Bagno Wizna PLB200005 Dolina Górnej Rospudy PLH200022 Murawy w Haćkach PLH200015 Ostoja Biebrzańska PLB200006 Puszcza Augustowska PLB200002 Puszcza Białowieska PLC200004 Puszcza Knyszyńska PLB200003 Ostoja Suwalska PLH200003

Bagno Wizna, fot. Janusz Porowski Dolina Górnej Rospudy, fot. Beata Matowicka Murawy w Haćkach, fot. Dan Wołkowycki Ostoja Biebrzańska, uśpiona pychówka o wschodzi słońca, fot. Łukasz Łukasik Jezioro humotroficzne, fot. Andrzej Kamocki Puszcza Białowieska, fot. Mateusz Szymura Puszcza Kuyszyńska, fot. Paweł Strenkowski Jezioro Hańcza, fot. Wojciech Misiukiewicz

Obszar stanowi rozległe, szerokie na 10 km, płaskie i w większości silnie zatorfione obniżenie tere­ Dolina Górnej Rospudy obejmuje górny odcinek doliny rzeki Rospuda, o bardzo dużych walo­ Jeden z najmniejszych obszarów Natura 2000 w woj. podlaskim – obejmuje zaledwie 157 ha. Utwo­ To jeden z największych obszarów Natura 2000 w Polsce – zajmuje powierzchnię ponad 140 tys. Obszar Natura 2000, który obejmuje zwarty kompleks Puszczy Augustowskiej i stanowi część jed­ Puszcza Białowieska to jedyny w woj. podlaskim obszar Natura 2000, którego granice w całości Puszcza Knyszyńska to młodsza siostra Puszczy Białowieskiej. Równie niepowtarzalna chociaż od­ Ostoja Suwalska obejmuje teren najstarszego w Polsce Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Naj­

nu, którego północnymi obrzeżami płynie Narew. Torfowiska zajmują ok. 70% powierzchni obsza­ rach przyrodniczych i krajobrazowych, rozciągający się od granicy z województwem warmińsko­ rzony został przede wszystkim do ochrony muraw kserotermicznych i gatunków roślin ciepłolubnych. ha. To również największy bagienny obszar w Polsce i jeden z największych w Europie Środkowej. nego z największych zwartych kompleksów leśnych Europy. Na terenie Puszczy stwierdzono wystę­ przebiegają wspólnie dla dyrektywy ptasiej i siedliskowej. Wyjątkowy kompleks leśny w skali nie mienna w swym przyrodniczym bogactwie. Walorem tego rozległego obszaru o powierzchni prawie większą wartością tego obszaru jest unikalny polodowcowy krajobraz, obfitujący w różnorodne for­

ru. Zostały one w całości zmeliorowane w latach 60-tych ubiegłego wieku na potrzeby rolnictwa. ‑mazurskim (źródło) po miejscowość Raczki. Dolina rzeki na całym odcinku ma charakter naturalny. Flora obszaru w Haćkach liczy przeszło 400 gatunków roślin kwiatowych i paprotników. Wśród nich Torfowiska nad Biebrzą stanowią niezwykłe bogactwo cennych zbiorowisk roślinnych oraz ptaków powanie ponad dwóch tysięcy gatunków zwierząt, z czego około 215 gatunków ptaków. Puszcza tylko kraju ale i Europy. Zachowały się tu niezmienione ekosystemy, w które nie ingerował człowiek. 840 km2 są liczne źródliska oraz czyste strumienie i rzeczki; istnieje tu około 450 wypływów wód my: wzgórza morenowe, głębokie doliny rzeczne, doliny wiszące oraz głazy narzutowe. Licznie wystę­

Zachodnia część obszaru jest regularnie zalewana wodami rzecznymi. Dominują tu zbiorowiska Dolinę Górnej Rospudy cechuje bardzo duża różnorodność siedlisk: wodne, mokradłowe, leśne występują rośliny zagrożone wyginięciem w województwie podlaskim – goryczka krzyżowa i oleśnik i innych zwierząt związanych z siedliskami mokradłowymi. To też najważniejsza w Polsce i Unii Euro­ Augustowska to ostoja ptaków o randze europejskiej. Odnotowano tu występowanie co najmniej Cechą charakterystyczną drzewostanów jest ich różnorodna struktura wiekowa. Ich średni wiek sza­ podziemnych. Główną rzeką puszczy jest Supraśl (dopływ Narwi); niewielkie fragmenty puszczy od­ pują tu jeziora, a wśród nich najgłębsze jezioro Polski – Hańcza (108,5 m). Najciekawsze fragmenty

turzycowe i zbiorowiska wysokich ziołorośli. Torfowiska niezalewane są porośnięte głównie trawa­ i zbiorowiska trawiaste. Najwyższy walor przyrodniczy mają siedliska wodne, torfowiska nieleśne, górski oraz sześć gatunków objętych ochroną ścisłą w kraju: wspomniana już goryczka krzyżowa, cen­ pejskiej ostoja wodniczki i orlika grubodziobego oraz miejsce odbywania jesiennych zlotowisk żura­ kilkudziesięciu rzadkich gatunków ptaków: bąk, błotniak stawowy i łąkowy, bocian czarny, głuszec, cuje się na około 80 lat i 130 lat. Niektóre najstarsze dęby pamiętają nawet czasy Władysława Ja­ wadniane są przez systemy wodne Biebrzy oraz Nietupy - dopływu Niemna. Puszcza Knyszyńska lasów zachowały się w północnej części obszaru: olszowe łęgi źródliskowe porastające tzw. wiszące

mi, lokalnie z większą domieszką turzyc i ziołorośli. Na całym obszarze Bagna Wizna stwierdzono lasy i bory bagienne oraz murawy kserotermiczne. Wody doliny Rospudy to także siedliska płazów, turia nadobna, kruszczyk szerokolistny, podkolan biały, stoplamek krwisty i zawilec wielkokwiatowy. wi. Biebrza to wyjątkowa ostoja ptaków o randze europejskiej, w tym wielu rzadkich, zagrożonych kraska, cietrzew, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł zielonosiwy, gadożer, kania giełły! Fauna i flora Puszczy Białowieskiej należy do najliczniejszej i najbardziej zróżnicowanej w kra­ uznana została za ostoję ptasią o randze europejskiej. Gatunki, ze względu na ochronę których torfowiska. Ostoja Suwalska stanowi jedno z nielicznych w Polsce miejsc występowania glonu ramie­

występowanie około 170 lęgowych gatunków ptaków. Obszar jest cenny przyrodniczo ze względu w tym kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej. Występują tu także dwa gatunki ryb wymienione i ginących w skali kraju i Europy, do których należą: dubelt, czapla biała, błotniak stawowy i łąkowy, ruda i czarna, trzmielojad, orlik krzykliwy, puchacz, włochatka, żuraw. ju: kilkaset gatunków mchów, porostów, grzybów, kilka tysięcy gatunków bezkręgowców (głównie utworzony został ten obszar, to : bocian czarny, łabędź krzykliwy, trzmielojad, bielik, błotniak łąko­ nicy szczeciniastej, tworzącej tzw. łąki podwodne. Ważnymi dla Europy gatunkami roślin są tu: rzepik

na występowania m.in. derkacza, gatunku zagrożonego wymarciem, a także : błotniaka łąkowe­ w Dyrektywie Siedliskowej: piskorz i różanka. Występują tu duże populacje bobra i wydry. W obsza­ kszyk, kropiatka, uszatka błotna, świstun, rożeniec, batalion, kania ruda i czarna, bielik, gadożer, owadów).To miejsce gniazdowania blisko 200 gatunków ptaków. Występują tu takie gatunki jak: wy, orlik krzykliwy, jarząbek, kropiatka, derkacz, żuraw, bekas dubelt, puchacz, sóweczka zwyczajna, szczeciniasty i lipiennik Loesela. Cennymi gatunkami zwierząt są ssaki: bóbr europejski, mopek łyd­

go, kropiatki, bataliona, bekasa dubelta, rybitwy rzecznej, rybitwy białoczelnej, rybitwy białowąsej, rze tym występują również cenne gatunki roślin: leniec bezpodkwiatkowy, sierpowiec błyszczący,  Haćki – malownicza wieś o unikatowym krajobrazie, z dobrze Atrakcje turystyczne orzeł przedni i orzełek. muchołówka białoszyja, orzełek włochaty, dzięcioł białogrzbiety, lelek, sóweczka, dzięcioł trójpal­ włochatka zwyczajna, lelek zwyczajny. kowłosy, wydra, z płazów – kumak nizinny, traszka grzebieniasta, z ryb – głowacz białopłetwy, koza,

rybitwy czarnej, uszatki błotnej, wodniczki, jarzębatki, gąsiorka, cyranki, kulika wielkiego. Jest to lipiennik Loesela, rzepik szczeciniasty. W Dolinie rzeki Rospudy znajduje się jedyne w Polsce stano­ zachowanym wczesnośredniowiecznym grodziskiem, zwanym Atrakcje turystyczne czasty, dzięcioł średni, trzmielojad, bocian czarny, orlik krzykliwy, jarząbek i włochatka. Puszcza ma a z bezkręgowców – czerwończyk fioletek, czerwończyk nieparek, skójka gruboskorupowa.

