DROGI • GEOIN˚YNIERIA • GEOTECHNIKA • HYDROTECHNIKA • IN˚YNIERIA BEZWYKOPOWA • IN˚YNIERIA ÂRODOWISKA • MOSTY • PRZEPUSTY • TUNELE 0d 8 lat o inżynierii piszemy z pasją! Cena 24,90 zł (w tym 8% VAT)

Drogi • Geoinżynieria Geotechnika Hydrotechnika • Inżynieria bezwykopowa • Inżynieria środowiska • Mosty Przepusty • Tunele Rok VIII marzec – kwiecień 2013, nr 2 (47)

DROGI • GEOIN˚YNIERIA • GEOTECHNIKA • HYDROTECHNIKA • IN˚YNIERIA BEZWYKOPOWA • IN˚YNIERIA ÂRODOWISKA • MOSTY • PRZEPUSTY • TUNELE 0d 8 lat o inżynierii piszemy z pasją! TECHNOLOGIE WYPRAWY BEZWYKOPOWE NA SZEŚCIU MOSTOWE KONTYNENTACH

NOWY BILFINGER

CO NOWEGO W MOSTOWNICTWIE? Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne nr 2 (47) marzec – kwiecień 2013 WE MAKE IT WORK

–––––– Przepusty według eurokodów System BlueLine Budowa tunelu pod Martwą Wisłą

WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE WSZYSTKO MUSI DZIAŁAĆ SPRAWNIE. 20 mld zł na inwestycje drogowe w 2013 r.

W BILFINGER PROJEKTUJEMY, BUDUJEMY, DOSTARCZAMY I OBSŁUGUJEMY. SPRAWIAMY, ŻE WSZYSTKO DZIAŁA.

––––––

BILFINGER INFRASTRUCTURE S.A. ISSN 1734-6681 www.bilfinger.pl 03

9 771734 668309 TECHNOLOGIE WIERTNICZE

Śląskie Towarzystwo Wiertnicze DALBIS Spółka z o.o. ul. Strzelców Bytomskich 100 41-922 RADZIONKÓW tel./fax. +48 (32) 289-67-39 lub +48 (32) 289-82-15 e-mail: [email protected]

www.dalbis.com.pl

Usługi wiertnicze • Wiercenia pionowe oraz poziome – z powierzchni oraz wyrobisk górniczych, • Wiercenia hydrogeologiczne – poszukiwawcze i rozpoznawcze wraz z obsługą geologiczną • Wiercenia otworów inżynieryjnych dla odwadniania wentylacji, podsadzania pustek, itp., • Wiercenia otworów wielkośrednicowych (do średnicy 2,0 m), • Budowa studni.

Usługi geotechniczne • Iniekcje cementowe i środkami chemicznymi, • Kotwienie, • Zabezpieczanie skarp, zboczy oraz nasypów, • Wypełnianie pustek poeksploatacyjnych, • Odwodnienia.

Oferujemy Kompleksowe wykonawstwo robót wg projektów zleconych lub własnych z zastosowaniem nowoczesnych technologii robót wiertniczych i z wykorzystaniem własnego sprzętu. KWH PIPE – Systemy PE i PP na co dzień i do zadań specjalnych Systemy grawitacyjne: Weholite, WehoDuo, WehoTripla dn110-3000mm Systemy ciśnieniowe: WehoPipe i WehoPipe RC/RC+ dn20-1800mm Moduły do renowacji VipLiner dn90-630mm Studzienki i zbiorniki Weho www.kwh.pl

Member of the KWH Group Drodzy czytelnicy!

