PASSIE GEEFT VLEUGELS Luchtvaarterfgoed in Musea En Daarbuiten

PASSIE GEEFT VLEUGELS Luchtvaarterfgoed in musea en daarbuiten

THEMA ‘montgolfière’ in 1783 tot en met de F-16 van vandaag. Het is een bezoek aan de gigantisch hal Aan deluchthavenvanDeurnestappenweinhetStampe&Vertongen Museum, eeneerbe- Alles veranderdetoenOrvilleenWilbur Wright op17december1903methunFlyerhet 02 01 PASSIE VLEUGELS LUCHTVAARTERFGOED GEEFT INMUSEAENDAARBUITEN Vanaf danginghetsteedssneller, verderenhoger, almoestendepioniers-piloteneerstnog Luchtvaartenthousiasten zijnnogopveleandereterreinenactief: zerichtenherdenkings- Het Stampe&Vertongen Museum ishetwerkvanvrijwilligerseninLegermuseum zijn Leonardo daVinci Hilarisch eindvijftiendeeeuwmaaktevanallerleivliegendetuigen. zijn Dit themanummer schetst de geschiedenis van de luchtvaart, van de eerste vlucht met de vandeeerste vluchtmetde Dit themanummer schetstdegeschiedenisvanluchtvaart, De eerste vlucht allertijden duurde 12 seconden en de tweedekker had 37 meter afgelegd. mooi weer de lucht in, netzoalsdereplica’smooi weerdeluchtin, vantoestellendietijdensdeEersteWereldoor- monumenten op voor de bemanning van neergestorte vliegtuigen, ze zorgen mee voor de zezorgenmeevoorde monumenten opvoordebemanningvanneergestortevliegtuigen, durend gewikt en gewogen worden. Omgaanmetenbewarenvandergelijkedurend gewiktengewogenworden. groteenzware Daarbij duikenen reconstrueren van toestellen. diverse problemen op en moet er voort restaureren oneerde luchtvaartliefhebbersspenderenalhunvrijetijdaanhetverzamelen, geïllustreerddoorveletientallen vooralconflicten, een tochtlangshistorischemomenten, net alsDaedalos,vleugels de beeldenuitbeginjarenvanfilmmannendiezich, de hoogmoedigeIcaros koos Daedalosdeguldenmiddenweg indeEgeïscheZeestortte, die hijmetbijenwasopeenhoutenconstructiehadgekleefd. dan, Icarosdan, neertevallen. achterna, winderige strand bij Kitty Hawkwinderige strandbijKitty inNorth Carolinaverschenenomgeschiedenisteschrijven. in bossen en velden, aangevelsenopdedakenin bossenenvelden, vanhuizen. toestellen isgeenevidentie. toon aanJean StampeenMaurice Vertongen, dieerin1923begonnenmetdeproductievan tussen zee en zon en wist veilig te landen, met zijn grote vleugels, gemaakt van vogelveren metzijngrotevleugels,gemaaktvanvogelveren tussen zeeenzonwistveiligtelanden, bijna alle tentoongestelde vliegtuigen gerestaureerd door vrijwilligers-experten. Gepassi- bijna alletentoongesteldevliegtuigengerestaureerddoorvrijwilligers-experten. log doorbeidekampenzijningezet. bescherming van luchtvaarterfgoed… Voorbeeldenbescherming vanluchtvaarterfgoed… zijntevindeninstraten enoppleinen, hebben aangemeten, een sprintje inzetten enklapwiekend vaneenheuveltjespringenom eensprintjeinzetten hebben aangemeten, van hetWar Heritage Institute, denieuwenaamvanLegermuseum inBrussel. Het ismeteen vele keren rechtkrabbelenuithunneergestorte‘vliegmachienen’. vader Daedalos,dieerwelingeslaagdisdevluchtvanKretanaarAthenetemaken. Terwijl van de Vlaamse Gemeenschap zijn opgenomen. DemeesteSV-4’svan deVlaamseGemeenschapzijnopgenomen. uitdecollectiegaanbij waaronderde iconischeSV-4vliegtuigen, ,waarvantweetoestellenopdeTopstukkenlijst dievaakboeiende verhalenvertellen. vliegtuigen, Sindsdien is de mens blijven dromen van vliegen. FantasierijkSindsdien isdemensblijvendromenvanvliegen. zijndetekeningen die VOORWOORD De collectievanhet‘Legermuseum’ Vliegend erfgoedinvogelvlucht. Voorwoord Icaros, debrokkenpiloot uitdeGriekse mythologie, isberoemder danzijn 40 34 18 Praktisch Luchtvaarterfgoed geland Stampe &Vertongen Museum -

1 LUCHTVAARTERFGOED 2 LUCHTVAARTERFGOED FOTO: REGIEDERGEBOUWEN geschiedenis heetnuWar HeritageInstitute Het KoninklijkMuseumvanhetLegerenKrijgs- IN VOGELVLUCHT VLIEGEND ERFGOED De collectievanhet‘Legermuseum’

verrijkende enonvergetelijke zoistelezenindemissie. ervaringbieden, zowelcollectiesalssites.Hethet militairerfgoed, War Heritage Institute wilhetpubliekeen de ambitieomopEuropeesniveaueenroltespeleninzake hetbehoudendepresentatievan voogdij vanDefensie, zijninhetWar Heritage Institute Dieheeft éénorganisatiegeworden. Oud-strijders enOorlogsslachtoffers.voor Oorlogsinvaliden, onder Devierinstellingen, deHistorischedonk, Pool vanDefensie enhetInstituut voorVeteranen/Nationaal Instituut andere organisatieszijninopgenomen:hetNationaal Gedenkteken vanhetFort vanBreen- waarooknogdrie Sinds mei2017maakthetLegermuseum deeluitvanditnieuweinstituut, geschiedenis’, aandezijkantenvandeurhangenbannershetWar Heritage Institute. ‘KoninklijkMuseumBoven deingangstaatinbronzenletters van hetLegerenvanKrijgs- voor Lucht- en Ruimtevaart. Alles aan het vliegtuig functioneert, ookdemotor. Allesaanhetvliegtuigfunctioneert, voor Lucht-enRuimtevaart. Hetmee haddengevlogen. ishetwerkvan vrijwilligersvandeVrienden vanhetMuseum gemaakt met behulp van de originele plannen en met de inbreng van piloten die er in 14-18 Wereldoorlog 19vanzijn80overwinningenmee behaalde.Ditexemplaariseenreplica, bonden metManfred delegendarische‘RodeBaron’, vonRichthoven, dieerindeEerste des DeutschenKaiserreiches.In hetcollectievegeheugenisdittoestelonlosmakelijk ver- felrode Fokker-driedekker, metopdeflankhetzwarteIJzeren KruisvandeFliegertruppe exemplaar terwereldmetdeauthentieke Bovendetankshangteen camouflagekleuren. werpers endetanks.Eenvantopstukken isdeBritsetankMark IVuit1917, hetenige zoalsdevlammen - de nieuweuitvindingendieophetslagveldverschenenzijn present, Heel genomen zijnvertegenwoordigd. Ook watvandetentoongesteldeobjectenzijnuniek. van degrootstereferentiecollecties. Nagenoeg allelanden dieaanhetconflicthebbendeel- In devolgendezaalzitjemiddeninEersteWereldoorlog. Het Legermuseum beziteen officieren. mentsvlaggen envaandels…Daartussenindrukwekkende kanonnenenbustesvantrotse Erstaanovervolle vitrinesmetkleurrijkemilitairen. regi- uniformen, helmenengeweren, vanfiere volgestouwd ismetduizendencollectiestukken. Aandemurenhangenportretten Het gentiende-eeuws concept. vult de heleruimte,die van boven tot onder patriottisme nogvolgenseenne- Dezaalisindejaren1920ingericht, waar detijdisblijvenstilstaan. de Historische Het Zaal,diedeperiode1815-1914belicht. iseen‘museum inhetmuseum’, Zopasseerje,opwegnaardevliegtuighal, weinig aandepresentatieskunnenveranderen. ervaring, ook al is erde jongste jaren bij gebrek aan financiële middelenvan deoverheid, OP WEGNAARDEVLIEGTUIGHAL Een bezoek aan het Legermuseum blijft een bijzondere waar detijdisblijvenstilstaan De HistorischeZaal,een‘museuminhetmuseum’, FOTO: LUCVAN DEWEGHE naar deluchtvaarthal De Fokker-driedekker vande‘RodeBaron’wijstweg FOTO: LUCVAN DEWEGHE

3 LUCHTVAARTERFGOED 4 LUCHTVAARTERFGOED kundige Jean-François Pilâtre de Rozier en de markies d’Arlandes in de ‘montgolfière’ Op een 21 schaap novemberin de mand en een 1783 een eend. haan, vliegen de natuur Op19september1783latendebroersMontgolfierveren. eenluchtballonopstijgenmet de enealhalsbrekenderpogingen omtevliegen, dandeandere,eindelijkresultaatople- men en plannen op papier. Het eeuw dat de eerste is pas op het einde van de achttiende LICHTER-DAN-LUCHT met eenverdieping.Het iseenunieke plekomdegeschiedenisvanluchtvaarttevertellen. pilaren enhettegengewichtvoorcentralegeheelwordtgevormddoortweezijgalerijen DebredehoofdbeukDe hallijktgemaaktomervliegtuigententoontestellen. heeftgeen vliegtuigmotoren. ling vandertigstuksuittoteenafdeling metmeerdan140toestellen eneenhonderdtal Viahet publiek. eenruil-enwervingscampagnemetbevriendenatiesgroeidedeverzame- de halafdeling Driejaarlatergingzeopenvoor Lucht-enRuimtevaartondertebrengen. In 1969 kreeg het museum van het Ministerie van Openbare Werken de toestemming om in beurzen totpaardenwedstrijden. De Grote Hal van de expo in 1880 deed nadien dienst voor allerlei activiteiten: van handels Belgische onafhankelijkheid, toeninhet‘Jubelpark’ detentoonstellingspaleizenverrezen. le Tentoonstelling in 1880, het sluitstuk vandeviering van de vijftigste verjaardag van de ter hoog–isopgetrokken inijzerenglas.ZeisgebouwdtergelegenheidvandeNationa- luchtvaarthal. Deze gigantische constructie –170 meter lang, 70 meter breed en 40 me- ZONDER ZUILENDedriedekker vande ‘Rode Baron’ wijstdewegnaar de ingang vande De mens heeft altijd al willen vliegen. Eeuwenlangbleefhetbijdro- De mens heeft altijd al willenvliegen. - - tentoon testellen heeft geenpilarenenisdeidealelocatieomvliegtuigen De gigantischeluchtvaarthal,opgetrokkeninijzerenglas, FOTO: LUCVAN DEWEGHE zij warenin1783deeerstemensenlucht de markiesd’ArlandesenJean-FrançoisPilâtre deRozier: van debroersMontgolfiermetin‘gallerie circulaire’ Tekening enbeschrijvingvan de‘GlobeAërostatique’ COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUCVAN DEWEGHE boven Parijs Maquette vandemontgolfièrediein1783opsteeg

toen al. maanden indeAlpenachter, overgeleverdaandegraffitivanvoorbijgangers,ook enkele als eersteindestratosfeer. Na delandingblijftgondel,diein hetmuseum tezienis, In 1931stijgtdeZwitserseprofessor AugustePiccardmeteenaluminium luchtdrukcabine Wereldoorlog. de Zeppelin L30, eenreuzenluchtschipdat het Duitse leger gebruikte tijdens deEerste schroef eneenrichtingsroer. Het museum bezit tweevandeviergigantischegondels (1838-1917) het luchtschip uit; een langwerpige ballon die voorzien is van een motor, een vindtgraafFerdinandOmdat eenballonnietkanwordenbestuurd, vonZeppelin ‘lichter-dan-lucht-toestellen’. zijgalerij. Daarbeginthetchronologischeverhaalvandeluchtvaartgeschiedenis,met opdeverdiepingvan vandeeersteluchtballonistezieninhetmuseum, Een maquette over Parijs. Zeklimmentotbijnaduizendmeterenleggenin25minuten10kilometeraf.