również obszar o dużym znaczeniu pokarmowym dla większości gatunków ptaków drapieżnych. wisko miodokwiatu krzyżowego. przez miejscową ludność „zamkiem”. Okolice wsi Haćki stano­ istotne znaczenie dla ochrony dużych drapieżników – wilka i rysia. Jest także najważniejszą w Polsce

wią unikatowy obszar pod względem przyrodniczym (pagórki  Barwik – jest to ścieżka edukacyjna o długości 2,5 km, pro­ Atrakcje turystyczne ostoją żubra. To „wizytówka” puszczy – jego wolne stado liczy ok. 500 osobników.  Arboretum im. Powstańców – jest to kompleks leśny z nie­ Atrakcje turystyczne ÌBiebrzański Park ÌArboretum w Kopnej kemowe porośnięte murawami kserotermicznymi) i archeolo­ wadząca przez różne zbiorowiska typowe dla Dolnego Basenu zwykłym zbiorowiskiem różnorodnych gatunków drzew i krze­  Jezioro Hańcza – najgłębsze jezioro Polski. Zbiornik jest wą­ Narodowy to Górze, Silvarium Atrakcje turystyczne największa ostoja łosi w Poczopu, Leśna ÌJezioro Hańcza –  Rezerwat Bagno Wizna I – rezerwat o pow. 30 ha, chroniący  Rzeka Rospuda i Dolina Rospudy to jedna z najciekawszych gicznym (grodzisko, kurhan i osady z okresu od wczesnej epo­ Biebrzy. wów. Oryginalny ogród dendrologiczny powstały w 1988 r. skim, ukierunkowanym prawie południkowo zagłębieniem Atrakcje turystyczne Atrakcje turystyczne w Polsce – Czerwone ścieżka edukacyjna głębokość maks. – ÌRaczki – wieś nad Bagno – rezerwat „”, Centrum 108,5 m, gł. śr. 38,7 m, fragment rozległego torfowiska niskiego w dolinie Narwi, ze atrakcji przyrodniczych na Mazurach. Dolina zachowała się ki żelaza po wczesne średniowiecze). Tą piękną miejscowość  „Batlionowa łąka” – jest to miejsce na bagnach, usytuowa­ rozciąga się na powierzchni ok. 26 ha. Arboretum powstało rynnowym. Kamieniste brzegi Hańczy pozbawione są prawie Rospudą założona utworzony w 1925 r. Atrakcje turystyczne Rękodzieła Ludowego objętość 120,4 mln m3, na miejscu osady w celu ochrony jedynej w Niemczynie. powierzchnia 305 ha, stanowiskami rzadkich roślin. Powołany do zachowania – ze w stanie naturalnym, jest siedliskiem wielu cennych i rzad­ otaczają pagórki oraz inne ciekawe formy terenu. ne przy końcu Honczarowskiej Grobli. Dzięki powadzonemu jako obiekt stanowiący pomoc dydaktyczną dla leśników całkowicie roślinności brzegowej. Roślinność zanurzona two­ jaćwieskiej, neogotycki naturalnej ostoi łosia. długość linii brzegowej kościół z 1767–1811 r., 11750 m. względów naukowych i dydaktycznych – torfowiska z takimi kich gatunków ptaków i roślin. Rzeka przepływa przez 9 jezior  Wzgórze kemowe w Haćkach uznane jest od 1994 r. za po­ na łące ręcznemu wykaszaniu przetrwały warunki bytowania ÌTrzyrzeczki – to Głuszec, fot. Wojciech Misiukiewicz i przyrodników. Powstanie ogrodu miało także upamiętniać rzy rozległe podwodne łąki, w skład których wchodzą gatunki budynek manufaktury pozostałości ÌUnikalne charakter ma z XIX w. gatunkami roślin jak: miodokwiat krzyżowy, gnidosz królew­ i dwie krajobrazowo różne krainy: Pojezierze Suwalskie i Pusz­ mnik przyrody. rzadkich gatunków w tym: batalionu, wodniczki, dubelta, z dawnej Puszczy  Rezerwat „Kuriańskie Bagno” na powierzchni 1716,7 ha spo­ ÌProwadzone wydarzenia powstania styczniowego. Tuż przy wejściu do Ar­ roślin typowych dla wód czystych, przezroczystych i głębokich plaża Hańczy, pokryta ÌGarbas – resztki parku Nowodworskiej, gdzie ostatnio badania rozległymi głazowiskami. ski, brzoza niska i wierzba lapońska. czę Augustowską. Rzeka na długości blisko 100 km zmienia podworskiego, 1 km derkacza. zachowały się bunkry tykamy unikalne elementy przyrodnicze jak układ starych dendrologiczne boretum znajduje się tablica pamiątkowa z wizerunkiem po­ (ramienic: zwyczajna, szorstka i szczeciniasta – ramienica je­ Nagromadzenie głazów od wsi głaz narzutowy linii Mołotowa. stwierdziły, powstało podczas  Z obszarem Natura 2000 Bagno Wizna sąsiaduje Łomżyński się od niemalże górskiej rzeki o wysokich, zalesionych brze­ o obwodzie 10 m-  Szlakiem prawosławnych świątyń: szlak promuje kulturę pra­ ÌPrzebieg w powiecie  „Długa luka” – jest to kładka turystyczna o długości około ÌGoniądz – i dobrze wykształconych wydm, bory mechowiskowe, płaty że najstarsze wstańczej pieczęci. zior górskich, na niżu spotykana jedynie w Hańczy). wytapiania zalegającej pomnik przyrody. bielskim: – w miasteczku warto sosny w Puszczy w rynnie jeziora bryły Park Krajobrazowy Doliny Narwi – park swoim zasięgiem gach i przełomach z kamienistym dnem, do leniwie mean­ ÌDowspuda – ruiny wosławia na Północnym Podlasiu – zabytkowe, w znacznej Knorozy – Chraboły 400m, która jest rzucona w poprzek Bagna Ławki. zobaczyć kapliczkę świerczyny bagiennej i rozległe partie starodrzewów sosno­ Augustowskiej martwego lodu. neogotyckiego pałacu – – Haćki – św. Floriana z 1864, mają około 200 lat. obejmuje kilkunastokilometrowy odcinek rzeki Narew wraz drującej wśród szuwarów w zabagnionej dolinie typowej rzeki hrabiego Paca, a także części drewniane cerkwie i inne obiekty kultu. W swym prze­ Hryniewicze Duże  Grzędy – jest to rezerwat utworzony w 1925 r. w celu ochro­ neobarokowy kościół wych – a ponadto najliczniejszą w Puszczy Augustowskiej Natomiast najstarsze Ryś, fot. Wojciech Misiukiewicz  Śladami Powstania Styczniowego (czerwony, 49 km) dostęp­  Dolina Czarnej Hańczy – ścieżka edukacyjna o długości ok. ÌRezerwat Głazowisko miejsce kultu tzw. – – oraz pozostałości drzewo na tym terenie - fragment z otaczającą ją doliną i okolicznymi wyniesieniami. Na całym nizinnej. Uroczysko Święte biegu prezentuje m.in. miejscowość rodzinną Św. Gabriela – Orla. ny pierwotnego lasu. Można tu zobaczyć piaszczyste wydmy żydowskiego ostoję głuszca a także łosie, wilki, rysie. to dąb liczący około  Muzeum Przyrodniczo-Leśne w Białowieży jest najstarszym ÌCerkiew pw. św. ny dla rowerzystów, trasa o walorach historycznych, atrakcje 3,5 km, która rozpoczyna się przy siedzibie Suwalskiego Parku łąki o powierzchni Miejsce (koło jeziora cmentarza. 360 lat, obwodzie Mikołaja Cudotwórcy – 1 ha, pokryty wieloma odcinku, w granicach Parku Narew płynie nieuregulowanym  „Park w Dowspudzie – natura i historia” – ścieżka edukacyjna Jałowo). – Zwierki, różnorodne w stylu i wieku świątynie Bielska Pod­ wkomponowane w krajobraz bagien. Przy leśniczówce znaj­  Rezerwat Perkuć – rezerwat wodno-torfowiskowo-leśny, 672 cm i 22 m muzeum w województwie podlaskim, a jednocześnie odzna­ świątynia wzniesiona na szlaku nawiązują do powstania z 1863 r. Krajobrazowego w Turtulu i prowadzi do najgłębszego w Pol­ głazami, których wysokości. z czerwonej cegły liczbę ocenia się korytem tworząc liczne meandry i odnogi. Wczesną wiosną ok. 2,5 km od Obszaru Natura 2000 Dolina Górnej Rospudy, laskiego oraz znany w całym kraju a także za granicą sobór duje się zagroda pokazowa z wilkami, dzikami, łosiami oraz w skład rezerwatu wchodzi śródleśne, zarastające jezioro Kru­ cza je bardzo nowoczesny sposób prezentacji wystaw. W zbio­ w 1895 r. We wnętrzu  Borami Dorzecza Supraśli (zielony, dł. 36,5 km) dostępny też sce jeziora Hańcza. Wzdłuż doliny rzeki Czarna Hańcza zaob­ na ok. 10.000 szt., cerkwi znajduje o obwodzie od 0,5 do rzeka rozlewa się pokrywając całą dolinę, tworząc piękne, nie­ kolor żółty, dł. 1,6 km. Pozwala na poznanie historii zespołu Świętej Trójcy w Hajnówce. stado zachowawcze konika polskiego. glak oraz otaczające je torfowiska i lasy. Bardzo bogata jest rach muzeum znajdują się rzadkie okazy i cenne kolekcje się ceramiczny dla rowerzystów, prowadzi przez lasy Puszczy Knyszyńskiej, na serwować można wiele form rzeźby polodowcowej, dolinę 8 metrów ikonostas oraz ołtarze powtarzalne krajobrazy. Wzniesienia, pagórki i stoki stanowią pałacowo-parkowego i zaznajomienie się z otaczającą przy­  Szlak włókniarzy – szlak pieszy nawiązujący do początków roślinność torfowiskowa i wodna, obejmująca szereg rzadkich naukowe. Na wystawach podziwiać można fragmenty ekosys­ dekorowany orientalną trasie m.in. urokliwe jezioro Komosa, rezerwat Krasne, Leśna rzeczną, rynnę lodowcową oraz rezerwat przyrody „Głazowi­ majoliką.

