W NUMERZE
Vol. XIII, Nr 58 (2/2003) Dariusz Adamczyk ISSN-1231-014X 2 Pech niszczyciela Nottingham
Redaktor naczelny Jaros∏aw Malinowski
Kolegium redakcyjne Piotr Kubiszewski, Marcin Schiele Rafa∏ Ciechanowski, Micha∏ Jarczyk Z ˝ycia flot 4 Wspó∏pracownicy w kraju Mariusz Borowiak, Grzegorz Buka∏a, Przemys∏aw Federowicz, Maciej K. Franz, Jan Front, Tomasz Grotnik, Krzysztof Hanuszek, Marek Herma, Rafa∏ Mariusz Kaczmarek, Krzysztof Kubiak, Aryeh Wetherhorn Piotr Kubiszewski, Jerzy Lewandowski, Andrzej Nitka, 8 Grzegorz Nowak, Miros∏aw Pietuszko, Radomir Pyzik, „˚ó∏wie“ Pook’a Krzysztof Rokiciƒski, Marcin Schiele, Maciej S. Sobaƒski, Marek Sup∏at, Tomasz Walczyk, W∏odzimierz Zió∏kowski
Wspó∏pracownicy zagraniczni BIA¸ORU Igor G. Ustimienko Maciej S. Sobaƒski BELGIA 12 Leo van Ginderen, Jasper van Raemdonck, Rosyjskie krà˝owniki lekkie Jean-Claude Vanbostal typu Swiet∏ana cz´Êç I CHORWACJA Danijel Frka CZECHY René Greger, Ota Janeçek FINLANDIA Przemys∏aw Federowicz Per-Olof Ekman 20 FRANCJA Baza Kriegsmarine Gérard Garier, Jean Guiglini, Pierre Hervieux, w ÂwinoujÊciu 1935-1945 Thierry Hondemarck, GRECJA Aris Bilalis HISZPANIA Alejandro Anca Alamillo Grzegorz Buka∏a HOLANDIA Historia operacyjna niemieckich okr´tów 27 Robert F. van Oosten IZRAEL podwodnych w II wojnie Êwiatowej. Aryeh Wetherhorn Typ II B — cz´Êç II LITWA Aleksandr Mitrofanov MALTA Joseph Caruana Anatolij Taras, Siergiej Je∏agin NIEMCY 41 Siegfried Breyer, Richard Dybko, Hartmut Ehlers, Katastrofa okr´tu liniowego Jürgen Eichardt, Zvonimir Freivogel, Bodo Herzog, Noworossyjsk Werner Globke, Reinhard Kramer, Peter Schenk, Karl Schrott, Hans Lengerer ROSJA Siergiej Ba∏akin, Borys Lemaczko, Niko∏aj W. Mitiuckow, Konstantin B. Strelbickij Jaros∏aw Palasek SERBIA Amerykaƒskie lotniskowce typu 46 DuÊan Vasilieviç STANY ZJEDNOCZONE. A.P. Midway cz´Êç IV — s∏u˝ba Arthur D. Baker III, William J. Veigele Franklin D. Roosevelt SZWECJA Lars Ahlberg, Curt Borgenstam UKRAINA Anatolij N. Odajnik, W∏adymir P. Zab∏ockij W¸OCHY Maciej S. Sobaƒski Maurizio Brescia, Achille Rastelli 59 Radzieckie okr´ty podwodne typu Golf (Projekt 629) cz. III Adres redakcji Wydawnictwo „Okr´ty Wojenne” Krzywoustego 16, 42-605 Tarnowskie Góry Polska/Poland tel: +48 (032) 384-48-61 e-mail: [email protected] Andrzej Nitka Brytyjskie niszczyciele 66 Sk∏ad, druk i oprawa: DRUKPOL Sp. J. min typu Sandown Kochanowskiego 27, 42-600 Tarnowskie Góry tel. (032) 285-40-35 e-mail: [email protected] © by Wydawnictwo „Okr´ty Wojenne” 2003 Aleksandr Mitrofanov Wszelkie prawa zastrze˝one. All rights reserved. 71 Przedruk i kopiowanie jedynie za zgodà wydawnictwa Marynarka Wojenna Peru Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i adjustacji tekstów. Materia∏ów nie zamówionych nie zwracamy.
Nak∏ad: 1400 egz. Recenzje 79 Na ok∏adce: Amerykaƒski lotniskowiec Franklin D. Roosevelt (CVA-42), 23.05.1956. fot. zbiory Arthur D. Baker III Niszczyciel Nottingham jako ∏adunek ci´˝arowca Swan. Dariusz Adamczyk fot. Dariusz Adamczyk
Pech niszczyciela Nottingham
Pod koniec listopada ubieg∏ego roku Ka- PrzejÊcie przez spokojne morze odby∏o za∏og´ w pobliskiej bazie RAAF William- na∏em Panamskim przep∏ywa∏a ciekawa si´ sprawnie i niszczyciel w towarzystwie town. Oprócz codziennych obowiàzków jednostka transportowa, tzw. ci´˝arowiec holowników Pacific Chieftan, Austral Sa- zwiàzanych z przygotowaniem niszczyciela (heavylift vessel) Swan, z „zaparkowanym” lvor i Yamo dotar∏ z Lord Howe Island do do podró˝y i usuwaniem uszkodzeƒ, za∏oga na nim niszczycielem rakietowym Nottin- Newcastle w Nowej Po∏udniowej Walii okr´tu uczestniczy∏a w wielu spotkaniach gham D 91 (typ 42 Batch II, 3 560 t std., (Australia). Rozmiar uszkodzeƒ by∏ tak du- sportowych, np. grajàc w rugby z miejsco- wod. 18.02.1980). Kontrakt na przewiezie- ˝y, ˝e w obawie przed napotkaniem ewen- wymi dru˝ynami. nie niszczyciela uszkodzonego w lipcu ubie- tualnego falowania niszczyciel by∏ holowa- Po wydobyciu amunicji jednostk´ trzeba g∏ego roku u wybrze˝y Australii zdoby∏ ho- ny rufà do przodu, w celu unikni´cia nad- by∏o przeholowaç z Newcastle do zatoki lenderski armator Dockwise. W tym celu miernego napr´˝enia cz´Êci dziobowej. Ak- Sydney, gdzie przeprowadzono operacj´ u˝y∏ statku specjalistycznego Swan. W ofi- cja rozpocz´∏a si´ 6 sierpnia rano, gdy nisz- za∏adunkowà na ci´˝arowiec Swan. Decy- cjalnych dokumentach tranzytowych tzw. czyciel podniós∏ kotwic´ i przyjà∏ hol z naj- zj´ takà podj´to, gdy˝ dla operacji wprowa- Traffic List statek ten figurowa∏ jako zbior- silniejszego holownika zespo∏u Pacific dzenia niszczyciela na pok∏ad jednostki nikowiec, bez s∏owa o jego ∏adunku! Chieftan. Jako „ster” wykorzystany by∏ ho- transportowej potrzebny by∏ wi´kszy zapas W rejsie z Australii do macierzystej bazy lownik Yamo, natomiast holownik Austral wody pod st´pkà. w Portsmouth bra∏a udzia∏ szkieletowa, 14- Salvor pe∏ni∏ asyst´ zespo∏u holowniczego. Nottingham przyby∏ na holu 15 paêdzier- osobowa za∏oga. W trakcie przejÊcia przez Cumujàc w Newcastle na prze∏omie nika do zatoki Sydney, pozostawiajàc przy- kana∏, jak równie˝ w trakcie oczekiwania na sierpnia i wrzeÊnia poddano jà procesowi jazny Newcastle. W trakcje przejÊcia na po- kotwicy, na pok∏adzie niszczyciela mo˝na przygotowawczemu pod nadzorem cywil- k∏adzie jednostki znajdowa∏o si´ 30 cz∏on- by∏o zaobserwowaç uzbrojonych stra˝ni- nych i wojskowych specjalistów. ków za∏ogi i 10 cz∏onków grupy ratowniczej ków (sic!). Czy˝by te zabiegi wynika∏y W wyniku zalania komór amunicyjnych (MoD). U wejÊcia do zatoki Sydney uszko- z obawy przed atakami terrorystycznymi? postanowiono usunàç z jednostki amunicje dzony niszczyciel by∏ goràco witany przez W wyniku wejÊcia na raf´ koralowà w celu bezpiecznego przejÊcia morzem. Po australijskà ludnoÊç. w dniu 7 lipca 2002 roku, niszczyciel odniós∏ wydobyciu rakiet „Sea Dart” powsta∏ pro- Nowym miejscem postoju niszczyciela rozleg∏e uszkodzenia cz´Êci podwodnej, co blem ich dalszej eksploatacji. Pociski te zo- by∏o Nabrze˝e Royal Australian Navy by∏o wyraênie widoczne, a˝ do owrow´˝a na sta∏y zalane wodà morskà, co mog∏o spowo- w Chowder Bay na pó∏nocnej stronie zato- midshipie. Cz´Êç dziobowa niszczyciela by∏a dowaç ró˝nego rodzaju reakcje chemiczne ki. Ci´˝arowiec Swan przyby∏ 20 paêdzier- zniszczona a˝ do linii wodnej, przedzia∏y w ich rakietowych silnikach wspomagajà- nika i zakotwiczy∏ w Watsons Bay (po∏u- dziobowe zosta∏y zalane. Podobnie zalaniu cych. Admiralicja postanowi∏a ostatecznie dniowa strona zatoki), gdzie na os∏oni´tych uleg∏ magazyn amunicyjny rakiet „Sea zniszczyç wszystkie rakiety (15 sztuk) warte wodach przeprowadzono operacj´ podno- Dart”. Na wysokoÊci dzia∏a 114 mm by∏y sil- blisko 10 milionów na poligonie morskim. szenia okr´tu. Mi´dzy 21 a 22 paêdziernika ne wgniecenia poszycia kad∏uba i rozdarcia W ciàgu ca∏ego pobytu Nottingham Swan rozpoczà∏ operacje balastowe do uzy- Êwiadczàce o zalaniu przedzia∏ów amunicyj- w Newcastle, za∏oga spotka∏a si´ z przyja- skania odpowiedniej g∏´bokoÊci w celu za- nych. Uszkodzeniu uleg∏ sonar okr´towy znym przyj´ciem miejscowej ludnoÊci, jak dokowania niszczyciela. 22 paêdziernika oraz prawdopodobnie p∏aty Êrub. i miejscowych w∏adz wojskowych, goszczàc o godz. 06.00 rozpocz´to przeholunek Not-
2 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE Z OSTATNIEJ CHWILI
tingham z Chowder Bay na pozycje ponad zalanym i odpowiednio przygotowanym pok∏adem Swana. Po odpowiednim usta- wieniu niszczyciela rozpocz´to wybalasto- wywanie wody, po czym kad∏ub ci´˝arowca powoli wynurza∏ si´ z morza unoszàc uszkodzony okr´t. Ca∏a operacja trwa∏a bli- sko 6 godzin i oko∏o 14.00 Swan zakoƒczy∏ wybalastowywanie i przystàpiono do moco- wania niszczyciela przed opuszczeniem Za- toki Watsons do bazy RAN w Garden Is- land. Po dok∏adnym sprawdzeniu mocowa- nia i ustawienia Nottingham, 27 paêdzierni- ka opuÊci∏ wody Australii udajàc si´ w dro- g´ powrotnà do Wielkiej Brytanii. Po pokonaniu Oceanu Spokojnego transportowiec dotar∏ 21 listopad do Bal- boa, gdzie rzuci∏ kotwic´ w oczekiwaniu na tranzyt. Nast´pnego dnia jednostka prze- sz∏a kana∏ i wp∏yn´∏a na wody atlantyckie. W grudniu ubieg∏ego roku jednostka bez przeszkód dotar∏a na wody w okolicach So- uthampton, skàd niszczyciel zosta∏ przeho- lowany do Portsmouth. Admiralicja brytyj- Inne uj´cie Nottingham na ci´˝arowcu. Fotografia dobrze ukazuje rozmiar uszkodzeƒ podwodnej cz´Êci kad∏uba a˝ po wyrzutnie rakiet „Sea Dart”. fot. Dariusz Adamczyk ska og∏osi∏a 4 grudnia postanowienie o re- moncie okr´tu w bazie Portsmouth, który Najbardziej efektywnym kosztowo rozwià- Support Limited. Komentujàc tà decyzj´ ma trwaç 18 miesi´cy i kosztowaç b´dzie zaniem by∏o podj´cie decyzji o ca∏kowitym Lord Bach powiedzia∏: „Remont HMS ok. 26 mln (?). Decyzja ta wynika∏a z pe∏- wyremontowaniu okr´tu. Dla wyboru wy- „Nottingham” oraz odtworzenie jego po- nej oceny inwestycyjnej i ma byç rozpocz´- konawcy Marynarka zaprosi∏a tylko te tencja∏u bojowego jest dobrà wiadomoÊcià ty tak szybko jak to jest mo˝liwe. Nottin- stocznie brytyjskie, które majà udokumen- dla Royal Navy. Jest tak˝e dobrà wiado- gham przeszed∏ w 1999 roku program in- towane doÊwiadczenie w obs∏udze i budo- moÊcià dla Bazy Marynarki Jego Królew- tensywnej modernizacji, która przed∏u˝a∏a wie okr´tów typu 42. W efekcie tego post´- skiej MoÊci w Portsmuth i jej potencja∏u jego ˝ywotnoÊç operacyjnà do 2012 roku. powania kontrakt zosta∏ zawarty z Fleet wytwórczego”. Nottingham w Portsmouth w oczekiwaniu na remont. fot. Royal Navy
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 3 Z ˚YCIA FLOT
Kontrakt na budow´ nowego z dwoma jednostkami typu Gali- uniwersalnego okr´tu desanto- cia i dwoma typu Newport — pi´- wego (LHD) marynarka ma na- cioma ró˝nymi okr´tami desan- dziej´ podpisaç ze stocznià naj- towymi. póêniej w paêdzierniku br. Jed- nostka przeznaczona b´dzie INDIE przede wszystkim do wspierania Próby rakiet „BrahMos” operacji desantowych, ale tak˝e Ró˝ne êród∏a donoszà o trzech do udzia∏u w operacjach pokojo- udanych próbach pocisku ma- wych oraz do walki z kl´skami ˝y- newrujàcego „BrahMos” (akro- wio∏owymi. nim od poczàtków s∏ów „Brah- Okr´t ma mieç wypornoÊç ponad maputra” i „Moscow”), opraco- 26 000 ton (wg innych êróde∏ — wywanego wspólnie z Rosjà 25 200 lub 25 500 ton), d∏ugoÊç (patrz np. „OW” 51). Trzeciego 225 m (221 m?) i szerokoÊç 32 m. odpalenia pocisku po raz pierw- Pok∏ad lotniczy b´dzie mierzy∏ szy dokonano z pok∏adu okr´tu Francuski niszczyciel min Verseau (M 651) typu Tripartite, bliêniak 185 m, co jest wystarczajàce dla nawodnego — niszczyciela Raj- zmodernizowanego Andromede. fot. Leo van Ginderen u˝ytkowania samolotów piono- put (D51, typ Kashin II). OÊmio- wego startu i làdowania. Jedno- metrowe rakiety majà zasi´g ok. FRANCJA kierowany pojazd podwodny. czeÊnie na pok∏adzie zmieÊci si´ 280-300 km i latajà z szybkoÊcià Umo˝liwia on prowadzenie 8 helikopterów AB 212, szeÊç równà dwukrotnej pr´dkoÊci Drugi lotniskowiec w pe∏ni autonomicznych, auto- NH-90 lub cztery (pi´ç wg innych dêwi´ku. „BrahMos” jest zdolny W programie rozwoju si∏ zbroj- matycznie kontrolowanych ope- êróde∏) typu „Chinook”. Hangar do trafienia w cel odleg∏y od pier- nych na lata 2003-2008 przewi- racji przeciwminowych. Pojazd pomieÊci 11 Êmig∏owców NH-90, wotnie zaprogramowanego dziano Êrodki na budow´ nowego PVDS porusza si´ przed okr´tem 12 typu AB 212 lub 8 samolotów (przed wystrzeleniem) o ok. lotniskowca o nap´dzie atomo- w charakterze zwiadowcy, po- „Harrier”. Winda lotnicza ma 20 km. Maksymalny pu∏ap lotu wym. Oficjalne zamówienie okr´- zwalajàc na rozpoznanie i klasyfi- mieç udêwig 25 ton. W ∏adow- wynosi 14 km, waga 3 000 kg, tu ma nastàpiç za dwa lata, zaÊ kacj´ napotkanych obiektów niach jednostki mieÊciç si´ ∏àcz- a Êrednica — 670 mm. Pocisk w s∏u˝bie znajdzie si´ on ok. 2015 w bezpiecznej odleg∏oÊci od jed- nie b´dzie do 6 000 ton ∏adunku. mo˝e przenosiç g∏owice jàdrowe roku. Jednostka ma byç budowa- nostki macierzystej. O stopniu W doku przewo˝one b´dà 4 bar- i byç wystrzeliwany z okr´tów na- na we wspó∏pracy z Brytyjczyka- niezale˝noÊci systemu PVDS ki desantowe typu LCM8 lub wodnych, podwodnych, samolo- mi. Êwiadczy to, ˝e mo˝e on byç sto- przynajmniej jeden poduszko- tów i wyrzutni brzegowych. Dzi´ki jej wprowadzeniu do linii sowany równie˝ na jednostkach wiec desantowy. „BrahMos” ma trafiç na uzbroje- flota b´dzie mog∏a utrzymywaç zupe∏nie nie przystosowanych do Za∏oga okr´tu ma liczyç 175 osób nie floty w nast´pnym roku. Za- w sta∏ej gotowoÊci przynajmniej pe∏nienia roli niszczyciela min. (wg innych êróde∏ tylko 110). interesowanie nabyciem rakiet jeden lotniskowiec (Charles de Okr´t b´dzie móg∏ za to zabieraç tego typu wyrazi∏o ju˝ podobno Gaulle sp´dza przeci´tnie a˝ HISZPANIA na pok∏ad 1 355 ˝o∏nierzy (êród∏a kilka innych krajów. 3 miesiàce rocznie w doku). Najwi´kszy okr´t w historii podajà te˝ liczb´ 1 100). Pr´d- Modernizacja niszczycieli min floty koÊç maksymalna jednostki wy- Trzy fregaty typu Krivak III Czas p∏ynie nieub∏aganie — nisz- W lutym marynarka wojenna nosiç ma ok. 22 (20?) w´z∏ów, Budowane od 1999 roku w stocz- czyciele min typu Tripartite i stocznia Izar Construcciones a zasi´g 7 000 Mm przy 18 w lub ni Baltisky Zavod w Sankt Peters- (francuska nazwa typu — Eri- Navales uzgodni∏y projekt kolej- 9 000 Mm przy 15 w. burgu trzy fregaty typu Krivak dan) doczeka∏y si´ modernizacji. nego okr´tu lotniczego dla floty Koszt budowy desantowca, któ- III (projekt 1135.6) — Talwar W ramach programu wartego hiszpaƒskiej. „LL Ship”, jak si´ rego wejÊcie do s∏u˝by jest plano- (po∏. st. 10.03.1999, wod. 150 mln euro nowe wyposa˝enie go okreÊla wed∏ug nomenklatury wane na maj 2008 roku, szacowa- 12.05.2000), Trishul (po∏. st. otrzyma wszystkie 13 jednostek. NATO, b´dzie najwi´kszà jed- ne jest na mniej ni˝ 300 mln euro. 24.09.1999, wod. 24.11.2000) Pierwsza z nich — Andromede nostkà bojowà, jaka kiedykolwiek Po jego zbudowaniu Hiszpania i Tabar (po∏. st. 26.05.2000, wod. wesz∏a ponownie do s∏u˝by 17 lu- powsta∏a dla floty hiszpaƒskiej. dysponowaç b´dzie — razem 25.05.2001) przekazane zostanà tego, pozosta∏e natomiast b´dà powracaç do linii do 2005 roku Planowany uniwersalny okr´t desantowy to najwi´ksza jednostka, jaka kiedykolwiek zosta∏a zbudowana (co trzy miesiàce jeden okr´t). dla hiszpaƒskiej floty. fot. Izar Podobnà modernizacjà swoich niszczycieli min tego typu sà zain- teresowane Belgia i Holandia. W ramach modernizacji na jed- nostkach instalowany jest sonar o zmiennej g∏´bokoÊci holowania 2022 Mk3 firmy Thales Under- water Systems oraz nowy system walki przeciwminowej. Dzi´ki nim znaczàco wzrosnàç majà zdolnoÊci okr´tów do wykrywa- nia oraz klasyfikacji najnowszych i najtrudniej wykrywalnych min morskich, zarówno na p∏ytkich, jak i g∏´bokich wodach. Tym samym francuska marynar- ka wojenna jako pierwsza zasto- sowa∏a nowatorskà koncepcj´ PVDS (Propelled Variable Depth Sonar). Najwa˝niejszym elementem systemu jest oczywi- Êcie wyposa˝ony w sonar zdalnie
4 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE Z ˚YCIA FLOT
okr´tach znajduje si´ osiem prze- nak na razie informacji, czy za- noÊnych (!) wyrzutni rakiet krót- miar ten zostanie zrealizowany kiego zasi´gu SA-16 („Ig∏a-1E”). Uzbrojenie artyleryjskie sk∏ada KOREA PO¸UDNIOWA si´ z jednej armaty 100 mm A- Niszczyciel typu KDX-II na -190 (E) o szybkostrzelnoÊci 60 próbach strza∏ów na minut´. Jako broƒ Pierwszy niszczyciel rakietowy ty- ostatniej szansy zamontowane pu KDX-II, o nieustalonej na- zosta∏y dwa zestawy artyleryjsko- zwie, rozpoczà∏ intensywne próby -rakietowe „Kasztan”. Do zwal- morskie. Wed∏ug najnowszych in- czania okr´tów podwodnych formacji planowano budow´ przeznaczona jest 12-prowadni- 6 jednostek tego typu, lecz ogra- cowa wyrzutnia rakietowych niczono ich liczb´ do 3. Pozosta∏e bomb g∏´binowych RBU-6000 3 jednostki postanowiono zbudo- oraz cztery (2 x II) wyrzutnie tor- waç wed∏ug nowego projektu ped pop kalibru 533 mm. Oprócz KDX-III z systemem „Aegis”. tego na okr´cie mo˝e bazowaç je- Nowy okr´t, zbudowany wed∏ug den Êmig∏owiec Ka-28 „Helix-A”, technologi „Stealth”, charaktery- Ka-31 „Helix-B” lub HAL Dhruv zuje si´ mi∏à dla oka sylwetkà, co produkcji indyjskiej. obecnie jest rzadkoÊcià w dobie Okr´ty budowane sà na podsta- budownictwa okr´towych stra- Wyrzutnia rakiet „BrahMos“ na pok∏adzie niszczyciela Rajput. wie kontraktu z 1997 r. wartego szyde∏. fot. Bharat-Rakshak ok. 1 mld dolarów. Talwar rozpo- w koƒcu flocie indyjskiej w kwiet- nych swoich okr´tach). czà∏ próby morskie w listopadzie PAKISTAN niu br. (wg innych êróde∏ trzeci Fregaty otrzyma∏y kad∏ubowe 2001 r. W ich trakcie napotkano Budowa okr´tów podwodnych okr´t serii ma trafiç do s∏u˝by do- wyrzutnie rakiet SS-N-27 („Klub- jednak na wiele problemów, m. typu Agosta 90B piero na prze∏omie 2003 i 2004 -N” ASCM), przeznaczone do in. z nap´dem i z integracjà syste- Okr´t podwodny Saad nale˝àcy roku). Fregaty przeznaczone sà zwalczania okr´tów nawodnych mów uzbrojenia z systemami do francuskiego typu Agosta 90B przede wszystkim do zwalczania i podwodnych. Oprócz tego elektronicznymi. Strona indyjska znajduje si´ w trakcie serii pod- okr´tów podwodnych oraz du- przed nadbudówkà dziobowà zapowiedzia∏a w tej sytuacji, ˝e wodnych prób. Jego wcielenie do ˝ych jednostek nawodnych. znajduje si´ pojedyncza wyrzut- odbierze fregaty dopiero po roz- s∏u˝by planuje si´ ju˝ na marzec Okr´ty te b´dà pierwszymi jed- nia pocisków kierowanych Êred- wiàzaniu wszystkich problemów br. Wed∏ug êróde∏ pakistaƒskich nostkami hinduskimi, które zo- niego zasi´gu SA-N-7 lub SA-N- technicznych. Zapowiedziany od- okr´t ma byç przeznaczony do sta∏y zaprojektowane przy wyko- -8 klasy woda-powietrze (maga- biór musi zatem oznaczaç koniec zwalczania potencjalnej blokady rzystaniu zdobyczy technologii zyn mieÊci 24 rakiety). Pociski na- jakichkolwiek k∏opotów. Kon- portów pakistaƒskich. „stealth” i posiadajà kad∏ubowe prowadzane sà na cel za pomocà trakt przewidywa∏ te˝ ew. budo- Trzeci okr´t tego typu ma zostaç wyrzutnie rakiet. We flocie indyj- czterech radarów „Front Dome” w´ kolejnych trzech jednostek wcielony do s∏u˝by w marcu 2006 skiej jednostki te klasyfikowane (MR-90 „Orekh”). Ponadto na w stoczniach indyjskich, brak jed- roku. Otrzyma on sekcj´ kad∏uba sà jako niszczyciele. Podstawowe parametry technicz- Próby morskie (na zdj´ciu Trishul wychodzi w swój pierwszy rejs) uwidoczni∏y szereg usterek natury tech- ne sà nast´pujàce: wypornoÊç nicznej, które jednak rozwiàzano. W efekcie trzy fregaty typu Krivak III w kwietniu w koƒcu przekazane pe∏na 3 850 t; wymiary 124,5 x zostanà flocie indyjskiej. fot. „Military Parade” 15,2 x 4,2 m; nap´d — 2 turbiny gazowe DS-71 stosowane przy pr´dkoÊci marszowej i 2 turbiny gazowe DT-59.1 dla osiàgania pr´dkoÊci maksymalnej, wyno- szàcej 30 w´z∏ów; zasi´g 4 600 Mm/20 w lub 1 600 Mm/30 w; autonomicznoÊç 30 dni; za∏oga — 180 osób (w tym 18 oficerów). Najwa˝niejszymi elementami wy- posa˝enia elektronicznego jest jeden radar wykrywania celów morskich „Palm Frond”, dwa ra- dary wykrywania obiektów na- wodnych MR-212 oraz trójwspó∏- rz´dny radar „Top Plate” (M2EM), przeznaczony do wy- krywania celów powietrznych i morskich. System kontroli ognia typu 5P10 jest w stanie automa- tycznie Êledziç maksymalnie czte- ry cele naraz. Na ka˝dym okr´cie zainstalowano przypuszczalnie kad∏ubowy sonar aktywny Bharat APSOH oraz sonar aktywny SSN-137 VDS o zmiennej g∏´bo- koÊci holowania (inne êród∏a mó- wià o francuskim sonarze holo- wanym, co jest o tyle prawdopo- dobne, ˝e flota indyjska u˝ywa podobnych systemów na wielu in-
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 5 Z ˚YCIA FLOT
balistycznych R 39 (kompleks D 19, oznaczenie oficjalne na po- trzeby uk∏adów START: RSM 52, oznaczenie NATO: SS-N-20), o zasi´gu 8 300 km. Sà one prze- znaczone do podobnej moderni- zacji jak TK 208 Dmitrij Don- skoj, a utrzymywane b´dà w czyn- nej s∏u˝bie na pewno po 2010 r. Pozosta∏e trzy jednostki projektu 941 wycofano ju˝ z pierwszej linii, przy czym TK 202 (w s∏u˝bie od 28 grudnia 1983) poci´ty zosta∏ na z∏om w stoczni Zwiezdoczka (Siewierodwiƒsk), w ramach re- alizacji traktatu rozbrojeniowego START 2. Podobny los czeka wkrótce TK 12 (w s∏u˝bie od 27.12.1984) i TK 13 (w s∏. od 30.12.1985). Wed∏ug pracy Wojenno-Morskoj F∏ot SSSR 1945-1991 podstawo- we dane techniczne okr´tów pro- jektu 941 przedstawiajà si´ nast´- pujàco: wypornoÊç nawodna Po∏udniowokoreaƒski niszczyciel typu KDX-II w czasie prób morskich. fot. Internet 23 200 tm, podwodna 48 000 tm, d∏ugoÊç kad∏uba 172,0 m; jego z systemem MESMA pozwalajà- ny w 1998 r. Postanowiono wów- okr´tach podwodnych nowej ge- szerokoÊç 23,3 m; zanurzenie cym na p∏ywanie podwodne bez czas, ˝e nowym pociskiem bali- neracji, a mianowicie na jednost- 11,0 m; dwa reaktory atomowe dost´pu powietrza nawet do 2 ty- stycznym dla rosyjskiej marynarki kach projektu 955 Boriej owy- OK 650 o mocy cieplnej po 190 godni. Co prawda niektóre êró- wojennej b´dzie zmarynizowana pornoÊci 14 720/24 000 tm (ukoƒ- MW, dwie turbiny parowe o ∏àcz- d∏a mówi∏y o wyposa˝eniu okr´tu wersja làdowej rakiety RS 12 M2 czenia prototypowego okr´tu Ju- nej mocy 100 000 KM, dwie Êru- w nap´d nuklearny lecz wiado- „Topol-M” (SS-27 wg NATO), rij Do∏gorukij mo˝na jednak by otunelowane, dwa pomocni- moÊç ta zosta∏a zdementowana oznaczona jako „Bu∏awa 30” oczekiwaç dopiero na poczàtku cze p´dniki wysuwane z tylnej przez Islamabad. i charakteryzujàca si´ maksymal- drugiej dakady XXI wieku.). We- cz´Êci kad∏uba, pr´dkoÊç nawod- nym zasi´giem lotu do 10 d∏ug s∏ów dowódcy rosyjskiej Flo- na 12 w, podwodna 25 w, maksy- ROSJA 500 km. ty Pó∏nocnej adm. Giennadija malna g∏´bokoÊç zanurzenia TK 208 powtórnie wodowany Powrót do czynnej s∏u˝by jed- Suczkowa pozosta∏e dwie Aku∏y, 400 m, g∏´bokoÊç operacyjna W stoczni Siewmaszpriedprijatije nostki TK 208 (teraz proj. 941 czyli TK 17 (w s∏u˝bie od 6 listo- 320 m, za∏oga: 52 oficerów, 80 z Siewierodwiƒska odbylo si´ 26 U), którà w paêdzierniku 2000 r. pada 1987 r.) oraz TK 20 (w s∏u˝- miczmanów oraz 28 starszin i ma- czerwca 2002 roku uroczyste wo- ochrzczono dotatkowà nazwà bie od wrzeÊnia 1989 r.), po przej- rynarzy, uzbrojenie strategiczne: dowanie atomowego okr´tu pod- Dmitrij Donskoj, jest przewidzia- Êciu nieodzownego remontu bie- 20 rakiet balistycznych R 39 wodnego TK 208. Nie by∏oby ny najwczeÊniej na 2005 r. warto ˝àcego nadal pozostajà w s∏u˝bie (RSM 52) z 10 g∏owicami ka˝da w tym fakcie nic specjalnie dziw- w tym miejscu dodaç, ˝e rakiety operacyjnej 18 Dywizji Strate- o mocy po 100 kT i dok∏adnoÊci nego, gdyby nie to, i˝ informacja balistyczne „Bu∏awa 30” majà byç gicznych OP, z dotychczasowym trafienia 500-600 m, uzbrojenie dotyczy... prototypowej jednostki równie˝ wykorzystywane na uzbrojeniem w postaci pocisków torpedowe: 6 wyrzutni kalibru projektu 941 Aku∏a (Typhoon wg NATO), po raz pierwszy zwodo- Rosyjski okr´t podwodny typu Typhoon w doku. fot. zbiory Siegfried Breyer wanej 23 wrzeÊnia 1979 r.! Te „powtórne narodziny” zwiàzane sà z programem obszernej mo- dernizacji i przezbrojeniem po∏o- wy strategicznych AOP typu Aku∏a, których zbudowano swe- go czasu dla WMF ogó∏em szeÊç sztuk. Ze wzgl´du na ogromne k∏opoty ekonomiczne Rosji na poczàtku lat dziewi´çdziesiàtych, remont tego okr´tu — rozpocz´- ty jeszcze w 1992 r. -wszed∏ w fi- nalny etap realizacji dok∏adnie po 10 latach prac stoczniowych, prowadzonych z bardzo ró˝nym nat´˝eniem. Zasadniczà ideà ca- ∏ego programu by∏o przezbroje- nie wszystkich posiadanych jed- nostek w nowe pociski balistycz- ne „Grom” (RSM 52 U albo SS- -N-28 wg NATO). Na skutek po- wa˝nych niepowodzeƒ podczas próbnych odpaleƒ prototypo- wych rakiet „Grom”, ca∏y pro- gram ich rozwoju zosta∏ anulowa-
6 Nr 57 (1/2003) • OKR¢TY WOJENNE Z ˚YCIA FLOT
533 mm z zapasem 20 torped 53- 65K, SET 65, SAET 60M oraz rakietotorped 81R „Wjuga” i 86R „Wodopad”, wyposa˝enie elektroniczne: system wspoma- gania dowodzeniem „Omnibus”, system sonarowy „Skat” o zasi´- gu wykrywania ponad 200 km, automatyczny system ∏àcznoÊci „Mo∏nija L1” oraz system nawi- gacyjny „Simfonia” z ˝yroskopa- mi laserowymi i urzàdzeniami grawimetrycznymi. WIELKA BRYTANIA Invincible wyremontowany Znany ze swego udzia∏u w wojnie o Falklandy-Malwiny lekki lotni- skowiec Invincible powróci∏ 7 lu- tego do s∏u˝by w Royal Navy po trwajàcym 18 miesi´cy remoncie. Prace modernizacyjne o wartoÊci 65 mln funtów przeprowadzi∏a szkocka stocznia w Rosyth. Przed powrotem do swej macierzystej bazy w Portsmouth, okr´t mia∏ Prawdopodobnie ostateczny wyglàd lotniskowca CVF. fot. Thales jeszcze przejÊç kilkutygodniowe próby morskie na Morzu Pó∏noc- cym na sum´ ok. 4,5 miliarda eu- byç utrzymywane w linii przynaj- prac w Wielkiej Brytanii — za- nym. Invincible jest drugim lotni- ro. JeÊli natomiast wliczyç koszty mniej przez 30 lat. równo w stoczniach BAE Sys- skowcem serii, który przeszed∏ póêniejszego utrzymania okr´- Przetarg zakoƒczy∏ si´ w atmosfe- tems, jak i przy znaczàcym udzia- „wyd∏u˝ajàcà ˝ycie” moderniza- tów w linii, oka˝e si´, ˝e ∏àcznie rze skandalu. Dwa tygodnie le VT Group, Swan Hunter i in- cj´ — pierwszà jednostkà podda- kontrakt wart jest nawet10 mi- przed jego rozstrzygni´ciem nych znanych firm. Mimo to osta- nà zmianom by∏ Ark Royal. liardów funtów! przedstawiciele ministerstwa tecznym zwyci´zcà przetargu zo- Przypomnijmy, ˝e Invincible zo- Thales UK przypad∏a rola zapro- obrony oznajmili dziennikarzom, sta∏ BAE Systems. sta∏ zbudowany w latach 1973-77 jektowania jednostek. Budowa ˝e lepszà ofert´ przedstawi∏ bry- Nale˝y te˝ zwróciç uwag´ na fakt, w stoczni Barrow-in-Furness. Je- okr´tów z kolei w ca∏oÊci realizo- tyjski oddzia∏ francuskiego Tha- ˝e tak du˝e okr´ty jeszcze nigdy go wypornoÊç wynosi 20 300 ton. wana b´dzie w Wielkiej Brytanii lesa. Wywo∏a∏o to istnà burz´ w historii nie by∏y budowane po- Grupa lotnicza lotniskowca sk∏a- i nadzorowana ma byç przez w Wielkiej Brytanii. Dodajmy, ˝e za koronà. Najprawdopodobniej da si´ z 9 samolotów „Sea Har- BAE Systems. Dok∏adny podzia∏ BAE Systems jest te˝ zwyci´zcà w gr´ wchodzi∏ wi´c te˝ honor rier” F/A2, 9 Êmig∏owców „Sea ról pomi´dzy obydwiema firma- przetargu na budow´ trzech Brytyjczyków, którzy — jak wia- King” HAS 6 przeznaczonych do mi jest obecnie przedmiotem ne- okr´tów podwodnych typu domo — przywiàzujà do tego ty- zwalczania okr´tów podwodnych gocjacji, które majà zakoƒczyç si´ „Astute” i samolotów patrolo- pu spraw wielkie znaczenie. i 3 Êmig∏owców wczesnego wiosnà 2004 r. wych „Nimrod” MRA4. W trak- Bie˝àce informacje nt. projektu ostrzegania „Sea King” AEW2 Jednostki zastàpià trzy aktualnie cie realizacji tego kontraktu oka- mo˝na znaleêç na stronie inter- lub AEW7. Pok∏ad lotniczy eksploatowane lekkie lotniskow- za∏o si´ jednak, ˝e êle oszacowa- netowej
OKR¢TY WOJENNE • Nr 57 (1/2003) 7 Aryeh Wetherhorn (Izrael) fot. National Park Service via „Warship International“ Service via „Warship fot. National Park krótko powcieleniu do s∏u˝by.
Cairo Kanonierka „„˚˚óó∏∏wwiiee”” PPooookk``aa
Wszyscy wiedzà, ˝e s∏ynna pierwsza bi- Rodgers zosta∏ skierowany do sztabu Konstruktorem okr´towym zosta∏ w roku twa mi´dzy okr´tami opancerzonymi roze- Genera∏a Dowodzàcego Si∏ami Ohio, gen. 1841. By∏y to czasy, gdy Szefem Konstruk- gra∏a si´ mi´dzy Monitor a Merrimac (Vir- mjr. George McClellan. Jego skierowanie cji Okr´towych by∏ Samuel Humphreys, ginia) w roku 1862. Poni˝ej zaprezentuje- by∏o rezultatem politycznych nacisków ze syn legendarnego Joshua Humphreys. Po- my jednak mniej znanà histori´ budowy strony znanego businesmana z St. Louis ok pracowa∏ tak˝e pod kierunkiem Francis pierwszych jednostek opancerzonych dla o nazwisku James Eads, który silnie wspie- Grice. Grice jako Szef Konstrukcji Okr´to- rzàdu Stanów Zjednoczonych. Nie, nie b´- ra∏ Uni´. Z zawodu Eads by∏ in˝ynierem wych na pozór nie by∏ zbyt zainteresowany dzie to odwo∏anie si´ to wspomnianego ju˝ i prezesem firmy Missouri Wrecking Com- nap´dem parowym, mimo, ˝e zaprojekto- Monitora. Monitor powsta∏ jako rezultat pany. W dniu 29 kwietnia 1861 roku w cza- wa∏ ciekawà bocznoko∏owà fregat´ parowà kontraktu podpisanego w paêdzierniku sie spotkania w gabinecie Lincolna w Wa- Powhatan. John Lenthall, zastàpi∏ Grice 1861 roku. WczeÊniej jednak w maju Se- shingtonie, Eads zaprezentowa∏ idee izola- jako Szef Konstrukcji Okr´towych od roku kretarz Marynarki Wojennej prezydenta cji zbuntowanych stanów przez kontrol´ 1859. Ten cz∏owiek by∏ twórcà amerykaƒ- Lincolna, Gideon Welles, wys∏a∏ kmdr por. rzeki Mississippi. Rezultatem tej propozy- skiej floty oceanicznej. Okr´ty rzeczne, to Johna Rodgers do Cairo, Illinois, by kiero- cji by∏a typowa przepychanka mi´dzy Ar- zupe∏nie inna sprawa. Projekt Samuela Po- wa∏ morskim wsparciem dzia∏aƒ armii mià a Marynarkà Wojennà. W rezultacie ok’a stanowi∏ najlepsze po∏àczenie mor- wzd∏u˝ rzeki Mississippi. Konstruktor kompromisu górà by∏a Armia, bowiem po- skiej technologii okr´towej z wymogami okr´towy Samuel M Pook zosta∏ wkrótce zostawa∏o poza wszelkà wàtpliwoÊcià, ob- dzia∏aƒ na Êródlàdowych rzekach. Oto kil- skierowany by pomóc Rodgersowi. Rod- szar dzia∏ania znajdowa∏ si´ z dala od oce- ka podstawowych uwag: gers zorganizowa∏ zakup kilku rzecznych anu. Z drugiej jednak strony, niezb´dne • operacje na rzekach charakteryzujà si´ parowców i zamierza∏ wyposa˝yç je tak by by∏o wsparcie przez specjalistów w zakresie ograniczonym zanurzeniem. Wody sà p∏yt- mog∏y wspieraç dzia∏ania si∏ Federalnych ˝eglugi i Marynark´ Wojennà poproszono kie, zaÊ g∏´boko zanurzony okr´t z miejsca na rzece. Pook przejrza∏ nabyte jednostki o dostarczenie dowódców dla Êródlàdowej wchodzi∏ na mielizn´ i dokona∏ szeregu bardzo powa˝nych spo- Flotylli Armii. Rodgers zosta∏ przys∏any • okr´ty by∏y przeznaczone do walki. strze˝eƒ. Trzy bocznoko∏owe parowce Le- w∏aÊnie do tej pracy. Naby∏ on wspomnia- Mia∏y one transportowaç artyleri´, z regu- xington, Tyler i Conestoga, które Rodgers ne wy˝ej jednostki i przes∏a∏ informacje ∏y ci´˝szà od wi´kszoÊci dzia∏ polowych. naby∏ za 62 000 USD zosta∏y powa˝nie o swych dzia∏aniach do Washingtonu. Se- ArtylerzyÊci musieli byç chronieni przed zmodyfikowane. Pook uwa˝a∏, ˝e silniki kretarz Marynarki Welles odmówi∏ hono- nieprzyjacielskim ogniem karabinowym, jednostek sà zbyt eksponowane i chcia∏ by rowania rachunków, które jego zdaniem poniewa˝ ˝o∏nierze mogli ∏atwo raziç z tej zosta∏y one wraz z kot∏ami przeniesione nie dotyczy∏y spraw floty. Genera∏ McClel- broni z brzegów rzeki manewrowanie na z g∏ównego pok∏adu do p∏ytkiej ∏adowni. lan martwi∏ si´ o wsparcie swych si∏ od stro- rzece, z uwagi na jej g∏´bokoÊç oznacza Burty parowców Êci´to do poziomu pok∏a- ny rzeki. On zaakceptowa∏ zakup jedno- u˝ywanie nap´du bocznoko∏owego. Nap´d du g∏ównego, który wzmocniono tak by stek dla Departamentu Wojny. Tak naro- Êrubowy wymaga∏ zbyt du˝ej g∏´bokoÊci. mo˝na nim by∏o zamontowaç ci´˝kie dzia- dzi∏a si´ Western Gunboat Flotilla (pol. Ko∏a nap´dowe by∏y jednak zwykle podat- ∏a okr´towe. Solidny d´bowy parapet zbu- Zachodnia Flotylla Kanonierek), cz´Êç Ar- ne na nieprzyjacielski ogieƒ artyleryjski, dowano dla os∏ony dzia∏, silników i obs∏ugi. mii, kierowana przez oficerów Marynarki wobec czego musia∏y byç ochraniane. W czasie prowadzenia tych prac Pook Wojennej. Równie˝ maszyna parowa musia∏a byç przygotowywa∏ projekt rzecznej jednostki, Tymczasem Samuel Pook skoƒczy∏ pro- chroniona. W przeciwnym przypadku, która w za∏o˝eniach by∏aby ju˝ rzeczywi- jekt du˝ego okr´tu wojennego przeznaczo- uszkodzony okr´t pràd móg∏ ∏atwo znieÊç stym okr´tem wojennym, a nie tylko co nego do wsparcia dzia∏aƒ na Mississippi. w dó∏ rzeki, gdzie istnia∏a mo˝liwoÊç opa- adaptowanym statkiem handlowym. Pook projektowa∏ okr´ty od czasów ˝agla. nowania go przez przeciwnika.
8 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA PARY
Oto jak Pook poradzi∏ sobie z tymi pro- ona równie˝ opancerzona i zbudowana problem uzbrojenia i za∏óg dla okr´tów. blemami. Zaprojektowa∏ on kanonierki z nachylonych p∏yt. Dodatkowo gruby pa- Dla porównania kontrakt na budow´ Mo- z p∏askim dnem, z uwagi na koniecznoÊç rapet zosta∏ zamontowany na górnym po- nitora zosta∏ podpisany 4 paêdziernika zachowania p∏ytkiego zanurzenia. Jednost- k∏adzie by zapewniç os∏on´ za∏odze lub za- 1861, zaÊ okr´t wodowano 30 stycznia 1862 ki mia∏y byç nap´dzane ko∏ami nap´dowy- okr´towanym ˝o∏nierzom, przed nieprzyja- i oddano do s∏u˝by 25 lutego. W tym czasie mi, które Pook usytuowa∏ jak najbli˝ej cielskim ogniem karabinowym. Kombina- „˚ó∏wie” uczestniczy∏y ju˝ w dzia∏aniach Êrodka jednostki. Maszyna parowa oraz cja pochylonych p∏yt pancernych na okr´- przeciwko si∏om Konfederatów w Fort podwójny komin zosta∏y umieszczone bez- cie o szerokoÊci 51 stóp (15,56 m) i d∏ugo- Henry i Fort Donelson. poÊrednio przed ko∏ami nap´dowymi. Sys- Êci zaledwie 175 stóp (53,38 m) powodowa- Mr Eads znajdowa∏ si´ pod wielkà pre- tem nap´dowy by∏ zabezpieczony przez ka- ∏a, ˝e kanonierka wyglàda∏a jak gigantycz- sjà by ukoƒczyç konstrukcj´ jednostek. By- zamat´ wykonanà z warstwy szczególnie na skorupa ˝ó∏wia. Stàd te˝ okr´ty otrzy- ∏o jasne, ˝e nie b´dzie on móg∏ zbudowaç twardego drewna d´bowego o gruboÊci 24 ma∏y swà potocznà nazw´ „˚ó∏wie”. w terminie wszystkich 7 okr´tów w Caron- cali (61 cm) pokrytego dodatkowo warstwà Projekt Pook’a by∏ gotów w sierpniu. Po- delet. Dla monta˝u 3 jednostek Eads wy- stalowego pancerza o gruboÊci 2,5 cala niewa˝ Flotylla podporzàdkowana by∏a najà∏ Mound City Marine Railway and Shi- (6,35 cm). WypornoÊç okr´tów mia∏a wy- Armii, kontrakt na budow´ nowych okr´- pyard. Swoim robotnikom p∏aci∏ po 2 dola- nosiç 512 t, zaÊ szeroka pok∏adnica mia∏a tów zawar∏ generalny kwatermistrz Depar- ry za 10 godziny dzieƒ pracy. Gdy stwier- ochraniaç nie tylko ko∏a nap´dowe, ale po- tamentu Wojny Montgomery Meigs. Jako dzi∏, ˝e opóênienie zagra˝a powa˝nie ter- zwoliç na zamontowanie 3 dzia∏ w strzelni- budowniczych wybrano, sensacja nad sen- minom dostaw, dodawa∏ bonus w wysoko- cach skierowanych bezpoÊrednio w kierun- sacjami nie kogo innego jak w∏aÊnie Jame- Êci 0,25 dolara za ka˝dà dodatkowà godzi- ku dziobu. Na ka˝dej burcie by∏y 4 stanowi- sa Eadsa z St. Louis. Eads obieca∏ dostar- n´ pracy powy˝ej 10 godzinnej normy. ska artyleryjskie, zaÊ dalsze 2 dzia∏a strzela- czyç 7 opancerzonych kanonierek do 10 W paêdzierniku wodowano pierwszy ka- ∏y w kierunku rufy. Oznacza∏o to, ˝e spora paêdziernika 1861 roku za cen´ 89 000 d∏ub. Ukoƒczenie kanonierek przeciàga∏o cz´Êç uzbrojenia mog∏a byç u˝yta w dowol- USD ka˝da. W krótkim czasie do wykona- si´ jednak. Za∏ogi nie by∏y gotowe. Mary- nym kierunku, szczególnie w sytuacji, gdy nia projektu zatrudniono prawie 4 000 ro- narka Wojenna przys∏a∏a kontyngent 500 nieprzyjaciel znajdowa∏ si´ z przodu. Sta- botników. Drewno, stal i inne pó∏fabrykaty ludzi z Washingtonu, zaÊ gen. McClellan nowiska dziobowych dzia∏, tak˝e tych strze- sp∏awiano na miejsce budowy w Caronde- przekaza∏ dalszy 1 000 ˝o∏nierzy ze swej ar- lajàcych przez pok∏adnic´ otrzyma∏y let w pobli˝u St. Louis. Robotnicy zacz´li mii. Genera∏ Grant przekaza∏ cz´Êç swych ochron´ z ˝elaznego pancerza. P∏yty zosta- montowaç drewniany szkielet pierwszego uprawnieƒ dyscyplinarnych do Flotylli Ka- ∏y zamontowane pod kàtem aby pomóc okr´tu 27 wrzeÊnia. Pierwsza kanonierka nonierek, co pomog∏o rozwiàzaç problemy w odbijaniu nieprzyjacielskich pocisków. zosta∏a dostarczona/wodowana 45 dni póê- personalne. Sterówka, z której kapitan mia∏ kontrolo- niej, w sobot´ 12 paêdziernika. By∏o to 2 Powa˝ny problem stanowi∏o równie˝ do- waç swój okr´t zosta∏a umieszczona za dni po pierwotnym terminie dostawy ca∏ej starczenie dzia∏ dla „˝ó∏wi”. Asortyment dziobowymi dzia∏ami, pok∏ad wy˝ej. By∏a serii okr´tów. Poza tym pozostawa∏ jeszcze dzia∏ du˝ego kalibru starano si´ pozyskaç
Benton
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 9 EPOKA PARY
Dane taktyczno-techniczne kanonierek
Nazwa Kolor Uzbrojenie Dowódca
Cairo szary 6 x 32 pdr, 3 x 64 pdr g∏adkolufowe, 3 x 42 pdr gwintowane, 1 x 30 pdr gwintowane kpt (LT) James M Prichett Carondelet czerwony 6 x 32 pdr, 3 x 8“ g∏adkolufowe, 4 x 42 pdr gwintowane kmdr por (CDR) Henry A Walke Cincinnati b∏´kitny 6 x 32 pdr, 3 x 8“ g∏adkolufowe, 4 x 42 pdr gwintowane kpt (LT) George Mifflin Bache Mound City pomaraƒczowy 2 x 80 pdr, 5 x 32 pdr, 3 x 9“, 1 x 30 pdr kmdr por (CDR) Augustus H Kilty Pittsburg jasno bràzowy 6 x 32 pdr, 3 x 8“ g∏adkolufowe, 4 x 42 pdr gwintowane kpt (LT) Egbert Thompson St. Louis ˝ó∏ty 7 x 32 pdr, 2 x 8“ g∏adkolufowe, 4 x 42 pdr gwintowane kpt (LT) L. Paulding Louisville zielony 6 x 32 pdr, 3 x 8“ g∏adkolufowe, 4 x 42 pdr gwintowane kmdr por Benjamin H Dove Benton 1 033 t, 61,6 x 22,0 x 2,75 m, uzbr. 2 x 9“, 7 x 32 pdr, 7 x 42 pdr gwintowane od 24 lutego 1862 d-ca kpt (LT) J. Bishop (kmdr ppor. (LCDR) William Gwin (ur. 1832) przejà∏ dowodzenie przed grudniem 1863) Essex 614 t, 48,5 x 14,5 x 1,83 m, uzbr. 1 x 32 pdr, 3 x 9“, 1 x 10“, za∏oga 124 ludzi nabyty 20 wrzeÊnia 1861 d-ca kmdr por (CDR) William D.Porter ze wszystkich mo˝liwych êróde∏. Ka˝dy nawet nieco wi´ksza. ¸adunek miotajàcy zniszczyç umocnieƒ wyspy bezpoÊrednimi z okr´tów otrzyma∏ po 13 dzia∏, choç nie za- granatów wynosi∏ 6 pdr — funtów (2,72 kg) trafieniami, Carondelet pop∏ynà∏ w nocy wsze tego samego kalibru. Najbardziej i zapewnia∏ porównywalnà donoÊnoÊç. powy˝ej wyspy z rozkazem odci´cia garni- standardowymi by∏y morskie dzia∏a g∏adko- Wi´kszà cz´Êç uzbrojenia „˝ó∏wi” stanowi∏y zonu od dalszych dostaw zaopatrzenia. lufowe 32 pdr (funtowe). Zamontowano w∏aÊnie dzia∏a o takich parametrach. Gdy dowódca Konfederatów stwierdzi∏, ˝e tak˝e sporà liczb´ dawny dzia∏ armijnych 42 W styczniu 1862 prace dobiega∏y do jest obl´˝ony podda∏ garnizon. Kanonierki pdr (funtowych), które zosta∏y gwintowane szcz´Êliwego koƒca. Wszystkie 7 kanonie- si∏ Federalnych posz∏y w dalej w dó∏ rzeki, na kal. 7”. Dzia∏a by∏y zwykle osadzane na rek zosta∏o ukoƒczone. Jednostki otrzyma- wkrótce osiàgajàc Plum Point Bend z tego standardowych lawetach American Navy. ∏y nazwy du˝ych miast le˝àcych nad rzeka- punktu jednostki z moêdzierzami rozpo- Lawety dysponowa∏y 4 ko∏ami, dzi´ki któ- mi — Cincinnati, Pittsburg, Louisville, St. cz´∏y w maju ostrza∏ Fort Pillow, stanowià- rym mo˝na by∏o dzia∏o zatoczyç na stanowi- Louis i Cairo oraz dwóch mniejszych cego ostatnià przeszkod´ przed Memphis. sko. Dzi´ki zamontowanym na dziale czo- oÊrodków, w których powstawa∏y — Ca- Jeden z „˝ó∏wi” zawsze zabezpiecza∏ dzia- pom jego ci´˝ar rozk∏ada∏ si´ równomier- rondelet i Mound City. Poza uzbrojeniem ∏ania jednostek z moêdzierzami. Konfede- nie na obie strony lawety. W tylnej cz´Êci la- jedynà ró˝nic´ stanowi∏y kolorowe pasy raci zorganizowali w∏asne si∏y rzeczne i zu- wety znajdowa∏ Êrubowy mechanizm, który umo˝liwiajàce rozró˝nienie okr´tów. Pasy chwale zaatakowali Cincinnati. Jednostki porusza∏ kliny pod zamkiem, umo˝liwiajàc mia∏y szerokoÊç 2,5 stopy (0,76 m) i by∏y Po∏udnia nie posiada∏y pancerza, jednak kontrol´ kàta podniesienia lufy. Artylerzy- umieszczone 4 stopy (1,22 m) poni˝ej za- próbowa∏y staranowaç opancerzone jed- sta podsypywa∏ proch z kapiszona na Êcie˝- koƒczenia kominów. nostki si∏ Federalnych. Zamiar ten zakoƒ- k´ prochowà, która prowadzi∏a przez otwór Dowództwo Flotylli objà∏ Oficer Flago- czy∏ si´ sukcesem, bowiem nim zdà˝y∏a na- ogniowy do wn´trza dzia∏a. Podsypka pro- wy (kontradm) Andrew Foote. dejÊç pomoc Cincinnati zatonà∏. W starciu chowa zapakowana by∏a w papier i przypo- Powy˝sza tabela ukazuje uzbrojenie, wy- tym powa˝nie uszkodzony zosta∏ równie˝ mina∏a kszta∏tem d∏ugiego, cienkiego pa- ró˝niajàcà barw´ oraz pierwszego dowód- dziób Mound City, która salwowa∏a si´ pierosa. Oddanie ognia wymaga∏o u˝ycia c´ ka˝dego z okr´tów oraz dane dwóch przed zatoni´ciem wyrzucajàc si´ na brzeg. kurka, zamontowanego ponad otworem mniejszych kanonierek Benton i Essex. Straty w ludziach, w tym starciu to ju˝ zu- ogniowym. Kurek nale˝a∏o przekr´ciç, O ile zna si´ dok∏adniej histori´ amery- pe∏nie inna sprawa. Si∏y Federalne straci∏y a nast´pnie spuÊciç na kapiszon. Warto za- kaƒskiej floty, mo˝na ∏atwo stwierdziç, ˝e jedynie 5 marynarzy, podczas gdy strona uwa˝yç, ˝e kurek nie by∏ zaopatrzony nazwisko prawie ka˝dego dowódcy „˝ó∏- Konfederatów ponad 100 ludzi. Pancerz w spr´˝yn´, jedynie si∏a ramion artylerzysta wia” zosta∏o póêniej „uhonorowane” potwierdzi∏ swojà efektywnoÊç. Mimo dostarcza∏a energii niezb´dnej do zapale- nadaniem nazwy niszczyciela U. S. Navy. wszystko bitwa pod Plum Point Bend by∏a nia kapiszona. Typowe du˝e dzia∏o morskie Dzia∏alnoÊç bojowa kanonierek wyglàda tymczasowym strategicznym zwyci´stwem tej epoki, 32 pdr (funtowe) wa˝y∏o ponad jak lista operacji majàcych na celu za- Konfederatów. UnioniÊci musieli wstrzy- 3 t (6 400 funtów), bez lawety. Ka˝dy pe∏en mkni´cie rzeki Mississippi dla handlu i ˝e- maç swój dalszy marsz w dó∏ rzeki, do cza- pocisk wa˝y∏ 32 pdr — funty (14,5 kg). Gra- glugi Konfederatów. Po raz pierwszy „˚ó∏- su a˝ zniszczone „˝ó∏wie” zosta∏y wydobyte nat wa˝y∏ 26 pdr — funtów (11,78 kg) i za- wie” wesz∏y do akcji bombardujàc Fort i wyremontowane. wiera∏ ∏adunek ponad 1 pdr — funta Henry i Fort Denelson w lutym 1862 roku. W czerwcu natarcie ruszy∏o dalej. Fort (0,453 kg) prochu. Zwyk∏y prochowy ∏adu- Zdobycie tych dwóch fortów gwarantowa- Pillow zosta∏ oskrzydlony, a nast´pnie wy- nek miotajàcy wa˝y∏ 9 pdr — funtów ∏o si∏om Federalnym kontrol´ nad ca∏ym sadzony w powietrze przez jego obroƒców. (4,08 kg) i zapewnia∏ donoÊnoÊç do 1 900 terytorium na pó∏noc od Nashville oraz Nast´pnie „˝ó∏wie” ponownie stan´∏y na- jardów (1 738 m). Lot pocisku na t´ odle- otwiera∏o drog´ do nast´pnych operacji. przeciw Confederate River Defense Force g∏oÊç trwa∏ zaledwie 6,5 sekundy. Dobrze Memphis by∏o os∏aniane przez umocnienia (pol. „Rzeczne Si∏y Obronne Konfedera- wyszkolona za∏oga mog∏a prowadziç ogieƒ zlokalizowane na wyspie zwanej Wyspa Nr cji”), tym razem pod Memphis. Rezultat z szybkostrzelnoÊcià 1 strza∏ na minut´ lub 10. Gdy „˝ó∏wie” stwierdzi∏y, ˝e nie mogà starcia by∏ oczywisty. Nie opancerzone jed-
10 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA PARY
nostki Konfederatów nie wytrzyma∏y na- zniszczony w dniu 12 grudnia 1963 przez trzeniowych Konfederacji przygotowanych poru pancernych „˝ó∏wi” si∏ Federalnych., eksplozj´ 2 min postawionych przez Kon- do przerzucenia na g∏ówny obszar stanów oddajàc polew rezultacie czego Memphis federatów. Wrak jednostki pozostawa∏ pod po∏udniowych. Przeprowadzenie przerzutu zosta∏o zdobyte. wodà przez prawie ca∏e stulecie, a˝ w koƒ- uniemo˝liwia∏a dzia∏ajàca na g∏ównych Rozpoznanie pe∏nej bezowocnoÊci wysy- cu zosta∏ rozpoznany i wydobyty w roku szlakach wodnych Western Gunboat Flo- ∏ania „bawe∏nianych” okr´tów przeciwko 1956. Obecnie wrak stanowi g∏ównà atrak- tilla. Ekspedycja na Red River omal nie za- opancerzonym jednostkom si∏ Federal- cj´ muzeum w Vicksburg. Równie˝ Cincin- koƒczy∏a si´ kl´skà. Poziom wody w rzece nych, zmusi∏a Konfederatów do budowy nati zosta∏ ponownie zatopiony w akcji pod zaczà∏ gwa∏townie opadaç w kwietniu, czy- w∏asnego okr´tu pancernego Arkansas, Vicksburg, lecz wkrótce zosta∏ podniesiony li miesiàc wczeÊniej ni˝ normalnie. Armia który powsta∏ nad rzekà Yazoo. Arkansas, i wyremontowany. Wraz z upadkiem wycofywa∏a si´ zbyt wolno. Du˝e kanonier- który w dniu 15 lipca 1862 roku napotka∏ Vicksburg stany Konfederacji zosta∏y roz- ki, szczególnie „˝ó∏wie”, wkrótce nie mia∏y Carondelet i dwie nie opancerzone jed- dzielone i ich mo˝liwoÊci w zakresie trans- ju˝ tyle wody by móc si´ samodzielnie po- nostki Unii w pobli˝u zlewiska rzek Yazoo portu zaopatrzenia czy prowadzenia dzia- ruszaç. W maju sytuacja sta∏a si´ krytyczna, i Mississippi, przyjà∏ bitw´ w której poko- ∏alnoÊci handlowej z wykorzystaniem rzeki bowiem poziom wody wyniós∏ mniej ni˝ 4 na∏ zespó∏ si∏ Federalnych. Uszkodzony praktycznie upad∏y. Kanonierki patrolowa- stopy (1,22 m), gdy tymczasem „˝ó∏wie” Carondelet musia∏ skryç si´ na p∏yciznach ∏y rzek´, nawet w miejscach, gdzie nie by∏o wymaga∏y minimum 7 stóp (2,13 m) by by uniknàç zniszczenia. Tymczasem Ar- garnizonów si∏ Federalnych. Làdowe si∏y przejÊç swobodnie. Na szcz´Êcie jeden kansas przedar∏ si´ na Mississippi z zamia- zbrojne Konfederacji nie mog∏y efektywnie z oficerów armii làdowej by∏ z wykszta∏ce- rem zwiàzania g∏ównych si∏ Flotylli Unii. zwalczaç p∏ywajàcych opancerzonych for- nia in˝ynierem, a w pu∏ku z Maine s∏u˝y∏o Niestety si∏ownia okr´tu nie by∏a w stanie tów zaprojektowanych przez Pook’a. wielu doÊwiadczonych cieÊli. ˚o∏nierze ci sprostaç temu zadaniu i jednostka zosta∏a Wi´kszoÊç wód rzek Êródlàdowych by∏a zbudowali tam´, która przechwyci∏a wod´, Konfederacji zosta∏a zniszczona przez w∏a- zbyt p∏ytka, aby doprowadziç do ca∏kowite- a gdy jej poziom by∏ dostateczny tam´ snà za∏og´, po tym gdy maszyny odmówi∏y go trwa∏ego zatopienia jednostki. Przez ca- otwarto i „˝ó∏wie” bezpiecznie sp∏yn´∏y pos∏uszeƒstwa uniemo˝liwiajàc kontynu- ∏y okres wojny p∏ywajàca artyleria kanonie- w dó∏ rzeki. Operacja ta stanowi∏a kolejny acj´ manewrów wobec jednostek si∏ Fede- rek nios∏a Êmierç i zniszczenie jednostkom przyk∏ad dobrej wspó∏pracy obu rodzajów ralnych. armii Konfederacji. Jeden czy dwa pociski si∏ zbrojnych. Western Gunboat Flotilla by∏a ca∏kowi- z dzia∏a mog∏y przerwaç atak piechoty. Na- Gdy wojna skoƒczy∏a si´, marynarka wo- cie podporzàdkowana organizacyjnie Ar- wet jeden granat z dzia∏a morskiego móg∏ jenna nie potrzebowa∏a ju˝ wi´cej „˝ó∏wi” mii. W paêdzierniku 1862 Armia przekaza- doprowadziç do zakoƒczenia szar˝y kawa- pana Pook’a, wobec czego wszystkie ocala- ∏a kontrol´ nad Flotyllà w r´ce Departa- leryjskiej. Tak zdarza∏o si´ nie raz. Oczywi- ∏e jednostki sprzedano. Dzia∏a i opancerze- mentu Marynarki Wojennej. By∏ to zabieg Êcie by∏o to nieporównywalne z ostrza∏em nie zosta∏y zdemontowane z okr´tów przed czysto administracyjny, bowiem faktycznie przez opancerzone kanonierki nadbrze˝- ich sprzeda˝à, ginàc gdzieÊ wÊród histo- kanonierki nadal tak jak poprzednio nych fortów. Ogieƒ artyleryjski fortów zwy- rycznych zapisów. Jedynà pozosta∏oÊcià, wspiera∏y dzia∏ania wojsk làdowych. kle odbija∏ si´ od pancerza okr´tów, pod- która ocala∏a po dziÊ dzieƒ jest rekonstru- Zmieniono jedynie nazw´ z St. Louis na czas gdy pociski z wielkich dzia∏ „˝ó∏wi” owany obecnie wrak Cairo. Jednostka ta Baron de Kalb, bowiem marynarka wojen- dos∏ownie znosi∏y s∏abiej chronione pozy- jest pomnikiem zdolnoÊci i umiej´tnoÊci na dysponowa∏a ju˝ wczeÊniej okr´tem no- cje garnizonu. Samuela Pook. szàcym nazw´ St. Louis (gdy kanonierki P∏ytkie wody rzek by∏y tak˝e pomocne Jego opancerzone kanonierki odegra∏y podlega∏y jurysdykcji Armii nazwa nie sta- przy pracach ratowniczych, dzi´ki czemu wa˝nà rol´ w opanowaniu rzeki Mississip- nowi∏a problemu). „˚ó∏wie” mia∏y tak˝e uda∏o si´ uratowaç prawie wszystkie utra- pi i przeci´ciu terytorium Konfederacji, co swój udzia∏ w d∏ugim obl´˝eniu Vicksburg. cone w wyniku akcji „˝ó∏wie”. Armia przy- stanowi∏o istotny krok ku ostatecznemu Dzia∏a okr´tów regularnie niszczy∏y swym gotowa∏a w roku 1864 nowà operacj´, któ- zwyci´stwu Unii. ogniem pozycje Konfederatów, a˝ do cza- rà przeprowadzono z wód Mississippi na su gdy garnizon podda∏ si´ si∏om gen. Red River w Teksasie. W jej toku zamie- T∏umaczenie z j´zyka angielskiego Granta. Cairo zosta∏ w czasie tej operacji rzano przechwyciç sporo zapasów zaopa- Maciej S. Sobaƒski
Wydawnictwo „Forteca” Wydawnictwo „Forteca” powsta∏o w 1997 r., jako pismo przeznaczone dla wszystkich mi∏oÊników architektury obronnej. G∏ównà publikacjà wydawnictwa jest czasopismo „Forteca”. Przeznaczone jest ono dla szerokiego kr´gu czytelników, a zakres czasowy obejmuje ca∏oÊç dziejów i aspektów fortyfikacji, w tym artylerii i fortyfikacji nadbrze˝nych. Jako nieza- le˝na publikacj´ wydano ksià˝k´ „Najd∏u˝szy Pancernik Âwiata”, poÊwi´conà niezwyk∏ej historii wie˝ artyleryjskich z rosyjskiego pancernika „Po∏tawa” na tle rozwoju wie˝owej artylerii nadbrze˝nej. Ceny (obejmujà koszty przesy∏ki) „Fortecy” — 14 PLN „Najd∏u˝szy Pancernik Âwiata” — 15 PLN Publikacje mo˝na zamawiaç po wp∏acie na konto wydawnictwa „Forteca” PKO BP S. A. O/Przasnysz 90 10203802 1221103621 lub za zaliczeniem pocztowym Bli˝sze informacje o innych publikacjach i przygotowywanych do druku pozycjach mo˝na uzyskaç w redakcji „Fortcea” ul. Sadowa 6/66 06-300 Przasnysz, tel./fax (029) 74 63 100, [email protected], lub na stronie internetowej www.forteca-online.prv.pl
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 11 Rosyjskie krà˝owniki lekkie typu Swiet∏ana cz´Êç I
Maciej S. Sobaƒski Krà˝ownik lekki Profintern (eks-Swiet∏ana). fot. zbiory Anatolij N. Odajnik
sta∏ zbudowany przez stoczni´ Schichau W wyniku szeregu pora˝ek w prowadzonej w latach 1904-1905 wojnie z Japonià zo- Danzig (Gdaƒsk) w latach 1899-1901. Jego sta∏a praktycznie niemal ca∏kowicie zniszczona rosyjska flota liniowa. W toku dzia∏aƒ wypornoÊç standardowa wynosi∏a 3 080 t, utracono mi´dzy innymi 14 pancerników, 3 pancerniki obrony wybrze˝a, 11 krà˝ow- a wypornoÊç pe∏na 3 180 t przy d∏ugoÊci ka- ników, w tym 5 pancernych i 6 pancernopok∏adowych oraz wiele mniejszych jedno- d∏uba 106 m, szerokoÊci 12,2 m i zanurze- stek. Okr´tów ci´˝kich niemal ca∏kowicie zosta∏a Flota Ba∏tycka, z której sk∏adu po- niu 5 m. Nap´d stanowi∏y 3 maszyny paro- chodzi∏y g∏ówne si∏y II Eskadry Oceanu Spokojnego, zniszczone w bitwie pod Cuszi- we potrójnego rozpr´˝ania o ∏àcznej mocy mà. Nie wiele lepiej przedstawia∏a si´ równie˝ sytuacja we Flocie Czarnomorskiej. 17 800 KM, zasilane parà przez 12 kot∏ów wodnorurkowych typu Schichau, który za- pewnia∏ maksymalnà pr´dkoÊç 26 w´z∏ów. Pora˝ka w dzia∏aniach wojennych na là- kich krà˝ownikach. Zgodnie z przyj´tymi Uzbrojenie krà˝ownika stanowi∏o 6 dzia∏ dzie i morzu spowodowa∏y nie tylko wzrost za∏o˝eniami okr´ty tej klasy przeznaczone kal. 120 mm, 6 dzia∏ kal. 47 mm i 2 kal. nastrojów rewolucyjnych w Rosji, ale tak˝e by∏y g∏ównie do prowadzenia rozpoznania 37 mm, 2 km-y oraz 5 wyrzutni torpedo- wywo∏a∏y g∏´boki kryzys gospodarczy, któ- na rzecz eskadr liniowych, pe∏nienia s∏u˝by wych kal. 381 mm. Opancerzenie okr´tu rego bezpoÊrednim nast´pstwem by∏o spo- dozorowej, podejmowania walki z poje- obejmowa∏o pok∏ad pancerny o gruboÊci wolnienie niezb´dnej odbudowy si∏ zbroj- dynczymi okr´tami nieprzyjaciela tej samej 30-51 mm, os∏on´ stanowiska dowodzenia nych, w tym i marynarki wojennej. Poczàt- kategorii, zwalczania nieprzyjacielskich o gruboÊci 30 mm oraz maski dzia∏ 25 mm. kowo wi´c niezb´dne dzia∏ania restytucyj- okr´tów torpedowych (torpedowców Za∏oga jednostki liczy∏a 328 ludzi, w tym 12 ne ograniczono wy∏àcznie do prac studyj- i kontrtorpedowców), a wspierania dzia∏aƒ oficerów2. nych nad nowymi nowoczeÊniejszymi i dys- w∏asnych takich jednostek oraz stawiania Za∏o˝ono, ˝e nowa jednostka b´dzie po- ponujàcymi wi´kszym potencja∏em bojo- min na wodach przeciwnika1. siada∏a parowy nap´d turbinowy o mocy wym jednostkami. Prace te obj´∏y przede Realizacja wszystkich tych zadaƒ wyma- od 27 000 do 34 600 KM, który okr´tom wszystkim okr´ty liniowe, które ponios∏y ga∏a dokonania wyboru mi´dzy uzbroje- o wariantowej wypornoÊci 4 500 t, 4 600 t, najwi´ksze straty, a z drugiej strony, klasy niem artyleryjskim i opancerzeniem 5 800 t i 6 000 t zapewnià pr´dkoÊç maksy- w której wprowadzenie do s∏u˝by przez a pr´dkoÊcià i zasi´giem dzia∏ania. malnà w przedziale 27-28 w´z∏ów. Przy Brytyjczyków w roku Dreadnought zapo- Jako wzorzec dla podj´tych w roku 1907 opracowywaniu uk∏adu nap´dowego Ro- czàtkowa∏o nowy etap zbrojeƒ morskich, przez stoczni´ „Ba∏tijskij Zawod” prac pro- powodujàc koniecznoÊç dostosowania flot jektowych przyj´to parametry taktyczno- 1. wg Istorija Otiecztwiennogo Sudostrojenija T III, do zwi´kszonych wymogów jakoÊciowych. -techniczne krà˝ownika II rangi Nowik, za- Sankt Petersburg 1995. 2. Allilujewa A. A. Krejser „Nowik”, „Gangut” nr WÊród przygotowywanych projektów zna- topionego przez w∏asnà za∏og´ na redzie 2/1991, warto wspomnieç, ˝e starszym oficerem krà˝ow- laz∏y si´ równie˝ krà˝owniki, przy czym Korsakowska na Sachalinie po bitwie nika w ostatnim boju by∏ lt. Kazimierz Por´bski, póêniej- szczególnà uwag´ skoncentrowano na lek- w dniu 7 sierpnia 1904 roku. Okr´t ten zo- szy wice adm i d-ca PMW.