5 LUCHTVAARTERFGOED 6 LUCHTVAARTERFGOED in Argentinië. Zelandtveilig enAdrienneBollanddoetdat. te etenomdatdiedeluchtwegendoenuitzetten neus enmondspringendoordedrukopgrotehoogte.DeChilenenradenhaaraanomuien Deopencockpitbiedtgeenbeschermingtegenzuurstoftekort.pyjama. Deadertjes inhaar draagtzeonderhaaroveralleenzijden radioverbinding. Omzichtegendekou tebeschutten zonderkompas als eerstehetAndesgebergte.Zemoetdoenzonderkaarten, enzonder 1 april1921overvliegtde25-jarigeFranse testpiloteAdrienneBollandmetzoeentoestel Zoiserdetweedekkervliegtuigen uitdietijdhorenboeiendeverhalen. CaudronGIII. Op zijn metzeildoekovertrokken Bijdetentoongestelde endewielenzijngeleendbijfietsen. devleugels De vliegtuigenuitdepioniersjarenzijngemaaktvanlichtbalsa-endennenhout, tempo. In 1909steektdeFransman BlériotalseerstehetKanaalover. en demotorenkrachtiger. Deafstands-,snelheids-enhoogterecordssneuveleninsnel dekker Openkele Flyerdeluchtin. jarentijdwordendebouwtechnieken geoptimaliseerd DE PIONIERS Op 17december1903krijgendebroersOrvilleen Wilbur Wright huntwee- De CaudronIII:metzoeentoestelvloogAdrienneBollandoverdeAndes eerste hetAndesgebergte 19 maart1921;veertiendagenlaterovervloog zijals Argentijnse sporttijdschriftElGráfico,gepubliceerdop De FransepiloteAdrienneBollandopdecovervanhet COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUCVAN DEWEGHE DE GROOTE OORLOG Vliegtuigen van beide kampen uit de Groote Oorlog nemen de helft in De Nieuport 23C1, het enige exemplaar ter wereld van van de eerste verdieping. Hier staan onder andere toestellen die tot 1974 aan het plafond dit type dat is overgebleven van de zaal 14-18 hingen en die nadien grondig gerestaureerd zijn. Sommige stukken zijn COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE - FOTO: LUC VAN DE WEGHE zeer zeldzaam of uniek, zoals de Nieuport 23, de vliegboot Schreck, die de konvooien tussen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk beschermde, en twee Duitse observatievliegtuigen. De vliegboot Schreck beschermde tijdens de Eerste Wereld- De Britse Sopwith Strutter in het museum is het enige nog bestaande toestel van dit type. oorlog de konvooien op het Kanaal Er gaat bijzondere aandacht naar de vliegtuigen van Belgische azen (piloten die vijandelijke COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE - FOTO: LUC VAN DE WEGHE toestellen neerhalen) tijdens de Eerste Wereldoorlog, zoals Willy Coppens, André de Meu- lemeester, Edmond Thieffry, Fernand Jacquet en Jan Olieslagers. Een opmerkelijk stuk is de Hanriot HD.1, die geschilderd is in de kleuren van het smaldeel van Jan Olieslagers, waarmee Coppens de meeste van zijn successen behaalt. De eerste vliegeniers vechten met het pistool, nadien gebruiken ze machinegeweren, wat niet evident is. De kogels kunnen afketsen tegen de draaiende schroef waardoor de piloot zichzelf verwondt of doodt. Daarom wordt het machinegeweer boven op de vleugels geplaatst en via een mechanisme verbonden met de piloot. De Nederlandse ingenieur An- thony Fokker, die voor de Duitsers werkt, vindt dan een systeem uit waarbij de rotatie van de motor zorgt voor een synchronisatie tussen het afvuren van de kogels en het draaien van de schroef. In het begin van de oorlog worden de vliegtuigen gebruikt voor verkenning, het observeren van vijandelijke posities en voor het bijstellen van het artilleriegeschut. Hiervoor zijn trage en stabiele toestellen nodig. Daarna komen de jachtvliegtuigen met een dubbele opdracht: eigen toestellen escorteren boven vijandelijk gebied en het vernielen van vliegtuigen van de tegenstander. Nog later verschijnen bommenwerpers in het luchtruim. Het ‘werpen’ mag men letterlijk nemen, de ‘bommen’ zijn dan nog granaten die de piloot naar beneden gooit. Een opvallende nieuwigheid op de vliegtuigen uit de Eerste Wereldoorlog zijn de kokardes. Die ontbreken in het begin van de oorlog en soms halen grondtroepen hun eigen vliegtuigen neer. De ronde herkenningstekens in de nationale kleuren, aangebracht onder de vleugels, moeten dat voorkomen. STEEDS VERDER EN HOGER Tijdens het interbellum komt de overgang van houten twee- Het Duitse transportvliegtuig Junkers Ju 52 is volledig dekkers naar eendekkers met metalen neuzen en vleugels. De romp blijft nog een tijd van gerestaureerd door de vrijwilligers van het museum zeildoek, gespannen over een houten structuur. Steeds krachtigere motoren kunnen het COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE - FOTO: LUC VAN DE WEGHE bijkomend gewicht dragen. Stap voor stap gaan de vleugels ‘zakken’ en ze krijgen een een- voudigere structuur. De masten, spankabels en liggers die de stevigheid van het vliegtuig verzekerden, verdwijnen. Het landingsstel kan nu worden ingetrokken en de cockpit is afgesloten. De snelheid wordt opgedreven: van 110 kilometer per uur in 1920 naar 400 kilometer per uur in 1930. De toestellen kunnen steeds verder en hoger vliegen. Het museum heeft een mooie collectie tweedekkers, de iconische SV-4, die gebouwd zijn door Stampe & Vertongen. Jean Stampe en Maurice Vertongen, twee Brusselaars die tijdens de Eerste Wereldoorlog bij de Belgische Luchtmacht hadden gevlogen, begonnen in 1923 met een vliegschool en vliegtuigfabriek in Deurne (zie ook blz. 18-20). Hoog op steunpilaren rust een Junkers Ju 52, een Duits transportvliegtuig uit 1932 dat grondig is gerestaureerd door de vrijwilligers van het museum. Met de wielen op de grond voor 23passagiers Een AmerikaanseDC-3Dakotauit1935metplaats COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUC VAN DEWEGHE Een CaravelleuitdegloriedagenvanSABENA COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUCVAN DEWEGHE

naar deGroteHal. Op27juni1986mochtditpronkstukdantoch Caravelle inhetmuseum tentoontestellen. gar waarlaterAutoworldzoukomen. DeministervanOpenbareWerken hadgeweigerdde geschonken, reisdeoverdewegnaarhetJubelpark, maarmoestinquarantainedehan- te vanruim34meterpasthetnetindehal.Ditexemplaarwerd1975aanmuseum DeCaravellebiedt plaatsaan32passagiers.Metvanaf 1961indevloothad. zijnspanwijd- diehettoestel Op driesteunpilarenrusteenCaravelleuitdegloriedagenvanSABENA, na devolksraadpleging,uitballingschapinGenèveterugkeerde naar België. schiedenis: deKoningskwestie.Het ismetdeDakota datkoning LeopoldIIIop22juli1950, DeDC-3Dakotain hetmuseum. isverbondenmeteenhistorischmomentuitonzege- Voorbeeldenzeildoek metvastlandingsstelinzetten. vandietweedekkers zijnooktezien vliegtuig kwam op de markt toen vele luchtvaarmaatschappijen nog steedstweedekkers van staat eenAmerikaanseDC-3Dakota uit1935metplaatsvoor23passagiers. Het metalen

9 LUCHTVAARTERFGOED 10 LUCHTVAARTERFGOED met deboodschap‘Mission Completed’. heeftopdeflankafbeeldingvaneenschaarsgekledevampdiebomzit, gebouwd, china en Vietnam. Het op het einde van de Tweedetoestel in het museum, Wereldoorlog Indoin Europa1944endeStilleOceaanbegin1945.LaterdoethetdienstKorea, - De Invader Het iseenAmerikaanstoestelvanveleoorlogen. neemtdeelaandeoperaties assembleerd metstukken diekomen uitonderandereCanadaenAustralië. Alsherinneringaandezetragedies heefthetmuseum eenFaireyneergeschoten. ge- Battle werdenheelwatBattles bruggen overhetAlbertkanaalenbijdegevechtenbovenSedan, per dieopweinigandereplaatsenindewereldtezienis.In mei1940,bijdeaanvalop Een bijzondertoestelindeluchtvaarthalisFairey eenlichteBritsebommenwer- Battle, Naen werdhersteld. restauratiesin1981en1985ishet ersinds1997tezien. moest eenbuiklandingmaken. Het onfortuinlijke toestelbelanddein1951hetmuseum land onmiddellijknadeoorlogheeftgekocht. In 1948kreegditjachtvliegtuigmotorpechen DeSpitfireinhetmuseum iséénvan132toestellendieons oorlog metsucceszijningezet. die indeherfstvan1940SlagomEngelandhebbengewonnenentijdenshele matie vanhunMesserschmitt enJunkers. Het museum toontdeHurricane endeSpitfire, hoofdrol. DesuccessenbijhetbeginvanconflictbehalendeDuitsersdankzijsupre- DE TWEEDEWERELDOORLOG Tijdens deTweede Wereldoorlog spelenvliegtuigeneen Canada enAustralië werper FaireyBattle,geassembleerdmetonderdelenuit Een zeldzaamheid:eenexemplaarvandeBritsebommen COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUCVAN DEWEGHE - Deze Amerikaanse Douglas Invader, gebouwd op het einde van de Tweede Wereldoorlog, heeft vele missies volbracht COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE - FOTO: LUC VAN DE WEGHE