Z publikowanych właśnie sprawozdań rocznych spółek za 2012 r. po- znamy faktyczną kondycję branży budowlanej. Jednak już teraz można stwierdzić, że rynek budowlany przeżył w ubiegłym roku głęboki wstrząs. Najdobitniej ilustrują to statystyki dotyczące upadłości. Według danych Euler Hermes w ub.r. upadłość ogłosiły 273 przedsiębiorstwa budowlane, podczas gdy w 2011 r. ich liczba wyniosła 146, a w 2010 r. – 90. Firmy budowlane przygotowują się do zmian na kurczącym się rynku zamówień publicznych w drogownictwie głównie przez reorganizację swoich struk- fot. Bartek Podkowa tur oraz redukcję zatrudnienia. Jak poinformował w jednym z wywiadów prezes zarządu Budimeksie SA, Dariusz Blocher, w 2013 r. zatrudnienie W numerze piszemy o zmianach organizacyjnych w polskiej spółce będzie mniejsze, bo zmniejszy się sprzedaż. W 2012 r. Budimex SA podpisał Bilfi nger Berger Budownictwo SA, która zmieniła nazwę na Bilfi nger Infra- znacznie mniej kontraktów, zwłaszcza w drogownictwie, i składa oferty structure SA, a w planach ma duże realizacje w Skandynawii i w Niemczech. na mniejsze kontrakty, a zatem konkuruje z mniejszymi fi rmami, z którymi Szeroką analizę rynku budowlanego znajdą Państwo w raporcie anali- trudniej jest wygrać. Zdaniem prezesa Blochera, również lata 2013–2014 tyk rynku budowlanego Katarzyny Bednarz z fi rmy PMR. Analitycy PMR będą bardzo trudne dla budownictwa, poprawa nadejdzie dopiero w 2015 przewidują: „Najbliższe dwa lata dla branży będą raczej trudne, jednakże r. Aby dotrwać do lepszych czasów od 2015 r., trzeba będzie przetrwać długoterminowy potencjał branży wciąż jest spory, co wynika przede jeszcze dwa chude lata. Pytanie, ile fi rm to wytrzyma. wszystkim z dużych potrzeb, jakie generuje polska, wciąż niekompletna sieć Pomóc fi rmom w przetrwaniu do lepszych czasów mają rozwiązania wpro- drogowa”. I dalej: „Wraz z bolesnymi doświadczeniami rośnie świadomość wadzane przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad. Jeszcze podmiotów jak należy prowadzić dane przedsięwzięcie. Jeżeli najbliższe w pierwszym półroczu tego roku zamierza ona ogłosić kilkanaście przetar- lata zostaną odpowiednio wykorzystane, to jakość pracy branży drogowej gów na nowe drogi, budowane już ze środków nowej unijnej perspektywy ulegnie znacznej poprawie”. fi nansowej, która rozpocznie się w 2014 r. Dzięki temu ma nie być długiego Ważnym wydarzeniem w życiu Akademii Górniczo-Hutniczej w Krako- przestoju w inwestycjach infrastrukturalnych. W ub.r. zbudowano 700 km wie było nadanie tytułu doktora honoris causa Lakshmiemu N. Mittalowi, dróg, w tym planuje się oddać do użytku 400 km. prezesowi zarządu ArcelorMittal. Także i w tej branży kryzys daje się we Plan Generalnej Dyrekcji zakłada ogłaszanie 15–20 przetargów rocznie, znaki. Mittal skarżył się na kondycję rynku stalowego oraz rosnące koszty tak aby uniknąć spiętrzenia postępowań, a co za tym idzie, wzrostu cen funkcjonowania koncernu w Polsce wskutek m.in. coraz wyższych cen materiałów. Wśród zmian wprowadzanych przez GDDKiA – w rezultacie energii i wysokiego opodatkowania wyrobów stalowych. doświadczeń z kończącej się perspektywy fi nansowej – jest zaliczkowanie W styczniu na Politechnice Krakowskiej odbyło się wyjątkowe spotkanie prac na poziomie 10%. Rozważony zostanie także postulat branży dotyczący środowiska mostowców. Okazją był wernisaż wystawy fotografi i z XVIII waloryzacji cen kontraktowych. Większą rolę w projektach drogowych Europejskiej Wyprawy Mostowej „Austria – Korsyka 2012”, połączony ze zaczną odgrywać instytucje fi nansowe, u których spółki budowlane muszą spotkaniem uczestników wypraw mostowych „Austria – Korsyka 2012” pozyskiwać kredyty i gwarancje. Banki i ubezpieczyciele, doświadczone i „Zjednoczone Emiraty Arabskie 2012”. Było tłumnie, wesoło i kolorowo. przez problemy fi rm budowlanych, będą bardziej skrupulatnie przyglądać Od wielu lat wyprawy mostowe organizuje Katedra Budowy Mostów i Tuneli się kondycji tych podmiotów. Nie wiadomo, ile dokładnie pieniędzy będzie Politechniki Krakowskiej, a ich opiekunem merytorycznym jest prof. Kazi- do wydania na drogi w ciągu najbliższych lat. W Parlamencie Europejskim mierz Flaga. Relację z tej sympatycznej imprezy zamieszczamy na łamach. wciąż trwają negocjacje unijnego budżetu. GDDKiA zakłada jednak, że do W tym numerze inaugurujemy nowy cykl, realizowany z Polską Fundacją dyspozycji będzie kwota ok. 10 mld €. Technik Bezwykopowych (PFTT). Celem naszej wspólnej inicjatywy jest Jeszcze w marcu powinniśmy poznać decyzję Komisji Europejskiej w spra- to, by w jeszcze większym stopniu niż dotychczas przybliżać Państwu wie odmrożenia refundacji środków dla Polski na budowę dróg. W związku zagadnienia dotyczące światowych osiągnięć z zakresu technologii bezwy- z podejrzeniami o ustawianie przetargów Komisja Europejska w grudniu kopowych. Co cztery miesiące w „NBI” będziemy zamieszczać informacje wstrzymała wypłatę refundacji 957 mln € (3,5 mld zł) na projekty drogowe na temat najciekawszych urządzeń, rozwiązań materiałowych, technologii w ramach programów Infrastruktura i Środowisko oraz Rozwój Polski oraz inwestycji bezwykopowych prezentowanych w czasopiśmie “Trenchless Wschodniej. Komisja zażądała audytu wszystkich inwestycji drogowych International”. Jest to organ prasowy Międzynarodowego Stowarzyszenia realizowanych przez GDDKiA, które otrzymały dofi nansowanie unijne. Technologii Bezwykopowych (ISTT), a pośrednio także PFTT, która od 15 Dopóki nie będzie wyjaśnione, że nie doszło przy ich realizacji do zmowy lat jest członkiem tej organizacji. przetargowej, dopóty nie będą refundowane także dalsze polskie wnioski Pozostając przy tematyce technologii bezwykopowych, na zakończenie o płatność – ok. 4 mld € (wraz ze wstrzymanymi płatnościami). Przypomnę, polecam artykuł opisujący regenerację sieci wodociągowej rękawem ela- że na lata 2007–2013 w ramach programu operacyjnego Infrastruktura stycznym o konstrukcji nośnej. System BlueLine opracowała fi rma Preuss i Środowisko mamy do wykorzystania na projekty drogowe 11,5 mld €, Pipe Rehabilitation Polska Sp. z o.o., która z powodzeniem realizuje w tym z tego na projekty zarządzane przez GDDKiA przypada 10,3 mld €. Dotąd zakresie projekty regeneracji infrastruktury podziemnej, czego potwier- Polska wykorzystała 66–70% środków na drogi w ramach tego programu. dzeniem jest opisywana inwestycja w Krakowie. Projekty drogowe mogą być też realizowane w ramach programu opera- cyjnego Rozwój Polski Wschodniej. Środki UE na drogi w ramach tego pro- Życzę dobrej lektury. gramu na lata 2007–2013 wynoszą 697 mln €, GDDKiA jest benefi cjantem 10 projektów. Dotąd z całego programu wypłacono na drogi 315 mln €. Global safety & service!

Systemy szalunków do wykopów – systemy dróg tymczasowych – produkty uzupełniające Wynajem – sprzedaż - doradztwo

Poszukujecie ekonomicznych rozwiązań do prowadzenia prac ziemnych?

My zaproponujemy odpowiedni system!

Dla Polski północnej osobą do kontaktu jest: Dla Polski południowej osobą do kontaktu jest: Piotr Szukała Łukasz Ossowski Tel.: +48 (0)61 8164699 Tel.: +48 68 3275186 Fax: +48 (0)61 8164699 Fax: +48 68 3275186 Mobil: +48 668 348 818 Mobil: +48 691 855 795 E-Mail: [email protected] E-Mail: [email protected]

ThyssenKrupp Bauservice www.es-verbau.com 40 Budowa nowego mostu Trojskiego w Pradze

11–12 W skrócie 21 P rzeprawa mostowa przez 48 PFTT Wisłę koło Kwidzyna Technologie bezwykopowe na 13 Kalendarium Piotr Michalski sześciu kontynentach Andrzej Kuliczkowski, 14 Nowy Bilfinger 24 Zabezpieczenie skarp Mateusz Gdowski głębokich wykopów Dominika Lichosik przy budowie obwodnicy 16 Raport 52 V I konkurs PFTT Przemyśla rozstrzygnięty 20 mld zł na inwestycje Robert Sołtysik Andrzej Kuliczkowski drogowe w 2013 r. Katarzyna Bednarz 28 Innowacyjne technologie w budownictwie, cz. 1 18 Wyprawy mostowe Krzysztof Berger, Janusz Tadla we wspomnieniach Anna Brodzka 32 C o nowego w mostownictwie? Grażyna Czopek