12 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE I WOJNA ÂWIATOWA
sjanie korzystali z pomocy niemieckiej fir- nie na pok∏adzie 6 wyrzutni torpedowych wych za∏o˝eƒ projektowych, skierowano je my „Turbinia”, przeprowadzajàc próby kal. 457 mm z zapasem 18 torped oraz do dotychczasowych uczestników konkur- modelowe w basenach doÊwiadczalnych umo˝liwienie zabierania 150 morskich min su. Wobec wycofania si´ z udzia∏u kontra- Sankt Petersburga oraz Bremerhaven. kotwicznych. hentów zagranicznych na placu boju pozo- Wst´pnie zak∏adane uzbrojenie okr´tu W dniu 23 lutego 1912 roku Minister- sta∏y jedynie rosyjskie stocznie Admiral- mia∏o obejmowaç 1 dzia∏o kal. 203 mm stwo Marynarki Wojennej rozes∏a∏o zapro- tiejskij i Puti∏owskij Zawod oraz Russkoje oraz 6 dzia∏ kal. 120 mm we wie˝ach arty- szenia do udzia∏u w konkursie na projekt Obszczestwo z Rewla, a tak˝e obie stocznie leryjskich, co mia∏o umo˝liwiç skoncentro- lekkiego krà˝ownika wraz z niezb´dnymi czarnomorskie z Niko∏ajewa, które jednak wania ognia artyleryjskiego na kursach warunkami technicznymi stoczniom rosyj- nie Êpieszy∏y si´ z odpowiedzià, koncentru- dziobowych i rufowych. skim oraz kontrahentom zagranicznym. jàc swojà uwag´ na projektowaniu nowych Prace projektowe kontynuowano rów- WÊród tych pierwszych znalaz∏y si´ Ba∏tij- drednotów dla Floty Czarnomorskiej. nie˝ w roku 1908, jednak z uwagi na prio- ski”, Admiraltiejskij i Puti∏owskij Zawod Przedstawione przez stocznie z Sankt rytet kontrtorpedowców i okr´tów linio- z Sankt Petersburga, ONZiW 3 i Russud Petersburga i Rewla w dniu 18 wrzeÊnia wych o nap´dzie turbinowym, nie zosta∏y z Niko∏ajewa oraz Russkoje Obszczestwo 1912 wst´pne projekty krà˝ownika nie zy- one doprowadzone do koƒca. Do prac nad dla izgotowlenija snariadow i bojewych pri- ska∏y akceptacji Rady Technicznej, wobec projektem krà˝ownika powrócono dopiero pasow z Rewla (Tallina). Stocznie zagra- czego Puti∏owskij Zawod i Russkoje Ob- w lutym 1910 roku, gdy stanowisko G∏ów- niczne reprezentowa∏y brytyjskie John szczestwo postanowi∏y opracowaç wspólny nego Inspektora Budownictwa Okr´towe- Brown, Vickers, Swan Hunter and Ri- skorygowany projekt nowej jednostki o wy- go objà∏ gen. lt. A. N. Kry∏ow. Wówczas chardson, William Beardmore, Palmers pornoÊci 6 600 t i ostatecznie przedstawiç Morski Sztab Generalny opierajàc si´ na Shipbuilding and Iron Works i Fairfield go w paêdzierniku 1912 roku. wynikach wczeÊniejszych prac przygotowa∏ Shipbuilding, niemieckie Blohm-Voss W wyniku wielu uzgodnieƒ zdo∏ano uzy- nowe wst´pne za∏o˝enia taktyczno-tech- i Vulcan, amerykaƒskie Cramp and Sons skaç identycznoÊç projektów opracowa- niczne projektu, przewidujàce przede i New York Shipbuilding, w∏oski Ansaldo, nych przez obie stocznie, w oparciu o któ- wszystkim wzrost pr´dkoÊci do 30 w´z∏ów, francuski Forges et Chantiers oraz poje- re przedstawiono koƒcowy wariant lekkie- a mocy si∏owni do ponad 40 000 KM, dyncze zak∏ady duƒskie i austro-w´gier- go krà˝ownika o wypornoÊci 6 650 t. wspól- zwi´kszenia wypornoÊci do 7 000 t oraz skie. Termin dostarczenia projektów okre- ny projekt po akceptacji pos∏u˝y∏ ka˝demu zmian´ uzbrojenia na 2 dzia∏a kal. 203 mm Êlono na 6 tygodni, przy czym nie przewidy- z zak∏adów do samodzielnego dopracowa- i 12 dzia∏ kal. 102 mm. RównoczeÊnie krà- wano ˝adnej odp∏atnoÊci za nades∏anà do- nia detali konstrukcji, rysunków i pe∏nej ˝ownik mia∏ otrzymaç pancerz burtowy kumentacj´. Dodatkowo jeszcze Minister- dokumentacji technicznej. Ostatecznie o gruboÊci do 76 mm w linii wodnej, z któ- stwo wprowadzi∏o klauzul´, ˝e „krà˝ownik wspólny projekt uwzgl´dniajàcy wszystkie rego jednak wkrótce zrezygnowano by ob- b´dzie musia∏ zostaç zbudowany w Rosji, poprawki wprowadzone przez Rad´ Tech- ni˝yç ci´˝ar konstrukcji. a w tym celu zaleca si´ by kontrahent za- nicznà zosta∏ w dniu 25 listopada 1912 Kolejnà „nowoÊç” wprowadzono do za- graniczny wszed∏ w porozumienie z któràÊ wniesiony do Ministerstwa Marynarki Wo- ∏o˝eƒ w lipcu 1911 roku, zwi´kszajàc znacz- ze stoczni rosyjskich” 4. Zamieszczenie tej jennej. Projekt ten przewidujàcy budow´ nie uzbrojenie artyleryjskie przez zastoso- klauzuli spowodowa∏o, ˝e stocznie zagra- lekkich krà˝owników o wypornoÊci 6 650 t wanie 12 dzia∏ kal. 152 mm L/50 w czterech niczne pod ró˝nymi pretekstami zrezygno- i pr´dkoÊci 29,5 w´z∏a, zosta∏ w dniu 18 umieszczonych liniowo trójdzia∏owych wie- wa∏y z udzia∏u w konkursie. grudnia 1912 roku zatwierdzony przez Mi- ˝ach, co mia∏o upodobniç sylwetk´ nowych Ju˝ pierwsze informacje od zaproszo- nisterstwo i skierowany do realizacji. Za- krà˝owników do pierwszych rosyjskich nych do konkursu stoczni wskazywa∏y, ˝e twierdzony projekt przewidywa∏ jednak, ˝e drednotów typu Sewastopol a tym samym realizacja wszystkich za∏o˝eƒ taktyczno- w zale˝noÊci od budujàcej okr´ty stoczni, zmyliç potencjalnego przeciwnika, co do -technicznych spowoduje powstanie jed- mo˝liwe b´dzie zastosowanie turbin paro- rzeczywistej klasy okr´tów. nostki o wypornoÊci oko∏o 10 000 t, a wi´c wych oraz kot∏ów ró˝nych systemów. Za- Do ostatecznego sprecyzowania wst´p- zdecydowanie zbyt du˝ej do wykonywania k∏ad w Rewlu, który wspó∏pracowa∏ ju˝ nych za∏o˝eƒ taktyczno-technicznych pro- zadaƒ lekkiego krà˝ownika. wczeÊniej przy opracowaniu uk∏adu nap´- jektu okr´tu dosz∏o w poczàtkach roku W tej sytuacji szybko wstrzymano kon- dowego budowanych kontrtorpedowców 1912. Przewidywano, ˝e krà˝ownik przy kurs i po raz kolejny przystàpiono do for- turbinowych typu Nowik z niemieckà normalnej wypornoÊci, która nie zosta∏a mu∏owania nowych za∏o˝eƒ projektowych stocznià Vulcan, mia∏ stosowaç turbiny sys- jednoznacznie okreÊlona, winien dzi´ki za- krà˝ownika. Tym razem mocno ogranicza- temu Cutiss-AEG-Vulcan, natomiast Puti- stosowaniu nap´du turbinowego rozwijaç jàc wypornoÊç do ko∏o 5 000 t, postawiono ∏owskij Zawod, z uwagi na pewne doÊwiad- pr´dkoÊç 30 w´z∏ów, a chwilowà nawet 32 na pr´dkoÊç, którà zwi´kszono do 32 w´- czenia zwiàzane z budowà drednotów, tur- w´z∏y. Turbiny pr´dkoÊci ekonomicznej z∏ów, a z przeforsowaniem nawet do 34 w´- biny systemu Parsons. mia∏y zapewniç uzyskiwanie pr´dkoÊci 14 z∏ów, kosztem uzbrojenia, co oznacza∏o re- Przyj´cie projektu do realizacji przez w´z∏ów. Jako êród∏o pary rekomendowano zygnacj´ z ci´˝kiej wagowo i ma∏o mobilnej Ministerstwo nie zakoƒczy∏o wcale proce- kot∏y typu Admiralicji. Elektrownie pok∏a- artylerii wie˝owej na rzecz dzia∏ pok∏ado- su dokonywania dalszych zmian i popra- dowe o ∏àcznej mocy 750 kW mia∏y dostar- wych i kazamatowych kalibru 130-152 mm. wek, które trwa∏y praktycznie do momentu czaç pràd zmienny o napi´ciu 226 V. W maju 1912 Rada Techniczna G∏ównego po∏o˝enia st´pki. Przewidywane opancerzenie obejmowaç Zarzàdu Budownictwa Okr´towego przy- W lutym 1913 roku zdo∏ano ostatecznie mia∏o pok∏ad pancerny (25-35 mm), skosy j´∏a jako optymalnà wypornoÊç na pozio- ustaliç cen´ za krà˝ownik, bez wzgl´du na pancerne 50 mm, wie˝e artyleryjskie 75 m mie oko∏o 6 500 t, pr´dkoÊç 30 w´z∏ów, oraz stanowisko dowodzenia równie˝ uzbrojenie sk∏adajàce si´ z 15 dzia∏ kal. 3. ONZiW to skrót nazwy Obszczestwo Niko∏ajew- 75 mm. 130 mm oraz pancerz burtowy 76 mm. skich Zawodow i Wierfiej (pol. Towarzystwo Niko∏ajew- skich Zak∏adów i Stoczni). Oprócz wspomnianego uzbrojenia arty- Po zatwierdzeniu przez Ministra Mary- 4. Cwietkow I. F., Gwardiejskij krejser „Krasnyj leryjskiego planowano tak˝e zamontowa- narki Wojennej w dniu 1 wrzeÊnia 1912 no- Kawkaz”, Leningrad 1990.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 13 I WOJNA ÂWIATOWA
budujàcà go stoczni´. Cena wynosiç mia∏a W dniu 6 marca 1913 roku Naczelnik gotowy projekt wst´pny zosta∏ w dniu 17 8,3 mln rubli za sztuk´, co oznacza∏o istot- G∏ównego Zarzàdu Budownictwa Okr´to- wrzeÊnia 1913 zaprezentowany Radzie nà redukcj´ zg∏aszanej ceny wyjÊciowej si´- wego kontradm. P. P. Murawiew przes∏a∏ Technicznej, gdzie go zaakceptowano gajàcej 9,66 mln rubli. Obni˝ka ta by∏a zarzàdom stoczni Russud i ONZiW w Ni- z pewnymi drobnymi poprawkami. Utrzy- mo˝liwa mi´dzy innymi dzi´ki zmniejsze- ko∏ajewie rysunki „ba∏tyckiego” lekkiego mano jednak nadal wymóg wyposa˝enia niu maksymalnej pr´dkoÊci nowych okr´- krà˝ownika, które mia∏y pos∏u˝yç za pod- jednostki w kot∏y parowe systemu Bellevil- tów do 29,5 w´z∏a. staw´ do zaprojektowania analogicznych le-Do∏golenko, mimo propozycji stoczni by Budowa nowych rosyjskich lekkich krà- jednostek dla Floty Czarnomorskiej. Rów- zastosowaç sprawdzony system Yarrow. ˝owników finansowana by∏a ze Êrodków noczeÊnie w ciàgu 14 dni zak∏ady mia∏y po- W wyniku przeprowadzonej wspólnie ze przeznaczonych przez Dum´ Paƒstwowà na daç szacunkowà cen´ i przewidywane ter- wspó∏pracujàcà firmà John Brown analizy realizacj´ tzw. „Wielkiego Programu Bu- miny dostaw okr´tów. porównawczej okaza∏o si´, ˝e kot∏ownie downictwa Okr´towego na lata 1912-1916”, W odpowiedzi stocznie czarnomorskie z 32 kot∏ami Belleville-Do∏golenko sà a˝ który mi´dzy innymi przewidywa∏ dostar- nie przedstawi∏y w∏asnego projektu okr´tu, o 144 t ci´˝sze od sk∏adajàcych si´ z 14 ko- czenie Flocie Ba∏tyckiej we wspomnianym ograniczajàc si´ jedynie do wst´pnego t∏ów Yarrow, co wi´cej te pierwsze wyma- okresie 4 jednostek tej klasy5. okreÊlenia ceny na oko∏o 10 mln. rubli za gajà równie˝ dodatkowych palaczy do ich Ca∏oÊç zamówienia zosta∏a sprawiedli- sztuk´. Z uwagi na spore ob∏o˝enie praca- obs∏ugi. Argumentacja ta zadecydowa∏a wie rozdzielona mi´dzy obie uczestniczàce mi i brak doÊwiadczeƒ w budowie jedno- w koƒcu o przyj´ciu przez Naczelnika w konkursie ba∏tyckie stocznie, które mia- stek z parowym nap´dem turbinowym G∏ównego Zarzàdu Budownictwa Okr´to- ∏y zbudowaç po 2 krà˝owniki. W dniu 14 Russud w dniu 11 marca 1913 roku zawar∏ wego wiceadm. P. P. Murawiewa w dniu 7 lutego 1913 roku zosta∏y podpisane przez umow´ o wspó∏pracy technicznej z brytyj- grudnia 1913 roku kot∏ów typu Yarrow ja- Ministerstwo Marynarki Wojennej kon- skà stocznià John Brown z Clydebank. ko êród∏a pary na lekkich krà˝ownikach trakty na budow´ wspomnianych jedno- W ramach wspó∏pracy zagraniczny kontra- budowanych dla Floty Czarnomorskiej. stek z Rewlskim Sudostroitielnym Zawo- hent mia∏ pomóc w zaprojektowaniu uk∏a- Z uwagi na wzrost potencja∏u militarne- dom Russkogo Obszczestwa dla proizwod- du nap´dowego, przeprowadziç badania go Turcji, która kupowa∏a i zamawia∏a no- stwa snariadow i bojewych pripasow (od 13 modelu krà˝ownika sporzàdzonego we okr´ty odpowiadajàce Êwiatowym stan- maja 1913 wyst´pujàcego jako Russko- w oparciu o dostarczone przez Russud ry- dardom, w∏adze rosyjskie postanowi∏y -Ba∏tijskij Sudostroitielnyj i Mechanicze- sunki w basenie doÊwiadczalnym, a nast´p- przyspieszyç budow´ wspomnianych lek- skij Zawod) oraz Puti∏owskoj Wierfiju nie zapewniç ewentualne dostawy podze- kich krà˝owników w Niko∏ajewie. St´pki w Sankt Petersburgu. Zak∏ad w Rewlu spo∏ów. Jednym z problemów, jaki nale˝a- jednostek po∏o˝ono ju˝ w dniu 31 paê- mia∏ oddaç do s∏u˝by pierwszà jednostk´, ∏o rozwiàzaç w toku prac projektowych, by∏ dziernika 1913 roku, mimo braku formal- dla której przewidziano nazw´ Swiet∏ana wymóg zastosowania na krà˝ownikach nie podpisanych ze stoczniami kontraktów w dniu 1 lipca 1915, zaÊ drugà — Admira∏ zmodernizowanych kot∏ów systemu Belle- oraz zatwierdzonego ostatecznie uk∏adu si- Greig 1 paêdziernika 1915, natomiast ville-Do∏golenko jako êród∏a pary, co zu- ∏owni. Umowa z Russud zosta∏a podpisana stocznia w Sankt Petersburgu odpowiednio pe∏nie nie korespondowa∏o z przewidywa- przez Ministerstwo w dniu 11 marca 1914, pierwszy — Admira∏ Butakow 1 sierpnia nymi turbinami parowymi systemu Brown- a w jej wyniku mia∏ zostaç zbudowany krà- 1915, a drugi Admira∏ Spiridow 15 paê- -Boveri-Parsons. ˝ownik noszàcy nazw´ Admira∏ Nachi- dziernika 1915 roku6. W dniu 30 kwietnia 1913 obie stocznie mow, zaÊ nazajutrz 12 marca 1914 ze stocz- Wspomniany wczeÊniej tzw. „Wielki z Niko∏ajewa — Russud i ONZiW podpi- nià ONZiW na budow´ krà˝ownika Admi- Program Budownictwa Okr´towego na la- sa∏y porozumienie o zg∏oszeniu Minister- ra∏ ¸azariew. Cen´ okreÊlono na kwot´ 8,6 ta 1912-1916” przewidywa∏ równie˝ budo- stwu Marynarki Wojennej wspólnego pro- mln. rubli za sztuk´. Zgodnie z umowami w´ 2 lekkich krà˝owników dla Floty Czar- jektu krà˝ownika, powo∏ujàc do przepro- oba krà˝owniki mia∏y wejÊç do s∏u˝by nie nomorskiej, co na dobrà spraw´ mog∏o byç wadzenia tego zadania specjalny organ póêniej ni˝ do dnia 15 paêdziernika 1916 zrealizowane jedynie przez stocznie w Ni- pod nazwà „Centralny Komitet ds. budowy roku. ko∏ajewie, bowiem ewentualny transfer lekkich krà˝owników dla Floty Czarno- Ju˝ nieco wczeÊniej, bo 11 lutego 1914 jednostek z Ba∏tyku, choç organizacyjnie morskiej”. Powy˝sze porozumienie zak∏a- stocznie tworzàce tzw. „Centralny Komi- i technicznie mo˝liwy, wiàza∏ si´ jednak da∏o równie˝ wspólnà budow´ tych okr´- tet” ustali∏y, ˝e prace kad∏ubowe obu krà- z koniecznoÊcià przejÊcia przez wody znaj- tów. ˝owników zostanà wykonane przez Rus- dujàce si´ pod kontrolà potencjalnego Z wst´pnej analizy dostarczonej przez sud, zaÊ uk∏ad nap´dowy i wyposa˝enie wy- przeciwnika, jakim na tym akwenie by∏a G∏ówny Zarzàd dokumentacji technicznej kona ONZiW. Turcja. Stocznie czarnomorskie, do któ- jednostek „ba∏tyckich” wynika∏o, ˝e dla Latem 1914 roku wszed∏ w ˝ycie nowy, rych skierowano równie˝ zaproszenie do spe∏nienia wszystkich za∏o˝onych wymo- dodatkowy tzw. „Program szybkiego udzia∏u w konkursie na projekt lekkiego gów taktyczno-technicznych niezb´dny jest wzmocnienia si∏ Floty Czarnomorskiej”, krà˝ownika, by∏y w owym czasie ju˝ g∏´bo- wzrost wypornoÊci krà˝owników o oko∏o który przewidywa∏ mi´dzy innymi budow´ ko zaanga˝owane w realizacj´ budowy 3 800 t do 7 600 t przy równoczesnym nie- kolejnych 2 lekkich krà˝owników. Realizu- okr´tów liniowych typu Impieratrica Mari- znacznym zwi´kszeniu jego wymiarów, ale jàc Program zamówiono dalsze 2 identycz- ja, przewidzianych w tzw. „Ma∏ym Progra- co wa˝niejsze tak˝e mocy si∏owni o 5 ne z wczeÊniejszymi okr´ty. W dniu 29 mie Budownictwa Okr´towego na lata 000 KM tak by utrzymaç zak∏adanà pr´d- sierpnia 1914 Ministerstwo Marynarki Wo- 1908-1912”, a konkretnie jego poprawce koÊç maksymalnà 29,5 w´z∏a. Szczegó∏owy z roku 1911 o Êrodkach na wzmocnienie projekt wst´pny nowego okr´tu powsta∏ 5. Cwietkow I.F., Gwardiejskij... 7 Floty Czarnomorskiej . Stàd te˝ obie stocz- w stoczni Russud pod kierownictwem Po- 6. Wg Istorija... T III nie z Niko∏ajewa nie przejawia∏y szczegól- laka pp∏k in˝. M. I. Sasinowskiego8. 7. Wg Istorija... T III 8. Marian Sasinowski (1877-1933) w okresie mi´dzy- nego zainteresowania projektowaniem ko- Po uzyskaniu zgody Ministerstwa na wojennym w stopniu kmdr in˝. jeden z oficerów Kieru- lejnych, nowych okr´tów. zmian´ parametrów nowego krà˝ownika, jàcych Szefostwa S∏u˝b Technicznych KMW.
14 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE I WOJNA ÂWIATOWA rys. Tomasz Grotnik rys. Tomasz — wyglàd pierwotny
Swiet∏ana Krà˝ownik typu
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 15 I WOJNA ÂWIATOWA
Kad∏ub krà˝ownika Admira∏ Greig przed wodowaniem. fot. „Gangut” jennej podpisa∏o nast´pne umowy, ze i drugiego zamówienia, wykonywane przez jeden za drugim w uk∏adzie tandem, przy stocznià ONZiW na budow´ krà˝ownika obie stocznie w Niko∏ajewie, mia∏y iden- czym ster zewn´trzny, to jest znajdujàcy si´ o nazwie Admiral Istomin, a ze stocznià tyczne wymiary. bli˝ej rufy, posiada∏ p∏etw´ o wi´kszej po- Russud na krà˝ownik Admira∏ Korni∏ow. Ich d∏ugoÊç ca∏kowita wynosi∏a 166,7 m, wierzchni. Stanowiska sterowania (g∏ówne Okr´ty, których cen´ ustalono na kwot´ zaÊ d∏ugoÊç w linii wodnej odpowiednio i awaryjne) umieszczono w 6 punktach jed- 8,6 mln. rubli za sztuk´, mia∏y wejÊç do 163, 2 m. Maksymalna szerokoÊç kad∏uba nostki. s∏u˝by w okresie luty-marzec 1917 roku9. z poszyciem i opancerzeniem si´ga∏a Dzi´ki podwy˝szonemu pok∏adowi dzio- 15,71 m. Zanurzenie czarnomorskich bowemu, nadbudówce dziobowej i rufo- D A N E okr´tów przy wypornoÊci standardowej wej, 3 lekko pochylonych kominach oraz 2 T A K T Y C Z N O-T E C H N I C Z N E okreÊlonej na 7 663 t wynosi∏o 5,58 m. masztach o konstrukcji palowej, sylwetka Kad∏ub krà˝owników posiada∏ uk∏ad nowych lekkich krà˝owników bardzo przy- Kad∏ub wiàzaƒ wzd∏u˝no-poprzeczny i wykonany pomina∏a powi´kszone w skali turbinowe Wymiary lekkich krà˝owników by∏y by∏ w ca∏oÊci klasycznà metodà nitowania. kontrtorpedowce typu Nowik. zró˝nicowane w zale˝noÊci od przysz∏ego W cz´Êci dennej do budowy u˝yto stal W sk∏ad wyposa˝enia pok∏adowego jed- teatru dzia∏aƒ bojowych jednostki. Okr´ty o podwy˝szonej wytrzyma∏oÊci. Do sporzà- nostek wchodziç mia∏y nast´pujàce Êrodki przeznaczone dla Floty Ba∏tyckiej, okreÊla- dzenia st´pki zosta∏y zastosowane arkusze p∏ywajàce: dwa 13-metrowe kutry motoro- ne od nazwy prototypu umownie typem stali o gruboÊci 14 mm, zaÊ w kolejnych pa- we, 14-wios∏owy kuter, wios∏owy barkas, Swiet∏ana (bez wzgl´du na faktycznie bu- sach poszycia burt odpowiednio 12 mm dwa 6-wios∏owe welboty oraz dwa 6-wio- dujàce je stocznie) mia∏y identyczne wy- oraz 10-11 mm. s∏owe jale. miary. Poprzeczne grodzie wodo- i- roposzczel- Wyposa˝enie kotwiczne krà˝owników Ich d∏ugoÊç ca∏kowita wynosi∏a 158,4 m, ne w liczbie 22 dzieli∏y kad∏ub na 23 odr´b- obejmowa∏o 2 kotwice Halla (4-tonowe), 1 zaÊ d∏ugoÊç w linii wodnej 154,8 m. Szero- ne przedzia∏y wodoszczelne, zaÊ grodzie stop anker typu Admiralicji (1,2-tony) oraz koÊç ca∏kowita krà˝owników, ∏àcznie z gru- wzd∏u˝ne poprawia∏y sztywnoÊç konstruk- 1 werp o masie 1 tony wraz z 2 ∏aƒcuchami boÊcià poszycia i opancerzenia burtowego, cji i niezatapialnoÊç okr´tów. Podwójne kotwicznymi o Êrednicy 50 mm i d∏ugoÊci wynosi∏a 15,3 m, a bez nich 15,1 m. dno rozciàga∏o si´ na ca∏ej d∏ugoÊci kad∏u- 183 m. Zanurzenie jednostek na równej st´pce ba, a w rejonie maszynowni i kot∏owni by∏o przy wypornoÊci standardowej, okreÊlonej nawet potrójne. Opancerzenie na 6 800 t, si´ga∏o 5,60 m10, a wysokoÊç Okr´ty otrzyma∏y wzmocnionà stew´ G∏ównym zadaniem opancerzenia lek- wolnej burty odpowiednio na dziobie dziobowà, która umo˝liwia∏a jednostkom kich krà˝owników by∏a ochrona wa˝nych 7,6 m, Êródokr´ciu 3,4 m, a na rufie 3, 7 m. swobodne poruszanie si´ w warunkach zlo- Podobnie rzecz si´ mia∏a z krà˝ownika- dzenia na Ba∏tyku i Morzu Czarnym. 9. Cwietkow I. F., Gwardiejskij... mi dla Floty Czarnomorskiej okreÊlanymi Do utrzymania niezb´dnego kierunku 10. Spotyka si´ równie˝ informacje, ˝e zanurzenie wynosi∏o 5,58 m, podana mi´dzy innymi w artykule pt. mianem typu Admira∏ Nachimow. Rów- ruchu s∏u˝y∏y krà˝ownikom 2 stery (du˝y Liegkije krejsera tipa „Swiet∏ana”, „Sudostrojenije” nie˝ i te jednostki, tak z pierwszego jak i ma∏y), umieszczone w osi symetrii okr´tu, 1980 nr 12.
16 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE I WOJNA ÂWIATOWA
elementów konstrukcyjnych jednostek Szyby komunikacyjne i w∏azy podajni- Krà˝owniki budowane dla Floty Ba∏tyc- przed trafieniem bezpoÊrednim pocisków ków amunicji powy˝ej górnego pok∏adu kiej w Rewlu otrzyma∏y 4 akcyjne turbiny lub od∏amków artylerii pok∏adowej g∏ów- ochrania∏ 25 mm pancerz z niecementowa- parowe systemu Curtiss-AEG-Vulcan nych potencjalnych przeciwników, to jest nej stali Kruppa, zaÊ wyprowadzenia spalin o mocy nominalnej 10 700 KM, a z przefor- kontrtorpedowców oraz pojedynczych z kot∏owni do kominów na odcinku mi´dzy sowaniem 14 000 KM ka˝da. ¸àczna moc okr´tów tej samej klasy. dolnym a górnym pok∏adem pancerz si∏owni w ruchu naprzód wynosi∏a 50 Opancerzenie burtowe krà˝owników 40 mm. 000 KM, a wstecz 20 000 KM. Ka˝da z tur- sk∏ada∏o si´ z dwóch pasów — górnego Dwupoziomowe stanowisko dowodze- bin umieszczona by∏a w odr´bnej maszy- i g∏ównego. nia os∏ania∏ pancerz pionowy z 75 mm sta- nowni, które mieÊci∏y si´ mi´dzy wr´gami Górny pas pancerza burtowego wykona- li niecementowanej, zaÊ pod∏og´ i dach nr 76 a 100. ny by∏ z niecementowanej stali Kruppa tworzy∏y p∏yty o gruboÊci 50 mm. Szyb ko- Zespo∏y turbin parowych porusza∏y bez- o gruboÊci 25 mm. Pas ten rozciàga∏ si´ na munikacyjny stanowiska dowodzenia sta- poÊrednio 4 wa∏y nap´dowe zakoƒczone ca∏ej d∏ugoÊci kad∏uba od dziobu do rufy, nowi∏a kuta pancerna rura o gruboÊci Êcia- Êrubami o trzech piórach i Êrednicy 3 m. a jego wysokoÊç wynosi∏a 2,25 m, co odpo- nek 50-75 mm. Turbiny z 2 maszynowni dziobowych poru- wiada∏o odleg∏oÊci mi´dzy górnym a dol- Artyleri´ kazamatowà os∏ania∏ pancerz sza∏y lewà i prawà Êrub´ zewn´trznà, nato- nym pok∏adem. burtowy o gruboÊci 25 mm, dzia∏a na miast z 2 maszynowni rufowych obie Êruby G∏ówny pas pancerz burtowego przebie- otwartych stanowiskach pok∏adowych in- wewn´trzne. Liczba obrotów Êruby 394 na ga∏ poni˝ej pasa górnego, równolegle do dywidualne pancerne maski ochronne minut´. niego, niemal na ca∏ej d∏ugoÊci okr´tu. Pas o identycznej gruboÊci. Uk∏ad nap´dowy zasilany by∏ para o ci- ten wykonany by∏ z p∏yt cementowanej sta- Dla krà˝owników „ba∏tyckich” waga Ênieniu roboczym 17 atm. przez zespó∏ 13 li pancernej Kruppa o wysokoÊci 2,1 m opancerzenia wynosi∏a 1 330 t (w tym 650 t kotów typu Yarrow-Vulcan, z których 9 i gruboÊci 75 mm. Dolna kraw´dê pasa pancerz poziomy, a 630 t pancerz piono- opalanych by∏o paliwem p∏ynnym, a pozo- g∏ównego pancerza burtowego znajdowa∏a wy), zaÊ dla jednostek „czarnomorskich” sta∏e 4 posiada∏y mieszany system opala- si´ 1,2 m poni˝ej konstrukcyjnej linii wod- by∏a niewiele wi´ksza. nia, umo˝liwiajàcy równie˝ u˝ycie w´gla, nej krà˝ownika, a górna opiera∏a si´ o dol- rozmieszczonych w 7 kot∏owniach. Kot∏y ny pok∏ad o gruboÊci 20 mm. Identyczna Silownia podzielone by∏y na trzy grupy — dziobowà by∏a równie˝ gruboÊç górnego pok∏adu wy- Dla nowych lekkich krà˝owników prze- (kot∏ownie nr 1 i nr 2-3 kot∏y), Êrodkowà noszàca 20 mm11. widziano jako nap´d g∏ówny turbiny paro- (kot∏ownie nr 3, nr 4 i nr 5-6 kot∏ów) oraz Na wysokoÊci wr´gi nr 125 znajdowa∏a we. Z uwagi jednak na fakt, ˝e jednostki rufowà (kot∏ownie nr 6 i nr 7-4 kot∏y). Ko- si´ rufowa poprzeczna gródê pancerna budowane by∏y we sumie przez a˝ 4 ró˝ne o gruboÊci 50 mm. Urzàdzenia sterowe na stocznie, niemal równie zró˝nicowane by∏y 11. wg Conway’s All the World’s Fighting Ships rufie os∏ania∏ poziomy pancerz o gruboÊci stosowane systemy turbin wraz zasilajàcy- 1906-1921, London 1985, gruboÊç pancernego pok∏adu krà˝owników typu Swiet∏ana i Admira∏ Nachimow wy- 25 mm. mi je w par´ kot∏ami. nosi∏a 38 mm.
Kad∏ub krà˝ownika Admira∏ Nachimow przed wodowaniem, 24.10.1915. fot. zbiory Borys Lemaczko
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 17 I WOJNA ÂWIATOWA
Krà˝ownik lekki Profintern (eks-Swiet∏ana) w 1929 r. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik t∏ownie mieÊci∏y si´ w kad∏ubie mi´dzy ∏ów nap´dowych. Liczba obrotów Êruby bogeneratory ka˝dy o mocy 150 kW i 2 wr´gà nr 33 a 76). Poszczególne grupy ko- wynosi∏a 450 na minut´. agregaty dieslowskie o mocy 90 kW. ¸àcz- t∏ów odprowadza∏y spaliny odpowiednio Par´ o ciÊnieniu roboczym 17,5 atm. do- na moc urzàdzeƒ pràdotwórczych wytwa- do kominów dziobowego, Êrodkowego i ru- starcza∏ zespó∏ 14 kot∏ów typu Yarrow opa- rzajàcych pràd sta∏y o napi´ciu 225 V wy- fowego. lanych paliwem p∏ynnym, przy czym w 4 nosi∏a 780 kW14. Para krà˝owników budowanych w Puti- z nich posiadajàcych mieszany system opa- Okr´ty dysponowa∏y systemem 12 turbi- ∏owskoj Wierfi w Sankt Petersburgu otrzy- lania, mo˝liwe by∏o równie˝ stosowanie nowych pomp systemu Iljina o wydajnoÊci ma∏a jako nap´d 4 reakcyjne turbiny paro- w´gla. Kot∏y rozmieszczono w 7 oddziel- 300 t/godz. ka˝da umo˝liwiajàcym usuwa- we systemu Parsonsa. Maksymalnà moc nych kot∏owniach, po 2 w ka˝dej. ¸àczna nie wody w przypadku awarii. ka˝dej z turbin okreÊlono na oko∏o 14 powierzchnia grzewcza kot∏ów wynosi∏a 2 000 KM, co dawa∏o równie˝ ∏àcznà moc si- 800 m3. Kot∏y podzielone by∏y na 3 grupy, Uzbrojenie ∏owni okr´tów na poziomie 50 000 KM. z których ka˝da „obs∏ugiwa∏a” inny komin. Podstawowe uzbrojenie artyleryjskie Przy ruchu wstecz moc ta stanowi∏a 45% Pierwsza liczàca 4 kot∏y odprowadza∏a spa- nowych lekkich krà˝owników stanowi∏o mocy ca∏kowitej, czyli oko∏o 22 500 KM. liny przez komin dziobowy, druga o 6 ko- 15 dzia∏ kal. 130 mm L/55 wz. 1911, z któ- Par´ dla turbin dostarcza∏y kot∏y systemu t∏ach przez Êrodkowy, a trzecia o 4 kot∏ach rych 6 umieszczono w pancernych kaza- Yarrow w liczbie 13. Rozmieszczenie po- przez komin rufowy. matach (dziobowej 4, a rufowej 2), zaÊ po- mieszczeƒ maszynowni i kot∏owni by∏ iden- Uk∏ad nap´dowy, bez wzgl´du na typ za- zosta∏e 9 na otwartych stanowiskach po- tyczny jak w przypadku jednostek budowa- stosowanych turbin, zapewnia∏ krà˝owni- k∏adowych os∏oni´tych jedynie pancernà nych w Rewlu. kom maksymalnà pr´dkoÊç 29,5 w´z∏a, maskà. Krà˝owniki budowane dla Floty Czar- a pr´dkoÊç ekonomicznà na poziomie 14 Podstawowe dane taktyczno-techniczne nomorskiej w Niko∏ajewie z uwagi na swà w´z∏ów12. dzia∏a: zwi´kszonà wypornoÊç otrzyma∏y jako na- Normalny zapas paliwa dla krà˝owni- • d∏ugoÊç lufy 55 kalibrów (7.019 mm), p´d g∏ówny 4 zmodernizowane turbiny pa- ków ba∏tyckich wynosi∏ 500 t (370 t paliwa w tym cz´Êci bruzdowanej 5.862 mm rowe systemu Brown-Boveri-Parsons p∏ynnego + 130 t w´gla), a pe∏ny odpo- • liczba bruzd w przewodzie lufy — 30 o ∏àcznej mocy 55 000 KM, a z przeforso- wiednio 1 167 t. krà˝owniki czarnomorskie • zamek t∏okowy o masie 90 kg waniem nawet 60 000 KM. Turbiny roz- mia∏y nieco wi´kszy maksymalny zapas pa- • oporopowrotnik hydrauliczno-spr´- mieszczono w 4 oddzielnych maszynow- liwa wynoszàcy 1 230 t13. ˝ynowy niach — 2 dziobowych (mi´dzy wr´gà nr Przy normalnym zapasie paliwa i pr´d- 81 a 92) oraz 2 rufowych (mi´dzy wr´gà nr koÊci maksymalnej zasi´g krà˝owników 12. wg Conway’s All the World’s Fighting Ships 92 a 104). Turbiny z dziobowych maszy- wynosi∏ 470 Mm, natomiast przy pr´dkoÊci 1906-1921. 13. podstawowe dane taktyczno-techniczne krà˝ow- nowni porusza∏y bezpoÊrednio Êruby ze- ekonomicznej wzrasta∏ do 1 200 Mm. ników za: Istorija... T III, Cwietkow I. F., Gwardiejskij... wn´trzne, natomiast z rufowych Êruby we- Energi´ elektrycznà zapewnia∏y jednost- oraz Liegkije krejsera... 14. wg Szirokorad A. B., Korabielnaja artillerija Ros- wn´trzne, dzi´ki czemu zachowano dla kom 2 elektrownie pok∏adowe (dziobowa sijskogo F∏ota 1867-1922, „Morskaja Kollekcija” no wszystkich turbin jednakowà d∏ugoÊç wa- i rufowa), w których zamontowano 4 tur- 2/1997.
18 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE I WOJNA ÂWIATOWA
• masa dzia∏a — lufa z zamkiem 5,29 t ostrza∏u w p∏aszczyênie poziomej wynoszà- nek miotajàcy w nabojach zespolonych wy- • ˝ywotnoÊç lufy — 300 wystrza∏ów15 ce od 129o do 150o, dzi´ki czemu mo˝liwe nosi∏ 0,8 kg prochu. Producentem dzia∏ by∏ Obuchowskij by∏o prowadzenie ognia na ka˝dà burt´ Pr´dkoÊç poczàtkowa pocisków 686 m/s, Stalelitiejnyj Zawod (OSZ) w Sankt Pe- równoczeÊnie przez 8 luf. a donoÊnoÊç 6 804 m przy kàcie podniesie- tersburgu. Do kierowania ogniem artylerii pok∏a- nia lufy + 20o17. Do dzia∏ kal. 130 mm L/55 w których dowej kal. 130 mm s∏u˝y∏o urzàdzenie sys- Uzupe∏nienie uzbrojenia artyleryjskiego u˝ywano amunicji rozdzielnego ∏adowania, temu Geislera. stanowi∏y 4 przenoÊne karabiny maszyno- stosowano nast´pujàce rodzaje pocisków: Ka˝de z dzia∏ dysponowa∏o odr´bnym we typu Maksim kal. 7,62 mm, które mog∏y • pó∏przeciwpancerny wz. 1911 — masa podajnikiem amunicji, umo˝liwiajàcym byç instalowane na stanowiskach w ró˝- 36,86 kg, w tym materia∏ wybuchowy dostarczanie pocisków i ∏adunków miota- nych punktach okr´tu. 4,74 kg, zapalnik MR wz. 1913 jàcych bezpoÊrednio z komór amunicyj- Broƒ podwodnà na pok∏adzie krà˝owni- • granat burzàcy wz. 1911 — masa nych na stanowisko ogniowe (amunicja ka reprezentowa∏y 2 poprzeczne podwod- 36,86 kg, w tym materia∏ wybuchowy rozdzielnego ∏adowania). ne wyrzutnie torpedowe kal. 457 mm, za- 3,9 kg, zapalnik MR wz. 1913 Do zwalczania zagro˝enia z powietrza, montowane na lewej i prawej burcie w re- Dla obu pocisków ∏adunek miotajàcy które pojawi∏o si´ ju˝ w czasie, gdy projek- jonie Êródokr´cia. Poza tym okr´ty mog∏y stanowi∏o 11 kg prochu marki 130/55. towano krà˝owniki, przewidywano wypo- zabieraç na pok∏ad po 100 kotwicznych Pociski wz. 1911 mia∏y pr´dkoÊç poczàt- sa˝enie okr´tów w 4 nowe, praktycznie min morskich. kowà 823 m/s i maksymalnà donoÊnoÊç 18 prototypowe, dzia∏a plot. kal. 64 mm, pro- Przewidywano równie˝ wyposa˝enie 290 m przy kàcie podniesienia lufy +30o16. dukcji OSZ, które umieszczono parami jednostek w 4 reflektory bojowe o Êrednicy SzybkostrzelnoÊç teoretyczna dzia∏ wy- (lewa i prawa burta) na dziobowej i rufo- lustra 110 cm oraz dalsze 4 o Êrednicy nosi∏a 15 strza∏ów na minut´, praktyczna wej nadbudówce. 90 cm, a tak˝e radiostacj´ pok∏adowà przy dobrze przygotowanej obs∏udze si´ga- Dzia∏a plot. kal. 64 mm mia∏y luf´ o d∏u- o mocy 8 kW18. ∏a poziomu 12 strza∏ów na minut´. goÊci 38 kal. (2 266 mm), zamek klinowy Przewidywano, ˝e za∏oga nowych lek- Zapas amunicji wynosi∏ po 150 pocisków i ∏o˝e coko∏owe. Kàt podniesienia lufy do kich krà˝owników b´dzie liczy∏a 630 mary- na luf´, co dawa∏o ∏àcznie 2 250 sztuk na +75o, zaÊ sektor ostrza∏u w p∏aszczyênie narzy i oficerów. okr´cie. poziomej 360o. Waga dzia∏a na stanowisku (ciàg dalszy nastàpi) Dzia∏a kal. 130 mm L/55 umieszczone ogniowym wynosi∏a 1,3 t. by∏y na pojedynczych ∏o˝ach produkcji Dzia∏a kal. 64 mm strzela∏y szrapnelami 15. wg Wright C. C., Soviet cruisers part I, „Warship OSZ, które umo˝liwia∏y poruszanie lufy o wadze 4,04 kg oraz granatami o wadze International” No 1/1978. 16. wg Szirokorad A. B., Korabielnaja artillerija... w p∏aszczyênie pionowej w przedziale od - 3,73 kg, oba rodzaje pocisków posiada∏a 17. wg Szirokorad A. B., Korabielnaja artillerija... 8o do +30o. Dzia∏a posiada∏y du˝e sektory 34-sekundowe zapalniki czasowe. ¸adu- 18. wg Wright C.C., Soviet... part I. FOTOKOLEKCJA
Jedna z pi´kniejszych fotografii radzieckiego pancernika Pari˝skaja Kommuna (eks-Sewastopol) wykonana w 1932 roku na Morzu Czarnym. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik Przemys∏aw Federowicz Krà˝ownik lekki Königsberg w bazie ÂwinoujÊcie. fot. zbiory Jaros∏aw Malinowski
Baza Kriegsmarine w ÂwinoujÊciu 1935-1945
Strategiczne po∏o˝enie ujÊcia Âwiny do marynarzy i jednostkami artylerii làdowej. zwà Komendanta Umocnieƒ Pomorza morza zauwa˝ono ju˝ we wczesnym Êre- Pierwszy raz pojawi∏y si´ wówczas w obr´- (Kommandant der Befestigungen der dniowieczu. Niewielkie fortyfikacje obron- bie twierdzy ufortyfikowane baterie ci´˝kiej Pommerschen K¸ste) i od sierpnia 1939 r. ne wznosili tutaj S∏owianie, póêniej Szwedzi artylerii nadbrze˝nej oraz stanowiska jako Dowództwo Obszaru Nadmorskiego i Prusacy. Od 1747 r. ÂwinoujÊcie zacz´∏o ogniowe artylerii przeciwlotniczej. Pomorze (Küstenbefehlshaber Pommern). funkcjonowaç jako port morski. W 1918 r. Przegrana wojna spowodowa∏a chwilowy Jednostki te by∏y podporzàdkowane Wy˝- rozpocz´to zakrojone na szerokà skal´ pra- upadek znaczenia twierdzy. Szczàtkowa szemu Dowództwu Marynarki Wschód ce budowlane obejmujàce zabezpieczenie Reichsmarine i nieliczne oddzia∏y làdowe (Marine-Oberkommando Ost). portu kamiennymi falochronami oraz Reichswehry, pozbawione dodatkowo na Küstenbefehlshaber Pommern: umocnienie nabrze˝y kana∏u portowego. mocy Traktatu Wersalskiego ci´˝kiej artyle- Kapitän zur See Thiele 03.1939-10.1939 Blokada portu, przeprowadzona w 1848 r rii, egzystowa∏y w ÂwinoujÊciu zaledwie od Konteradmiral Schenk 01.1940-03.1940 przez flot´ duƒskà, prze∏amana zwyci´skà poczàtku lat trzydziestych. Koniunktura na Konteradmiral Krafft 03.1940-06.1940 bitwà morskà przez flot´ Królestwa Prus zbrojenia i odbudowa pot´gi militarnej na- Konteradmiral v. Bredow 06.1940-03.1943 ko∏o pó∏wyspu Jasmund na Rugii, sta∏a si´ stàpi∏a dopiero po przej´ciu w∏adzy Konteradmiral Mahrholz 04.1940-05.1941 faktycznie momentem poczàtkowym w Niemczech przez Hitlera. Utworzona Konteradmiral Lietzmann 03.1943-09.1943 w przekszta∏caniu portu w twierdz´ i baz´ w 1935 r. Kriegsmarine rozbudowa∏a twier- Sztab Dowódcy Obszaru korzysta∏ m.in. marynarki. Pruska flota wojenna na sta∏e dz´ do rozmiarów najwi´kszego portu wo- z hotelu „Zum Wallfisch” (obecny „Ener- zacz´∏a stacjonowaç w Êwinoujskim porcie jennego na Ba∏tyku oraz ogromnego arse- getyk”), z obiektu sztabowego na obecnym od 1863 roku. W latach 1848-1881 rozpo- na∏u i bazy technicznej marynarki. Wybrze˝u W∏adys∏awa IV oraz obiektu cz´to trwajàcà etapami budow´ fortyfikacji, Podczas II wojny Êwiatowej baza Krieg- sztabowego ko∏o Ahlbeck (Niemcy). We chroniàcych port i cumujàce w nim okr´ty. smarine w Swinemünde pe∏ni∏a rol´ bardzo wrzeÊniu 1943 r. Küstenbefehlshaber Pom- Do wybuchu I w. Ê. port Êwinoujski urós∏ do wa˝nego ogniwa w systemie ba∏tyckich gar- mern zosta∏o wcielone w kompetencje Do- rangi jednej z najwi´kszych baz marynarki nizonów marynarki. Zabezpiecza∏a bo- wództwa Zachodniego i Wschodniego Ba∏- wojennej na Ba∏tyku oraz sporego garnizo- wiem dzia∏alnoÊç niemieckiej floty oraz sta- tyku (Küstenbefehlshaber der Westlichen nu làdowego. W tutejszych basenach cumo- nowi∏a istotne zaplecze szkoleniowe, na- und Östlichen Ostsee). wa∏y najwi´ksze jednostki p∏ywajàce ówcze- ukowo- badawcze i stoczniowe. Dowództwo obrony przeciwlotniczej ba- snej floty Morza Ba∏tyckiego, dowodzone zy (Flugabwehrkommando) znajdowa∏o si´ przez wielkiego admira∏a Henryka Pruskie- Dowództwa w XIX-wiecznym Forcie Engelsburg (ko∏o go oraz okr´ty zespo∏u bojowego kontr- W kwietniu 1921 r. powsta∏ urzàd Ko- Basenu Pó∏nocnego) skàd koordynowano adm. Behringa. Forty i obiekty garnizonu mendanta ÂwinoujÊcia (Kommandant von prac´ stacji radiolokacyjnych i baterii prze- obsadzone zosta∏y làdowymi oddzia∏ami Swinem¸nde), od 1934 istniejàcy pod na- ciwlotniczych.
