Wie was ? samenstelling “God in de berg”, de Emeseense manifestatie van de godheid.

De cultus van de godheid verspreidde zich in de 2e eeuw naar andere delen van het Romeinse Rijk. Er is bijvoorbeeld een wijding gevonden in het castellum Laurium op het grondgebied van de huidige Nederlandse stad Woerden.

De god werd later in het Romeinse pantheon geïntroduceerd en daarin gelijkgesteld aan de Romeinse zonnegod die tijdens de Romeinse Republiek bekendstond onder de naam Sol Indiges en gedurende de 2e en 3e eeuw als Sol Invictus In de Griekse taal betekent zonnegod Helios, vandaar de naam Heliogabalus, een andere variant op de naam Elagabalus.

Machtsgreep oen keizer Macrinus aan de macht kwam, onderdrukte hij de dreiging T tegen zijn bewind door , haar twee dochters en haar oudste kleinzoon Elagabalus, de familie van zijn vermoorde voorganger, , naar hun landgoed bij Emesa in Syrië te verbannen.[1] Meteen na aankomst in Syrië begon Julia Maesa in lagabalus werd rond het jaar 203 als samenwerking met haar adviseur en zoon van Sextus Varius Marcellus en Elagabalus’ tutor Gannys, een complot om het E Julia Soaemias Bassiana geboren. Zijn regime van Macrinus omver te werpen en de vader maakte aanvankelijk deel uit van de veertien jaar oude Elagabalus op de ridderlijke klasse, maar werd later tot de keizerlijke troon te verheffen. rang van senator verheven. Zijn grootmoeder Julia Maesa was de weduwe van de consul Elagabalus’ moeder verklaarde publiekelijk, Iulius Avitus, de zuster van en de dat Elagabalus een onwettige zoon van schoonzus van keizer . Caracalla was en om die reden de loyaliteit verdiende van de Romeinse soldaten en Zijn moeder, Julia Soaemias was een nicht senatoren die trouw hadden gezworen aan van de Romeinse keizer Caracalla. Andere Caracalla. Nadat Julia Maesa haar rijkdom aan familieleden waren onder andere zijn tante het derde legioen in Raphana had getoond, Julia Avita Mamaea en oom Marcus Julius zwoeren zij trouw aan Elagabalus. Bij Gessius Marcianus en hun zoon Alexander zonsopgang op 16 mei 218 riep Publius Severus. Elagabalus’ zijn familie had de Valerius Comazon Eutychianus, commandant erfelijke rechten in bezit op het priesterschap van het derde legioen, hem tot keizer uit. Om van de zonnegod El Gebal, van welke godheid zijn legitimiteit verder te versterken nam Elagabalus bij Emesa (het moderne Homs) in Elagabalus Caracalla’s namen, Marcus Aurelius Syrië de hogepriester was. Antoninus, aan.

De godheid Elagabalus werd aanvankelijk In reactie op deze gebeurtenissen zond alleen in Emesa vereerd. De naam is de Macrinus zijn Praetoriaanse prefect Ulpius Latijnse vorm van het Syrische Ilāh hag-Gabal, Julianus naar de regio met een contingent van dat voortkomt uit Ilāh (“god”) en Gabal troepen dat hij sterk genoeg achtte om de .gəbul en rebellie van het 3e legioen neer te slaan גבל :berg” (vergelijk Hebreeuws“) jabal)), wat resulteert in de Deze troepenmacht keerde zich echter tijdens جبل :Arabisch