Eén van de 132 iconische Spitfires die ons land onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog heeft gekocht, met als buur het voorste gedeelte van een Boeing 707-329 in het SABENA-hoek COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE - FOTO: LUC VAN DE WEGHE 12 LUCHTVAARTERFGOED plaar aanhetmuseum aanbood. vervaarlijke Na toestellen. deDuitseeenmakingkwamenzebijLuftwaffe, dieeenexem- vier raketlanceerders. De voormalige Oost-Duitse luchtmacht had een vijftigtal van deze Deaanvalshelikopterhet luchtruimverscheen. kanbommendroppenenisuitgerustmet In hetNAVO-hoofdkwartier vielendegeneraalsvan hunstoeltoendezekolos in1977 een agressief voorhistorisch monster. Het is eenMil Mi-24 van de Sovjetstrijdkrachten. De MiG-23 isinhetmuseum geflankeerd dooreenindrukwekkende helikopter dielijktop Vierop tilwaren. maandennadecrash vielookdeBerlijnseMuur. sche overheidheeftnietveelophefgemaaktomdaterinhetOostblok groteveranderingen waarnadeonbemandeMiGstoel verlaten, DeBelgi- nogduizendkilometerheeftafgelegd. komt Depiloothad zijntoestelaleenminuutnahetopstijgenmetdeschiet- om hetleven. Eenjongemandiethuisaanhetstuderenis nabijKortrijk. het opeenhuisinBellegem, opgestegen inPolen, vliegtoverWest-Duitsland, Nederland Om10.37crasht enonsland. EenMiG-23 uurhet NAVO-luchtruim.Op 4juli1989iserpaniek. schendtom9.40 Het is geschonken aanhetmuseum: éénstaatinBevekom enéénprijkt indeGroteHal. deel vandeMiG’s aanChina eneendeelaandeVerenigde Twee Staten. vandezelaatstezijn Nadat president Anwar Sadat een uitgesproken westerse koers insloeg,verkocht hij een In 1974een paradepaardjevandeUSSR. besteldeEgypte16vandezejachtbommenwerpers. luchtvaarthal staan twee kolossale De MiG-23 voorbeelden. was in de jaren 1960 en 1970 verenigdinhetWarshaupact. voorzichzelf envoordesatellietstaten, re vliegtuigen, In de de Oorlogisprominentaanwezig.DeSovjetuniebouwdeenormehoeveelhedenmilitai- de conflictrijke enwisselendemachtsverhoudingennade Tweede Wereldoorlog. DeKou- DE KOUDE OORLOG Een bezoek aan de luchtvaarthal is ook een reis in vogelvlucht langs Een bezoekaandeluchtvaarthalisookeenreisinvogelvluchtlangs COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUC VAN DEWEGHE veertigtal aankocht Shooting Starwaarvanonslanderindejaren 1950een Onder devleugelsvanJunkers:eenAmerikaanseT-33 COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUCVAN DEWEGHE Een symboolvandeKoudeOorlog:MiG-23 nomen, zijnterugtevinden alsemblemenopdeflanken. nomen, Twee dromedarissenondereen Ookdemissieswaaraantoestellenhebbendeelge- insignes vandediverseeenheden. leek herkent dekokardes, enbemerktdestoere derondeinsignesinlandenkleuren, De zorgvuldig speurennaarorigineleconfiguratiesende kleurenvan detoestellen. trekken Zezullenook metalletechnischespecificatiesdiebijdevliegtuigenzijn vermeld. Het Defreakskomen iseengroteenbontecollectiediehiersamengebracht. aanhun de F-16. DeBelgischeLuchtmachtschonkéénvanhaar160toestellenaanhetmuseum. exemplaren aangekocht in1968).Vanaf 1979werddeF-104 geleidelijkaanvervangendoor netzoalsvandeF-104um, Starfighter(100toestellengeleverdin1963)ende Mirage (106 aan opdebasisvanBevekom. Van aldezetoestelleniseenexemplaaraanweziginhetmuse- Thunderstreak en21Thunderjets.In 1957kwam deeerstevan53Avro-CanadaCF-100 1950 kocht 197exemplarenvande deBelgischeregering34stuksvanThunderflash, vliegtuig, waarvaner38aanonslandzijngeleverdtussen1952en1956.Nog indejaren zo istezienindeluchtvaarthal.ErstaateenT-33 ShootingStar, eenAmerikaansjacht- Ons landheeftindejarenvanKoudeOorlogflinkwatmilitairevliegtuigenaangekocht, kleuren vandeRodeDuivels. 112 exemplaren van de Hawker Hunter F.4. Het toestel in het museum is geschilderd in de DaarombesteldedeBelgischeLuchtmachtin1954,alslidvanNAVO,tie aangetoond. MiG-15. DeoorloginKoreahaddesuperioriteit van destraaljagerstweedegenera- North AmericanF-86 Sabre,diefaamverwierfdoor zijngrootoverwichtopdeRussische De KoreaanseOorlog,dietussen1950 komt en1953werduitgevochten, inbeeldmetde COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUCVAN DEWEGHE Een vrolijkeSnoopyopeenvervaarlijkeThunderflash 13 LUCHTVAARTERFGOED LUCHTVAARTERFGOED 14 palmboom, geschilderd op de Mirage herinneren er aan dat dit aanvalsvliegtuig van de Bel- gische Luchtmacht in 1991 deelnam aan de ontradingsopdrachten van de geallieerden in het Golfgebied. Veel vrolijker is het cartoon-hondje Snoopy in zijn veel te kleine eendek- kertje, die meevliegt met de vervaarlijke Thunderflash.

VAN CONGO TOT ANTARCTICA Een gevaarte van 18 ton met een spanwijdte van 33 meter en een lengte van 26 meter: ook de C-119 kreeg een plaats in de luchtvaarthal. Deze Flying Boxcar voor het transport van troepen en vracht van de Luchtmacht deed dienst van de jaren 1950 tot het begin van de jaren 1970. Opvallend is het silhouet met de dubbele staart- bomen. Het toestel is ingezet voor humanitaire opdrachten en tactisch luchttransport. De C-119’s hebben 157.456 uren gevlogen, 253.665 paracommando’s gedropt en 51.015.744 kilometer afgelegd. Op 19 juli 1960 stortte een C-119 neer nabij Sake-Masisi in Congo. 41 Belgische militairen vonden de dood. Ze waren door de Belgische regering uitgestuurd om landgenoten te beschermen en te evacueren tijdens de onlusten die al snel na de onafhankelijkheid van Congo waren uitgebroken. Naar die troebele tijd verwijst ook de Harvard, waarvan er een vijftigtal was gestationeerd op de basis in Kamina. Deze opleidingstoestellen werden tijdens het oproer in 1960 uitgerust met machinegeweren en raketten, zoals de Fransen dat eerder in Noord-Afrika hadden gedaan. Een meer vreedzaam verhaal uit Kamina is verbonden met de Bristol Sycamore. In 1954 zijn drie van deze reddingshelikopters met de C-119 overgevlogen naar Congo. Van het tropische Afrika naar het berenkoude Zuidpool is een kleine stap in de luchtvaarthal. De Havilland Canada DHC-3 Otter is een robuust éénmotorig transportvliegtuig Dankzij de vrijwilligers van het museum kunnen uit de jaren 1950. Uitgerust met ski’s, vlotters of wielen vormen moeilijk toegankelijke ge- de bezoekers ook een kijkje nemen in de C-119 bieden geen probleem. Ons land zette het toestel in voor zendingen naar Antarctica, waar COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE - FOTO: LUC VAN we vanaf 1957 een permanente poolbasis hebben. DE WEGHE FOTO: GUYVISELÉ de 15 in hetDakota-Documentatiecentrumvan model vandeC-119optentoonstelling Het thema‘commando’meteenschaal-

Wing inMelsbroek COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUC VAN DEWEGHE De robuustedeHavillandCanadaOtteris ingezet voorzendingennaaronzepoolbasisopAntarctica is eenTopstuk vandeVlaamseGemeenschap. toongesteld inhetKwartierGroenveld.DejongsteaanwinstiseenDC-3Dakota.C-119Melsbroek C-119 FlyingBoxcareneenPercivalPembroke(uitdecollectievanhetLegermuseum)staannuten- Een tientalvrijwilligerszetzichinvoorderestauratievanhistorischevliegtuigen15Wing. tiecentrum vande15Wingeententoonstellinggebouwddiegratistoegankelijkisvoorbezoekers. er tijdensdeTweede Wereldoorlog zijnuitgevoerd.MetditmateriaalheeftdevzwDakota-Documenta geschiedenis vande15WingenookoverhetontstaanvliegbasisMelsbroekoperatiesdie macht is gevestigd in Melsbroek. Ze bezit een uitgebreid documentatie-, foto en videoarchief over de De C-119heeftalsbijnaam‘hetwerkpaardvande15Wing’.DezetransporteenheidonzeLucht- DAKOTA MUSEUMINMELSBROEK 15 LUCHTVAARTERFGOED 16 LUCHTVAARTERFGOED COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUCVAN DEWEGHE actieterrein aanonzekust Op deneusvanSeaKingeenherinneringaanzijn vliegend toegekomen isopdeesplanadevanhetJubelpark. de opsporingen en reddingen op zee. De Sea King in het museum is het enig toestel dat al endeSeaKing,diewekennendoor deLuchtmachtalsSABENAgebruiktwerd, van Er staan twee al even iconische helikopters:en 2007 dienst deed. de Sikorsky, die zowel dekker deHavilland Tiger Moth uitdejaren1930enFouga Magister, dietussen1960 gen inallematenenmaterialennaastlegendarischeopleidingstoestellenzoalsdetwee- Jegrote halvanhetLegermuseum nogniethelemaalgevuld. zieterooknogzweefvliegtui- EN NOGVEELMEER Met aldezevliegtuigenuithonderdjaarluchtvaartgeschiedenis isde FOTO: DAVID PIRON de rompvaneenvliegtuig Restoration Societyaanhetwerk Een vrijwilliger-expert vandeBrusselsAirMuseum de C-119FlyingBoxcar. bezoeker, depara’s achterna,aanboordkanvan verzamelingen. Aanhenishettedankendatde het uitbreiden,bewarenen tentoonstellen van de mannen demuseumshopenzehelpenbij doen aan wetenschappelijk onderzoek, ze be- voor Lucht-enRuimtevaart.Dezevrijwilligers inzet vandevzwVriendenhetMuseum Daarnaast kanhet museum rekenenopde je zeaanhetwerkzien. tentoongestelde vliegtuigen.Indevliegtuighalkan en instaanvoorderestauratievannagenoegalle vereniging telteenveertigtalledendieinstonden de BrusselsAirMuseumRestorationSociety. De bracht eengroepvrijwilligers-expertssamenin Jean Booten, technicus bij de Luchtmacht, DE VELEHANDENVAN VRIJWILLIGERS