20 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE BAZY MORSKIE
G∏ówne bazy Kriegsmarine
W obr´bie ujÊcia Âwiny (Swine) i Kana∏u Piastowskiego (Kaiserfahrt), Kriegsmarine zbudowa∏a kilka baz przeznaczonych dla ró˝nych formacji morskich. Osobno stacjo- nowa∏y szkolne flotylle, flotylle bojowe oraz poszczególne rodzaje si∏ morskich.
Baza niszczycieli i torpedowców Zosta∏a zlokalizowana na wschodnim brzegu Âwiny, niedaleko jej ujÊcia do Zato- ki. W kierunku pó∏nocnym granicà bazy by∏ basen Osternothafen (obecny Basen Try- merski). Za∏ogi okr´tów mieszka∏y w ko- szarach Ostbaracke. Baza posiada∏a w∏asne magazyny paliwowe i magazynowe. Przed wojnà znajdowa∏ si´ tutaj sztab dowódcy si∏ torpedowych (Führer der Torpedoboote), wraz z okr´tami 1, 3 i 5 dywizjonu niszczy- Siedziba Dowództwa w hotelu „Zum Wallfisch“, widoczny dobudowany punkt obserwacyjny na jego dachu. cieli (Zerstörerdivision), 5 Torpedobootsdi- fot. zbiory Przemys∏aw Federowicz vision i tendrem Jagd. W czasie wojny na- ∏y du˝e okr´ty. W latach trzydziestych w re- W bazie stacjonowa∏y (cumowa∏y po ze- brze˝a by∏y w dalszym ciàgu wykorzystywa- jonie dzisiejszego basenu po∏udniowego wn´trznej stronie p∏w. Eichstaden) m.in. ne przez jednostki torpedowe oraz tra∏ow- powsta∏a du˝a baza cywilnych wodnosamo- okr´ty bazy Tsingtau, Tanga, Carl Peters, ce i inne okr´ty Kriegsmarine. Personel lotów wraz z hangarem lotniczym i obiekta- Adolf Lüderitz, Hermann von Wissmann, wchodzi∏ w sk∏ad oddzia∏u Zerstörer und mi pomocniczymi. Pod koniec lat trzydzie- oraz jednostki mieszkalne Estonia i Sofia1. Torpedostammabteilung (od 1 stycznia stych w skutek fortyfikowania Festung Swi- Baza funkcjonowa∏a do 1944 r., kiedy to 1944). W pobliskim Basenie Trymerskim nemünde tereny wysp zosta∏y przej´te przeniesiono jà na wysp´ Karsibór (Kase- cumowa∏y ma∏e kutry wyposa˝one w tzw. przez marynark´ wojennà. Zosta∏o wybu- burg). fumatory s∏u˝àce do zadymiania portu dowane po∏àczenie obu wysp z wyspà 1 stycznia 1936 r. rozpocz´to budow´ ba- w czasie nalotu. Uznam. Na pó∏wyspach wybudowano licz- zy wodnosamolotów2 w oparciu o Basen ne obiekty bazy morskiej, takie jak koszary, Po∏udniowy i obiekty cywilnej Lufthansy. Nabrze˝a p∏w. Kosa i p∏w. Zieliny w´z∏y ∏àcznoÊci, schrony, torowiska itd. Od G∏ównym jej obiektem by∏ du˝y hangar Wyglàd dzisiejszych pó∏wyspów Kosa 1944 (?) roku przy nabrze˝u Eichstaden cu- wodnosamolotów, który mo˝na podziwiaç i Zieliny przez ostatnie 100 lat ulega∏ cià- mowa∏ hulk mieszkalny, dla kadetów mary- do dziÊ. Znajdowa∏ si´ tutaj Centrala Mor- g∏ym przeobra˝eniom. Na poczàtku narki Cordillera zatopiony podczas nalotu skiego Ratownictwa (Seenotzentrale Ost) XX wieku istnia∏y tutaj dwie wyspy Grüne 12 marca 1945 roku. Fläche i Eichstaden. Znajdowa∏y si´ na Budow´ obiektów dla szkolnej flotylli 1. za M. Whitley Deutsche Seestreitkräfte 1939-1945 — Einsatz im Küstenvorfeld oraz za H. Barkmann, Die nich liczne przystanie, jachtkluby, zak∏ady kutrów torpedowych rozpocz´to na prze∏o- Hilfsbegleitschiffe der Deutschen Schnellbootwaffe im szkutnicze itp. Na zewn´trznej stronie wy- mie 1940/41 r. Znajdowa∏y si´ one na Pó∏- Zweiten Weltkrieg. 2. za D. Jung, B. Wenzel, A. Abendroth Die Schiffe spy Eichstaden zbudowano 10 pomostów, wyspie Eichstaden przy basenie po∏udnio- und Boote der deutschen Seeflieger 1912-1976, Stutt- do których ju˝ od poczàtku wieku cumowa- wym, gdzie cumowa∏y kutry torpedowe. gart 1977. Okr´ty podwodne flotylli „Weddigen“ wraz z okr´tem-bazà Saar i lekkim krà˝ownikiem Nürnberg przy obecnym Wybrze˝u W∏adys∏awa IV w ÂwinoujÊciu. fot. zbiory Przemys∏aw Federowicz
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 21 BAZY MORSKIE
stworzona wraz z innymi centralami 30 dowa∏a je sytuujàc wejÊcie do basenu od basenu bazy U-bootów, a tak˝e ze specjal- sierpnia 1939 r. Podporzàdkowane jej by∏y strony Starej Âwiny. Od tamtej pory przy- nie wybudowanych dla niej drewnianych oddzia∏y w Holtenau, Bug (Rugia), Nest staƒ spe∏nia∏a rol´ bazy dla okr´tów szkol- pomostów na Starej Âwinie. (UnieÊcie nad jeziorem Jamno) i Pillau (Pi- nych i pomocniczych. Cumowa∏y tutaj ∏awa). Pod koniec wojny stacjonowa∏y tutaj m.in. U-booty z 4 szkolnej flotylli ze Szcze- Pomocnicze kotwicowiska jednostki lotnicze i morskie Seenotflottille cina, kutry KFK z KFK-Schulflottille oraz Cz´ste naloty zarówno aliantów zachod- 81 porucznika von Aswegena. szkolne S-booty. W 1945 roku stacjo- nich jak i lotnictwa radzieckiego zmusi∏y nowa∏y tutaj promy artyleryjskie AFP przebywajàce w ÂwinoujÊciu okr´ty do ba- Baza Kaseburg z 8 flotylli. zowania w du˝ych odleg∏oÊciach od siebie Baza U-bootów i promów AFP powsta- W 1944 ukoƒczono na wyspie Karsibór w wielu zakamarkach portu. Do takich ce- ∏à w miejscu starej przystani promowej kompleks koszarowy dla kadetów marynar- lów jako pomocnicze kotwicowisko wyko- Uznam-Karsibór istniejàcej tutaj od 1881 ki (Schnellboot-Lehr-Division). Szkolili si´ rzystywano wody Kana∏u Piastowskiego roku. Po przej´ciu terenów przystani praktycznie na kutrach torpedowych oraz (Kaiserfahrt). Okr´ty ustawione by∏y tam w 1942 r. marynarka gruntownie przebu- kutrach KFK. Baza korzysta∏a z nabrze˝y dziobem ku wodom Zatoki, aby w razie spodziewanego nalotu szybko opuÊciç wà- skie kana∏y portowe. Brzegi kana∏u by∏y po- kryte g´stà siecià transzei umo˝liwiajàcych ochron´ zb´dnej za∏ogi okr´towej podczas nalotu. W 1945 r. na tym˝e kanale cumowa- ∏y jednostki Kampfgruppe 2, a u jego pó∏- nocnego wylotu spoczà∏ na dnie ci´˝ki krà- ˝ownik Lützow. U wlotu do Kana∏u Mieliƒ- skiego (Mellinkanal), niedaleko obecnej przystani promowej zbudowano 5 du˝ych metalowo-betonowych dalb, oddalone od grz´sistego brzegu na odleg∏oÊç kilku me- trów zapewnia∏y bezpieczne kotwiczenie przy nich jednostek i zapewnia∏y szybkie po∏àczenie z làdem za pomocà specjalnych pomostów. Sk∏adnice amunicyjno-materia∏owe i zaplecze stoczniowe
Obiekty te funkcjonowa∏y w ramach systemu MAUREB (Marineausrüstungs- -und Reparaturbetrieb) czyli zak∏adów naprawczo-zaopatrzeniowych marynarki. Oddzia∏ by∏ podporzàdkowany stoczni marynarki (Kriegsmarinewerft Kiel) w Kilonii 3.
Zbrojownia Mulnik Ca∏y obszar pomi´dzy basenem po∏u- dniowym a Mulnikiem zosta∏ zaadaptowa- ny na zaplecze materia∏owo-techniczne dla potrzeb marynarki. Pierwsze prace ru- szy∏y ju˝ w 1935 roku, a ca∏y kompleks zo- sta∏ oddany do u˝ytku w 1938 r., jednak˝e prace budowlane nad nowymi obiektami trwa∏y a˝ do 1944 roku. Ca∏y obszar zosta∏ pokryty g´stà siecià torów kolejki normal- no i wàskotorowej ∏àczàcej wszystkie obiekty i nabrze˝a. Na tym rozleg∏ym tere- nie powsta∏a du˝a sk∏adnica amunicyjna przechowujàca i wytwarzajàca sprz´t wo- jenny. Zlokalizowano tam montowni´ min, torped i bomb g∏´binowych, hale re- montowe dla uzbrojenia okr´towego, pod- ziemne zbiorniki paliwowe oraz wiele po-
3. za S. Breyer Kriegsmarinealltag 1933-45 Werften, Arsenale, Basen, Liegehäfen.
22 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE BAZY MORSKIE
mocniczych obiektów. Obron´ przeciwlot- • du˝e zbiorniki w rejonie dzisiejszej Ba- Stocznia miejska — Bauhafen (Basen niczà stanowi∏y pojedyncze stanowiska zy Paliwowej (Warszów {Ostswine}) Pó∏nocny) dzia∏ek oraz pobliska bateria Mielin. • du˝a liczba mniejszych zbiorników Od momentu swego powstania w 1890 r. Po wybudowaniu sk∏adnicy postanowio- w rejonie bazy paliwowej wybudowane obiekty stoczni oraz jej basen przesz∏y wie- no wykorzystaç wody pobliskiego Mulnika w okresie 1943/44 le przeobra˝eƒ, jednak˝e zadania jej sta- (Heidefahrt) jako baza dla niewielkich wiane pozostawa∏y niezmienne. Od poczàt- jednostek p∏ywajàcych. W 1939 r. ruszy∏y Stocznia Ernst Burmester Schiffswerft ku stocznia jako du˝y zak∏ad przemys∏owy prace hydrotechniczne majàce na celu po- KG Swinemünde zwiàzana by∏a z ciàg∏ym rozwojem portu. g∏´bienie basenu z 1,5 do 3 metrów oraz Stocznia Burmester Werft by∏a przed Tutaj dokonywano wszelkich napraw i re- budow´ nadbrze˝a. Rezultatem tych prac wojnà du˝ym zak∏adem szkutniczym Êwiad- montów p∏ywajàcego taboru portowego. by∏o wybudowanie, od strony sk∏adnicy, czàcym us∏ugi dla floty rybackiej i ˝eglar- W okresie II w. Ê. stocznia w dalszym ciàgu 500 metrowego nabrze˝a wyposa˝onego stwa jachtowego. Po wcieleniu w system realizowa∏a swoje zadania, lecz jej prioryte- w slip s∏u˝àcy do wciàgania ma∏ych jedno- MAUREB rozpocz´∏a produkcjà kutrów towe cele zwiàzane by∏y z marynarkà wo- stek lub wodnosamolotów na làd. Nad tra∏owych oraz KFK. W czasie wojny po- jennà. Zewn´trzne nabrze˝a od poczàtku brzegiem znajdowa∏o si´ torowisko du˝e- wi´kszy∏a si´ o tzw. dok i kompleks przemy- XX wieku s∏u˝y∏y jako baza dla du˝ych go dêwigu oraz przemyÊlany system toro- s∏owy Möwenhaken (Czajczyn). okr´tów. Zabezpieczeniem ich by∏ rzàd po- wisk i obrotnic kolejowych. Du˝e zapotrzebowanie na ma∏e kutry dwójnych sieci przeciwtorpedowych 5. Od strony Kana∏u Mieliƒskiego zbudo- wielozadaniowe (KFK) wymusi∏o podj´cie wano 150 metrowej d∏ugoÊci, wysokie, na- decyzji o budowie kompleksu stoczniowe- Baterie zaporowe, przeciwlotnicze brze˝e s∏u˝àce do zaopatrywania wi´k- go specjalizujàcego si´ tylko w tego typu i nadbrze˝ne oraz szko∏y marynarki szych jednostek w amunicj´ i paliwo. produkcji (KFK Werft). Wiosnà 1942 r. Obok znajdowa∏a si´ baza paliwowa, która rozpocz´to prace w Möwenhaken nad Po zakoƒczeniu I wojny Êwiatowej twier- sk∏ada∏a si´ z 300 metrowego nabrze˝a obiektami potowymi i stoczniowymi. Za- dza w ÂwinoujÊciu posiada∏a 9 ró˝nego ka- i wysokiego betonowego pirsu. W jej rejo- k∏ad sta∏ si´ najwi´kszym przedsi´bior- libru baterii nadbrze˝nych. W 1920 r. zosta∏ nie znajdowa∏y si´ pomocnicze, podziem- stwem w ÂwinoujÊciu oraz jednym z g∏ów- sformowany 3 Oddzia∏ Artylerii Marynarki ne zbiorniki paliwowe, które by∏y uzupe∏- nych oÊrodków przemys∏owych produkujà- (III. Marine-Artillerie-Abteilung) podpo- niane z magazynów ko∏o Basenu Po∏u- cych kutry KFK. Powsta∏y w niej kutry rzàdkowany dowódcy twierdzy (Festung- dniowego. o numerach 138-237, 243-411, 462-561, kommandant), który od tej pory zajmowa∏ 613-6364. 12 marca 1945 obiekty stoczni si´ obronà artyleryjskà bazy. W styczniu Zbrojownia Ognica zosta∏y ca∏kowicie zniszczone podczas na- 1927 r. na obszarze ÂwinoujÊcia funkcjono- Na wyspie Wolin niedaleko Ognicy lotu alianckich bombowców. wa∏o szeÊç baterii nadbrze˝nych: (Werder) w okresie wojennym zbudowano W stoczni odbywa∏a si´ tak˝e produk- • Westbatterie 4 x 150 mm ukrytà w g´stym lesie zbrojowni´. Jej za- cja kutrów tra∏owych w ramach Räumboot- daniem by∏o magazynowanie wszelkiego -Werft stoczni Burmestera. Prace nad nimi 4. za H. Danner, Kriegsfischkutter KFK, Hamburg rodzaju amunicji dla marynarki wojennej prowadzono w tzw. doku na Warszowie. Po 2001. i garnizonu twierdzy. Obiekty magazyno- wojnie basen zosta∏ zasypany jako nabrze˝e 5. za G. Hahn, Deutsche Netzleger, i S. Breyerem Kriegsmarine Alltag 1933-1945 Werfen, Arsenale, Ba- we rozciàga∏y si´ od kompleksu baterii Âwinoportu. sen, Liegehäfen. „Goeben” a˝ do Ognicy. Zaopatrzenie garnizonu i floty odbywa∏o si´ siecià kole- Widok powojenny z przystani paliwowej na nabrze˝e zaopatrzeniowe. Na widocznej wie˝y budynku znajdowa∏o si´ stanowisko przeciwlotniczych „Vierlingów“ kal. 20 mm. jowà lub poprzez za∏adunek sprz´tu na fot. Przemys∏aw Federowicz barki dzi´ki dwóm (4?) drewnianym pir- som zbudowanym na Starej Âwinie. Obok dzisiejszej stoczni remontowej znajdowa∏ si´ tak˝e kompleks hal produk- cyjnych, w których odbywa∏ si´ monta˝ torped okr´towych.
Pozosta∏e zbrojownie Trzecia zbrojownia znajdowa∏a si´ na po∏udnie od ÂwinoujÊcia niedaleko Zale- wu Szczeciƒskiego na Wyspie Uznam. By- ∏a ona po∏àczona z portem kolejkà wàsko- torowà. Obecnie jej tereny sà niedost´pne. Kolejna po∏o˝ona by∏a w odleg∏oÊci kilku- nastu kilometrów od portu w miejscowoÊci Stolpe na Wyspie Uznam. Po∏àczona by∏a torowiskami z miastem oraz z pobliskim zalewem gdzie zbudowano ma∏à przystaƒ dla barek transportowych.
Magazyny paliwowe • du˝e magazyny w rejonie Basenu Po∏u- dniowego
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 23 BAZY MORSKIE
dzia∏ 88 mm (póêniej 105 mm S. K. C/32) oraz 2 stanowiska dla artylerii os∏onowej 20 mm Flak C/30 (póêniej 4 x 20 Vierling C/38). Baterie posiada∏y g∏ówne oraz zapa- sowe stanowiska kierowania ogniem z dal- mierzami o bazie 4 metrów. Pod koniec wojny przy bateriach wybudowano polowe stanowiska dla dzia∏ 105 i 20 mm, a tak˝e przystosowano je do obrony làdowej budu- jàc transzeje, stanowiska dla moêdzierzy i karabinów maszynowych. Baterie plot by- ∏y obsadzane przez kadetów z Marine-Flak- -Abteilung 713. • bateria plot Mielin (8. Batterie) • bateria plot nad zalewem (?. Batterie) • bateria plot Kamminke (2. Batterie) • bateria plot nad Kana∏em Piastowskim (nieukoƒczona) • bateria plot Przytór (Pritter) (5. Batte- rie ale M. F. A. 233)
Baterie zaporowe (Sperrbatterie) By∏y budowane w pasie nadmorskich wydm skàd mia∏y doskona∏y wglàd na red´ Wie˝a kierowania ogniem baterii „Goeben” fot. zbiory Przemys∏aw Federowicz portu. Stawiano im dwa zasadnicze zada- nia: obron´ podejÊç do portu i wybrze˝a • Plantagenbatterie 4 x 210 mm 1939) r.: 3 Rezerwowy Oddzia∏ Artylerii (3. przez wrogie okr´ty oraz ochron´ portu • Strandbatterie 4 x 150 mm Ersatz-Artillerie-Abteilung), Marine-Artil- przed wrogim lotnictwem. Ka˝da z baterii • Hafenbatterie 4 x 150 mm lerie-Abteilung 123, Marine-Flak-Abte- posiada∏a standardowo cztery obiekty bojo- • Ostbatterie 4 x 150 mm 6 ilung 223 oraz 233. Oddzia∏y te zosta∏y pod- we dla dzia∏ 105 lub 128 mm. Kierowanie • Forstbatterie 6 x 210 mm 6. porzàdkowane dowódcy obrony Pomorza ogniem odbywa∏o si´ ze stanowiska dowo- W po∏owie lat trzydziestych rozpocz´to (Küstenbefehlshaber Pommern). dzenia posiadajàcego dalmierze o bazie projektowanie nowych baterii nadbrze˝- 6 metrów. Baterie zaporowe by∏y obsadza- nych majàcych zapewniç ochron´ rozwija- Baterie plot (Flakbatterie) ne przez kadetów z Marine-Flak-Abte- jàcemu si´ portowi wojennemu. III. M. A. Wed∏ug wytycznych baterie plot by∏y ilung 233. A zosta∏ rozwiàzany 26 sierpnia 1939 roku, umieszczane w g∏´bi làdu. Standardowo • bateria zaporowa ÂwinoujÊcie (1. Bat- a w jego miejscu powsta∏y (26 sierpnia ka˝da z nich posiada∏a 4 dzia∏obitnie dla terie) • bateria zaporowa przy obecnej granicy Salwa baterii „Yorck“ z okresu I wojny Êwiatowej. Bateria uzbrojona by∏a wówczas w 4 dzia∏a (2. Batterie) kal. 170 mm. fot. zbiory Przemys∏aw Federowicz • bateria zaporowa ¸unowo 4 x 128 mm (3. Batterie?) • bateria zaporowa Lubiewo (4. Bat- terie?) • bateria zaporowa Warszów (6. Bat- terie?)
Baterie polowe Baterie polowe by∏y obsadzane przez ka- detów z Marine-Flak-Abteilung 711. Sk∏a- da∏y si´ z kilku dzia∏ osadzonych na betono- wych ∏awach. Pozosta∏e obiekty pomocni- cze by∏y zbudowane z drewna, ziemi i pre- fabrykatów. Brak dok∏adnych informacji o ich lokalizacjach. Wiadomo jedynie, ˝e jedna z nich znajdowa∏a si´ na Wyspie Kar- sibór, w jej centrum i chroni∏a kompleks koszarowy marynarki. Mo˝na domniemy- waç ˝e jedna lub kilka znajdowa∏o si´ w ob- szarze stoczni Burmester w Czajczynie dla ochrony tamtejszego kompleksu przemy- s∏owego.
6. Obecnie nie zachowa∏y si´ po nich ˝adne Êlady.
24 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE BAZY MORSKIE
Oryginalna mapa z zaznaczonymi lokalizacjami i zasi´giem budowanych baterii przeciwlotniczych wokó∏ ÂwinoujÊcia. fot. zbiory Przemys∏aw Federowicz Baterie nadbrze˝ne 7 litym schronie bojowym. W okresie II woj- rine Artillerie Abteilung). W trzech grupach Rozpocz´ty, w latach trzydziestych, pro- ny Êwiatowej liczb´ dzia∏ zwi´kszono do szkolnych kadeci przechodzili przeszkolenie jekt fortyfikowania przewidywa∏ budow´ pi´ciu. Dwa pozostawiono na pierwotnych zgodnie z odpowiednià specjalnoÊcià. kilku baterii nadbrze˝nych ró˝nych kali- podstawach, kolejne trzy osadzono na do- • Plantagenbatterie (1. Lehrgruppe) brów poczàwszy od 150 mm do 305 mm. budowanych samodzielnych schronach bo- Zosta∏a zbudowana w latach 1908-1911 Do tego celu wykorzystano istniejàce ju˝ jowych. w parku zdrojowym w ÂwinoujÊciu. Pier- obiekty cz´sto z XIX wieku. W okresie • Forstbatterie wotnym uzbrojeniem by∏o 6 moêdzierzy II wojny w systemie obrony bazy funkcjono- Zosta∏a wybudowana w latach 1908-1910 210 mm. Obiekty baterii, w okresie mi´- wa∏y: na Warszowie (Ostswine). By∏a ona bliê- dzywojennym, zosta∏y poddane gruntow- • Batterie „Goeben” niaczkà Plantagenbatterie. Prawdopodob- nej modernizacji i przystosowane dla dzia∏ Bateria zosta∏a zlokalizowana w lasach nie w latach II wojny Êwiatowej nie posiada- kalibru 210 mm. Pod koniec wojny bateri´ pomi´dzy miejscowoÊciami Ognica (Wer- ∏a uzbrojenia. uzbrojono w 3 dzia∏a 203 mm na pojedyn- der) i Przytór (Pritter). Pod koniec 1939 r. • Batterie „Mars” czych lawetach. osiàgn´∏a tymczasowà gotowoÊç bojowà. Zbudowana zosta∏a jako pomocnicza, • Batterie Henningen (2. Lehrgruppe) G∏ównà jej bronià mia∏y byç trzy dzia∏a ka- polowa, bateria dla wsparcia dzia∏aƒ Plan- Obiekty baterii zosta∏y wybudowane libru 305 mm. Jednak˝e z powodu wielu tagenbatterie. Znajdowa∏a si´ przy obecnej pod koniec wojny, prawdopodobnie czynników m.in. niedostatecznego rozwoju granicy paƒstwowej. Prawdopodobnie w 1944 roku, na Êwinoujskich wydmach. dzia∏ tego˝ kalibru, schrony koszarowo-bo- w okresie II wojny nie uzbrojona (?). Pierwotnie funkcjonowa∏a jako pó∏bateria, jowe przystosowano dla dzia∏ S. K. L./45 • Batterie „Vineta” posiadajàc dwa schrony bojowe z dzia∏ami o kalibrze 280 mm. W 1940 r. dzia∏a zosta- Bliêniaczka baterii „Mars”. Wspó∏dzia∏a- ∏y zdemontowane i przeniesione do Norwe- ∏a z baterià „Forst”. Jej obiekty znajdujà si´ 7. Uzupe∏nieniem obrony portu by∏ zdobyczny przez Niemców francuski pociàg pancerny. Posiada∏ 4 dzia∏a gii, gdzie od marca 1941 r. funkcjonowa∏y w lasach na pó∏noc od Przytoru. Prawdopo- 194 mm. Jego miejscem stacjonowania by∏a bocznica jako „Batterie Husöen” (1/M. A. A. 507) dobnie nie posiada∏a podczas II wojny kolejowa w rejonie baterii „Goeben”. Brak informacji jakoby jego dzia∏a by∏y wykorzystywane przez artylerzy- na Wyspie Tarva. uzbrojenia8. stów marynarki jak i oddzia∏y làdowe. Po wojnie zdo- • Strandbatterie byczny polski, s∏u˝y∏ w PMW. Szkolny odzia∏ artylerii nadbrze˝nej 8. Niektóre êród∏a podajà informacj´ jakoby bateria „Bateria Pla˝owa” zosta∏a zbudowana posiada∏a dzia∏a 150 mm. Jednak˝e brak informacji ar- w latach 1909-1910 na Warszowie (Oster- (Küstenartillerie-Lehrabteilung) 9 chiwalnych mogàcych potwierdziç t´ tez´. 9. Czwarty oddzia∏ artylerii nadbrze˝nej 4. Lehrgrup- nothafen). Pierwotnie posiada∏a 4 dzia∏a S. Oddzia∏ zajmowa∏ si´ szkoleniem perso- pe zosta∏ zlokalizowany w Althagen w celu obrony cie- K. L/40 kalibru 150 mm osadzone na jedno- nelu dla oddzia∏ów artylerii marynarki (Ma- Êniny Gedser. Posiada∏ 4 dzia∏a 170 mm.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 25 BAZY MORSKIE
150 mm. Póêniej otrzyma∏a kolejne dwa Stacje radiolokacyjne Podsumowanie stanowiska bojowe. W sk∏ad kompleksu wchodzi∏o tak˝e stanowisko kierowania Wchodzi∏y one zarówno w sk∏ad obrony Port w ÂwinoujÊciu zawsze by∏ uznawany ogniem, stanowisko reflektora oraz schro- przeciwlotniczej bazy jak i w system szko- za jeden z wa˝niejszych w tej cz´Êci Morza ny amunicyjne. lenia operatorów i personelu techniczne- Ba∏tyckiego. Najwi´ksze znaczenie mia∏ • Westbatterie (3. Lehrgruppe) go. Obs∏ug´ stacji radiolokacyjnych stano- jednak w okresie II wojny Êwiatowej, kiedy Bateria zosta∏a zlokalizowana w starym wi∏ wyspecjalizowany personel marynarki to sta∏ si´ du˝ym oÊrodkiem szkoleniowym forcie artyleryjskim z XIX w. (1848 r.) zlo- m.in. z Oddzia∏u Namierzania „Pomorze” i stoczniowym marynarki niemieckiej. To kalizowanym obok obecnego Basenu Pó∏- (Marinepeilabteilung Pommern) oraz od- tutaj szkolili si´ artylerzyÊci baterii làdo- nocnego. W okresie II wojny Êwiatowej na dzia∏y Luftwaffe. Poza wymienionymi po- wych, dzia∏ przeciwlotniczych, personel jego terenie zbudowano 5 dzia∏obitni pod ni˝ej oÊrodkami radiolokacyjnymi11, ist- stacji radiolokacyjnych czy za∏ogi okr´to- dzia∏a kalibru 150 mm. Do kierowania nia∏y tak˝e dwa oddzia∏y obs∏ugiwane we. W miejscowych stoczniach remonto- ogniem s∏u˝y∏y dwa dalmierze umieszczo- przez personel Luftwaffe (w ca∏oÊci?). wano i budowano ró˝nego rodzaju okr´ty. ne na pi´ciokondygnacyjnym obiekcie bo- Pierwszy zlokalizowany na wyspie Uznam Baza posiada∏a ogromne magazyny pali- jowo-szkoleniowym. Obok niego zlokali- w rejonie miejscowoÊci Heringsdorf oraz wowe i amunicyjne. W nich znajdowa∏y si´ zowano metalowà wie˝´ s∏u˝àcà jako pod- drugi na wydmach ÂwinoujÊcia (pomi´dzy jedne z wi´kszych niemieckich sk∏adów stawa pod jednà ze stacji radiolokacyj- baterià „Henningen” a baterià zapo- min morskich. To stàd miny w´drowa∏y do nych. rowà) 12. Norwegii czy do Zatoki Fiƒskiej. • Oddzia∏ radiolokacji (Funkmeß) • OÊrodek szkolny radiolokacji Podobnà rol´ port pe∏ni∏ w okresie po- Zlokalizowany zosta∏ na zachód od uj- Zosta∏ zlokalizowany ko∏o obecnej grani- wojennym, gdzie wówczas stacjonowa∏a Êcia Âwiny. Jego celem by∏o szkolenie ka- cy polsko-niemieckiej. Sk∏ada∏ si´ z du˝ego flota Uk∏adu Warszawskiego. Obecnie je- detów w obs∏udze stacji radiolokacyjnych hangaru oraz z placu manewrowego dla ra- go ranga zmala∏a, lecz w dalszym ciàgu pe∏- dla baterii nadbrze˝nych. darów i stacji nas∏uchowych. Szkolono tutaj ni funkcj´ portu wojennego tym razem operatorów stacji radiolokacyjnych dla ba- Polskiej Marynarki Wojennej. Marine Flakschule terii nadbrze˝nych z Marine Flakschule V. Artyku∏ jest dedykowany Piotrowi We wrzeÊniu 1941 w ÂwinoujÊciu po- • Stacja radiolokacyjna Laskowskiemu, dzi´ki któremu wszystko wsta∏a Szko∏a Przeciwlotnicza Marynarki Zosta∏a zlokalizowana na Warszowie si´ zacz´∏o. (Marine Flakschule I). Sk∏ada∏a si´ z 7 od- w pobli˝u baterii nadbrze˝nej. Funkcjono- dzia∏ów szkolnych. W paêdzierniku 1943 r. wa∏a ona na betonowej wie˝y w sk∏adzie Podstawowa bibliografia: przeformowana zosta∏a w 8 oddzielnych kompleksu tamtejszej baterii zaporowej. Laskowski P., Wroƒski A. Âwinoujskie Fortyfikacje, szkó∏ podporzàdkowanych Dowództwu Prawdopodobnym wyposa˝eniem by∏ ra- ÂwinoujÊcie 1999. Morskiej Obrony Plot i Szko∏y Artylerii dar „Würzburg-Nora”. Laskowski P. Niemieckie tajne bronie na wyspach Wo- Nadbrze˝nej (HK Flak — Höherer Kom- • Stacja radiolokacyjna lin i Uznam, ÂwinoujÊcie 1999. mandeur der Marine Flugabwehr und der Zosta∏a umieszczona na metalowej wie- Perzyk B. Baterie plot niemieckiej MW 1937-1945, Küstenartillerieschule). ˝y w Forcie Zachodnim (Westbatterie) „Archeologia Wojskowa” nr 5,6. • Marine Flakschule I (Swinemünde) przy obiekcie kierowania ogniem tamtej- Wein S., Wein F. Die 28 cm Batterie Goeben-Husöen, 10. Szkoli∏a kadetów w obs∏udze dzia∏ prze- szej baterii nadbrze˝nej. Prawdopodobnie „Fortifikation” 13/1999. ciwlotniczych na okr´tach marynarki m.in. by∏a ona typu Freya i s∏u˝y∏a jako wsparcie Wein F. Seefestung Swinemünde. na okr´cie szkoleniowym Mars. dla tamtejszych baterii zaporowych. Murawski E. Die Eroberung Pommerns durch die Ro- • Marine Flakschule III (Misdroy-Mi´- • Stacja radiolokacyjna te Armee, Boppard 1969. dzyzdroje/Janogród). Szkoli∏a w obs∏udze Radar typu „Freya” (FuMG 401 Müller W. Schiffsschicksale Ostsee 1945, Hamburg lekkich dzia∏ek przeciwlotniczych làdo- A „Freya-Lz”?). zosta∏ umieszczony na 1996. wych i okr´towych. szczycie Fortu Engelsburg (Fort Anio∏a). Müller W., Kramer R. Gesunken und verschollen, • Marine Flakschule IV (Neuendorf S∏u˝y∏ w sk∏adzie tamtejszych baterii prze- Hamburg 1993. na Wyspie Uznam). Szkoli∏a kadetów ciwlotniczych. Dodatkowo wykorzystano dokumenty archiwalne i pla- w urzàdzeniach nas∏uchowych m.in. w ge- ny inwentaryzacyjne z archiwów Piotra Laskowskiego neratorach nas∏uchu „Horch”. Punkty obserwacyjne i ∏àcznoÊci i autora, cykl artyku∏ów Piotra Laskowskiego w lokal- • Marine Flakschule V (Swinemünde). Obiekty te by∏y w∏àczone w sk∏ad obro- nej prasie na temat rozwoju portu i miejskich fortyfika- Szkolenie w obs∏udze stacji radiolokacyj- ny przeciwlotniczej i nadbrze˝nej bazy. cji, informacje zebrane podczas prac terenowych przez nych. Obs∏ugiwane by∏y przez marynarzy z 3 Od- autora oraz informacje zawarte w korespondencji • Marine Flakschule VI (Ückeritz). Od dzia∏u Obserwacji Powietrznej (3. Marine- z wieloma osobami z bran˝y militarnej. paêdziernika 1944 funkcjonowa∏a w Ücke- flugmeldeabteilung). ritz na Wyspie Uznam. Zajmowa∏a si´ • du˝y oÊrodek ∏àcznoÊci (lub pomocni- 10. Marine Flakschule II zosta∏a zlokalizowana szkoleniem technicznym personelu artyle- cze stanowisko dowodzenia obronà plot) w Dax we Francji. rii przeciwlotniczej. • punkt obserwacji zatoki w niewykorzy- 11. Prawdopodobnym jest tak˝e istnienie stacji „Würzburg” przy w´êle ∏àcznoÊci, jednak˝e brak do- • Marine Flakschule VII (Swi- stanym punkcie kierowania ogniem baterii k∏adniejszych danych na ten temat. nemünde). Szkoli∏a w obs∏udze dzia∏ po- „Goeben” 12. Pierwszy by∏ obs∏ugiwany przez 32. mittlere Flug- melde Leit-Komp (z IV./Luftnachrichten Regiment k∏adowych przysz∏e za∏ogi okr´tów pod- • punkt obserwacji wejÊcia do portu (za- 221) i posiada∏ kryptonim „Schnepfe”. Drugi oÊrodek wodnych. chód) posiada∏ system radiolokacyjny „Mannheim-Riese” lub kombinacj´ stacji „Würzburg-Riese” i „Kulmbach”. • Marine Flakschule VIII (Zempin — • punkt obserwacji wejÊcia do portu Kompleks sk∏ada∏ si´ z dwóch radarów umieszczonych wyspa Uznam). Szkoli∏a obs∏ug´ ci´˝kich (wschód) na betonowych podstawach, stacji sterowania Bayern oraz obiektów pomocniczych. Obs∏ug´ stanowi∏a 4. làdowych dzia∏ przeciwlotniczych (88, 105 • punkt obserwacji w dawnym stanowi- mittl. Flugm. Leit-Komp (z Ln-Flugmelde-Abteilung). i 128 mm). sku kierowania ogniem baterii „Vineta”. Kompleks posiada∏ kryptonim „Java II”.
26 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE U 18 w marszu na powierzchni w poczàtkowym okresie swojej s∏u˝by. Grzegorz Buka∏a fot. zbiory Jaros∏aw Malinowski
HHiissttoorriiaa ooppeerraaccyyjjnnaa nniieemmiieecckkiicchh ookkrr´´ttóóww ppooddwwooddnnyycchh ww IIII wwoojjnniiee ÊÊwwiiaattoowweejj.. TTyypp IIII BB —— cczz´´ÊÊçç IIII
U 17 Behrens. 1 listopada 1939 r. okr´t zosta∏ kwietnia uratowano niemieckich lotni- przydzielony do Flotylli Szkolnej (Ubo- ków, których samolot dozna∏ awarii Budowa rozpocz´ta: 1 lipca 1935 r. (nr otausbildungsflottille) w Gdaƒsku (Dan- i spad∏ do morza. 2 maja 1940 r. powróci∏ stoczniowy 547), wodowany: 15 listopada zig), gdzie pozosta∏ do 31 grudnia 1939 r. do Kilonii, gdzie podj´to decyzj´ o po- 1935 r., ukoƒczony: 3 grudnia 1935 r. nownym skierowaniu jednostki do zadaƒ Stocznia: Krupp-Germaniawerft w Kilo- Trzeci patrol szkolnych od dnia 21 maja 1940 r. Jedno- nii. 29 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z Wil- czeÊnie okr´t zosta∏ przydzielony do Szko- Od 3 grudnia 1935 r. przydzielony do 1 helmshaven z zadaniem operowania w re- ∏y Specjalistów ZOP (Ubootabwehrschu- Szkolnej Flotylli Weddigen w Kilonii, jonie Szetlandów. 4 lutego wystàpi∏y po- le = UAS). a pierwszym dowódcà okr´tu zosta∏ por. wa˝ne problemy z silnikami wysokopr´˝- Okr´t do koƒca II wojny Êwiatowej nie Werner Fresdorf (1 paêdziernika 1936 r. nymi, co zmusi∏o dowódc´ do zawrócenia wyszed∏ ju˝ na ˝aden patrol bojowy. 7 lip- awansowany na stopieƒ kpt.). W chwili w kierunku Niemiec. 10 lutego 1940 r. ca 1940 r. dosz∏o do zamiany na stanowi- wybuchu wojny flotylla uzyska∏a status jednostka powróci∏a do portu wyjÊcia. sku dowódcy, które objà∏ por. Herwig operacyjny. Collmann. 5 stycznia 1941 r. dotychczaso- Czwarty patrol wy dowódca zosta∏ zastàpiony przez kpt. Pierwszy patrol 29 lutego 1940 r. wyp∏ynà∏ z Wil- Wolfganga Schultze. W czasie przynale˝- 25 sierpnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Wil- helmshaven z zadaniem patrolowania po- noÊci do Ubootabwehrschule (UAS helmshaven pod dowództwem kpt. Hein- ∏udniowej cz´Êci Morza Pó∏nocnego. 2 {Szko∏a ZOP}) i od 1 marca 1943 r. do 22 za von Reiche (dowodzi∏ od 2 listopada marca o godz. 21.59 na pozycji 51o 36” N Flotylli w Gdyni (Gotenhafen), a od mar- 1937 r.) z zadaniem patrolowania po∏u- i02o 54” E (na pó∏nocny zachód od Vlis- ca 1945 r. w Wilhelmshaven kolejnymi do- dniowej cz´Êci Morza Pó∏nocnego. 30 singen) storpedowa∏ i zatopi∏ holenderski wódcami byli: sierpnia 1939 r. jednostka powróci∏a do transportowiec s/s Rijnstroom (695 BRT). • 2-14 paêdziernika 1941 r. ppor. Otto portu wyjÊcia. W meldunku radiowym jego pojemnoÊç Wollschläger zosta∏a zawy˝ona do 9 000 BRT. 5 marca • 16 paêdziernik 1941 r. — 31 maj Drugi patrol o godz. 20.58 na pozycji 51o 41” N i 02o 1942 r. por. Ernst Heydemann 31 sierpnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Wil- 47” E (na pó∏nocny zachód od Vlissingen) • 1 czerwca 1942 r. — 22 luty 1943 r. helmshaven z zadaniem postawienia min storpedowa∏ i zatopi∏ holenderski trans- ppor. Walter Sitek w rejonie The Downs na po∏udniowym portowiec s/s Grutto (920 BRT). Ponow- • 23 luty 1943 r. — 25 maj 1944 r. por. wybrze˝u W. Brytanii. 5 wrzeÊnia po∏o˝o- nie zawy˝ono jego pojemnoÊç, ale tym ra- Karl-Heinz Schmidt no miny w rejonie Dover. 8 wrzeÊnia zem do 3 500 BRT. 7 marca 1940 r. jed- • 26 maj 1944 r. — 21 grudzieƒ 1944 r. 1939 r. jednostka powróci∏a do portu wyj- nostka powróci∏a do portu wyjÊcia. por. Hans-Jürgen Bartsch Êcia. Nie zanotowano ˝adnych zatopieƒ • 22 grudzieƒ 1944 r. — luty 1945 r. na postawionym polu minowym. Po skoƒ- Piàty patrol por. Friedrich Baumgärtel czonym rejsie dosz∏o 11 wrzeÊnia do zmia- 13 kwietnia 1940 r. wyp∏ynà∏ z Wilhelm- W styczniu 1945 na pok∏adzie okr´tu ny na stanowisku dowódcy, które objà∏ shaven z zadaniem operowania w rejonie podwodnego z Gdyni do Kilonii ewaku- kpt. Harald Jeppener-Haltenhoff. 18 paê- norweskich portów Bergen i Stavanger. owano 20 uchodêców. W lutym 1945 r. zo- dziernika dosz∏o do kolejnej zmiany na W drugiej cz´Êci patrolu jednostka opero- sta∏ wycofany z s∏u˝by czynnej, a 5 maja stanowisku dowódcy, które objà∏ kpt. Udo wa∏a na wschód od Szetlandów, gdzie 26 1945 r. samozatopiony w Wilhelmshaven.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 27 II WOJNA ÂWIATOWA
U 18 Trzeci patrol sku. 3 wrzeÊnia 1940 r. ponownie nastàpi- 2 paêdziernika 1939 r. wyp∏ynà∏ ∏a zmiana na stanowisku dowódcy, które Zlecenia udzielono: 2 lutego 1934 r., bu- z portu z zadaniem atakowania brytyj- objà∏ kpt. Hans-Heinz Linder. 17 grudnia dowa rozpocz´ta: 10 lipca 1935 r. (nr stocz- skich okr´tów w rejonie Orkadów. Ran- 1940 r. z okr´tu zszed∏ dotychczasowy do- niowy 548), wodowany: 6 grudnia 1935 r., kiem 14 paêdziernika zajà∏ pozycj´ w rejo- wódca, a jego miejsce zajà∏ kpt. Ernst Vo- ukoƒczony: 4 stycznia 1936 r. Stocznia: nie wejÊcia do Scapa Flow i wys∏a∏ sygna∏ gelsang, który pe∏ni∏ swoje obowiàzki do 6 Krupp-Germaniawerft w Kilonii. radiowy przechwycony prze Brytyjczyków. maja 1941 r. W styczniu 1941 r. jednostka Od stycznia 1936 r. do listopada 1936 r. W zamyÊle mia∏o to utwierdziç przeciwni- zosta∏a przeniesiona do 22 Flotylli Okr´- przydzielony do 1 Szkolnej Flotylli Weddi- ka w przekonaniu, ˝e U47po zatopieniu tów Podwodnych w Gdyni (Gotenhafen). gen w Kilonii, a pierwszym dowódcà zosta∏ pancernika Royal Oak szcz´Êliwie wydo- 7 maja stanowisko dowódcy objà∏ por. kpt. Hans Pauckstadt. Od 20 listopada sta∏ si´ na otwarte wody. 19 paêdziernika Hans-Achim von Rosenberg-Gruszczyn- 1936 r. stanowisko by∏o nie obsadzone 1939 r. jednostka powróci∏a do Kilonii. ski. Kolejnym dowódcà od 1 czerwca z powodu remontu okr´tu. Od 30 wrzeÊnia 1942 r. zosta∏ por. Friedrich-Wilhelm Wis- 1937 r. obowiàzki dowódcy pe∏ni∏ kpt. He- Czwarty patrol smann, który dowodzi∏ do 18 sierpnia inz Beduhn. Od 31 paêdziernika 1937 r. 15 listopada 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu 1942 r.. w sk∏adzie 3 Flotylli Lohs w Kilonii. z zadaniem patrolowania pó∏nocnych wy- W kwietniu 1942 r. podj´to decyzj´ 20 listopada 1936 r. o godz. 9.54 okr´t brze˝y Szkocji. 18 listopada o godz. 21.16 o utworzeniu na Morzu Czarnym niemiec- podwodny zosta∏ staranowany i zatopiony na pozycji 57o 59” N i 02o 18” W (na pó∏- kiej flotylli okr´tów podwodnych (patrz w Zatoce Lubeckiej (pozycja 54o 07” N noc od Kinnairds Head) natrafiono na U 9, U 19, U 24). W sierpniu 1942 r. (kie- i11o 07” E) przez stary torpedowiec T konwój jednostek rybackich p∏ynàcych dy to zadecydowano o wys∏aniu na ten 156. Z za∏ogi U18uratowano dwunastu z Islandii. Z wystrzelonych torped jedna akwen nast´pnych trzech okr´tów pod- marynarzy, ale oÊmiu zaton´∏o razem trafi∏a i zatopi∏a brytyjski trawler Wigmo- wodnych) U18skierowano do Kilonii, z jednostkà. Osiem dni póêniej okr´t zo- re (345 BRT). 20 listopada o godz. 1.09 gdzie po wycofaniu z s∏u˝by 18 sierpnia sta∏ podniesiony i po zakoƒczeniu kapi- w rejonie Rattray Head dostrze˝ono zdj´to z niego ca∏e wyposa˝enie, a wa˝àcy talnego remontu 30 wrzeÊnia 1937 r. po- zbiornikowiec p∏ynàcy pod eskortà nisz- 140 t std kad∏ub u∏o˝ono przy pomocy ˝u- nownie wcielony w sk∏ad floty. (Karl czyciela. Wystrzelona torpeda rozmin´∏a rawi portowych na pi´ciu pontonach, któ- Dönitz — „10 lat i 20 dni, wspomnienia si´ z celem ataku — brytyjskim zbiorni- re przez Kana∏ Kiloƒski skierowano do wojenne 1935-1945”, Wydawnictwo Fin- kowcem m/t Althelking (9 557 BRT) i eks- Brunsbüttel. Stàd, ¸abà, przeholowano je na, Gdaƒsk, 1997, str. 334 pisze: „tragicz- plodowa∏a w Êladzie torowym niszczyciela do Drezna-Übigau, gdzie kad∏ub okr´tu na utrata U 18 w listopadzie mia∏a inne Inglefield. 22 listopada 1939 r. jednostka podwodnego umieszczono na dwóch 70 przyczyny. U 18 zosta∏ storpedowany powróci∏a do Kilonii. Po zakoƒczeniu rej- tonowych platformach ko∏owych (tzw. podczas çwiczeƒ przeprowadzanych na su dosz∏o 24 listopada do zmiany na sta- przyczepy Culemeyera; okreÊlenie pocho- g∏´bokoÊci peryskopowej przez kuter tor- nowisku dowódcy okr´tu, które objà∏ por. dzi od nazwiska Johanna Culemeyera pedowy”). Ernst Mengersen. RównoczeÊnie okr´t (1883-1951), który w roku 1931 skonstru- zosta∏ przeniesiony do Flotylli Szkolnej owa∏ niskopod∏ogowà przyczep´ wieloko- Pierwszy patrol (Ubootausbildungsflottille) w Gdaƒsku ∏owà {4 jednostki noÊne z 32 nisko osadzo- 30 sierpnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z K∏ajpedy (Danzig). nymi ko∏ami o pe∏nym ogumieniu, które (Memel) pod dowództwem kpt. Maxa — bezproblemowo wytrzymywa∏y nacisk do Hermanna Bauera (dowodzi∏ od 1 listo- Piàty patrol 60 ton na oÊ} do przewozu przesy∏ek po- pada 1937 r.) z zadaniem blokowania pol- 8 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- nadnormatywnych o wielkiej masie — skiego wybrze˝a. 2 wrzeÊnia 1939 o godz. daniem patrolowania pomi´dzy Orkada- przyp. red.). Nast´pnie, wspomniany ze- 01.52 U18zauwa˝y∏ prawdopodobnie mi i wybrze˝em Norwegii. 23 stycznia staw rozwijajàc bardzo ma∏à pr´dkoÊç ˚bika. Ten równie˝ zauwa˝y∏ Niemca, o godz. 07.01 na pó∏nocny zachód od Kin- skierowa∏ si´ autostradà wiodàcà do Ingol- bioràc go za torpedowiec. Dowódca pol- nairds Head storpedowa∏ i zatopi∏ norwe- stadt, gdzie kad∏ub okr´tu podwodnego skiego okr´tu podwodnego nakaza∏ na- ski transportowiec s/s Varild (1 085 BRT). ponownie umieszczono na pontonach tychmiast zanurzenie alarmowe. S´p zo- W meldunku radiowym jego pojemnoÊç i Dunajem przeholowano do Linzu. Tutaj sta∏ natomiast wypatrzony przez U183 zosta∏a zawy˝ona do 3 000 BRT. 26 stycz- po spuszczeniu na wod´ i umieszczeniu wrzeÊnia 1939 — dwa razy w ciàgu dnia — nia 1940 r. jednostka zawin´∏a do Wil- pomi´dzy dwoma barkami rzecznymi jed- za drugim razem, o godz. 19.51 z niemiec- helmshaven. nostk´ przeholowano Dunajem bezpo- kiego U-boota odpalono torped´. Wyni- Êrednio do rumuƒskiego Ga∏acza (Galati), ków ataku nie zauwa˝ono (dok∏adniej, Szósty patrol gdzie uzupe∏niono brakujàce wyposa˝enie patrz J. Pertek, Ma∏a flota wielka du- Wyp∏ynà∏ z portu z zadaniem operowa- i w dniu 6 maja 1943 r. U-boot ponownie chem, Poznaƒ 1989 — str. 40-43 i 45). 8 nia przeciwko alianckim jednostkom mi´- oddano do s∏u˝by. Nast´pnego dnia jed- wrzeÊnia 1939 r. jednostka zawin´∏a do dzy Bergen i Szetlandami, a nast´pnie nostka pop∏yn´∏a w dó∏ Dunaju do Suliny. Kilonii. przeprowadzenia patrolu w rejonie Kin- Tam z powodu nie stawienia si´ na czas Drugi patrol nairds Head. W czasie rejsu nie nawiàza- okr´tów eskorty zmuszona by∏a przecze- 14 wrzeÊnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu no kontaktu z nieprzyjacielem. 24 lutego kaç do 11 maja. Dopiero tego dnia okr´t z zadaniem zaj´cia pozycji na wodach 1940 r. jednostka przyby∏a do portu wyj- podwodny zawinà∏ do Konstancy, zasilajàc Wielkiego Be∏tu i atakowaniu brytyjskich Êcia. sk∏ad stacjonujàcej tam 30 Flotylli Okr´- okr´tów podwodnych usi∏ujàcych przedo- Od marca 1940 r. jednostka zosta∏a tów Podwodnych. Od 3 grudnia 1942 r. do- staç si´ na Ba∏tyk. Nie odnoszàc ˝adnych przeznaczona do pe∏nienia roli okr´tu wództwo nad okr´tem objà∏ por. Karl Fle- sukcesów, 24 wrzeÊnia 1939 r. powróci∏ do szkolnego. 1 lipca zosta∏a przeniesiona do ige, który z przerwami piastowa∏ to stano- Kilonii. 24 Flotylli Okr´tów Podwodnych w Gdaƒ- wisko do 25 sierpnia 1944 r.