34 P rojekt tunelowy Blanka w Pradze czeskiej Anna Siedlecka

40 Budowa nowego mostu Trojskiego w Pradze 40 Jan L. Vítek, Ladislav Šašek, Robert Brož, Vladimír Janata 18

TWÓJ PORTAL BRANŻOWY:  www.budownictwo inzynieryjne.pl sPis treŚci

24 11–12 W skrócie Lakshmi N. Mittal doktorem honoris causa aGH kluczowe problemy prawne sieci wod-kan powstał Małopolski klaster Wodny Współczesne metody budowy, wzmacniania i przebudowy mostów tunel pod Bałtykiem Dzień Dyplomanta na Wydziale Wiertnictwa, Nafty i Gazu aGH

54 innowacje w branży 60 Budowa tunelu drogowego technologii pod Martwą Wisłą bezwykopowych Iwona Żygowska, Adam 34 nagrodzone Łosiński expertami 2012 Andrzej Kuliczkowski, 62 infrastruktura polska Justyna Lisowska Katarzyna Bandyra

57 celność kretów terMa 64 Największa inwestycja Krzysztof Dydel kolejowa w Małopolsce i na podkarpaciu 58 system BlueLine – PKP Polskie Linie Kolejowe SA regeneracja sieci wodociągowej rękawem 66 Modyfi kacja podłoża elastycznym o konstrukcji gruntowego pod niskimi nośnej w krakowie nasypami – kolumny Msc 48 Christoph Pietryja (Menard supple columns) Norbert Kurek, Adam Zaremba

70 trwałość ścian oporowych z gruntu zbrojonego Magdalena Zawisza

72 przepusty w infrastrukturze komunikacyjnej – cz. 13 Adam Wysokowski, Jerzy Howis 64 80 targi WoD-kaN coraz bliżej Dorota Jakuta 82 Wizytownik

16 20 mld zł na inwestycje drogowe w 2013 r.

10 Zamów prenumeratę magazynu, wypełnij dołączony druk. 70 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne / Modern Building Engineering

11–12 Brief ample of operations of Freyssinet Polska Sp. 52 T he 6th PFTT (Polish Foundation z o.o. This section outlines the technologies for Trenchless Technology) Com- 13 Schedule supplied by the company. Section two, which will be published in the next issue of Nowocz- petition Concluded 14 New Bilfinger esne Budownictwo Inżynieryjne, will present the Andrzej Kuliczkowski example applications of those technologies in Mateusz Gdowski The contest for the best 2012 Master’s Thesis completed facilities. promoting trenchless technologies has been con- Bilfinger Berger Budownictwo SA continues its cluded by the Management Board of the Polish expansion on foreign markets. Under a new, 32 What’s new in the bridge con- Foundation for Trenchless Technology (PFTT). simplified name, Bilfinger Infrastructure, the struction industry? PFTT is a member of the International Society for Polish company will implement prestigious Grażyna Czopek Trenchless Technology (ISTT), headquartered in project in Scandinavia and Germany. Bilfinger’s London, bringing together over 20 affiliated so- new strategy aims to improve the efficiency For the last seven years the Lesser Poland cieties which actively use trenchless technology. and profitability of individual business entities. Branch of the Polish Association of Bridge Engi- neers has organized tranings on issues related 54 E xpert 2012 awards for innova- 16 PLN 20 billion for road invest- to road and bridge construction. tions in trenchless technology ments in 2013 34 The Blanka tunnel project in industry Katarzyna Bednarz Prague, Czech Republic Andrzej Kuliczkowski, Justyna Since Poland joined the European Union the Lisowska road construction’s share in the total construc- Anna Siedlecka th tion has been rising uninterruptedly, reaching The largest underground investment cur- The organizers of the 5 Jubilee International 28% in 2011. 2012 was the first year of down- rently under way in Czech Republic is, with- Conference on Trenchless Technologies NO- turn, with the road industry share dropping to out doubt, the Blanka complex in Prague. DIG Poland 2012, which was held in Kielce- th th 22%. The next two years will be relatively dif- This vast project, implemented as part of the Cedzyna between 17 and 19 April 2012 ficult for the industry, however, the long-term construction of the northwestern section of gave the Expert 2012 awards and distinctions potential remains strong and is based mainly on the city beltway, will have the total length of to the firms which, between 2010 and 2011, high demand generated by the still incomplete 6,382 m and complete the already open, 17- placed innovative devices and products on the Polish road network. km section of the beltway with the Zlíchovský, domestic market, as well as completed inno- Mrázovka i Strahovský. vative projects related to the trenchless tech- 18 Memories of bridge trips nology industry. 40 Construction of the new Troja Anna Brodzka 57 TER MA moles - Focus on accu- th Bridge in Prague On January 12 2013 in the conference room racy of Cracow University of Technology an exhibi- Jan L. Vítek, Ladislav Šašek, tion was opened, featuring photos from the 18th Robert Brož, Krzysztof Dydel European Bridge trip “Austria – Corsica 2012” Vladimír Janata TERMA – Poland’s leading manufacturer of by Jan Zych. The opening was followed by the trenchless technology moles – ground piercing meeting of participants of bridge trips “Austria – The new Troja Bridge in Prague represents a tools - used for installation or refurbishment Corsica 2012” and “United Arab Emirates 2012”. significant original hybrid structure crossing the of water, sewage, gas, electrical and other The event was attended by 80 persons. Vltava River. The network steel arch with the systems – is developing a brand new range of deck made of prestressed concrete forms the products. Our machines are acclaimed on the 21 Bridge crossing over Vistula near main span of the bridge 200.4 m long. The side market for their accuracy, efficiency, economi- Kwidzyn span made of prestressed concrete is about 40 cal performance, environmental friendliness m long. The construction was started by incre- and ease of use. We are on the market since Piotr Michalski mental launching of the bridge deck using tem- 1990 and we are still promoting trenchless Near Kwidzyn, Pomeranian Voivodeship, a porary supports in the river. After casting of technology worldwide. bridge over Vistula is under construction, the slab of the bridge, the arch was assembled. long-awaited by citizens on both banks of The final stage will be the installation and pre- 58 Blue Line System – regeneration the river. The bridge will connect two large stressing of the hangers. Then, the temporary of water pipe network using flex- regions of the Pomeranian Voivodeship – Ko- supports will be removed and the bridge will ible sleeve with incorporated load be completed. ciewie and Powiśle. bearing structure in Kraków 24 Protection of slopes of deep 48 T renchless technologies across six Christoph Pietryja excavations for the construction continents Highly urbanized municipal and industrial areas, of the ring road of Przemyśl Andrzej Kuliczkowski, dense development and constantly rising vehicle Robert Sołtysik Dominika Lichosik traffic volume favour the increasing popularity of trenchless regeneration of water pipes with This paper presents the history of the applica- Polish Foundation for Trenchless Technology load-bearing sleeve. Preuss Pipe Rehabilitation tion of modern soil nailing in Poland in varied (PFTT), together with editors of Nowoczesne (PPR) Polska Sp. z o.o. is successfully conduct- soil conditions. It discusses the use of self- Budownictwo Inżynieryjne (Modern Building ing underground infrastructure regeneration drilling soil nailing system Titan, installed for Engineering) magazine is going to go to projects. slope protection, on the example of ring road an even greater extent than before to of Przemyśl. The paper confirms the usefulness familiarize the readers with global world 60 C onstruction of road tunnel of nailing system in terms of loose soil. achievements in the field of trenchless under Martwa Wisła technologies. The joint initiative will be 28 Innovative technologies in con- based on publishing in “Modern Building Iwona Żygowska, Adam Łosiński struction engineering, part 1 Engineering” four monthly information on The construction of the road tunnel under Mar- the most interesting equipment, material twa Wisła is an element of a comprehensive Krzysztof Berger, Janusz Tadla solutions and trenchless technology project described as Connection of the Airport The paper presents the contemporary con- investments presented in the international with the Seaport in Gdańsk – Słowacki Route. The struction engineering technologies on the ex- magazine Trenchless International. investment, worth PLN 1.420 million, is financed