doskonałe punkty widokowe, z których podziwiać można nie­ rodą oraz różnymi formami jej ochrony (elementy przyrody ÌFilipów – jedno przemysłu włókienniczego. Wyznaczony na długości 75 km  Szlak pieszy GUGNY – BARWIK – 9,5 km. Rozpoczyna się od ÌPodlaski Szlak Bociani i ginących gatunków roślin. temu Puszczy Białowieskiej, a także zobaczyć fazy rozkładu ÌKościół rzymsko- Galeria rzeźb, zabytki Suraśla, arboretum w Kopnej Górze. sko Bachanowo nad Czarną Hańczą”. z pierwszych miast jest najdłuższym Ì Jezioro Kolno – katolicki pw. św. Teresy zwykłą panoramę doliny Narwi. parku pałacowego i alei lipowej – pomnik przyrody) w tej części kraju. z Fast do Rajska, gdzie łączy się ze szlakiem prawosławnych szlaku niebieskiego nieopodal wsi Dobarz i prowadzi przy par­ znakowanym jest rezerwatem drewna i inne procesy ekologiczne. od Dzieciątka Jezus  Dawnego Pogranicza (żółty, dł. 50 km), trasa dostępna dla ro­  Wyciąg narciarski w Leszczewie – w odległości ok. 10 km od ÌDo dyspozycji jest Prawa miejskie szlakiem rowerowym ornitologicznym – świątynia została 6 narciarskich otrzymał w 1570 świątyń. Na swoim przebiegu ma kilka znaczących zabytków kingu Barwik do wieży widokowej na „Grądziku Występ”, nad województwa z eutroficznym  Rezerwat Pokazowy Żubra został utworzony w 1936 r. i zajmu­ wzniesiona w okresie werzystów, łączy dwa historyczne miasta: Sokółkę i Knyszyn; Ostoi Suwalskiej znajduje się Ośrodek Narciarski Szelment. tras zjazdowych, roku za panowania podlaskiego jeziorem, w którym międzywojennym. We 5 wyciągów o dł.  Szlak „Bagno Wizna” – niebieski 33; kilometrowy szlak rozpo­  Augustów – Raczki, kolor niebieski, długość ok. 24 km, szlak Zygmunta Augusta, archeologicznych. rzeką Kosódką. Trasa prowadzi dalej przez uroczysko Kaliszek liczącym 412,5 km. występują miejsca je obecnie powierzchnię 27,90 ha. Początkowo był miejscem wnętrzu szczególnie prowadzi północnym skrajem Puszczy Knyszyńskiej czyli daw­ Wszystkie trasy oświetlane i naśnieżane. 300–400 m., wyciąg ośrodek reform Dzięki tablicom lęgowe ptactwa, interesująca jest dla dzieci dł. 100 m. czyna się nieopodal przebiegu szlaku rowerowego Euro Velo pieszy i rowerowy. Trasa rozpoczyna się w Augustowie i wiedzie religijnych – ośrodek  Szlak Jagielloński – dawny trakt królewski i kupiecki, o zna­ Ìprezentacja szlaku na do wsi Gugny. Szlak kończy się na „Carskiej Drodze”. Okreso­ informacyjnym można głównie łabędzia restytucji tarpana leśnego. W 1951 r. dobudowano zagrody kaplica św. Huberta nym pograniczem Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa  Spływ kajakowy doliną Szeszupy. Spływ kajakowy jest możli­ ÌSzeszupa na terytorium arian a następnie stronie Urzędu Miasta poznać życie i zwyczaje niemego. (patrona myśliwych) Polski jest zaledwie R-11 i prowadzi do Ośrodka ,,Brama na Bagna” w Strękowej poprzez tereny Puszczy Augustowskiej, nad brzegami jeziora Ro­ mariawitów, warto czeniu kulturowym. Przebiegał trasą Kraków – Lublin – Wilno, Bielsk Podlaski: www. wo bardzo trudny szlak. Bociana Białego o powierzchni 43,12 ha, która obecnie stanowi zaplecze re­ z charakterystycznym Litewskiego. wy Szeszupą przez 6 jezior – począwszy od jez. Gulbin przez 27 km rzeką, która zobaczyć: cmentarz bielsk-podlaski.pl oraz dowiedzieć się wystrojem z korzeni płynie w rozległym Górze, a następnie do Biebrzańskiego Parku Narodowego. spuda i rzeki o tej samej nazwie. Na szlaku napotkamy Uroczy­ mariawicki, w tym także przez Bielsk Podlaski.  Biebrzę można pokonać na różne sposoby: kajakami, tratwa­ o miejscowościach zerwatu. Z czasem zakończenia w 1955r. prac nad restytucją i rogów.  Królowej Bony (niebieski, dł. 75,5 km) dostępny dla rowerzy­ Okrągłe, Krajwelek, Przechodnie, Postawelek i Pobondzie. obniżeniu terenu na kościół parafialny i atrakcjach Pojezierzu Suwalskim  Szlak „Biebrzańska pętla” – Goniądz – Osowiec – Strękowa ÌObiekty, które warto sko – Święte Miejsce oraz drewniany most na rzeczce Rospuda. pod wezwaniem  Szlak rowerowy im. Jana Pawła – szlak rowerowy upamiętnia­ Ìwarto zobaczyć Boćki mi, tratwami biesiadnymi, canoe. Spływy te są bardzo atrak­ turystycznych na tarpanów, utworzono zagrody dla żubrów i od tego momentu stów, trasa o zróżnicowanych walorach historycznych i przy­  Pierścień rowerowy Suwalszczyzny – jest to szlak o charakterze zwanym Doliną zobaczyć: cmentarz Wniebowzięcia – kościół pw. św. szlaku. Szeszupy. Następnie Góra – Wizna – Burzyn – Brzostowo – Radziłów – Osowiec – Go­ żydowski w Wiźnie  Szlak do Huty, długość ok. 22 km, szlak pieszy i rowerowy. Tra­ Najświętszej Marii jący największego w historii Polaka. Prowadzi przez dwa po­ Józefa Oblubieńca cyjne, ale i ekstremalne. Mogą trwać od 1 do 9 dni. Umoż­ ÌObok szlaków rezerwat zaczął pełnić rolę obiektu turystycznego. rodniczych, biegnie przez dwa historyczne miasta: Tykocin transgranicznym, który prowadzi przez Suwalszczyznę w oko­ pokonuje 236 km na oraz Górę Strękowa Panny i barokowy NMP z relikwiami św. pieszych (157,6 km) terenie Litwy a potem niądz. Jest to bardzo interesujący szlak ze względu na historię – wzniesienie we wsi sa zaczyna się w Augustowie, 20 km od Obszaru Natura 2000 ołtarz główny z połowy wiaty: bielski i wysokomazowiecki. Szlak liczy w sumie około Antoniego z Padwy, liwiają dotarcie do miejsc w większości niedostępnych od i rowerowych (65,7 km) Młode błotniaka stawowego, fot. Wojciech Misiukiewicz i Knyszyn, a także atrakcyjne rezerwaty: Krzemianka z po­ licy dwóch przejść granicznych z Litwą (Budzisko i Ogrodniki) płynie na terytorium o tej samej nazwie, XVII wieku. XVIII w. po Biebrzańskim Rosji i pokonując 35 i kulturę tego regionu. Bagna Biebrzańskie zawdzięczają Pola­ z której rozciąga się Dolina Górnej Rospudy i biegnie wzdłuż Kanału Augustow­ 90 km, a na jego trasie jest kilkanaście świątyń. ÌRajsk – cerkiew strony lądu. Spływ Biebrzą to propozycja dla osób szukających Parku Narodowym  Port Żeglugi – warto odwiedzić nawet jeśli nie wybiera się na  Sieć ścieżek edukacyjnych i szlaków turystycznych na terenie ÌSobór Świętej Trójcy zostałościami neolitycznej kopalni krzemienia oraz Budzisk oraz w terenie nadgranicznym z Białorusią i rosyjskim Obwo­ km łączy się z wodami przepiękny widok na św. Piotra i prowadzi kilkanaście w Hajnówce – Niemna. kom oraz naszym wpływowym sąsiadom - Prusom, Litwinom dolinę Narwi i Biebrzę. skiego do wsi Białobrzegi. Można tam zobaczyć dwie śluzy  Ścieżka przyrodniczo-leśna „Osuszek”– zlokalizowana jest Pawła z XVIII w., ciszy i spokoju. ścieżek edukacyjnych rejs. Udostępniono tam atrakcje: muzealia z zabytkową Bar­ Białowieskiego Parku Narodowego, po których należy poru­ największa w Polsce i Międzyrzecze. dem Kaliningradzkim. Szlak o długości 316,3 km pozwalający Ì Szeszupa po litewsku We wsi Strękowa przewieziona z powiatu o łącznej długości dwupoziomowa znaczy „sześć rzek” i Rusinom swoją bogatą tradycję. Na tej trasie możemy podzi­ Góra corocznie w lipcu oraz drewniany młyn z 1926 roku. Dalej na trasie jest wieś Ga­ przy siedzibie Nadleśnictwa Bielsk i liczy dwa km długości. tomaszowskiego  Rowerowy Podlaski Szlak Bociani, łączy najpiękniejsze miej­ blisko 30 kilometrów. ką, wystawę kamieni oraz film z rejsu Papieża Jana Pawła II. szać się zgodnie z przepisami dyrekcji BPN cerkiew prawosławna.  