1

de slag tegen hun eigen commandanten en commandant van de Praetoriaanse Garde sloot zich vervolgens aan bij de troepenmacht benoemd. van Elagabalus. De officieren werden gedood en het afgehakte hoofd van Ulpius Julianus Keizerschap werd teruggestuurd naar de keizer. lagabalus en zijn entourage brachten de winter van 218 in Nicomedia in Bithynië Macrinus zond nu brieven naar de Senaat E door. Hier werd voor het eerst duidelijk waarin hij Elagabalus aan de kaak stelde als dat de religieuze overtuigingen van de keizer de Valse Antoninus en beweerde dat hij gek een probleem vormden. De eigentijdse was Beide consuls en andere hooggeplaatste historicus Cassius Dio suggereert dat de leden die deel uitmaakten van het Romeinse nieuwe keizer Gannys liet vermoorden, omdat leiderschap veroordeelden Elagabalus. De hij Elagabalus dwong “gematigd en Senaat verklaarde de oorlog aan zowel voorzichtig” te leven.[16] Om de Romeinen te Elagabalus als aan Julia Maesa. laten wennen aan het idee dat zij nu een Orientaalse priester als keizer hadden, liet De regering van Macrinus en zijn zoon raakten Julia Maesa een schilderij van Elagabalus in verder verzwakt door de desertie van het priesterlijke gewaden naar Rome sturen. Daar tweede Legioen als gevolg van werd dit schilderij over een standbeeld van steekpenningen en beloften door Julia Maesa de godin Victoria in de Curia Julia (het naar de kant van Elagabalus. De troepen van gebouw van de Senaat) opgehangen. Dit Macrinus werden op 8 juni 218 verslagen plaatste senatoren in de lastige positie dat zij tijdens de slag bij Antiochië door troepen steeds als zij offers brachten aan Victoria onder bevel van Gannys. Macrinus vluchtte, brachten, zij ook offers brachten aan vermomd als koerier, in de richting van Italia, Elagabalus. maar werd later in de buurt Chalcedon onderschept en in Cappadocië geëxecuteerd. De legioenen waren ontzet over het gedrag Zijn zoon Diadumenianus, die voor zijn van de keizer. Zij kregen al snel spijt over het veiligheid naar het hof in Parthia was feit dat zij met zijn troonsbestijging hadden gestuurd, werd in Zeugma gevangengenomen ingestemd . Nog terwijl Elagabalus op weg en ook ter dood gebracht. was naar Rome, braken korte opstanden van zowel het vierde legioen (op instigatie van Elagabalus riep de datum van de overwinning Gellius Maximus) als het derde legioen (dat in de slag bij Antiochië als de begindatum van verantwoordelijk was geweest voor de zijn regering uit. Hij nam de keizerlijke titel verheffing van Elagabalus op de troon, onder aan zonder voorafgaande instemming van de commando van de senator Verus. De Senaat. Dit was in strijd met de traditie, maar opstanden werd snel neergeslagen en het zou gangbare praktijk worden onder 3e- derde legioen werd ontbonden. eeuwse keizers. Hij zond verzoenende brieven naar Rome waarin amnestie aan de Senaat Nadat zijn entourage in het najaar van 219 werd aangeboden en de wetten erkend Rome bereikte, verkregen Comazon en andere werden. De regering van Macrinus en zijn bondgenoten van Julia Maesa en Elagabalus zoon werd veroordeeld. invloedrijke en lucratieve posities, dit tot grote woede van vele senatoren die personen De senatoren reageerden hierop door van zulke lage komaf niet waardig achtten Elagabalus als keizer te erkennen. Ook voor zulke voorrechten. Na zijn ambtstermijn aanvaardden zij zijn claim dat hij de zoon van als Praetoriaans prefect, diende Comazon drie Caracalla was. Caracalla en Julia Domna keer achter elkaar als stadsprefect van Rome werden beide vergoddelijkt door de Senaat. en twee keer als consul. Elagabalus Zowel zijn grootmoeder Julia Maesa als zijn devalueerde de Romeinse valuta al snel. Hij moeder Julia Soaemias werden verheven tot verlaagde de zilverzuiverheid van de denarius de rang van Augusta, en de gedachtenis aan van 58% naar 46,5% – het werkelijke zowel Macrinus als Diadumenianus werd zilvergewicht daalde van 1,82 gram tot 1,41 veroordeeld door de Senaat (damnatio gram. Ook heeft hij gedurende zijn periode in memoriae). De voormalige commandant van Rome de Antoninianus gedemonetiseerd. het derde legioen, Comazon, werd tot