8 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 In this issue

in 85% by EU funds under the Operational Pro- 66 Modification of the ground subsoil that the actual losses of thickness of reinforce- gramme Infrastructure and Environment. The under low embankments – MSC ment in relation to calculation assumptions are beneficiary of the subsidy is the City of Gdańsk considerably smaller, even if the backfill param- commune. (Menard Supple Columns) columns eters do not meet the standard value. Norbert Kurek, Adam Zaremba 62 Infrastruktura Polska (Polish This article discusses the MSC technology which 72 C ulverts in transport infrastructure Infrastructure) conference can be used to improve the soil under low em- - Part 13. Design culverts using Katarzyna Bandyra bankments. The article focuses on the elements Eurocodes. Part I – Introduction that influence the choice of soil improvement Adam Wysokowski, Jerzy Howis The 2013 Infrastruktura Polska (Polish Infra- technology. The authors outline the technical structure) conference was an opportunity for and economic aspects of Menard Supply Col- In recent years European standards for design of representatives of contracting authorities and umn in comparison to the traditional method of transport infrastructure structures have become contractors to meet in a single time and place, soil replacement. Design works and trials were the yardstick for the industry. This also applies on neutral ground. After dramatic upheavals performed to estimate the bearing capacity and to construction of road and railway culverts and of 2012 we expected much discussion. How- settlements of the modified soil. The trials have passages for animals. Large number of modern ever, instead of heated and pointless arguing, confirmed the validity of the design basis and culverts have been designed and constructed the meeting proved an unexpectedly con- the technical capability of using MSC columns with the use of those new standards. As is well structive and businesslike exchange of opin- as foundation for the low embankments such as known, in 2010 the European standards – Eu- ions on both sides. car parks and service roads. rocodes – have been introduced in our country. Eurocodes are a set of harmonized international 64 T he largest railway investment in 70 Durability of Mechanically Stabi- standards for the design of building and civil en- Lesser Poland and Subcarpathia lized Earth Walls System gineering structures. The objective of Eurocodes is to unify engineering knowledge related to the PKP Polskie Linie Kolejowe SA Magdalena Zawisza design and construction of structures, as well as Modernization of the Kraków – Rzeszów rail- ViaCon Polska offers four wall systems, including to enable the wider use of new materials and way is a chance for development of the entire ViaWall A type 1. In the entire structure of the technology in the Member States of the Euro- region. The modernized railway will make life retaining wall the element most vulnerable to pean Union. easier for both passengers travelling between deterioration of parameters during operation is those citities, and the companies exporting the steel component. This type of structure has 80 T he WOD-KAN Trade Fair ap- their goods through Eastern and Western been introduced and largely used worldwide proaching borders. Trains will be able to travel at 160 already in the 1970s. The structures have been Dorota Jakuta km/h on the modernized line, thus reducing examined for loss of thickness of reinforcement the travel time by 71 minutes. during operation. Test results have indicated 82 C ard holder

Precyzja w każdym calu

www.dcspoland.com Maszyny DRILLTO TRENCHLESS do wierceń horyzontalnych wydAwcA rAdA NAukowA

Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne (NBI) prof. dr hab. inż. antoni tajduś prof. dr hab. inż. kazimierz Gwizdała Mariusz Karpiński-Rzepa Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Geotechniki, Geologii i Budownictwa redakcja: Akademia Górniczo-hutnicza im. Stanisława Staszica Morskiego, Wydział Inżynierii lądowej i Środowiska Anna Karpińska-Rzepa (szef biura) w Krakowie Politechniki Gdańskiej ul. Zakopiańska 9/101, 30-418 Kraków tel.: 12 292 70 70, fax: 12 292 70 80 [email protected] prof. dr hab. inż. tadeusz słomka prof. dr hab. inż. Zbigniew kledyński www.budownictwoinzynieryjne.pl rektor Akademii Górniczo-hutniczej im. Stanisława Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Staszica w Krakowie Warszawskiej

redAkcjA prof. dr hab. inż. kazimierz Furtak dr hab. inż. kazimierz kłosek, prof. pŚl rektor Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Zakład Dróg i Kolei redaktor naczelny: Kościuszki w Krakowie Wydział Budownictwa Politechniki Śląskiej Mariusz Karpiński-Rzepa [email protected] prof. dr hab. inż. stanisław stryczek prof. dr hab. inż. Wiesław kozioł Katedra Wiertnictwa i Geoinżynierii Katedra Górnictwa Odkrywkowego Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGh Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGh

Redaktor wydania: prof. dr hab. inż. andrzej kuliczkowski dr hab. inż. Marek Łagoda, prof. pL Lena Bełdan prezes Polskiej Fundacji Technik Bezwykopowych; Katedra Dróg i Mostów [email protected] Katedra Sieci i Instalacji Sanitarnych, Wydział Wydział Budownictwa i Architektury Inżynierii Środowiska, Geomatyki i Energetyki Politechniki lubelskiej; Politechniki Świętokrzyskiej Instytut Badawczy Dróg i Mostów

redaktor językowy: prof. dr hab. inż. Jan Biliszczuk prof. dr hab. inż. Maciej Mazurkiewicz Anna Biedrzycka Zakład Mostów, Instytut Inżynierii lądowej Katedra Ekologii Terenów Górniczych szef działu dziennikarzy Politechniki Wrocławskiej Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGh [email protected] dr hab. inż. Marek cała, prof. aGH prof. dr hab. inż. krystian probierz Katedra Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki Wydział Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej Bernarda Ambroża-Urbanek Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGh prof. dr hab. inż. Jakub siemek Jan Marek dr hab. inż. Lidia Dąbek, prof. pŚk Katedra Inżynierii Gazowniczej Anna Siedlecka Wydział Inżynierii Środowiska, Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGh Agnieszka Sobiera Geomatyki i Energetyki Politechniki Świętokrzyskiej prof. dr hab. inż. andrzej Wichur reklama i marketing: Katedra Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki Anna Karpińska-Rzepa prof. dr hab. inż. Józef Dubiński Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGh szef działu Główny Instytut Górnictwa tel. kom: 784 086 077 dr hab. inż. adam Wysokowski, prof. UZ [email protected] prof. dr hab. inż. kazimierz Flaga Zakład Dróg i Mostów Katedra Budowy Mostów i Tuneli Wydział Inżynierii lądowej i Środowiska Lidia Pobidyńska Wydział Inżynierii lądowej Uniwersytetu Zielonogórskiego tel kom: 666 834 087 Politechniki Krakowskiej [email protected] dr inż. Justyna Lisowska prof. dr hab. inż. andrzej Gonet Zakład Wodociągów i Kanalizacji Katedra Wiertnictwa i Geoinżynierii Wydział Inżynierii Środowiska, Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGh Geomatyki i Energetyki Politechniki Świętokrzyskiej redaktor statystyczny: Krzysztof Sikora preNUMerata > > > Nie prZeGap okaZJi!!!

Jubileusz Titan Polska Oil-Gas AGH 2012 Awaria obiektu hydrotechnicznego

Cena 20 zł (w tym 8% VAT) nr 5 (44) ict & internet Manager: Rok VII wrzesień – październik 2012 Jubileusz 20-lecia IGWP Dni betonu 2012 Kongres drogowy 2012 Cena 20 zł (w tym 8% VAT) nr 2 (41) Rok VII marzec – kwiecień 2012

Wydanie 44 Cena 20 zł (w tym 8% VAT) nr 6 (45) Rok VII listopad – grudzień 2012 Wydanie 41 Łukasz Jezierski Wydanie 45 ppp'g[b'\hf'iewww.nbi.com.pl ppp'g[b'\hf'iewww.nbi.com.pl DROGI • GEOIN˚YNIERIA • GEOTECHNIKA • HYDROTECHNIKA • IN˚YNIERIA BEZWYKOPOWA • IN˚YNIERIA ÂRODOWISKA • MOSTY • PRZEPUSTY • TUNELE DROGI • GEOIN˚YNIERIA • GEOTECHNIKA • HYDROTECHNIKA • IN˚YNIERIA BEZWYKOPOWA • IN˚YNIERIA ÂRODOWISKA • MOSTY • PRZEPUSTY • TUNELE

ISSN 1734-6681 HYDROTECHNIKA • IN˚YNIERIA BEZWYKOPOWA • IN˚YNIERIA ÂRODOWISKA • MOSTY • PRZEPUSTY • TUNELE [email protected] 03

9 771734 668200 SPECYFIKACJE BETONU TRWAŁOŚĆ OBIEKTÓW PROJEKTOWANEGO DO MOSTOWYCH Nowoczesne technologie TINES SA w modernizacji OBIEKTÓW MOSTOWYCH Precyzja infrastruktury torowej Republiki Kazachstanu w ODCINKI AUTOSTRADY A2 NA UKOŃCZENIU każdym calu S7 – POŁUDNIOWA Inżynieryjne nr 2 (41) marzec – kwiecień 2012 nr 2 (41) marzec Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Inżynieryjne nr 6 (45) listopad – grudzień 2012 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Inżynieryjne nr 5 (44) wrzesień – październik 2012 nr 5 (44) wrzesień Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne OBWODNICASztuka GDAŃSKA budowania! www.bilfinger.pl MODERNIZACJE LINII serwis internetowy: KOLEJOWYCH SUKCES TBM „ANNA” RURY CFW-GRP FLOWTITE Damian Karpiński Maszyny DRILLTO TRENCHLESS do wierceń horyzontalnych W CIENIU KURZAWKI W OCZYSZCZALNI „CZAJKA” [email protected] ISSN 1734-6681 11

Raport Modernizacja infrastruktury kolejowej w Polsce ISSN 1734-6681 9 771734 668200 09 Kraków będzie miał program odwodnienia, ale potrzebna jest taryfa deszczowa 9 771734 668200

redaktor tematyczny: dr inż. Emilia Kuliczkowska studio grafi czne: Ararat Design Studio szczegóły na www.budownictwo i n z y n i e r y j n e . p l prenumerata: Redakcja, Kolporter, Garmond Press Poglądy wyrażone w artykułach są osobistymi przekonaniami ich autorów i nie zawsze są zgodne z zapatrywaniami wydawcy. oraz RUCH Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam, artykułów firmowych, sponsorowanych i ogłoszeń oraz zastrzega sobie prawo do sprzedaż: Salony EMPiK oraz redakcja skracania i redakcji nadesłanych tekstów i opatrywania ich własnymi tytułami. Materiałów redakcyjnych wydawnictwo nie przesyła do Dystrybucja: Teresa Siedlecka, Morion Free autoryzacji. Materiały niezamówione nie są zwracane. [email protected] Jakiekolwiek wykorzystywanie w całości lub we fragmencie materiałów zawartych w ogólnopolskim magazynie branżowym „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” bez zgody wydawcy jest zabronione. okładka: fot. Bilfi nger Infrastructure SA, Adam Zabroniona jest bezumowna sprzedaż czasopisma po cenie niższej od ceny detalicznej ustalonej przez wydawcę, sprzedaż numerów Wysokowski, Gdańskie Inwestycje aktualnych i archiwalnych po innej cenie jest nielegalna i grozi odpowiedzialnością karną. Komunalne Sp. z o.o., Ralfi k D - Fotolia.com © Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne, Kraków, 2013

p a r t N e r Z Y M e r Y t o r Y c Z N i

fot. Celso Diniz - fotolia.com Akademia Wydział Politechnika Politechnika Politechnika Śląska Związek Mostowców Związek Mostowców Instytut Badawczy Polska Fundacja Stowarzyszenie Polski Komitet Polski Kongres Górniczo-Hutnicza Wiertnictwa, Nafty Krakowska Świętokrzyska Wydział Górnictwa Rzeczypospolitej Rzeczypospolitej Polskiej Dróg i Mostów Technik Inżynierów i Techników Geotechniki – Oddział Drogowy im. Stanisława Staszica i Gazu AGH i Geologii Polskiej Oddział Małopolski Bezwykopowych Komunikacji Rzeczpos- Małopolski politej Polskiej Oddział w Krakowie w Krakowie W skrÓcie