Napoleoński (niebieski, dł. 36 km), dostępny dla rowerzy­ na poznanie całego regionu Suwalszczyzny w kilka dni. Na (śeśi - sześć i upie - odbywa się regionalna Ì Uroczysko nad rzeczką i usadowiona na Znajdziemy przy nich Wybudowana rzeka). wiać drewniane kościoły, przydrożne krzyże i kapliczki. Dzięki impreza pod nazwą bowe Grądy, którą zamieszkują staroobrzędowcy – wyznawcy Jałówka – starodawne Ścieżkę utworzono w trosce o mieszkańców Bielska Podlaskie­ miejscu cerkwi sca województwa podlaskiego, w tym 4 parki narodowe: Bia­ wieże i pomosty Utworzono także ścieżkę edukacyjną na starym statku, gdzie  Podlaski Szlak Bociani – szlak rowerowy, który prowadzi przez w 1982r. świątynia stów, nazwa związana z historycznym traktem z 1812 r. którym trasie szlaku znajdują się m.in.: Góry i Wiżajny, „Dzień Śledzia”. miejsce kultu zburzonej w 1942 r. widokowe, z których jest wizytówką religijnego, drewniana podziwiać można miasta Hajnówka. licznym wieżom widokowym każdy może podziwiać podmokłe dawnego obrzędu prawosławnego. Szlak mija jezioro Kolno, go, korzystających najczęściej z wypoczynku blisko miasta. Na ÌHryniewicze – ślady łowieski – najstarszy polski park narodowy, wpisany na Listę można zobaczyć maszynownię oraz kajuty. tereny, na których występują liczne skupiska bocianów cha­ armia Napoleona wracała z nieudanej wyprawy na Moskwę. Puszcza Romincka i wiadukty w Stańczykach. kapliczka ogrodzona osobliwości Uwagę przyciąga osadnictwa z epoki drewnianym biebrzańskiej przyrody. dach cerkwi, który tereny Biebrzy, zwłaszcza podczas jej wiosennych rozlewisk. które jest rezerwatem ptaków. Można spotkać tu wiele rzad­ trasie ścieżki oprócz wielu gatunków drzew, krzewów i roślin neolitu, tu urodził się Światowego Dziedzictwa Ludzkości – ostoja żubra, Narwiański  Szlak konny Puszczy Augustowskiej i Mazur – to szlak liczą­ rakterystyczne dla krajobrazu Podlasia. Szlak łączy wszystkie Prowadzi m.in. przez Królowy Most, którego nazwa pochodzi płotkiem i stojącymi tworzy nieregularną, Ignacy Daniłowicz – wokół drewnianymi betonową płaszczyznę. kich gatunków np. łabędzia niemego. Celem trasy jest wieś zielnych znajduje się miejsce straceń z czasów II wojny świato­ znawca prawa ruskiego – nazywany polską Amazonią, Biebrzański – największy park cy 350 km, oznaczony zielonym emblematem ułańskiego parki narodowe północno-wschodniej Polski. wg. tradycji od mostu zbudowanego w ciągu jednej nocy dla  Suwalski Park Krajobrazowy – najstarszy park krajobrazowy ÌDużą osobliwością są Bronowo – domy i kamiennymi Charakterystycznym Ì i litewskiego oraz wiszące torfowiska i młyn wodny – z lat krzyżami. Do jednego elementem cerkwi jest  Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela w Wiźnie. Fundatorką ko­ Huta – dawny ośrodek przemysłowy. wej, urządzenia związane z ochroną lasu, dąbrowa świetlista, Ignacy Hryniewicki, narodowy w Polsce – ostoja łosia oraz raj dla ornitologów, proporca. króla Zygmunta Augusta jadącego do Grodna. Dziś miejsco­ w Polsce, posiada ścieżki i szlaki krajoznawcze piesze i rowe­ źródliskowe na 20-tych XX wieku.; z drewnianych krzyży Būdviečiai dzwonnica. który dokonał zamachu zachodnim brzegu Janczewo – Zespół przybita jest tabliczka Gražiškiai ścioła, który ukończono w pierwszych latach XVI wieku była  Szlak wokół jeziora Mieruńskiego dł. około 20 km. Trasa sosna – pomnik przyrody oraz polana i wiata turystyczna. na cara Aleksandra II Wigierski – zespół jezior stanowiący jeden z najciekawszychDuoniškiai  Jedną z największych atrakcji Augustowa jest pierwszy w Pol­ ÌKażdego lata odbywa Scibavas Stara Białowieża – zameczek myśliwski zbudowany dla króla ÌMiejsce mocy – wość znana jako miejsce akcji komedii Jacka Bromskiego rowe, które przybliżają walory przyrodnicze, historyczne i kul­ jeziora Jaczno. dworski – z przełomu Lesistoye z informacją, że krzyż 204 oz. Vištyneckoye (1882) się tu szereg imprez starosłowiańskie Torfowisko ciągnie księżna Anna Mazowiecka. Po zniszczeniach w czasie wojen XIX i XX w., rządcówka, umożliwia zobaczenie malowniczych krajobrazów, obiektów został wystawiony (Jez. Wisztynieckie)Čižiškiai i bezcennych krajobrazów naszego kraju. sce profesjonalny wyciąg dla narciarzyBeržynai wodnych. Jego długość sportowych, m. in. Stefana Batorego. Prace archeologiczne wykazały,Šešupė że Zamczy­ miejsce kultu. „U Pana Boga za piecem” i „U Pana Boga w ogródku”. turowe najciekawszych miejsc w Parku m.in. szlaki: Doliną się wzdłuż brzegu obora, ogrodzenie; przez nawróconych, 282 266 Vartelė Wodny Slalom Gwiazd Tajemnicze skupisko jeziora na przestrzeni Sambory – Grodzisko ochrzczonych Haćki – nazwa 286 z Trójką, Amatorskie zniekształconych 800 metrów i ma szwedzkich odrestaurowany w 1658 roku, częściowo prze­ przyrodniczych i zbytków stanowiących dawne pogranicze  Grodzisko w Haćkach z VI–XIII wieku. Jedno z pierwszych Ì wynosi 740 m., a maksymalna prędkość, jaką może rozwinąć sko należy wiązać ze wczesnosłowiańskim23˚10’ osadnictwem.Kalviai A5  Rzeką Słoją (dł. 18,5 km), rzeką Supraślą (dł. 76, 6 km), rzeką Czarnej Hańczy, Drzewa i krzewy parku podworskiego w Sta­ „Okop” – pozostałości Jaćwingów z drużyny wywodzi się od nazwy PagraužiaiMistrzostwa Polski świerków, dębów, szerokość od 30 do 280 Juodeliai budowywany w latach 1881 i 1884. Całkowicie zniszczony fortyfikacji pomocniczej polsko-pruskie. Na trasie można zobaczyć: zabagnione doliny Skomęta w 1283 roku. miejsc osadnictwa słowiańskiego – teren badań archeologicz­ rodowej Hacko. WieśVištyčio  Twierdza Osowiec – zwana jest polskim Verdun. Twierdza skła­ ÌTargi Produktu – 58 km/h. Z wyciągu może korzystać jednocześnie 8 osób. w Narciarstwie Valinčiškiai Park Pałacowy – Zespół budynków Nadleśnictwa Białowieża 163 grusz i głogu oraz Płoską (dł. 8,3 km) rej Hańczy, Na Górę Zamkową, Skały i minerały Suwalskiego 60 m. Miąższość kasztelańskiego grodu Borovikovo wzmiankowanaPavarteliai jest Lokalnego „100 Wodnym. kamienny krąg. torfu przekracza w w 1944 roku. Obecna świątynia jest rekonstrukcją kościoła w Wiźnie z XI–XIII w. porośnięte olsem, ruiny kościoła i pozostałość parku zabytko­ nych. Na tym terenie znajdują się ślady bytności człowieka, po­ po raz pierwszy w 1536 da się z czterechStankuny fortów zbudowanych w latachLaskowskie 1882–1915. Pomysłów dla Biebrzy” 245 z parkiem z 1921 r. – na terenie parku znajdująBrazavas się najstarsze Wykazuje pozytywne  „Kresowe Wędrówki” – drugi co do wielkości szlak konny, li­ Parku Krajobrazowego, U źródeł Szeszupy. niektórych miejscach ÌPomnik-bunkier roku. Cztery stare – prezentacja oraz 240 promieniowanie. 