28 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE II WOJNA ÂWIATOWA
Pomi´dzy majem 1943 r. i sierpniem po∏udniowy wschód od Gielend˝yku na sierpnia 1944 r. (dzieƒ, w którym Rumu- 1944 r. okr´t podwodny wykona∏ osiem radziecki konwój i wystrzeli∏ trzy torpedy nia wypowiedzia∏a wojn´ Niemcom) wo- patroli bojowych skierowanych przeciwko celujàc do holownika i dwóch barek. bec ewakuacji portu, niezdolny do wyjÊcia radzieckiej ˝egludze w rejonie Kaukazu. W meldunku radiowym przekazano infor- w morze okr´t podwodny wraz z bliênia- Wszystkie patrole rozpoczyna∏y i koƒczy∏y macj´ o zatopieniu holownika (500 BRT) czym U24uda∏ si´ na po∏udnie od Kon- si´ z regu∏y w Konstancy. i uszkodzeniu obu barek (po 600 BRT). 25 stancy, gdzie zosta∏ samozatopiony (pozy- Daty patroli sà nast´pujàce: kwietnia 1944 podczas podchodzenia do cja 44o 12” N i 28o 41” E). Ekipa miner- 25 maja 1943 r. — 9 czerwca 1943 r. radzieckiego okr´tu podwodnego U 18 ska, rekrutujàca si´ spoÊród cz∏onków za- (Suchumi — Gagra — Poti) zaatakowany zosta∏ i ostrzelany i obrzuco- ∏ogi U-boota, pod komendà oficera me- 16 czerwca 1943 r. — 22 lipca 1943 r. ny bombami g∏´binowymi, pomimo nada- chanika, ppor. (in˝.) Aufschlagera i II ofi- W czasie patrolu, 23 czerwca 1943 r. nia sygna∏ów rozpoznawczych, przez nie- cera wachtowego, ppor. Johannesena, o godz. 15.38 na pozycji 43o 50” N i 39o miecki samolot typu BV 138, co U-boot przej´ta zosta∏a przez jeden z towarzyszà- 15” E prawdopodobnie zatopi∏ radziecki mia∏ w zasadzie do „zawdzi´czenia” swo- cych kutrów tra∏owych (R 163) i wysadzo- transportowiec s/s Leningrad (1 783 BRT) jemu dosyç osobliwemu god∏u wymalowa- na na làd w bu∏garskiej Warnie. Pod ko- oraz tego samego dnia o godz. 20.34 chy- nemu na froncie kiosku. By∏a to przebita niec roku 1944 wrak po podniesieniu bi∏ do radzieckiego zbiornikowca s/t Iosif torpedà czerwona, pi´cioramienna gwiaz- z dna przez radzieckie ekipy ratownictwa Stalin (7 745 BRT). 28 czerwca w rejonie da bolszewicka, co za∏og´ ∏odzi latajàcej morskiego (EPRON) i przeholowany do Przylàdka Picunda prawdopodobnie utwierdzi∏o w przekonaniu, ˝e celem ata- Sewastopola. Z powodu nieop∏acalnoÊci uszkodzi∏ torpedà samobie˝nà bark´. ku móg∏ byç tylko jeden z „gwardyjskich” remontu w dniu 26 maja 1947 zatopiony 21 sierpnia 1943 r. — 24 wrzeÊnia okr´tów podwodnych radzieckiej Floty ogniem dzia∏a pok∏adowego radzieckiego 1943 r. W czasie tego patrolu 17 lipca Czarnomorskiej. W dniu 2 maja tymcza- okr´tu podwodnego M 120 na po∏udnio- o godz. 19.36 storpedowa∏ i zatopi∏ w od- sowe dowództwo nad jednostkà objà∏ por. wy-zachód od Sewastopola (pozycja: 44o leg∏oÊci 20 Mm na po∏udniowy wschód od Hans Jürgen Bartsch, który jeszcze w tym 20` 33o20`E). Suchumi radziecki transportowiec s/s Wo- samym miesiàcu (dok∏adniej 26 maja) zo- roszy∏ow (3 908 BRT). 29 sierpnia o godz. sta∏ zastàpiony przez por. Rudolfa Arend- U 19 21.51 na pozycji 42o 30” N i 40o 48” E (na ta (dotychczasowy oficer wachtowy), któ- Zlecenia udzielono: 2 lutego 1934 r., po∏udnie od Suchumi) storpedowa∏ i zato- ry swe pe∏ni∏ obowiàzki do 8 czerwca budowa rozpocz´ta: 20 lipca 1935 r. (nr pi∏ radziecki tra∏owiec D˝alita/Tszcz? 11 1944 r. stoczniowy 549), wodowany: 21 grudnia (400 t std). Nast´pnego dnia o godz. 19.32 24 maja 1944 r. — 7 czerwca 1944 r. 1935 r., ukoƒczony: 16 stycznia 1936 r. na pozycji 42° 43” N i 41° 19” E (na pó∏- W czasie patrolu 31 maja o godz. 8.28 Stocznia: Krupp-Germaniawerft w Kilo- nocny zachód od Poti) uszkodzi∏ ogniem w odleg∏oÊci 12 Mm na po∏udniowy nii. dzia∏ka przeciwlotniczego kal. 20 mm ra- wschód od Gielend˝yku zaatakowa∏ ra- Od stycznia 1936 r. przydzielony do dziecki Êcigacz okr´tów podwodnych dziecki holownik oceniany na 300 BRT. szkolnej flotylli Weddigen w Kilonii, SKA 0132 (56 t std). 18 wrzeÊnia zamel- W meldunku radiowym cel zosta∏ zato- a pierwszym dowódcà zosta∏ kpt. Victor dowa∏ o zatopieniu radzieckiego trans- piony, ale nie znalaz∏o to potwierdzenia Schütze. portowca o pojemnoÊci 800 BRT 20 Mm po wojnie. 1 czerwca o godz. 14.34 bez- na pó∏nocny zachód od Tuapse, ale nie skutecznie zaatakowa∏ torpedà akustycz- Pierwszy patrol znalaz∏o to potwierdzenia w powojennych nà radzieckà kanonierk´ w odleg∏oÊci 25 sierpnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Wilhelm- (niedok∏adnych) ustaleniach. 14 Mm na pó∏nocny zachód od Tuapse shaven pod dowództwem kpt. Hansa 27 paêdziernika 1943 r. — 14 listopada oraz niszczyciel na pó∏nocny-zachód od Meckela (dowodzi∏ od 30 wrzeÊnia 1943 r. W czasie tego patrolu, 8 listopada Ja∏ty. 1937 r.) z zadaniem przeprowadzenia roz- o godz. 11.16 wystrzeli∏ pojedynczà torpe- 24 lipca 1944 r.-16 sierpnia 1944 r. poznania Morza Pó∏nocnego na wschód d´ w stron´ radzieckiego zbiornikowca W czasie tego patrolu 2 sierpnia w odle- od po∏udnika 00. Nast´pnie patrolowa∏ okreÊlonego na 2 000 BRT w rejonie Ba- g∏oÊci 10 Mm na pó∏nocny zachód od Po- wschodnie wybrze˝e Szkocji. 15 wrzeÊnia tumi, ale jego zatopienie nie zosta∏o po- ti zaatakowa∏ patrolowiec i transporto- 1939 r. powróci∏ do Kilonii. twierdzone. 18 listopada o godz. 17.15 wiec. W meldunku radiowym przekazano w rejonie ¸azarewskaja (na po∏udnie od informacj´ o uszkodzeniu transportowca Drugi patrol Tuapse) storpedowa∏ i uszkodzi∏ radziecki ocenianego na 1 500 BRT, ale nie zosta∏o 27 wrzeÊnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Kilonii. 1 zbiornikowiec s/t Iosif Stalin (7 745 BRT). to potwierdzone po wojnie. 11 sierpnia paêdziernika 1939 r. powróci∏ do portu W meldunku radiowym dowódca doniós∏, o godz. 07.18 na pozycji 42o 20” N i 41o wyjÊcia. ˝e cel o pojemnoÊci 1 500 BRT zosta∏ za- 36” E (na pó∏nocny zachód od Poti) bez- topiony. skutecznie zaatakowa∏ radziecki transpor- Trzeci patrol 29 stycznia 1944 r. — 29 luty 1944 r. 17 towiec s/s Czka∏ow. 13 sierpnia zaatako- 14 paêdziernika 1939 r. wyp∏ynà∏ z Kilo- lutego prawdopodobnie zatopi∏ radziecki wa∏ torpedà akustycznà motorowà kano- nii z zadaniem postawienia min TBM transportowiec zacumowany do nabrze˝a nierk´ w odleg∏oÊci 20 Mm na po∏udnie w rejonie wschodnich wybrze˝y W. Bryta- w porcie Batumi strzelajàc torpedy przez od Poti. W wys∏anym meldunku radio- nii. 17 paêdziernika postawi∏ miny w rejo- otwartà sieç przeciwtorpedowà. wym dowódca U-boota donosi∏, ˝e cel zo- nie latarni morskiej Inner Dowsing. 25 marca 1944 r. — 27 kwietnia 1944 r. sta∏ zatopiony, ale nie znalaz∏o to potwier- Dzieƒ póêniej jednostka powróci∏a do W czasie patrolu 7 kwietnia o godz. 22.28 dzenia po wojnie. portu. Pole minowe spowodowa∏o zato- zatopi∏ na pozycji 42o 11” N i 40o 48” 20 sierpnia 1944 r. stojàc przy nabrze˝u pienie 21 paêdziernika o godz. 02.00 w od- E ogniem dzia∏ka przeciwlotniczego kal. portowym U 18 zosta∏ uszkodzony (z za- leg∏oÊci 2 Mm na wschód od latarni mor- 20 mm radzieckà bark´ Rion W 187.4. 24 ∏ogi zgin´∏o oÊmiu marynarzy) w czasie skiej Inner Dowsing francuskiego trans- kwietnia natrafi∏ w odleg∏oÊci 22 Mm na ataku radzieckich samolotów na port. 25 portowca s/s Capitaine Edmond Laborie
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 29 II WOJNA ÂWIATOWA
(3 087 BRT) i jeszcze tego samego dnia W meldunku radiowym pojemnoÊç pierw- wany w kierunku Norwegii z zadaniem lecz w odleg∏oÊci 1,5 Mm na wschód od la- szej jednostki zosta∏a zawy˝ona do 7 000 atakowania wszystkich alianckich jedno- tarni morskiej norweskiego zbiornikowca BRT, a drugiej do 3 000 BRT). 28 stycznia stek p∏ynàcych wzd∏u˝ wybrze˝y. Nie na- m/t Deodata (3 295 BRT), p∏ynàcego pod 1940 r. jednostka zawin´∏a do Wilhelm- potkawszy na nieprzyjaciela 23 kwietnia balastem z rumuƒskiej Konstancy do shaven. 1940 r. zawinà∏ do Kilonii. W maju okr´t Grangemouth. Ostatnià ofiarà min zosta∏ operacyjnie podporzàdkowany 1 w dniu 24 paêdziernika o godz. 09.00 zo- Siódmy patrol Ubootausbildungsflottille (Flotylla Szkol- sta∏ grecki transportowiec s/s Konstanti- 12 lutego 1940 r. jednostka wyp∏yn´∏a na) w Gdaƒsku. Od 1 maja do 19 czerwca nos Hadjipateras (5 962 BRT). 3 listopada z portu z zadaniem atakowania alianckich 1940 r obowiàzki dowódcy pe∏ni∏ kpt. Wil- dosz∏o do zmiany na stanowisku dowódcy, jednostek na Morzu Pó∏nocnym pomi´- fred Prellberg. które objà∏ kpt. Wilhelm Müller-Arnecke. dzy Bergen i wybrze˝em Szkocji. 20 lute- Jednostka zosta∏a przeznaczona do pe∏- go o godz. 00.15 na pozycji 59o 21” N i 01o nienia roli okr´tu szkolnego. 20 czerwca Czwarty patrol 48” W (na po∏udnie od Szetlandów) wy- nastàpi∏a zmiana na stanowisku dowódcy, 15 listopada wyszed∏ z Wilhelmshaven strzelono pojedynczà torped´ do brytyj- które objà∏ kpt. Peter Lohmeyer. 1 lipca z zadaniem postawienia min TBM przy skiego zbiornikowca m/t Daghestan jednostka zosta∏a przeniesiona do 24 Flo- wschodnich wybrze˝ach W. Brytanii. Nocà (5 742 BRT). Jednak eksplodowa∏a ona tylli Okr´tów Podwodnych w Gdaƒsku 17/18 listopada na po∏udnie od Orford kilka metrów za celem. W meldunku ra- (Danzig). 20 paêdziernika 1940 r. ponow- Ness. Ju˝ 18 listopada o godz. 11.55 na diowym przekazano informacj´ o uszko- nie nastàpi∏a zmiana na stanowisku do- jednà z min wszed∏ w odleg∏oÊci 3,5 Mm dzeniu zbiornikowca o pojemnoÊci 5 000 wódcy, które objà∏ kpt. Wolfgang Kauf- w namiarze 50 od latarni morskiej Shi- BRT. 26 lutego 1940 r. jednostka powróci- mann i pe∏ni∏ je przez miesiàc. 8 listopada pwash jugos∏owiaƒski transportowiec s/s ∏a do Wilhelmshaven. 1940 r. z okr´tu zszed∏ dotychczasowy do- Carica Milica (6 371 BRT). By∏a to jedyna wódca, a jego miejsce zajà∏ kpt. Rudolf ofiara pola minowego. 20 listopada Ósmy patrol Schendel. 19 grudnia 1940 r. jednostka 1939 r. jednostka powróci∏a do portu wyj- 14 marca 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- zosta∏a przeniesiona do 22 Flotylli Okr´- Êcia. 1 stycznia 1940 r. jednostka zosta∏a daniem patrolowania na wschód od Pen- tów Podwodnych w Gdyni (Gotenhafen). podporzàdkowana operacyjnie 1 Flotylli tland Firth i w rejonie Kinnairds Head 31 maja 1941 r. stanowisko dowódcy objà∏ Okr´tów Podwodnych w Kilonii. Równo- w poszukiwaniu alianckich okr´tów pod- por. Gerhard Litterscheid. Kolejnym do- czeÊnie dosz∏o 3 stycznia do zmiany na wodnych. 19 marca o godz. 22.21 na po- wódcà od lutego 1942 r. zosta∏ por. Hans stanowisku dowódcy, które objà∏ kpt. Jo- zycji 58o07” N i 02o 39” W (na pó∏nocny- Ludwig Gaude. achim Schepke. -wschód od Moray Firth) zatopi∏ torpedà W kwietniu 1942 r. podj´to decyzj´ i ogniem 20 mm dzia∏ka przeciwlotnicze- o stworzeniu na Morzu Czarnym niemiec- Piàty patrol go duƒski transportowiec s/s Minsk (1 kiej flotylli okr´tów podwodnych. Tego sa- 4 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z Kilonii 229 BRT). SzesnaÊcie minut póêniej na mego miesiàca jednostk´, która mia∏a byç z zadaniem patrolowania pó∏nocnych tej samej pozycji zatopi∏ torpedà kolejny skierowana w ramach I Grupy (razem brzegów Szkocji. 9 stycznia o godz. 2.21 duƒski transportowiec s/s Charkow (1 z U9 i U24). Po wycofaniu ze s∏u˝by, na pozycji 58o 30” N i 01o33” W (na pó∏- 026 BRT). W obu przypadkach pojem- skierowano jà do Kilonii, gdzie zdemon- nocny-wschód od Kinnairds Head) stor- noÊç jednostek zosta∏a okreÊlona na 3 000 towano (poczàtek prac — 18 kwietnia pedowa∏ i zatopi∏ norweski transporto- BRT. Nast´pnego dnia o godz. 4.57 na 1942 r.) z niej ca∏e wyposa˝enie i wa˝àcy wiec s/s Manx (1 343 BRT). 12 stycznia pozycji 58o 21” N i 02o 22” W storpedo- 140 t std kad∏ub u∏o˝ono zosta∏ przy po- 1940 r. powróci∏ do portu wyjÊcia. wa∏ i zatopi∏ kolejny duƒski transporto- mocy ˝urawi portowych na pi´ciu ponto- wiec s/s Viking (1 153 BRT). Pozostajàc nach, które przez Kana∏ Kiloƒski skiero- Szósty patrol w tym samym rejonie o godz. 05.18 stor- wano do Brunsbüttel. Z tego miejsca rze- 18 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z Kilonii pedowa∏ i zatopi∏ czwarty duƒski statek kà ¸abà zosta∏y przeholowane do Dre- z zadaniem patrolowania pó∏nocnych wy- s/s Bothal (2 109 BRT). W przypadku zna-Übigau. Tam kad∏ub zosta∏ umiesz- brze˝y W. Brytanii. 23 stycznia o godz. pierwszej jednostki pojemnoÊç zosta∏a za- czono na dwóch 70 tonowych platformach 08.43 na pozycji 55o 35” N i 01o 27” W (na wy˝ona do 2 000 BRT, a drugiej do 3 000 ko∏owych, które ruszy∏y z minimalnà po∏udniowy-wschód od Farne Islands) BRT. 23 marca 1940 r. jednostka powró- pr´dkoÊcià w dalszà drog´ do Ingolstadt. storpedowa∏ i zatopi∏ brytyjski transporto- ci∏a do Wilhelmshaven. Na poczàtku Tutaj kad∏ub ponownie u∏o˝ono na ponto- wiec s/s Baltanglia (1 523 BRT). Dwana- kwietnia dosz∏o do zmiany na stanowisku nach i Dunajem przeholowano go do Lin- Êcie minut póêniej na tej samej pozycji dowódcy okr´tu, które objà∏ kpt. Wilfred zu. W tutejszym porcie zimowym, po po- storpedowa∏ i zatopi∏ kolejny transporto- Prellberg. nownym spuszczeniu na wod´, okr´t wiec, tym razem norweski s/s Pluto (1 598 umieszczono mi´dzy dwiema barkami BRT). W meldunku radiowym pojemnoÊç Dziewiàty patrol rzecznymi i w ten sposób przeholowany pierwszego zosta∏a zawy˝ona do 4 000 3 kwietnia 1940 r. wyp∏ynà∏ z Kilonii do Rumunii. W Ga∏aczu uzupe∏niono BRT, a drugiego do 5 000 BRT. 25 stycznia z rozkazem wzi´cia udzia∏u w operacji brakujàce wyposa˝enie i U19w dniu 28 o godz. 21.12 w rejonie latarniowca Long- Hartmut. W tym czasie wszystkie dost´p- grudnia 1942 r. ponownie rozpoczà∏ ak- stone storpedowa∏ i zatopi∏ belgijski trans- ne U-booty zosta∏y skierowane w rejon tywnà s∏u˝b´. W dniu 30 grudnia pop∏ynà∏ portowiec s/s Louvain (4 434 BRT). By∏ to norweskiego wybrze˝a, gdzie mia∏y od 9 w dó∏ Dunaju do Suliny, skàd w eskorcie ∏otewski statek s/s Everene p∏ynàcy pod kwietnia atakowaç alianckie jednostki lekkich si∏ nawodnych przeszed∏ do Kon- belgijskà flagà. OsiemnaÊcie minut póê- i wspieraç w∏asne wysadzone w ramach in- stancy, bazy sformowanej tam 30 Flotylli niej w odleg∏oÊci 4,5 Mm na wschód od la- wazji. U19zosta∏ przydzielony do 9 Gru- Okr´tów Podwodnych. tarniowca storpedowa∏ i zatopi∏ norweski py U-bootów operujàcych na wschód od Pomi´dzy styczniem 1943 r. i wrze- transportowiec s/s Gudveig (1 300 BRT). Szetlandów. Po kilku dniach zosta∏ skiero- Êniem 1944 r. okr´t podwodny wykona∏ je-
30 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE II WOJNA ÂWIATOWA
Kad∏uby U 19 (lub U 9 ) oraz U 23 na specjalnych pontonach w trakcie transportu Dunajem do Ga∏acza. fot. zbiory Siegfried Breyer denaÊcie patroli bojowych skierowanych 10 kwietnia 1944 r. 6 maja 1944 r. (Poti ostatnia jednostka zatopiona przez nie- przeciwko radzieckiej ˝egludze w rejonie — Gielend˝yk) mieckie okr´ty podwodne na Morzu Kaukazu. Wszystkie patrole rozpoczyna∏y 6 czerwca 1944 r. — 8 lipca 1944 r. Czarnym. Propozycja przekazania okr´tu si´ i koƒczy∏y w Konstancy. W czasie tego patrolu, 27 czerwca o godz. Turcji spotka∏a si´ z odmowà i po wyczer- Daty patroli sà nast´pujàce: 15.58 zaatakowa∏ na pó∏nocny zachód od paniu si´ paliwa i zapasów prowiantu jed- 21 stycznia 1943 r. — 19 luty 1943 r. Tuapse konwój barek ciàgnionych przez nostka zosta∏a 10 wrzeÊnia 1944 r. samo- W czasie patrolu, 14 lutego na po∏udnio- holowniki i zatopi∏ bark´ o numerze „75” zatopiona u wybrze˝y Turcji w rejonie wy-zachód od Tuapse zatopi∏ pojedynczà (Bar˝a /Nr 75). W meldunku radiowym jej Zonguldak (na pozycji o wspó∏rz´dnych torpedà radziecki transportowiec s/s Kra- pojemnoÊç zosta∏a okreÊlona na 1 500 41° 34` N i 31° 50` E.). Jego tymczasowy snyj Profintern (4 648 BRT). BRT. (7-10 wrzeÊnia) dowódca ppor. Hubert 17 marca 1943 r. — 30 marca 1943 r. W dniach 9-24 sierpnia przeprowadzo- Verpoorten (przeszed∏ z U23w dniu 3 W czasie tego patrolu zameldowa∏, ˝e no testy z u˝yciem broni stromotorowej. wrzeÊnia 1944 r. i zastàpi∏ dotychczasowe- w dniu 23 marca w zatoce Gagra o godz. W tym celu na górnym pok∏adzie w rejo- go dowódc´, którego rani∏ w kolano ryko- 13.03 storpedowa∏ (trafienie w cz´Êç rufo- nie kiosku zainstalowano pod kàtem 45O szet pocisku karabinu maszynowego) wà) i uszkodzi∏ transportowiec wojska szeÊç wyrzutni rakiet. W czasie prób wy- i trzech cz∏onków za∏ogi zosta∏o interno- oceniany na 2 000 BRT. Nie zosta∏o to po- korzystywano pociski rakietowe kalibru wanych do koƒca wojny. twierdzone po wojnie. 31 marca o godz. 210 mm, odpalane na prawà burt´. 12.30 storpedowa∏ i uszkodzi∏ w rejonie Z uwagi na niewielkie wymiary i wypor- U 20 Poti radziecki zbiornikowiec mt Kreml (7 noÊç okr´tu testy nie zakoƒczy∏y si´ suk- Zlecenia udzielono 2 lutego 1935 r., bu- 661 BRT). cesem. dowa rozpocz´ta: 1 sierpnia 1935 r. (nr 14 kwietnia 1943 r. — 4 maja 1943 r. 25 sierpnia 1944 r. — 11 wrzeÊnia stoczniowy 550), wodowany: 14 stycznia (Tuapse — Gagra) 1944 r. WyjÊcie w morze uszkodzonego 1936 r., ukoƒczony: 1 lutego 1936 r. Stocz- 16 czerwca 1943 r. — 10 lipca 1943 r. okr´tu (nalot radzieckiego lotnictwa nia: Krupp-Germaniawerft w Kilonii. (Batumi) w dniu 20 sierpnia, który zniszczy∏ U9) Od 1 kutego 1937 r. przydzielony do 25 lipca 1943 r. — 24 sierpnia 1943 r. zosta∏o wymuszone ewakuacjà bazy szkolnej flotylli Lohs w Kilonii, a pierw- (Gagra). w Konstancy (dotychczasowy sojusznik, szym dowódcà zosta∏ kpt. Hans Ecker- 11 listopada 1943 r. — 2 grudnia 1943 r. którym by∏a Rumunia wypowiedzia∏a tego mann. (Tuapse — Soczi). 5 grudnia dosz∏o do dnia III Rzeszy wojn´, a radzieckie czo∏gi zmiany na stanowisku dowódcy, które ob- znajdowa∏y si´ w godzinach po∏udniowych Pierwszy patrol jà∏ dotychczasowy oficer wachtowy por. w odleg∏oÊci 25 km na pó∏noc od Kon- 25 sierpnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Kilonii Willy Ohlenburg. stancy). W czasie swego ostatniego patro- pod dowództwem kpt. Karla-Heinza Mo- 22 grudnia 1943 r. — 19 stycznia 1944 r. lu 2 wrzeÊnia o godz. 05.22 na pozycji 43° ehle (dowodzi∏ od 1 paêdziernika 1937 r.). (Poti) 51” N i 29° 12” E (rejon Konstancy) stor- Nic nie wiadomo na temat tego patrolu. 10 lutego 1944 r. — 7 marca 1944 r. pedowa∏ i zatopi∏ radziecki tra∏owiec 31 sierpnia 1939 r. jednostka przyby∏a do (Poti — ujÊcie Czobi) BTSzCz 410/Wzryw (441 t std). By∏a to Wilhelmshaven.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 31 II WOJNA ÂWIATOWA
U 20 w ciekawym uj´ciu. fot. zbiory Jaros∏aw Malinowski
Drugi patrol wschód od wspomnianego latarniowca Siódmy patrol 1 wrzeÊnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu wszed∏ na jednà z min. 21 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z zadaniem patrolowania po∏udniowych z zadaniem zwalczania nieprzyjacielskiej wybrze˝y Norwegii i pó∏nocnej cz´Êci Mo- Piàty patrol ˝eglugi w rejonie Orkadów i wschodnich rza Pó∏nocnego. Nie napotykajàc na prze- 7 grudnia 1939 r. wyruszy∏ z portu z za- wybrze˝y Szkocji. 27 stycznia o godz. ciwnika 20 wrzeÊnia 1939 r. jednostka daniem patrolowania rejonu Kinnairds 20.03 w odleg∏oÊci 15 Mm na po∏udniowy przyby∏a do Kilonii. Head. 9 grudnia o godz. 19.21 na pozycji wschód od Copinsay na Orkadach storpe- 57° 48” N i 00° 35” W (na pó∏nocny- dowa∏ i zatopi∏ norweski transportowiec Trzeci patrol -wschód od Peterhead) storpedowa∏ i za- s/s Faro (844 BRT). Tym razem pojem- 29 wrzeÊnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu topi∏ duƒski transportowiec s/s Magnus (1 noÊç statku zosta∏a zani˝ona do 750 BRT. z zadaniem zwalczania alianckich jedno- 339 BRT). Nast´pnego dnia o godz. 06.55 Nieco póêniej o godz. 20.52 na pozycji 50° stek w pobli˝u Orkadów. Nie napotykajàc storpedowa∏ i zatopi∏ na trasie Sarpsborg 25” N i 01° 53” W (na wschód od Wick) na przeciwnika 17 paêdziernika 1939 r. (Norwegia) — Grangemounth (port storpedowa∏ i zatopi∏ duƒski transporto- jednostka powróci∏a do Kilonii. Po po- w Firth of Forth) norweski transportowiec wiec s/s Fredensburg (2 094 BRT). W tym wrocie okr´t zosta∏ wycofany z sk∏adu flo- s/s Foina (1 674 BRT). W meldunku ra- przypadku pojemnoÊç jednostki zosta∏a tylli bez przydzia∏u do innej. 6 listopada diowym jego pojemnoÊç zosta∏a zawy˝ona zani˝ona do 1 600 BRT. Pozostajàc w tym 1939 r. jednostka zosta∏a przebazowana do 4 000 BRT. 13 grudnia 1939 r. jednost- samym rejonie o godz. 21.24 storpedowa∏ z Kilonii do Wilhelmshaven, gdzie przyby- ka powróci∏a do Kilonii. 1 stycznia 1940 r. i zatopi∏ kolejny duƒski transportowiec s/s ∏a po jednodniowym rejsie. okr´t zosta∏ podporzàdkowany operacyj- England (2 319 BRT). O godz. 23.13 na nie 1 Flotylli Okr´tów Podwodnych w Ki- tej samej pozycji zatopi∏ trzeci statek, któ- Czwarty patrol lonii. rym okaza∏ si´ norweski transportowiec 18 listopada 1939 r. wyruszy∏ z portu s/s Hosanger (1 591 BRT). W tym przy- z zadaniem postawienia min TBM u wy- Szósty patrol padku jego pojemnoÊç zosta∏a zawy˝ona brze˝y W. Brytanii. 21 listopada po∏o˝ono 6 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- do 2 200 BRT. 29 stycznia 1940 r. jednost- miny w rejonie latarniowca Newarp. 24 li- daniem patrolowania Kinnairds Head. 13 ka powróci∏a do Wilhelmshaven stopada 1939 r. jednostka zawin´∏a do stycznia o godz. 04.30 na pó∏nocny- Wilhelmshaven. Pierwszà ofiarà pola mi- -wschód od Aberdeen storpedowa∏ i zato- Ósmy patrol nowego zosta∏ brytyjski transportowiec s/s pi∏ szwedzki transportowiec s/s Sylvia (1 27 lutego 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- Ionian (3 114 BRT), który 29 listopada 524 BRT). W meldunku radiowym jego daniem patrolowania rejonu Cross Sand o godz. 01.30 w odleg∏oÊci 1,5 Mm i na- pojemnoÊç zosta∏a zawy˝ona do 3 000 (wschodnie wybrze˝e W. Brytanii). 29 lu- miarze 132° od latarniowca Newarp BRT. 16 stycznia 1940 r. jednostka powró- tego o godz. 22.32 na pozycji 52° 24” N wszed∏ na jednà z min. Ostatnià ofiarà zo- ci∏a do Wilhelmshaven. RównoczeÊnie i 01° 59” W (na wschód od Lowestoft) sta∏ brytyjski transportowiec s/s Willow- nastàpi∏a zmiana na stanowisku dowódcy storpedowa∏ i zatopi∏ w∏oski transporto- pool (4 815 BRT), który 10 grudnia okr´tu, które objà∏ kpt. Harro von Klot- wiec s/s Maria Rosa (4 211 BRT). 1 mar- o godz. 16.00 w odleg∏oÊci 3 Mm na -Heydenfeldt. ca o godz. 03.15 na pozycji 52° 24” N
32 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE II WOJNA ÂWIATOWA
i 02° 02” W (na wschód od Lowestoft) 1941 r ponownie nastàpi∏a zmiana na sta- gdzie kad∏ub ponownie u∏o˝ono na pon- storpedowa∏ i zatopi∏ kolejny w∏oski trans- nowisku dowódcy, które objà∏ kpt. Her- tonach i Dunajem przeholowano bezpo- portowiec s/s Mirella (5 340 BRT). 4 mar- bert Schauenburg. 20 maja 1941 r. z okr´- Êrednio do rumuƒskiego Ga∏acza. Tam ca 1940 r. jednostka powróci∏a do Wil- tu zszed∏ dotychczasowy dowódca, a jego uzupe∏niono brakujàce wyposa˝enie helmshaven. miejsce zajà∏ por. Wolfgang Sträter. i U20w dniu 27 maja 1943 r. ponownie W okresie 5 grudzieƒ 1941 — 27 marzec zosta∏ oddany do s∏u˝by. 2 czerwca U20 Dziewiàty patrol 1942 r. stanowisko dowódcy objà∏ por. przeszed∏ do Suliny, skàd nast´pnego dnia 14 marca 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- Kurt Nölke. Od 28 marca do 6 maja sta- w eskorcie lekkich si∏ nawodnych i samo- daniem zwalczania alianckich okr´tów nowisko dowódcy pozostawa∏o nie obsa- lotów przebazowany zosta∏ do Konstancy podwodnych w zachodniej cz´Êci Skager- dzone. Kolejnym dowódcà od 7 maja wchodzàc w sk∏ad 30 Flotylli Okr´tów raku. Nie napotykajàc na przeciwnika 22 1942 r. zosta∏ por. Clemens Schöler. Od Podwodnych. marca 1940 r. powróci∏ do bazy. W kwiet- 27 wrzeÊnia 1942 r. do 26 maja 1943 r. sta- Pomi´dzy czerwcem 1943 r. i wrze- niu 1940 r. dosz∏o do zmiany na stanowi- nowisko by∏o nie obsadzone z powodu Êniem 1944 r. okr´t podwodny wykona∏ sku dowódcy, które objà∏ por. Heinrich transferu jednostki na Morze Czarne. osiem patroli bojowych skierowanych Driver. W wrzeÊniu 1942 r. podj´to decyzj´ przeciwko radzieckiej ˝egludze w rejonie Jednostka zosta∏a przeznaczona w ma- o przebazowaniu drugiej grupy okr´tów Kaukazu. Wszystkie patrole rozpoczyna∏y ju 1940 r. do pe∏nienia roli okr´tu szkol- podwodnych typu II B na wody Morza si´ i koƒczy∏y z regu∏y w Konstancy. nego. W dniach 2-15 kwietnia okr´tem Czarnego. Tego samego miesiàca okr´t Daty patroli sà nast´pujàce: dowodzi∏ por. Heinrich Driver Nast´pne- zosta∏ skierowany do Kilonii, gdzie, po 22 czerwca 1943 r. — 29 czerwca 1943 r. go dnia nastàpi∏a zmiana na stanowisku wycofaniu go w dniu 27 wrzeÊnia 1942 r. 26 czerwca 1943 r. w rejonie Noworosyj- dowódcy, które objà∏ por. Hans Jürgen ze s∏u˝by, zdemontowano ca∏e wyposa˝e- ska zosta∏ zaatakowany przez eskort´ Zetzsche. Od 1 maja jednostka zosta∏a nie i wa˝àcy 140 t std kad∏ub zosta∏ przy konwoju i samoloty dwudziestoma dzie- przeniesiona do 1 Ubootausbildungsflot- pomocy ˝urawi portowych u∏o˝ony na wi´cioma bombami g∏´binowymi (osiem tille (Flotylla Szkolna) w Gdaƒsku (Dan- pi´ciu pontonach, które przez Kana∏ Ki- o godz. 06.55 i dwadzieÊcia jeden z samo- zig). 8 czerwca 1940 r. dosz∏o do kolejnej loƒski skierowano do Brunsbüttel. Z tego lotów o godz. 10.42) po nieudanym ataku zmiany na stanowisku dowódcy, które ob- miejsca rzekà ¸abà zosta∏y przeholowane na Êcigacz okr´tów podwodnych. Ich eks- jà∏ kpt. Ottokar Arnold Paulshen. Po- do Drezna-Übigau, gdzie kad∏ub zosta∏ plozje spowodowa∏y powa˝ne uszkodze- czàwszy od 1 lipca 1940 r. jednostka zosta- umieszczono na dwóch 70 tonowych plat- nia jednostki (niesprawne pompy z´zowe ∏a przeniesiona do 21 Flotylli Okr´tów formach które z ma∏à pr´dkoÊcià skiero- i zawór szasu spalin), które zmusi∏y do- Podwodnych w Pillau (Pi∏awa). 6 stycznia wane zosta∏y autostradà do Ingolstadt, wódc´ do powrotu do bazy.
U 20 w Konstancy w sierpniu 1943 roku. Uwag´ zwracajà ko∏a olimpijskie namalowane na przodzie kiosku. fot. „Deutsche U-Boote zum Schwarzen Meer“
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 33 II WOJNA ÂWIATOWA
11 lipca 1943 r. — 7 sierpnia 1943 r. propozycja przekazania okr´tu Turcji spo- póêniej o godz. 09.43 U21sta∏ si´ na po- (Poti). 4 sierpnia przej´to z U 19 chorego tka∏a si´ z odmowà i po wyczerpaniu za- zycji 59° 21” N i 03° 24” W celem szeÊciu cz∏onka za∏ogi, którego wysadzono w Teo- pasu paliwa i prowiantu jednostka zosta∏a torped wystrzelonych z brytyjskiego okr´- dozji. 10 wrzeÊnia 1944 r. samozatopiona u wy- tu podwodnego Sealion (d-ca kmdr por. 16 wrzeÊnia 1943 r. — 12 paêdziernika brze˝y Turcji w rejonie Karasau (pozycja Bryant). W meldunku radiowym zamel- 1943 r. W czasie tego patrolu 20 wrzeÊnia 41°10` N i 30° 47` E). Ca∏a za∏oga zosta∏a dowano o podwodnej eksplozji w odleg∏o- postawi∏ zagrod´ morskà w rejonie Anapy internowana. Êci 500 m od okr´tu. 8 listopada 1939 r. (dziewi´ç min typu TMB). Na jednà z po- Front kiosku U20zdobi∏o pi´ç kó∏ jednostka powróci∏a do portu wyjÊcia. stawionych min w dniu 30 wrzeÊnia olimpijskich (jeden z symboli igrzysk Pierwszà ofiarà pola minowego zosta∏ o godz. 14.00 na pozycji 44° 56” N i 38° olimpijskich ery nowo˝ytnej), które z ko- w dniu 21 listopada brytyjski lekki krà- 37” E (lub 46° 56” N i 58° 37” E) wesz∏a lei za swoje god∏o przyjà∏ wst´pujàcy w ro- ˝ownik Belfast (11 500 t std), który radziecka lichtuga Dunaj 2 (1 150 BRT). ku 1936 do Kriegsmarine — czyli roku, w stoczni remontowej sp´dzi∏ nast´pne 24 wrzeÊnia jednostka zawin´∏a do Sewa- w którym odbywa∏a si´ XI Olimpiada Let- dwa lata. Kolejnà ofiarà zosta∏ w dniu 21 stopola, gdzie pobra∏a paliwo i torpedy, nia w Berlinie — tzw. rocznik za∏ogowy grudnia 1939 r. brytyjski stawiacz sieci za- by nast´pnie kontynuowaç patrol, który (Crew 36). grodowych Bayonet (605 t std), który za- zakoƒczy∏a 12 paêdziernika w Sewastopo- tonà∏. Ostatnià ofiarà w dniu 24 lutego lu. W dniu 1 listopada 1943 dosz∏o po za- U 21 1940 r. zosta∏ brytyjski transportowiec s/s koƒczeniu rejsu dosz∏o do zmiany na sta- Budowa rozpocz´ta: 4 marca 1936 r. Royal Archer (2 266 BRT)., który zatonà∏ nowisku dowódcy, które objà∏ por. Karl (nr stoczniowy 551), wodowany: 13 lipca na pozycji 56° 06” N i 02° 55” W. Grafen. 1936 r., ukoƒczony: 3 sierpnia 1936 r. 8 listopada 1943 r. — 9 grudnia 1943 r. Stocznia: Krupp-Germania Werft w Kilo- Czwarty patrol (Gagra — Suchumi). W dniu 10 listopada nii. 27 listopada 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu jednostka uzupe∏ni∏a w Sewastopolu pali- Od sierpnia 1936 r. przydzielony do z zadaniem patrolowania rejonu Kinna- wo. Tam te˝ zawin´∏a po zakoƒczonym szkolnej flotylli Weddigen w Kilonii, irds Head. 1 grudnia o godz. 04.53 na patrolu. a pierwszym dowódcà zosta∏ kpt. Kurt wschód od Peterhead storpedowa∏ i zato- 1 stycznia 1944 r. — 26 stycznia 1944 r. Freiwald. Od wrzeÊnia 1936 r. do 30 mar- pi∏ norweski transportowiec s/s Arcturus W czasie tego patrolu 16 stycznia o godz. ca 1937 r. tymczasowo obowiàzki dowód- (1 277 BRT). W meldunku radiowym jego 16.23 na pozycji 42° 21” N i 41° 31” E (na cy pe∏ni∏ Werner Lott. 1 kwietnia 1937 r. pojemnoÊç zosta∏a zawy˝ona do 5 000 pó∏noc od Poti) trafi∏ torpedà i ci´˝ko dosz∏o do zmiany na tym stanowisku BRT. 5 grudnia 1939 r. jednostka powróci- uszkodzi∏ radziecki zbiornikowiec m/t i obowiàzki przejà∏ kpt. Wilhelm Ambro- ∏a do Kilonii. Wajan Kutjurie (7 602 BRT). Ostatecznie sius. W drugiej po∏owie roku na swoje sta- jednostka zaton´∏a nast´pnego dnia nowisko powróci∏ kpt. Kurt Freiwald. Piàty patrol o godz. 06.08 na pozycji 42°21” N i 41° 43” W tym samym roku dowódcà okr´tu zo- 17 grudnia 1939 r. jednostka wyp∏yn´∏a E. W meldunku radiowym dowódca za- sta∏ kpt. Kurt Freiwald, a po nim obowiàz- z zadaniem patrolowania pó∏nocnych meldowa∏ o prawdopodobnym zatopieniu ki objà∏ kmdr por. Erwin Sachs. brzegów Szkocji. 21 grudnia o godz. 07.25 zbiornikowca o pojemnoÊci 1 500 BRT. na pozycji 57o 00” N i 00o 17” E (na 22 luty 1944 r. — 28 marca 1944 r. (Po- Pierwszy patrol wschód od Aberdeen) storpedowa∏ i zato- ti — Trabzon). 27 lutego postawiono dzie- 25 sierpnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Wilhelm- pi∏ szwedzki transportowiec s/s Mars wi´ç min TBM w rejonie wejÊcia do Poti shaven pod dowództwem kpt. Fritza (1 474 BRT). W meldunku radiowym jego i nast´pnego dnia okr´t wszed∏ do Sewa- Frauenheima (dowodzi∏ od 1 paêdzierni- pojemnoÊç zosta∏a zawy˝ona do 4 000 stopola, gdzie pobrano torpedy i pro- ka 1937 r.). z zadaniem patrolowania Mo- BRT. Pozostajàc w tym samym akwenie wiant. 6 marca jednostka wysz∏a w morze rza Pó∏nocnego. 5 wrzeÊnia 1939 r. jed- o godz. 07.42 storpedowa∏ i zatopi∏ kolej- i cztery dni póêniej w kwadracie CL 9316 nostka powróci∏a do bazy. ny szwedzki transportowiec s/s Carl Henc- wy∏owiono boj´ ratunkowà CK 280. Po kel (1 352 BRT). 24 grudnia 1939 r. jed- powrocie z rejsu okr´t wszed∏ do Sewa- Drugi patrol nostka powróci∏a do Kilonii, a 6 stycznia stopola. 9 wrzeÊnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu 1940 r. okr´t zosta∏ operacyjnie podpo- 11 czerwca 1944 r. — 11 lipca 1944 r. z zadaniem zwalczania nieprzyjacielskich rzàdkowany 1 Flotylli Okr´tów Podwod- W czasie tego patrolu 19 czerwca o godz. jednostek w rejonie Firth of Forth. Tego nych w Kilonii (by∏a flotylla Weddigen, 20.28 na pozycji 41° 03” N i 39° 42” samego dnia o godz. 19.23 sta∏ si´ celem której w wyniku reorganizacji U-Boot- E (8 Mm na pó∏nocny wschód od Trabzo- trzech niecelnych torped wystrzelonych -Waffe z dniem 1 stycznia 1940 r. nadano nu) storpedowa∏ i zatopi∏ parowiec s/s Pe- na pozycji 53° 57” N i 06° 35” W z brytyj- oznaczenie numeryczne), a nowym do- stel (1 850 BRT). 24 czerwca o godz. 10.50 skiego okr´tu podwodnego Ursula (dow. wódcà zosta∏ kpt. Wolf Stiebler. na pozycji 43° 17” N i 40° 44” E (na po∏u- kmdr por. Phillips). 22 wrzeÊnia o godz. dniowy-wschód od Adler) zatopi∏ ogniem 09.20 w rejonie Berwick — on — Tweed Szósty patrol dzia∏ek przeciwlotniczych i ∏adunkami wystrzelono torped´ w stron´ niszczycie- 27 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z Wilhelm- materia∏ów wybuchowych bark´ desanto- la, ale zawiód∏ zapalnik. 1 paêdziernika shaven z zadaniem operowania na wà DB 26 (9 t std, zu˝ywajàc 340 poci- 1939 r. jednostka wp∏yn´∏a do Kilonii. wschód od Orkadów i wokó∏ Kinnairds sków kal. 20 mm Flak 38, 150 pocisków Head. 31 stycznia o godz. 19.54 na pozycji karabinu maszynowego MG 15 oraz trzy Trzeci patrol 58o 39” N i 02o 00” E (na wschód od Pen- granaty r´czne). W meldunku radiowym 22 paêdziernika 1939 r. wyp∏ynà∏ z za- tland Firth) storpedowa∏ i zatopi∏ duƒski wypornoÊç zosta∏a zawy˝ona do 15 BRT. daniem postawienia min TBM w rejonie statek s/s Vidar (1 353 BRT). 4 lutego 19 sierpnia 1944 r. — 10 wrzeÊnia Firth of Forth. 4 listopada miny zosta∏y o godz. 21.04 na pozycji 58o 55” N i 00o 1944 r. Po ewakuacji bazy w Konstancy postawione u wejÊcia do Rosyth. Dwa dni 14” E (na pó∏nocny wschód od Kinnairds
34 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE II WOJNA ÂWIATOWA
Head) storpedowa∏ i zatopi∏ jugos∏owiaƒ- Pierwszy patrol brze˝y Szkocji. 21 stycznia o godz. 05.35 ski transportowiec s/s Vid (3 547 BRT). 9 26 sierpnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Me- na pó∏nocny-wschód od Tarbat Ness lutego 1940 r. jednostka powróci∏a do mel (K∏ajpeda) pod dowództwem kpt. w Moray Firth storpedowa∏ i zatopi∏ bry- portu. Wernera Wintera (dowodzi∏ od 1 paê- tyjski niszczyciel Exmouth (1 475 t std). dziernika 1937 r.) z zadaniem patrolowa- Tego samego dnia o godz. 07.11 na pozy- Siódmy patrol nia polskiego wybrze˝a. 7 wrzeÊnia cji 58o 18” N i 02o 25” W (na pó∏noc od 21 marca 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- o godz. 23.09 U-boot wystrzeli∏ torped´ Kinnairds Head) storpedowa∏ i zatopi∏ daniem patrolowania obszaru Pentland w stron´ polskiego okr´tu podwodnego duƒski transportowiec s/s Tekla (1 469 Firth. W czasie rejsu jego trasa zosta∏a ˚bik, ale z powodu przedwczesnej eksplo- BRT). 24 stycznia 1940 r. jednostka zawi- zmieniona dla przeszukania obszaru na zji (wina zbyt czu∏ego zapalnika magne- n´∏a do Wilhelmshaven. po∏udnie od Lindesnes w nast´pstwie tycznego) cel uszed∏ bezpiecznie. 9 wrze- meldunku o dostrze˝eniu alianckich okr´- Ênia 1939 r. jednostka zawin´∏a do Kilonii. Szósty patrol tów w rejonie Egersund. Po sprostowaniu 8 lutego 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- informacji okr´t podwodny skierowa∏ si´ Drugi patrol daniem zwalczania alianckich okr´tów na poprzedni obszar operacyjny, ale 26 27 wrzeÊnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- pomi´dzy Bergen i wybrze˝em Szkocji. 21 marca wszed∏ w wyniku b∏´du nawigacyj- daniem patrolowania w rejonie Orkadów. lutego o godz. 06.26 na pó∏noc od wyspy nego na mielizn´ w rejonie wyspy Oddk- 29 wrzeÊnia o godz. 21.30 wystrzeli∏ torpedy Fair wystrzeli∏ torped´ do brytyjskiego nuppen (na po∏udniowy wschód od Man- w stron´ alianckiego okr´tu podwodnego, trawlera rybackiego Strathclova (210 dal, pozycja 58o 01” N i 07o 29” E). Po ale ponownie przedwczesne eksplozje unie- BRT), ale torpeda eksplodowa∏ kilka me- Êciàgni´ciu przez norweskie jednostki U- mo˝liwi∏o trafienie celu. 2 paêdziernika trów za celem. 25 lutego 1940 r. jednostka -boot zosta∏ odholowany do Kristiansand, 1939 r. jednostka powróci∏a do Kilonii. Po powróci∏a do Wilhelmshaven. gdzie za∏og´ internowano. 9 kwietnia po zakoƒczeniu rejsu dosz∏o do zmiany na sta- làdowaniu w mieÊcie niemieckich wojsk nowisku dowódcy, które 4 paêdziernika ob- Siódmy patrol desantowych, za∏oga powróci∏a na okr´t jà∏ kpt. Karl Heinrich Jenisch. 20 marca 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- i 16 kwietnia opuÊci∏a port. 20 kwietnia daniem operowania w rejonie Przylàdka 1940 r. jednostka zawin´∏a do Kilonii. Trzeci patrol Lindesnes. Krótko po wyjÊciu z portu stra- Okr´t podwodny po remoncie, w dniu 1 15 listopada 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu cono kontakt radiowy z okr´tem. Poczàt- lipca ponownie wcielony do Kriegsmarine z zadaniem patrolowania pó∏nocnych kowo przypuszczano, ˝e zosta∏ storpedo- jako jednostka szkolna, s∏u˝àc nast´pnie brzegów Szkocji. 18 listopada o godz. wany i zatopiony przez francuski okr´t w 21 Flotylli Okr´tów Podwodnych w Pil- 23.10 na pozycji 58o 07” N i 02o 18” W (na podwodny Orphée, który w rzeczywistoÊci lau (Pi∏awa, obecny Ba∏tijsk). 1 sierpnia pó∏nocny-zachód od Kinnairds Head) za- nieskutecznie zaatakowa∏ U 51. Obecnie dosz∏o do zmiany na stanowisku dowódcy, topi∏ przy pomocy dzia∏ka przeciwlotni- przyjmuje si´, ˝e okr´t zatonà∏ wraz z ca- które objà∏ por. Hans Heidtmann i pe∏ni∏ czego kal. 20 mm brytyjski transportowiec ∏à za∏ogà, liczàcà dwudziestu siedmiu lu- je do 20 grudnia 1940 r. Kolejnymi do- s/s Parkhill (500 BRT). W meldunku ra- dzi w Zatoce Jammer (Jammerbugt) (pó∏- wódcami byli: diowym jego pojemnoÊç zosta∏a zawy˝ona nocna Dania) w dniu 23 marca 1940 r. po • 21 grudzieƒ 1940 r. — 18 maj 1941 r. do 1 000 BRT. 24 listopada 1939 r. jed- wejÊciu na min´. kpt. Ernst-Bernhard Lohse nostka powróci∏a do Kilonii. • 19 maj 1941 r. — 3 styczeƒ 1942 r. U 23 por. Karl-Heinz Herbschleb Czwarty patrol Zlecenia udzielono 2 lutego 1935 r., bu- • 4 styczeƒ 1942 r. — 24 wrzesieƒ 13 grudnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu dowa rozpocz´ta: 11 kwietnia 1936 r. (nr 1942 r. por. Hans-Heinrich Döhler z zadaniem postawienia min TBM u pó∏- stoczniowy 553), wodowany: 28 sierpnia • 25 wrzesieƒ 1942 r. — 28 styczeƒ nocnych wybrze˝y W. Brytanii. Cz´Êç min 1936 r., ukoƒczony: 24 wrzeÊnia 1936 r. 1943 r. ppor. Hans-Ferdinand Geisler zosta∏a postawiona 15 grudnia w rejonie Stocznia: Krupp-Germaniawerft w Kilo- • 29 styczeƒ 1943 r. — 11 maj 1944 r. Blyth, a pozosta∏e ustawiono na tym sa- nii. por. Rudolf Kugelberg mym akwenie pi´ç dni póêniej. 24 grudnia Od wrzeÊnia 1936 r. przydzielony do • 12 maj 1944 r. — 5 sierpieƒ 1944 r. 1939 r. jednostka powróci∏a do Kilonii. szkolnej flotylli Weddigen w Kilonii, por. Wolfgang Schwarzkopf Od 1 stycznia 1940 r. jednostka zosta∏a a pierwszym dowódcà zosta∏ kmdr ppor. 5 sierpnia 1944 r. jednostka zosta∏a wy- operacyjnie podporzàdkowana 1 Flotylli Eberhardt Godt. W 1937 r. nastàpi∏a cofana z czynnej s∏u˝by w Neustadt i od Okr´tów Podwodnych w Kilonii. Pierwszà zmiana na tym stanowisku i obowiàzki do- lutego 1945 r. rozpocz´to jego z∏omowa- ofiarà pola minowego w dniu 25 grudnia wódcy objà∏ kpt. Hans-Günther Looff. nie, które zakoƒczono jeszcze w tym sa- zosta∏ brytyjski pomocniczy tra∏owiec mym miesiàcu. Loch Doon (543 t std). Trzy dni póêniej Pierwszy patrol o godz. 09.32 w odleg∏oÊci 1 Mm na 25 sierpnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Wilhelm- U 22 wschód od Blyth wszed∏ na jednà z min shaven pod dowództwem kpt. Otto Kret- Budowa rozpocz´ta: 4 marca 1936 r. i zatonà∏ duƒski transportowiec s/s Hanne schmera (dowodzi∏ od 1 paêdziernika (nr stoczniowy 552), wodowany: 28 lipca (1 080 BRT). Ostatnià ofiarà w dniu 28 1937 r.) z zadaniem postawienia min 1936 r., ukoƒczony: 20 sierpnia 1936 r. stycznia 1940 r. zosta∏ brytyjski transpor- TBM. Po rozpocz´ciu dzia∏aƒ wojennych Stocznia: Krupp-Germaniawerft w Ki- towiec s/s Eston (1 487 BRT), który jako na zachodzie w dniu 3 wrzeÊnia 1939 r. lonii. maruder podà˝a∏ za konwojem FN 81. otrzyma∏ rozkaz do postawienia min w ka- Pierwszym dowódcà okr´tu zosta∏ kpt. nale ˝eglugowym u ujÊcia rzeki Humber. Harald Grosse. Od 21 sierpnia 1937 r. Piàty patrol Nocà 3 wrzeÊnia przyby∏ do wskazanego przydzielony do szkolnej flotylli Lohs 15 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu rejonu, ale jeszcze przed postawieniem w Kilonii. z zadaniem patrolowania pó∏nocnych wy- pierwszej miny przysz∏o odwo∏anie rozka-
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 35 II WOJNA ÂWIATOWA
zu. 4 wrzeÊnia 1939 r. jednostka powróci- Szósty patrol a nast´pnie na wschód od Orkadów i w re- ∏a do portu wyjÊcia. 8 stycznia jednostka wyp∏yn´∏a z Kilonii jonie Kinnairds Head. Nie napotykajàc na z zadaniem patrolowania pó∏nocnych nieprzyjaciela 3 maja 1940 r. jednostka Drugi patrol brzegów Szkocji i rejonu Orkadów. 11 powróci∏a do Kilonii. 9 wrzeÊnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Wilhelm- stycznia o godz. 16.32 na pozycji 58o 25” N Jednostka zosta∏a przeznaczona w ma- shaven z zadaniem postawienia min w re- i01o 10” W (na pó∏nocny-wschód od Kin- ju 1940 r. do pe∏nienia roli okr´tu szkol- jonie Firth of Forth. Wieczorem 18 wrze- nairds Head) storpedowa∏ i zatopi∏ nor- nego. 20 maja nastàpi∏a zmiana na stano- Ênia miny zosta∏y postawione, ale ˝adna weski transportowiec s/s Fredville (1 150 wisku dowódcy, które objà∏ por. Heinrich jednostka na tym polu uszkodzona lub za- BRT). W meldunku radiowym jego po- Driver. 1 lipca okr´t zosta∏ przeniesiony topiona nie zosta∏a. 21 wrzeÊnia 1939 r. jemnoÊç zosta∏a zawy˝ona do 3 000 BRT. do 21 Flotylli Okr´tów Podwodnych w Pi- jednostka zawin´∏a do Kilonii. Nast´pnego dnia o godz. 06.50 na pozycji ∏awie (Pillau). 1 paêdziernika 1940 r. do- 58o 59” N i 02o 53” W (w rejonie Shapin- sz∏o do kolejnej zmiany na stanowisku do- Trzeci patrol say na Orkadach) storpedowa∏ i zatopi∏ wódcy, które objà∏ por. Kurt Reichen- 29 wrzeÊnia 1939 r. jednostka wysz∏a duƒski zbiornikowiec m/t Danmark (10 bach-Klinke. 21 marca 1941 r. ponownie z portu z zadaniem atakowania alianc- 517 BRT). 15 stycznia 1940 r. jednostka nastàpi∏a zmiana na stanowisku dowódcy, kich jednostek w rejonie Orkadów. 4 powróci∏a do Wilhelmshaven. które objà∏ por. Ernst-Ulrich Brüller. Od paêdziernika o godz. 04.45 na pozycji 58o 24 wrzeÊnia 1941 r. stanowisko dowódcy 52” N i 01o 31” W (na wschód od Orka- Siódmy patrol objà∏ por. Ulrich Gräf, które 27 marca dów) torpedà i ogniem dzia∏ka przeciw- 18 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu 1942 r. przekaza∏ kpt. Rolfowi-Biger Wah- lotniczego kal. 20 mm zatopi∏ brytyjski z zadaniem patrolowania rejonu Szetlan- lenowi. transportowiec s/s Glen Farg (876 BRT) dów. 24 stycznia o godz. 19.08 na trasie W sierpniu 1942 r. podj´to decyzj´ p∏ynàcy z Folden Fjord ko∏o Trondheim Sunderland — Andalsnes storpedowa∏ o przebazowaniu okr´tu na wody Morza do Methil and Grangemouth z ∏adun- i zatopi∏ norweski transportowiec s/s Bisp Czarnego, w ramach II Grupy, którà two- kiem pulpy, karbidu, papieru i stali szla- (1 000 BRT). W meldunku radiowym jego rzy∏y U 18, U 20, U 23. Tego samego mie- chetnej. W czasie rejsu powrotnego na pojemnoÊç zosta∏a zawy˝ona do 1 500 siàca zosta∏ skierowany do Kilonii, gdzie pozycji 58o 03” N i 10o 00” W zosta∏ za- BRT. 29 stycznia 1940 r. jednostka powró- po wycofaniu z s∏u˝by zdemontowano ca- atakowany o godz. 09.40 niecelnà salwà ci∏a do portu. ∏e wyposa˝enie i wa˝àcy 140 t std kad∏ub trzech torped wystrzelonych z brytyjskie- zosta∏ przy pomocy ˝urawi portowych u∏o- go okr´tu podwodnego Sturgeon (dow. Ósmy patrol ˝ony na pi´ciu pontonach, które przez por. Gregory). Brytyjski dowódca zamel- 9 lutego 1940 r. wyp∏ynà∏ z zadaniem Kana∏ Kiloƒski zosta∏y przebazowane do dowa∏ o uszkodzeniu nieprzyjaciela opie- patrolowania rejonu Orkadów/Szetlan- Brunsbüttel. Stàd rzekà ¸abà przeholo- rajàc si´ na us∏yszanej eksplozji jednej dów. 18 lutego o godz. 03.54 na pozycji wano je do Drezna-Übigau, gdzie kad∏ub z torped (prawdopodobnie eksplodowa∏a 58o 40” N i 01o 35” W (na po∏udniowy zosta∏ umieszczony na dwóch 70 tono- z powodu wady technicznej). 16 paê- wschód od Szetlandów) trafi∏ dwiema tor- wych platformach ko∏owych. Z tego miej- dziernika 1939 r. jednostka zawin´∏a do pedami i zatopi∏ brytyjski niszczyciel Da- sca poruszajàc si´ autostradà z minimalna Kilonii. ring (1 375 t std) p∏ynàcy w eskorcie kon- pr´dkoÊcià zosta∏y skierowane do Ingol- woju HN 12. Nast´pnego dnia o godz. stadt. Tam kad∏ub zosta∏ ponownie Czwarty patrol 04.05 na trasie Narwik — Humber storpe- umieszczony na pontonach i Dunajem 1 listopada 1939 r. jednostka wysz∏a dowa∏ i zatopi∏ brytyjski transportowiec przeholowany bezpoÊrednio do rumuƒ- z portu z zadaniem postawienia min TBM s/s Tiberton (5 225 BRT). 22 lutego skiego portu w Ga∏aczu, gdzie uzupe∏nio- w rejonie pó∏nocnych brzegów Szkocji. 4 o godz. 01.07 natrafi∏ na uszkodzony no brakujàce wyposa˝enie i w dniu 3 listopada postawiono dwa pola minowe dzieƒ wczeÊniej przez U57opuszczony czerwca 1943 r. U23ponownie oddano w rejonie Invergordon oraz Cromarty przez za∏og´ wrak brytyjskiego transpor- do s∏u˝by. 7 czerwca wieczorem jednostka Firth. Obie zagrody nie spowodowa∏y towca s/s Loch Maddy (4 996 BRT). Po opuÊci∏a Sulin´ i w eskorcie lekkich si∏ na- ˝adnych strat. 9 listopada 1939 r. jednost- trafieniu w Êródokr´cie statek prze∏ama∏ wodnych skierowa∏a si´ do Konstancy, ka powróci∏a do Kilonii. si´ na pó∏ i zatonà∏ w odleg∏oÊci 20 Mm dokàd przyby∏a nast´pnego dnia rano, za- i namiarze 700 na wschód od Copinsay na silajàc bazujàcà tam 30 Flotyll´ Okr´tów Piàty patrol Orkadach. 28 lutego 1940 r. jednostka po- Podwodnych Kriegsmarine. 5 grudnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- wróci∏a do Kilonii. Nast´pnego dnia po Pomi´dzy czerwcem 1943 r. i wrze- daniem patrolowania w rejonie Szetlan- powrocie z rejsu dosz∏o do zmiany na sta- Êniem 1944 r. okr´t podwodny wykona∏ dów. W czasie rejsu 7 grudnia o godz. nowisku dowódcy, które objà∏ kpt. Heinz osiem patroli bojowych skierowanych 23.26 na pozycji 57o 31” N i 02o 17” Beduhn. przeciwko radzieckiej ˝egludze w rejonie W (w rejonie Kinnarids Head) storpedo- Kaukazu. Wszystkie patrole rozpoczyna∏y wa∏ duƒski transportowiec s/s Scotia Dziewiàty patrol si´ i koƒczy∏y z regu∏y w Konstancy. (2 400 BRT). 12 grudnia o godz. 02.08 14 marca 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- Daty patroli sà nast´pujàce: w rejonie Yell Sound (Szetlandy) dowód- daniem poszukiwania nieprzyjacielskich 27 czerwca 1943 r. — 16 lipca 1943 r. ca wzià∏ rozbijajàce si´ u podnó˝a ska∏ fa- jednostek na pó∏noc od Szetlandów. Nie (Oczamczira) le za Êlad torowy niszczyciela i podjà∏ de- napotykajàc na nieprzyjaciela 23 marca 10 sierpnia 1943 r. — 9 wrzeÊnia 1943 r. cyzji o ataku dwiema torpedami. 15 grud- 1940 r. jednostka powróci∏a do Kilonii. W czasie tego patrolu 24 sierpnia o godz. nia 1939 r. jednostka powróci∏a do Kilo- 20.00 w odleg∏oÊci 22 Mm na po∏udnie od nii. 1 stycznia 1940 r. okr´t zosta∏ opera- Dziesiàty patrol Suchumi ogniem dzia∏ek przeciwlotni- cyjnie podporzàdkowany 1 Flotylli Okr´- 13 kwietnia 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu czych kal. 20 mm i kaemów zatopi∏ ra- tów Podwodnych w Kilonii. z zadaniem operowania w rejonie Bergen, dziecki kuter tra∏owy KATSzCz
36 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE II WOJNA ÂWIATOWA