2

Elagabalus probeerde zijn veronderstelde die zich schuldig had gemaakt aan seksuele minnaar, de wagenmenner Hierocles tot handelingen levend moest worden begraven. Caesar te verheffen, terwijl een andere vermeende minnaar, de atleet Aurelius Aan de oostelijke zijde van het Palatijn werd Zoticus, werd benoemd in de niet- een royale tempel gebouwd om El Gebal te administratieve, maar invloedrijke positie van huisvesten. In dit Elagabalium werd Elagabal Cubicularius (kamermeester) Zijn aanbod van vertegenwoordigd door een zwarte conische amnestie voor de Romeinse bovenlaag werd meteoriet uit Emesa. Herodianus schreef: grotendeels gehonoreerd, hoewel de jurist “Deze steen wordt aanbeden alsof hij uit de Ulpianus werd verbannen. hemelen gezonden is; uit deze steen steken een aantal kleine stukken uit; ook zijn er De relaties tussen Julia Maesa, Julia Soaemias markeringen; hiervan willen de mensen en Elagabalus waren in het begin sterk. Zijn geloven dat zij een ruw beeld van de zon moeder en grootmoeder werden de eerste vormen, want dit is hoe zij deze zien “. vrouwen die werden toegelaten tot de Senaat, Beide vrouwen ontvangen senatoriale Om hogepriester van zijn nieuwe religie te titels: Soaemias de gevestigde titel van kunnen worden, liet Elagabalus zijn voorhuid Clarissima, en Maesa het meer onorthodoxe besnijden. Hij dwong senatoren om toe te Mater Castrorum et Senatus (“Moeder van het kijken, terwijl hij begeleid door trommels en legerkamp en van de Senaat”). Terwijl Julia cymbalen rond het altaar van Deus Sol Maesa zichzelf probeerde te positioneren als Invictus danste. Elke zomer hield hij bij de macht achter de troon en dus de gelegenheid van de zonnewende een aan de machtigste vrouw in de wereld, bleek zonnegod gewijde festival. Dit festival werd Elagabalus echter zeer onafhankelijk, populair bij de massa’s mede als gevolg van vasthoudend en onmogelijk te controleren. het gratis eten dat werd uitgedeeld. Elagabalus plaatste de steen van Emesa op Religieuze controverse een strijdwagen die was versierd met goud en inds de regering van Septimius Severus juwelen. Daarmee reed hij door de stad: was de aanbidding van de zon in het Een door zes paarden getrokken strijdwagen S gehele keizerrijk in belang toegenomen. vervoerde de godheid, de paarden waren Elagabalus zag dit als een kans om Elagabal enorm en vlekkeloos wit, bekleed met dure als de belangrijkste godheid van de Romeinse gouden gespen en rijke ornamenten. Niemand pantheon te installeren. De god werd hield de teugels, en niemand bestuurde de omgedoopt tot Deus Sol Invictus, wat God de wagen, het voertuig werd begeleid alsof de onverslagen zon betekent. Sol Invictus werd god zelf de wagenmenner was. Elagabalus in het Pantheon zelfs in een positie boven liep achteruit aan de voorkant van de wagen, Jupiter geplaatst. met uitzicht op de god. Hij hield de teugels van de paarden in zijn handen. Hij legde het Als een blijk van respect voor de Romeinse gehele parcours, opkijkend naar het gezicht godsdienst, verenigde Elagabalus Astarte, van zijn god, al achteruitlopend af. Minerva, Urania of een combinatie van de drie met Elagabal als diens vrouw. Voordat hij een De heiligste relieken uit de Romeinse religie tempel liet bouwen die speciaal aan Elagabal werden vanuit hun respectievelijke gewijd was, plaatste Elagabalus de meteoriet heiligdommen overgebracht naar het van Elagabal naast de troon van Jupiter in de Elagabalium, met inbegrip van de Grote tempel van Jupiter Optimus Maximus. Moeder, het vuur van de Vesta, de schilden van de Salii en het Palladium, opdat er geen Elagabalus veroorzaakte verdere aanstoot andere god kon worden aanbeden, behalve als toen hij in huwelijk trad met de Vestaalse dit samen met de aanbidding van Elagabalus Maagd Aquilia Severa. Hij beweerde dat uit gebeurde. dit huwelijk “godengelijkende kinderen” zouden voortkomen. Dit was een flagrante Seks- en gendercontroverse schending van Romeins recht en traditie. lagabalus’ seksuele geaardheid en Daarin werd gesteld dat elke Vestaalse Maagd genderidentiteit zijn het onderwerp van E veel discussie. Elagabalus trouwde en