2 m. regioninis Jez. Grużyny 177 Orijos upamiętniający walki kurhany świadcząVarteliai Sudawskiesprzedaż rękodzieła Ludzie przebywający W okolicach w jego pierwotnym, gotyckim kształcie, wykonaną w latach wego oraz grodzisko pojaćwieskie w Mieruniszkach. czynając od epoki kamienia aż do wczesnego średniowiecza. Carskie umocnienia jako jedne z nielicznychWiłkupie oparły się natar­ G. Borsukalnia zabytki w Białowieży. Na wzgórzuKelmavytis pałacowym znajduje się ež. czący 119,7 km, który umożliwia zgodne z przepisami zwiedza­  Na Górę Zamkową – ścieżka edukacyjna o długości ok. 6 km, Ì 8-10 IX 1939 r. pod jednak o tym, że tereny y ludowego (hafciarstwo, w kręgu mówią Szurpił występują jn Mantrimai ež . Naujienėlė Wizną i dowódcę te były już zamieszkaneparkas a plecionkarstwo, o znakomitym duże anomalie 1951–1958. Budowla jest trójnawowa, sklepienia gwiaździsto­  Rospuda – szlak kajakowy zaliczany do jednej z najciekawszych  Muzeum w Bielsku Podlaskim226 – gromadzi zbiory dokumen­ ciom wroga w czasie pierwszejż wojny światowej. Twierdza nie Podsudawskie Muzeum Przyrodniczo – Leśne. nie konno Puszczy Knyszyńskiej. która rozpoczyna się we wsi Szurpiły, założonej około 1667 r. tego odcinka – kpt. dużo wcześniej. i Kol. Wiżajny wikliniarstwo, samopoczuciu,E67 ÌTatarskie święto magnetyczne, W Ejszeryszki G Zigmantavas Władysława Raginisa PakalniaiBielsk Podlaski ma tkactwo, rzeźba Krejwiany Skaisčiai  o ustąpieniu bólu ludowe – Sabantuj, spowodowane -sieciowe, okna ostrołukowe z witrażami. i najpiękniejszych tras kajakowych w Polsce.ROSJA Rzeka spławna na tujące historię regionu, na przykład eksponaty etnograficzne Ì została nigdy zdobyta. o Ó  Wśród najcenniejszych zabytków znajduje się obelisk upa­ przez kamedułów wigierskich. Na trasie wiodącej pomiędzy – jednego z bohaterów ciekawy, zabytkowy r ludowa, pisankarstwo głowy i innych miejsce: „Tatarska głębokimi pokładami o R Grondai Kampanii Wrześniowej. i 265 i wypieki pieczywa Y dolegliwości. jurta” w Kruszynianach rud żelaza. odcinku prawie 80 km. Na trasie pokonuje się 9 jezior . prezentujące życie mieszkańców okolicznych wsi, pocztówki układ urbanistyczny, z S miętniający polowanie Augusta III Sasa z 1752 r., jak również  Muzeum Ikon w Supraślu – utworzone na terenie prawosław­ jeziorami szurpilskimi zapoznać się można z wczesnośrednio­ 251 e Obrona bunkra trwała Uvarovo ponieważ składają244 Jez. Wysokieobrzędowego). Wigra U ÌNocTrakėnai Kupały termin: maj Ì J D Trivaravas do wyczerpania z okresu międzywojennego oraz prace artystów ludowych się na niego dwa Ì „Biebrzańskie A W siedziba Ośrodka Edukacji Przyrodniczej BPN (wybudowany w Białowieży – występy nego monasteru w Supraślu, który ma ponad pięćsetletnią ÌSupraskie spotkania wiecznym grodziskiem obronnym, historią Jaćwingów na Černica rynki. W 1981 roku S K zespołów z Polski zapasów amunicji. 213 oz. Sianokosy” – Michałówka I E z Naturą „Uroczysko”, Ostatniego dnia  Skansen fortyfikacyjny w Bakałarzewie – bunkry i schrony z okolicKamyšovoye Bielska Podlaskiego. reżyser Jerzy Hoffman Staneluszki WysokieMistrzostwa Europy Liubavas w 1845 r. jakoAugonis dworek myśliwski). i Białorusi, puszczanie tradycję. W zbiorach Muzeum Podlaskiego znajduje się ok. miejsce: Supraśl, ziemi suwalskiej oraz formami akumulacji lodowcowej w za­ walki Władysław właśnie tu kręcił film w Koszeniu Bagiennych wianków na rzece termin: czerwiec Raginis wysadził z czasów II wojny św. są częścią zespołu umocnień wzdłuż  W Bielsku Podlaskim funkcjonuje unikalne i jedyne w Polsce pt. „Znachor”. Sklep, Łąk. Jest to rywalizacja Šešupė Narewce oraz szukanie 1,2 tys. ikon. Od 2007r. w Supraślu zainstalowana jest pierw­ głębieniu Szeszupy. 250 Wiżajny Šarkaitis ež. Asava Ì„Kupalle” –uroczystość w powietrze schron, w którym pracowała sportowa kosiarzy kwiatu paproci, g. Krepkaja 200 242 G. Paniarska ÌNeogotycki kościół obrzędowa związana z główna aktorka filmu a zarazem zabawa, jak termin: lipiec. ÌUnikatowy krajobraz ginąc na miejscu. Dziś dawnej granicy Polski z Prusami. Najważniejszy z nich to dwu­ Policealne Studium Ikonografii. Jest to wyjątkowa szkoła pi­ 651 Bojary Puszcza194 Augustowska, fot. Andrzej Kamocki sza stała ekspozycja – „Ikona. Obraz i słowo – między tym, co imieninami Jana i tzw.  Smolniki – nazwa miejscowości pochodzi od pierwszych osad­ 210 271 200 kościół parafialny Šarkaitis Aguonis to miejsce nazywane 195 – Anna Dymna stoi do i promocja walorów Sikorowizna Nocą świętojańską, został wykorzystany 250 pod wezwaniem 167 jest „Polskimi Jakovlevka 200 dziś i jest oznaczony parku oraz czynny Pelucmirgiai przy realizacji filmów: kondygnacyjny średni schron bojowy, w którym obecnie mie­ sania ikon. Nauka trwa cztery lata i obejmuje: ikonografię, Żerdziny Jez.  Sanktuarium Maryjne w Studzienicznej – zabytkowy kościół Matki Bożej Anielskiej ulotne a wieczne”. Wystawa obejmuje ok. 300 ikon, przed­ miejsce : Gródek, ników – smolarzy, którzy za czasów królowej Bony (1549) Termopilami”. tablicą informacyjną. 298 udział w ochronie Olszanka „Dolina Issy” Tadeusza 200 Gromadczyzna Wisłuć Poszeszupie- w Lipsku termin: czerwiec W rocznicę wydarzeń ści się skansen. Oprócz umocnień warto obejrzeć samą miej­ teologię ikony, naukę języków: starocerkiewny, grecki, angiel­ Miejsce to znajduje się mokradeł. drewniany ze zdobieniami z poroża dzikich zwierząt oraz ka­ Santoka miotów sakralnych i unikatowych fresków. Wystawa ma cha­ wyrabiali z tutejszego drewna smołę. Będąc w Smolnikach Konwickiego i „Pan Kol. -Folwark „Basowiszcza” – 250 Kamionka Jez. ÌNa terenie grobli przy Kazlavas Ì wrześniowych każdego 651 naprzeciwko ratusza 250 Wingrany Tadeusz” Andrzeja Wiżajny Potopy Sanktuarium Maryjnym Festiwal Muzyki Młodej roku odbywają się scowość założoną w XVI wieku:K z kościołem pw. św. Jakuba ski, historię Kościoła.Żytkiejmy Rano i wieczorem studenci uczestniczą miejskiego.250 Wiżgóry plica, do której prowadzi grobla z 1920 r. Na jednej z wysp na 150 rakter multimedialny, eksponaty są wzbogacone o oprawę nie można pominąć punktu widokowego „U Pana Tadeusza”, Wajdy. iem Białorusi, miejsce : tu różnego rodzaju ierovk Lenkupie 150 w Studzienicznej Salaparaugis Naujoji Valia a rośnie 600-letni dąb Gródek, termin: lipiec, Kulik mniejszy, fot. Wojciech Misiukiewicz uroczystości, łącznie Apostoła i barokowym ołtarzem będącym najstarszym tego Str w nabożeństwie. Każdego roku bielskie studium opuszcza Przesławki Żuraw, fot. Wojciech Misiukiewicz Potopy jeziorze, połączonej groblą ze stałymp lądem,a Poszeszupie znajduje się mu­ 54˚20’ świetlną, obrazową i dźwiękową. z którego roztacza się jeden z najpiękniejszych widoków Su­ ug 150 zu szypułkowy. a 250 z inscenizacją Ż es ÌŚwięto Grzyba, yt 651 150 Sz 190 A5 miejsce: Michałowo, bitwy pod Wizną typu zabytkiem na Suwalszczyźnie oraz młynem wodnym na ki kilku absolwentów. Od początku istnienia szkoła wykształciła Redyki rowana neorenesansowa kapliczka zbudowana w XIX wieku. walszczyzny: na jeziora Kojle, Purwin i Perty. ejm -Małe 208 Zovoda termin: wrzesień i koncertami Rez. Struga ska Kiekskiejmy Marianka 200 Jez. Samanin 150 muzycznymi. 150 Reketija ež. Rospudzie z przełomu XIX/XX w. Żytkiejmska ponad 30 ikonografów. 250 Rogożajny- Folusz150 a Reketija Żubry,Pasiekos fot. Mateusz Szymura Rez. Dziki Kąt Rowele tk 250 n Salaperaugis ež.