U 23 w rumuƒskiej Konstancy, sierpieƒ 1943 roku. fot. zbiory Siegfried Breyer 578/Szkwa∏ (35 t std, zaadoptowany sejner 17 maja 1944 r. — 7 czerwca 1944 r. W czasie obserwacji przez peryskop do- (19,30 x 5,0 x 1,80 m; 65 KM, 7/5 w, 1 x W czasie tego patrolu 23 maja o godz. wódca dostrzeg∏ dwie eksplozje przy pir- 45 mm plot, 12 ludzi), który próbowa∏ sta- 07.46 natrafi∏ w odleg∏oÊci 8 Mm na po∏u- sie, gdzie kotwiczy∏ rumuƒski (do niedaw- ranowaç niemieckà jednostk´. dniowy wschód od Adler na konwój ho- na sojuszniczy) niszczyciel Regina Maria 10 paêdziernika 1943 r. — 11 listopada lowników i wystrzeli∏ torpedy do jedynego (1 850 t std) i jedno trafienie w transpor- 1943 r. W czasie tego patrolu 15 paêdzier- transportowca. W meldunku radiowym towiec o pojemnoÊci 6 000 BRT. Trafio- nika o godz. 21.31 na pozycji 42o 47” N zg∏oszono prawdopodobne zatopienie nym statkiem okaza∏ si´ byç w rzeczywi- i41o 06” E (rejon Poti) storpedowa∏ statku o pojemnoÊci 1 500 BRT. 29 maja stoÊci ju˝ wczeÊniej uszkodzony rumuƒski i uszkodzi∏ radziecki tra∏owiec TSzCz 486/ o godz. 12.56 na pozycji 42o 51” N i 41o parowiec s/s Ardeal (5 695 BRT). Tego sa- Sowietskaja Rossija (1 005 t std, rok bu- 03” E (na po∏udnie od Suchumi) trafi∏ po- mego dnia o godz. 04.00 okr´t podwodny dowy 1 880, 58,40 x 8,6 x 2,9 m; 360 KM, jedynczà torpedà w osadzony na mieliênie po∏o˝y∏ miny w rejonie latarni Tuzla na to- 8 w´z∏ów, 3 x 45 mm plot, 1 x 20 mm plot, radziecki holownik redowy Smie∏yj (175 rze wodnym wiodàcym z portu w Kon- 2 x 12,7 mm plot, 50 min, 43 ludzi). 23 BRT). W meldunku radiowym zameldo- stancy. Po ewakuacji bazy w Konstancy paêdziernika o godz. 00.41 na pozycji 42o wano o zatopieniu zbiornikowca o pojem- propozycja przekazania okr´tu Turcji spo- 22” N i 41o 35” E (na pó∏nocny-zachód od noÊci 1 800 BRT. 2 czerwca o godz. 10.06 tka∏a si´ z odmowà i po wyczerpaniu za- Poti) storpedowa∏ i zatopi∏ stojàcy na ko- na pó∏nocny zachód od Poti zatopiono pasu paliwa i prowiantu jednostka zosta∏a twicy radziecki frachtowiec przybrze˝ny przy pomocy r´cznych granatów kuter ry- 10 wrzeÊnia 1944 r. samozatopiona u wy- m/s Tanais (372 BRT). W meldunku ra- backi. Na pok∏ad zabrano trzech jeƒców. brze˝y Turcji w okolicy miejscowoÊci Agva diowym zawy˝ono jego pojemnoÊç do 1 Nast´pnego dnia o godz. 21.19 na pó∏noc- na pozycji 41o 11` N i 30o 00` E, ok. 000 BRT. ny zachód od Tuapse wystrzelono torped´ 130 Mm na wschód od Bosforu. W tym 14 grudnia 1943 r. — 7 stycznia 1944 r. akustycznà w stron´ motorowej kanonier- miejscu nale˝y zaznaczyç, ˝e w dotychcza- (Poti-Suchumi) ki ocenionej na 80 t std. èród∏a radzieckie sowej literaturze marynistycznej pozycja 30 marca 1944 r. — 24 kwietnia 1944 r. nie potwierdzajà jej zatopienia. Po powro- samozatopienia by∏a okreÊlana na 41o 16” W czasie tego patrolu 5 kwietnia o godz. cie z rejsu dosz∏o do zmiany na stanowi- N, 31o 26” E. Ca∏a za∏oga zosta∏a interno- 01.15 na pozycji 42o 15” N i 41o 30” E (na sku dowódcy, które objà∏ por. Rudolf wana. pó∏nocny-zachód od Poti) uszkodzi∏ Arendt (wed∏ug innych danych do przeka- CzterdzieÊci dwa lata po zakoƒczeniu ogniem dzia∏ek przeciwlotniczych ra- zania dowództwa dosz∏o ju˝ 19 stycznia dzia∏aƒ wojennych na Morzu Czarnym dziecki Êcigacz okr´tów podwodnych 1944 r.). (1986 r.) górnicy wydobywajàcy w´giel ka- SKA 099 (56 t std, typ MO 4). W meldun- 16 sierpnia 1944 r. — 10 wrzeÊnia mienny (pas wybrze˝a, gdzie ostatnie nie- ku radiowym przekazano informacj´ o za- 1944 r. W czasie tego rejsu 1 wrzeÊnia mieckie okr´ty podwodne na Morzu topieniu Êcigacza okr´tów podwodnych o godz. 02.30 wystrzelono trzy torpedy Czarnym zatopione zosta∏y przez w∏asne o wypornoÊci 80 t std. w kierunku wn´trza portu w Konstancy. za∏ogi, rozpocz´to osuszaç oko∏o 1960 r.,
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 37 II WOJNA ÂWIATOWA
z zamiarem dostania si´ do p∏ytko zalega- dziernika postawiono miny w rejonie Har- Czarnego (wraz z U9i U19). W maju te- jàcych pok∏adów tego cennego surowca) tlepool. 30 paêdziernika 1939 r. jednostka go roku, po wycofaniu ze s∏u˝by, jednost- natrafili oko∏o 50 km na pó∏noc od Stam- zawin´∏a do Kilonii. Jedynà ofiarà pola ka zosta∏a skierowana do Kilonii, gdzie bu∏u na wrak U-boota, którym bez wàtpli- minowego zosta∏ w dniu 9 listopada zdemontowano ca∏e wyposa˝enie (maszy- woÊci by∏ U23!! o godz. 07.20 w odleg∏oÊci 3 Mm na ny nap´dowe, baterie akumulatorów, Jednym z gode∏ U 23 by∏a zielona ˝aba wschód od portu Seaham brytyjski trans- kiosk, kil balastowy) i wa˝àcy 140 t std ka- z koronà na g∏owie, czyli zaczarowany portowiec s/s Carmarthen Coast (961 d∏ub zosta∏ przy pomocy ˝urawi porto- królewicz z bajki braci Grimm pt. Król BRT). 1 listopada okr´t zosta∏ operacyj- wych u∏o˝ony na pi´ciu pontonach, które ˚ab (w oryginale „Der Froschkönig”). nie podporzàdkowany Flotylli Weddigen. przez Kana∏ Kiloƒski zosta∏y przebazowa- Oprócz tego na froncie kiosku, w jego 30 listopada nastàpi∏a zmiana na stanowi- ne do Brunsbüttel. Z tego miejsca rzekà dolnej cz´Êci, wymalowanych by∏o pi´ç sku dowódcy, które objà∏ por. Udo Heil- ¸abà pontony z kad∏ubem przeholowano kó∏ olimpijskich (symbol rocznika za∏ogo- mann awansowany kilka dni póêniej do do Drezna-Übigau, gdzie kad∏ub zosta∏ wego {Crew 36}), który wstàpi∏ do Krieg- stopnia kapitana. 1 stycznia 1940 r. zosta∏ umieszczony na dwóch 70 tonowych plat- smarine w roku 1936. W tym roku, jak podporzàdkowany 1 Flotylli Okr´tów formach ko∏owych. Z tego miejsca ten wiadomo odby∏y si´ w Berlinie XI Letnie Podwodnych w Kilonii. specjalistyczny zestaw ruszy∏ autostradà Igrzyska Olimpijskie Ery Nowo˝ytnej. do Ingolstadt, gdzie kad∏ub zosta∏ ponow- Piàty patrol nie umieszczony na pontonach i Dunajem U 24 6 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- przeholowany do Linzu. Tutaj, po ponow- Zlecenia udzielono: 2 lutego 1935 r., daniem patrolowania rejonu Newcastle. nym spuszczeniu na wod´, co nastàpi∏o budowa rozpocz´ta: 21 kwietnia 1936 r. Nie napotykajàc na nieprzyjaciela 12 w tamtejszym porcie zimowym, okr´t (nr stoczniowy 554), wodowany: 24 wrze- stycznia powróci∏ do Kilonii. umieszczono pomi´dzy dwiema barkami Ênia 1936 r., ukoƒczony: 10 paêdziernika rzecznymi, który w taki sposób przeholo- 1936 r. Stocznia: Krupp-Germaniawerft Szósty patrol wano do Rumunii. W Ga∏aczu uzupe∏nio- w Kilonii. 27 stycznia 1940 r. wyp∏ynà∏ z zadaniem no brakujàce wyposa˝enie i w dniu 14 Od paêdziernika 1936 r. przydzielony patrolowania akwenu na wschód od Or- paêdziernika 1942 r. U24oddano ponow- do szkolnej flotylli Lohs w Kilonii. Od 3 kadów. Nie napotykajàc na nieprzyjaciela nie do s∏u˝by. Nast´pnego dnia na haku lipca 1937 r. dowódcà okr´tu zosta∏ kpt. 9 lutego 1940 r. jednostka zawin´∏a do rumuƒskiego holownika S. Georgiu okr´t Heinz Buchholz. Wilhelmshaven. podwodny przeby∏ drog´ w dó∏ Dunaju, do Suliny, a stamtàd 16 paêdziernika skie- Pierwszy patrol Ósmy patrol rowa∏ si´ ju˝ o w∏asnych si∏ach do Kon- 25 sierpnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z Wilhelm- 14 marca 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu z za- stancy, gdzie wszed∏ w sk∏ad 30 Flotylli shaven pod dowództwem kpt. Udo Beh- daniem zwalczania alianckich okr´tów Okr´tów Podwodnych. RównoczeÊnie rensa (dowodzi∏ od 8 paêdziernika podwodnych na zachodnich podejÊciach stanowisko dowódcy objà∏ 14 paêdzierni- 1937 r.) z zadaniem patrolowania Morza do Skagerraku. Nie napotykajàc na nie- ka 1942 r. por. Klaus Petersen. Pó∏nocnego. 31 sierpnia 1939 r. jednostka przyjaciela 20 marca 1940 r. jednostka po- Pomi´dzy czerwcem 1943 r. i wrze- powróci∏a do portu wyjÊcia. wróci∏a do portu. Êniem 1944 r. okr´t podwodny wykona∏ je- denaÊcie patroli bojowych skierowanych Drugi patrol Dziewiàty patrol przeciwko radzieckiej ˝egludze w rejonie 2 wrzeÊnia 1939 r. wyp∏ynà∏ z portu 13 kwietnia 1940 r. wyp∏ynà∏ z portu Kaukazu. Wi´kszoÊç patroli rozpoczyna∏y z zadaniem postawienia min TBM, ale z zadaniem patrolowania akwenu w rejo- si´ i koƒczy∏y w Konstancy. przed dotarciem na pozycj´ rozkaz anulo- nie Bergen i póêniej na wschód od Szetlan- Daty patroli sà nast´pujàce: wano. 5 wrzeÊnia 1939 r. jednostka po- dów. Nie napotykajàc na nieprzyjaciela 7 27 paêdziernika 1942 r. — 9 listopada wróci∏a do portu w Kilonii. maja 1940 r. powróci∏ do Kilonii. Pod ko- 1942 r. W czasie tego patrolu 5 listopada niec kwietnia jeszcze w czasie patrolu jed- o godz. 21.37 na pozycji 42o 15” N i 41o Trzeci patrol nostka zosta∏a podporzàdkowana 1 U — 05” W wystrzeli∏ torped´ do zbiornikow- 13 wrzeÊnia 1939 r. jednostka wysz∏a Ausbildungsflottille (Flotylla Szkolna). ca, która chybi∏a (nie eksplodowa∏a). Na- z portu z zadaniem patrolowania rejonu Jednostka zosta∏a przeznaczona w ma- st´pnego dnia o godz. 00.38 wystrzelono Moray Firth. 23 wrzeÊnia o godz. 13.28 ju 1940 r. do pe∏nienia roli okr´tu szkol- kolejnà torped´, która okaza∏a si´ niewy- wystrzelono dwie torpedy do niszczyciela, nego. Poczàwszy od 1 lipca 1940 r. jed- pa∏em, ale w zamian ostrzelano cel ale obie wskutek defektów mechanicz- nostka zosta∏a podporzàdkowana opera- z dzia∏ka przeciwlotniczego kal. 20 mm, nych zawiod∏y. 28 wrzeÊnia 1939 r. jed- cyjnie 21 Flotylli Okr´tów Podwodnych ale cel odpowiedzia∏ ogniem. Po zakoƒ- nostka powróci∏a do Kilonii. Po powrocie w Pi∏awie (Pillau). 22 sierpnia 1940 r. na- czeniu patrolu 18 listopada stanowisko z rejsu 18 paêdziernika dosz∏o do zmiany stàpi∏a zmiana na stanowisku dowódcy, dowódcy objà∏ por. Clemens Schöler. na stanowisku dowódcy, które objà∏ kpt. które objà∏ por. Dietrich Borchert (na- 24 listopada 1942 r. — 16 grudnia Harald Jeppener-Haltenhoff. 12 paê- st´pnie kapitan). Do kolejnej zmiany na 1942 r. (Poti — Batumi). dziernika jednostka ju˝ pod nowym do- stanowisku dowódcy dosz∏o 11 marca 18 stycznia 1943 r. — 18 lutego 1943 r. wództwem zosta∏a przebazowana z Kilo- 1941 r., które objà∏ je por. Helmut Hen- (Adler — Soczi — Noworosyjsk). 8 lutego nii do Wilhelmshaven. nig. 1 sierpnia 1941 r. ponownie nastàpi∏a jednostka powróci∏a do Konstancy i tego zmiana na stanowisku dowódcy, które ob- samego dnia wyp∏yn´∏a do Sewastopola, Czwarty patrol jà∏ por. Hardo Rodler von Roithberg gdzie 9 lutego uzupe∏niono paliwo, wod´ 23 paêdziernika wyp∏ynà∏ z portu z za- i piastowa∏ do 5 maja 1942 r. pitnà i prowiant. Patrol kontynuowano, daniem postawienia min TBM w rejonie W kwietniu 1942 r. podj´to decyzj´ lecz 15 lutego w wyniku pojawienia si´ pó∏nocnych brzegów W. Brytanii. 27 paê- o przebazowaniu okr´tu na wody Morza symptomów choroby (goràczka, wymioty)
38 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE II WOJNA ÂWIATOWA
wÊród cz´Êci za∏ogi, dowódca zadecydo- plot, 2 x 12,7 mm plot, 2 wbg; 4 miny, 21 szàcych kutrów tra∏owych, który prze- wa∏ o przerwaniu patrolu i o powrocie do ludzi). W meldunku radiowym jego wy- wióz∏ jà do bu∏garskiej Warny. Wrak zo- Sewastopola, gdzie zawinà∏ w dniu 18 lu- pornoÊç zosta∏a okreÊlona na 100 t std. sta∏ podniesiony na poczàtku 1945 r. i po- tego. 15 stycznia 1944 r. — 10 lutego 1944 r. dobnie jak U18przeholowany do Sewa- 14 marca 1943 r. — 15 kwietnia 1943 r. (Poti). stopola. Po d∏u˝szym okresie, kiedy ocze- W czasie tego patrolu 31 marca o godz. 4 marca 1944 r. — 2 kwietnia 1944 r. kiwa∏ na decyzj´ dowództwa floty, co do 12.30 wystrzelono torped´ w stron´ ra- (Trabzon — Soczi). 22 marca (o godz. dalszych losów, wciàgni´ty na list´ jedno- dzieckiego zbiornikowca (Sowietskaja 20.46) w rejonie Soczi okr´t ostrzela∏ stek Floty Czarnomorskiej, bez przydzie- Nieft, 8 228 BRT). W meldunku radio- z dzia∏ek kal. 20 mm (320 pocisków) poru- lenia nazwy, czy innego oznaczenia. Stan wym jednostka o pojemnoÊci 7 000 BRT szajàcy si´ wzd∏u˝ brzegu pociàg. Akcj´ techniczny wykluczy∏ jednak ponowny po- zosta∏a zatopiona. Nie znajduje to po- powtórzono 26 marca (o godz. 19.37), kie- wrót do s∏u˝by. W dniu 26 maja 1947 twierdzenia w powojennych êród∏ach ra- dy to wystrzelono 130 pocisków kal. w okolicy Sewastopola zatopiony torpedà dzieckich. Po skoƒczonym patrolu jed- 20 mm. Po tym rejsie dosz∏o do zmiany na wystrzelonà z radzieckiego okr´tu pod- nostka zawin´∏a do Teodozji. W porcie stanowisku dowodzenia, które objà∏ 7 wodnego M 120 (pozycja: 44o20” N/ 3o20” nastàpi∏a zmiana na stanowisku dowódcy, kwietnia por. rez. Martin Landt-Hayen. E). Jednym z nieoficjalnych gode∏ U24 które ponownie objà∏ (ju˝ w stopniu kapi- 2 maja 1944 r. — 30 maja 1944 r. by∏ bia∏y kàt (nie myliç z literà „V”), któ- tana) Klaus Petersen. Wed∏ug innych da- W czasie tego patrolu 12 maja o godz. ry wymalowany by∏ na froncie jego kiosku. nych nastàpi∏o to 16 kwietnia. 23.23 na pozycji 41o 58” N i 41o 27” W (na 5 czerwca 1943 r. — 29 czerwca 1943 r. pó∏noc od Poti) storpedowa∏ i zatopi∏ ra- U 120 W czasie tego patrolu 5 czerwca o godz. dziecki Êcigacz okr´tów podwodnych Zlecenia udzielono 28.09.1937 r., budo- 14.19 w odleg∏oÊci 20 Mm na zachód od SKA-0376 (56 t std). W meldunku radio- w´ rozpocz´to: 31 marca 1938 r. (nr stocz- Suchumi storpedowa∏ i zatopi∏ radziecki wym jego wypornoÊç zosta∏a zawy˝ona do niowy 268), wodowany: 16 marca 1940 r., tra∏owiec BTSzCz 411/Zaszczitnik (441 t 100 t std. 27 maja o godz. 04.49 na pó∏noc ukoƒczony: 20 kwietnia 1940 r. Stocznia: std, typu Fugas r. bud. 1936-1938, 62,0 x od Poti dostrze˝ono wyrzucony na brzeg Lübecker Flender Werke AG w Lubece. 7,2 x 2,4 m, 2 800 KM, 18-14 w, 1 x Êcigacz okr´tów podwodnych, który zosta∏ Jednostka budowana na mi´dzywojen- 100 mm, 1 x 45 mm plot, 31 min, 52 ludzi). ostrzelany z dzia∏ek przeciwlotniczych kal. ne zamówienie Chin*. Po rozpocz´ciu W meldunku radiowym jego wypornoÊç 20 mm. W tej akcji, której celem by∏o dzia∏aƒ wojennych zarekwirowana przez zosta∏a zawy˝ona do 800 t std. prawdopodobnie zdobycie radzieckiego Kriegsmarine. 26 lipca 1943 r. — 25 sierpnia 1943 r. okr´tu, zginà∏ podczas wymiany ognia je- Po zakoƒczeniu budowy 20 kwietnia W czasie tego patrolu 30 lipca o godz. den z niemieckich marynarzy (Matrose- jednostka zosta∏a operacyjnie podporzàd- 18.46 storpedowa∏ i zatopi∏ na redzie Su- nobergefreiter Johann Wölbitsch), kowana Szkolnej Flotylli w Neustadt, chumi stojàcy na kotwicy, wczeÊniej a dwóch zosta∏o rannych. Zabity zosta∏ a pierwszym dowódcà zosta∏ por. Ernst uszkodzony na minie (12 luty 1943 r.) ra- pochowany w morzu tego samego dnia Bauer. W dniu 1 lipca 1940 r. okr´t zosta∏ dziecki zbiornikowiec m/t Emba (7 886 o godz. 20.14. Po skoƒczonym patrolu na- przeniesiony do 21 Flotylli Okr´tów Pod- BRT). 22 sierpnia o godz. 01.24 natrafi∏ stàpi∏a zmiana na stanowisku dowódcy, wodnych w Pi∏awie (Pillau). 26 listopada na po∏udniowy zachód od Zatoki Gagra które objà∏ por. rez. Dieter Lenzmann. tego samego roku dosz∏o do zmiany na na ma∏y konwój sk∏adajàcy si´ z holowni- W dniach 1-30 czerwca przeprowadzono stanowisku dowodzenia, które objà∏ por. ka i dwóch barek desantowych. (Typ próby z bronià stromotorowà (patrz U9 Wolfgang Heyda. Kolejnymi dowódcami „DB” = Diesantnyj Bot, lub Diesantnaja i U19). W tym celu na wysokoÊci kiosku byli: Bar˝a, projekt 165, lata bud. 1942-1943; poni˝ej KLW do obu stron kad∏uba naci- • 20 maja 1941 r. — 24 luty 1942 r. por. 18,94 t, 14,6 x 3,6 x 0,9 m, 115 KM, 13 lu- skotrwa∏ego okr´tu przyspawano w su- Willy-Roderich Körner. dzi). ¸adunkami materia∏ów wybucho- chym doku w Konstancy pod kàtem 45o • 25 luty 1942 r. — 30 wrzesieƒ 1942 r. wych zatopiono obie barki DB 36 i DB 37 dwie szeÊcioprowadnicowe wyrzutnie ra- por. Hans Fiedler o wypornoÊci jednostkowej 9 t std. (Zu˝y- kiet. W czasie prób wykorzystywano poci- • 15 wrzesieƒ 1942 r. — 24 maj 1943 r. cie amunicji: 426 pocisków kal. 20 mm, ski rakietowe kal. 210 mm lub 300 mm. ppor. Alfred Radermacher (od wrzeÊnia 580 pocisków do karabinu maszynowego, Z uwagi na niewielkie wymiary i wypor- 1940 r. do kwietnia 1942 r. s∏u˝y∏ w stop- 10 granatów r´cznych, cztery ∏adunki wy- noÊç okr´tu testy nie zakoƒczy∏y si´ suk- niu starszego bosmana (Obersteuer- buchowe. Na pok∏ad wzi´to 6 jeƒców cesem. mann) na pok∏adzie U96. Zosta∏ on (w tym 4 rannych), którzy zeszli na làd 13 lipca 1944 r. — 4 sierpnia 1944 r. uwieczniony w powieÊci Lothara Buchhe- w Teodozji). (Êrodkowy Kaukaz) ima Das Boot. Wydanie polskie „Okr´t”, 30 wrzeÊnia 1943 r. — 4 listopada 20 sierpnia 1944 r. okr´t zosta∏ ci´˝ko Warszawa 1987 r. 1943 r. (Suchumi). Po wystrzeleniu niecel- uszkodzony w czasie nalotu radzieckich • 25 maj 1943 r. — 25 lipiec 1943 r. sta- nych torped do dwóch przybrze˝nych samolotów na port w Konstancy. Nie- nowisko nie obsadzone z uwagi na pobyt transportowców ocenianych na 700 i 800 sprawny technicznie okr´t skierowa∏ si´ jednostki w remoncie. BRT w dniu 7 i 15 paêdziernika wejÊcie do 25 sierpnia 1944 r. wraz z równie˝ uszko- • 26 lipiec 1943 r. — 14 wrzesieƒ Sewastopola, gdzie dokonano przeglàdu dzonym U18(tzn. w dniu, kiedy Rumunia 1944 r. por. Joachim Sauerbier. silników Diesla i pobrano prowiant oraz wypowiedzia∏a wojn´ Niemcom) z kad∏u- • 15 wrzesieƒ 1944 r. — 2 maj 1945 r. torpedy. Patrol kontynuowano od 20 paê- bowà za∏ogà na pok∏adzie na akwen, znaj- por. Rolf-Rüdiger Bensel. W dniu 16 dziernika. 31 paêdziernika o godz. 16.37 dujàcy si´ na po∏udnie od wspomnianej marca 1945 r. jednostka zosta∏a podpo- w odleg∏oÊci 3,5 Mm na po∏udnie od Ga- bazy, gdzie jednostk´ zatopiono (pozycja rzàdkowana 31 Flotylli Okr´tów Podwod- gra storpedowa∏ i zatopi∏ radziecki Êcigacz 44o 12” N, 28o 41” E). Ekip´ minerskà, re- nych w Wesermünde. okr´tów podwodnych SKA 088 (56 t std krutujàcà si´ spoÊród cz∏onków w∏asnej 2 maja 1945 r. okr´t zosta∏ samozato- typu MO-4; 26,9 x 4,0 x 1,5 m; 2 x 45 mm za∏ogi zabra∏ na pok∏ad jeden z towarzy- piony w Weserm¸nde. Po wojnie w paê-
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 39 II WOJNA ÂWIATOWA
trzech okr´tów podwodnych typu VII B dla Bu∏garii (nu- dzierniku 1949 r. zosta∏ podniesiony i od Kolejnymi dowódcami byli: mery stoczniowe 620-622), które w dniu 19 wrzeÊnia listopada 1950 r z∏omowany. * 9 lipiec 1941 r. — 25 marzec 1942 r. 1940 r. anulowano. Z rozdzia∏u poÊwi´conemu „Flender kpt. Gert Hetschko Werke AG Lübeck” (Lubeka) ze stron 237-238 dowia- dujemy si´, ˝e w dniu 28 wrzeÊnia 1937 r. firma ekspor- U 121 • 26 marzec 1942 r. — 19 kwiecieƒ towa HAPRO zleci∏a budow´ w sumie pi´ciu okr´tów Zlecenia udzielono 28.09.1937r., budo- 1942 r. por. Ernst von Witzendorff podwodnych (numery stoczniowe: 268-272) dla Chin, z której to liczby ukoƒczone zosta∏y tylko dwa ma∏e, w´ rozpocz´to: 16 kwietnia 1938 r. (nr • 20 kwietnia 1942 r. — 8 luty 1943 r. przybrze˝ne typu II B; przej´te przez Kriegsmarine stoczniowy 269), wodowany: 20 kwietnia por. Otto Westphalen w kwietniu 1940 — U 120 (numer stoczniowy 268) oraz maju tego samego roku — U 121 (numer stoczniowy 1940 r., ukoƒczony: 28 maja 1940 r. Stocz- • od wrzeÊnia 1942 r. — grudnia 1942 r. 269). Patrz równie˝ strona 30 tego samego êród∏a. nia: Lübecker Flender Werke AG w Lu- w zast´pstwie dowodzi∏ por. Otto W podobnym tonie wypowiadajà si´ równie˝: Eberhard Rössler, Geschichte des deutschen U-Boot- bece. Hübschen. baus Band 1, Bernard & Graefe Verlag, Bonn 1996, Jednostka budowana na mi´dzywojen- • 9 luty 1943 r. — 22 luty 1944 r. por. rozdzia∏ 6.2, str. 204 pisze, ˝e: „Stan liczebny floty nie- mieckich okr´tów podwodnych powi´kszy∏ si´ tylko ne zamówienie Chin*. Po rozpocz´ciu Ewald Hülsenbeck. o trzy na eksport budowane jednostki, które zarekwi- dzia∏aƒ wojennych zarekwirowana przez • 23 luty 1944 r. — 2 maj 1945 r. por. rowano na poczàtku wojny (dwie ma∏e typu II B dla Chin i jeden du˝y, budowany wed∏ug planów IvS [po- Kriegsmarine. Friedrich Horst. 17 marca 1945 r. okr´t wi´kszony typ E 1] dla Turcji, któremu nadano ozna- Po zakoƒczeniu budowy jednostka zo- zosta∏ podporzàdkowany 31 Flotylli Okr´- czenie UA)”. Erminio Bagnasco, Uboote im 2. Weltkrieg” — sta∏a 28 maja operacyjnie podporzàdko- tów Podwodnych w Wilhelmshaven. Technik-Klassen-Typen. Eine umfassende Enzy- wana Szkolnej Flotylli w Neustadt, 2 maja 1945 r. okr´t zosta∏ samozato- klopädie. 5. wydanie 1996, Motorbuch Verlag, Stutt- a pierwszym dowódcà zosta∏ kpt. Karl- piony w Wesermünde. Po wojnie w paê- gart, str. 64 podaje: budowane dla Chin, zarekwirowa- ne w 1939. -Ernst Schroeter. W dniu 1 lipca 1940 r. dzierniku 1949 r. podniesiony i w roku na- Zvonimir Freivogel w artykule „Jugos∏owiaƒskie okr´t zosta∏ przeniesiony do 21 Flotylli st´pnym z∏omowany. okr´ty podwodne typu Hrabri — w „Okr´ty Wojen- ne” numer 18 (b. d. w.) na stronie 13 pisze: „... w mi´- Okr´tów Podwodnych w Pi∏awie (Pillau). dzyczasie oba „brytyjskie„(Hrabri i Smeli) okr´ty W okresie paêdziernik — 5 listopad podwodne zdà˝y∏y si´ zestarzeç. W kr´gach marynar- * Spornà kwesti´, czy oba okr´ty podwodne by∏y rze- ki wojennej myÊlano o zastàpieniu ich w najbli˝szym 1940 r. tymczasowo dowództwo przejà∏ czywiÊcie budowane na przedwojenne zamówienie Kró- czasie nowymi jednostkami i z tego powodu z∏o˝ono kpt. Otto Harms i od 6-27 listopada do- lestwa Jugos∏awii, czy byç mo˝e Chin ostatecznie wyja- w Niemczech zamówienie na budow´ 2 ma∏ych, przy- Êniajà Rainer Busch i Hans Jürgen Röll w swoim dziele brze˝nych okr´tów podwodnych typu II B, co nastàpi- wodzi∏ tymczasowo por. Adalbert Der U-Boot-Bau auf Deutschen Werften von ∏o w dniu 27.10.1938. Zlecenie otrzyma∏a stocznia Schnee. 31 marca 1941 r. dowództwo nad 1939-1945. W rozdziale „Germaniawerft Kiel” — str. „Germania” w Kilonii (!!), lecz budowy okr´tów na- 193-194 czytamy m. in., ˝e w dniu 27 paêdziernika 1938 r. tychmiast nie rozpocz´to; prawdopodobnie nie by∏o okr´tem przejà∏ por. (póêniej kpt.) Fre- stocznia przyj´∏a zlecenie na budow´ dla Jugos∏awii w tym czasie wolnych pochylni.... Wkrótce wybuch∏a iherr Egon Reiner von Schlippenbach. dwóch okr´tów podwodnych typu II B. Z powodu braku II wojna Êwiatowa. Przez dwa lata Królestwo Jugos∏a- wolnych pochylni st´pki pod numery stoczniowe 613 wii pozostawa∏o neutralne. W stoczni „Germania” Od 26 marca do 15 maja 1942 r. okr´t i 614 po∏o˝ono wprawdzie dopiero w dniu 1 czerwca w dniu 1. czerwca i 15. czerwca 1940 po∏o˝ono st´pki zosta∏ przejÊciowo podporzàdkowany 1940 r. i 15 wrzeÊnia 1940 r., lecz ju˝ cztery dni póêniej, pod oba jugos∏owiaƒskie okr´ty podwodne (numer bo 19 wrzeÊnia 1940 r., prace zosta∏y wstrzymane, a ma- stoczniowy 613 i 614). Ledwo co rozpocz´te prace zo- 24 Flotylli Okr´tów Podwodnych teria∏ poci´to na z∏om. Tej samej stoczni udzielono sta∏y jednak ju˝ 19 wrzeÊnia 1940 wstrzymane, a umo- w Gdaƒsku. w dniu 6 czerwca 1939 r. równie˝ zlecenia na budow´ w´ rozwiàzano. FOTOCIEKAWOSTKA
Niemiecki niszczyciel Bruno Heinemann (Z 8) zosta∏ oddany do s∏u˝by majàc na uzbrojeniu cztery stare armaty UTOF kal. 150 mm L/45 C/16, które przetestowano na wodach Morza Ba∏tyckiego i Pó∏nocnego. Próby wypad∏y zadowalajàco, co zadecydowa∏o o fakcie uzbrojenia nast´pnych niszczycieli tzw. Narvik w dzia∏a wspomnianego kalibru. fot. zbiory Jaros∏aw Malinowski Noworossyjsk pod koniec swojej s∏u˝by sfotografowany u wybrze˝u Krymu. Anatolij Taras (Bia∏oruÊ) fot. zbiory Anatolij N. Odajnik Siergiej Je∏agin (Bia∏oruÊ)
Katastrofa okr´tu liniowego Noworossyjsk
ku okr´t liniowy osiàdzie na dnie. Co wo- Okryte tajemnicà zatoni´cie w dniu 29 paêdziernika 1955 roku w Sewastopolu radziec- bec faktu, ˝e nadbudówki i cz´Êç wy˝szych kiego okr´tu liniowego Noworossyjsk, którego przyczyn mimo up∏ywu wielu ju˝ lat ja- pok∏adów wystawaç b´dzie powy˝ej lustra kie min´∏y od tej tragedii, a nawet zmiany systemu politycznego panujàcego w Rosji, wody, pozwoli na unikni´cie ofiar. nie zdo∏ano do koƒca wyjaÊniç w sposób jednoznaczny, nadal wzbudza wiele emocji W zwiàzku z tym za∏og´ nie zaj´tà bezpo- i absorbuje uwag´ badaczy. Êrednio walkà o utrzymanie p∏ywalnoÊci Niejako w uzupe∏nieniu zamieszczonego na prze∏omie lat 2000 i 2001 na ∏amach „OW“ jednostki zatrzymano na pok∏adzie miast artyku∏u Tajemnica Noworossyjska prezentujemy poni˝ej oryginalne spojrzenie na to ewakuowaç jà na brzeg. zagadnienie autorów z Bia∏orusi. Pó∏torej godziny po wybuchu powsta∏ przechy∏ na lewà burt´, który ciàgle si´ po- Wieczorem 28 paêdziernika 1955 roku Do tragedii dosz∏o w nocy o godz. 01.30, wi´ksza∏ mimo prób jego wyrównania. powróci∏a z morza do Sewastopola jed- gdy w dziobowej cz´Êci okr´ty nastàpi∏a sil- O godz. 04.15 okr´t liniowy momentalnie nostka flagowa Floty Czarnomorskiej na eksplozja, która rozerwa∏a wszystkie przewróci∏ si´ na lewà burt´, po czym obró- okr´t liniowy Noworossyjsk. Okr´t otrzy- kondygnacje od dna do pok∏adu dziobowe- ci∏ si´ do góry dnem. Póêniej wyjaÊniono, ˝e ma∏ rozkaz ze sztabu Eskadry zacumowa- go, a by∏o to ogó∏em a˝ 7 pok∏adów. pod dnem okr´tu znajdowa∏ si´ nie twardy nia nie na swym zwyk∏ym stanowisku przy W podwodnej cz´Êci kad∏uba powsta∏a wy- grunt, lecz wielometrowa warstwa i∏u beczce Nr 12, lecz przy beczce No 3 (etato- rwa o powierzchni oko∏o 150 m2, przez któ- w który bez trudnoÊci zag∏´bi∏y si´ maszty we stanowisko okr´tu liniowego Sewasto- rà gwa∏townie wlewa∏a si´ woda, szybko za- i nadbudówki jednostki. W rezultacie zgi- pol) naprzeciwko szpitala marynarki wo- tapiajàca przedzia∏y dziobowe. n´∏o 609 cz∏onków za∏ogi Noworossyjska jennej. Na pok∏ad uszkodzonego okr´tu szybko oraz grup ratowniczych. W tym tragicznym dniu okr´tem dowo- przybyli cz∏onkowie dowództwa, na czele Tym samym, jeÊli idzie o liczb´ ofiar, ka- dzi∏ z-ca dowódcy (starszy pomocnik), kpt. z dowódcà Floty wiceadm. W. A. Parcho- tastrofa nie mia∏a równych w radzieckiej II rangi (kmdr por.) G. A. Churszudow mienko, a tak˝e grupy ratownicze z 3 krà- marynarce wojennej. Z czego nie wi´cej ni˝ (dowódca, kpt. I rangi (kmdr) Kuchta, ˝owników. Z uwagi na stale nap∏ywajàcà 100 ludzi zgin´∏o w wyniku samej eksplozji, przebywa∏ na urlopie), który po kolacji wod´ przeg∏´bienie na dziób systematycz- natomiast pozostali w wyniku przewrócenia zszed∏ na brzeg, przekazujàc obowiàzki kpt. nie ros∏o. Z uwagi jednak na fakt, ˝e g∏´bo- si´ okr´tu. Wielu marynarzy pozosta∏o we II rangi Z. G. Sierbu∏ow. Na brzeg zeszli koÊç wody pod okr´tem wynosi∏a 18 m, wn´trzu kad∏uba przewróconego okr´tu. równie˝ niektórzy oficerowie i marynarze. przy jego zanurzeniu na poziomie 10,5 m Dzi´ki wewn´trznym poduszkom powietrz- Wszystko przebiega∏o normalnie, niç nie i wysokoÊci burt w przedziale mi´dzy 8 nym, ˝yli oni jeszcze przez 3 doby, jednak zapowiada∏o k∏opotów. a 12 m, sàdzono ˝e w najgorszym przypad- ocaliç uda∏o si´ jedynie 7 z nich. Jak ustali-
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 41 BITWY MORSKIE?
Giulio Cesare po przej´ciu przez Zwiàzek Radziecki. Widoczne jeszcze malowanie kamufla˝owe na nadbudówkach, masztach i wie˝ach artylerii g∏ównej. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik ∏a Komisja Rzàdowa winnymi Êmierci tych W latach pi´çdziesiàtych okr´t liniowy leêli w dnie leje po dwóch ∏adunkach wybu- ludzi byli dowódca Floty wiceadm. W. przeszed∏ trzykrotnie remont Êredni i cz´- chowych, a nie jednym jak przypuszczano. A. Parchomienko i dowódca Eskadry Êciowà modernizacj´. Po zakoƒczeniu tych Jeden lej znajdowa∏ si´ pod kad∏ubem kontradm. N. I. Nikolski, którzy kierowali prac wypornoÊç wynosi∏a 29 100 t, d∏ugoÊç okr´tu, a drugi oko∏o 30 m na prawo od akcjà ratowniczà. Kierowane do nich wielo- 186,4 m, szerokoÊç 28 m, zanurzenie burty. Ârednica ka˝dego leja wynosi∏a 14 m, krotne proÊby by ewakuowaç „zb´dnych” 10,5 m, a maksymalna pr´dkoÊç 27 w´z∏ów. a g∏´bokoÊç 1,5 m, co wskazuje na jednako- cz∏onków za∏ogi, spotka∏y si´ z odmowà. G∏ówne uzbrojenie stanowi∏o 10 dzia∏ kal. wà si∏´ obu ∏adunków. 320 mm w 4 wie˝ach artyleryjskich (2 wie˝e W okresie lat 1951-1953 na dnie portu *** 3-dzia∏owe oraz 2 wie˝e 2-dzia∏owe) i 12 Sewastopol odnaleziono, wydobyto Okr´t liniowy Noworossyjsk zosta∏ wo- dzia∏ kal. 120 mm w 6 wie˝ach. Uzbrojenie i unieszkodliwiono ponad 20 niemieckich dowany w Genui w paêdzierniku 1911 roku przeciwlotnicze obejmowa∏o 8 w∏oskich min dennych typu LMB i RMH. Wszystkie i poczàtkowo nosi∏ nazw´ Giulio Cesare. dzia∏ kal. 100 mm oraz 30 radzieckich auto- miny by∏y ca∏kowicie niesprawne z powodu Jednostka przez 35 lat pe∏ni∏a s∏u˝b´ we matycznych dzia∏ kal. 37 mm 70-K. Liczeb- roz∏adowania akumulatorów oraz prze- flocie w∏oskiej w okresie od maja 1914 do noÊç za∏ogi okreÊlano na oko∏o 1 600 mary- rdzewienia korpusów wszystkie miejsca cu- lutego 1949. W tym czasie okr´t dwukrot- narzy i oficerów. mowania okr´tów liniowych i krà˝owników nie modernizowano (1925-1926 oraz 1933- w Sewastopolu dowództwo bazy po zakoƒ- 1937), ca∏kowicie zmieniajàc jego parame- *** czeniu wojny wielokrotnie przetra∏owa∏y try taktyczno-techniczne i sylwetk´ ze- OkolicznoÊci katastrofy bada∏a Komisja i sprawdza∏y, w tym z zastosowaniem sil- wn´trznà. Po kapitulacji W∏och w 1943 Rzàdowa na której czele sta∏ z-ca Prezesa nych bomb g∏´binowych. Poczàwszy od ro- okr´t przez 6 lat sta∏ obsadzony w∏oskà za- Rady Ministrów ZSRR W. A. Ma∏yszew (co ku 1944, z beczki cumowniczej Nr 3 okr´ty ∏ogà i pod w∏asnà banderà w La Valetta na warto zwróciç uwag´, ten sam, który piloto- liniowe i krà˝owniki korzysta∏y ponad 140 Malcie, gdzie internowali go Brytyjczycy. wa∏ wszystkie prace nad utworzeniem broni razy bez ˝adnych k∏opotów. Ostatecznie w koƒcu lutego 1949 zgodnie rakietowej i jàdrowej). Komisja stwierdzi∏a, Te, a tak˝e inne fakty pozwoli∏y dawno z porozumieniem o podziale w∏oskiej floty ˝e okr´t liniowy zatonà∏ w wyniku podwod- ju˝ pozwoli∏y niezale˝nym badaczom dojÊç zosta∏ przekazany ZSRR. Po przybyciu do nego wybuchu o sile odpowiadajàcej oko∏o do przekonania, ˝e okr´t liniowy Noworos- Sewastopola w dniu 5 marca 1949 jednost- 1 000 kg trotylu. Prawdopodobnym êród∏em syjsk pad∏ ofiarà celowo przeprowadzonej ka podnios∏a bander´ marynarki wojennej wybuchu by∏a niemiecka denna mina ma- akcji dywersyjnej. Dla przyk∏adu w piÊmie ZSRR i otrzyma∏a nowà nazw´ — Nowo- gnetyczna z okresu II wojny Êwiatowej. Wer- „Morskoj Sbornik” No 10/1996 opubliko- rossyjsk. Nie baczàc na bardzo zaawanso- sja ta nie wytrzymuje jednak krytyki. wano artyku∏ in˝yniera O. Siergiejewa, pre- wany wiek (38 lat s∏u˝by, co dla okr´tu od- Si∏a ∏adunku wybuchowego, jeÊli sàdziç zentujàcy analizie mechaniki wybuchu. Po powiada mniej wi´cej 70 latom ˝ycia cz∏o- po skali zniszczenia kad∏uba, a tak˝e zapi- przeprowadzeniu niezb´dnych obliczeƒ wieka) jednostka by∏a najsilniejszym okr´- skom Krymskiej Stacji Sejsmologicznej, by- matematyczno-fizycznych autor artyku∏u tem w sk∏adzie Floty Czarnomorskiej. ∏a 2-2,5 wi´ksza od miny. Nurkowie odna- doszed∏ do nast´pujàcych wniosków:
42 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE BITWY MORSKIE?
„Okr´t liniowy Noworossyjsk zosta∏ wy- W komorach amunicyjnych okr´tu linio- przeniknàç do bazy Floty Czarnomorskiej sadzony przy u˝yciu 2 ∏adunków o ∏àcznej wego Noworossyjsk w chwili wybuchu znaj- na dwóch miniaturowych okr´tach pod- mocy 2 000-2 500 kg trotylu, umieszczonych dowa∏y si´ pociski kal. 320 mm ze specjal- wodnych typu X-51. Ich zadaniem by∏o wy- w pobli˝u wzd∏u˝nej osi symetrii okr´tu, nymi ∏adunkami, to znaczy z ∏adunkami jà- sadzenie w powietrze okr´tów liniowych niedaleko jeden od drugiego. drowymi. Tylko szcz´Êliwemu przypadkowi Sewastopol i Noworossyjsk, które posiada- Wybuch ∏adunków nastàpi∏ kolejno zawdzi´czaç nale˝y, ˝e dywersja nie spowo- ∏y na pok∏adzie amunicj´ kal. 305 mm z krótkà przerwà, tak by uzyskaç efekt ku- dowa∏a wybuchu jàdrowego, bowiem eks- i 320 mm z ∏adunkami jàdrowymi. mulacyjny, a tym samym spowodowaç po- plozja nastàpi∏a w odleg∏oÊci 10 m przed W zamyÊle organizatorów dywersji mia∏o wa˝ne uszkodzenia jednostki. pierwszà wie˝à artyleryjskà, a nie bezpo- dojÊç do podwójnego wybuchu jàdrowego, Oczywista omy∏ka (w rozmieszczeniu ∏a- Êrednio pod komorà w której przechowy- który zniszczy∏ by wszystkie lub prawie dunków) wynoszàca minimum 10 m, nie wano wspomniane ∏adunki. Kpt. II rangi G. wszystkie okr´ty Floty Czarnomorskiej. pozwoli∏a na spowodowanie eksplozji ko- A. Churszudow, który czasowo pe∏ni∏ obo- Z miasta Sewastopol i najbli˝szej okolicy mory amunicyjnej g∏ównego kalibru, która wiàzki dowódcy okr´tu liniowego powie- te˝ niewiele by pozosta∏o. gwarantowa∏a by zatoni´cie okr´tu i zatar- dzia∏: Tymczasem Noworossyjsk, który w dniu cie wszystkich Êladów”. „Oni (to jest dywersanci — wg autora) 28 paêdziernika przypadkowo cumowa∏ Z du˝ym prawdopodobieƒstwem mo˝na omylili si´ o 10 metrów, inaczej trafili by przy etatowej beczce okr´tu liniowego Se- mówiç o wykorzystaniu miniaturowych w komor´ amunicyjnà g∏ównego kalibru, wastopol, przyjà∏ na siebie podwójne ude- Êrodków p∏ywajàcych, zaÊ w charakterze ∏a- a wówczas wybuch podobny by∏ by do eks- rzenie. Oba miniaturowe okr´ty podwodne dunków min, zaopatrzonych w zapalniki plozji ma∏ej bomby atomowej”. Wi´cej pozostawi∏y w∏aÊnie pod Noworossyjskiem czasowe. otwarcie w warunkach roku 1955 on nie swoje ∏adunki wybuchowe (w sumie 4 ∏a- móg∏ powiedzieç. dunki, które spowodowa∏y powstanie 2 le- *** JeÊli porównaç, zaczynajàc od rufy syl- jów). Ta omy∏ka spowodowana by∏a bra- Naszym zdaniem, zas∏ona tajemnicy wetki Noworossyjska (186,4 m) i Sewasto- kiem ∏àcznoÊci radiowej mi´dzy miniaturo- i dezinformacji, która przez ponad 30 lat pola (184,5 m), to miejsce wybuchu w ka- wymi okr´tami podwodnymi, których do- skrywa∏a tragedi´ spowodowana by∏a dwo- d∏ubie Noworossyjska (omy∏ka o 10 m wódcy nie mogli zmieniç ju˝ planu operacji ma podstawowymi przyczynami. przed pierwszà wie˝à artylerii g∏ównego ka- dywersyjnej, stwierdzajàc zmian´ w lokali- Zarówno miejscowe jak i moskiewskie libru) odpowiada dok∏adnie lokalizacji zacji celów. kierownictwo nie bardzo chcia∏o potwier- pierwszej wie˝y artyleryjskiej okr´tu linio- Poza tym wiatr przesunà∏ kad∏ub okr´tu dziç fakt, ˝e do g∏ównej bazy floty bez trud- wego Sewastopol. liniowego w bok od pierwotnego usytuowa- noÊci zdo∏ali przeniknàç zagraniczni dywer- nia przy beczce cumowniczej Nr 3, skut- sanci, którzy bezb∏´dnie wykonali swoje za- *** kiem czego jeden z pozostawionych ∏adun- danie i co gorsza bezpiecznie odeszli. Praw- Naszym zdaniem dywersj´ przeprowa- ków znalaz∏ si´ poza obrysem kad∏uba, da ta oznacza∏a, ˝e has∏o „szczelna granica” dzili brytyjscy marynarze ze sk∏adu 12 Flo- w odleg∏oÊci 30-35 m od prawej burty jed- zupe∏nie nie odpowiada∏o rzeczywistoÊci. tylli Royal Navy. Zdo∏ali oni niezauwa˝enie nostki. Dzi´ki temu oraz solidnym zabez-
Noworossyjsk
Sewastopol
rys. Siegfried Breyer
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 43 BITWY MORSKIE?
pieczeniom „atomowe” pociski, znajdujàce (ju˝ latem 1953). W roku 1955 dzia∏ami kal. przez du˝e jednostki tej klasy. Po drugie si´ w komorze amunicyjnej wie˝y Nr 1, nie 305 mm dysponowa∏y jedynie stare okr´ty brak by∏o ochrony wejÊcia do zatoki Sewa- eksplodowa∏y (w tym czasie w komorze liniowe Sewastopol i Oktiabrskaja Rewolu- stopola. In˝ynier Siergiejew w swym artyku- amunicyjnej Nr 1 nie by∏o etatowych poci- cja, zaÊ dzia∏ami kal. 320 mm tylko Nowo- le zauwa˝y∏, ˝e „W zwiàzku z brakiem sków burzàcych). W pozosta∏ych trzech ko- rossyjsk (te ostatnie pociski posiada∏y iden- w okresie od 05,50 (28 paêdziernika) do morach okr´tu przechowywano 362 pociski tycznà konstrukcj´ i parametry, a ró˝ni∏y si´ 00.17 (29 paêdziernika) dy˝urnych si∏ kal. 320 mm oraz 572 ∏adunki miotajàce. jedynie 15 mm Êrednicy). ochrony rejonu wodnego, zabezpieczajà- Logika naszych rozwa˝aƒ jest nast´- W tym czasie jednie Brytyjczycy dyspo- cych przykrycie torów wodnych i podejÊç do pujàca: nowali miniaturowymi okr´tami podwod- g∏ównej bazy Êrodkami obserwacji hydro- • tylko Brytyjczycy mi´li powa˝ne przy- nymi XE-51, XE-52, XE-53 i XE-54, zbu- akustycznej, ostateczne przygotowania czyny na poziomie strategicznym do prze- dowanymi przez stoczni´ Vickers-Arm- i po∏o˝enie ∏adunków wybuchowych mog∏o prowadzenia tej dywersji. Sytuacja wojsko- strong w okresie mi´dzy paêdziernikiem zostaç przeprowadzone w czasie 18 godzin wo-polityczna w basenie Morza Âródziem- 1954 a lipcem 1955 oraz doÊwiadczonà ka- i 27 minut”. nego bardzo si´ skomplikowa∏a. Brytyjska drà podwodnych dywersantów ze sk∏adu 12 • w przesz∏oÊci oficerowie brytyjskiej Admiralicja by∏a zaniepokojona pojawie- Flotylli. Admiralicji ju˝ niejednokrotnie post´po- niem si´ w roku 1955 na tym akwenie ra- • taktyka operacji dywersyjnej w Sewa- wali w analogiczny sposób wówczas, gdy dzieckich okr´tów podwodnych (ze sk∏adu stopolu przypomina dok∏adnie analogiczne gdzieÊ by∏ powa˝nie zagro˝ony interes Floty Czarnomorskiej), które wykorzysty- wczeÊniejsze dzia∏ania 12 Flotylli Royal Na- Wielkiej Brytanii. Na potwierdzenie tego wa∏y w charakterze punktów bazowania al- vy w czasie II wojny Êwiatowej (ataki na wystarczy przytoczyç poni˝sze szeroko zna- baƒskie porty Vlore i Durres. Brytyjscy ad- okr´t liniowy Tirpitz 22.09.1943 w fiordzie ne fakty: mira∏owie pragn´li „pouczyç” tak by na Ka, na transportowiec Barenfels i dok p∏y- - 18 sierpnia 1919 roku 7 brytyjskich ku- d∏ugi czas pozbawiç ich mo˝liwoÊci wsadza- wajàcy Laksevaag w Bergen 14.04 trów torpedowych zaatakowa∏o w Kronsz- nia swego nosa na wody gdzie tradycyjnie i 11.09.1944, czy wreszcie na japoƒski ci´˝ki tadzie okr´ty Czerwonej Floty. Storpedo- panowa∏a Royal Navy. krà˝ownik Takao 31.07.1945 w Singapurze) wane zosta∏y pancernik Andriej Pierwo- Màdrze wybrali godny cel — dwa stare Akcje te polega∏y na tym, ˝e jeden lub zwannyj i stary krà˝ownik Pamiat Azowa. okr´ty liniowe, posiadajàce niedostatecznà dwa miniaturowe okr´ty podwodne pod- Admiralicja zaplanowa∏a i przeprowadzi∏a ˝ywotnoÊç, a równoczeÊnie dysponujàce chodzi∏y pod dno okr´tu-celu, gdzie zrzuca- tej rajd, mimo ˝e formalnie Wielka Bryta- „magazynami materia∏ów wybuchowych” ∏y na grunt po 2 burtowe kontenery, miesz- nia nie znajdowa∏a si´ w stanie wojny z Ro- o ogromnej sile ra˝enia na pok∏adzie (w∏à- czàce w granicach 1-2 t materia∏u wybucho- sjà Radzieckà, nie pytajàc przy tym o zgod´ czajàc w to amunicj´ jàdrowa). wego. Tym samym jedna „miniaturka” mo- brytyjskiego rzàdu Ma∏o kto wie, ˝e w I kwartale 1955 roku g∏a pod∏o˝yç ∏adunek 2 lub 4 t materia∏u - 3 lipca 1940 brytyjska eskadra zaatako- radzieckie zak∏ady wyprodukowa∏y 150 ra- wybuchowego. Zapalniki czasowe wszyst- wa∏a francuskie si∏y stojàce w algierskim kietowych pocisków artyleryjskich proj. kich ∏adunków by∏y nastawione na ten sam porcie Mers el Kebir. W wyniku ataku Bry- 5219 do dzia∏ okr´towych kal. 305 mm czas, z ró˝nicà jednej sekundy. tyjczycy zatopili lub powa˝nie uszkodzili 3 i 320 mm. Pociski by∏y uzbrojone w ∏adunki • sytuacja na teatrze morskim sprzyja∏a francuskie okr´ty liniowe, a zgin´∏o 1 600 jàdrowe. DonoÊnoÊç pocisków kal. 305 mm przeprowadzeniu operacji. Po pierwsze marynarzy. Zauwa˝my, ˝e jeszcze miesiàc (waga 230,5 kg) wynosi∏a 127,3 km trwa∏y manewry NATO „Bosfor-55”, które przed atakiem Francja by∏a sojusznikiem (68,7 Mm), kal. 320 mm niewiele mniej. rozpocz´∏y si´ 22 paêdziernika 1955 na Mo- Wielkiej Brytanii, zaÊ francuska flota nie W zasadzie „atomowe” pociski kal. rzu Egejskim i Marmara. Wiadomo do- planowa∏a ˝adnych wrogich kroków prze- 305 mm by∏y pierwotnie przeznaczone dla k∏adnie, ˝e w czasie tych manewrów kilka ciwko Brytyjczykom. krà˝owników liniowych Stalingrad, Mo- du˝ych okr´tów podwodnych Royal Navy skwa i Archangielsk, których budow´ roz- wesz∏o na Morze Czarne. Poza tym minia- *** pocz´to w 1952 roku. Wkrótce po Êmierci turowe okr´ty podwodne typu X lub XE Warto zauwa˝yç, ˝e nadal bardzo popu- Stalina prace przy budowie wstrzymano by∏y dostarczane na rubie˝ ataku holowane larna jest inna wersja: jakoby Noworossyjsk
Pancernik Noworossyjsk w ∏adnym burtowym uj´ciu. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik
44 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE BITWY MORSKIE?
Pancernik Sewastopol (eks-Pari˝skaja Kommuna, eks-Sewastopol), który wed∏ug autorów niniejszego artyku∏u równie˝ mia∏ byç celem ataku, fotografia z lat pi´çdziesiàtych. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik wysadzili w powietrze w∏oscy podwodni dy- nej. Jak powiedzia∏ jeden z dawnych mary- sprawowa∏a partyjna s∏u˝ba bezpieczeƒ- wersanci z dawnej Flotylli MAS-10, na cze- narzy Borghese „JeÊli rzeczywiÊcie przepro- stwa — super tajna organizacja, o fakcie ist- le ksi´ciem Valerio Borghese, którzy nie wadzilibyÊmy akcj´ dywersyjnà w Sewasto- nienia której do dnia dzisiejszego wiemy chcieli by w∏oski okr´t pe∏ni∏ s∏u˝b´ w ra- polu, komuniÊci rozerwali by nas wszystkich bardzo ma∏o. dzieckiej flocie. Naszym zdaniem, to celo- na strz´py”. Z tej przyczyny i szeregu innych, których wa dezinformacja, którà specjalnie rozpo- Po czwarte wreszcie autorzy wiedzà od nie sposób tu rozwa˝aç, funkcjonariusze wszechniali Brytyjczycy dla zamaskowania jednego z dawnych wspó∏pracowników KGB po prostu fizycznie nie mogli przygo- swojej tajnej operacji. GRU, ˝e na proÊb´ KPZR funkcjonariusze towaç i przeprowadziç operacji wysadzenia Wspomniana wersja nie wytrzymuje po- W∏oskiej Partii Komunistycznej, odpowie- Noworossyjska, nawet wówczas gdyby któ- wa˝nej krytyki. Przede wszystkim w tym dzialni za bezpieczeƒstwo jej przywódców remuÊ z nich podobny pomyÊl przyszed∏ do czasie W∏osi nie dysponowali miniaturowy- i organów wybieranych, przeprowadzili g∏owy. mi okr´tami podwodnymi, bez udzia∏u któ- wiosnà 1956 roku sekretne sprawdzenie rych niemo˝liwe by∏o przeprowadzenie ca- „w∏oskiej wersji” wybuchu, po czym zawia- *** ∏ej operacji. Pierwsza „miniaturka” SX-40 domili Moskw´, ˝e ludzie Borghese nie W dniu 4 maja 1957, po d∏ugotrwa∏ych firmy „Cosmos” jesienià 1955 przechodzi∏a brali w niej udzia∏u. przygotowaniach, wrak Noworossyjska zo- dopiero próby morskie i odbiorcze w rejo- sta∏ wydobyty na powierzchni´ i odholowa- nie Livorno. Poza tym jednostka ta mog∏a *** ny do Kozaczej Buchty, gdzie rozebrano go zabraç na pok∏ad jedynie 4-6 du˝ych dywer- Ukraiƒski historyk W. W. Kostriczenko na z∏om, by ju˝ nic nie przypomina∏o o tej syjnych min typu Mk 21, posiadajàcych ∏a- z Sewastopola, jest autorem jeszcze jednej, tragicznej stronicy historii radzieckiej mary- dunek 300 kg trotylu. Tym samym w sumie ca∏kiem „egzotycznej” wersji tej tragedii. narki wojennej. okr´t móg∏ przetransportowaç 1 200- Jego zdaniem wybuch pod dnem Noworos- Brytyjscy d˝entelmeni, lubiàcy ostre 1 800 kg, to jest zdecydowanie mniej ni˝ syjska by∏ wielkà prowokacjà przygotowanà dowcipy nie wytrzymali i delikatnie napo- znalaz∏o si´ pod dnem Noworossyjska. przez KGB. mkn´li o swoim uczestnictwie w wydarze- Po drugie, w roku 1955 dowództwo w∏o- Naszym zdaniem podobne wersje mogà niach w Sewastopolu. W roczniku Jane’s skiej floty w ˝aden sposób nie mog∏o samo- og∏aszaç jedynie ludzie, którzy jak dzieci Fighting Ships na lata 1957-1958 jest foto- dzielnie zaplanowaç i zrealizowaç operacji wierzà w bajki o „wszechmocy” organów grafia okr´tu liniowego Noworossyjsk zna- na t´ skal´, powodujàcej za sobà ogromne bezpieczeƒstwa, które „wysz∏y” z pod kon- st´pujàcym podpisem „zatonà∏ w Sewasto- skutki wojskowo-polityczne, a˝ do wybuchu troli partii, wszelkiego rodzaju „spiskach” polu 29 paêdziernika 1955 od wybuch dry- nowego konfliktu Êwiatowego w∏àcznie. powstajàcych w kierownictwie tych orga- fujàcej miny, posiadajàcej mo˝liwoÊç zmia- Po trzecie, prawie wszyscy dawni mary- nów i podobnego rodzaju bzdury. W rze- ny g∏´bokoÊci dryfu”. Skàd mog∏a wziàç si´ narze Flotylli MAS-10 po kapitulacji czywistoÊci od pierwszych do ostatnich dni w Sewastopolu g∏ównej bazie Floty Czar- W∏och w 1943, kontynuowali wojn´ po swego istnienia organy bezpieczeƒstwa nomorskiej „dryfujàca mina, mogàca zmie- stronie faszystowskiej „Republiki Salo”, ZSRR, zawsze by∏y niczym wi´cej jak tylko niaç g∏´bokoÊç dryfu”? Tylko z Ports- niszczàc wielu w∏oskich partyzantów-anty- wykonawcà decyzji kierownictwa organiza- mouth. faszystów. W zwiàzku z tym znajdowali si´ cji przest´pczej — partii bolszewików (lub oni pod sta∏ym nadzorem w∏oskich s∏u˝b „komunistów”) Nad tym zaÊ by poszczegól- T∏umaczenie z j´zyka rosyjskiego specjalnych. Poza tym obserwowali ich rów- ni czekiÊci nie pomyÊleli o „pracy na w∏asny Maciej S. Sobaƒski nie˝ aktywiÊci W∏oskiej Partii Komunistycz- rachunek”, Êcis∏y nadzór nad „organami”
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 45 Lotniskowiec Franklin D. Roosevelt wp∏ywa do stoczni Puget Sound, 10.03.1954. Jaros∏aw Palasek II fot. zbiory Artur D. Baker III
Amerykaƒskie lotniskowce typu Midway Cz´Êç IV — s∏u˝ba Franklin D. Roosevelt
Lotniskowiec o numerze kad∏uba Jego pierwszym dowódcà zosta∏ ko- lotniskowiec odby∏ swojà pierwszà 42 zosta∏ zamówiony w dniu 21 stycz- mandor Apollo Soucek. podró˝ przez Ocean Atlantycki. Zna- nia 1943 roku w stoczni New York Pierwsze rejsy szkoleniowe lotni- laz∏szy si´ na Morzu Âródziemnym Navy Yard na Brooklynie. Jego st´p- skowiec odby∏ w okolicach macierzy- odwiedzi∏ Ateny gdzie symbolizowa∏ k´ po∏o˝ono w dniu 1 grudnia tego stej bazy w Norfolk oraz na wodach amerykaƒskie poparcie dla rzàdu samego roku. We wrzeÊniu 1944 roku Morza Karaibskiego. W ramach jed- Grecji, który zwyci´˝y∏ w∏aÊnie okr´t otrzyma∏ nazw´ Coral Sea, nej z tych podró˝y wzià∏ udzia∏ w in- w walce z komunistami. Podczas dro- przy czym noszàcy tà nazw´ lotnisko- auguracji nowego prezydenta Brazy- gi powrotnej okr´t zawinà∏ do kilku wiec eskortowy typu Casablanca zo- lii Eurico G. Dutra. Okr´t przebywa∏ portów basenu Morza Âródziemnego, sta∏ przemianowany na Anzio. w Rio de Janeiro w dniach od 1 do 11 gdzie t∏umnie odwiedzany prezento- Po Êmierci prezydenta Roosevel- lutego 1946 roku, przy czym wizyto- wa∏ Europejczykom amerykaƒski ta w dniu 12 kwietnia 1945 roku, za- wa∏ go nowozaprzysi´˝ony prezydent, wk∏ad w operacj´ „Power for Peace” pad∏a decyzja o nazwaniu jego imie- który odby∏ na nim tak˝e krótki rejs („Si∏a dla Pokoju”). Po przybyciu do niem przygotowywanego w∏aÊnie do morski. W dniu 21 lipca tego roku na Nowego Jorku Franklin D. Roosevelt wodowania lotniskowca. CVB-42 zo- pok∏adzie lotniskowca wylàdowa∏ po wzià∏ udzia∏ w obchodach Dnia Ma- sta∏ wydokowany w dniu 29 kwietnia raz pierwszy w dziejach lotnictwa rynarki Wojennej. W listopadzie tego 1945 roku jeszcze jednak jako Coral morskiego samolot odrzutowy. Na- samego roku na pok∏adzie lotniskow- Sea. Jego matkà chrzestnà by∏a ˝ona st´pnie pilotowany przez komandora ca przeprowadzono dalsze testy sa- dowodzàcego Flotà Pacyfiku wicead- porucznika J. Davidsona doÊwiad- molotów odrzutowych. Tym razem mira∏a Johna H. Towersa. W dniu 8 czalny McDonnell XFD-1 „Phan- wykona∏y je si∏y lotnicze piechoty maja 1945 roku okr´t zosta∏ prze- tom” wykona∏ szereg udanych star- morskiej. Nale˝àcy do nich, piloto- mianowany na Franklin D. Roose- tów i làdowaƒ, majàcych na celu po- wany przez podpu∏kownika M. E. velt. Nazw´ Coral Sea przejà∏ CVB- twierdzenie u˝ytecznoÊci samolotów Carla, samolot P-80A przeprowadzi∏ -43, którego kad∏ub wodowano pra- odrzutowych do prowadzenia opera- szereg zakoƒczonych powodzeniem wie rok póêniej. Czas budowy dru- cji lotniczych z pok∏adów okr´tów. startów swobodnych i z katapulty giego lotniskowca typu Midway za- Kolejne tygodnie Franklin D. Roose- oraz làdowaƒ hamowanych za pomo- mknà∏ si´ dwudziestoma trzema mie- velt sp´dzi∏ w rejonie Morza Karaib- cà aerofiniszerów. Kolejne miesiàce siàcami, a jej koszt kwotà 85,7 mln. skiego bioràc udzia∏ w zespo∏owych lotniskowiec sp´dzi∏ operujàc wzd∏u˝ USD. Franklin D. Roosevelt wszed∏ çwiczeniach floty. W dniach od 8 wschodnich wybrze˝y Stanów Zjed- do s∏u˝by 27 paêdziernika 1945 roku. sierpnia do 4 paêdziernika 1946 roku noczonych.