3

scheidde in de vier jaar dat hij tussen zijn worden genoemd”. Ook zou hij grote sommen veertiende en achttiende keizer was vijf keer. geld hebben geboden aan elke arts die hem Drie van zijn vrouwen zijn bij naam bekend. kon uitrusten met vrouwelijke Zijn eerste vrouw was Julia Cornelia Paula; de geslachtsorganen. Met name op basis van tweede was de Vestaalse Maagd Julia Aquilia deze laatste zinsnede is Elagabalus door Severa sommige moderne schrijvers als transgender, misschien zelfs transseksueel Binnen een jaar verliet hij Aquilia Severa en gekarakteriseerd. ruilde haar in voor Annia Aurelia Faustina, een afstammeling van Marcus Aurelius en de Verlies aan macht weduwe van een man die onlangs op bevel egen 221 werkten de excentriciteiten van Elagabalus was geëxecuteerd. Aan het van Elagabalus, in het bijzonder zijn einde van het jaar was hij echter weer terug T relatie met Hierocles, steeds meer op bij zijn tweede vrouw Aquilia Severa. Volgens de zenuwen op de soldaten van de Cassius Dio was zijn meest stabiele relatie Praetoriaanse Garde. Toen Elagabalus’ echter met de menner van zijn strijdwagen, grootmoeder Julia Maesa doorkreeg dat de een blonde slaaf uit Caria met de naam steun voor het keizerschap van Elagabalus Hierocles, naar wie hij verwees als zijn tanende was, besloot ze dat hij en zijn echtgenoot. moeder, die hem had aangemoedigd in zijn controversiële religieuze praktijken, moesten De Historia Augusta beweert dat hij in een worden vervangen. Als alternatieven wendde openbare ceremonie in Rome ook in het zij zich tot haar andere dochter Julia Avita huwelijk zou zijn getreden met een man Mamaea en haar zoon, de dertien jaar oude genaamd Zoticus, een atleet uit Smyrna. . Cassius Dio meldde dat Elagabalus zijn ogen schilderde, zijn haar epileerde en pruiken Zij overtuigde Elagabalus ervan zijn neef droeg alvorens zich te prostitueren in Alexander tot erfgenaam te benoemen, en kroegen, bordelen en zelfs in het keizerlijk Alexander kreeg de titel Caesar. Hij deelde paleis: dat jaar het consulaat met de keizer. Elagabalus kwam echter op deze regeling Ten slotte had hij een speciaal terug toen hij begon te vermoeden dat de kamertje in het paleis ingericht, waar hij zijn Praetoriaanse Garde de voorkeur gaf aan zijn onfatsoenlijkheden pleegde; bij de ingang neef boven hem. van de deur stond hij altijd naakt, zoals de hoeren doen; hij bewoog het gordijn, dat aan Nadat verschillende pogingen om Alexander gouden ringen hing, terwijl hij voorbijgangers te vermoorden mislukt waren, nam Elagabalus met een zachte en smeltende stem trachtte Alexander zijn titels af, trok zijn consulschap te verleiden. Er waren natuurlijk mannen die in en liet hij nieuws verspreiden dat speciaal de opdracht hadden gekregen om Alexander op sterven lag, om zo in te hun rol te spelen. Want, zoals ook in andere schatten hoe de Praetoriaanse Garde zou zaken, had Elegabalus talrijke agenten, die reageren. Er volgde een rel en de precies die mannen uitzochten die hem in Praetoriaanse Garde eiste om Elagabalus en hun smerigheid het best konden behagen. Hij Alexander in het Praetoriaanse kamp te zien. vroeg geld voor deze vunzigheid en liet zich zelfs tevreden uit over zijn winsten; hij Moord op Elagabalus (222) maakte ook ruzie met zijn partners in dit e keizer voldeed aan deze eis en beschamende beroep; hij beweerde dat hij presenteerde zich op 11 maart 222 meer liefhebbers had dan zij en ook meer gezamenlijk met zijn neef en hun geld verdiende. D beider moeders in het kamp van de