Wobały e

200 Durowizna

Kadaryszki m E67

Łysogóra -Wielkie l

e z 200 200 Žagariškė 22°45’ Mauda 250 22°50’ 290 22°55’ 23°00’ S B 54°20’ Białowieskiej, Knyszyńskiej i Augustowskiej. Specjalne obszary ochrony siedlisk związane200 są z terena­ LITWA 250 150 Rutka-Tartak Smolnica Orlik krzykliwy Silvarium Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to … łę G. Wilcza Skajzgiry Jez. d Polulkiemie z 651 Degucie 250 Mauda 651 S i Pobondzie 200 S sieć obszarów tworzonych dla ochrony, a więc utrzymania lub od­ mi podmokłymi, w szczególności dolinami rzecznymi, torfowiskami,a zbiornikami wodnymi,252 obszarami 250 Baranowo n 270 Gmina Poplin Vaiponiškė k a Sześciwłóki Trzcianka 284G. Zamkowa Jez. 200 tworzenia, określonych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków i ich leśnymi, a także z użytkami zielonymi gospodarowanymi ekstensywnie. 250 Rakówek Pobondzie 655 230 Kupowo 200 Jegliniec 200 211 siedlisk, Park Krajobrazowy Użmauda Jez. Bondziszki Kupowo-Folwark Trumpaliai