46 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA ATOMU
W lipcu 1947 roku Franklin D. Ro- Zredukowano tak˝e do 14 liczb´ czesnym rekordem lotu maszyny star- osevelt wszed∏ na przeglàd do Nor- dzia∏ uniwersalnych 127 mm oraz do tujàcej z lotniskowca. folk Naval Shipyard, podczas którego 18 liczb´ poczwórnych stanowisk Przez kolejne lata okr´t prowadzi∏ w ramach programu Nr 1 przygoto- dzia∏ek przeciwlotniczych 40 mm, intensywne szkolenia na wodach wano okr´t do operowania z jego po- a tak˝e iloÊç ma∏okalibrowych dzia- wzd∏u˝ wschodniego wybrze˝a Sta- k∏adu samolotów odrzutowych i ci´˝- ∏ek przeciwlotniczych 20 mm. nów Zjednoczonych i Morzu Karaib- kich maszyn uderzeniowych. Zasad- Lotniskowiec opuÊci∏ Norfolk skim. Wykona∏ tak˝e cztery kolejne nicza cz´Êç modernizacji polega∏a na w dniu 13 wrzeÊnia 1948 roku i uda∏ rejsy na Morze Âródziemne do∏àcza- przystosowaniu lotniskowca do dzia- si´ w swà drugà podró˝ na Morze jàc przy tym do dzia∏ajàcych tam si∏ ∏ania bombowców strategicznych Âródziemne, z której powróci∏ w dniu morskich USA. Z poczàtkiem lat North American AJ-1 „Savage” oraz 23 stycznia nast´pnego roku. W dniu pi´çdziesiàtych zdemontowano umo˝liwieniu obs∏ugi ci´˝kich bomb, 7 lutego 1948 roku z pok∏adu okr´tu wszystkie jego poczwórne stanowiska w tym w szczególnoÊci atomowych. znajdujàcego si´ ko∏o Jacksonville na przeciwlotniczych dzia∏ek 40 mm Przewidziano specjalne pomieszcze- Florydzie wystartowa∏ do lotu d∏ugo- montujàc w ich miejsce 36 dzia∏ prze- nia dla ich monta˝u, co w przypadku dystansowego, dowodzony przez ko- ciwlotniczych Mk 22 kalibru 76 mm wczesnych konstrukcji uzbrojenia nu- mandora porucznika T. Robinso- L/50 w podwójnych wie˝ach. Pozosta- klearnego mog∏o zajmowaç nieraz na samolot Lockheed P2V-3C „Nep- wiono jedynie dziesi´ç dzia∏ek prze- niemal dwadzieÊcia cztery godziny. tune”. Maszyna przelecia∏a nad ciwlotniczych 20 mm. W dniu 1 paê- Wyd∏u˝ono tak˝e nadbudówk´, Charlestonem, Wyspami Bahama, dziernika 1952 roku Franklin D. Ro- a przedni dalocelownik artylerii uni- Wybrze˝em Ameryki Ârodkowej, osevelt zosta∏ przeklasyfikowany na wersalnej 127 mm zosta∏ przeniesio- Meksykiem i nast´pnego dnia wylà- lotniskowiec uderzeniowy, w zwiàzku ny na jej górny pok∏ad. Dla kompen- dowa∏a w San Francisco Municipal z czym zmieniono jego sygnatur´ na sacji ci´˝aru zmniejszono opancerze- Aiport. Samolot w ciàgu nieca∏ych 26 CVA-42. Po podj´ciu z poczàtkiem nie sterówki ze 165 mm do 51 mm. godzin pokona∏ 5 060 mil co by∏o ów- 1954 roku decyzji o gruntownej prze-
Franklin D. Roosevelt w porcie La Valetta na Malcie, 1947 rok. fot. zbiory Artur D. Baker III
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 47 fot. zbiory Artur D. Baker III fot. zbiory Artur D. w ∏adnym burtowym uj´ciu, 10.01.1951.
Franklin D. Roosevelt EPOKA ATOMU
G∏ówne daty dotyczàce s∏u˝by lotniskowca Franklin D. Roosevelt
Okr´t Sygnatura Po∏. st´pki Wodowanie W s∏u˝bie SkreÊl. z listy floty Sprzeda˝ na z∏om Franklin CVB-42 12.01.1943 29.04.1945 27.10.1945 01.10.1977 01.04.1978 D. Roosevelt budowie w ramach funduszy tego Ro- przebudowy okr´tu by∏o przystoso- pok∏adu lotniczego mia∏a byç prze- ku Finansowego, okr´t skierowano wanie go do prowadzenia zintensyfi- znaczona do làdowania samolotów. na remont modernizacyjny do Puget kowanych operacji lotniczych przez Zdemontowano tak˝e stare katapulty Sound Naval Shipyard w Bremerton szybsze samoloty z nap´dem odrzu- i w ich miejsce wyposa˝ono okr´t w stanie Waszyngton. W dniu 7 stycz- towym. Podstawà modernizacji by∏ w trzy katapulty parowe typu C 11 nia 1954 roku lotniskowiec opuÊci∏ demonta˝ burtowego pasa pancerne- Mod 1: dwie d∏u˝sze zamontowano Norfolk i po op∏yni´ciu przylàdka go, co pozwoli∏o na redukcj´ ci´˝aru na pok∏adzie dziobowym, a krótszà Horn (jednostki typu Midway by∏y okr´tu. Dokonano poszerzenia ka- na pok∏adzie skoÊnym. WÊród innych zbyt du˝e dla pokonywania Êluz Ka- d∏uba lotniskowca o 2,45 m, co umo˝- elementów modernizacji znalaz∏y si´: na∏u Panamskiego), wszed∏ w dniu 5 liwi∏o monta˝ dodatkowych elemen- zabudowa dziobu, przeniesienie ru- marca do stoczni, gdzie 23 kwietnia tów konstrukcyjnych oraz nowego fowego podnoÊnika samolotów na 1954 roku zosta∏ wycofany ze s∏u˝by. wyposa˝enia. Wzmocniono i posze- prawà kraw´dê pok∏adu lotniczego za Modernizacj´ w ramach programu rzono pok∏ad lotniczy. Dzi´ki odpo- wysepkà nadbudówek, powi´kszenie SCB-110 Franklin D. Roosevelt wiedniemu malowaniu pasów spra- podnoÊnika numer jeden dla umo˝li- przeszed∏ jako pierwszy z lotniskow- wia∏o to wra˝enie majàcego d∏ugoÊci wienia obs∏ugi d∏u˝szych maszyn oraz ców typu Midway. G∏ównym celem 161,85 m pok∏adu skoÊnego. Ta cz´Êç nowe aerofiniszery. Zamontowano
Widok z lotu ptaka na kszta∏t pok∏adu po modernizacji, dobrze widoczne umiejscowienie katapult. fot. zbiory Artur D. Baker III
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 49 EPOKA ATOMU
umieszczono anteny nowych syste- Dane taktyczno-techniczne lotniskowca Franklin D. Roosevelt mów radioelektronicznych (radary po modernizacji w ramach programu SCB-110 AN/SPS8A i SPS 12), pozostawiajàc przy tym system TACAN. Artyleri´ wypornoÊç: standardowa 44 950 ton; pe∏na 63 500 ton; okr´tu zredukowano do dziesi´ciu wymiary: d∏ugoÊç: maks. 297,85 m, na KLW 274,32 m; pojedynczych armat uniwersalnych szerokoÊç: na KLW 36,88 m; maks. 64,01 m; kalibru 127 mm oraz dwudziestu zanurzenie maks. 10,52 m; dwóch dzia∏ 76 mm w podwójnych pok∏ad lotniczy: d∏ugoÊç 297,85 m; szerokoÊç 58,52 m; wie˝ach. Koszt modernizacji za- moc maszyn: nominalna 215 000 KM; mknà∏ si´ kwotà 48 milionów dola- pr´dkoÊç: 29,5 w przy mocy nominalnej; rów. Charakterystyk´ okr´tu po zasi´g: 11 200 Mm przy 20 w; przebudowie SCB 110 przedstawia grupa lotnicza: 12 bombowców uderzeniowych Douglas A3D „Skywarrior“, powy˝sza tabelka. Pod koniec lutego 1956 roku Fran- 70 myÊliwców Douglas F3D „Skyknight klin D. Roosevelt opuÊci∏ stoczni´ uzbrojenie: 10 dzia∏ uniwersalnych 127 mm (10 x I); i ponownie dooko∏a przylàdka Horn 22 dzia∏a przeciwlotnicze 76 mm (11 x II). 5 marca wyruszy∏ do bazy w Norfolk. za∏oga: 412 oficerów/3 648 podoficerów i marynarzy Przywrócony do s∏u˝by w dniu 6 kwietnia 1956 roku, odby∏ szereg rej- ponadto deflektory podmuchu dla równo dla si∏owni okr´tu, jak i samo- sów çwiczebnych, których g∏ównym samolotów odrzutowych oraz dêwig lotów jego grupy lotniczej. Na prze- celem by∏o obeznanie za∏ogi z nowym lotniczy o du˝ym (26 ton) obcià˝eniu budowanej nadbudówce zamiast wyposa˝eniem lotniczym. W lutym roboczym. Zwi´kszono pojemnoÊç masztu kratownicowego zamontowa- 1957 roku okr´t wszed∏ na wody Za- zbiorników zapasowych paliwa za- no maszt kolumnowy, na którym toki Maine gdzie w warunkach zimo-
Franklin D. Roosevelt w uj´ciu od dziobu, 23.03.1952. fot. zbiory Artur D. Baker III
50 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE rys. Tomasz Grotnik EPOKA ATOMU
wych testowano nowe samoloty, ka- tapulty, a tak˝e kierowane pociski ra- kietowe typu „Regulus”. W lipcu te- go roku lotniskowiec uda∏ si´ w pierwszy z trzech pomodernizacyj- nych rejsów na Morze Âródziemne. Przydzia∏ ten zainicjowa∏ dodanie do corocznych zadaƒ szkoleniowych çwi- czeƒ w ramach si∏ morskich NATO. W paêdzierniku 1958 roku okr´t os∏ania∏ transportowiec Kliensmith (APD-134), który podczas rewolucji komunistycznej ewakuowa∏ z Nicara na Kubie 56 obywateli amerykaƒ- skich i 3 obywateli innych paƒstw. Ten cykl rejsów Franklin D. Roose- velt zakoƒczy∏ w 1960 roku, po czym przeszed∏ kolejny przeglàd w Norfolk Naval Shipyard. Nast´pnie lotnisko- wiec ponownie zosta∏ w∏àczony do si∏ NATO dzia∏ajàcych na Morzu Âród- ziemnym, w ramach których opero- wa∏ na tym akwenie kilkakrotnie. W dniu 6 marca 1965 roku na pok∏a- dzie znajdujàcego si´ na wodach ko- ∏o Mayport u wybrze˝y Florydy okr´- tu wylàdowa∏ pilotowany przez ko- mandora porucznika J. R. Willifor- da Êmig∏owiec Sikorsky SH-3A „Sea King”. Niemal 16 godzin wczeÊniej wystartowa∏ on z kotwiczàcego w North Island Naval Air Station ko- ∏o San Diego w Kalifornii lotniskow- ca Hornet (CVA-12). By∏ to najd∏u˝- szy w historii przelot Êmig∏owca po- mi´dzy okr´tami. Jego dystans prze- kracza∏ poprzedni rekord o przesz∏o 700 mil. Ten etap szkoleƒ Franklin D. Roosevelt zakoƒczy∏ w po∏owie 1966 roku. Kolejnym przydzia∏em okr´tu by∏a Lotniskowiec Franklin D. Roosevelt na fotografii wykonanej w lipcu 1969 roku, po stacjonujàca na Oceanie Spokojnym zakoƒczeniu kolejnej modernizacji. Przed nadbudówkà doskonale widoczny dodatkowy 7 Flota USA. Jedyny rejs na wody In- podnoÊnik umiejscowiony na kraw´dzi pok∏adu lotniczego prawej burty lotniskowca. dochin podczas wojny wietnamskiej fot. zbiory Arthur D. Baker III lotniskowiec rozpoczà∏ w dniu 21 czerwca tego roku. W dniu 4 listopa- Dane taktyczno-techniczne lotniskowca Franklin D. Roosevelt (1977) da na pok∏adzie okr´tu znajdujàcego si´ w pó∏nocnej cz´Êci Morza Chiƒ- wypornoÊç: standardowa 50 902 tony; pe∏na 65 430 ton; skiego, podczas tankowania samolo- wymiary: d∏ugoÊç: maks. 304,90 m, na KLW 274,27 m; tów wybuch∏ gwa∏towny po˝ar. Jego szerokoÊç: na KLW 36,88 m; maks. pok∏adu 67,11 m; skutkiem by∏a Êmierç 8 marynarzy zanurzenie do KLW 8,89 m; maks. 10,79 m; i ci´˝kie obra˝enia 4 innych. Swà mi- sj´ w Wietnamie Franklin D. Roose- moc maszyn: nominalna 215 000 KM; velt zakoƒczy∏ w dniu 21 lutego 1967 pr´dkoÊç: 29,5 w przy mocy nominalnej; roku. zasi´g: 11 200 Mm przy 20 w; W lipcu 1968 roku okr´t zosta∏ grupa lotnicza: 19 Grupa Powietrzna — samoloty: 24 McDonnell F-4N „Phantom” skierowany na kolejnà, trwajàcà tym II; 28 Vought A-7B „Corsair” II; 14 Grummann A-6 „Intruder”; 3 Do- razem jedenaÊcie miesi´cy moderni- uglas KA-3 „Skywarrior”; 3 Grumman E-1B „Tracer”; 2 Ling-Temco- zacj´ w Norfolk Naval Shipyard. Po- -Vought RF-8G „Crusader”; czàtkowo planowano, ˝e przejdzie uzbrojenie: 2 dzia∏a uniwersalne 127 mm (2 x I); przebudow´ podobnà do tej jakà wy- za∏oga: 142 oficerów/2 684 podoficerów i marynarzy + 1 854 za∏ogi lotniczej konano na Midway, tj. dostosowujàcà okr´t do standardu lotniskowców ty-
52 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA ATOMU
Grupy lotnicze lotniskowca Franklin D. Roosevelt
Stan na Grupa lotnicza Dywizjony (samoloty/Êmig∏owce) VII. 1945 3 Grupa Powietrzna VB (Curtiss SB2C „Helldiver”) 1949 —— VF (Vought F4U „Corsair”); VF (Grumman F8F „Bearcat”); VB (Curtiss SB2C „Helldiver”); VT (Grumman TBM „Avenger”) III. 1949 6 Grupa Powietrzna VF (Grumman F8F „Bearcat”) VII. 1953 1 Grupa Powietrzna VF-13, VF-14 (McDonnell F2H „Banshee”) II. 1957 17 Grupa Powietrzna VF-74, VF-171 (McDonnell F3H „Demon”) VA-175 (Douglas AD-6 „Skyraider”); VAH-3 (Douglas A3D „Skywarrior”) II. 1959 1 Grupa Powietrzna VF-14 (McDonnell F3H „Demon”); VMF-114 (Douglas F4D „Skyray”) VA-15 (Douglas AD-6 „Skyraider”); VA-172 (McDonnell-Douglas A4D „Skyhawk”); VAH-11 (Douglas A3D „Skywarrior”); VFP-62 (Vought F8U-1P „Crusader”) II. 1960 1 Grupa Powietrzna VF-11 (Vought F8U „Crusader”) VF-14 (McDonnel F3H „Demon”); VA-15 (Douglas AD-6 „Skyraider”); VA-46 (McDonnell-Douglas A4D „Skyhawk”); VA-172 (McDonnell-Douglas A4D „Skyhawk”); VAH-11 (Douglas A3D „Skywarrior”); VFP-62 (Vought F8U-1P „Crusader”) II. 1961 1 Grupa Powietrzna VF-11 (Vought F8U „Crusader”) VF-14 (McDonnell F3H „Demon”); VA-12 (Douglas AD-6 „Skyraider”); VA-15 (Douglas AD „Skyraider”); VA-172 (McDonnell-Douglas A4D „Skyhawk”); VAH-11 (Douglas A3D „Skywarrior”); VAW-12 (Grumman WF „Tracer”); VFP-62 (Vought F8U-1P „Crusader”) IX. 1962 1 Grupa Powietrzna VF-11 (Vought F-8E „Crusader”) VF-14 (McDonnell F-3B „Demon”); VA-12 (McDonnell-Douglas A-4C „Skyhawk”); VA-15 (Douglas A-1H „Skyraider”); VAH-11 (Douglas A-3B „Skywarrior”) VII. 1965 1 Grupa Powietrzna VF-11 (McDonnell F-4B „Phantom” II); VF-14 (McDonnell F-4B „Phantom” II); VA-12 (McDonnell-Douglas A-4E „Skyhawk”); VA-172 (McDonnell-Douglas A-4 „Skyhawk”); VAH-10 (Douglas A-3B „Skywarrior”); VAW-12 (Grumman E-1B „Tracer”); VAW-13 (Grumman EA-1F „Tracer”); VQ-1 (Douglas EA-3B „Skywarrior”); VFP-62 (Ling-Temco-Vought RF-8G „Crusader”) HC-2 (Kaman UH-2A/B „Seasprite”) VI. 1966 1 Grupa Powietrzna VF-14 (McDonnell F-4B „Phantom” II); VF-32 (McDonnell F-4B „Phantom” II); VA-12, VA-72 (McDonnell-Douglas A-4E „Skyhawk”); VA-172 (McDonnell-Douglas A-4C „Skyhawk”); VAH-10 (Douglas A-3B „Skywarrior”); VAW-12 (Grumman E-1B „Tracer”);
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 53 EPOKA ATOMU
Grupy lotnicze lotniskowca Franklin D. Roosevelt c.d.
VQ-2 (Douglas EA-3B „Skywarrior”); VFP-62 (Ling-Temco-Vought RF-8G „Crusader”) IX. 1967 1 Grupa Powietrzna VF-14 (McDonnell F-4B „Phantom” II); VF-32 (McDonnell F-4B „Phantom” II); VA-12 (McDonnell-Douglas A-4C „Skyhawk”); VA-72 (McDonnell-Douglas A-4E „Skyhawk”); VA-172 (McDonnell-Douglas A-4C „Skyhawk”); VAH-10 (Douglas A-3 „Skywarrior”); VAW-121 (Grumman E-1B „Tracer”); VQ-2 (Douglas EA-3B „Skywarrior”); VFP-62 (Ling-Temco-Vought RF-8G „Crusader”) 1972 6 Grupa Powietrzna VF-41 (McDonnell F-4J „Phantom” II); VF-84 (McDonnell F-4J „Phantom” II); VA-15 (Vought A-7B „Corsair” II); VA-87 (Vought A-7B „Corsair” II); VA-176 (Grummann A-6E + KA-6D „Intruder”); VAW-121 (Grumman E-1B „Tracer”); VAQ-22 (Douglas EA-3B „Skywarrior”); VFP-62 (Ling-Temco-Vought RF-8G „Crusader”) 1977 19 Grupa Powietrzna VF-51 (McDonnell F-4N „Phantom” II); VF-111 (McDonnell F-4N „Phantom” II); VMA-231 (Hawker-Siddeley AV-8A „Harrier”) VA-153 (Vought A-7B „Corsair” II); VA-155 (Vought A-7B „Corsair” II); VA-215 (Vought A-7B „Corsair” II); VAW-110 (Grumman E-1B „Tracer”); pu Forrestal. Na program taki ozna- pult´ z rufowej cz´Êci pok∏adu sko- -62) i Êmig∏owcowcem desantowym czony jako SCB 103.68 przeznaczono Ênego, pozosta∏e katapulty pozosta- Guadalcanal (LPH-7) oczekiwa∏ nawet Êrodki w ramach bud˝etu Ro- wiajàc bez zmian. Wokó∏ pok∏adu w stanie gotowoÊci na prawdopodob- ku Finansowego 19681. Astronomicz- lotniczego zamontowano nowy sys- nà ewakuacj´ wojsk. Franklin D. Ro- na jednak kwota, jakà poch∏on´∏a tem zraszania, w którym oprócz wody osevelt pos∏u˝y∏ tak˝e jako punkt przebudowa jednostki bliêniaczej morskiej mo˝na by∏o wykorzystywaç etapowy dla zakupionych przez Izra- spowodowa∏a, ˝e modernizacj´ Fran- tak˝e chemiczne Êrodki przeciwpo˝a- el w Stanach Zjednoczonych 50 sa- klin D. Roosevelt przeprowadzono rowe. Koszt tak ograniczonej moder- molotów McDonnel Douglas A-4 jedynie w ograniczonym zakresie. nizacji zamknà∏ si´ kwotà 46 milio- „Skyhawk”, które w drodze do kraju Mia∏a ona przystosowaç lotniskowiec nów dolarów. Lotniskowiec opuÊci∏ mia∏y mi´dzylàdowanie na jego po- do dzia∏ania z jego pok∏adu samolo- stoczni´ w dniu 26 maja 1969 roku. k∏adzie. W dniu 30 czerwca 1975 ro- tów Vought A-7 „Corsair” II oraz Poczàtek lat siedemdziesiàtych ku okr´t, podobnie jak jednostki Grumman A-6 „Intruder”. W ramach Franklin D. Roosevelt sp´dzi∏ s∏u˝àc bliêniacze, przeklasyfikowano na lot- tej przebudowy zlikwidowano dzio- tak jak poprzednio na Atlantyku niskowiec uniwersalny i nadano mu bowy podnoÊnik samolotów, przeno- i Morzu Âródziemnym. Podczas arab- sygnatur´ CV-42. Innym wydarze- szàc go podobnie jak na okr´tach sko-izraelskiej wojny „Yom Kippur” niem, którym Franklin D. Roosevelt bliêniaczych na prawà kraw´dê po- w paêdzierniku 1973 roku, operowa∏ zapisa∏ si´ w historii amerykaƒskiego k∏adu lotniczego, przed wysepk´ na tym drugim akwenie. Wspólnie lotnictwa morskiego, by∏o dzia∏anie nadbudówek. Zdemontowano kata- z lotniskowcem Independence (CV- z jego pok∏adu pierwszego dywizjonu samolotów pionowego startu Hawker Siddeley AV-8A „Harrier”. Wyposa- Stacje radarowe lotniskowca Franklin D. Roosevelt ˝ony w te maszyny, nale˝àcy do Kor- pusu Piechoty Morskiej dywizjon Stan na Typ VMA-231, operowa∏ po raz pierwszy 1945 SK-2; SX; SR-4 z pok∏adu lotniskowca w dniu 4 paê- 1951 2 SPS-6; SX; SR-2? dziernika 1976 roku, podczas jego 1952 2 SPS-6; SPS-8A 1956 SPS-12; SPS-8A; SC-2 1. Niektóre êród∏a podajà, ˝e modernizacja ta mia∏a 1965 SPS-43; SPS-30 byç przeprowadzona w ramach bud˝etu Roku Finanso- wego 1970.
54 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA ATOMU
dzia∏ania w sk∏adzie 6 Floty USA. W dniu 13 stycznia 1977 roku na Vought F8U-2 (F-8C) „Crusader” okr´cie wylàdowa∏y dwa inne „Har- riery”. By∏o to pierwsze làdowanie na wymiary: rozpi´toÊç 10,87 m; d∏ugoÊç 16,54 m; wysokoÊç 4,81 m; pok∏adzie znajdujàcego si´ w morzu nap´d: jeden silnik Pratt & Whitney J57-P-16 o ciàgu nominalnym 4 644 kG lotniskowca samolotów o sta∏ych i 7 335 kG z dopalaniem; skrzyd∏ach, podchodzàcych z wiatrem uzbrojenie: 4 dzia∏ka 20 mm, 32 pociski rakietowe 70 mm lub 2 pociski rakietowe AIM-9 i to od strony dziobu okr´tu. Kilka „Sidewinder”; dni póêniej Franklin D. Roosevelt masa: w∏asna 7 154 kg; maksymalna startowa (katapulta) 12 125 kg; maksymalna zderzy∏ si´ w CieÊninie Messyƒskiej bojowa 10 622 kg, maksymalna làdowania (aerofiniszery) 9 548 kg; z liberyjskim statkiem Oceanus. pr´dkoÊç: maksymalna lotu poziomego 1 778 km/h (na wysokoÊci 10 670 m); W dniu 21 kwietnia 1977 lotnisko- 1 179 km/h (na poziomie morza); 917 km/h (przelotowa); wiec powróci∏ do bazy marynarki w Norfolk, gdzie zosta∏ przeniesiony pu∏ap: bojowy 15 850 m; praktyczny 12 710 m; do morskich si∏ rezerwowych. Ze zasi´g: normalny 2 213 km; maksymalny 2 398 km; wzgl´du na z∏y stan zarówno jego ka- d∏uba, jak i maszyn, w dniu 30 wrze- Ênia tego samego roku wycofano go ze s∏u˝by. Nast´pnego dnia Franklin D. Roosevelt zosta∏ skreÊlony z listy floty. W dniu 1 kwietnia 1978 roku zosta∏ sprzedany przez Defense Reu- tilization and Marketing Service na z∏om firmie River Terminal Develop- ment Co i z∏omowany w tym samym roku. Uwaga: rysunki samolotów nie sà w jednej skali. Wybrane samoloty grup lotniczych lotniskowców typu Midway 34,84 m2 przy czym zewn´trzne ich powietrze-powietrze: 32 niekierowa- cz´Êci sk∏ada∏y si´ do przodu dla u∏a- ne pociski kalibru 70 mm umieszczo- Vought F8U „Crusader” twienia parkowania na lotniskowcu. ne w kasecie podkad∏ubowej lub po Jednomiejscowy, jednosilnikowy Kad∏uby maszyn by∏y wykonywane jednym samonaprowadzajàcym si´ myÊliwiec dzienny Marynarki Stanów w cz´sci z tytanu, z którego by∏y wy- pocisku RIM-9 na zaczepach po ka˝- Zjednoczonych. Projekt samolotu konane cz´Êci ogonowe w okolicach dej stronie kad∏uba. MyÊliwce wersji F8U koncern Chance Vought Com- dopalaczy oraz cz´Êci Êrodkowe. F8U-3 by∏y przystosowane do dzia∏a- pany opracowa∏ jako ofert´ na kon- W cz´Êci dziobowej maszyn umiesz- nia we wszystkich warunkach atmos- kurs na ponaddêwi´kowy myÊliwiec czono stacje radiolokacyjne kontroli ferycznych. tej klasy, prowadzony przez Mary- ognia, a poni˝ej kopu∏y której znaj- MyÊliwce Vought F8U „Crusader” nark´ w 1952 roku. Kontrakt na bu- dowa∏ si´ podkad∏ubowy dolot po- by∏y produkowane w nast´pujàcych dow´ tych maszyn podpisano w dniu wietrza do turboodrzutowego silnika wersjach: 1E (F-8B) — wyposa˝ona 29 czerwca 1953 roku, a pierwszy lot Pratt & Whitney. Z przodu kad∏uba w radar AN/SPS-67; 1P (RF-8A) — prototypowego XF8U-1 mia∏ miejsce zamontowana by∏a powietrzna turbi- wersja rozpoznania fotograficznego 25 marca 1955 roku. By∏ pierwszym na naporowa, która przy odpowied- samolotu F-8A; 1T (TF-8A) dwu- myÊliwcem U. S. Navy zdolnym do nim przep∏ywie powietrza mog∏a za- miejscowa szkolna; 1KD/D (Q/DF- rozwijania pr´dkoÊci dwukrotnie silaç pomocnicze urzàdzenia elek- -8A) — do kierowania pociskami ra- przekraczajàcych pr´dkoÊç dêwi´ku. tryczne i hydrauliczne. Samoloty po- kietowymi „Regulus” I / I i II; DF-8F W 1962 roku maszyny tego typu siada∏y trójko∏owe podwozie chowa- — do zdalnego kierowania samolota- otrzyma∏y oznaczenie F-8. Do stycz- ne w gondolach usytuowanych we mi QF-9F i QF-9G oraz Êmig∏owcami nia 1965 zbudowano ∏àcznie 1 264 sa- wn´trzu kad∏uba, przy czym w pe∏ni BQM-34A, AQM-34B i AQM-34C; moloty, które wesz∏y na wyposa˝enie skr´tne ko∏o przednie by∏o sk∏adane 2N/E (F-8D/E) — do dzia∏ania Marynarki i Korpusu Piechoty Mor- do ty∏u. Wewn´trzne zbiorniki paliwa w ograniczonym zakresie we wszyst- skiej. Ostatni myÊliwiec tego typu zo- (w kad∏ubie i skrzyd∏ach) mia∏y ∏àcz- kich warunkach atmosferycznych. sta∏ wycofany ze s∏u˝by w dniu 1 nà pojemnoÊç 4 921 litrów. Pozosta∏e oznaczenia nosi∏y myÊliwce kwietnia 1987 roku (dywizjon MyÊliwce w wersji F8U-2 (F-8C) F8U „Crusader” b´dàce moderniza- VFP--206). stanowi∏y udoskonalonà wersj´ ma- cjami wczeÊniejszych wersji i tak: H Samoloty Vought F8U „Crusader” szyn F-8B. Ró˝ni∏y si´ one od po- — modernizacja maszyn serii D; J — by∏y górnop∏atami ze skrzyd∏ami przedników zastosowaniem lepszego serii E; K — C; L — B; M — wersji o zmiennym kàcie natarcia (35o-42o), silnika oraz sta∏ymi, podkad∏ubowy- 8A. Oznaczenie RF-8G nosi∏y maszy- zadawanym mechanicznie z wn´trza mi statecznikami pionowymi. Ich ny w wersji F-8A, które dla zwi´ksze- kokpitu w dwóch po∏o˝eniach. Wi´k- uzbrojenie stanowi∏y 4 lotnicze dzia∏- nia ˝ywotnoÊci zosta∏y zmodernizo- szy kàt natarcia by∏ ustawiany pod- ka Colt Mk 12 kalibru 20 mm usytu- wane przez zak∏ady Ling-Temco-Vo- czas startu i làdowania. Powierzchnia owane w przedniej cz´Êci kad∏uba, ught. skrzyde∏ skoÊnych myÊliwca wynosi∏a z zapasem 500 pocisków oraz rakiety
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 55 EPOKA ATOMU
sjach rozwojowych: A4D-2 (A-4B) — McDonnell-Douglas A4D-5 (A-4E) „Skyhawk” wyposa˝ona w system bunkrowania paliwa w locie oraz zmieniony ster wymiary: rozpi´toÊç 8,38 m; d∏ugoÊç 12,29 m; wysokoÊç 4,75 m; wysokoÊci; A4D-2N (A-4C) z wyd∏u- nap´d: jeden silnik Wright Pratt & Whitney J-52-P-408A o ciàgu 4 880 kG; ˝onà cz´Êcià przednià; A4D-5 (A-4E) uzbrojenie: 4 dzia∏ka 20 mm; bomby lub rakiety o ci´˝arze do 1 300 kg; — z nap´dem silnikiem Pratt & masa: w∏asna 4 899 kg; bojowa 5 079 kg; maksymalna startowa 10 035 kg; Whitney J-52-P-6 i dwoma dodatko- maksymalna làdowania 5 015 kg; wymi zaczepami podskrzyd∏owymi pr´dkoÊç: maksymalna lotu poziomego 1 039 km/h; dla uzbrojenia; A-4F — nap´d silni- zasi´g: normalny 3 223 km; maksymalny 3 700 km; kiem J52-P-8A; TA-4B — wersja szkolna; EA-4P — wyposa˝ona w sys- pu∏ap: praktyczny 14 500 m. tem przeciwdzia∏ania radioelektro- nicznego oraz OA-4M — dla Korpu- su Piechoty Morskiej, jako szybki sa- molot rozpoznania i kontroli prze- strzeni powietrznej. Serie eksporto- we maszyn by∏y oznaczone literami:... G — dla Marynarki Australii;... K — dla Marynarki Nowej Zelandii;... S — dla Singapuru.
Grummann A-6 „Intruder” Uwaga: rysunki samolotów nie sà w jednej skali. Dwumiejscowy, dwusilnikowy bombowiec uderzeniowy Marynarki Stanów Zjednoczonych. Potrzeba po- Douglas A4D (A-4) „Skyhawk” siadania samolotu tej klasy, zdolnego poruszane hydraulicznie klapy. do wykonywania ataków na niskim Jednomiejscowy, jednosilnikowy Uzbrojenie artyleryjskie stanowi∏y pu∏apie, we wszystkich warunkach lekki pok∏adowy bombowiec uderze- cztery, usytuowane na skrzyd∏ach pogodowych oraz o ka˝dej porze do- niowy Marynarki i Piechoty Morskiej dzia∏ka lotnicze kalibru 20 mm M3, by da∏a o sobie znaç podczas wojny Stanów Zjednoczonych. Jego projekt z zapasem 280 pocisków dla ka˝dego koreaƒskiej. Maszyna taka mia∏a byç powsta∏ na poczàtku lat pi´çdziesià- z nich. Na szeÊciu zaczepach pod- przy tym zdolna do przenoszenia za- tych w odpowiedzi na zapotrzebowa- skrzyd∏owych typu Aero 14B mo˝liwe równo uzbrojenia nuklearnego, jak nie Marynarki na lekki, odrzutowy by∏o podwieszenie do 1 300 kg uzbro- i konwencjonalnego. Wymagania samolot bliskiego wsparcia, majàcy jenia w ró˝nych konfiguracjach. Sa- operacyjne dla takiego samolotu Szef zastàpiç bombowiec uderzeniowy moloty A4D posiada∏y bogate wypo- Operacji Floty og∏osi∏ w dniu 2 paê- Douglas AD „Skyraider”. Przetarg sa˝enie radiolokacyjne i radiowe. dziernika 1956 roku, a przetarg zo- na budow´ takiego samolotu wygra∏ Samoloty Douglas „Skyhawk” by∏y sta∏ og∏oszony przez Marynark´ koncern Douglas Company, z którym produkowane w nast´pujàcych wer- w dniu 5 marca nast´pnego roku. pierwszy kontrakt Marynarka podpi- sa∏a w dniu 10 wrzeÊnia 1952 roku. Pierwszy lot prototypowej maszyny Grumman A-6E „Intruder” XA4D-1 odby∏ si´ w dniu 22 czerwca 1954 roku. Na wyposa˝enie dywizjo- wymiary: rozpi´toÊç 16,15 m; d∏ugoÊç 16,69 m; wysokoÊç 4,95 m; nu bojowego pierwszy samolot nap´d: dwa silniki Pratt & Whitney J52-P-8B o ciàgu 4 222 kG; wszed∏ w dniu 27 wrzeÊnia 1956 roku. uzbrojenie: ∏àczny ci´˝ar 7 500 kg; ¸àcznie zbudowano 2 876 bombow- masa: w∏asna 12 712 kg; maksymalna (lotniskowiec) 26 604 kg; ców tego typu, przy czym ich dostaw´ pr´dkoÊç: maksymalna lotu poziomego 1 043 km/h; przelotowa 778 km/h; dla Marynarki Stanów Zjednoczo- zasi´g: z maksymalnym obcià˝eniem 2 000 km; nych zakoƒczono w dniu 27 lutego 1979 roku. pu∏ap: praktyczny 12 375 m. Bombowiec uderzeniowy Douglas A4D „Skyhawk” posiada∏ konwencjo- nalny, ca∏kowicie metalowy kad∏ub o konstrukcji pó∏skorupowej i sta∏e skrzyd∏a typu delta w uk∏adzie dolno- p∏ata. Skrzyd∏a mia∏y ca∏kowicie me- talowe poszycie i powierzchni´ 24,16 m2. Nap´d samolotu stanowi∏ turboodrzutowy silnik Wright typu J65-W-4, o przep∏ywie osiowym. Sa- Uwaga: rysunki samolotów nie sà w jednej skali. molot posiada∏ trójko∏owe podwozie, automatycznie ustawiane sloty oraz
56 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA ATOMU
Wspó∏zawodnictwo wygra∏ koncern Grumman, który w dniu 26 marca Hawker-Siddeley AV-8A „Harrier” 1959 roku podpisa∏ pierwszy kon- trakt na dostaw´ samolotów A2F-1 wymiary: rozpi´toÊç 7,70 m; d∏ugoÊç 13,92 m; wysokoÊç 3,43 m; (póêniej A-6A) „Intruder” dla lotnic- nap´d: jeden silnik Rolls Royce Pegasus Mk. 103 o ciàgu 95,6 kN. twa pok∏adowego Floty USA. Pierw- uzbrojenie: 2 dzia∏ka 30 mm oraz pociski rakietowe i bomby o ci´˝arze do 2 268 kg; szy lot maszyny tego typu mia∏ miej- masa: w∏asna 5 580 kg; maksymalna 11 340 kg; sce w dniu 19 kwietnia 1959 roku, pr´dkoÊç: maksymalna lotu poziomego 1 191 km/h; a pierwsze egzemplarze tych samolo- zasi´g: maksymalny 3 766 km; tów dostarczono w lutym 1963 roku pu∏ap: praktyczny 15 602 m. dywizjonowi VA-42. ¸àcznie zbudo- wano 687 bombowców uderzenio- wych tego typu, a wycofywanie ich ze s∏u˝by na pok∏adach lotniskowców zakoƒczono na poczàtku 1997 roku. Prace nad projektem samolotu se- rii A-6E rozpocz´to pod koniec lat szeÊçdziesiàtych. G∏ównym za∏o˝e- niem ich podj´cia by∏a ch´ç zmniej- szenia niezb´dnych czynnoÊci obs∏u- gowych samolotu poprzez zwi´ksze- nie niezawodnoÊci jego podzespo∏ów. Uwaga: rysunki samolotów nie sà w jednej skali. Zastosowano tak˝e nowy, udoskona- lony system radiolokacyjny dozoru i Êledzenia celów, komputer pok∏ado- na brytyjski samolot pionowego star- ciski rakietowe i bomby o ∏àcznej ma- wy oraz system kierowania uzbroje- tu Hawker Siddeley „Harrier”. Kon- sie do 2 268 kg, które mog∏y byç pod- niem. Uzbrojenie o ∏àcznym ci´˝arze trakt na zakup tych maszyn w Wiel- wieszane na jednym zaczepie podka- 7 500 kg mog∏o byç przy tym podwie- kiej Brytanii zosta∏ podpisany w 1969 d∏ubowym i czterech podskrzyd∏o- szane na 5 zaczepach zewn´trznych. roku przez amerykaƒski koncern Mc wych. Od maszyn serii GR Mk. 3 sa- Nap´d bombowców tej serii stanowi- Donnell Douglas. Samoloty zosta∏y moloty wersji 8A ró˝ni∏y si´ nowo- ∏y dwa turboodrzutowe silniki Pratt zbudowane w nale˝àcych ju˝ wów- czeÊniejszà radiostacjà, przystosowa- & Whitney J52-P-8 o ciàgu 4 036 kG czas do koncernu British Aerospace niem do wystrzeliwania pocisków ra- (maszyny serii A-6A by∏y nap´dzane zak∏adach Hawker Siddeley w Duns- kietowych „Sidewinder” oraz innà silnikami J52-P-6). Pierwsze maszyny fold. Pierwszy lot maszyn w wersji 8A katapultà siedzenia pilota. Samoloty A-6E dostarczono Marynarce w roku mia∏ miejsce w dniu 20 listopada tego typu by∏y przystosowane do tan- 1971, przy czym do tego standardu 1971 roku, a ju˝ w grudniu tego sa- kowania w locie. przebudowano tak˝e 240 samolotów mego roku pierwsze samoloty zacz´∏y W latach 1979-1984 szeÊçdziesiàt serii A-6A. wchodziç na uzbrojenie U. S. Marine jeden maszyn serii 8A zosta∏o prze- Samoloty A-6 „Intruder” budowa- Corps. W latach 1971-77 amerykaƒ- budowanych w Stanach Zjednoczo- no w nast´pujàcych wersjach:... C — ska piechota morska otrzyma∏a ∏àcz- nych z pomocà British Aerospace do wyposa˝ona w system LLLT — tele- nie 110 myÊliwców tej serii (w tym 8 standardu wersji 8C. Od poprzedniej wizji do Êledzenia celów z niskiego w szkolnej wersji TAV-8A). ró˝ni∏a si´ ona min silnikiem o wi´k- pu∏apu, u∏atwiajàca atakowanie sk∏a- Podstawà konstrukcji samolotów szym ciàgu, nowoczeÊniejszà elektro- dów materia∏ów wojennych, dróg „Harrier” serii 8A by∏a brytyjska nikà, d∏u˝szà ˝ywotnoÊcià i wi´kszà i szlaków kolejowych;... TRAM — wersja GR Mk. 3. Maszyny te by∏y pr´dkoÊcià wznoszenia. Nast´pcami wyposa˝ona w specjalny system roz- górnop∏atami o kad∏ubach konstruk- samolotów AV-8A jak równie˝ A-4M poznania celów, umo˝liwiajàcy kiero- cji duralowej, pó∏skorupowej. Silnik „Skyhawk” w Korpusie Piechoty wanie laserowe bomb i pocisków ra- nosno-nap´dowy mia∏ wloty powie- Morskiej, sta∏y si´ produkowane na kietowych; E... — samolot walki ra- trza na bokach kd∏uba i cztery dysze licencji brytyjskiej przez koncern dioelektronicznej oraz K... D — o przestawianym kierunku ciàgu od MCDonnell Douglas myÊliwce bom- zbiornikowiec powietrzny. poziomu do pionu. Sterowanie samo- bardujàce AV-8B „Harrier” II. lotu w zawisie odbywa∏o si´ za pomo- Hawker-Siddeley AV-8A „Harrier” cà dysz spr´˝onego powietrza Grummann E-1B „Tracer” Jednomiejscowy, jednosilnikowy umieszczonych przy koƒcach skrzy- Pok∏adowy samolot wczesnego myÊliwiec bombardujàcy pionowego de∏ i koƒcach kad∏uba. Skrzyd∏a ma- ostrzegania Marynarki Stanów Zjed- startu i làdowania (VSTOL). Na po- szyn posiada∏y powierzchni´ 19 m2. noczonych. OkreÊlone w 1954 roku czàtku lat szeÊçdziesiàtych Korpus Samoloty mia∏y podwozie jednoÊla- przez Flot´ USA zapotrzebowanie na Piechoty Morskiej Stanów Zjedno- dowe z podpórkami pod skrzyd∏ami maszyny tego rodzaju spowodowa∏o, czonych poszukiwa∏ samolotu zdol- oraz zbiorniki paliwa w skrzyd∏ach ˝e w drugiej po∏owie lat pi´çdziesià- nego do wsparcia oddzia∏ów piechoty i kad∏ubie. Uzbrojenie maszyn stano- tych koncern Grumman przystàpi∏ do morskiej podczas operacji desanto- wi∏y usytuowane w kad∏ubie dwa przystosowania do tej roli samolotów wych. Po przeprowadzeniu w 1968 dzia∏ka lotnicze kalibru 30 mm Aden do zwalczania okr´tów podwodnych roku gruntownych badaƒ wybór pad∏ z zapasem po 150 pocisków oraz po- S2F „Tracer”. Pierwszy lot maszyny
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 57 EPOKA ATOMU
projektu G-117, serii oznaczonej jako Grummann E-1B „Tracer” WF-1 „Tracer” mia∏ miejsce w marcu 1957 roku. Produkcyjna wersja samo- wymiary: rozpi´toÊç 22,12 m; d∏ugoÊç 13,82 m; wysokoÊç 5,13 m; lotów WF-2 znalaz∏a si´ w s∏u˝bie nap´d: dwa silniki Wright R-1820-82WA Cyclone o mocy po 1 525 KM; w lutym nast´pnego roku. Na wyposa- uzbrojenie: brak; ˝enie dywizjonów VAW-11 i VAW-12 maszyny tego typu wesz∏y w roku masa: w∏asna 9 359 kg; maksymalna 12 063 kg; 1960. Dwa lata póêniej zosta∏y one pr´dkoÊç: przelotowa 262 km/h; maksymalna 365 km/h; wznoszenia 341 m/min.; przeklasyfikowane na samoloty walki zasi´g: normalny 1 350 km; maksymalny 1 610 km; radioelektronicznej i otrzyma∏y ozna- pu∏ap: praktyczny 4 815 m; maksymalny 6 710 m. czenie E-1B. Zbudowano ∏àcznie 89 ich egzemplarzy. Stanowi∏y one roz- wiàzanie przejÊciowe przed wprowa- dzaniem poczàwszy od 1965 roku do- skonalszych samolotów wczesnego ostrzegania Grumman E-2 „Haw- keye”. Ostatni Grumman E-1B zosta∏ wycofany ze s∏u˝by w 1977 roku. Samoloty wczesnego ostrzegania Grumman E-1B „Tracer” by∏y górno- p∏atami o powierzchni skrzyde∏ 46,3 m2. Ich nap´d stanowi∏y dwa, Uwaga: rysunki samolotów nie sà w jednej skali. usytuowane w gondolach podskrzy- d∏owych, dziewi´ciocylindrowe silni- ki t∏okowe o uk∏adzie gwiazdowym typu Wright R-1820-82WA Cyclone, o mocy po 1 525 KM. Samolot zosta∏ wyposa˝ony w wyprodukowanà przez Hazeltine stacj´ radiolokacyjnà dale- kiego rozpoznania APS-82, która umo˝liwia∏a dozór powietrzny i mor- ski na dystansie ponad 320 km. Jej stabilizowana antena zosta∏a usytu- owana na kad∏ubie maszyny w po- d∏u˝nej, op∏ywowej os∏onie o wymia- rach 6,1 m na 9,14 m, wykonanej z w∏ókna szklanego. Poniewa˝ os∏ona ta uniemo˝liwi∏a sk∏adanie skrzyde∏ samolotów na górnà cz´Êç kad∏uba, mechanizm sk∏adania zosta∏ przepro- jektowany tak, aby sk∏ada∏y si´ one na boki wzd∏u˝ kad∏uba. Ponadto, powodowane przez os∏on´ zawirowa- nia strug powietrza wymusi∏y prze- konstruowanie usterzenia ogonowe- go i zastàpienie pojedynczego steru kierunku dwoma. Podwozie samolotu stanowi∏y trzy chowane hydraulicznie ko∏a, z których dwa by∏y usytuowane w gondolach podskrzyd∏owych, a jed- no w cz´Êci dziobowej maszyny. Za- ∏og´ samolotu stanowi∏o dwóch pilo- tów oraz dwóch operatorów stacji ra- diolokacyjnych.
(ciàg dalszy nastàpi)
Lotniskowiec Franklin D. Roosevelt na zdj´ciu z 1973 roku. Na pok∏adzie widoczne samoloty F-4 „Phantom“ oraz dwusilnikowe maszyny wczesnego ostrzegania typu Grumman E-2C „Hawkeye“. fot. zbiory Arthur D. Baker III
58 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE Dwa okr´ty podwodne proj. 629 u wybrze˝y Kamczatki, lata szeÊçdziesiàte. Maciej S. Sobaƒski fot. zbiory Anatolij N. Odajnik cz´Êç III
RadzieckieRadzieckie okr´tyokr´ty podwodnepodwodne typutypu GolfGolf (Projekt(Projekt 629)629)
S∏u˝ba okr´tów proj. 629 i proj. 629A Pacyfiku na linii Aleuty — Guam. G∏´- posa˝one w jednostki-nosiciele rakiet bokoÊç rubie˝y wynosi∏a do 200 Mm, balistycznych, a mianowicie okr´ty proj. Jednostki proj. 629 by∏y obok atomo- a towarzyszy∏a im tak˝e strefa obserwa- 629 i proj. 658. wych proj. 658 pierwszymi radzieckimi cji hydroakustycznej wzd∏u˝ wybrze˝a W sk∏ad 16 Dywizji OP z bazà w Za- okr´tami podwodnymi uzbrojonymi amerykaƒskiego. RównoczeÊnie do ob- toce Olenja wesz∏y K-72, K-79, K-83, K- w rakiety balistyczne z g∏owicami jàdro- s∏ugi ca∏ego systemu szeroko rozbudo- -88, K-96, K-102, a tak˝e 4 jednostki wymi, co podkreÊla∏o ich ofensywny wano sieç làdowych lotnisk bazowych proj. AW 611, natomiast w 18 Dywizji charakter. Z racji posiadanego uzbroje- lotnictwa ZOP dalekiego zasi´gu. OP stacjonujàcej w Jagielnaja znalaz∏y nia rakietowego jednostkom przypad∏o Wszystko to spowodowa∏o istotne po- si´ K-36, K-61, K-91, K-93, K-107, K- zadanie pe∏nienia s∏u˝by patrolowo-do- gorszenie warunków pe∏nienia s∏u˝by -110, K-113, K-118 oraz K-153. zorowej zarówno o znaczeniu strate- patrolowej przez radzieckie okr´ty pod- Golfy Floty Pó∏nocnej „zadebiutowa- gicznym jak i lokalnym. Jednostki — no- wodne, zw∏aszcza jednostki starsze o na- ∏y” w czasie konfliktu karaibskiego póê- siciele pocisków balistycznych wycho- p´dzie klasycznym, które swymi para- nym latem 1962 roku, w warunkach bar- dzi∏y skrycie na pozycje w pó∏nocnej metrami eksploatacyjnymi ust´powa∏y dzo zbli˝onych do realnej wojny, a o tym cz´Êci Oceanu Spokojnego i Atlantyku, znacznie rodzimym odpowiednikom jak blisko znalaz∏ si´ wówczas Êwiat nu- skàd w razie potrzeby mog∏y raziç posia- z nap´dem atomowym.. klearnego wybuchu, dowiedzieliÊmy si´ danym uzbrojeniem wybrane cele na Gdy tylko w sk∏adzie radzieckiej ma- na szcz´Êcie dopiero wiele lat póêniej. obszarze Stanów Zjednoczonych i in- rynarki wojennej pojawi∏y si´ pierwsze DoÊç tylko powiedzieç, ˝e w dniu 11 nych paƒstw NATO. Z chwilà wejÊcia do okr´ty podwodne uzbrojone w pociski wrzeÊnia (ciekawa, choç zapewne przy- s∏u˝by zmodernizowanych jednostek balistyczne, a by∏y to poczàtkowo jed- padkowa zbie˝noÊç dat) 1962 roku w ca- proj. 629A — Golf II, okr´ty te podj´∏y nostki proj. AW 611, w sk∏adzie Floty ∏ej marynarce wojennej ZSRR wprowa- po roku 1966 patrolowanie rejonów po- Pó∏nocnej specjalnie dla nich sformowa- dzono podwy˝szony stopieƒ gotowoÊci ∏o˝onych bezpoÊrednio przy wschodnich no 140 Samodzielnà Brygad´ OP. Z jed- bojowej. i zachodnich wybrze˝y USA, w odleg∏o- nostek proj. 629 ju˝ w koƒcu 1959 roku W ramach planu operacji pod krypto- Êci nie przekraczajàcej 100 km od linii w sk∏ad Brygady wesz∏y B-41, B-42, B- nimem „Anadyr” dowództwo radziec- brzegowej. -121 oraz B-92. Z czasem na bazie 140 kiej marynarki wojennej proponowa∏o Stan „zagro˝enia” ze strony radziec- BOP utworzono dwie Dywizje OP 16 rozwinàç w oparciu o kubaƒski g∏´boko- kich morskich si∏ rakietowych zosta∏ i 18. wodny port Mariel w prowincji Pinar del jednak bardzo szybko rozpoznany przez Na pó∏nocy w czerwcu 1961 roku Rio 20 Eskadr´ OP, w∏aÊnie ze sk∏adu Amerykanów, którzy rozpocz´li budow´ utworzono w Sajda Guba 12 Eskadr´ Floty Pó∏nocnej, dowodzonà przez globalnego systemu obserwacji celów OP Floty Pó∏nocnej, którà w 1965 prze- kontradm. LF. Ryba∏ko, liczàcà 11 jed- podwodnych „SOSUS” opartego na formowano na 3 Flotylle Podwodnych nostek, w tym 7 rakietowych proj. 62933. dennych hydrofonach dalekiego rozpo- Rakietnych Kriejsierow (dowództwo — TrudnoÊci z przerzuceniem na Kub´ znania rozwini´tych na rubie˝ach ZOP. Jagielnaja nad Zatokà Ara), której pod- I eszelonu Eskadry (w sile 4 okr´tów) Na Atlantyku rubie˝ taka rozciàga∏a si´ stawowymi bazami zosta∏y Gad˝ijewo
od Grenlandii przez Islandi´, Wyspy i Skalistyj. W sk∏adzie 12 Eskadry znala- 33. Lebiedko W.G., Poslewojennaja podwodnaja Owcze, Szetlandy do Norwegii, zaÊ na z∏y si´ dwie Dywizje OP — 16 i 18, wy- epopeja (1945-1995), „Tajfun” 3/1998.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 59 EPOKA ATOMU
Jeden z okr´tów proj. 629 na redzie Murmaƒska. fot. zbiory Borys Lemaczko spowodowa∏y jednak rezygnacj´ z dyslo- sierow, której baza mieÊci∏a si´ w Za- sta∏e Floty Ba∏tyckiej. Tym samym 16 kacji nosicieli pocisków balistycznych padnoj Licy. Dywizja OP znalaz∏a si´ w sk∏adzie 14 pod samym nosek Stanów Zjednoczo- Okr´ty proj. 629 ich modyfikacje Ba∏tyckiej Eskadry OP, stacjonujàc nych. Tym nie mniej kontynuowano na- uczestniczy∏y w licznych manewrach w Nowoj Gawani, awanporcie Lipawy dal rozwijanie okr´tów podwodnych na Floty Pó∏nocnej, mi´dzy innymi (pol. Libawa, lit. Liepaja). Golf II sta∏ dozorach u brzegów USA, w roku 1963 w czerwcu i lipcu roku 1965 w çwicze- si´ pierwszym radzieckim typem okr´- zadanie to wykonywa∏ mi´dzy innymi K- niach „Peczora” wzi´∏y udzia∏ K-91 i K- tów podwodnych z rakietami balistycz- -153 (d-ca kpt. III rangi W. G. Lebied- -96, a w „Razbieg-79” BS-107 nale˝àcy nymi na Ba∏tyku, zaÊ Europa Zachodnia ko). Dozory w zachodniej cz´Êci Atlan- do typu proj. 629R. znalaz∏a si´ w zasi´gu ich rakiet R-2135. tyku, co w praktyce oznacza∏o u wschod- We wrzeÊniu 1968 2 okr´ty Golf Rakiety te wyposa˝one by∏y w g∏owice nich wybrze˝y kontynentu amerykaƒ- II przesz∏y z Floty Pó∏nocnej do Floty atomowe, zaÊ ich cele wyznaczono skiego pe∏ni∏y równie˝ K-79 w 1969 i na Oceanu Spokojnego, zaÊ w okresie mi´- przede wszystkim na terytorium RFN prze∏omie 1970-1971, K-72 w 1974, a K- dzy paêdziernikiem 1971 a listopadem i Danii. Na Ba∏tyku znalaz∏y si´ 25 wrze- -142 w 196934. Rozkazem dowództwa 1974, podà˝y∏y ich Êladem kolejne 4 jed- Ênia 1976 K-96 i K-142, 14 paêdziernika Marynarki Wojennej ZSRR z dniem 30 nostki. 1976 K-72 i K-93 oraz 10 listopada tego stycznia 1969 roku 16 Dywizja OP zosta- W drugiej po∏owie lat siedemdziesià- roku K-79 i K-8836. W roku 1977 jed- ∏a podporzàdkowana organizacyjnie 3 tych we Flocie Pó∏nocnej pozostawa∏o Eskadrze OP. jeszcze 6 jednostek proj. 629A, które 34. wg ˚arkow W.I., Podwodnaja ∏odka... W latach 1968-1978 (?) zmodernizo- by∏y ju˝ sukcesywnie zast´powane przez 35. Osipow W.I., Komandir kronsztadskoj brigady wane jednostki typu Golf II pe∏ni∏y s∏u˝- jednostki II generacji. W okresie mi´- P¸, „Tajfun” 3/ 2000. 36. ˚arkow W.I. Podwodnaja ∏odka..., natomiast Szi- b´ równie˝ w za∏o˝onej w 1961 roku 32 dzy sierpniem a paêdziernikiem 1976 rokorad A.B., Sowietskije podwodnyje ... podaje, ˝e by- Dywizji Podwodnych Rakietnych Kriej- roku okr´ty te zosta∏y przesuni´te do na ∏y to K-372, K-79, K-93, K-94, K-142 oraz K-183.
Jeden z okr´tów proj. 629 sfotografowany w poczàtkowym okresie swojej s∏u˝by. fot. zbiory Artur D. Baker III
60 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA ATOMU
Jeden z okr´tów proj. 629 sfotografowany w jednej z zatok Pó∏wyspu Kola. fot. zbiory Borys Lemaczko nostki zosta∏y przeklasyfikowane na du- W dniu 18 grudnia 1984 w trudnych lecz postawiono je „na odstoj”, co ozna- ˝e okr´ty podwodne z rakietami bali- warunkach zimowych B-93 wszed∏ na cza∏o, ˝e w zapomnianym kàcie basenu stycznymi, czego zewn´trznym wyrazem mielizn´ na torze wodnym prowadzà- portowego stopniowo niszcza∏y pozba- by∏o zastàpienie w numerze taktycznym cym do Lipawy, skàd dopiero nazajutrz wione nadzoru, cierpliwie oczekujàc do- litery „K” przez „B”. Êciàgn´∏y go na czystà wod´ 2 holowni- pe∏nienia si´ ich losu. „Odstoj” nie by∏ Rakiety R-21, stanowiàce uzbrojenie ki37. wcale radzieckim „wynalazkiem”, lecz okr´tów typu Golf II nie podlega∏y Okr´ty proj. 629A rozpocz´∏y pe∏niç praktykà znanà w Rosji jeszcze z car- ograniczeniom traktatu o ograniczeniu swojà s∏u˝b´ bojowà na Ba∏tyku ju˝ skich czasów, gdy demonta˝ okr´tów by∏ broni strategicznych SALT 1, jednak w roku 1976. W dzia∏aniach tych by∏y zupe∏nie nieop∏acalny, a wygodniejszym warunki traktatowe nie pozwala∏y na z regu∏y ochraniane przez okr´ty pod- by∏o ich zwyczajne porzucenie. budow´ nowych jednostek-nosicieli po- wodne proj. 613 (w kodzie NATO Whi- Powstanie w roku 1991 odrodzonych cisków klasy ani te˝ modernizacj´ sta- skey) ze sk∏adu stacjonujàcej w estoƒ- paƒstw ba∏tyckich spowodowa∏o z cza- rych. skim Paldiski 157 Brygady OP. Dy˝ury sem koniecznoÊç opuszczenia swych do- Miejsce, jakie zajmowa∏y okr´ty pod- bojowe, w koƒcowej fazie ju˝ tylko na tychczasowych baz znajdujàcych si´ na wodne typu Golf II w si∏ach podwod- wodach Zatoki Ryskiej kontynuowano nych Floty Ba∏tyckiej w roku 1988 pre- do roku 1991, gdy jednostki proj. 629A 37. Zagorskij W. W., Awarii i katastrofy WMF SSSR zentuje zamieszczony poni˝ej schemat ostatecznie zosta∏y wycofane ze s∏u˝by. 1976-1996, czast I Nawigacjonnyje awarii, „Oczierki wo- struktury organizacyjnej. Okr´ty nie posz∏y jednak na z∏om, jenno-morskoj istorii”, Nr 5-6/1997 Charkow.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 61 EPOKA ATOMU
Okr´ty proj. 629A w bazie Lipawa, poczàtek lat osiemdziesiàtych. fot. zbiory Anatolij N. Odajnik terytorium tych krajów przez zwiàzki nie˝ 5 okr´tów podwodnych typu Golf go. Zdaniem wspomnianego autora stan taktyczne i operacyjne oraz urzàdzenia II. W kwietniu 1995 roku Hartmut Eh- taki utrzyma∏ si´ bez zmian równie˝ we ty∏owe Floty Ba∏tyckiej. W opuszczonej lers38 zidentyfikowa∏ je w Lipawie jako wrzeÊniu 1996 roku39. ostatecznie w sierpniu 1994 roku Lipa- — B-79, B-96, B-183, B-372 oraz B-142. Na Pacyfiku pierwsze jednostki proj. wie Rosjanie pozostawili wiele (ponad Pierwsze 4 znajdowa∏y si´ w stanie na 629 pojawi∏y si´ ju˝ w roku 1959 wcho- 30) wraków wycofanych ze s∏u˝by lub wpó∏ zatopionym przy schronie miniatu- dzàc w sk∏ad 29 Dywizji OP nie nadajàcych si´ do dalszej eksploata- rowych okr´tów podwodnych, nato- 3 Eskadry OP Floty Oceanu Spokoj- cji jednostek tak bojowych jak i pomoc- miast ostatni pozostawa∏ zatopiony przy nego. niczych, wÊród których znalaz∏o si´ rów- nabrze˝u dawnego Arsena∏u Morskie- Przewidywany rejon dzia∏aƒ okr´tów obejmowa∏ zachodnie wybrze˝e Sta- Okr´t proj. 629A w bazie Lipawa. fot. zbiory Borys Lemaczko nów Zjednoczonych, szczególnie na podejÊciach do baz w San Francisco i San Diego oraz Wysp Hawajskich, które by∏y szczególnie intensywnie „na- wiedzane” w czasie patroli. W koƒcu lat szeÊçdziesiàtych w sk∏adzie 29 Dy- wizji OP, której baza znajdowa∏a si´ zrazu w Zatoce Kraszeninnikowa na Kamczatce, a nast´pnie w Zatoce Paw- ∏owa, znajdowa∏y si´ — K-75, K-99, K- -36, K-91, K-126, K-129, K-136, K-139 oraz K-163. W roku 1969 z pok∏adu K-91 przepro- wadzono pierwsze we Flocie Oceanu Spokojnego strzelanie pociskami rakie- towymi R-21 na pe∏en dystans. Za suk- ces strzelania ówczesny d-ca okr´tu kpt.
