia gruntów le śnych w województwie zachodniopomorskim...... 23

Tabela 6 Powierzchnia gruntów le śnych według podregionów i powiatów w 2011 r...... 24 Tabela 7 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie (stan na 31 XII 2011) ...... 25 Tabela 8 Ochrona przyrody i krajobrazu w województwie zachodniopomorskim w 2011 r...... 25 Tabela 9 Obszary Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim ...... 43 Tabela 10 Dane meteorologiczne ...... 45 Tabela 11 Obiekty nieruchome wpisane do rejestru zabytków (stan na 31. XII 2012r.) ...... 47 Tabela 12 Liczba nieruchomych zabytków archeologicznych obj ętych wpisem do rejestru zabytków w województwie zachodniopomorskim (stan na 30 IV 2013r.) ...... 48

Tabela 13 Muzea wg klasyfikacji tematycznej...... 67 Tabela 14 Muzea w 2011r. na terenie województwa zachodniopomorskiego ...... 68 Tabela 15 Teatry, instytucje muzyczne, przedsi ębiorstwa estradowe działaj ące na terenie województwa zachodniopomorskiego (stan na 31 XII 2011r.) ...... 70

Strona | 243

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Tabela 16 Kina stałe na terenie województwa zachodniopomorskiego ...... 70

Tabela 17 Domy i o środki kultury, kluby, świetlice na terenie województwa zachodniopomorskiego w 2010r...... 71 Tabela 18 Stałe wydarzenia regionalne w miesi ącach organizowane na terenie województwa zachodniopomorskiego (rok 2012) ...... 77 Tabela 19 Drogi publiczne o twardej nawierzchni na terenie województwa zachodniopomorskiego. . 84 Tabela 20 Praca eksploatacyjna poci ągów pasa żerskich w woje3wództwie zachodniopomorskim ..... 94 Tabela 21 Przewozy regionalne pasa żerów według kategorii i rodzajów biletu ...... 95 Tabela 22 Ruch pasa żerów w porcie lotniczym Szczecin – Goleniów ...... 96 Tabela 23 Wybrane rynki konkurencyjne, krajowe i zagraniczne ...... 132

Tabela 24 Szacowana liczba przyjazdów ogółem w 2012 roku (w tys.) ...... 141 Tabela 25 Turystyka w województwie zachodniopomorskim na tle kraju w 2012 r...... 150 Tabela 26 Czynniki decyduj ące o konkurencyjno ści rozwoju markowych produktów turystycznych Województwa Zachodniopomorskiego ...... 155 Tabela 27 Silne i słabe strony produktu...... 162 Tabela 28 Rozmieszczenie przystani, portów i o środków wodnych w województwie...... 171 Tabela 29 Silne i słabe strony turystyki wodnej ...... 174 Tabela 30 Silne i słabe strony produktu turystyki specjalistycznej ...... 180 Tabela 31 Analiza szans i zagro żeń turystyki aktywnej i specjalistycznej.\ ...... 181

Tabela 32 Silne i słabe strony produktu...... 189 Tabela 33 Analiza szans i zagro żeń...... 190 Tabela 34 Silne i słabe strony produktu turystyki miejskiej i kulturowej ...... 195 Tabela 35 Analiza szans i zagro żeń...... 197 Tabela 36 Silne i słabe strony produktu...... 201 Tabela 37 Analiza szans i zagro żeń...... 202 Tabela 38 Silne i słabe strony produktu...... 207 Tabela 39 Analiza szans i zagro żeń...... 208 Tabela 40 Silne i słabe strony produktu ...... 210

Tabela 41 Analiza szans i zagro żeń...... 210 Tabela 42 Analiza portalu internetowego ...... 230 Tabela 43 Analiza SWOT rozwoju turystyki w województwie zachodniopomorskim...... 234

Strona | 244

Audyt Turystyczny Województwa Zachodniopomorskiego

Wykres 1 Struktura nakładów na środki trwałe słu żą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej 79

Wykres 2 Długo ść linii kolejowych w województwie zachodniopomorskim według maksymalnych pr ędko ści rozkładowych w 2011 r...... 93 Wykres 3 Struktura przewozów pasa żerów w województwie zachodniopomorskim według kategorii przewo źników ...... 94 Wykres 4 Przewozy pasa żerów żeglug ą śródl ądow ą w województwie zachodniopomorskim ...... 97 Wykres 5 Ruch pasa żerów w portach morskich w województwie zachodniopomorskim...... 98 Wykres 6 Struktura turystycznych obiektów i miejsc noclegowych według rodzajów obiektów w 2012r. (stan na 31 VII) ...... 101 Wykres 7 Struktura obiektów hotelowych według kategorii w 2012 r. (stan na 31 VII) ...... 101

Wykres 8 Średni czas pobytu turystów w obiektach noclegowych w 2012 r...... 103 Wykres 9 Stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych w obiektach noclegowych w 2012 r...... 103 Wykres 10 Struktura placówek gastronomicznych w wybranych turystycznych obiektach zbiorowego ...... 108 Wykres 11 Oszacowana liczba przyjazdów ogółem w tym turystów w latach 2010 – 2012 ...... 142 Wykres 12 Zró żnicowanie celów pobytu według środka transportu (%)...... 143 Wykres 13 Miejsce noclegów (%) ...... 144 Wykres 14 Uczestnictwo Polaków w wyjazdach krajowych ogółem (% populacji w wieku 15 i wi ęcej lat) ...... 146

Wykres 15 Uczestnictwo Polaków w wyjazdach zagranicznych ogółem (% populacji w wieku 15 i wi ęcej lat) ...... 146 Wykres 16 Uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych ogółem (% populacji w wieku 15 i wi ęcej lat) ...... 146 Wykres 17 Wska źnik g ęsto ści bazy noclegowej według województw w 2012 r...... 151 Wykres 18 Wska źnik rozwoju bazy noclegowej według województw w 2012 r...... 152 Wykres 19 Stopie ń wykorzystania miejsc noclegowych według województw w 2012 r...... 152

Strona | 245