Jegliniszki Jez. przyrodnicze Ciekawostki Podwojponie Trumpolis ež. przyrodnicze Ciekawostki przyrodnicze Ciekawostki SS główne narzędzie ochrony różnorodności biologicznej na teryto­ Województwo podlaskie Błędziszki Puszczy Rominckiej 250 Gmina Kupowo Gilušiai Pobłędzie Ignatowizna 200 Antosin 233 Budzisko Puszcza Romincka Jez. 266 Wojponie rium Unii Europejskiej, Województwo podlaskie położone jest w północno-wschodniej części Polski. Sąsiaduje z trzema wo­ Żelazkowizna Wierzbiszki Jasionowo Szelmentka PLH280005 Pobłędzie Wiżajny Dolina Szeszupy 200 Trompole SS godzenie ochrony siedlisk i gatunków z gospodarczym użytkowaniem terenu, zgodnie z ideą jewództwami: warmińsko-mazurskim, mazowieckim i na krótkim odcinku z lubelskim. Na północ­ 232 Majdan 254 200 223 Żabojady 250 Będziszewo Błąkały PLH200016 Sadzawki a

zrównoważonego rozwoju, nym-wschodzie graniczy z Litwą, a na wschodzie z Białorusią. Podlaskie stanowi wewnętrzną (z Litwą) Dziadówek Lizdejki k OBJAŚNIENIA ZNAKÓW Jodoziory t 8 Giłujsze 250 n 0 1000 2000 3000 4000 5000 m Ługiele 228 Postawelek SS obszary na terenie których ochronie ma podlegać nie całość przyrody, ale jedynie jej wybrane i zewnętrzną (z Białorusią) granicę Unii Europejskiej. Powierzchnia województwa wynosi 20 180 km², Jez. Białe Rutka-Tartak e m Jez. 200 Białobłota l Andrzejewo Czerwona G. 250 Kramnik Smolniki e Kościół w Jeleniewie, fot. Archiwum RDOŚ Orlik krzykliwy, fot. Wojciech Misiukiewicz Kompleks edukacyjny Silvarium, fot. Nadleśnictwo Krynki Wersele Kłajpedka Polimonie z elementy, czyli siedliska i gatunki, dla których ochrony został wyznaczony ten obszar, co daje 6 miejsce pod względem wielkości w Polsce. Wyróżnia252 się na tle kraju ponadprzeciętnymi651 war­ Kłajpeda 285 Postawele S E67 250 Stańczyki 250 Granice państw; granice województw;292 granice gmin Podlesie Mikołajówka SS podwyższenie rangi regionu świadczące o wysokiej wartości przyrodniczej terenu będące dla tościami przyrodniczymi. O dużych walorach przyrodniczych województwa decyduje duży udział: lasów Jez. 150 200 Największa w Polsce kolonia lęgowa i żerowiska nietoperza nocka łydkowłosego – jednego z naj­ Gatunek rzadki i cenny w skali całego świata. Niestety, gatunek zagrożony i dlatego jego ochrona Ogród leśny w Puszczy Knyszyńskiej na terenie nadleśnictwa Krynki. Na prawie 30 ha lasów, łąk i cie­ Kiepojcie 256 250 Wersele 150 Przechodnie Kociołki Wojciuliszki 150 Drogi krajowe 250 150 Jeziorki Stołupianka 200 niego rodzajem rekomendacji, jako miejsca godnego odwiedzenia. Jest to więc promocja re­ (29,2%), użytków zielonych (19,8%), terenów bagiennych200 (3%) oraz wódLinowo (3%). Lasy zachowały się Jez. Jaczno Kleszczówek Wygorzel rzadszych i zagrożonych wymarciem. Dla jego ochrony został powołanyŚwięciszki obszar Natura 2000. Ko­ stała się priorytetowa w skali Unii Europejskiej. Jego ochrona w Puszczy Białowieskiej i Knyszyńskiej ków wodnych zgromadzono okazy puszczańskiej fauny, flory. Rosną tu wszystkie drzewa występują­ 200 Jez. Maciejowięta WysokiDrogi wojewódzkie 296 Jałowo Ingiel Romaniuki 221 Krejwiany 200 Aleksandrówka gionu i to na skalę europejską (na podstawie „Obszary Natura 2000 w Małopolsce”, IOP PAN) w postaci dużych kompleksów. Są to: Puszcza Białowieska, Puszcza Knyszyńska i Puszcza Augustowska. Grab lonia lęgowa nocka łydkowłosego znajduje się na strychu200 XIX-wiecznego Kościoła Parafialnego jest celem Projektu LIFE+, który zakłada zatrzymanie spadku i polepszenie stanu oraz zasięgu lęgo­ ce w Puszczy Knyszyńskiej, zgromadzono ponad 80 ziół wykorzystywanych tradycyjnie w medycynie Drogi lokalne Prawy Mierkinie Krzywólka Becejły Kalinowo

250 Jez. Przerośl 203 200 Obecnie w Polsce sieć Natura 2000 zajmuje około 20 procent powierzchni lądowej kraju. W jej skład Województwo przecinają rozległe doliny rzek: Narwi, Biebrzy i Bugu. Zasługujące na szczególną ochro­ Las Suwalski w Jeleniewie koło Suwałk. Nocek łydkowłosy jest nietoperzem związanym z krajobrazem otwartym, wej populacji tego gatunku. Jednym z głównych zamierzeń jest odtworzenie kilkuset hektarów zara­ ludowej. Zobaczyć można malownicze mostki, ciekawe rzeźby z drewna i kamienia, drewniane chat­ Przerośl Gołdapska 200 Puńsk Drogi polne; drogi leśne Sidory 200 651 Węgielnia 200 Zarzecze Jez. a Cisówek Jez. Jez. 655 218 wchodzi: nę ekosystemy, siedliska przyrodnicze, okazy gatunków i ich siedliska, twory przyrody oraz krajobraz, z 200 z dużą ilością zbiorników i cieków wodnych. Jego stosunkowo długie i szerokie skrzydła pozwalają stających łąk poprzez usuwanie krzewów, koszenie traw, wypas bydła. Do najważniejszych zagrożeń ki, przepiękne aleje a także Park Megalitów – zbiór potężnych głazów narzutowych i niepowtarzalny 250 Kamenduł Numeracja dróg: drogi krajowe; drogi wojewódzkie; 250 Okrągłe Żyrwiny c 200 y Boczne Przejma ł Jez. 8 651 E67 Rez. Jez. 200 200 242 drogi międzynarodowe ń 250 SS 849 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty – ozw (obszary siedliskowe – przyszłe specjal­ zostały objęte formami ochrony przyrody. Przełomka Hańcza a Jodel na żerowanie w czasie szybkiego, prostoliniowego lotu nad powierzchnią wód. orlików należą odstrzały w trakcie migracji, głównie na terytorium Bliskiego Wschodu. na skalę europejską słoneczny poromierz fenologiczny, czyli zegar pokazujący nie tylko pory dnia a 200 150 Sumowo Wysoka M Rzeki; jeziora i zbiorniki wodne Jez. t H Sidory n Szypliszki Tuniszki 200 ne obszary ochrony siedlisk), w tym 4 proponowane ozw Zestawienie form ochrony przyrody w woj. podlaskim Bućki Sumowo e 200 (godziny), ale również pory roku. 257 o Zapolne Słobódka 250 r Rez. Głazowisko lm 54°15’ Zabytkowe obiekty sakralne e 200 Nazwa formy ochrony Liczba obiektów Nowa200 o Przerośl a i Łopuchowskie a z Jez. Trakiszki SS 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków k p Przejma z. S 200 Przerośl n z u Je Parki narodowe 4 ia Hańcza z Ścibowo Punia 238 Pozostałe obiekty zabytkoweBlenda z e es Mała Miodokwiat krzyżowy Schrony Brzeskiego Rejonu Umocnionego Żubry d J Sz Rezerwaty przyrody 93 n e 200 651 Baza noclegowa l Gmina 250 204 Parki krajobrazowe 3 B 281 Park 219 Jeleniewo Obszar Natura 2000 to… 200 Szołtany Oszkinie Obszary chronionego krajobrazu 15 Baza kempingowo-namiotowa Błaskowizna250 200 Rakówek Jez. Przerośl Ostoja Suwalska i Fornetka Dębniak Las obszar specjalnej ochrony ptaków, specjalny obszar ochrony siedlisk lub obszar mający znaczenie dla Obszary Natura 2000 24 projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk PLH200001 lk Kościelne 54°15’ e Ośrodki jeździeckie 266 226 i 223 M Zaboryszki Natura 2000 200 PLH200003 a Gmina W Wspólnoty, utworzony w celu ochrony populacji dziko występujących ptaków lub siedlisk przyrodni­ r 12 obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 250

Bachanowo Wodziłki t y Miejsca do nurkowania 200 Sidorówka Lipniak c Szlinokiemie

n h Użytki ekologiczne 250 200 Przejma a

czych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Kol. Przerośl e Sitkowizna

Iwaniszki Rez. Głazowisko Wielka Jez.