Lakshmi N. Mittal doktorem honoris causa AGH

11 stycznia 2013 r. w Akademii Górniczo- Lakshmi N. Mittal pochwalił AGH za wkład Hutniczej im. Stanisława Staszica w Kra- w rozwój branży stalowej oraz podkreślił kowie odbyło się uroczyste posiedzenie związki z Krakowem. „To właśnie tutaj Senatu Akademii poświęcone nadaniu znajduje się najnowocześniejsza w Europie godności doktora honoris causa Laksh- walcownia gorąca, którą wybudowaliśmy miemu N. Mittalowi, prezesowi zarządu za 1,2 mld zł” – powiedział. ArcelorMittal. Były też gorzkie słowa. Mittal skarżył Senat AGH podjął uchwałę o nadaniu tytułu się m.in. na kondycję rynku stalowego fot. Marcin Chochlew - Fotolia doktora honoris causa Lakshmiemu N. oraz wzrastające koszty funkcjonowania Mittalowi 31 października 2012 r. Wnio- koncernu. „Wynikają one m.in. z rosną- Powstał sek, zgłoszony przez Wydział Inżynierii cych cen energii. Taką sytuację będziemy Metali i Informatyki Przemysłowej, uzyskał musieli zrekompensować cenami naszych Małopolski pozytywne recenzje Senatów Politechniki produktów” – przyznał. – „Koszty energii Śląskiej i Politechniki Częstochowskiej. Pro- to jednak tylko jeden z kilku czynników, Klaster Wodny motorem postępowania był prof. Mirosław które mają wpływ na naszą działalność. Karbowniczek, a recenzentami prof. Zyg- Inną ważną kwestią jest stawka podatku 18 stycznia 2013 r. w siedzibie Wodociągów munt Nitkiewicz z Politechniki Częstochow- VAT”.  Krakowskich (przy ul. Senatorskiej 1 skiej oraz prof. Leszek Blacha, prorektor ds. w Krakowie) odbyło się pierwsze posiedzenie Organizacji i Rozwoju Politechniki Śląskiej, Małopolskiego Klastra Wodnego, w którym Wydział Inżynierii Materiałowej i Metalurgii. uczestniczyli przedstawiciele partnerów „Nasza uczelnia jest często przedstawiana założycieli. jako wzór współpracy z biznesem, dzięki Na spotkaniu uchwalono skład Rady której absolwenci AGH świetnie radzą Partnerów oraz jednogłośnie wybrano jej sobie na rynku pracy. Jednym ze sztan- prezesa w osobie Ryszarda Langera, prezesa darowych przykładów w tej kwestii jest zarządu, dyrektora naczelnego MPWiK SA nasza ścisła współpraca z firmą Arcelor- w Krakowie. Rada Partnerów (Akademia Mittal” – powiedział podczas ceremonii Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica prof. Tadeusz Słomka, rektor AGH. fot. AGH w Krakowie, Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Uniwersytet Kluczowe problemy prawne Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii sieci wod-kan Nauk, Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji SA w Krakowie oraz partnerzy 10 stycznia 2013 r. w warszawskim hotelu Prelekcje wygłosili: prof. dr hab. honorowi: Prezydent Miasta Krakowa i Urząd Sheraton odbyła się konferencja Kluczowe Bartosz Rakoczy, radca prawny Marszałkowski Województwa Małopolskiego) problemy prawne sieci wodociągowo- IGWP, który omówił problemy prawne uchwaliła Regulamin, a następnie kanalizacyjnej, zorganizowana przez Izbę związane z definicją przyłącza zatwierdziła skład Zespołu Sterującego, Gospodarczą „Wodociągi Polskie” (IGWP) i umową przyłączeniową, dr Jerzy którego działaniom będzie przewodniczyć oraz kancelarię prawną WKB Wierciński, Baehr z kancelarii WKB przedstawił Piotr Ziętara, dyrektor zarządzający Kwieciński, Baehr. W spotkaniu uczestniczyło problem przyłączenia do sieci – sposoby MPWiK SA w Krakowie. Omówiono także ponad 70 przedstawicieli przedsiębiorstw ograniczania ryzyk prawnych, strategię planowaną na najbliższe lata oraz wodociągowo-kanalizacyjnych. dr Bartosz Turno (kancelaria WKB) przewidywane kierunki działań Małopolskiego zreferował zagadnienia dotyczące Klastra Wodnego.  prawa antymonopolowego w kontekście przyłączeń do sieci wod-kan, dr Sergiusz Urban (kancelaria WKB) porównał Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych z dyrektywą 271/91/EWG (ściekową), dr Tadeusz Rzepecki, prezes IGWP i prezes Tarnowskich Wodociągów Sp. z o.o., przedstawił problemy praktyczne związane z przyłączeniami do fot. IGWP sieci.  fot. MPWiK w Krakowie SA