LUCHTVAARTERFGOED DE AVIATIK KRIJGT WERELDWIJDE VLEUGELS 17 David Piron leidt in het Legermuseum het restauratieatelier dat zich ontfermt over de collectie vliegtuigen. Hij is in het leger opgeleid tot mecanicien van militaire vliegtuigen en is gepassioneerd door historische toestellen. Hij kan uren vertellen over hoe zijn team en het twintigtal vrijwilligers de Nieuport 23 hebben gerestaureerd. Deze Nieuport, een Frans toestel uit de Eerste Wereldoorlog, is het enige oorspronkelijke toestel van dit type ter wereld. Piron benadrukt dat ze niet als doel hebben de toestellen vliegwaardig te maken. Neen, ze willen zo goed mogelijk de authentieke toestand herstellen. En dat is bijzonder moeilijk. Piron geeft het voorbeeld van de doeken waarmee de houten constructie was overspannen. Die waren De Aviatik C-1, een Duits verkenningsvliegtuig, verscheen vervaardigd van linnen of katoen en dan achtereenvolgens behandeld met cellulose en verf op basis van in 1915 aan het front olie. De oorspronkelijke materialen vinden, is nagenoeg uitgesloten en ze opnieuw produceren, volgens de methodes van toen, is niet evident. Het zou veel eenvoudiger zijn om synthetische materialen te gebruiken, die de doeken trouwens optimaal beschermen tegen vocht en licht, maar Piron en zijn ploeg blijven trouw aan de aloude methode. En dat doen ze voor elk onderdeel van de toestellen. Na de Nieuport werd de restauratie van de Halberstadt aangevat. Het is een Duits toestel uit de Eerste Wereldoorlog en eveneens het laatste originele exemplaar dat nog rest. Dit project verliep moeizamer omdat een aantal medewerkers van Piron met pensioen was gegaan en samen met hen heel wat kennis en kunde was verdwenen. Bovendien waren er enkele ervaren vrijwilligers weggevallen. De restauratie van de Halberstadt werd stopgezet. In 1975 startte de museumploeg met de restauratie van de Aviatik, ook een Duitse tweedekker uit de Eerste Wereldoorlog. Er rest niet veel van dit toestel, dat volgens een dagrapport van het Belgisch Militair Foto uit het album van een werknemer van de toenmalige Vliegwezen op 20 mei 1916 ter hoogte van Nieuwpoort zou zijn neergehaald. Onder andere de vleugels Aviatik-fabriek dat de productie van de toestellen en de motor ontbreken. Na drie jaar werd de restauratie afgelast omdat de aftakelende Bataille, een in beeld brengt Belgische driedekker, dringend onder handen moet genomen worden. © MEMORIAL FLIGHT En dan wordt David Piron bijzonder enthousiast, want in 2009 kwam de vraag van Memorial Flight in Parijs om de Aviatik van het Legermuseum herop te bouwen. Memorial Flight is een partner van het Musée Air + Espace van Le Bourget. De vereniging van vrijwilligers is gespecialiseerd in vliegtuigen uit de Eerste Wereldoorlog en heeft al heel wat toestellen gerestaureerd. Het Franse team restaureert de originele onderdelen van de Aviatik en vervaardigt de ontbrekende delen. Het toestel zal dan opnieuw een plaats krijgen in de luchtvaarthal in Brussel. Er is nog een derde partij betrokken bij het project: The Vintage Aviator Ltd. uit Nieuw-Zeeland. Het is een bedrijf van Peter Jackson, de regisseur van de filmseriesThe Lord of the Rings en The Hobbit. Jackson, wiens grootvader vocht in de Groote Oorlog, is bezeten door vliegtuigen uit die tijd. The Vintage Aviator bouwt die toestellen exact zoals ze dat honderd jaar geleden deden. Het bedrijf levert voor de Avi- 3D-model van de Aviatik die wordt heropgebouwd atik-in-opbouw onder meer de motor, de brandstoftank en de spankabels van de vleugels. Er worden ook © MEMORIAL FLIGHT minutieus twee vliegwaardige replica’s van de Aviatik gebouwd. Eén exemplaar blijft in Parijs, het andere zal in Nieuw-Zeeland vliegen. Het is een heel complex project, dat al tien jaar duurt en vele duizenden werkuren van de vrijwilligers heeft gevergd. Het is de bedoeling om klaar te zijn tegen 2025. Het begon met het zorgvuldig uit elkaar halen van alle originele onderdelen van wat rest van de Aviatik, om ze stuk voor stuk tot in het kleinste detail te bestuderen. De vrijwilligers gingen op zoek naar plannen, tekeningen en foto’s. Ze werkten samen met gespecialiseerde musea in Toulouse en Krakau. David Piron vertelt fier hoe diep ze hebben gegraven naar documenten die hen helpen om de oorspronkelijk Aviatik zo dicht mogelijk te benaderen. Heel bijzonder was de vondst van een fotoalbum. Het werd aangereikt door de kleinzoon van een man die had gewerkt in de fabriek die de Aviatik bouwde. Opa had het hele productieproces gefotografeerd en de foto’s netjes in een album gekleefd. Dit terugvinden was een mira- kel, volgens Piron, dat heel veel vragen heeft beantwoord. Het restauratieteam kon dan een 3D-maquette Elk detail van elk onderdeel en de juiste plaatsing is maken van het toestel met alle details van de stukken en met de juiste plaatsing. De allernieuwste tech- op het digitale model te vinden nieken worden ingezet om de Aviatik exact zoals toen en volgens de aloude methodes herop te bouwen. FOTO: DAVID PIRON 18 LUCHTVAARTERFGOED MUSEUM VERTONGEN STAMPE & jaar depilootvanAlbertI. vele malenoverhetfrontmetde koning alspassagier. Na deoorlogwashij gedurendevier maar hijweigerdeafgekeurd Stampevloog gewond tijdenseenluchtgevecht, teworden. luchtfotografie Op11maart1918werdhijzwaar- endevuurregelingvangrondtroepen. zesde observatiesmaldeelvanhetBelgischeleger. Stampedeedvluchtenvoorverkenning, half uur, Tijdens zijnvliegbrevet. deEerste Wereldoorlog werd Stampe toegewezenaanhet leiding. In naeenopleidingvanander- januari1916behaaldehijindebuurtvanLonden, (1889-1978). Zijnoudershaddeneencafé inElsene.Jean Stampewasmecanicienvanop- ODE AAN DESV-4 toestellen deluchtin. onderanderetijdensdejaarlijkseStampeFlyIn,neer hetweertoelaat, gaandeoude museum degrootstecollectievliegwaardigetweedekkers Wan terwereldonderdakgeeft. - waar jedoordegrotevenstersuitkijktophettarmac,iseenidealelocatieomdat ‘Antwerpenbrengt. Internationaal’ voorditmuseum, setting isnietenkel eenschitterende aan tweevliegpioniers,dattegelijkderijke luchtvaartgeschiedenisvanAntwerpentotleven in Deurne.Hier huisthetin2001vernieuwdeStampe&Vertongen Museum, eeneerbetoon Geen mooier decor voor een unieke verzamelinghistorische vliegtuigen dan de luchthaven Voor dedeurvanhetmuseum staateenstandbeeld vanJean Stampe © COLLECTIESTAMPE &VERTONGEN MUSEUM,DEURNE werden geleverdaanLetland Vertongen metdetienexemplarenvanSV-5 diein1934 De vliegschoolendevliegtuigfabriekvanStampe& © DIRKBUYTAERT Deurne iseeneerbetoonaandetweeluchtvaartpioniers Het Stampe&Vertongen Museumaandeluchthavenin tekende voor een tweezitter-tweedekker met een motor van 90 pk. Hettekende met een motor van 90 pk. voor een tweezitter-tweedekker veilige, stabiele en die de plannen Deurne. Ze gingen in zee met de jonge Brusselse ingenieur Alfred Renard, Vertongen zelfmeteenvliegtuigfabriekin enstartten blevennietbijdepakken zitten Stampeen De beschikbarelesvliegtuigenwarennogstugenzwaaromtemanoeuvreren. Tussen 1923en1939leiddedevliegschool450 leerling-pilotenop. 1923 hunÉcoled’Aviation d’Anvers. Zevestigdenzichopdenieuwe‘aerogare’ vanDeurne. in wantdeluchtvaartontwikkeldewas noodaan, zichpijlsnel.Detweevliegmatenstichtten Na StampeenVertongen deoorlogrichtten eenopleidingscentrum voorpilotenop.Daar Wereldoorlog alspilootbijhetBelgischeleger. OokVertongentoen telezenopdesportbladzijdenvankranten. vloogtijdensdeEerste Deexplotenvandeeerstevliegenierswaren naar decockpitwasindietijdnietzovreemd. Maurice Vertongen Desprongvanhetvoetbalveld begeesterdgeraaktdoordeluchtvaart. tionale competitieenspeeldezesinterlandsmetdeRodeDuivels.Net alsJean Stampewas maakt alsdiepespitsindehoogstevoetbalklasse.Hij indena- werddriekeer topschutter hadden eenbeenhouwerijopboogscheutvanhetJubelpark. Maurice hadfurorege- DeoudersvanVertongen1964) ontmoetendetweeBrusselaarswarenvriendengeworden. Jean StampehadtijdenszijnopleidinginGroot-Brittannië Maurice Vertongen (1886- © COLLECTIEJEANDILLEN Binnenzicht fabrieksgebouwStampe&Vertongen 19 LUCHTVAARTERFGOED 20 LUCHTVAARTERFGOED © COLLECTIESTAMPE&VERTONGENMUSEUM,DEURNE van deVlaamseGemeenschap,startklaar De Stampe&Vertongen SV-4B (OO-EIR),eenTopstuk © COLLECTIESTAMPE&VERTONGENMUSEUM,DEURNE schap, isdeoudstenogvliegendeStampe&Vertongen De SV-4A (OO-GWC),eenTopstuk vandeVlaamseGemeen- staat alseretitel“OldestFlyingStampe”. Topstuk vloogtussen1945en1950 bijdeFranse Opderomp vandetweedekker Zeemacht. het eerstetoesteldatinFrankrijk Dithistorischwaardevolle onderlicentiewerdgebouwd. oudste nogvliegendetoesteluitdezereeks.DeStampe&Vertongen SV-4A (OO-GWC) is Wereldoorlog 65 exemplarenvan de SV-4B. Dit Topstuk, is het dat in 1948 werd afgeleverd, Stampe &Vertongen SV-4B (OO-EIR). DeBelgischeLuchtmachtbesteldenadeTweede Daar zijntweeTopstukken vandeVlaamseGemeenschapbij.Het eersteishetlesvliegtuig In hetmuseum zijnelf,bijnaallemaalvliegwaardige,exemplarenvandeSV-4 verzameld. een begriponderpiloteninopleidingtotdejaren1990. Stampe enVertongen), Het hetmeestsuccesvolleBelgischevliegtuigooit. lestoestelwerd volutie naarFrankrijk Ivanov wasgevlucht. ontwikkelde in1933deSV-4 staatvoor (‘SV’ en Vertongen vondeneenopvolgeriningenieurYuri Ivanov, dietijdensdeRussischeRe- goedkope lesvliegtuigkende succes.In Renarddesamenwerkingstop.Stampe 1928zette © COLLECTIESTAMPE&VERTONGENMUSEUM,DEURNE met devliegendeSV-4’s envooraaneenHarvard De hangarinhetStampe&Vertongen Museum winningen van de legendarische luchtvaartpionier is sinds 2019 opgesteld in het museum. winningen vandelegendarische luchtvaartpionierissinds2019opgesteldinhetmuseum. De trofeeënkast metbekers, erepalmenenmedaillesdiegetuigenvande recordsenover- Topstuk vandeVlaamseGemeenschap: verzamelingmemorabiliavanJan Olieslagers. bekijken Het vanuithetmuseum. opentmet nogeen museumdeel dataan de grondblijft, staanveiligopgeborgenineenhangar,zijn eigendomvanprivépersonen, maarzijnwelte Het museum bestaatuiteen‘statisch’ eneen‘vliegend’deel.DenegenvliegendeSV-4’s graag uitlegaandebezoekers. Zehoudenhetmuseum openvoorhetpubliekengeven de verzamelingenvliegtuigen. van vrijwilligersstaatinvoorhetonderhoudmuseum enisverantwoordelijkvoor pe &Vertongen Museum metKarelBosalsbelangrijkste financier. opgericht, Eenploeg Stampe & Vertongen SV-4 Samen hebben ze het Stam- en andere historische vliegtuigen. andere pilootvoorBosal,deuitlatenfabriekvanKarelBos.Beiden deleneenpassievoorde alsmilitairpilootenzakenvlieger.25.000 vliegurenopdetellerstaan, Cabooterwasonder Hijbij het leger en behaalde in 1965 zijn vliegbrevet. heeft na een halve eeuw meer dan DannyCabooterbegonalsverkeersleidertandem vormdenomhundroomterealiseren. Cabooter enKarelBos,die–zoalsJean StampeenMaurice Vertongen destijds–een sterke TREKKENDE TANDEM Het Stampe&Vertongen Museum ishetlevenswerk vanDanny