Stanowiska dokumentacyjne 2 Lisia G. 241 Punkty wysokościowe 200 m l Przerośl Bachanowo 200 Judialis Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 3 238 Kruszki e Las Granice parków krajobrazowych nad Czarną Hańczą Krajobrazowy z Szypliszki Zaboryszki Pomniki przyrody 2075 250 Jez. S 181 Targowisko Gilusznik Trokiel Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty to… . Jez. 200 Szurpiły Rezerwaty przyrody z Olszanka 250 230 Krzywe 200 200 Bachanowo e Krzywólka Rez. Rutka 200 Jez. Sejwy obszar Natura 2000, projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk zatwierdzony decyzją Komisji Filipowskie J Olszanka Grauże Obszary NATURA 2000 w tym: 251 Szlązak Huta Rakowski 246 250 Gmina E Stare Europejskiej, który odgrywa znaczącą rolę w zachowaniu lub odtworzeniu stanu właściwej ochrony 233 8 Pokomsze Wesołowo 200 Z Miodokwiat krzyżowy, fot. Andrzej Kamocki Schron, fot. Archiwum RDOŚ Żubry, fot. Wojciech Misiukiewicz 246 Jez. - ObszaryLas mające znaczenie dla Wspólnoty (OZW) C Szurpiły Jez. z Rutka 655 R -Małe a Szury 200 siedliska przyrodniczego lub przyczynia się do spójności sieci obszarów Natura 2000. Czostków Przystajne r E Jez. Stara- n Rez. Tereny zabudowane a I Grauże Romanówka Łanowicze- H Z Bobruczek Las Przystajne 200 E G. Jesionowa Lipowo ezioro R Czostków J a 200 Najrzadszy storczyk w Polsce, występujący tylko w rejonie Puszczy Augustowskiej. W całej Europie ob­ Obszar Natura 2000 obejmujący 14 betonowych schronów (fragment tzw. linii Mołotowa) w oko­ Istnieją dwie formy hodowli żubrów: hodowle zamknięte (ogrody zoologiczne, ośrodki hodowlane) J o ń sp Obszary leśne P O E67 Wiatrołuża Jez. ud Zusenko c Kazimierówka Wołownia 251 Łowocie Kaletnik a z 200 Druga Boksze Sieć Natura 2000 w województwie podlaskim 242 -Pawłówka a serwuje się zanikanie tego gatunku, wymarł on już na swoich stanowiskach w Czechach i Finlandii. licach Siemiatycz. Bunkry z okresu II wojny św. wraz z obszarami zalesionymi otaczającymi schrony oraz populacje wolne, gdzie żubry mają możliwość swobodnych wędrówek po kompleksach leśnych.

Tereny podmokłe Nowa- 223 200 Jez. Jeleniewo 212 Nowe- -Duże 241 Jeleniewo 200 Nowe Grauże Boksze 200 Łanowicze 200 W województwie podlaskim znajduje się 12 obszarów specjalnej ochrony ptaków i 24 obszary mają­ Jez. Wysokie Rospuda Wybrane szlaki turystyczne: W dolinie Rospudy miodokwiat odkryty został w roku 1978,170 naliczono wtedy około 100 egzemplarzy objęte są ochroną ze względu na to, że warunki do zimowania znalazł tu rzadki gatunek nietoperza: W woj. podlaskim żyją dwa wolnożyjące stada: w Puszczy Białowieskiej (ok. 500 żubrów) i w Puszczy Jeleniewo Podwysokie Leszczewo 247 E 200 Boksze ce znaczenie dla Wspólnoty (projektowanych specjalnych obszarów ochrony siedlisk), stanowiących 200 - piesze I Klonorejśćkwitnących. Gatunek niezwykle wymagający. Potrzebuje dużo światła, jest wrażliwy naStare wahania po­ mopek. To jedno z ważniejszych stanowisk tego gatunku w Polsce (ok. 400 osobników). Mopki zimu­ Knyszyńskiej (ok. 110). Żubr wyginął na wolności na początku XX w. Gatunek ten został uratowany PLH200001 Krzemianka K Czerwonka Deksznie Jeleniewskie S 200 Kaletnik II ponad 31% terytorium województwa podlaskiego. Lokalizacja obszarów specjalnej ochrony ptaków - rowerowe L Kolonijkiziomu wód, rośnie tylko na torfowiskach niskich. Aby zapewnić większe bezpieczeństwo storczykom, ją w studniach położonych na najniższym poziomie podziemi. Hibernują od października do marca, dzięki zwierzętom hodowanym w niewoli. Chociaż nadal jest gatunkiem zagrożonym, to w woj. pod­ Jez. Jez. Tabałówka A Kozia Boksze-Osada Wólka W Roiska związana jest z koncentracją awifauny w dolinach rzek: Biebrzy, Narwi i Bugu oraz terenami puszcz: Opracowano na podstawie danych Generalnej Dyrekcji OchronyKamienne Środowiska Białe -Motule200 Poziomice S U Okrągłe Czerwone Szyja pierwsze rośliny miodokwiatu zostałyAdamowizna przeniesione na teren Wigierskiego Parku Narodowego.Smolany odżywiają się drobnymi owadami chwytanymi w locie. laskim jego populacja na wolności powoli rośnie. i Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku 22°40’ 22°45’ 22°50’ 22°55’ 23°00’ Głęboki Rów Bagno 250 200 200 Boksze Stare- Siedliska Morgi G. Krzemieniucha Suchodoły Górniki Annowo Gmina 218 288 Kaletnik I Nowe 200 Jasionowo 187 200 Stara Wieś Żubryn 203 652 Śmieciuchówka Folwark Praga Orlinek Krucieniszki Filipów Jemieliste 200 Milanowizna 235 Białorogi Dębowo Bobrowisko Jez. Żywa Linówek Jemieliste 248 Nowe Bilwinowo Piecki Potasznia Woda Polule Szkilówka 240 Jasionowo 182 Gremzdel 226 200 652 Szury Podlesie Wiatrołuża I 200 223 200 Jegliniec Jeglówek Stara- Czarnakowizna Węgielnia Filipów 21254˚10’ Rez. Cmentarzysko Mieruniszki Gacisko 652 Rez. Jez. Olszanka 229 Jaćwingów Lipniak Gremzdel Wiatrołuża I Jez. Jegleniszki Jegliniec

Nowa- -Dębszczyzna Jez. Okmin 200 Biała Woda Piotrowa Czarna Taciewo STUDZIENICZNE K 192 150 Buchta Smolenka 200 am Jez. i

200 201 o Dąbrowa

n

Długie 200

200 k

Potasznia k i

200 SZWAJCARIA a Gmina

Jez. Ożewo 8 150 200 n Bartnia Agrafinówka Osowa t e Rez. Maniówka l Rez. Pietrowizna Garbaś Góra Stara- -Stary a 186 Szafranki Zusno 219 K Krasnopol R 201 Wysoka o Bród- 217 E67 s -Turówka 202 Osinki Obszar Natura 2000

p a Góra

k r Nowa- -Nowy Jez. Garbaś u 655

da e b Stara Gmina Królówek Jaworek e Rez. Krasnopol z Nowa Żubronajce c Chmielówka 195 Wiatrołuża II Zusnianka Góra z KRZYWÓLKA Wieś S Korobiec Kuków-Folwark Jez. 152 Jez. Suchorzec Królówek Remieńkin Podgórze Długie Plewki Nowy- 171 Krasne Matłak Rez. 207 194 Okuniowiec Jez. -Skazdub SUWAŁKI Wądołek Żubrowo Zdręby Mały Huta Jez. Bród Rez. Kamionka Jez. Stary- Mała Huta Pierty Piertanie Aleksandrowo Słupie Korkliny Suwałki 652