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 11 W skrócie

Współczesne metody budowy, wzmacniania i przebudowy mostów

Instytut Inżynierii Lądowej Politechniki XXIII seminarium Współczesne metody Poznańskiej przy współpracy Oddziału budowy, wzmacniania i przebudowy Wielkopolskiego Związku Mostowców mostów w terminie 4 i 5 czerwca 2013 Rzeczypospolitej Polskiej organizują r. w Rosnówku (hotel Delicjusz) koło Poznania. Poruszona zostanie następująca tematyka: ciekawe rozwiązania konstrukcyjno- fot. Stanisław Szafran -technologiczne budowy nowych obiektów, wzmocnień, napraw i remontów obiektów Dzień inżynierskich, przydatność określonych materiałów do budowy, wzmocnień Dyplomanta i napraw obiektów mostowych, wyniki prac studialnych związanych z technologią na Wydziale budowy nowych obiektów, podnoszeniem nośności, naprawami i remontami, ocena Wiertnictwa, aktualnej nośności obiektów mostowych, Nafty i Gazu AGH projektowanie i wykonywanie zabezpieczeń antykorozyjnych, wymiana doświadczeń związanych z wprowadzaniem do 25 stycznia 2013 r. w auli Akademii mostownictwa sytemu norm PN-EN Górniczo-Hutniczej w Krakowie odbyło oraz ich stosowanie w projektowaniu, się uroczyste dyplomatorium, na którym ocenie nośności, budowie i przebudowie zostały wręczone dyplomy ukończenia istniejących mostów. Więcej informacji: studiów ubiegłorocznym absolwentom fot. Jan Zwoliński - Fotolia www.seminarium-mostowe.pl.  Wydziału Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH (WNiG). Na uroczystość przybyło liczne grono Tunel pod Bałtykiem przedstawicieli przemysłu, instytucji naukowych, dydaktycznych i organizacji W Szwecji i w Niemczech powstaje Sztokholmem a Berlinem. Odcinek pozarządowych. Przemówienia pożegnalne wstępna koncepcja podmorskiego bałtycki ma liczyć ok. 100 km i będzie do absolwentów Wydziału wygłosili: prof. dr tunelu kolejowego łączącego brzegi obu najdłuższym tunelem podmorskim na hab. inż. Andrzej Gonet, dziekan Wydziału, tych krajów. Tunel przewidywany jest świecie. prof. dr hab. inż. Andrzej Tytko, prorektor dla szybkiej kolei kursującej między Prace studyjne nad przyszłą inwestycją AGH, a także przedstawiciel przemysłu oraz prowadzą m.in. specjaliści ze znanej samorządu studentów. również w Polsce szwedzkiej firmy Prodziekan Wydziału dr inż. Jan Ziaja budowlanej Skanska. Koszt budowy tunelu przyjął od absolwentów ślubowanie szacowany jest na 12 mld €. o następującej treści: „Ślubuję uroczyście, Zainteresowanie udziałem w powstaniu że jako absolwent Akademii Górniczo- tunelu wyrazili też Norwegowie. Hutniczej im. Stanisława Staszica Ich zdaniem powinna powstać w Krakowie będę: wykorzystywał transkontynentalna linia kolejowa łącząca zdobytą w czasie studiów wiedzę dla Oslo, Göteborg, Sztokholm, Kopenhagę, rozwoju nauki, gospodarki i kultury Pragę, Berlin Monachium i Wenecję. Koszt narodowej; wzbogacał nadal swoją wiedzę budowy byłby podzielony pomiędzy ogólną i zawodową; dbał o należny mojej wszystkie zainteresowane nią państwa. Uczelni autorytet w kraju i za granicą Ze względu na wielkość inwestycji oprócz oraz kultywował Jej tradycje; poczuwał pieniędzy publicznych konieczne jest się do więzi z kolegami studentami, zaangażowanie prywatnego kapitału. absolwentami i pracownikami naszej Obecnie najdłuższy podmorski tunel ma Almae Matris”. Uroczystość była też ponad 50 km. Biegnie nim linia kolejowa okazją do wręczenia zasłużonym osobom łącząca dwie japońskie wyspy: Honshu współpracującym z Wydziałem medali za i Hokkaido. Niemal równie długi jest zasługi dla Wydziału WNiG AGH. Eurotunel – tunel pod kanałem La Manche Uroczystości Dnia Dyplomanta na WWNiG o długości ok. 50 km, uruchomiony 2013 zostały zakończone wieczornym fot. NBI w 1994 r.  spotkaniem koleżeńskim przy kuflu piwa. 

12 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 KAlendarium nbi

Gala Konkursu PONTIFEX XI Międzynarodowe Targi Komitet Inżynierii Lądowej Budownictwo na obszarach CRACOVIENSIS GEOLOGIA GEO-EKO-TECH i Wodnej PAN, Komitet Nauki wiejskich – nauka, praktyka, PZITB, Instytut Techniki 14 III 2013, Kraków 2013 Budowlanej, Polski Związek perspektywy Związek Mostowców 8–9 V 2013, Warszawa Inżynierów i Techników 15–20 IX 2013, Krynica Rzeczypospolitej Polskiej Oddział Budownictwa, Zachodniopomorski Zarząd Targów Warszawskich SA Komitet Inżynierii Lądowej Małopolski Uniwersytet Technologiczny www.geologia.info.pl i Wodnej Polskiej Akademii w Szczecinie, Wydział www.pontifex.krakow.pl Nauk, Komitet Nauki Polskiego Budownictwa i Architektury XIX Międzynarodowe Targi Związku Inżynierów i Techników XII Seminarium Geotechnika Uniwersytetu Technologicznego Budownictwa Drogowego w Szczecinie Budownictwa, Wydział dla inżynierów GŁĘBOKIE AUTOSTRADA POLSKA www.awarie.zut.edu.pl Budownictwa i Architektury WYKOPY 2013 21–24 V 2013, Kielce Politechniki Lubelskiej 21 III 2013, Warszawa Targi Kielce SA XXIII Seminarium www.krynica2013.pollub.pl Instytut Badawczy Dróg i Mostów, www.targikielce.pl Współczesne metody Polskie Zrzeszenie Wykonawców budowy wzmacniania X Jubileuszowe Fundamentów Specjalnych Konferencja Innowacyjne i przebudowy mostów Międzynarodowe Targi www.ibdim.edu.pl technologie wykonywania 4–5 VI 2013, Rosnówko Kolejowe TRAKO i monitorowania drogowych Instytut Inżynierii Lądowej 24–27 IX 2013, Gdańsk Szkoła Górnictwa budowli ziemnych na Politechniki Poznańskiej Odkrywkowego Międzynarodowe Targi Gdańskie przykładzie autostrady A1, www.seminarium-mostowe.pl SA, Grupa PKP SA 21–22 III 2013, Kraków odcinek Pyrzowice – Piekary www.mtgsa.com.pl Katedra Górnictwa Odkrywkowego – Maciejów XXIV Międzynarodowa Akademii Górniczo-Hutniczej Konferencja Naukowo- w Krakowie 21 V 2013, Kielce, podczas XXV Międzynarodowe Targów AUTOSTRADA Techniczna DRILLING-OIL- Targi Ochrony Środowiska www.kgo.agh.edu.pl GAS AGH 2013 – Gaz ziemny POLSKA POLEKO paliwem XXI wieku III Ogólnopolska Studencka Instytut Badawczy Dróg i Mostów, 7–10 X 2013, Poznań Politechnika Śląska w Gliwicach 11–13 VI 2013, Kraków Konferencja Naukowa Międzynarodowe Targi Poznańskie EUROINŻYNIER www.ibdim.edu.pl Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu AGH w Krakowie Sp. z o.o. 12–14 IV 2013, Kraków Konferencja Identyfikacja www.oil-gas.pl www.poleko.mtp.pl Studenckie Koło Naukowe SKNKŻ i ważenie pojazdów Conkret Politechniki Krakowskiej przeciążonych III Problemowa Konferencja XI Targi Budownictwa www.euroinzynier.edu.pl Drogowego, Kolejowego 22 V 2013, Kielce, podczas Geotechniki Współpraca Targów AUTOSTRADA budowli z podłożem oraz Zarządzania Ruchem Seminarium Konstrukcje gruntowym INFRASTRUKTURA 2013 siatkowe w drogownictwie POLSKA 26–28 VI 2013, Białystok 22–24 X 2013, Warszawa i geotechnice Instytut Badawczy Dróg i Mostów www.ibdim.edu.pl Sekcja Geotechniki i Infrastruktury MT Targi Sp. z o.o. 24 IV 2013, Warszawa Podziemnej Komitetu Inżynierii www.infrastruktura.info Lądowej i Wodnej PAN, Polski Instytut Badawczy Dróg i Mostów, Konferencja Przyszłość dróg Maccaferri, Konsport, PPH Komitet Geotechniki, Oddział TEX-1, Nector, Betafence, Dawid, zależy od Ciebie – nie myśl Białostocki Polskiego Komitetu Targi Urządzeń i Technologii ArcelorMittal Poland szablonowo Geotechniki, Zakład Geotechniki Branży Wodociągowo- www.ibdim.edu.pl 22 V 2013, Kielce, podczas Wydziału Budownictwa Kanalizacyjnej HydroSilesia i Inżynierii Środowiska Politechniki Targów AUTOSTRADA Białostockiej, Fundacja na Rzecz 2013 International Student POLSKA Rozwoju Politechniki Białostockiej 23–24 X 2013, Sosnowiec Petroleum Congress and BLL Sp. z o.o. www.wspolpraca2013.pb.edu.pl Expo Silesia Sp. z o.o. Career Expo www.bll-gdynia.pl www.exposilesia.pl 24–26 IV 2013, Kraków VI Międzynarodowe Targi Konferencja Wykorzystaj Polska Sekcja Studencka SPE Infrastruktury Wodno- Świąteczna Drogowo-Mosto- (Society of Petroleum Engineers) w trakcie, nie żałuj po fakcie Ściekowej, Odwodnień wa Żmigrodzka Konferencja www.spe.net.pl 22 V 2013, Kielce, podczas i Melioracji TIWS Naukowo-Techniczna Prze- Targów AUTOSTRADA POLSKA 18–20 IX 2013, Kielce pusty i przejścia dla zwierząt XXI Międzynarodowe Targi BLL Sp. z o.o. Targi Kielce SA, Forum Dyskusyjne Maszyn i Urządzeń dla www.bll-gdynia.pl Wodociągów Polskich w infrastrukturze komunika- Wodociągów i Kanalizacji www.targikielce.pl cyjnej WOD-KAN XXVI Konferencja Naukowo- 11–12 XII 2013, Żmigród 7–9 V 2013, Bydgoszcz Techniczna Awarie 59. Konferencja Naukowa Infrastruktura Komunikacyjna Sp. Izba Gospodarcza „Wodociągi Budowlane 2013 Komitetu Inżynierii Lądowej z o.o., Nowoczesne Budownictwo Polskie” 21–24 V 2013, Szczecin – i Wodnej PAN oraz Komitetu Inżynieryjne www.targi-wod-kan.pl Międzyzdroje Nauki PZITB KRYNICA 2013 www.nbi.com.pl /tagi-przepusty Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za odwołanie lub przesunięcie terminu imprezy.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 13 Most Phu My przez rzekę Sajgon, Wietnam nowy Bilfi nger