21 LUCHTVAARTERFGOED 22 LUCHTVAARTERFGOED

Affiche met de aankondiging van de vliegmeeting van Jan Olieslagers op 28 september 1929 in Antwerpen -© COLLECTIE DIRK BUYTAERT Affiche met de aankondiging van de vliegmeeting van Jan Olieslagers op 28 september 1929 in Antwerpen -© COLLECTIE DIRK BUYTAERT de luchthavenvanDeurne Standbeeld vanJanOlieslagersopdeLuchtvaartleiaan

in hetStampe&Vertongen Museum. grote scheur)endepetvan‘Antwerpse Duivel’ hebbeneenereplaatsinzijntrofeeënkast zijn lederenjasenmetgeruite petachterstevorenophethoofd. De echtejas(meteen Wiegen. ziet in eenperkjehet standbeeld van Jan naarde luchthaven rijdt, Olieslagers, met hijzichmetsucces inomAntwerpeneeninternationaleluchthaventekrij- oorlog zette Tijdens deEerste Wereldoorlog haaldeOlieslagerszesvijandelijke toestellenneer. Na de op vliegweken inFrankrijk, maarvooralinonslandenNederland. Zee. Met alweereennieuwtoestelverpulverdehijtalrijke hoogte-,afstand-enduurrecords Nicemeetings inSevilla, Op wegnaar Genua belande hij inde Middellandse en Barcelona. schroeide snoraanover. In Parijs kocht Olieslagerseennieuwvliegtuigennamdeelaan neer. Zijntoestelgingindevlammenop.Jan hielderenkel watschrammeneneenver- raakteverstriktintelegraafdradenrije) hieldhijeenracetegenstoomtrein, enstortte Tijdens In dewintervan1909-1910vloogOlieslagersalseerstebovenAfrika. Oran(Alge- bocht temaken. Vaak eindigdeditmanoeuvremeteencrash. moesten depilotentoenmetspankabelsvleugelsvanhuntoestelverwringenomeen gekeken zo enzoals zijdeuiteindenvanhunvleugelskrommenomvluchttesturen, Menmaken. Datwasindietijdnieteenvoudig,zonderrolroeren. hadgoednaardevogels gers dieoptweemeterhoogtevoorbijdetribunesvloogeninvollevluchteenbochtwistte Op devliegmeetinginAntwerpenkeken detoeschouwersvolbewonderingnaarOliesla- tweede enderdepogingmaaktehijzwarebrokken. Daarmeezatzijn‘vliegopleiding’erop. Bijeen Op zijneerstevluchtgeraakteOlieslagersvijfmeterhoogenwistveiligtelanden. Wie moesthetdoenmetenkele indietijdleerdevliegen, instructiesvaneenmecanicien. hij bijzijn. want in oktober 1909 organiseerde Antwerpen een vliegweek en daar wou leren vliegen, er metdeze nieuwe ‘sport’ veel geld te verdienen was. Hij zich naar Frankrijk haastte omte het Kanaalovervloogendaarmeeduizendpondverdiende,hadOlieslagersindegatendat ver vloogeneenprijsvan50.000 frankveroverdeenLouisBlérotop25juli 1909alseerste Toen deFransman Henri Farman injanuari1908zijntweedekker Voisin éénkilometer een Minerva-motorfiets deelaandewedstrijd Parijs-Bordeaux-Parijs, diehijwon. Hijhad gebouwd. werd verzot op de oorverdovend knallende nieuwe vehikels en nam met Olieslagers waseensportievekerel enhijtraindeopdewielerbaanmetfietsendiezelf kelde op motorfietsen en nadien wereldberoemd werd met de productie van luxeauto’s. als mecanicienbijMinerva,lateroverscha- dieindeScheldestadbegonalsfietsenfabriek, DE ‘ANTWERPSE DUIVEL’ Postkaart metJanOlieslagersdiezijn‘vliegmachienineenzet’ Jan Hij Olieslagerswerdin1883geborenAntwerpen. wekte

23 LUCHTVAARTERFGOED 24 LUCHTVAARTERFGOED vliegbrevet behaalde,ca.1911 Hélène Dutrieu,deeerstevrouwdiein1910eenFrans EERSTE VLIEGWEEKVAN ANTWERPEN Pierre de Caters uit Berchem, die toch al wat meer ervaring had. Hij dietochalwatmeerervaringhad. Pierre deCatersuitBerchem, wasbegonnenals nogflinkwatbrokkenslagers, inzijnjeugdigeovermoed, gemaaktendatdeedookbaron Na maarkwamnietvandegrond. elkaar geknutseld, zijneerstegeslaagdevluchthadOlie- Fietsenmakereen gasluchtballon. Tips uitTemse hadeigenhandigeen‘vliegmachien’ in Flyer eenkorte vluchtwisttemaken. GraafdelaVaulx waspresentmetzijnzeppelinZodiac, postkaarten vantoenstaatonderanderenPaul Wilford, dieinAntwerpenmeteenWright Wat enwie kregendeverbaasdetoeschouwerstezienopdezevliegweek?Opfoto’s en in delucht. Wilrijkse enzeker Plein, wanneerderodevlaggehesenwerdwantdanwarenertoestellen DeAntwerpenarentrokkener waarschijnlijkzougevlogenworden. danmassaalnaarhet Wapperde vlaggafaandat Dewitte dezwartevlag,danmochternietgevlogenworden. werddetorenvankathedraalalsseinpostgebruikt. de waaghalzenluchtingingen, wanneer Om de Antwerpenaren te verwittigen toeschouwers moesten veel geduld hebben. ke Mee. Het wasbarslecht weer metveelregen en erkon De vaak niet gevlogenworden. november 1909ophetterreinvandeGenieWilrijkse PleinaanafspanningDeDik- Het begonmetdeEersteVliegweekvanAntwerpen dieplaatsvondvan23oktobertot2 treerd metvelefoto’s uitdepioniersjaren. slagers presenteert het museum de aanvangsjaren van de luchtvaart geïllus in Antwerpen, Aan demuurtegenovermemorabiliavanOlie- -

© COLLECTIEDIRKBUYTAERT tijdens deEersteWereldoorlog Willy Coppens,eenvandebekendsteBelgischepiloten © COLLECTIEDIRKBUYTAERT Jan Olieslagers(links)enJulesTyck: tweevrienden-vliegpioniers ontploffing hetaanvallendevliegtuig konneerhalen. onderneming, wantdeballonwasgevuldmethetuiterstontvlambare waterstofgas datbij Hetriebeschietingen coördineerden. neerhalenvanzo’n Duitsedraakwaseengevaarlijke ‘Drachen’ warengrote,sigaarvormigeluchtballonnenvanwaaruit deDuitsershunartille- Hanriot 37overwinningenbehaalde.Hij gingdegeschiedenisinals‘de drakendoder’. De Een vandeberoemdsteBelgischepilotenisWilly Coppensdietijdensdeoorlogmetzijn aan alsvliegerbijhetleger. OokhijmelddezichtijdensdeEersteWereldoorlogeerste bovendestadCalcutta. vrijwillig was eenvriendvanJan OlieslagersenmetbarondeCaterstrokhijnaarIndia. Tyck vloogals De AntwerpenaarJules Tyck waseenwielrennerdiein1910zijnvliegbrevetbehaalde.Hij in hetFranse legeralsluchtwacht enbeschermdeParijs tegenDuitseluchtaanvallen. vrouw die haarFrans vliegbrevet behaalde. Tijdens de Eerste Wereldoorlog deedze dienst DeWaalsein beeld. Hélène dedochtervaneenlegerofficier, Dutrieu, wasin1910deeerste Naast de deelnemers aan de Eerste Vliegweek van Antwerpen komen nog andere pioniers fabriek diedeJero vandittoestelistezieninhetmuseum. produceerde.Eenmaquette den deklus.Zehaddensmaaktepakken enbegonnenin1910meteeneigenvliegtuig- DebroersBollekens,houten toesteloptelappen. rolluikenmakers klaar- uitAntwerpen, vliegweek indebomenterechtenmoestdringendopzoeknaareenschrijnwerker omzijn DeCaterskwamtijdensde autoracer enhadalseersteeenBelgischvliegbrevetbehaald. © COLLECTIEDIRKBUYTAERT Affiche vandeEersteVliegweekAntwerpen,1909

© COLLECTIEDIRKBUYTAERT van baronPierredeCaters De zeppelinZodiacvangraafdelaVaulx enhettoestel 25 LUCHTVAARTERFGOED De Fokker D.VII die een hoofdrol speelde in de film The Blue Max © COLLECTIE STAMPE & VERTONGEN MUSEUM, DEURNE De Albatros van het museum in volle vlucht © WALTER VAN BREMPT