Praetoriaanse Garde. Bij hun aankomst Herodianus merkte op, dat Elagabalus zijn begonnen de soldaten te juichen voor eigen uiterlijk regelmatig benadrukte door Alexander. Zij negeerden Elagabalus, die het gebruik van cosmetica. Hij werd vervolgens de opdracht gaf om iedereen, die omschreven als zijnde “zeer verheugd om had deelgenomen aan deze daad van minnares, vrouw, koningin van Hierocles te insubordinatie, te arresteren en te

4

executeren. In reactie hierop vielen leden van Historia Augusta de Praetoriaanse Garde Elagabalus en zijn e bron van veel van deze verhalen over moeder aan: de verdorvenheid van Elagabalus is de D Historia Augusta. De wetenschappelijke Hij ondernam een poging om te consensus over dit werk is dat het in zijn vluchten, en zou ook ontsnapt zijn door zich details onbetrouwbaar is. De Historia Augusta in een kist te verbergen, als hij niet was werd waarschijnlijk tegen het einde van de 4e ontdekt en vermoord. Hij was 18 jaar. Zijn eeuw tijdens het bewind van keizer moeder, die hem omhelsde en zich aan hem Theodosius I geschreven. Waarschijnlijk vastklampte, vond ook de dood; hun hoofden maakte de auteur – een navolger van werden afgehakt; hun lichamen werden naakt Suetonius – deels gebruik van een aantal uitgekleed en door de hele stad gesleept. oudere, geattesteerde bronnen, maar verzon Daarna werd het lichaam van zijn moeder hij er ook het een en ander bij. Het leven van ergens ter zijde geschoven, terwijl het de jeugdige keizer, zoals beschreven in de lichaam van Elagabalus in de rivier werd Historia Augustus wordt voornamelijk als een gegooid. werk van historische fictie beschouwd. De uitspattingen die de auteur van de Historia Na deze moordpartij werden veel Augustus aan Elagabalus toeschrijft moeten medewerkers van Elagabalus gedood of dus in een kritisch licht worden bezien. afgezet. Hieronder waren ook Hierocles en Comazon. Zijn religieuze edicten werden Alleen de secties 13 tot 17, die gaan over de teruggedraaid. Ook werd de steen van El val van Elagabalus, worden als historisch Gebal naar Emesa teruggestuurd. Verder werd waardevol gezien. het vrouwen voortaan weer verboden om vergaderingen van de Senaat bij te wonen. De Cassius Dio praktijk van damnatio memoriae– het wissen nder de bronnen die geloofwaardiger van het publieke record van een voorheen zijn dan de Historia Augusta rekent bekend personage – werd in Elagabalus’ geval O men het werk van de contemporaine systematisch ter hand genomen. historici Cassius Dio en Herodianus. Cassius Dio werd in de tweede helft van de 2e eeuw Nalatenschap in een patricische familie geboren. Het Historiografie grootste deel van zijn leven bracht hij in eel lasterlijke verhalen die over openbare dienst door. Onder keizer Elagabalus en zijn excentriciteiten de Commodus was hij senator. Na de dood van V ronde doen, zijn waarschijnlijk Septimius Severus was hij gouverneur van overdreven. Een van de beruchtste incidenten Smyrna. Daarna diende hij rond 205 een jaar die hem worden aangerekend, is in het 19de- als consul suffectus en als proconsul in Africa eeuwse schilderij, De rozen van Heliogabalus en Pannonië door Lawrence Alma-Tadema vereeuwigd. Het toont de gasten op een van Elagabalus’ Keizer Alexander Severus had een hoge pet extravagante diners, die onder een massa van van Cassius Dio op en benoemde hem opnieuw “rozeblaadjes en andere bloemblaadjes” tot consul. Zijn Romeinse geschiedenis worden gesmoord. overspant bijna een millennium, van de komst van Aeneas naar Italia in 753 v.Chr. tot het jaar 229. Als een tijdgenoot van Elagabalus wordt Cassius Dio’s relaas van diens regering als veel betrouwbaarder gezien dan de Historia Augusta, hoewel Cassius Dio in zijn eigen werk aangeeft dat hij het grootste deel van de relevante periode buiten Rome doorbracht en zich daarom op verslagen uit de tweede hand moest baseren.