38. wg Ehlers H., Naval affairs in Latvia and Lithu- ania, „Warship International” 2/1996. 39. wg Ehlers H., Naval affairs in Estonia, „Warship International“ 3/ 1997.
62 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA ATOMU
P∏onàcy u wybrze˝y Japonii okr´t proj. 629A. fot. zbiory W∏adymir Zablockij
II rangi LN. Szabalin zosta∏ nagrodzony K-126 (proj. 629A), dowodzonego przez niczenia eksploatacyjne jakie dla okr´- orderem Czerwonej Gwiazdy40. kpt. II rangi Rudolfa W. Ry˝ikowa z ja- tów- nosicieli pocisków rakietowych sta- W paêdzierniku 1971 roku dosz∏o poƒskim sejnerem rybackim41. Choç w godzinach nocnych na wodach ¸awicy w wyniku zderzenia ˝adna ze stron nie 40. wg ˚arkow W.I. Podwodnaja ∏odka... Yamato na Morzu Japoƒskim do kolizji odnios∏a istotnych uszkodzeƒ, to jednak 41. wg Ry˝ikow R.W., Opasnaja g∏ubina — wospo- minanija komandira podwodnoj ∏odki, Sankt Peters- znajdujàcego si´ w po∏o˝eniu nawodnym przypadek ten doskonale obrazuje ogra- burg 1996.
Trzy porzucone okr´ty proj. 629A w bazie Lipawa, 26.09.1996. fot. Hartmut Ehlers
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 63 EPOKA ATOMU
Okr´t dowodzenia i retlansacji ∏àcznoÊci proj. 629R w jednej z baz Floty Pó∏nocnej. fot. zbiory W∏adymir Zab∏ockij nowi∏ klasyczny diesel-elektryczny uk∏ad w zanurzeniu na silnikach elektrycznych, Êwiate∏ pozycyjnych i z mocno ograniczo- nap´dowy. Trasa zmierzajàcej na pozycj´ natomiast w nocy, gdy ∏adowano akumu- nym dla unikni´cia „namierzenia” dzia- bojowà radzieckiej jednostki wiod∏a latory na chrapach (o ile oczywiÊcie stan ∏aniem pok∏adowego sprz´tu elektro- przez akwen bogatych ∏owisk sajry, in- morza pozwala∏ na korzystanie z tego nicznego. W tych okolicznoÊciach nie tensywnie wykorzystywany przez Japoƒ- urzàdzenia) lub w po∏o˝eniu nawodnym. trudno by∏o o przypadkowà kolizj´. czyków. Dla zachowania skrytoÊci dzia∏a- OczywiÊcie ruch ze wspomnianych ju˝ W latach siedemdziesiàtych w sk∏a- nia okr´t podwodny porusza∏ si´ za dnia wczeÊniej wzgl´dów odbywa∏ si´ bez dzie Floty Oceanu Spokojnego pozo-
Okr´t dowodzenia i retlansacji ∏àcznoÊci proj. 629R u wybrze˝y Pó∏wyspu Kola. fot. zbiory Anatlij N. Odajnik
64 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA ATOMU
Rozpocz´cie zlomowania BS-153 (eks K-153) proj. 619 w Inkermanie na Krymie. fot. zbiory W∏adymir Zab∏ockij stawa∏o jeszcze 7 zmodernizowanych wierzchni´ jego elementów b´dà przed- Istorija otieczestwiennogo sudostrojenija, pod red. do standardu Golf II okr´tów, a w 1989 miotem odr´bnego artyku∏u w przy- Spasskij J. D., T V, Sankt Petersburg 1996. ju˝ tylko 2 jednostki, które ostatecznie sz∏oÊci. Jane’s Fighting Ships 1986/87, London 1986 wycofano ze s∏u˝by w okolicach roku Kostriczenko W. W., Podwodnyj „Specnaz” Czerno- 1990. Konkluzja go Moria, „Wojenno-morskoje istoriczeskoje obo- Niewàtpliwie najbardziej znanym Okr´ty podwodne proj. 629 i proj. zrenije” No 2/97. okr´tem typu Golf II Floty Oceanu Spo- 629A, b´dàce jednostkami rakietowymi Kutowoj J. M., Sierebrow P. M., Ko∏pakow W. P., kojnego, o ile nawet nie najg∏oÊniejszym I generacji, stanowi∏y istotny etap roz- Ballisticzeskije rakiety podwodnych ∏odok „Tajfun” w ogóle, by∏ K-129, który jako pierwszy woju radzieckich morskich nosicieli po- 1/1999. na Pacyfiku zosta∏ we W∏adywostoku cisków balistycznych. Mimo niewàtpli- Lebiedko W. G., Poslewojennaja podwodnaja epo- zmodernizowany do standardu proj. wych ograniczeƒ eksploatacyjnych, jakie peja (1945-1995), „Tajfun” 3/ 1998. 629A. Okr´t ten, którym w jego ostat- stanowi∏ ich klasyczny nap´d diesel- Osipow W. I., Komandir kronsztadskoj brigady P¸, nim rejsie dowodzi∏ kpt. I rangi W∏ady- -elektryczny, by∏y pierwszymi jednostka- „Tajfun” 3/ 2000. mir I. Kobzar, zatonà∏ w czasie wykony- mi, które wyposa˝ono w rakiety startu- Paw∏ow A. S., Korabli kitajskogo f∏ota, Jakuck wania patrolu bojowego w dniu 8 marca jàce spod wody, co radykalnie poprawi- 1996. 1968 roku (tak w ka˝dym razie informu- ∏o skrytoÊç ich dzia∏ania, zaÊ pok∏adowe Paw∏ow A. S., Wojenno-morskoj f∏ot Rossiji i SNG jà êród∏a rosyjskoj´zyczne) w punkcie pociski balistyczne z g∏owicami atomo- 1992 g, Jakuck 1992. o wspó∏rz´dnych geograficznych 40o wymi czyni∏y z nich groêne narz´dzie * Pietuszko M., Du˝e okr´ty podwodne typu „Zu- 06’N i 179o 57’E w odleg∏oÊci 1 390 NW walki. DoÊwiadczenia uzyskane w toku lu” (proj. 611), cz´Êç II, „Okr´ty Wojenne” 5/ 1998. od Oahu na Hawajach. OkolicznoÊci za- s∏u˝by tych okr´tów, jak si´ póêniej oka- Ry˝ikow R. W., Opasnaja g∏ubina — wospominani- toni´cia jednostki, jak to zwykle bywa za∏o zadziwiajàco d∏ugoletniej, pozwoli- ja komandira podwodnoj ∏odki, Sankt Petersburg w przypadkach katastrof okr´tów pod- ∏y na wdro˝enie do produkcji i przyj´cie 1996. wodnych (najlepszym dowodem na po- na uzbrojenie nowych, znacznie pot´˝- Simonienko W. G., Chozjajewa siewiernych szirot, twierdzenie prawdziwoÊci tych s∏ów mo- niejszych rakiet balistycznych o zasi´gu „Tajfun” 2/ 2000. ˝e byç sprawa Kurska z roku 2000), by∏y mi´dzykontynentalnym. Szirokorad A. B., Sowietskije podwodnyje ∏odki po- nader tajemnicze, co z miejsca otwar∏o slewojennoj postrojki, Moskwa 1997. pole do ró˝norodnych spekulacji i wza- Bibliografia: Trojca W., U-Bootwaffe 1939-1945, Cz. 3, Gdaƒsk jemnych radziecko-amerykaƒskich Awi∏ow M. N., Poliot z morskich g∏ubin (i˝ istorii 1999. oskar˝eƒ. Amerykanie w ramach opera- sozdanija rakietnogo kompleksa D-4), „Tajfun” Zagorskij W. W., Awarii i katastrofy WMF SSSR cji pod kryptonimem „Jennyfer” w lipcu 3/2000 oraz 4/2000. 1976-1996, czast I — Nawigacjonnyje awarii, 1974 roku wydobyli z g∏´bokoÊci ponad 5 Ehlers H., Naval affairs in Latvia and Lithuania, „Oczierki wojenno-morskoj istorii”, Nr 5-6, Char- 000 m niektóre fragmenty K-129. Oko- „Warship International” 2/ 1996. kow 1997. licznoÊci zatoni´cia K-129, a nast´pnie Ehlers H., Naval affairs in Estonia, „Warship Inter- ˚arkow W. I., Podwodnaja ∏odka projekta 629, poszukiwanie wraka i wydobycie na po- national” 3/ 1997. „Tajfun” 3/ 2002.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 65 Niszczyciel min Penzace, 25.02.1998. Andrzej Nitka fot. zbiory Leo van Ginderen
BBrryyttyyjjsskkiiee nniisszzcczzyycciieellee mmiinn ttyyppuu SSaannddoowwnn
W chwili rozpocz´cia wojny o Falklandy zwoli∏o na znaczne skrócenie czasu jak wiera 129 ton tworzywa sztucznego Royal Navy posiada∏a tylko dwie nowocze- i obni˝enie kosztów budowy nowych okr´- wzmocnionego w∏óknem szklanym oraz sne jednostki przeciwminowe, by∏y to dwa tów. 3,5 tony pianki uszczelniajàcej. Przy budo- pierwsze okr´ty typu Hunt ∏àczàce w sobie Dzi´ki zaawansowanemu systemowi so- wie tych okr´tów by∏y wykorzystywane cechy tra∏owca i niszczyciela min. Konse- narowemu oraz ulepszonym pojazdom wczeÊniej wyposa˝one w modu∏y o masie kwencjà po∏àczenia tych dwóch funkcji by- podwodnym, jednostki typu Sandown ma- do 24 ton i tak pok∏adówka sk∏ada∏a si´ ∏o powstanie du˝ych, a wi´c i drogich jà w porównaniu z okr´tami typu Hunt z trzech modu∏ów: dziobowego ze sterów- w eksploatacji jednostek. Mimo, ˝e udo- znacznie zwi´kszone mo˝liwoÊci zwalcza- kà, Êrodkowego i rufowego z wyposa˝e- wodni∏y one swojà przydatnoÊç za sprawà nia min. Wed∏ug stoczni Vosper Thorny- niem przeciwminowym. Przyj´cie tego ty- samodzielnego przejÊcia w rejon konflik- croft — mogà one zwalczaç miny cztero- pu rozwiàzaƒ pozwoli∏o na wodowanie tu, w dalszym procesie modernizacji si∏ krotnie szybciej. Ponadto odczuwalnie jednostek w bardzo wysokim, dochodzà- przeciwminowych postanowiono oprzeç zwi´kszone zosta∏o bezpieczeƒstwo w∏a- cym do 90% stopniu wyposa˝enia. si´ na okr´tach mniej skomplikowanych sne jednostek, a to za sprawà wi´kszej wy- WypornoÊç standardowa niszczycieli takich jak stalowe tra∏owce typu River trzyma∏oÊci udarowej, zmniejszonej emisji mini typu Sandown wynosi 450 ton, pe∏na oraz mniejszych bohaterach niniejszego ha∏asu oraz dobrej dzielnoÊci morskiej. 484 tony, d∏ugoÊç ca∏kowita 52,5 m, szero- artyku∏u — niszczycielach min typu San- Polepszono te˝ ochron´ przeciwpo˝arowà, koÊç 10,5 m, zanurzenie 2,3 m. Charakte- down. poprzez zmniejszenie iloÊci ∏atwopalnych ryzuje si´ one krótkim, lekko wzniesionym Jednostki te sà wyspecjalizowanymi elementów wykonanych z drewna i PCV, pok∏adem dziobowym z armatà uniwersal- niszczycielami min, nie sà one przewidzia- wykorzystanie kabli o niskiej wra˝liwoÊci nà DES/MSI DS. 30B kalibru 30 mm fir- ne do wykonywania klasycznych dzia∏aƒ na ogieƒ jak te˝ zastosowanie wydajnych my Oerlikon. Ma ona szybkostrzelnoÊç tra∏owych. S∏u˝à do poszukiwania i nisz- systemów gaÊniczych. Istotnie bo o jednà wynoszàcà 650 strz./min, mas´ pocisku czenia min zarówno na wodach otwartych czwartà zmniejszono liczebnoÊç za∏ogi, 0,36 kg, kat podniesienia 65o, zasi´g do ce- jak i os∏oni´tych. Posiadajà one kad∏ub która na tych okr´tach sk∏ada si´ z 6 ofice- lów nawodnych 10 km, powietrznych z tworzywa sztucznego wzmocnionego rów i 28 marynarzy, dodatkowo mo˝liwe 3 km. Okr´ty te posiadajà d∏ugà pok∏a- w∏óknem szklanym wykonany metodà od- jest zaokr´towanie 6 osób. Bardzo du˝e dówk´ rozciàgajàcà si´ od armaty a˝ do lewania pró˝niowego w formach. Stàd znaczenie dla usprawnienia konstruowa- ma∏ego pok∏adu rufowego. Z wyjàtkiem uwa˝ane sà za trzecià generacj´ brytyj- nia jednostek, a tym samym obni˝enia sterówki jest ona jednopoziomowa, pa- skich okr´tów przeciwminowych budowa- kosztów, by∏a ich budowa w zamkni´tej trzàc z boku jej skraj przechodzi bezpo- nych w oparciu o te tworzywa. Ich po- hali produkcyjnej przy wykorzystaniu Êrednio w burt´, dajàc efekt prawie jedno- przednikami by∏ niszczyciel min Wilton techniki modu∏owej. Konstruowanie okr´- litej p∏aszczyzny. Za mostkiem znajduje oraz tra∏owce/niszczyciele min typu Hunt. tów pod dachem by∏a po cz´Êci wymuszo- si´ maszt oraz wolnostojàcy komin o czwo- DoÊwiadczenia zebrane przy ich budowie na wymogami ochrony Êrodowiska, które rokàtnym przekroju. ZaÊ w tylnej cz´Êci oraz wykorzystanie technik projektowania trzeba zachowaç przy budowie tworzyw tego pok∏adu znalaz∏o si´ miejsce dla an- komputerowego i budowy modu∏owej po- sztucznych. Pojedynczy niszczyciel min za- teny ∏àcznoÊci satelitarnej i dwóch ∏odzi
66 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA ATOMU
pneumatycznych wraz z ˝urawikiem do ich regulowane w trakcie ka˝dego obrotu kie- ha∏asu pomp. Jest to jeden z przyk∏adów obs∏ugi. Tylnià cz´Êç pok∏adówki zajmujà dy ∏opatka przechodzi przez okreÊlone po- przedsi´wzi´ç majàcych na celu zmniej- dwa hangary dla pojazdów podwodnych ∏o˝enie. Wywo∏ana w ten sposób turbulen- szenie sygnatury akustycznej. PAP 104. Mo˝liwoÊç hangarowanie pojaz- cja wytwarza ciàg poruszajàcy okr´t. Za- Wyposa˝enie elektroniczne omawia- dów przeciwminowych jest cechà charak- stosowanie takiego p´dnika pozwala na nych okr´tów jest typowe dla wspó∏cze- terystycznà nowych niszczycieli min w wie- obrót jednostki wokó∏ w∏asnej osi. Jedno- snych niszczycieli min. Obejmuje ono ra- lu flotach Êwiata. Nie tylko chroni to je czeÊnie zapewnia sta∏à si∏´ ciàgu pod do- dar nawigacyjny Kelvin Hughes typu 1007, przed wp∏ywem niekorzystnych warunków wolnym kàtem i w dowolnym po∏o˝eniu. pracujàcy w paÊmie J umieszczonych na atmosferycznych, ale te˝ umo˝liwia ich na- To ˝e p´dniki te znalaz∏y zastosowanie na dachu sterówki, stacj´ hydrolokacyjnà praw´ i przygotowanie do kolejnych misji niszczycielach min typu Sandown zawdzi´- o zmiennej g∏´bokoÊci zanurzania BAE w o wiele korzystniejszych warunkach, ni˝ czajà po∏àczeniu cichej pracy z mo˝liwo- Systems typu 2093 przeznaczonà do po- to mia∏o miejsce na okr´tach starszej ge- Êcià jednoczesnego u˝ycia ich jako nap´du szukiwania i klasyfikowania min. Jest ona neracji. Za pok∏adówkà znajduje si´ krót- rejsowego jak i elementu systemu dyna- opuszczana ze specjalnej studni znajdujà- ki pok∏ad rufowy, na który przed u˝yciem micznego pozycjonowania bardzo przy- cej si´ w kad∏ubie, sk∏ada si´ na nià pi´ç wytaczane sà pojazdy podwodne, do ich datnego jednostkom przeciwminowym. sonarów: dwa s∏u˝à do poszukiwania, podnoszenia i opuszczania na wod´ s∏u˝y Okr´ty mogà byç sterowane r´cznie lub a dwa kolejne do klasyfikowania min a je- pok∏adowy dêwig zainstalowany na samej automatycznie za pomocà Systemu Kon- den zaÊ do okreÊlania g∏´bokoÊci. Stacja ta rufie. troli Pozycji Okr´tu (SPCS — Ship Posi- przystosowana jest do operowania do g∏´- Nap´d jednostek sk∏ada si´ z 2 silników tion Control System), przygotowanego bokoÊci szelfu kontynentalnego. Informa- wysokopr´˝nych Paxman Valenta 6RPA przez stoczni´ Vosper Thornycroft. Dzia- cje z sonarów zbierane sà i przetwarzane 200-EM o mocy 1544 KM ka˝dy, nap´dza- ∏aniom przeciwminowym dedykowany jest przez system dowodzenia NAUTIS M jàcych dwa p´dniki cykloidalne firmy Vo- te˝ cichy nap´d w postaci dwóch silników (Naval Autonomous Tactical Information ith-Schneider, które razem z dwoma dzio- elektrycznych o mocy 203 KM ka˝dy. System Minehunters) firmy Alenia Mar- bowymi sterami strumieniowymi firmy Pr´dkoÊç rozwijana przy pomocy silników coni Systems. W przypadku dzia∏ania w re- Schottel zapewniajà znakomità manewro- wysokopr´˝nych wynosi 13 w´z∏ów, zaÊ sil- jonach o du˝ym zagro˝eniu mo˝liwe jest woÊç. P´dniki dzia∏ajà w oparciu o te same ników elektrycznych 6,5 w´z∏a. Zasi´g zamontowanie na jednostkach dwóch wy- zasady które obowiàzujà w przypadku Êmi- okr´tów wynosi 2 500 Mm przy pr´dkoÊci rzutni celów pozornych kaliber 57mm gie∏ helikoptera tylko ˝e wszystko to ma 12 w´z∏ów. Pràd elektryczny zapewniajà Wallop Barricade. Urzàdzenie nawigacyj- miejsce w Êrodowisku wodnym pozwalajàc trzy generatory nap´dzane przez silniki ne mi´dzy innymi takie jak Racal Hyperfix jednostce p∏ywajàcej poruszaç si´ po po- wysokopr´˝ne o ∏àcznej mocy 750 kW. Ge- i Decca Navigation Mk 21 sà integrowane wierzchni w dowolnym kierunku. System neratory te sà umieszczone wysoko, tak poprzez system Kelvin Hughes NAVPAC ten sk∏ada si´ z obracajàcej si´ tarczy oraz aby odizolowaç je od kad∏uba, zaÊ u˝ycie pozwalajàcy na okreÊlanie pozycji z do- wychodzàcych z niej pionowo w dó∏ pi´ciu do ich nap´du silników ch∏odzonych po- k∏adnoÊcià do 9 m, co ma du˝e znaczenie ∏opatek, których oddzia∏ywanie mo˝e byç wietrzem mia∏o na celu wyeliminowanie przy poszukiwaniu obiektów podwodnych.
Cromer wp∏ywajàcy do Portsmouth, 25.02.1993. fot. zbiory Leo van Ginderen
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 67 EPOKA ATOMU
Penzace, 25.02.1998. fot. zbiory Leo van Ginderen Ostateczna klasyfikacja min oraz ich Mk 5 lub szeÊciu p∏etwonurków minerów go najpopularniejszego w tej chwili pojaz- niszczenie jest prowadzone przy pomocy mogàcych operowaç do g∏´bokoÊci 80 m, du przeciwminowego na Êwiecie. Wersja ta wchodzàcych w sk∏ad systemu zdalnego dla których to okr´ty wyposa˝ono w ko- ma budow´ modu∏owà pozwalajàcà na do- zwalczania min RCMDS Mk2 — (Remo- mor´ dekompresyjnà oraz ∏odzie pneuma- stosowanie jej wyposa˝enia do wymogów te Controllet Mine Disposal System Mk 2) tyczne. Pojazdy PAP 104 Mk 5 francuskiej klienta. Pojazd ten jest zdalnie kierowany dwóch pojazdów podwodnych PAP 104 firmy ECA sà najnowszym wariantem te- z pok∏adu za pomocà Êwiat∏owodowego
rys. Tomasz Grotnik
68 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE EPOKA ATOMU
Zestawienie brytyjskich okr´tów typu Sandown
Nazwa Numer burtowy Po∏. st´pki Wodowanie Oddanie do s∏u˝by
Sandown M101 02.02.1987 16.04.1988 09.06.1989 Inverness M102 11.05.1989 27.02.1990 24.01.1991 Cromer M103 ..... 06.10.1990 07.04.1992 Walney M104 05.1990 r. 25.11.1991 20.02.1993 Bridport M105 01.06.1991 30.07.1992 06.11.1993 Penzance M106 25.09.1995 11.03.1997 14.05.1998 Pembroke M107 ..... 15.12.1997 06.10.1998 Grimsby M108 ..... 10.08.1998 25.09.1999 Bangor M109 03.1998 16.04.1999 26.07.2000 Ramsey M110 ..... 25.11.1999 22.06.2000 Blythe M111 30.05.1999 04.07.2000 20.07.2001 Shoreham M112 02.2000 09.04.2001 2002 kabla o d∏ugoÊci 2000 m, mo˝e operowaç wykorzystywany do nawigacji, natomiast posa˝onego we w∏asnà kamer´ TV. Za- na g∏´bokoÊci do 300 m. Ma on mas´ miny sà identyfikowane przy pomocy miast ∏adunku wybuchowego, pojazd mo- 850 kg i wymiary: d∏ugoÊç 3 m, szerokoÊç dwóch ruchomych kamer telewizyjnych ˝e przenosiç przecinacze lin min kotwicz- 1,2 m, wysokoÊç 1,3 m. Osiàga pr´dkoÊç pracujàcych przy niskim poziomie Êwiat∏a nych. maksymalnà 6 w´z∏ów, przy spokojnej wo- czarno-bia∏ej i kolorowej. Aby umo˝liwiç Pierwotnie planowana by∏a budowa 20 dzie mo˝e operowaç w odleg∏oÊci 2 000 m ich prac´ pojazd wyposa˝ono we w∏asne niszczycieli min typu Sandown, ostatecz- od macierzystego okr´tu, zaÊ przy pràdach êród∏a oÊwietlenia. Pionowe stery strumie- nie seria skoƒczy∏a si´ na 12 jednostkach. morskich o pr´dkoÊci do 3 w´z∏ów w odle- niowe wraz z parà p´dników zapewniajà Projekt okr´tów przedstawiony przez g∏oÊci 600 m. PojemnoÊç akumulatorów pojazdowi wysokie mo˝liwoÊci manewro- stoczni´ Vosper Thornycroft w Woolston pozwala na wykonanie pi´ciu 20 minuto- we. Do niszczenia min mo˝e on przenosiç (Southampton) zosta∏ zaaprobowany wych misji. W cz´Êci dziobowej pojazdu 100 kg ∏adunek wybuchowy uk∏adany w styczniu 1984 r., pierwsza jednostka zo- znajduje si´ sonar wysokiej rozdzielczoÊci obok miny za pomocà manipulatora wy- sta∏a zamówiona w sierpniu 1985 r., zaÊ
Shoreham wtrakcie sp∏ywania z pochylni stoczni, 09.04.2001. fot. Leo van Ginderen
OKR¢TY WOJENNE • Nr 58 (2/2003) 69 EPOKA ATOMU
Zestawienie saudyjskich okr´tów typu Sandown
Nazwa Numer burtowy Po∏o˝enie st´pki Wodowanie Oddanie do s∏u˝by Al Jawf 420 02.08.1989 21.12.1991 .... Shaqra 421 15.05.1990 15.05.1991 08.02.1993 Al Kharj 422 22.04.1990 09.02.1993 wrzesieƒ 1994 nast´pne cztery 23 lipca 1987 r., jednak biet. Jednostki typu Sandown noszàce na- co innym uzbrojeniem i wyposa˝eniem. Êrodki na ich budow´ zosta∏y przekazane zwy brytyjskich nadmorskich kurortów Na pok∏adzie dziobowym zamiast poje- z opóênieniem co spowodowa∏o przesu- wchodzà w sk∏ad 3 Dywizjonu Przeciwmi- dynczej 30 mm armaty Oerlikon, posiada- ni´cie terminu rozpocz´cia ich budowy. Te nowego bazujàcego w Faslane. jà one zdwojone dzia∏o Emerlec EX-74. pierwsze pi´ç okr´tów stanowi jednà gru- Jego zasi´g wynosi 6 km, szybkostrzelnoÊç p´ nazywanà Batch 1, nast´pne siedem OKR¢TY SAUDYJSKIE 1 200 strz./min, kàt podniesienia 80o, mas´ jednostek zosta∏o zmodyfikowanych sta- WczeÊniejsze kontakty stoczni Vosper pocisku 0,35 kg. Do kierowania ogniem tej nowiàc oddzielnà grup´ Batch 2. Zawarcie Thornycroft z paƒstwami arabskimi za- armaty wykorzystywany jest system kontraktu na ich budow´ by∏o odwlekane owocowa∏y zamówieniem pod koniec optyczny Oerlikon-Contraves Sea Hawk od roku 1990 a˝ do lipca 1994 r. Wp∏yw na 1988 r. przez Arabi´ Saudyjskà trzech Mk 2 TMEO. W stosunku do okr´tów to mia∏y mi´dzy innymi problemy jakie niszczycieli min typu Sandown z opcjà za- brytyjskich rozbudowano podsystem walki mia∏ prototypowy niszczyciel min San- kupu trzech nast´pnych, do której jednak radioelektronicznej. Jednostki te wyposa- down z systemem sonarowym. Co spowo- w ostatecznoÊci nie dosz∏o pomimo wybra- ˝ono na sta∏e w urzàdzenie ostrzegajàce dowa∏o, ˝e gotowy w czerwcu 1989 r. okr´t nia dla nich nazw. Pierwszy okr´t gotowy o promieniowaniu przez wiàzk´ radarowà wszed∏ do aktywnej s∏u˝by dopiero w grud- by∏ do prób morskich 21 grudnia 1991 r., Thomson — CSF Shiploc oraz dwie sze- niu 1992 r., opóênienie to pozwoli∏o jed- przeciàga∏y si´ one jednak do kwietnia Êciorurowe wyrzutnie celów pozornych nak na wykorzystanie doÊwiadczeƒ z eks- 1993 r. z powodu trudnoÊci z systemami Loral Hycor SRBOC Mk 36 Mod 1. ploatacji jednostek pierwszej grupy przy hydrolokacyjnymi, które trapi∏y równie˝ budowie jednostek drugiej serii. Zmiany brytyjskà jednostk´ prototypowà. Osta- Bibliografia: jakie zastosowano w wersji Batch 2 to po- tecznie okr´t ten wyruszy∏ do Arabii Sau- Busquets C., Tra∏owce, okr´ty patrolowe i logistyczne, wi´kszenie Êrednicy p´dników Voith — dyjskiej dopiero 3 listopada 1995 r., cztery Warszawa 2002. Schneider do 1,8 m, wi´ksza i ulepszona lata po jego ukoƒczeniu. Druga jednostka Combat Fleets of the World 2000 -2001. komora dekompresyjna dla nurków, moc- wyruszy∏a do swojego portu macierzyste- Jane’s Fightig Ships 2001-2002. niejszy dêwig do obs∏ugi pojazdów pod- go, którym jest Al Jubail 1 grudnia 1996 r., Jane’s Fightig Ships — Recongnition Handbook. wodnych. Na okr´tach tych wygospodaro- a trzecia 7 sierpnia 1997 r. Naval Mine Warfare, „International Defense Review” wano te˝ przestrzeƒ na pomieszczenia so- Okr´ty saudyjskie ró˝nià si´ od brytyj- listopad 1989 r. cjalne dla wchodzàcych w sk∏ad za∏ogi ko- skich jednostek pierwszej serii jedynie nie- Strona internetowa „Naval Technology”
Saudyjski Al Kharj, 12.03.1996. fot. zbiory Leo van Ginderen
70 Nr 58 (2/2003) • OKR¢TY WOJENNE Fregaty rakietowe typu Lupo w bazie Callao. Aleksandr Mitrofanov (Litwa) fot. Aleksandr Mitrofanov
MMaarryynnaarrkkaa WWoojjeennnnaa PPeerruu
Krótki rys historyczny kontrolowanego przez si∏y patriotyczne. Sacramento sta∏ si´ pierw- szà jednostkà peruwiaƒskiej marynarki wojennej. Dla wi´kszoÊci czytelników marynarka wojenna Peru stanowi Rozumiejàc ogromne znaczenie floty dla osiàgni´cia pe∏nego „bia∏à plam´”, mimo swej interesujàcej historii, bogatej tradycji zwyci´stwa nad Hiszpanami, José de San Martin, Bernardo Mon- bojowej, wysokiego stopnia gotowoÊci bojowej oraz niez∏ego stanu teagudo — minister wojny rzàdu peruwiaƒskiego oraz dowódca bazy materialno-technicznej. stoczni marynarki wojennej Martin Jorge Guise rozpocz´li tworze- Dla mieszkaƒców Peru, kraju o linii brzegowej rozciàgajàcej si´ nie marynarki wojennej m∏odego paƒstwa. W dniu 8 paêdziernika na d∏ugoÊci 2 870 km i bogatych zasobach naturalnych w przylegajà- 1821 gen. San Martin podpisa∏ dekret o utworzeniu marynarki wo- cej cz´Êci Pacyfiku, morze na przestrzeni dziejów odgrywa∏o ogrom- jennej Peru. Swój chrzest bojowy flota przesz∏a w bitwie z Hiszpa- ne znaczenie jako êród∏o ˝ywnoÊci i wygodna droga transportu. nami pod Callao w roku 1824. Zlokalizowane na terytorium dzisiejszego Peru imperium In- W poczàtkach 1826 roku si∏y làdowe i morskie metropolii osta- ków zosta∏o w pierwszej po∏owie XVI wieku rozbite uderzeniami tecznie wycofa∏y si´ z obszaru Ameryki Po∏udniowej, co jak wyka- hiszpaƒskich konkwistadorów. Utworzone na zdobytych terenach za∏a wcale nieodleg∏a przysz∏oÊç nie oznacza∏a koƒca k∏opotów, wicekrólestwo Peru ze stolicà w Limie sta∏o si´ podstawowym êró- bowiem praktycznie ca∏y wiek XIX by∏ jednym nieprzerwanym cià- d∏em zaopatrujàcym metropoli´ w metale szlachetne za poÊrednic- giem wojen mi´dzy nowoutworzonymi paƒstwami. Los ten nie twem portu w Callao. Transport zdobyczy zabezpiecza∏y galeony la ominà∏ równie˝ Peru. Armadilla del Mar Sur. W 1828 wybuch∏a wojna mi´dzy Peru a Wielka Kolumbià (dzi- Dla zaspokojenia zapotrzebowania na kwalifikowanych nawiga- siejsza Kolumbia, Wenezuela, Ekwador i Panama). W czasie dzia- torów, znajàcych po∏udniowoamerykaƒskie wody w 1657 otwarto ∏aƒ wojennych w bitwie pod Guayaquil na pok∏adzie fregaty Presi- Akademi´ Morskà, która dzia∏a∏a do 1709 roku. Jej kontynuator- dente poleg∏ dowódca marynarki wojennej Peru adm. Martin Jor- kà by∏a utworzona w 1791 Academia Real de Nautica w Limie, ge Guise. która przygotowa∏a dziesiàtki marynarzy. W roku 1836 wybuch∏ kolejny konflikt, tym razem mi´dzy Kon- W poczàtkach XIX wieku pod wp∏ywem rewolucji i wojen napo- federacjà Peru i Boliwii a Chile. Wojna zakoƒczy∏a si´ w listopadzie leoƒskich w Europie na obszarze Ameryki Po∏udniowej rozwin´∏a 1839 kl´skà si∏ Konfederacji, którym pozosta∏y jedynie 2 okr´ty. si´ walka o narodowà niezale˝noÊç zamieszkujàcych tam ludów. W roku 1848 marynark´ wojennà Peru, która szybko odrabia∏a Jednym z przywódców ruchu wyzwoleƒczego by∏ argentyƒski pa- wojenne straty, zasili∏ pierwszy, zbudowany w Nowym Jorku paro- triota José de San Martin, który obwieÊci∏: „Do czasu a˝ nie wej- wiec Rimac uzbrojony w 6 dzia∏ i rozwijajàcy pr´dkoÊç do 13 w´- dziemy do Limy, nasza wojna nie zakoƒczy si´”. 7 wrzeÊnia 1820 z∏ów. Wkrótce Peru dysponowa∏o jednà z najsilniejszych i najno- roku w czasie Po∏udniowej Ekspedycji Wyzwoleƒczej okr´ty pod woczeÊniejszych flot w Ameryce Po∏udniowej, której g∏ównym za- dowództwem San Martin wesz∏y do peruwiaƒskiej Zatoki Parakas, daniem by∏a ochrona przybrze˝nych wysp ze z∏o˝ami guana, pod- gdzie wysadzi∏y desant liczàcy 4 118 ˝o∏nierzy. Po serii zwyci´skich stawy dochodów paƒstwa. RównoczeÊnie Peruwiaƒczycy badali operacji si∏y patriotów wesz∏y do Limy, gdzie 28 lipca 1821 og∏o- obszar dorzecza Amazonki, gdzie ju˝ w 1854 uruchomiono ˝eglu- szono niepodleg∏oÊç Peru. g´ parowà. W dniu 17 marca 1821 cz∏onkowie za∏ogi pod dowództwem bos- W roku 1858 wybuch∏a wojna mi´dzy Peru a Ekwadorem, która mana Victoriano Carcano opanowali idàcy po hiszpaƒskà flagà zakoƒczy∏a si´ w 1859 opanowaniem Guayaquil i kl´skà Ekwa- z Callao do Panamy statek Sacramento, który skierowali do portu doru.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 57 (1/2003) 71 FLOTY ÂWIATA
W roku 1861 w Anglii zamówiono 2 parowce, które mia∏y po- Jeszcze w roku 1864 w czasie konfliktu z Hiszpanià in˝ynier ko- zwoliç na uruchomienie ˝eglugi na andyjskim jeziorze Titicaca po- lejowy Frederico Blume (1831-1901) zaprojektowa∏ okr´t pod- ∏o˝onym na wysokoÊci 4 800 m pograniczu Peru i Boliwii. Zadanie wodny do dzia∏aƒ przeciwko hiszpaƒskiej flocie. Z ró˝nych wzgl´- by∏o nie∏atwe, bowiem elementy jednostek, wa˝àce nie wi´cej ni˝ dów projekt nie doczeka∏ si´ realizacji, a konstruktor powróci∏ do 180 kg musia∏y pokonywaç Andy na grzbietach mu∏ów. Transport niego w 1879 w czasie „Wojny Pacyfiku”. W warsztatach kolejo- i ponowny monta˝ planowany poczàtkowo na 6 miesi´cy rozcià- wych w Paita na pó∏nocy Peru zbudowano prototyp, który wodo- gnà∏ si´ w czasie na lata. Pierwszy Yavari wszed∏ do s∏u˝by w 1870, wano 12 paêdziernika 1879, po czym przekazano go flocie dla a kolejny Yapura w 1873. przeprowadzenia niezb´dnych prób. W czasie 3 tygodni okr´t, któ- W roku 1864 w górnej Amazonii w miejscowoÊci Iquitos po- ry otrzyma∏ nazw´ Toro (pol. Byk) przeprowadzi∏ z powodzeniem wsta∏a baza peruwiaƒskiej flotylli rzecznej, co pozwoli∏o na rozpo- 19 zanurzeƒ, a nast´pnie zosta∏ dostarczony do Callao. cz´cie opanowania wielkiej rzeki i jej dop∏ywów. D∏ugoÊç okr´tu posiadajàcego nap´dzanà r´cznie przez za∏og´ W roku 1864 wybuch∏ kolejny konflikt zbrojny, tym razem daw- Êrub´, co dawa∏o pr´dkoÊç 3-4 w´z∏y, wynosi∏a 14,6 m, zaÊ za∏oga nej metropolii Hiszpanii z Peru, Chile, Boliwià i Ekwadorem. Flo- liczy∏a 11 ludzi, w tym 8 „wioÊlarzy”. Uzbrojenie stanowi∏y 2-4 tor- ta hiszpaƒska, najwi´ksza od czasów Trafalgaru, dowodzona przez pedy Lay z ∏adunkiem 4,5 kg dynamitu. W czasie pokazów z udzia- adm. Luis Hernandez Pinzon rozpocz´∏a blokad´ wybrze˝a po∏u- ∏em prezydenta Peru w Callao w lipcu 1880 jednostka przebywa∏a dniowoamerykaƒskich paƒstw. W czasie konfliktu Peru dyspono- w zanurzeniu 30 minut. Toro próbowano wykorzystaç jednak bez wa∏o parowymi fregatami Amazonas (32 dzia∏a), Apurimac (34 rezultatów do zwalczania chilijskich pancerników blokujàcych dzia∏a), 3 monitorami Tumbes, Loa i Victoria oraz mniejszymi jed- z morza Callao. Wobec zagro˝enia upadku Callao okr´t podwod- nostkami, zaÊ we Francji w budowie znajdowa∏y si´ korwety Êrubo- ny zosta∏ wraz z innymi jednostkami zatopiony w dniu 16 stycznia we Unión i América, a w Anglii pancerniki Huascar i Indepe- 1881 roku. dencia. Marynarka wojenna Peru utworzy∏a La Brigada Torpedista, któ- Najwa˝niejszym starciem konfliktu by∏a trwajàca ponad 2 godzi- rej zadaniem by∏o bojowe wykorzystanie broni podwodnej, to jest ny bitwa pod Abtao w lutym 1866 w toku której si∏y koalicji dowo- min i torped. Brygada odnios∏a pewne sukcesy zatapiajàc 3 lipca dzone przez Miguel Villar i Miguel Grau, zada∏y powa˝ne straty 1880 chilijski transportowiec Loa, a 13 wrzeÊnia kanonierk´ Cova- Hiszpanom, zmuszajà ich do salwowania si´ ucieczkà. Niezra˝eni donga. pora˝kà Hiszpanie dowodzeni przez adm. Méndez Nuñez w dniu W dniu 18 stycznia 1881 pad∏o Callao bronione mi´dzy innymi 2 maja 1866 zaatakowali z morza Callao. I tym razem atak za∏ama∏ przez peruwiaƒskie bataliony piechoty morskiej „Guarnición de si´ w ogniu artylerii nadbrze˝nej, w tym ci´˝kich dzia∏ Armstrong Marina” oraz „Guardia Chalaca” i choç dzia∏ania làdowe trwa∏y (500-funtowe) i Blakely (450-funtowe) oraz zakotwiczonych jeszcze a˝ do roku 1884, to flota praktycznie przesta∏a ju˝ istnieç. w porcie monitorów. Hiszpanie stracili 80 zabitych i 151 rannych, Odbudowa marynarki wojennej Peru po wojennej kl´sce prze- a Peruwiaƒczycy odpowiednio 67, w tym ministra wojny José Ga- biega∏a bardzo powoli. W roku 1889 flot´ zasili∏ krà˝ownik Lima, lvez i 102 ludzi. Brak sukcesów zmusi∏ adm. Méndez Nuñez do w 1904 prace nad reorganizacjà podj´∏a francuska misja morska, ostatecznego opuszczenia niegoÊcinnych wód. zaÊ w 1907 wesz∏y do s∏u˝by kolejne krà˝owniki Almirante Grau Po zakoƒczeniu wojny trwa∏ dalszy rozwój floty peruwiaƒskiej, i Coronel Bolognesi. która w roku 1868 otrzyma∏a 2 eks-amerykaƒskie monitory Man- W sierpniu 1911 roku flot´ Peru zasili∏y zbudowane we francu- co Capac i Atahualpa, ka˝dy o wypornoÊci 1 082 t, pr´dkoÊci 5 w´- skiej stoczni Schneider okr´ty podwodne typu Laubeuf-Ferré i Pa- z∏ów, uzbrojony w 2 dzia∏a Dalhren kal. 400 mm w obrotowej lacios, które by∏y pierwszymi jednostkami tej klasy w paƒstwach wie˝y. Ameryki Po∏udniowej. W poczàtkach 1879 wybuch∏ konflikt zbrojny mi´dzy Boliwià W przededniu wybuchu I wojny Êwiatowej Peru znalaz∏o si´ a Chile o bogatà w z∏o˝a saletry nadmorskà pustyni´ Atacama. w obliczu nowego konfliktu granicznego, tym razem z Kolumbià Boliwia zwiàzana uk∏adem o wzajemnej obronie z 1873 roku, po- i Ekwadorem o podzia∏ Amazonii. Dla wzmocnienia si∏ zbrojnych prosi∏a sàsiada o pomoc, w rezultacie czego 5 kwietnia Peru sta- na tym obszarze skierowano do Iquitos kanonierk´ America oraz ∏o si´ stronà walczàcà. Rejon dzia∏aƒ bojowych oddalony by∏ od torpedowiec Teniente Rodriguez, pierwszy peruwiaƒski okr´t centrum walczàcych paƒstw, co spowodowa∏o, ˝e morskie linie z nap´dem turbinowym zbudowany we Francji. komunikacji odgrywa∏y podstawowà rol´ w I etapie tzw. „Wojny Od lipca 1920 roku w Peru zacz´∏a dzia∏aç amerykaƒska misja Pacyfiku”. morska, pod kierunkiem której przeprowadzono reorganizacj´ Si∏y peruwiaƒskie zorganizowane w 2 dywizjony pod dowódz- struktur marynarki wojennej, zmodernizowano bazy w Callao i Pa- twem Miguel Grau Seminario i Aurelio Garcia y Garcia, zosta∏y ita, utworzono baz´ okr´tów podwodnych na wyspie San Lorenzo, skierowane do dzia∏aƒ na chilijskich liniach komunikacji. W dniu szko∏´ specjalistów morskich oraz Akademi´ Marynarki Wojen- 21 maja 1879 dosz∏o do bitwy z blokujàcymi port Iquique korwetà nej. W roku 1920 powsta∏y tak˝e Ministerio de Marina i Cuerpo Esmeralda i kanonierkà Covadonga. W wyniku starcia zatopiona de Aviadores Navales, poprzednik si∏ powietrznych marynarki wo- zosta∏a Esmeralda, zaÊ Peruwiaƒczycy stracili pancernik Indepe- jennej. dencia, który po wejÊciu na podwodne ska∏y zniszczy∏a w∏asna za- W kwietniu 1924 podpisano kontrakt z amerykaƒskà firmà ∏oga. Huascar kontynuowa∏ dzia∏ania samodzielnie, jednak w bi- Electric Boat na dostaw´ 2 okr´tów podwodnych typu „R”, który twie ko∏o przylàdka Angamos w dniu 8 paêdziernika 1879 zosta∏ w 1926 poszerzono o dalsze 2 jednostki. Budow´ ca∏ej serii (R-1, uszkodzony i zdobyty przez Chilijczyków. Wyeliminowanie floty R-2, R-3 i R-4) w roku 1928, dzi´ki czemu powsta∏ Division de peruwiaƒskiej sta∏o si´ momentem prze∏omowym w „Wojnie Pacy- Submarinos. W roku 1950 wszystkie jednostki typu „R” zosta∏y fiku”, który pozwoli∏ si∏om làdowym Chile na wysadzenie desantu poddane remontowi i modernizacji w stoczni „Electric Boat Com- i rozpocz´cie natarcia na Callao. pany” w New London (USA). W kwietniu 1957 otrzyma∏y nowe Mimo panowania Chile na morzu peruwiaƒscy marynarze nadal nazwy Islay, Casma, Pacocha i Arica, a 29 paêdziernika 1958 zosta- prowadzili obron´, wykorzystujàc do tego celu artyleri´ nadbrze˝- ∏y skreÊlone ze stanu floty. nà, broƒ podwodnà (miny i torpedy), dywersj´, a tak˝e okr´t pod- Pograniczny konflikt z Kolumbià w latach 1932-1933 sta∏ si´ êró- wodny. d∏em nowych bojowych doÊwiadczeƒ marynarki wojennej Peru,
72 Nr 57 (1/2003) • OKR¢TY WOJENNE FLOTY ÂWIATA
wesz∏y Tiburon (SS-42), Lobo (SS-41), Atun (SS-43) oraz Merlin (SS-44), co pozwoli∏o na utworzenie la Segunda Division de Sub- marinos. W roku 1957 stocznia SIMA-Callao przekaza∏a marynarce wo- jennej pierwszà du˝à jednostk´ zbudowanà w kraju — zbiorniko- wiec ATP 138 Zorritos o wypornoÊci 8.700 t. W latach 1960-1961 USA przekaza∏y Peru 2 niszczyciele typu Fletcher oraz 2 korwety pop typu Auk, a w latach nast´pnych transportowiec desantowy ATP 130 Indepedencia. W roku 1969 utworzono Cuerpo de Capitanias y Guardacostas, który w 1975 przekszta∏cono w Stra˝ Obrony Wybrze˝a wyposa- ˝onà w patrolowce zbudowane zagranicà i w stoczniach krajo- wych. W latach 1968 -1969 w Wielkiej Brytanii nabyto 2 u˝ywane nisz- czyciele typu Daring, którym nadano tradycyjne ju˝ nazwy Ferré i Palacios. W trakcie modernizacji okr´ty otrzyma∏y wyrzutnie przeciwokr´towych pocisków rakietowych MM-38 „Exocet”. Realizujàc program modernizacji marynarki wojennej w∏adze Peru zakupi∏y w Holandii w 1973 roku krà˝ownik De Ruyter, któ- ry zosta∏ okr´tem flagowym Almirante Grau (CL-83), zaÊ w 1976 De Zeven Provincien, przebudowany na krà˝ownik-Êmig∏owco- wiec Aguirre (CH-84). W roku 1973 podpisano kontrakt z w∏oskà stocznià Cantieri Na- vali Riuniti na dostaw´ 4 rakietowych fregat typuLupo, które we- sz∏y do s∏u˝by w latach 1978-1986. W latach 1980-1982 we Francji która utworzy∏a 2 zespo∏y operacyjne. Pierwszy, sk∏adajàcy si´ zakupiono 6 ma∏ych okr´tów rakietowych typu „PR-72P”, uzbro- z krà˝ownika Coronel Bolognesi oraz okr´tów podwodnych R-2 jone w pociski MM-38 „Exocet”. i R-3 blokowa∏ wybrze˝e kolumbijskie nad Pacyfikiem, natomiast W okresie 1978-1983 w Holandii zakupiono 8 u˝ywanych nisz- drugi — Fuerza Avanzado del Atlantico dzia∏a∏ na wodach karaib- czycieli nale˝àcych do typów Holland i Friesland. skich i w Amazonii jego sk∏ad wesz∏y krà˝owniki Almirante Grau, W dniu 24 lipca 1970 podpisano kontrakt z zachodnioniemiec- Lima torpedowiec Teniente Rodrigues oraz okr´ty podwodne R- kà stocznià Howaldtwerke Deutsche Werft AG na budow´ 2 okr´- -1 i R-4, uzupe∏nione nast´pnie zakupionymi w Estonii niszczycie- tów podwodnych typu „4903”, stanowiàcego rozwini´cie znanego lami Almirante Villar i Almirante Guise. Pojawienie si´ peruwiaƒ- typu „209/1200”. Okr´ty, które otrzyma∏y nazwy Islay i Arica we- skich si∏ morskich u ujÊcia Amazonki uniemo˝liwi∏o wzmocnienie sz∏y do s∏u˝by w latach 1974-1975. W 1977 zamówienie rozszerzo- si∏ kolumbijskich przez korpus ekspedycyjny gen. Cobo i w rezul- no o dalsze 4 jednostki — Casma, Antofagasta, Pisagua i Chipana, tacie doprowadzi∏o do wszcz´cia rozmów pokojowych. które zasili∏y flot´ mi´dzy 1980 a 1983 rokiem. W 1934 flotylla rzeczna na Amazonce zosta∏a wzmocniona 2 W okresie 1975- 1978 flota Peru otrzyma∏a równie˝ z USA 2 zbudowanymi w USA kanonierkami Amazonas i Loreto. okr´ty podwodne typu Ballao zmodernizowane wg programu W lipcu 1941 dosz∏o do konfliktu zbrojnego Peru z Ekwadorem Guppy-1A — Pacocha i La Pedrera. Z Pacocha zwiàzany jest je- w wyniku którego ten ostatni utraci∏ sporne terytorium. Marynar- dyny nieszcz´Êliwy wypadek w d∏ugoletniej eksploatacji peruwiaƒ- ka wojenna prowadzi∏a blokad´ nieprzyjacielskiego wybrze˝a, skich okr´tów podwodnych. wspiera∏a dzia∏ania wojsk làdowych oraz prowadzi∏a dzia∏ania W dniu 26 sierpnia 1988 powracajàca z çwiczeƒ torpedowych przeciw nadmorskim garnizonom. jednostka z 52 cz∏onkami za∏ogi na pok∏adzie zderzy∏a si´ w pobli- W czasie II wojny Êwiatowej Peru szybko zorientowa∏o si´ na ˝u Callao z japoƒskim statkiem rybackim Kyowa Maru No 8. kraje alianckie, zrywajàc w po∏owie 1942 roku stosunki dyploma- W wyniku kolizji peruwiaƒski okr´t zatonà∏ na g∏´bokoÊci 40 m tyczne z paƒstwami „Osi”, a 12 lutego 1943 wypowiadajàc im woj- w odleg∏oÊci 3 Mm od portu. Cz´Êç za∏ogi zdo∏a∏a opuÊciç Paco- n´. Marynarka wojenna zabezpiecza∏a wybrze˝e, szczególnie jego cha, lecz w dziobowym przedziale torpedowym pozosta∏y jeszcze pó∏nocny odcinek w rejonie Talara, gdzie znajdowa∏y si´ zak∏ady 22 osoby na czele z lt. Roger Cotrina. Z uwagi na fakt, ˝e zapas po- przerobu ropy naftowej, przed mo˝liwymi niespodziewanymi ata- wietrza wystarcza∏ jedynie na 16 godz., podj´to decyzj´ o ewaku- kami jednostek japoƒskich. acji ludzi przez luk wejÊciowy przedniego przedzia∏u. Marynarze Po zakoƒczeniu wojny Peru wzmocni∏o swà flot´ drogà zakupów wyp∏ywali w grupach po 3, dzi´ki czemu uda∏o si´ ocaliç 20 cz∏on- alianckiego demobilu. W 1946 nabyto w Kanadzie 2 fregaty typu ków za∏ogi. Ogó∏em w wypadku zgin´∏o 6 ludzi, w tym dowódca River, zaÊ w 1947 otrzymano z USA 2 tra∏owce, 4 okr´ty desanto- okr´tu. Wydobyty w roku 1989 wrak wykorzystywany by∏ w charak- we typu LCT oraz holowniki, a w 1948 fregat´ typu Tacoma. terze jednostki çwiczebnej. Dostawy okr´tów kontynuowano równie˝ w nast´pnej deka- W roku 1984 z USA otrzymano 4 okr´ty desantowe typu Terre- dzie. W 1951 z Wielkiej Brytanii nabyto rzeczne kanonierki Ma- bonne Parish — Paita, Pisco, Callao oraz Eten. W zwiàzku z obj´- rañon i Ucayali. W 1952 by∏y to niszczyciele Castilla, Aguirre ciem w roku 2001 urz´du prezydenta Peru przez Alejandro Tole- i Rodriguez oraz okr´ty desantowe Chimbote, Paita i Atico, co do, który jest zwolennikiem ograniczenia wydatków wojskowych pozwoli∏o na wycofanie ze s∏u˝by starych jednostek, w tym krà- w najbli˝szych latach nie przewiduje si´ modernizacji i odnowienia ˝owników, które w latach 1959-1960 zastàpiono 2 brytyjskimi sk∏adu marynarki wojennej. okr´tami typu Colony. W latach 1981 i 1995 marynarka wojenna na morzu i rzekach Kolejnym etapem rozwoju peruwiaƒskiej floty by∏ zakup w USA prowadzi∏a dzia∏ania wspierajàce w ramach lokalnych pogranicz- okr´tów podwodnych typu Sierra. W latach 1954 -1957 do s∏u˝by nych konfliktów zbrojnych z Ekwadorem.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 57 (1/2003) 73 FLOTY ÂWIATA
Obecny stan marynarki wojennej Peru Pe∏niàcy rol´ jednostki flagowej floty lekki krà˝ownik rakietowy CLM-81 Almirante Grau jest ostatnim okr´tem z silnym uzbroje- Po upadku w roku 2000 re˝imu prezydenta Fujimori, dowódz- niem artyleryjskim na Êwiecie. Podstawowe parametry taktyczno- two marynarki wojennej wciàgni´te zosta∏o w skandale korupcyjne -techniczne: oraz zwiàzane z naruszaniem praw cz∏owieka, co doprowadzi∏o do WypornoÊç pe∏na t 12 165, d∏ugoÊç maks. 187,7, szerokoÊç maks. gruntownych zmian personalnych i oddaniu niektórych dowódców 17,25, zanurzenie maks. 6,65, opancerzenie burt 76-100 mm, po- do dyspozycji sàdu. Obj´cie w∏adzy w 2001 roku przez prezydenta k∏ady 2 x 25 mm. Alejandro Toledo zapoczàtkowa∏o proces reorganizacji floty, któ- Nap´d: 2 turbiny parowe Parsonsa o mocy 85 800 KM (wg in- ry trwa do chwili obecnej, stàd te˝ niektóre z informacji autora mo- nych êróde∏ 79 000 KM), 4 kot∏y Yarrow-Werkspoor. Maksymalna gà si´ okazaç nieaktualne w chwili ich publikacji. pr´dkoÊç 32 w´z∏y, zasi´g 7.000 Mm/12 w´z∏ach. Na czele marynarki wojennej Peru stoi mianowany przez Prezy- Za∏oga 700 ludzi (wg innych êróde∏ 900). denta Republiki Naczelny Dowódca, w chwili obecnej funkcj´ t´ Uzbrojenie: rakiety przeciwokr´towe „Otomat” Mk 2 (8 x I Te- sprawuje adm. Ricardo Arbocco Liceti. Bie˝àce kierowanie flotà seo), rakiety plot. „Ig∏a”, 8 dzia∏ 152 mm L/53 (4 x II), 8 dzia∏ek sprawowane jest przez Sztab Generalny Marynarki Wojennej. Ob- plot. 40 mm (4 x II), 2 wbg. szar paƒstwa podzielony jest administracyjnie na 5 sektorów mor- Wyposa˝enie elektroniczne obejmuje radary: dozoru powietrz- skich. Sektory znajdujàce si´ nad Oceanem Spokojnym podlegajà nego i nawodnego LW-08, DA-08, kierowania ogniem WM-25, La Comandancia General de Operaciones del Pacifico, któremu Stir, Lirod, nawigacyjny Decca 1226, sonar CWE 610, systemy za- podporzàdkowane sà La Comandancia de la Escuadra (si∏y na- k∏óceƒ Ramses, Dagaie, Sagaie. wodne), La Comandancia de Submarinos (si∏y podwodne), La Co- Okr´t wyposa˝ony jest w Êrodki ∏àcznoÊci satelitarnej oraz sys- mandancia de Aviacion Naval (lotnictwo morskie), La Coman- tem kierowania Foresee, pozwalajàcy realizowaç funkcje jednost- dancia de Infanteria de Marina (piechota morska) oraz La Co- ki dowodzenia zespo∏u operacyjnego. W tej funkcji krà˝ownik wy- mandancia de Operaciones Especiales (si∏y specjalne). korzystywany by∏ w czasie konfliktów z Ekwadorem w latach 1981 i 1995. Si∏y nawodne (La Fuerza de Seperficie) Panujà przeciwstawne poglàdy o przysz∏oÊci jednostki. Liczni Si∏y nawodne zosta∏y utworzone 2 lipca 1982 roku, a ich g∏ówna uwa˝ajà okr´t za „dinozaura” pozbawionego wartoÊci bojowej, za baza mieÊci si´ w Callao odleg∏ym o 14 km od stolicy Peru Limy. to wymagajàcego znacznych nak∏adów. Ich adwersarze podnoszà Baza dysponuje wyposa˝onymi nabrze˝ami, 1 morskim i 5 porto- wysokà ˝ywotnoÊç krà˝ownika zdolnego wytrzymaç trafienie wymi holownikami, 2 bunkierkami, 2 zbiornikowcami do przewo- skrzydlatym pociskiem rakietowym czy torpedà, a tak˝e jego silne zu wody, p∏ywajàcym warsztatem oraz dokami. Mniejsze bazy uzbrojenie. W krajach po∏udniowoamerykaƒskich funkcjonuje ter- znajdujà si´ w Paita i Chimbote, poza tym flota dysponuje punkta- min „wojna trzydziestodniowa”. Oznacza on, ˝e mniej wi´cej mi bazowania (la estaciones navales) w San Lorenzo, Pisco i San w tym okresie strony zu˝yjà skromne zapasy pocisków rakieto- Juan de Marcona. wych, a ich uzupe∏nienie nie b´dzie mo˝liwe z uwagi na problemy Krà˝ownik Admirante Grau — okr´t flagowy floty peruwiaƒskiej. finansowe i prawdopodobne embargo na dostawy uzbrojenia. fot. via John A. Rodriguez W tym przypadku wartoÊç bojowa wspó∏czesnych nieopancerzo- nych jednostek z pojedynczym dzia∏em Êredniego kalibru nie wy- trzymuje ˝adnego porównania z krà˝ownikiem podobnym do Al- mirante Grau. Dywizjon rakietowych fregat i niszczycieli (Comdivfradem) sk∏ada si´ z fregat FM-51 Meliton Carvajal, FM-52 Villavicencio, FM-53 Montero oraz FM-54 Mariategui nale˝àcych do typu Lup- po i niszczyciela DM-54 Ferré typu Daring. Podstawowe dane taktyczno-techniczne fregat typu Lupo sà na- st´pujàce: wypornoÊç standardowa 2 208 t, pe∏na 2 520 t, d∏ugoÊç maks. 113,2 m, szerokoÊç maks. 11,3 m, zanurzenie maks. 3,7 m. Si∏ownia typu CODOG sk∏ada si´ z 2 turbin gazowych Fiat GE LM 2500-50 000KM (maks. 55 000 KM) i 2 silników wysokopr´˝- nych GMT A 230-20M-7 800 KM, pr´dkoÊç maksymalna 35 w, ekonomiczna 16 w, zasi´g na turbinach 900 Mm/35 w, na dieslach 3 450 Mm/20,5 w. Za∏oga 185 w tym 20 oficerów, wliczajàc grup´ lotniczà 20 ludzi. Uzbrojenie obejmuje 8 rakiet przeciwokr´towych „Otomat” Mk 2 (8 x I „Teseo”), wyrzutnia rakiet plot. „Albatros” (8 x I), za- pas 64 pociski „Aspido” 86 (na Villlavicencio i Tero) (1 x 5 „Ig∏a”), 1 dzia∏o 127 mm L/54 OTO Melara DP, 2 dzia∏ka plot. kal. 40 mm L/70 Dardo Breda (2 x II), 2 x I wkm-y 12,7 mm, 2 wt. torped pop kal. 324 mm (ILAS III), 1 Êmig∏owiec Augusta-Bell AB-212 ASW lub 1 Êmig∏owiec SH-3D „Sea King” (tylko na Carvajal i Mariate- gui). Wyposa˝enie elektroniczne obejmuje: radary dozoru powietrz- nego i nawodnego RAN-10 S, RAN-11 LX, radar kierowania ogniem RTN-10 X, RTN-20 X, RTN-30 X, radar nawigacyjny Dec- ca 1229 Bridge Master, sonar EDO 610E, systemy zak∏óceƒ Lambda-F, SCLAR.