VLIEGTUIGEN VAN BEIDE KAMPEN Het museum toont zes vliegtuigmodellen die zijn ingezet tijdens de Groote Oorlog: drie aan de Duitse kant, drie van de geallieerden. Op uitzonde- ring van één toestel zijn het replica’s die volgens originele plannen en op ware grootte zijn gebouwd, meestal door het Ryder’s Replica Fighter Museum in Alabama. De Albatros D.Va is een Duits toestel waarvan er in mei 1918 meer dan duizend aan het front vlogen. Manfred von Richthofen, de Rode Baron, opereerde met een Albatros vanaf vlieg- velden in de buurt van Kortrijk. De opvolger van de Albatros was de Fokker D.VII. Op het einde van de oorlog waren er ze- venhonderd toestellen operationeel. De geallieerden hadden veel ontzag voor dit toestel en in de akte van de wapenstilstand is uitdrukkelijk vermeld dat de Duitsers alle Fokker D.VII’s aan hen moesten overdragen. Het exemplaar in het Stampe & Vertongen Museum speelde een hoofdrol in The Blue Max (1966), een Engelse oorlogsfilm met vele spectaculaire luchtgevechten. Ja, de replica’s zijn vliegwaardig, al is dat alleen weggelegd voor bijzonder ervaren piloten, zoals Danny Cabooter, die voortdurend alert moeten zijn voor onverwachte neveneffecten van hun handelingen. De Fokker D.VIII kwam tegen het einde van de oorlog in dienst. Het is de enige eendek- ker in het museum. In de zomer van 2002 raakte het beschadigd bij een landingsincident. De vrijwilligers hebben het opnieuw vliegklaar gemaakt. Tijdens de restauratie kreeg deze Fokker het groene kleurschema waarmee Albert Van Cotthem demonstraties gaf, onder andere tijdens de Olympische Spelen van 1920 in Antwerpen. De Sopwith Camel was een van de klassieke Engelse toestellen tijdens de Eerste Wereld- oorlog. Het was een succesvol type en bijzonder populair bij de piloten omdat het zeer goede prestaties leverde en wendbaar was. De Sopwith Camel was ook in dienst bij het Belgi- sche leger. Het 1ste smaldeel, waar Jan Olieslagers deel van uitmaakte, vloog met dit toestel. Daarom kreeg het exemplaar in het museum de kleuren van dit smaldeel, met als symbool De Sopwith Camel in de kleuren van het smaldeel de distel. De herschildering gebeurde op basis van originele foto’s genomen op het einde van Jan Olieslagers van de oorlog. © COLLECTIE STAMPE & VERTONGEN MUSEUM, DEURNE Het museum bezit twee Franse vliegtuigen: de Nieuport 24 die in november 1917 op het

28 LUCHTVAARTERFGOED stermotor (225pk)eneendubbeleuitdejaren1950 (3.700 pk). vermogen van25pkendaarnaasteenrotatiemotor(80pk),lijnmotor(150 pk),een de motorvanhettypetoestelwaarmeeLouisBlériotin1909overKanaalvloog,meteen Opeenrijtjeliggen De evolutievandevliegtuigmotorenismooiuitgestaldinhetmuseum. motor eromheendraait. ditiseenmotorwaarvandekrukasstilstaatterwijlrestvan ben metrotatiemotoren, Nieuport 24 is volledigvliegwaardig, maar vliegtzeldenomdatweinig piloten ervaring heb- vleugel, endeNieuport De 28.Beidetoestellenwerden ookdoordeAmerikanengebruikt. strijdtoneel verscheen en opvalt door de vrij brede bovenvleugel en de zeer smalle onder- op hetstrijdtoneel De Nieuport24verscheeninnovember1917 © COLLECTIESTAMPE&VERTONGENMUSEUM,DEURNE LUCHTVAARTERFGOED 29

Een exemplaar van de succesrijke SV-4B AAN DE GROND EN EEN NIEUWE VLUCHT Er staan twee grafzerken in het museum: die van uit de museumcollectie Léon Stampe, de zoon van Jean, en die van ingenieur Yuri Ivanov. Ze herinneren aan een © COLLECTIE STAMPE & VERTONGEN MUSEUM, DEURNE dramatisch ongeval op 5 oktober 1934. Het Militair Vliegwezen had een selectieprocedure opgestart voor een bommenwerper. Stampe en Vertongen deden mee en de SV-10 kreeg vorm op de tekentafel van Ivanov. Jean en Léon Stampe maakten de eerste twee testvluchten in Deurne. Tijdens de derde vlucht door Léon en Ivanov vloog de SV-10 met lage snelheid op driehonderd meter boven het vliegveld. Plots kwam het toestel in een linkerspin, kwam eruit, en ging dan in een fatale rechterspin. Het toestel stortte neer en beide mannen kwa- Van links naar rechts: ingenieur Yuri Ivanov, Jean Stampe, men om het leven. Die dag besloten Stampe en Vertongen nooit meer nieuwe vliegtuigen Léon Stampe en Maurice Vertongen te bouwen. Ivanov en Léon Stampe verongelukten met een SV-10 Maar Jean Stampe bleef niet aan de grond zitten en ging aan het werk met een ontwerp van op 5 oktober 1934 de SV-4B, een totaal herwerkte versie van de SV-4. Als Jean Stampe nog steeds veel inter- © COLLECTIE DIRK BUYTAERT nationale bekendheid geniet in de luchtvaartwereld is het door deze beroemde tweedekker SV-4B, een opleidings- en acrobatietoestel. Aan de wieg van de SV-4B stond Elza Leysen, moeder van voormalig Agfa-Gevaert-baas André Leysen. Elza had leren vliegen bij de Antwerp Aviation Club van Jan Olieslagers. Ze bezat een vliegtuig van Stampe & Vertongen en wist loopings te maken boven de kust. Toen in 1937 de eerste kampioenschappen voor luchtacrobatie werden gehouden, vond Elza Leysen dat ons land niet mocht ontbreken. Ze klopte aan bij Jean Stampe om haar een acrobatietoestel te leveren, maar die had, na de dood van zijn zoon, weinig zin. Elza bleef Stampe ‘stalken’ en uiteindelijk gaf hij toe. Samen met zijn nieuwe ingenieur Demidoff verbouwde Stampe voor Elza Leysen een SV-4 tot de SV-4B. Op dat moment waren de militairen op zoek naar een nieuw opleidingstoestel. Stampe stel- de het vliegtuig van Elza Leysen voor en overklaste alle concurrenten. Het duurde nog een hele tijd voor het leger de bestelling plaatste. De eerste in serie gebouwde SV-4B verliet de fabriek in december 1939. Het luchthavengebouw in Deurne

IN DE ‘AEROGARE’ Elza Leysen heeft een ereplaats in de ‘aerogare’ van het museum. De ‘aerogare’ is het nagebouwde bovenstel van een treinwagon, want zo een wagon deed dienst als eerste ‘luchthavengebouw’ in Antwerpen. In die wagon wordt ook de geschiedenis van de luchthaven op Deurne-Zuid verteld. Er gaat aandacht naar de inzet van Jan Olieslagers en de broers Arthur en Emile Van Migem voor een nieuwe Antwerpse luchthaven. Op 25 mei 1923 ging die open en in oktober van dat jaar vestigden Stampe & Vertongen er hun vliegschool en vliegtuigfabriek. In 1928 startte SABENA de luchtlijn tussen Deurne en Evere, in 1929 gevolgd door de lijn Antwerpen-Hamburg. In 1930 kwam er een nieuw luchthavengebouw, toen een van de modernste in zijn genre. Vandaag is dit het enige uit die tijd dat nog volledig operationeel is. Wat is er nog te zien in de ‘aerogare’? Uiteraard heel wat documenten en foto’s over en van Jean Stampe en Maurice Vertongen, zoals hun vliegbrevetten, de stichtingsakte van het bedrijf, de ingenieurs, de fabriek en de productie van de vliegtuigen. Verder is er nog heel wat te vinden over diverse onderwerpen uit de luchtvaartgeschiedenis, bijvoorbeeld de Belgian Air Scouts, die na de Eerste Wereldoorlog de jongeren warm maakte voor de luchtvaart. Er is ook een immense vitrine met miniatuurversies van toestellen die ooit hebben gevlogen.

Het eerste luchthavengebouw in Antwerpen, 1927 © COLLECTIE DIRK BUYTAERT © FREDDYFEYEN van deTweede Wereldoorlog Een schrikwekkendeV1herinnertaandegruwelen