Bovendien was het politieke klimaat in de nasleep van de regering van Elagabalus,

5

evenals Dio’s eigen positie binnen de regering Elagabalus, De Berg van Licht (1905). Het van Alexander, waarschijnlijk van invloed op leven en de wrede dood van de jonge keizer zijn weergave van de waarheid over dit deel worden er plastisch in beschreven. van zijn geschiedenis. Hij was niet in een positie om voluit gebruik te maken van het Recente historici recht op vrije meningsuiting. Dio verwijst ommige hedendaagse historici zijn regelmatig naar Elagabalus als Sardanapalus, begonnen om het bewijsmateriaal deels om hem te onderscheiden van zijn S aangaande Elagabalus te herevalueren. goddelijke naamgenoot, maar voornamelijk Hieruit komt een heel ander beeld van zijn om bij te dragen aan de damnatio memoriae, leven en regering en de redenen voor zijn die na de afzetting door de Senaat over ondergang naar voren. Martijn Icks haalt in Elegabalus was uitgesproken. Koning Images of Elagabalus (2008; in 2012 herdrukt Sardanapalus was een weeldezuchtige als de De misdaden van Elagabalus) de Assyrische autocraat, die berucht was onbetrouwbaarheid van de oude bronnen aan. vanwege zijn liederlijke leven. Icks concludeert dat het eerder zijn onorthodoxe religieuze praktijken dan zijn Herodianus seksuele gedrag was, dat de machtselite van en andere tijdgenoot van Elagabalus was Rome zodanig van hem vervreemdde, dat zijn Herodianus, een lagere Romeinse eigen grootmoeder het nuttig vond om hem E ambtenaar die leefde van ca. 170 tot ca. van kant te laten maken om hem daarna te 240. Zijn werk, Geschiedenis van het vervangen door zijn neef. Romeinse Rijk sinds Marcus Aurelius, gewoonlijk afgekort als Romeinse Leonardo de Arrizabalaga y Prado is in The geschiedenis, is een ooggetuigenverslag van Emperor Elagabalus: Fact or Fiction? (2008) de regering van Commodus tot het begin van nog kritischer op de antieke historici en de regeerperiode van Gordianus III. Zijn werk speculeert dat noch religie, noch seksualiteit overlapt grotendeels met de Romeinse een rol hebben gespeeld in de val de jonge geschiedenis van Cassius Dio. Beide teksten keizer. Elagabalus was simpelweg de verliezer lijken onafhankelijk van elkaar tot stand te in een machtsstrijd binnen de keizerlijke zijn gekomen en lijken ook consistent met familie; de loyaliteit van de Praetoriaanse elkaar te zijn. Garde was te koop en Julia Maesa had de middelen om haar kleinzoon te slim af te zijn. Hoewel Herodianus geldt als minder Nadat Elagabalus, zijn moeder, en zijn betrouwbaar als Cassius Dio, maakt zijn directe kring van vertrouwelingen waren gebrek aan literaire en wetenschappelijke vermoord, resulteerde een grootschalige pretenties hem minder bevooroordeeld dan propagandaoorlog om zijn herinnering zo senatoriale historici. Herodianus wordt als de zwart mogelijk af te schilderen in een belangrijkste bron voor de religieuze karikatuur die tot de huidige dag is blijven hervormingen beschouwd, die tijdens het bestaan, herhaald en vaak verfraaid door bewind van Elagabalus plaatsvonden. Zijn latere historici, die hun eigen vooroordelen beweringen zijn bevestigd door modern tegen verwijfdheid en andere “ondeugden”, numismatisch en archeologisch bewijs die de persoon van Elagabalus was komen te belichamen, de vrije loop lieten. 19e eeuw ommige latere auteurs waren zo mogelijk BRON: Wikipedia nog vernietigender over hem. Zo noemde S de 19e-eeuwse historicus S.W. Stevenson hem “…the most cruel and infamous wretch that ever disgraced humanity and polluted a throne…” (“…de wreedste en verachtelijkste stakker die ooit de mensheid ontsierde en een troon vervuilde…”).

De Nederlandse schrijver Louis Couperus schreef een volumineuze roman over

6