74 Nr 57 (1/2003) • OKR¢TY WOJENNE FLOTY ÂWIATA
Fregaty typu Lupo zosta∏y zbudowane w latach 1979-1987 uzbrojeniem Thomson CSF Vega. w stoczni Riva Trigoso (W∏ochy) oraz SIMA-Callao. Jednostki Poczàwszy od 1999 roku okr´ty przechodzà kapitalny remont ró˝nià si´ szczegó∏ami od w∏oskich odpowiedników (stacjonarny i modernizacj´ w stoczni SIMA-Callao. W toku prac dotychczaso- hangar, r´czne ∏adowanie wyrzutni rakietowych pocisków plot., in- wy nap´d g∏ówny produkcji francuskiej SACM AGO 240 V16 M 7 na lokalizacja dzia∏ kal. 40 mm itp.) Wyposa˝enie jednostek w sta- o ∏àcznej mocy 22 000 KM zast´powany jest przez diesle firmy bilizatory p∏etwowe zmniejszy∏o przechy∏y przy pr´dkoÊci 20 w´- MTU. z∏ów z 30o do 3o. Okr´ty przesz∏y szereg modernizacji w SIMA- -Callao. W roku 1989 zosta∏y wyposa˝one w system umo˝liwiajàcy Dywizjon okr´tów desantowych (COMDIVSEM) tankowanie Êmig∏owców „Sea King” bez potrzeby làdowania. W sk∏ad dywizjonu wchodzà okr´ty LST typu Terrebonne Pa- W 1996 na rufie zamontowano wyrzutnie „MGP-86” pocisków rish — DT-141 Paita, DT-142 Pisco, DT-143 Callao oraz DT-144 plot. „Ig∏a” (zakupionych w 1994 w Nikaragui). W 1998 powi´k- Eten, a tak˝e transportowiec ATC-131 Mollendo. szono pok∏ad lotniczy na Carvajal i Mariatagui umo˝liwiajàc làdo- Okr´ty te zosta∏y zbudowane w roku 1953 przez stocznie Ingalls wanie ci´˝kich Êmig∏owców „Sea King” uzbrojonych w AM 39 SB i Bath Iron Works w USA. Znajdowa∏y si´ w rezerwie do cza- „Exocet” oraz torpedy pop Mk 44. Âmig∏owce te umo˝liwiajà po- su oddania ich w dzier˝aw´ Peru w roku 1984. Przej´te bez uzbro- dobnie jak maszyny typu AB-212 telewizyjne kierowanie pociska- jenia, mogà transportowaç 2 200 t ∏adunku wzgl´dnie 396 ˝o∏nie- mi systemu „Otomat”, dzi´ki czemu ich zasi´g wzrasta do 180 km. rzy z pe∏nym wyposa˝eniem. Rakietowy niszczyciel DM-54 Ferré (eks bryt. Decoy) zosta∏ Podstawowe parametry taktyczno-techniczne okr´tów LST: zbudowany w stoczni Yarrow w Glasgow w Wielkiej Brytanii w ro- WypornoÊç standardowa 2 590 t, pe∏na 6 225 t, d∏ugoÊç maks. ku 1953. Zakupiony przez Peru w 1969, do roku 1973 przechodzi∏ 117,4 m, szerokoÊç maks. 16,8 m, zanurzenie maks. 5,2 m. remont i modernizacj´ w stoczni Cammell Laird obejmujàcà mi´- Si∏ownia sk∏ada si´ z 4 silników wysokopr´˝nych GM 15-278A dzy innymi monta˝ pocisków MM-38 „Exocet”. W roku 1984 o mocy 6 000 KM, pr´dkoÊç 15 w, zasi´g 15 000 Mm/9 w. z uwagi na trudnoÊci finansowe rozpatrywano mo˝liwoÊç sprzeda- Za∏oga 116 ludzi. ˝y okr´tu do jednego z krajów arabskich, a w 1992 przesuni´to do Uzbrojenie artyleryjskie sk∏ada si´ z 5 dzia∏ek 40 mm L/60 „Bo- rezerwy. W roku 1995 po konflikcie z Ekwadorem niszczyciel po fors” (2 x II, 1 x I). niewielkiej modernizacji ponownie wcielono do s∏u˝by. Okr´t po- ATC-131 Mollendo (eks-ATA-131 Ilo d∏. 153,9, szer. 20,5, zan. siada pok∏ad lotniczy dla Êmig∏owca. 9,4 m, wyp. 18 400 t, pr´dkoÊç 15 w´z∏ów) zosta∏ zbudowany przez Podstawowe parametry taktyczno-techniczne niszczyciela DM- SIMA-Callao w roku 1970. Wchodzi w sk∏ad COMDIVSEM, lecz -54 Ferré: jego operatorem jest Naviera Comercial. WypornoÊç standardowa 2 800 t, pe∏na 3 700 t, d∏ugoÊç maks. 118,9 m, szerokoÊç maks. 13,1 m, zanurzenie maks. 5,5 m. Dywizjon jednostek pomocniczych (COMAUDIV) Si∏ownia turboparowa sk∏ada si´ z 2 turbin parowych English Sk∏ada si´ ze zbiornikowców ATR-152 Talara (171,2 x 25,4 x Electric — 54 000 KM, oraz 2 kot∏ów Forster-Wheeler, pr´dkoÊç 9,5 m, wyp. 30 000 t, pr´dkoÊç 16 w´z∏ów, zbud. Sima 1977 r.), 30 w, zasi´g, 3 000 Mm/20 w. ATR-153 Lobitos (178,9 x 25,6 x 10,5 m, wyp. 34.000 t, pr´dkoÊç 16 Uzbrojenie obejmuje 8 rakiet przeciwokr´towych MM 38 „Exo- w´z∏ów, eks-amerykaƒski T-AOT 174 Sealift Caribbean, zbud. cet” (4 x II), 4 dzia∏a kal. 114 mm L/45 „Vickers” Mk 6 DP (2 x II), 1975, sprzedany Peru w 1998) oraz ATR-157 Supe (66,8 x 9,52 x 4 dzia∏ka plot. kal. 40 mm L/70 „Breda Dardo” (2 x II). 3,95 m, wyp. 1 400 t, pr´dkoÊç 11 w´z∏ów). Operatorem zbiorni- Wyposa˝enie elektroniczne obejmuje: radary dozoru powietrz- kowców jest Naviera Comercial. nego i nawodnego Plessey AWS-1, Thomson-CSF TMD-1040 Tri- ton, radar kierowania ogniem Selenia RTN-10X, radar nawigacyj- Si∏y podwodne (La Fuerza de Submarinos) ny Decca TM 1226. Organizacyjnie Fuerza de Submarinos (d-ca kontradm. Guiller- mo Soriano Lindo) sk∏ada si´ z dywizjonu okr´tów podwodnych Dywizjon ma∏ych okr´tów rakietowych (COMDIVCORMI) typu 209/ 1200, zbudowanych w zachodnioniemieckiej stoczni Sk∏ada si´ z 6 korwet rakietowych typu „PR-72P” — CM-21 Ve- HDW w latach 1974-1983 — SS-31 Casma, SS-32 Antofagasta, SS- larde, CM-22 Santillana, CM-23 De Los Heroes, CM-24 Herrera, -33 Pisagua, SS-34 Chipana, SS-35 Islay i SS-36 Arica, bazy okr´- CM-25 Larrea, CM-26 Sanchez Carrión zbudowanych w latach tów podwodnych oraz szko∏y p∏ywania podwodnego. W sk∏adzie 1980-1982 w stoczni francuskiej firmy Societe Francaise de Con- znajduje si´ równie˝ po∏awiacz torped ART 322 San Lorenzo struction Navales (SFCN). Typ „PR-72P” stanowi rozwini´cie zna- (zbud. 1981 RFN). nego powszechnie projektu Combattante III. Podstawowe dane taktyczno-techniczne okr´tów podwodnych Podstawowe parametry taktyczno-techniczne korwet typu Ve- typu Casma: larde, wypornoÊç, standardowa 470 t, pe∏na 560 t, d∏ugoÊç maks. WypornoÊç nawodna 1 185 t, podwodna 1 290 t, d∏ugoÊç maks. 64 m, szerokoÊç maks. 8,35 m, zanurzenie maks. 2,6 m. 56 m, szerokoÊç maks. 6,2 m, zanurzenie Êred. 5,5 m. Si∏ownia typu Diesla sk∏ada si´ z 4 silników wysokopr´˝nych Konstrukcja jednokad∏ubowa, operacyjna g∏´bokoÊç zanurzenia MTU 12V 596 -?, pr´dkoÊç 36 w, zasi´g 1200 Mm/30 w lub 2 250 m, autonomicznoÊç 50 dób. 500 Mm/16 w. Si∏ownia Diesel-elektryczna, 4 x 600 KM (MTU 12V493 AZ80 Uzbrojenie sk∏ada si´ z 4 rakiet przeciwokr´towych MM 38 GA 31L), 1 x 5 000 KM (Siemens AG). „Exocet” (2 x II), rakiet plot. MGP-86 (1 x 5 „Ig∏a”), 1 dzia∏o arty- Pr´dkoÊç nawodna 11 w, podwodna 22 w, zasi´g nawodny 8 leryjskie 76 mm L/72 OTO Melara Compact DP, 2 dzia∏ka plot. 200 Mm/8 w, podwodny, ekonomiczny 240 Mm/8 w. kal. 40 mm L/70 „Breda Dardo” (1 x II), 2 wkm-y 12,7 mm Brow- Uzbrojenie obejmuje 8 wt. kal. 533 (zapas torped 14). ning M2-HB (2 x I). Wyposa˝enie elektroniczne obejmuje: automatyczny system Wyposa˝enie elektroniczne obejmuje: radary dozoru powietrz- kierowania HSA SINBADS M8/24, system kierowania ogniem nego i nawodnego Thomson CSF 1040 Triton, radar kierowania SEPA Mk 3, sonar Atlas Elektronik CSU83, Thomson-Sintra DU- ogniem Thomson CSF/Castor II, radar nawigacyjny Decca 1226, UX-2CN, radar Thomson-CSF Calypso, stacj´ rozpoznania elek- system zak∏óceniowy Thomson CSF DR2000, system kierowania tronicznego DR 2000U.
OKR¢TY WOJENNE • Nr 57 (1/2003) 75 FLOTY ÂWIATA
800 KM, pr´dkoÊç 12 w´z∏ów, uzbr. 2 x -76 mm L/50, 1 x 1-40 mm L/60, 2 x 2-20 mm L/70), CF-11 Amazonas, CF-12 Loreto (zbud. 1934 USA, wyp. 250 t, 46,7 x 6,7 x 1,2 m, 2 diesle 650 KM, pr´d- koÊç 15 w´z∏ów, uzbr. 2 x 1-76 mm L/50, 3 x 1-40 mm L/60, 2 x 1- 20 mm L/70), a tak˝e kutrami patrolowymi i jednostkami pomoc- niczymi. Na jeziorze Titicaca w bazie Puno (La Estación Fluvial Puno) bazuje kilka kutrów patrolowych, statek szpitalny ABH 306 Puno oraz szereg jednostek pomocniczych. Podlegajà organizacyjnie do- wództwu IV sektora morskiego.
Lotnictwo marynarki wojennej (La Fuerza de Aviación Naval) Choç historia lotnictwa morskiego Peru zacz´∏a si´ jeszcze w ro- ku 1915, to jej obecna struktura powsta∏a dopiero w 1963, gdy utworzono S∏u˝b´ Lotniczà marynarki wojennej (Servicio Aerona- Okr´t podwodny Pisagua. fot. via John A. Rodriguez val), przekszta∏conà nast´pnie w 1980 w La Fuerza de Aviación Na- Za∏oga 31-35 ludzi, w tym 5 oficerów. val. Lotnictwo morskie bazuje w rejonie lotniska Jorge Chavez (Li- Okr´ty typu Casma przechodzi∏y remont i modernizacj´ ma), a do jego zadaƒ nale˝à zwalczanie okr´tów podwodnych i na- w stoczni SIMA-Callao, w toku których wymieniono baterie aku- wodnych, patrolowanie regionów morskich, rozpoznanie i wsparcie mulatorów, zainstalowano nowe sonary oraz wyposa˝enie elektro- wojsk, transportowanie ∏udzi i ∏adunków, dzia∏ania SAR. niczne i systemy kierowania ogniem pozwalajàce na wykorzystanie Zadanie walki z okr´tami podwodnymi i nawodnymi otrzyma∏a torped typu A 184 mod. 3. Eskadra Przeciwpodwodno-Rozpoznawcza N 21. System bazowania i zabezpieczenia technicznego okr´tów pod- Eskadra wykonuje równie˝ zadania ratownicze, ewakuacj´ me- wodnych powsta∏ jeszcze w roku 1915, gdy transportowiec Consti- dycznà oraz wsparcie wojsk, w pierwszym rz´dzie piechoty morskiej tucion zosta∏ przebudowany na okr´t-baz´ dla Ferré i Palacios. i FOES. Dysponuje 5 Êmig∏owcami Augusta Bell AB 212 ASW oraz W marcu 1921 roku na wyspie San Lorenzo w pobli˝u Callao za- 4 maszynami Sikorsky SH-3D „Sea King”. Jednostka uczestniczy ∏o˝ono baz´ marynarki wojennej, w sk∏ad której wchodzi∏a rów- w dzia∏aniach przeciwko powstaƒcom na wschodzie kraju jako lot- nie˝ baza okr´tów podwodnych. Od 1940 okr´ty podwodne bazu- niczy element tzw. Frontu Ucayali, zwalcza tak˝e narkobussines. jà tak˝e w Callao. „Estacion Naval de Submarinos” w Callao zaj- Âmig∏owce AB 212 ASW zosta∏y zakupione w 1976 jako wypo- muje powierzchni´ 40 000 m2, znajduje si´ tam specjalny pirs dla sa˝enie fregat typu Lupo oraz do zwalczania op. Bazowa∏y równie˝ okr´tów podwodnych, warsztaty remontowe (mechaniczne, elek- na pok∏adzie krà˝ownika-Êmig∏owcowca Aguirre oraz transpor- tryczno-elektroniczne, wyposa˝enia i uzbrojenia), stacja ∏adowania towca ATC-131 Ilo. Maszyny przesz∏y liczne remonty i moderniza- akumulatorów, uzupe∏niania zapasów spr´˝onego powietrza i wo- cje, ich uzbrojenie obejmuje torpedy Mk 44, km kal. 7,62 mm oraz dy destylowanej, magazyny zaopatrzenia oraz system obs∏ugi me- wnpr LAU-64 kal. 57 mm produkcji w∏oskiej. dycznej i bytowej podwodników (pomieszczenia mieszkalne, sto- Âmig∏owce „Sea King” zakupione we W∏oszech w 1979 wesz∏y ∏ówka, pralnia, kompleks sportowy). w sk∏ad Eskadry Uderzeniowo-Przeciwpodwodnej N 22. Po likwi- Znajduje si´ tam równie˝ Szko∏a P∏ywania Podwodnego — dacji eskadry w roku 1989 pozosta∏e maszyny przekazano do N 21. Escuela de Submarinos, za∏o˝ona w 1939, jako pierwsza w krajach Ich uzbrojenie stanowià od 1980 przeciwokr´towe pociski rakieto- Ameryki ¸aciƒskiej. Dewiza szko∏y brzmi — „Aqui se Forjan Hom- we AM39 „Exocet”, a tak˝e 4 torpedy Mk 44 i 2 km FN MAG 360 bres de Acero” — „Tu wykuwa si´ ludzi ze stali”. Od 1939 szko∏´ kal. 7,62 mm. opuÊci∏o 147 oficerów-podwodników, w tym równie˝ z Wenezueli Zadania patrolowania obszarów morskich i rozpoznania elek- (1959), Kolumbii (1972-1973), a tak˝e Brazylii i Argentyny. tronicznego otrzyma∏a Eskadra Rozpoznania i Zabezpieczenia N Peruwiaƒskie okr´ty podwodne mimo dobrego stanu technicz- 11 utworzona w roku 1979. Jej wyposa˝enie stanowi 5 samolotów nego, majà ju˝ doÊç zaawansowany wiek, oznaczajàcy potrzeb´ pil- Beech Super King Air B-200MP produkcji amerykaƒskiej, 1 Fok- nej wymiany. W Êrodkach masowego przekazu pojawia∏y si´ infor- ker F-27MPA (Holandia) oraz 3 Embraer EMB 111A „Bande- macje o mo˝liwym zakupie rosyjskich jednostek typu Kilo wzgl´d- irante” (Brazylia). Poza patrolowaniem eskadra przeprowadza nie niemieckich 214, przy czym nie wyklucza si´ budowy okr´tów ewakuacj´ medycznà, przewozi ∏adunki, poczt´ i pasa˝erów, w tym w stoczni SIMA-Callao. VIP. Zapewnia technicznà obs∏ug´ i szkolenie lotnictwa Stra˝y Ochrony Wybrze˝a (DICAPI). Si∏y morskie Amazonii (Fuerza Naval de la Amazonia) Eskadra bra∏a udzia∏ w dzia∏aniach bojowych w czasie konfliktu Organizacyjnie si∏y podleg∏e G∏ównemu Dowództwo Operacyj- granicznego z Ekwadorem w latach 1981 i 1995, a tak˝e w zwalcza- nemu w Amazonii sk∏adajà si´ z Dowództwa si∏ morskich w Ama- niu powstaƒców na Froncie Ucayali. zonii (La Comandancia Fuerza Naval de Amazonia) oraz Piàtego Podstawowymi zadaniami Eskadry N 32 jest transport ∏adun- sektora morskiego (La Quinta Zona Naval). G∏ówna baza Iquitos, ków, desantowanie spadochroniarzy oraz holowanie celów do punkty bazowania Madre de Dios, Puerto Maldonado i Pucallpa. strzelaƒ plot. Eskadra posiada 3 (wg innych êróde∏ 2) zakupione na Dowództwo sprawuje kontrol´ nad ogromnym, s∏abo zaludnionym Ukrainie w 1993 samoloty An-32B, jeden Cessna Ce-206. An-32B i niedostatecznie zbadanym terytorium, gdzie komunikacja mo˝e mo˝e przewoziç 6,7 t ∏adunku lub 50 ˝o∏nierzy z wyposa˝eniem. odbywaç si´ jedynie drogà wodnà (∏àczna d∏ugoÊç ˝eglownych rzek Maszyny dobrze spisywa∏y si´ w czasie konfliktu z Ekwadorem wynosi∏a 60 000 km) lub lotniczà. Flota w tym regionie by∏a cz´sto w 1995, a tak˝e w dzia∏aniach Frontu Ucayali. W roku 1997 w cza- praktycznie jedynym instrumentem w∏adzy paƒstwowej. sie zwalczania skutków El Nino na pó∏nocy kraju, An-32B zapew- Fuerza Naval de la Amazonia dysponuje 4 okr´tami artyleryj- ni∏y most powietrzny mi´dzy miastami tego regionu. Zatwierdzo- skimi (kanonierkami) — CF-13 Marañon, CF-14 Ucayali (zbud. no plany modernizacji samolotów i przystosowania ich do zwalcza- 1951 Wielka Brytania, wyp. 350/365 t, 47,2 x 9,8 x 1,2 m, 2 diesle nia op oraz wspierania wojsk.
76 Nr 57 (1/2003) • OKR¢TY WOJENNE FLOTY ÂWIATA
Eskadra N 33 utworzona w roku 1980 posiada 4 Êmig∏owce Bell narka wojenna ponosi odpowiedzialnoÊç za zwalczanie powstaƒ- 206B Jet Ranger III (pochodzàce z 1973, a przeznaczone do szko- ców w departamencie Ucayali, a jej pododdzia∏y operowa∏y rów- lenia i obs∏ugi s∏u˝by hydrograficznej DIHIDRONAV) oraz 3 ma- nie˝ w Limie i Callao, gdzie w latach 1986-1998 z ràk partyzantów szyny Mi-8T, zakupione w 1992 na W´grzech i uzbrojone w km FN zgin´∏o 4 admira∏ów. MAG 360 kal. 7,62 mm oraz 2 wnpr LAU-64 kal. 57 mm. Maszyny te zapewniajà przewozy i wsparcie taktyczne si∏ FOES Si∏y specjalne (La Fuerza de Operaciones Especiales) na Froncie Ucayali. W dniu 27 marca 1969 Zjednoczone Dowództwo Si∏ Zbrojnych Szkolenie personelu lotniczego prowadzi za∏o˝ona w 1968 La podj´∏o decyzj´ o utworzeniu La Escuela de Demolicion Subma- Escuela de Aviacion Naval znajdujàca si´ przy Eskadrze N 11. rina, przygotowujàcà podwodnych dywersantów. Od roku 1970 Szkolenie zosta∏o oparte na programie amerykaƒskim stosowa- przygotowani w Argentynie instruktorzy rozpocz´li teoretyczne nym w bazie Pensacola na Florydzie, które przewiduje 4 etapy i praktyczne szkolenie p∏etwonurków. W roku 1972 sformowano w czasie 2 lat. Szko∏a kszta∏ci oficerów oraz podoficerów. Dowództwo podwodnych dywersantów, które od 1980 zacz´to na- Obs∏ug´ technicznà i remonty maszyn latajàcych zapewnia Cen- zywaç Si∏ami Specjalnymi Marynarki Wojennej Peru. trum obs∏ugi technicznej i remontów lotnictwa marynarki wojen- Zadaniem FOES jest prowadzenie dzia∏aƒ ofensywnych nej dysponujàce 250 kwalifikowanymi specjalistami, nowoczesny- i obronnych na morzu, làdzie i powietrzu z wykorzystaniem metod mi warsztatami i hangarami umo˝liwiajàcymi ogl´dziny p∏atow- specjalnych. WÊród tych ostatnich mieÊci si´ infiltracja ty∏ów prze- ców, silników oraz awioniki. ciwnika za pomocà okr´tów podwodnych, szybkich motorówek i lotnictwa, rozpoznanie i przygotowanie rejonów làdowania de- Piechota morska (La Fuerza de Infanteria de Marina) santu morskiego, dywersja w obiektach wojskowych i cywilnych W roku 1943 utworzono pododdzia∏y komandosów marynarki strefy nadbrze˝nej, uwalnianie zak∏adników i zwalczanie party- wojennej, a 3 lata póêniej Dowództwo Obrony Wybrze˝a dysponu- zantki w miastach, wsiach, górach, pustyniach i d˝ungli. ˚o∏nierze jàce batalionami piechoty i artylerià. W 1959 sformowano zwiàzki mogà wykonywaç ró˝norodne zadania podwodne, ∏àcznie z re- piechoty morskiej, które w 1966 przemianowano na La Fuerza de montem jednostek p∏ywajàcych. Infanteria de Marina. Struktur´ organizacyjnà FOES tworzà nast´pujàce elementy: Podstawowym zadaniem piechoty morskiej jest przeprowadza- — Grupos de Operaciones Especiales — GOES, w tym GOE- nie desantów oraz obrona wybrze˝a oceanu, rzek i jezior. Liczeb- Centro-Callao, GOE-Norte bazujàca w rejonie Tumbes na pó∏nocy noÊç waha si´ mi´dzy 3 a 6 tys. ˝o∏nierzy, a w przypadku powo∏a- kraju i GOE-Nororiente, dzia∏ajàca w Amazonii. Podstawowà jed- nia rezerwistów mo˝e dojÊç nawet do 10 tys. Piechota morska sk∏a- nostkà GOE jest oddzia∏, liczàcy 16 ludzi (2 oficerów+14 podofice- da si´ z brygady, pododdzia∏ów zabezpieczenia oraz szko∏y piecho- rów, wy∏àcznie ˝o∏nierze zawodowi) Dysponujà pistoletami Beretta ty morskiej. Poza tym funkcjonujà samodzielne bataliony podpo- 84 z t∏umikiem, Browning GP i Beretta 92F, pistoletami maszynowy- rzàdkowane dowództwu sektorów morskich. mi MGP-79A, MGP-84 i MGP-84 Mini, ró˝nymi modelami izrael- Brygada piechoty morskiej, utworzona w 1987 stacjonuje w ba- skich Uzi, niemieckimi HK MP5, HK-53, belgijskimi FN P90 na na- zie Acon na pó∏noc od Limy. Sk∏ada si´ z 2 batalionów (trzeci w re- boje 5,7 x 28 mm. Na uzbrojeniu znajdujà si´ równie˝ karabiny zerwie) — Batallon de Infanteria de Marina No 1 „Guarnición De szturmowe Imi Galil Sar i Galil Micro, Colt M-16A1 z granatnikiem Marina” (utworzony 1960) i Batallon de Infanteria de Marina No M-203, FN FAL 50-63, AKM kal. 7,62 mm, karabiny pomp-action 2 „Guardia Chalaca” (utworzony 1985). typu MGP-43, Winchester 1300 Marine Defender, USAS 12, kara- W lipcu 1996 do prowadzenia dzia∏aƒ przeciwko powstaƒcom biny wyborowe FN i GALIL Sniper kal. 7,62 mm i AW 50 kal. oraz zabezpieczenia transportu wodnego utworzono Agrupamien- 12,7 mm firmy Accuracy International. Ârodkami wsparcia sà kara- to de Comandos w sk∏adzie: biny maszynowe FN M249 Minimi i Ultimax (5,56 mm), FN MAG — Compania de Comandos Anfibios, której zadaniem prowa- 360 (7,62 mm), granatniki MGL-6, RPG-7W i Ambrust, po∏udnio- dzenie rozpoznania w czasie operacji desantowych, wspieranie si∏ woafrykaƒskie moêdzierze kal. 60 mm Comando, a tak˝e r´czne desantu oraz dywersja granaty i miny produkcji krajowej oraz z importu. - Unidad Especial de Combate, specjalizujàca si´ w walce z po- Grupy czasowo wyposa˝one sà sprz´t do p∏ywania podwodnego wstaƒcami i uwalnianiu zak∏adników, bra∏a udzia∏ w operacji uwol- oraz skoków spadochronowych, ∏odzie typu „Zodiac”, kajaki oraz nienia zak∏adników w ambasadzie Japonii w Limie w roku 1997 samochody terenowe, dysponujà równie˝ kutrami DLS-382 Punta - Unidad de Botes, zabezpieczajàcy eksploatacj´ pó∏sztywnych Mero (GOES-Centro), DLS-380 Punta Capones, DLS-381 Punta ∏odzi desantowych „Zodiac” typów F470 (pr´dkoÊç 15 w´z∏ów, sil- Sal i DLS-383 Punta Malpelo (GOES-Norte). nik 40 KM, 5 ludzi) oraz Mk 5 (silnik 90 KM, 12 ludzi). W pobli˝u Callao znajduje si´ oÊrodek szkoleniowy GOES, po- Samodzielne bataliony piechoty morskiej znajdujà si´ równie˝ siadajàcy poligon z g´stà roÊlinnoÊcià, b∏otami i wodami. w dyspozycji dowództw sektorów morskich: - Unidad de Desactivation de Explosivos -UDE, organizacyjnie - Batallón de Infanteria de Marina de Selva No 1 — baza Na- podporzàdkowany GOES-Centro wykonuje zadania w zakresie nay (Iguitos) specjalizujàcy si´ w dzia∏aniach w d˝ungli wykrywania i zabezpieczania materia∏ów wybuchowych, analizy - Batallón de Infanteria de Marina No 3 — baza La Estacion wybuchów oraz przyj´tych Êrodków przeciwdzia∏ania. W pracy sto- Naval „El Salto” w Tumbes suje wyposa˝enie specjalne oraz Êrodki zabezpieczajàce. - Batallón de Infanteria de Marina No 4 — baza La Estacion - Escuela de Operaciones Especiales — organizuje trwajàce rok Fluvial de Puno nad jeziorem Titicaca kursy dzia∏aƒ specjalnych dla oficerów i podoficerów, dysponuje - Destacamento de Marina „Litoral Sur” — w Puerto de Mol- etatowymi instruktorami przeszkolonymi w Argentynie, Brazylii, lendo (departament Arequipa) USA, Hiszpanii, i Francji, Izraelu i W∏oszech. Od koƒca roku 1982 piechota morska aktywnie uczestniczy - Grupo de Savlamento y Buceo-GRUSAL — posiada nowo- w walce z partyzantami z Komunistycznej Partii Peru oraz MRTA czesne wyposa˝enie do prowadzenia podwodnych prac technicz- (Rewolucyjny Ruch Tupac Amaru). Do dzia∏aƒ tych utworzono nych i ratowniczych. Dysponuje jednostkà AMB-160 Unanue po- specjalnà, liczàcà 250 ˝o∏nierzy Destacamento Caiman, dzia∏ajàcà siadajàcà kabin´ dekompresyjnà i inne specjalistyczne urzàdzenia. na terenie departamentów Apurimac i Ayacucho. Od 1991 mary- GRUSAL prowadzi szerokà dzia∏alnoÊç „us∏ugowà” na rzecz
OKR¢TY WOJENNE • Nr 57 (1/2003) 77 FLOTY ÂWIATA
okr´tów floty. Uczestniczy∏ w pracach zwiàzanych z wydobyciem znajduje si´ wiele kobiet. Absolwenci uzyskujà pierwszy stopieƒ zatopionego w rejonie Callao okr´tu podwodnego Pacocha. oficerski Alfrez de Fragata. — Estacion de Operaciones Especiales — utworzona w 1991 Kadry dowódcze kszta∏ci Escuela Superior del Guerra Naval, dla zabezpieczenia materia∏owo-technicznego, utworzona w roku 1930 przez amerykaƒskà misj´ morskà na czele Transportowego, medycznego i bytowego pododdzia∏ów FOES z adm. William S. Pye. W akademii obowiàzuje trójszczeblowy sys- Si∏y FOES aktywnie uczestniczà w walce z powstaƒcami oraz tem nauczania. Kurs podstawowy — Curso Basico de Estado May- narkobussinesem, co jest warte podkreÊlenia do chwili obecnej nie or, kszta∏ci oficerów w stopniach Teniente Primero i Capitan de ponios∏y w tych dzia∏aniach strat w ludziach. Corbeta (kpt.-kmdr ppor.) Absolwenci mogà zajmowaç pomocni- cze stanowiska w oddziale operacyjnym Sztabu marynarki wojen- Dyrekcja Generalna kapitanatów portów i Stra˝y Ochrony nej lub dowódcze i administracyjne w jednostkach. Nast´pny sto- Wybrze˝a (Direccion General de Capitanias y Guardacostas pieƒ — Curso de Comando y Estado Mayor kszta∏ci oficerów — DICAPI) w stopniu Capitan de Corbeta i Capitan de Fragata (kmdr ppor.- Wykonuje wymienione ni˝ej funkcje w 200 Mm pasie strefy eko- kmdr por.), jego absolwenci zajmujà stanowiska dowódcze, szta- nomicznej Peru na Pacyfiku, na ˝eglownych rzekach i jeziorach bowe i administracyjne w marynarce wojennej. oraz w portach: Najwy˝szy stopieƒ — Curso de Guerra Naval, przeznaczony dla - zapewnia bezpieczeƒstwo ludzi we wspomnianych obszarach Capitan de Navio (kmdr) przygotowuje do zajmowania wy˝szych - chroni zasoby naturalne stanowisk dowódczych. - chroni Êrodowisko naturalne, walczy z zanieczyszczeniami ro- Escuela de Calificación y Entrenamiento Naval (ESCALEN), popochodnymi utworzona w 1954 roku zapewnia oficerom, podoficerom i pra- - kontroluje ˝eglug´ na wodach terytorialnych cownikom cywilnym marynarki wojennej przygotowanie teoretycz- - koordynuje i kontroluje przygotowanie zawodowe personelu ne i praktyczne niezb´dne do wykonywania okreÊlonych zadaƒ. statków handlowych, rybackich i sportowych i wydaje stosowne do- Centro de Entrenamiento Tactico Naval-CENTAC), utworzony kumenty w roku 1982 dla zapewnienia przygotowania operacyjnego i tak- - kontroluje zgodnoÊç dokumentów okr´towych z obowiàzujàcy- tycznego oficerów do prowadzenia dzia∏aƒ wojennych na morzu. mi mi´dzynarodowymi konwencjami i wymogami krajowymi Centrum dysponuje znacznà liczbà ro˝nego rodzaju trena˝erów. - wydaje zgod´ na budow´, modernizacj´, remont i przej´cie Centro de Instruccion Técnica y Entrenamiento Naval — (CI- statków TEN) — utworzone w roku 1928 centrum przygotowujàce podofi- - reprezentuje Peru na forum mi´dzynarodowych konferencji cerów zawodowych dla floty, lotnictwa morskiego, piechoty mor- poÊwi´conych zagadnieniom ˝eglugi skiej, FOES, rozpoznania oraz s∏u˝b administracyjnych. 3 letni - zwalcza przemyt narkotyków okres nauki, absolwenci otrzymujà stopieƒ wojskowy Oficial - koordynuje dzia∏ania poszukiwawczo-ratownicze w strefie od- de Mar Tercero (bosmanmat). Od roku 1997 kszta∏ci równie˝ powiedzialnoÊci kobiety. Do wykonywania tych zadaƒ Dyrekcja dysponuje 6 du˝ymi pa- Escuela de Reclutas zapewnia wojskowe przygotowanie podsta- trolowcami, zbudowanymi w latach 1972-1985 przez stocznie SI- wowe poborowych. MA-Chimbote i SIMA-Callao. Escuela de Enfermeras, przygotowuje instruktorów sanitarnych - PC-234 Rio Nereña, PC-244 Rio Tambo, PC-245 Rio Ocoña, dla marynarki wojennej na bazie uniwersytetu Cayetano Heredia. PC-246 Rio Huarmey i PC-247 Rio Zaña (wyp. pe∏na 296 t, wy- La Escuela Nacional de Marina Mercante „Almirante Grau” miary 51 x 7,4 x 1,7 m, maksymalna pr´dkoÊç 22 w´z∏y, zasi´g przygotowuje specjalistów dla floty handlowej i rybo∏ówstwa, 3 000 Mm/17 w´z∏ów, uzbr.: 1 x 1-40 mm L/60 Bofors, 1 x 1-20 mm a tak˝e budownictwa okr´towego. Absolwenci ze specjalnoÊciami L/70 Oerlikon, za∏oga 30 ludzi) morskimi otrzymujà stopieƒ oficera rezerwy marynarki wojennej - PC-223 Rio Chira (wyp. 130 t, wymiary 31 x 6,4 x 1,85 m, pr´d- — Alférez de Fragata de la Reserve. koÊç 17 w´z∏ów, zasi´g 1 000 Mm/w´z∏ów, uzbr.: 1 x 1-40 mm L/60, 2 x 2-20 mm L/70, 2 x 1-12,7 mm). Bibliografia: Poza tym DICAPI posiada znacznà liczb´ mniejszych kutrów Aleksandrow J. I., Gusiew A. N., Bojewyje korabli mira na rubie˝e XX-XXI wiekow dzia∏ajàcych w akwatoriach portów, na rzekach i jeziorze Titicaca, Sprawocznik Czast 1,3 Sankt Petersburg 2000, 2001. jak równie˝ 2 samoloty Fokker F-27 i 1 De Havilland DHC-6-100 The National Institute Guide to Combat Fleets of The World, 1995, Annapolis 1995 „Twin Otter”. „Jane’s Fighting Ships” Recognition Handbook, 1994. Percy Cayo Cordoba, Raul Palacios Rodriguez, El Mar del Grau y la Marina de Gu- Dyrekcja hydrografii i nawigacji (Dirreción de Hidrografia erra del Peru Ministerio de Marina del Peru. y Navegacion — DIHIDRONAV) Homenaje a Grau, Secretaria de Marina, 1979. Prowadzi badania hydrograficzne, oceanograficzne i meteoro- RH „Huascar”, Base Naval Talcahuano, 1966. logiczne na Pacyfiku, ˝eglownych rzekach i jeziorze Titicaca, Farcau Bruce W, The Ten Cents War, Westport, 2000. a tak˝e Antarktydzie, gdzie znajduje si´ peruwiaƒska stacja polar- „Military History”, February 1995. na „Machu Picchu”. Dysponuje 6 statkami i kutrami hydrogra- „Naval Forces” No 4/ 2001. ficznymi, z których AH-171 Carrasco, AEH-174, AH-175 Carril- „Defensa”, Numero 267/268, Julio/ Agosto 2000. lo i AH-176 Melo bazujà na wybrze˝u Pacyfiku, a AH-172 Stiglich i AH-173 pracujà w basenie Amazonii, 1 Êmig∏owcem, 16 stacja- mi meteo, 6 stacjami badania morza oraz obs∏uguje 66 latarni Wybór, opracowanie i t∏umaczenie z j´zyka rosyjskiego morskich. Maciej S. Sobaƒski
Instytucje szkoleniowe marynarki wojennej Redakcja „Okr´tów Wojennych” pragnie serdecznie podzi´ko- Oficerów marynarki wojennej Peru przygotowuje Escuela Naval waç Panu John A. Rodriguez z marynarki peruwiaƒskiej za nade- del Peru w La Punta (Callao). Czas nauki 5 lat, wÊród s∏uchaczy s∏ane materia∏y, pomocne do napisania niniejszego artyku∏u.
78 Nr 57 (1/2003) • OKR¢TY WOJENNE RECENZJE
równie˝ we wczeÊniejszych rosyjskich ró˝nego rodzaju pojedyncze „cieka- dzieç niedostatków tak samego pracach Biere˝noja czy wspomniane- wostki”, tak szczególnie cenione sprz´tu jak i jego obs∏ugi. W tym kon- go ju˝ Szirokorada. Podstawowa ró˝- przez amatorów historii wojen mor- tekÊcie padajà liczne krytyczne uwagi nica sprowadza si´ jednak do zakresu skich. zarówno o planach operacyjnych przekazywanych informacji, które W notkach „biograficznych” i taktyce jak i poziomie wiedzy czy w przypadku ksià˝ki P∏atonowa nie zwrócono sporo uwagi na prowadzo- umiej´tnoÊciach dowódców ró˝nego ograniczajà si´ jedynie do suchego ne dzia∏ania bojowe, przy czym cz´- szczebla, które w decydujàcy sposób podania podstawowych parametrów sto zamieszczone informacje obej- rzutowa∏y na poziom strat material- taktyczno-technicznych jednostek. mujà nie tylko daty i miejsca akcji, ale nych floty radzieckiej. W pracy znajdziemy prócz pod- równie˝ liczb´ wystrzelonych poci- Nie ustrze˝ono si´ w ksià˝ce od stawowych, niejako encyklopedycz- sków (dla du˝ych okr´tów artyleryj- pewnych „niedoróbek” wynikajàcych nych danych, równie˝ inne informa- skich) czy przeprowadzonych konwo- zapewne z niestarannej korekty tek- cje dotyczàce mi´dzy innymi roz- jów (dla mniejszych). Po raz pierwszy stu, przyk∏adowo s. 249 — charakte- mieszczenia artylerii pok∏adowej w rosyjskoj´zycznej historiografii po- rystyce si∏owni dozorowca Atarbe- wraz z zaznaczeniem pola ostrza∏u Êwi´cono wiele miejsca, skrywanym kow moc jego si∏owni okreÊlono na poszczególnych dzia∏, stanu zapasu dotychczas starannie, wszelkiego ro- 16 000 KM, podczas gdy faktycznie amunicji 9w komorach i bezpoÊred- dzaju uszkodzeniom i awariom, wynosi∏a ona 1 600 KM. Podobnie na nio na stanowiskach), systemów kie- zw∏aszcza gdy powsta∏y one w wyniku s. 410 — w rzucie poziomym kano- rowania ogniem artyleryjskim, zapa- dzia∏ania nieprzyjaciela i prowadzi∏y nierki Lachta b∏´dnie opisano dzia∏- Encik∏opedija Sowietskich nad- sów paliwa i wody, urzàdzeƒ pràdo- do okresowego (w praktyce niestety ko plot. jako kal. 30-mm 70-K, mimo, wodnych korablej 1941-1945 twórczych oraz Êrodków ochrony na d∏u˝szy czas) wy∏àczenia ze s∏u˝by. ˝e w pozosta∏ych cz´Êciach publikacji P∏atonow W. Andriej, format przeciwpo˝arowej i przeciwawaryj- Uwagi te dotyczà przede wszystkim stosowano poprawne oznaczenie 37- 165 x 240 mm, s. 640, fot. 82, wy- nej, a tak˝e pok∏adowego sprz´tu jednostek, które wprowadzono po- mm 70-K. kresy 15, sylwetki 82, rzuty pozio- p∏ywajàcego. nownie do s∏u˝by po podniesieniu Praca P∏atonowa jest bogato ilu- me 76, przekroje 21, s. 125, ilu- Poza opisem technicznym, w któ- z dna czy odbudowie w wyniku cz´- strowana zdj´ciami, niestety w wi´k- stracje barwne s. 32, Wydawnictwo rym w przypadku du˝ych jednostek Êciowej kanibalizacji innych okr´tów. szoÊci cz´sto ju˝ publikowanymi „Poligon” Sankt Petersburg 2002, nawodnych, starano si´ w miar´ mo˝- Bardzo skrótowo potraktowane wczeÊniej, ale przede wszystkim syl- cena? liwoÊci uwzgl´dniç ró˝nice wyst´pu- zosta∏y w pracy losy jednostek p∏ywa- wetkami okr´tów oraz ich rzutami Dzieje radzieckiej marynarki wo- jàce pomi´dzy poszczególnymi okr´- jàcych otrzymanych od sojuszników poziomymi uwzgl´dniajàcymi nie jennej w okresie II wojny Êwiatowej, tami nale˝àcymi do jednego typu, wy- w ramach pomocy „Leand-Lease”, tylko rozmieszczenie stanowisk arty- nawet w jej mocno ograniczonym nikajàce zarówno z faktu budowy ograniczajàc si´ w zasadzie jedynie leryjskich, ale równie˝ sektory wymiarze, sprowadzonym do tzw. przez ró˝ne stocznie jak i co wa˝niej- do przedstawienia strat poniesionych ostrza∏u poszczególnych dzia∏. Licz- Wielkiej Wojny Ojczyênianej lat sze specyfiki konkretnego teatru przez te okr´ty w wyniku prowadzo- ne sà równie˝ rysunki przedstawiajà- 1941-1945, nadal stanowià przed- dzia∏aƒ wojennych, zamieszczono nych dzia∏aƒ bojowych. ce miejsca i skal´ uszkodzeƒ okr´- miot sporego zainteresowania rosyj- równie˝ krótkie notki „biograficzne” Niewàtpliwym walorem ksià˝ki tów. Równie interesujàce sà barwne skich historyków, stanowiàc swego dotyczàce wojennych losów. P∏atonowa sà trzy zamieszczone na tablice przedstawiajàce wzory ka- rodzaju reakcj´ „odbicia” na okry- Radzieckie jednostki nawodne zo- koƒcu dodatki. Pierwszy z nich doty- mufla˝u stosowanego przez radziec- wanie przez d∏ugie lata licznych sta∏y podzielone przez autora ksià˝ki czy zestawienia typów stosowanego kie jednostki. Ca∏oÊç uzupe∏niajà szczegó∏ów operacji wojennych Êcis∏à na 8 grup, a mianowicie: okr´ty linio- pok∏adowego sprz´tu p∏ywajàcego, barwne tablice z banderami i wzora- tajemnicà wojskowà. Ostatnim przy- we, krà˝owniki, niszczyciele, dozo- drugi to bardzo obszerna prezentacja mi pagonów oficerskich g∏ównych k∏adem takiej publikacji mo˝e byç rowce, du˝e Êcigacze okr´tów pod- uzbrojenia okr´tów nawodnych, uczestników zmagaƒ II wojny Êwia- praca autorstwa Andrieja W. P∏ato- wodnych, stawiacze min, tra∏owce obejmujàca sprz´t nawigacyjny, arty- towej, a wi´c obok „gospodarzy” nowa zatytu∏owana Encik∏opedija oraz monitory i kanonierki. Ka˝dej leri´ w rozbiciu na g∏ówny kaliber, ar- równie˝ Wielkiej Brytanii i Stanów Sowietskich Nadwodnych Korablej z wymienionych grup poÊwi´cony zo- tyleri´ okr´tów II i III rangi oraz Zjednoczonych, a tak˝e morskich 1941-1945 wydana w roku 2002 sta∏ odr´bny rozdzia∏ pracy. Stopieƒ dzia∏a plot. dalekiego i bliskiego za- przeciwników — Niemiec, W∏och, przez oficyn´ „Poligon” w Sankt Pe- kompletnoÊci prezentacji jednostek si´gu, uzbrojenie do zwalczania okr´- Finlandii, Japonii, Mand˝ukuo, Ru- tersburgu. Warto zauwa˝yç, ˝e jest to jest zró˝nicowany, choç trzeba zazna- tów podwodnych, torpedy, miny wraz munii i Bu∏garii. ju˝ druga wydana w roku 2002 na ro- czyç, ˝e nie zosta∏o nigdzie przyj´te ze sprz´tem do ich niszczenia, wypo- Ksià˝ka Andrieja W. P∏atonowa syjskim obszarze j´zykowym obszer- ˝adne wyraêne za∏o˝enie ogranicza- sa˝enie elektroniczne, Êrodki ∏àczno- — Encik∏opedija Sowietskich Nad- na praca poÊwi´cona bojowym jed- jàce progowo wielkoÊç okr´tów (brak Êci i obserwacji optycznej, wyposa˝e- wodnych Korablej 1941-1945 mieÊci nostkom p∏ywajàcym radzieckiej ma- mi´dzy innymi wszystkich kutrów nie lotnicze, a tak˝e stosowane Êrod- si´ w nurcie licznych wspó∏czesnych rynarki wojennej doby Êwiatowego torpedowych, Êcigaczy okr´tów pod- ki walki chemicznej. Trzeci wreszcie rosyjskich publikacji dotyczàcych konfliktu. WczeÊniej ujrza∏a Êwiat wodnych typu „MO” i zbli˝onych czy dodatek to stanowiàce swoiste no- dziejów w∏asnej floty wojennej tak ksià˝ka Aleksandra B. Szirokorada cz´Êci mniejszych jednostek rzecz- vum w ogólnodost´pnej literaturze carskiej jak i radzieckiej, jakie po- Korabli i katiera WMF SSSR 1939 nych, choçby eks-polskich kanonie- przyk∏adowe tablice niezatapialnoÊci wsta∏y na gruncie „pierestrojki i g∏a- -1945 gg., którà przedstawiono ju˝ rek Trudowoj i Bie∏aruss ze sk∏adu okr´tów nawodnych ró˝nych klas. snosti”, ods∏aniajàcej tajemnice mi- czytelnikom na ∏amach Nr 4/2002 radzieckiej Flotylli Piƒskiej) ani te˝ Dodatek poÊwi´cony uzbrojeniu nionej przesz∏oÊci. Prace te ∏àcznie (54) „Okr´tów Wojennych”. ich pochodzenie (wÊród przedstawio- radzieckich okr´tów wojennych dajà w miar´ pe∏ny obraz wysi∏ku wo- Celem publikacji, jak to zauwa˝y∏ nych jednostek jedynie nieznacznà w czasie II wojny Êwiatowej zawiera jennego radzieckiej marynarki wo- we wst´pie jej autor, by∏o stworzenie cz´Êç stanowià zmobilizowane po wy- w zasadzie wszystkie podstawowe in- jennej w latach II wojny Êwiatowej. swego rodzaju podstawy do badaƒ buchu wojny radziecko-niemieckiej formacje o tym w co by∏y wyposa˝one Praca P∏atonowa jest w∏aÊnie jednym dzia∏aƒ bojowych radzieckiej floty re- do s∏u˝by we flocie statki marynarki p∏ywajàce pod banderà z sierpem z takich przyczynków, na pewno war- alizowanych przez okr´ty nawodne handlowej, rybo∏ówstwa czy zabez- i m∏otem jednostki. Du˝a cz´Êç infor- tym przeczytania przez tych, którym ró˝nych klas, stàd te˝ ma ona form´ pieczenia technicznego). macji jest prezentowana w formie ta- bliskie sà zmagania na morzach informatora, co samo w sobie nie sta- Najpe∏niejszy jest obraz du˝ych belarycznej, co u∏atwia korzystanie, Wschodniej i Pó∏nocnej Europy, nowi w piÊmiennictwie specjalnej no- jednostek nawodnych, do klasy dozo- nawet dla osób ze s∏abà znajomoÊcià choç lojalnie ostrzegam, ˝e podsta- woÊci. W analogiczny sposób prezen- rowców w∏àcznie, zaÊ w przypadku j´zyka rosyjskiego. Co wi´cej niemal wowe akcenty ksià˝ki po∏o˝one sà towane sà okr´ty w wielu publika- mniejszych dokonany zosta∏ wybór przy ka˝dym rodzaju uzbrojenia przede wszystkim na aspekty tech- cjach, ˝e wspomnimy przyk∏adowo ograniczajàcy si´ generalnie do przedstawiono przyk∏ady jego bojo- niczne, co nie zawsze wzbudza zain- sztandarowe 6-tomowe wydawnic- przedstawienia okr´tów produkowa- wego zastosowania, nie kryjàc przy teresowanie potencjalnych czytelni- two Die deutsche Kriegsschiffe nych seryjnie bàdê wyst´pujàcych tym, co dotychczas zdarza∏o si´ nader ków. 1815-1945 autorstwa Ericha Gröne- w marynarce wojennej w wi´kszej rzadko w rosyjskoj´zycznym piÊmien- ra. Podobnie potraktowano okr´ty liczbie, co niestety wyeliminowa∏o nictwie, mankamentów by nie powie- Maciej S. Sobaƒski
OKR¢TY WOJENNE • Nr 57 (1/2003) 79 RECENZJE
nich i ma∏ych okr´tów oraz barek de- towanym w okresie powojennym spe- jest oderwaç od prawie czterystustro- santowych zdolnych do transportu za- cjalnym jednostkom wsparcia ognio- nicowej lektury, napisanej w niezwy- równo piechoty jak i czo∏gów i pojaz- wego. kle przyst´pnym i przejrzystym stylu, dów zaopatrzenia, kutrów oraz wszel- Ksià˝ka godna polecenia wszystkim znanym zresztà z poprzednich publi- kiego rodzaju jednostek wsparcia logi- zainteresowanym zarówno samymi kacji Dyskanta, co autora pozwala do- stycznego mo˝liwe by∏o przeprowa- konstrukcjami okr´tów desantowych, datkowo wyró˝niç w sposób szczegól- dzenie inwazji na kontynent europej- których jakiekolwiek opracowania ny spoÊród innych znawców tematu. ski oraz wyparcie Japoƒczyków z wi´k- monograficzne nale˝à do rzadkoÊci, W omawianej publikacji ka˝dy mi∏o- szoÊci zaj´tych przez nich wysp Pacyfi- jak i dla zainteresowanych historià Ênik spraw wojenno-morskich znaj- ku. operacji morskich II wojny Êwiatowej, dzie coÊ ciekawego dla siebie. „Shiplo- Norman Friedman podjà∏ si´ we- których pomyÊlnoÊç w du˝ej mierze za- verzy”, którym szczególnie bliska jest d∏ug mnie zadania wr´cz karko∏omne- le˝a∏a w∏aÊnie od potencja∏u i mo˝li- brytyjska Royal Navy na kartach ksià˝- go. Nic dziwnego, ˝e ksià˝ka o flocie woÊci si∏ amfibijnych. ki Dyskanta przeÊledzà krok po kroku desantowej zamyka jak gdyby cykl jego Grzegorz Nowak histori´ wzrostu pot´gi morskiej wy- ksià˝ek. Nie wiem, ile czasu zaj´∏o au- spiarskiego imperium. Barwne opisy torowi przygotowanie i napisanie tej p∏ynàcych pod pe∏nymi ˝aglami okr´- U. S. Amphibious Ships And swoistej encyklopedii jednostek desan- tów liniowych to z pewnoÊcià coÊ dla Crafts — An Illustrated Design towych, u˝ywanych przecie˝ nie tylko „romantyków morza”. Jednym z cie- History przez U. S. Navy, ale tak˝e przez pozo- kawszych wàtków przedstawionych Norman Friedman, format 220 sta∏e si∏y morskie Aliantów, ale spo- przez Dyskanta w ksià˝ce Trafalgar x 287 mm, s. 660, fot. 286, plani- dziewam si´, ˝e jest to owoc wielu lat 1805 jest sprawa swoistej rewolucji, ków i rys. 140, Naval Institute intensywnej pracy. Zgromadzenie tak która w tym okresie dokona∏a si´ Press Annapolis, Maryland, 2002, du˝ej iloÊci danych na temat tak rozle- w dziedzinie taktyki morskiej. Anglo- cena? g∏y, jak jednostki desantowe wymaga j´zyczna historiografia przyznaje ad- Norman Friedman to znany i cenio- tytanicznego wysi∏ku. Tym bardziej, ˝e mira∏owi Nelsonowi palm´ pierw- ny amerykaƒski autor ksià˝ek i publika- autor nie ograniczy∏ si´ jedynie do szeƒstwa w zreformowaniu morskiej cji z zakresu historii amerykaƒskiego okresu II wojny Êwiatowej, lecz histori´ taktyki liniowej na rzecz tzw. taktyki budownictwa okr´towego XX wieku. konstrukcji i budowy okr´tów si∏ amfi- manewrowej, polegajàcej na przeci´- Jego liczne artyku∏y publikowane na ∏a- bijnych doprowadzi∏ do czasów nam ciu szyku nieprzyjacielskiego zespo∏u mach fachowych periodyków takich jak wspó∏czesnych. i zniszczeniu lub zdobyciu jego okr´- „Warship” i „Warship International” Ksià˝ka podzielona jest na cztery tów po uzyskaniu lokalnej przewagi. oraz przede wszystkim seria ksià˝ek zasadnicze cz´Êci a koƒczà jà zajmujà- TRAFALGAR 1805 Czy s∏usznie? Komandor Dyskant z cyklu „An Illustrated Design History” ce bez ma∏a 200 stron aneksy, w któ- Zap∏akane zwyci´stwo przybli˝a nam osob´ nieco zapomnia- ugruntowa∏y jego pozycj´ wybitnego rych znajdziemy drobiazgowe zesta- Józef Dyskant, Wydawnictwo nego rosyjskiego wiceadmira∏a Fiodo- znawcy tematu, zaÊ ka˝da kolejna jego wienia niemal wszystkich jednostek Bellona, 2002, Seria: Historyczne ra Uszkowa, który w sposób bardziej publikacja jest wyczekiwana z ogrom- desantowych U. S. Navy wraz z poda- bitwy, 399 stron, 125 x 195 mm, lub mniej Êwiadomy wspomniana tak- nym zainteresowaniem. nymi datami budowy, stoczni, datami ok∏adka mi´kka tyk´ manewrowà zaczà∏ stosowaç po W ramach wspomnianego powy˝ej wprowadzenia i wycofania ze s∏u˝by Na tle stoczonej 21 pazdziernika raz pierwszy, na grubo przed Nelso- cyklu ksià˝ek traktujàcych o projekto- oraz dalszymi losami okr´tów. Ksià˝k´ 1805 ko∏o przylàdka Trafalgar bitwy nem, podczas starç z flotà tureckà na waniu i budowie amerykaƒskich okr´- warto posiadaç chocia˝by z uwagi na te morskiej, w której Brytyjczycy poko- Morzu Czarnym. Kto wobec tego pre- tów wojennych minionego stulecia, do- cenne informacje zawarte w aneksach. nali po∏àczona flot´ francusko-hisz- tenduje do miana pierwszego? Autor tychczas ukaza∏y si´ wyczerpujàce pozy- Ca∏oÊç — zgodnie z podtytu∏em — jest paƒskà, autor przybli˝a nam dwie zwraca uwag´ na bliskà wspó∏prac´ cje omawiajàce pancerniki, lotniskow- bogato ilustrowana znakomitej jakoÊci wielkie postacie prze∏omu obu wielkich reformatorów — Angli- ce, krà˝owniki, niszczyciele, okr´ty pod- fotografiami czarno-bia∏ymi, niekiedy XVIII i XIX wieku, zrodzone przez ka Nelsona i Rosjanina Uszkowa — wodne (dwa tomy) oraz ma∏e jednostki publikowanymi po raz pierwszy, oraz Wielkà Rewolucj´ roku 1789. Mowa podczas prowadzonej wspólnie bloka- bojowe U. S. Navy. W minionym roku znakomitymi planami generalnymi au- o „ma∏ym kapralu”, czyli cesarzu dy morskiej, w ramach zawiàzanej po doczekaliÊmy si´ swoistego zamkni´cia torstwa Arthura D. Bakera III oraz Francuzów, Napoleonie Bonapartem zwyciestwie Nelsona pod Abukirem cyklu (czy na pewno?), bowiem ukaza∏a szkicami i planikami Normana Fried- oraz brytyjskim admirale Horacym w roku 1798 drugiej koalicji antyfran- si´ na rynku od dawna zapowiadana mana. Nelsonie. Autor, Józef W. Dyskant — cuskiej. Po siegni´cie do ostatniej pu- ksià˝ka traktujàca o jednostkach ame- Poza omówieniem klasycznych znakomity znawca historii i problema- blikacji Dyskanta zach´cam m.in. czy- rykaƒskich si∏ desantowych. okr´tów desantowych takich jak na tyki wojenno-morskiej nie ogranicza telników, którzy chcieliby poznaç od- Historia okr´tów i jednostek si∏ am- przyk∏ad LST, LSD, LCT, LCM, si´ li tylko do bardzo barwnego przed- powiedê na nast´pujàce pytania: dla- fibijnych U. S. Navy tak naprawd´ za- w ksià˝ce przedstawione zosta∏y tak˝e stawienia samego starcia, którego wy- czego Napoleonowi pomimo wyda- czyna si´ w okresie II wojny Êwiatowej. jednostki o charakterze pomocniczym, nik stanowi∏ dla Brytyjczyków swoistà wa∏oby si´ szczelnej blokady uda∏o si´ To w∏aÊnie na lata 1941-45 datuje si´ takie jak statki ˝eglugi handlowej zare- „przepustk´” do w∏adania morzami w roku 1799 bez problemów powróciç dynamiczny rozwój tego rodzaju si∏ kwirowane przez flot´ i po przebudo- i oceanami na nast´pne 150 lat („Ru- do Francji po jego nieudanej w sumie morskich USA. Kiedy wybuch∏a wojna wie u˝ywane do transportu piechoty, le Britannia, Britannia rule the wa- kampanii w Egipcie? Skàd si´ wzi´lo na Pacyfiku w grudniu 1941 roku, si∏y pojazdów oraz niewielkich barek de- ves”), ale ze znawstwem i charaktery- okreÊlenie Union Jack dla brytyjskiej desantowe U. S. Navy znajdowa∏y si´ santowych. Znajdziemy tak˝e infor- stycznà dla siebie werwà przedstawia flagi paƒstwowej? Jakie sà êród∏a „re- w powijakach. Choç dotkliwym ciosem macje na temat niszczycieli typu nam „krótkà” histori´ Europy doby wolucyjnych”, bo czerwonych bander, dla Amerykanów by∏a kl´ska Floty Pa- „flush-deck” przebudowywanych na napoleoƒskiej, ods∏aniajàc czytelniko- które podnoszone byly przez okr´ty cyfiku w Pearl Harbor oraz nast´pujà- transportowce wojska oraz niszczycieli wi strategiczne cele ró˝nych kampanii, rosyjskie w roku 1905 i 1917 oraz nie- ce kolejno sukcesy militarne Japoƒczy- eskortowych, których cz´Êç równie˝ u kresu których by∏o... Waterloo. To mieckie i austro-w´gierskie w roku ków, stratedzy doÊç szybko zdali sobie przebudowano na szybkie transpor- w∏aÊnie poniesiona gdzieÊ na peryfe- 1918? Dlaczego zwyci´stwo pod Tra- spraw´ z faktu, i˝ bez natychmiastowej towce. Nie pomini´to wszelkiej „ma- riach Europy przez znajdujàcego si´ falgarem autor dodatkowo optarzy∏ rozbudowy si∏ desantowych nie b´dzie Êci” okr´tów dowodzenia i wsparcia lo- w zenicie chwa∏y Napoleona — kro- przymiotnikiem zap∏akane? Jaki mo˝liwe zwyci´stwo w wojnie z Japo- gistycznego, a tak˝e budowanych czàcego na dodatek od jednej zwyci´- wp∏yw mia∏a pora˝ka pod Trafalga- nià na Pacyfiku. Dodatkowym bodê- w ogromnych iloÊciach niewielkich, skiej bitwy làdowej do drugiej — bitwa rem na tradycj´ francuskiej marynarki cem by∏a rodzàca si´ wizja inwazji na dostarczajàcych ˝o∏nierzy piechoty morska pod Trafalgarem sta∏a si´ za- wojennej? Omówiona pozycja okazu- kontynent europejski okupowany morskiej bezpoÊrednio na pla˝e barek czàtkiem ogromnej lawiny, która po je si´ byç doskona∏ym nabytkiem, do w wi´kszoÊci przez wojska hitlerow- i kutrów desantowych. dalszych dziesi´ciu latach znios∏a osta- przeczytania której wszystkich zainte- skich Niemiec. Tylko dzi´ki wybudo- Bardzo interesujàcym rozdzia∏em tecznie cesarza Francuzów. Trzeba resowanych goràco zach´cam. waniu ogromnej iloÊci du˝ych, Êred- w ksià˝ce jest ten poÊwi´cony projek- przyznaç, ˝e czytelnikowi trudno si´ Micha∏ Jarczyk
80 Nr 57 (1/2003) • OKR¢TY WOJENNE