deden zedeboeken dicht. In dat592 1947werdhetbedrijfStampe&Renardopgericht, SV.4’s In heeft gebouwd. 1970 vliegtuigfabriek inEverehaddeoorlogbeterdoorstaandandievanStampe&Vertongen. die destijds de eersteRenard, tweedekker van Stampe & Vertongen Zijn had ontworpen. Jeanstartte Stampe met de productie in een fabriek in Frankrijk. Hij ging in zee met Alfred Omaandevraagtekunnenvoldoen, rijk deorderenookonslandbestelde66toestellen. het type SV-4B. De oorloglegdede productie stil. Na de wapenstilstand bevestigde Frank - ling binnengekregen van de Franse Luchtmacht voor de levering van 300 lesvliegtuigen van STAMPE &RENARD bombardementen defabriekhelemaalinas. omgebouwd totherstelplaatsvoordeMesserschmitts. Op5april1943legdengeallieerde Stampeen Vertongenluchtaanvallen. naarFrankrijk. Na vluchtten deinvalwerdfabriek Vertongen. Deluchthaven van Deurne en defabriekshangerswaren het doelwit van Duitse De Tweede Wereldoorlog hadookdesastreuzegevolgenvoordevliegtuigfabriekStampe& gekend, maar4.000iseenaannemelijkcijfer. arrondissement Antwerpen terechtgekomen. Het aantal dodelijke slachtoffers is nietexact op deplekken Meer waardodenengewondenvielen. dan3.700 V1’s enV2’s zijnophet OpeenkaartzijndeinslagenvanV-bommengericht. gemarkeerd, metzwartepuntjes isgetuigevanderavagedievliegendebommeninScheldestadhebbenaan- gevallen, meter hoogengeladenmetééntonspringstof. DeuitlaatvaneenV2 dieopAntwerpenis Naast vandeV2.Datwaseenechteraket, veertien deV1staatinhetmuseum eenmaquette perste. Het vliegtuigkon debomnietendiedookvroegtijdiggrondin. ditcompenseren, dezeuitelkaar beurde wasdatdedruktussenvleugelsvanhetvliegtuigenbom, Datwasfouten ookhetvliegtuiguitdeluchttehalen. gedachtvandeDuitsers.Wat welge- ‘omkipte’ endaarombrachtenzeschakelaars aanombijaanrakingdebomtelatenafgaan De Duitsers dachten dat de jager de V1 met de vleugel boven de vleugel van de bom kwam. ook jachtvliegtuigenwerdeningeschakeld. DievlogennaastdeV1waarbijhunvleugeltip lieerden poogdendezevliegendebommenuitdeluchttehalenmetluchtafweergeschuten Degeal- DeV1werdvanafmiddenjuni1944ingezet. explosieve ladingvan800kilogram. per uuronafhankelijk ophetvoorgeprogrammeerdedoelaf.Debom wasuitgerustmeteen Hetgeven. Vergeltungswaffe 1hadeeneigennavigatiesysteemenvloogtegen600kilometer bij hunterugtochthebbenachtergelatenendiedeStadAntwerpeninbruikleenheeftge- Tweede Wereldoorlog akelig dicht nabij. Het is een intacte, originele V1, die de Duitsers VLIEGENDE BOMMENEenschrikwekkend tuigligtverderopinhetmuseum enbrengtde Vlak voordeTweede Wereldoorlog hadStampe&Vertongen eenbestel- 31 LUCHTVAARTERFGOED 32 LUCHTVAARTERFGOED en zorgvuldig restaureren. Waten zorgvuldigrestaureren. is de bestekeuze? De vrijwilligersvanhetAntwerpsemuseum willenhettoestelgraagonderhandennemen Hetum. Legermuseum wenstdatdezeSV-4B indeoorspronkelijke staatbehoudenblijft. van het Brusselse Legermuseum en verhuisde in 2008 naar het Stampe & Vertongen Muse- 4B. Het ishettweedetoesteluitdeformatie LesManchots. Het stondlangetijdinhetdepot In hetatelier, waariederewoensdagavonddevrijwilligerssamenkomen, wachtnogeenSV- gevlogen Museum. Omdathetzoeenwaardevoltoestelis,wordteralenkele jarennietmeermee Nain Duitsland. eenomweginEngelandkwamhet1993naarStampe&Vertongen In 1971verkocht deLuchtmachtdittoestelaanAeroclubvanCanadese SV-4’s die in de jaren 1960 beroemd was voorhaaruiterst precies uitgevoerde acrofiguren. aan deBelgischeLuchtmachtenvlooglangetijdbijLesManchots, eenformatie vantwee is een van de historisch belangrijkste toestellen in de collectie. Het werd in 1949 afgeleverd DaarnaasteenStampe&Vertongen,seum naarDeurnekwam. deSV-4B (OO-GWD). Het In hetmuseum staatnogeenFouga Magister, diein2010vanhetBrusselseluchtvaartmu- Ditexemplaar iseenTopstukin eenloodsopdeluchthaven. vandeVlaamseGemeenschap. Wegens plaatsgebrekstaateenvliegwaardigeFouga Magister, eenFrans trainingstoestel, Luchtmacht dieactiefwastijdensdeonafhankelijkheidsperikelen inCongo. in de kleuren van de Flight Appui Feuvard, (FAF), de vuursteunflight van de Belgische In de hangar, in derij met negen SV-4’s staat eveneens een Har waarmee gevlogen wordt, - indegatenhield. nauwlettend Via allerleikabelsverschenenopeentekentafel devluchtgegevens,dieinstructeur Decockpitvanhettoestelisopluchtkussensgeplaatst. die indejaren1930gebruiktwerd. Een bijzonderstukinhetmuseum isdeLinkTrainer, devoorlopervanvluchtsimulator, uit depionierstijd. Aandemuurhangenprachtigeaffichesvanvliegwekentoen opvlogen. enanderemeetings vandeAntwerpseluchthaveninjaren1970,compleetmettoestellendie er maquette Britse Hawker Hurricane Daarnaasttoonthetmuseum eneenDuitseMesserschmitt. een en Duitsepilootinvolleuitrustingtentijdevandeoorloggroteschaalmodelleneen een linktussendeTweede Wereldoorlog endejaren1970.ErstaaneenAmerikaanse,Britse EN NOGVEELMEERIn iserookinhetmuseum kijkkastendieeentrapjeopzijnopgesteld,

van devluchtsimulator De LinkTrainer inhetmuseum,devoorloper © COLLECTIESTAMPE&VERTONGENMUSEUM,DEURNE en daaromwordternietmeermeegevlogen De SV-4B (OOGWD)iseenhistorischbelangrijktoestel © COLLECTIESTAMPE&VERTONGENMUSEUM,DEURNE

LUCHTVAARTERFGOED 33

In 1911 ontwierp César Bataille, een Belgische luchtvaart- WIKKEN EN WEGEN pionier, deze vernuftige driedekker. In 1971 werden de Wat is er boeiender dan in een museum authentieke, eeuwenoude drukpersen, weefgetouwen of stoom- resten van een dergelijk toestel gevonden in de Bataille- machines aan het werk te zien en te horen. Hetzelfde geldt voor historische vliegtuigen. Die toestellen fabriek in Basècles. Ze kwamen naar het Legermuseum in zien vliegen, geeft een heel andere beleving dan ze aan de grond te bewonderen. Maar kunnen en Brussel. Twintig jaar later dook ook het bovenste draagvlak mogen ze allemaal operationeel blijven of gemaakt worden? met het draaimechanisme op. De ontbrekende onderdelen Het bewaren van vliegtuigen is niet evident. Ze nemen veel plaats in en sommige zijn zeer zwaar. Musea werden door de restauratieploeg van het museum nage- die over grote zalen met klimaatregeling beschikken, zoals het Legermuseum in Brussel, zijn zeldzaam. maakt. Vaak zijn de toestellen ondergebracht in hangars zonder verwarming en zonder controle op de lucht- COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE - FOTO: LUC VAN DE WEGHE vochtigheid. Het louter stabiliseren van de vliegtuigen, om verdere aftakeling te voorkomen, is op zich al een hele opgave. Musea die vliegtuigen in hun oorspronkelijke staat aan het publiek willen tonen, kiezen vaak voor restau- raties. Het opzet is latere toevoegingen te verwijderen en indien nodig bepaalde onderdelen opnieuw te monteren of ze te vervangen door originele stukken. Ook dat is geen eenvoudige klus. Het vraagt heel wat opzoekingswerk, originele onderdelen zijn niet altijd te vinden en er zijn vele gespecialiseerde handen nodig om met de diverse materialen te werken: hout en zeildoek bij de oudste toestellen, nadien metaal, leder, textiel, kunststoffen… Bovendien zijn er vele types motoren en andere onderdelen waarbij oliën en andere smeermiddelen gebruikt worden. Ingrijpender dan een restauratie is een reconstructie, waarbij een aanzienlijke deel nieuw materiaal en nieuwe onderdelen wordt toegevoegd, zodat het toestel weer kan vliegen. Dit heeft het voordeel dat het publiek een duidelijk beeld krijgt van hoe het vliegtuig er uit zag, veel beter dan dat zou kunnen door enkel de oorspronkelijke restanten te tonen. De hamvraag bij dit alles is: wat is de ‘originele staat’ van een vliegtuig? Is dat de staat waarin het de fabriek verliet of waarin het voor het laatst operationeel was? Of is dat het uitzicht waarin het toestel het museum binnenkwam? Er moeten keuzes gemaakt worden en het meest in het oog springend is dat bij de kleuren die de toestellen hebben of krijgen. Tijdens hun ‘actieve leven’ werden ze vaak her- en overschilderd. Welk kleurschema is dan het meest authentiek? Omgaan met luchtvaarterfgoed is een proces van voortdurend wikken en wegen. Dat geldt niet enkel voor restaureren of reconstrueren en alles wat daarbij komt kijken. Er is ook de keuze die moet gemaakt worden om toestellen al dan niet te laten vliegen. Bijzonder omzichtig moet worden omgesprongen met vliegtuigtypes waar er slechts één of een paar exemplaren van resten. Die blijven best aan de grond om ze in optimale omstandigheden te kunnen bewaren. Zijn er meerdere exemplaren bewaard, dan kan een deel ervan actief ingezet worden. De toestellen zijn dan wel onderhevig aan slijtage, maar anderzijds geldt ook voor vliegtuigen het gezegde dat ‘rust roest’. 34 LUCHTVAARTERFGOED ERFGOED LUCHTVAART- aantreft in bossen en velden, inparkenaantreft inbossenenvelden, of In aangevelsvanhuizen. Ursel koos menvoor Heter inallerleivormen. talrijkstzijneenvoudige gedenkplatenof infoborden diemen lieerde toestellen tijdens de Tweede Wereldoorlog De monumenten zijn zijn neergestort. In onslandstaanvelehonderdengedenktekens enook hier meestalopplekken waargeal- bij ookhetMuseum Plantin-Moretus indeklappendeelde. enwaar- door eenV1,alsteken vandebominslagop2januari1945,diebuurtverwoestte Op deschouwvaneenhuisaanVrijdagmarkt inAntwerpenisdewindhaanvervangen De herinneringaandevliegendebommenisopmeestonverwachte plaatsenaanwezig. In LichtaartstaateenkapelmetMariabeeldje datopdemotorvaneenV2isgeplaatst. de Wellington dieop28augustus1942werdneergehaald bovenGeetbets. de Tweede Wereldoorlog. zoalsvoordePoolse Somsiseenkapelopgericht, bemanningvan azen uitdeGrooteOorlogenvooralvanbemanningsleden neergestortevliegtuigenuit Er zijn de graven van pioniers, van erfgoed te vinden dat verbonden is met de luchtvaart. GRAVEN ENMONUMENTEN terfgoed dieoveralinonslandtevindenzijn. Veelhier endaarbijluchtvaartenthousiasten. talrijker zijnanderevormenvanluchtvaar- ke-Waas… Vliegtuigenof onderdelenervanzijnnietenkel zestaanook tevindeninmusea, eenheuseMiG-21in devoortuinvaneenhoeveKalmthout, ineenweiland inMoerbe- hetstaartvlak vaneenF-16cing inBrasschaat, vooreenhuisinWalshoutem, een Mustang Een Vickers Viscount naastdancingKokorico eenPiperAztecopdan- inZomergem, GELAND Op nagenoegalonze(burgerlijke) begraafplaatsenisfunerair WWW.LUCHTVAARTERFGOED.BE –FOTO:FRANSVAN HUMBEEK Een PiperAztecophetafdakvaneendancinginBrasschaat Op 18augustus2018werdinUrseldezitbankingehuldigdternagedachtenisvanpilootPercyM.Yaetman, dieerin1917omkwam WWW.LUCHTVAARTERFGOED.BE –FOTO:KURT PLYSON WWW.LUCHTVAARTERFGOED.BE –FOTO:FRANSVAN HUMBEEK Pierre SoeteenJulesBrunfaut,monumentAandeheldenvanluchtvaart1914-1918 oorlogsellende. inhetlandschapzijnvooralbomkratersdieherinnerenaande Buiten, gische soldaten. tekeningen Ze werden allicht in 1940 aangebracht door Bel- met ook militaire vliegtuigen. Tijdensuilenkast geplaatst. dewerken ontdektemenindenogniethersteldetorenmuur- Inerfgoed aanhetlicht. 2008werdindetorenvanhetgemeentehuisWuustwezel een Somskomen, bijtoeval,minderzichtbarestukjes restanten vanvoormaligevliegvelden. Onroerend luchtvaarterfgoedzijnonderanderecommandobunkers bijvliegbasissenen vonden brokstukken vandevliegtuigenzijnverwerkt. de Franklin RooseveltlaaninBrussel.Evenaangrijpendzijnmonumenten waarinterugge- beeldhouwer PierredeSoeteenarchitectJules Brunfaut enstaatopdemiddenbermvan Hetluchtvaart 1914-1918’metdenamenvangesneuveldepiloten. iseenontwerpvan 26 augustus1917crashte.Indrukwekkend ishetgrotemonument ‘Aan deheldenvan een zitbankternagedachtenisvanpilootPercy M. Yaetman dieerindenachtvan25op , FranklinRooseveltlaan,Brussel 35 LUCHTVAARTERFGOED 36 LUCHTVAARTERFGOED FOTO: PAUL VAN CAESBROECK in detorenvanhetgemeentehuisWuustwezel Muurtekeningen ontdektbijdeplaatsingvaneenuilenkast de restantendiezevindenbergen. gaat naardeplekken waarvliegtuigentijdensdeTweede Wereldoorlog zijnneergestorten Overboelare iseeninitiatiefvanWings of Memory, eengroepgepassioneerdendieopzoek Van Het die met de vleugeltip een V1 uit de lucht haalt. Lierde afgebeeld, monument in hij dehoogsteRAF-onderscheiding kreeg.Ophetmonument isdeTempest V van Remi AirForce.strijd voortbijdeRoyal Hij wistzoveelvijandelijke toestellenneertehalendat Hijluchtafweer neergehaald. bereikteGroot-Brittannië de wistteontsnappen, enzette Op16mei1940werdhijdoordeDuitse jongen uitOverboelarediemilitairpilootwerd. RemiVanmonument ophetpleintjeaanbeginvanhunlaan. Lierdewaseenvolks- In 2011haddenzehunhuizenversierdenbevlagdvoordefeestelijke inhuldigingvanhet In deMajoor Van LierdelaaninOverboelarezullenzewelwetenwieRemiVan Lierdeis. naar deluitenant-vliegerdiein1950 isomgekomen bijeenvliegtuigongeluk? Weten deinwonersvanFrançois DemarsinstraatinWilsele dathunstraatisvernoemd plein inOostduinkerke enzijntestpilootHenri CombrezkreegeenlaaninNieuwpoort. gafzijnnaamaaneen EugèneDebongnie, eenvliegtuigbouweruitdepionierstijd, beurt. Vilvoorde enSint-Pieters-Woluwe. Ook minder bekenden uit de luchtvaart viel die eer te aan deluchthavenvanDeurne,‘Antwerpse Duivel’iseveneensvereeuwigd inlanen Jannaar verdwenenvliegvelden. Olieslagersheeftnietenkel eenstraat(enstandbeeld) en Waasmunster), Vliegweg(Oostkamp),Vlieghavenlaan(Keerbergen)zijnverwijzingen lanen dievernoemdzijnnaarpersonenof feiten OudVliegveld(Oostende uitdeluchtvaart. Jan PieterMinckelers Enzozijnernogmeerstratenen kreegeenstraatnaam inLeuven. van dehertogArenberg,mecenasMinckelers. seerde deprofessor deeersteballonvluchtmet‘zijn’ gas.Dievondplaatsinhetkasteelpark vanger danhetvoorluchtballonnengebruiktewaterstofgas. Op21november 1783organi- De uitvindingresulteerdeindestraatverlichtingenhetgaswasookeenuitstekende ver- steenkool eenbrandbaargasteonttrekken. teit enhadeenprocedéontdektomuitverhitte Minckelers (1748-1824). Minckelers wasprofessor natuurkundeaandeLeuvenseuniversi- herinneren aandeexperimentenmetlichtgasenonbemandegasballonsvanJan Pieter ment Natuurkunde enSterrenkundevan de KULeuvenbevinden zich twee bas-reliëfs die een rolhebbengespeeldindeluchtvaartgeschiedenis.In degebouwenvanhetDeparte- STRATEN ENPLEINEN WWW.LUCHTVAARTERFGOED.BE –FOTO:FRANSVAN HUMBEEK op 8september2011 het monumentvoormajoorRemiVan Lierdein Overboelare Een parachutewordtweggehaaldbijdeonthullingvan Helemaal nietdramatischzijngedenktekens diepersoneneren

37 LUCHTVAARTERFGOED 38 LUCHTVAARTERFGOED controleren of dekompassen vandevliegtuigen perfect warengeregeld. gebouwd in1941enwerdgebruiktomte structie isvermoedelijkdoorde Duitsebezetter Dezerondebetonnencon- isbeschermd. seerinrichting), dienuinhetnatuurdomein ligt, concept vanHardy kreegsnelinternationaleerkenning. Ookdekalibreerschijf (compen- vliegtuigen konden opelke Het pleknaarbinnenenbuitenwordengerold. vernieuwend van AlfredHardy. Zezijnzevenmeterhoogenhebbeneendiametervanvijftigmeter. De in1947vollediggewapendbetonopgetrokken, naar eenontwerp zijn rondegebouwen, Detweevliegtuigloodsenzijnheelbijzonder:het waarlaterhetLintbosisaangelegd. gen, van de vliegtuigloodsen en de kalibreerschijf van het voormalige vliegveld van Grimber- Natuur bescherming &BosvandeVlaamseoverheidissamengewerktvoorwettelijke Hangar Flyingisactiefbetrokken Met bijdebeschermingvanmonumenten. hetAgentschap www.luchtvaarterfgoed.be. toegestuurd vanluchtvaartliefhebbers.Datwordtallemaalgeïnventariseerdengedeeldvia goed. De redactieledengaanzelfopzoeknaarluchtvaarterfgoed enkrijgeninformatie komen er is eveneens aanaandacht bod, voor het vliegend en onroerend luchtvaarterf brief overdeBelgischeburgerlijke enmilitairevliegerij.Niet enkel mensenentechnieken – eenEngelseuitdrukkingvoorkeuvelen overvliegtuigen–iseenmaandelijksenieuws- bank vanHangar Flying,nogzoeenverenigingvanenthousiastevrijwilligers.Hangar flying HANGAR FLYING Alle hierbovenbeschrevenluchtvaarterfgoedisterugtevindenindedata- -

WWW.LUCHTVAARTERFGOED.BE –FOTO:FRANSVAN HUMBEEK monument dankzijdeinzetvanondermeerHangarFlying opgetrokken ingewapendbeton,zijneenwettelijkbeschermd De rondevliegtuigloodseninGrimbergen,1947helemaal gebouwen uitonsluchtvaartpatrimonium van deWereldtentoonstelling, iseenvandebelangrijkste De terminalinZaventem,1958geopendtergelegenheid © BRUSSELSAIRPORT COMPANY –FOTO: CARLOS LÓPEZ Sint-Niklaas. Enzozijnernogveelmeer. bijvoorbeeld decollectieoudeluchtballonnendieopgeslagenliggenintweegarages Fascinerend zijnvooraldekleinere‘huismusea’ vangepassioneerde verzamelaars, Brustem vanmei1940totdesluitingin1996. de abtsvleugelopabdijsiteinSint-Truiden. Het schetstdegeschiedenisvanbasis Brustem huisde aanvankelijk in een gebouw op de basis en is nu te zien in de kelder van dens deTweede Wereldoorlog Het zijnneergestort. Historisch Centrum Luchtmachtbasis de heemkundigekringenkele brokstukken hebbenondergebrachtvanvliegtuigendietij- Zo is er het Stedelijk Museumhaal vertellen. Emile Van waar leden van Doren in Genk, objecten of collectiesuitdeluchtvaartdieeenplaatskregeninmusea dieeen breder ver- Legermuseum en het Stampe & Vertongen Museum. Daarnaast speurt de databank naar de‘groten’ Daarzitten melingen rondluchtvaarterfgoed. zoalsdevliegtuighalvanhet in, COLLECTIES ENMUSEA Hangar Flyinghebbenhetmoetenafleggentegendeplannenvangeneraals. plaats moestmaken voorhetnieuweNAVO-hoofdkwartier inEvere.Deargumenten van Tochrieur wasgrotendeelsbewaardgebleven. ginghetin2006tegendegrondomdat Hetons land was geboren. gebouw was driekwart eeuw later nog in goede staat en het inte- luchthaven vanHaren eenbakstenenluchthaventerminal: decommerciëleluchtvaartin De inspanningenvanHangar In Flyingzijnnietaltijdbeloond. 1929kreegdenationale wordtnugebruiktvoorfeestenmonium, enandereevenementen. Wereldtentoonstelling. Dehal,eenvandebelangrijkstegebouwenuitonsluchtvaartpatri- die werd geopend in 1958 ter gelegenheid van de de luchthaventerminalin Zaventem, Een andervoorbeeldvanprachtigearchitectuurdieisbeschermdengerenoveerd © COLLECTIESABENA NAVO-hoofdkwartier inEvere ging in2006tegendegrondomplaatste maken voorhetnieuwe De terminalvandenationaleluchthavenHaren(fotouit1946) De databankvanHanger Flyingbelichteveneensmuseaenverza -

39 LUCHTVAARTERFGOED 40 LUCHTVAARTERFGOED PRAKTISCH www.hangarflying.eu luchtvaarterfgoed Online databankvanhetBelgisch gratis kanopintekenen Uitgave vaneennieuwsbriefwaarmen HANGAR FLYING www.stampe.be 2100 Deurne Internationale LuchthavenAntwerpen Open: zaterdagenzondagvan14tot17uur STAMPE &VERTONGEN MUSEUM www.klm-mra.be Tel. 027377833 1000 Brussel Jubelpark 3 Gesloten: maandag van 10tot17uur zondag Open: dinsdagt.e.m. en deKrijgsgeschiedenis Koninklijk Museum vanhetLeger WAR HERITAGE INSTITUTE

Hangar Flying Frans Van Humbeek, hoofdredacteur War Heritage Institute restauratieatelierLuchtvaart, David Piron, ‘Mobiele Collectie’ War Heritage Institute Dr. Manuel collectiemanager Duran, Stampe &Vertongen Museum Danny Cabooter, Voorzitter-stichter Met dankaan: Kunstbezit Vlaanderen Mark Vanvaeck, hoofdredacteur Openbaar AUTEUR COLLECTIE WAR HERITAGE INSTITUTE-FOTO:LUCVAN DEWEGHE het smaldeelvandelegendarischeJanOlieslagers De HanriotHD.1isgeschilderdindekleurenvan