tekst: MAteusz gdowski, zdjęcia: BilfiNger iNfrAstructure sA

Bilfi nger Berger Budownictwo SA kontynuuje ekspansję na zagraniczne rynki. Pod nową, prostszą nazwą – Bilfi nger Infrastructure – polska fi rma będzie prowadzić prestiżowe projekty w Skandynawii i w Niemczech. Nowa strategia grupy Bilfi nger ma na celu poprawę efektywności poszczególnych jednostek biznesowych oraz zwiększenie ich rentowności.

Koncern Bilfi nger Berger 25 września 2012 r. zmienił nazwę na Warszawa Stadion, trasy tramwajowej Franowo w Poznaniu, Bilfi nger i stopniowo wprowadza nową identyfi kację wizualną. mostów w Koninie czy Kędzierzynie-Koźlu. Bilfi nger to także W przyszłości wszystkie spółki należące do koncernu będą wykonawca większych i mniejszych projektów budownictwa występować na rynkach świata pod wspólnym mianownikiem kubaturowego, jak Matecznik Mazowsze, biurowiec Wolf Bilfi nger, co pozwoli zauważyć szerokie spektrum jego dzia- Żurawia, budynek Wolf Bracka, czy Zebra Tower w Warsza- łalności. W ramach zmian w Grupie Bilfi nger również polski wie. „Wszystkie te przedsięwzięcia udało się nam zrealizować oddział fi rmy będzie się posługiwać nową nazwą – Bilfi nger dzięki doświadczeniu i zaangażowaniu zespołu inżynierów oraz Infrastructure SA – i nowym logo. wszystkich naszych pracowników” – podkreślił Piotr Kledzik, prezes zarządu Bilfi nger Infrastructure SA. Bilfi nger infrastructure WE MAKE IT WORK –––––– Bilfi nger Infrastructure należy do grupy Bilfi nger SE – jednego

Pięć lat działalności Bilfi nger Berger Budownictwo SA poka-WE WSPÓŁCZESNYMz największych koncernów usługowo-inżynierskich w Euro- ŚWIECIE WSZYSTKO MUSI DZIAŁAĆ SPRAWNIE. zało ogromny potencjał i doświadczenie fi rmy. Przypomnijmy, pie, z blisko 130-letnią historią. Bilfi nger Infrastructure jako W BILFINGER PROJEKTUJEMY, BUDUJEMY, DOSTARCZAMY I OBSŁUGUJEMY. że jest głównym wykonawcą nagradzanych projektów, m.in. SPRAWIAMY,część koncernu budowlanego o szerokim wachlarzu usług ma ŻE WSZYSTKO DZIAŁA.

południowej obwodnicy Gdańska, tunelu Okęcie, Dworca –––––– więc nieograniczony dostęp do najnowocześniejszych tech-

BILFINGER INFRASTRUCTURE S.A. www.bilfinger.pl 14 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Infrastruktura Świat

The Squaire na lotnisku we Frankfurcie nologii, a także korzysta z efektu synergii wszystkich spółek grupy. „Zdecydowaliśmy się na pojęcie »Infrastructure«, gdyż to dobrze obrazuje zakres naszej działalności i podkreśla jej międzynarodowy charakter. Jednocześnie pozostajemy takimi, jakimi nas Państwo znają – specjalistami w zakresie budowy nie tylko obiektów infrastrukturalnych” – powiedział Piotr Kledzik. Na mocy decyzji koncernu firmie Bilfinger Infrastructure przypadła w udziale specjalizacja infrastrukturalna i realizacja prestiżowych kontraktów na rynkach, gdzie Bilfinger jest już obecny, m.in. Norwegii i Niemczech. Obecnie realizowany jest kontrakt w Skandynawii na budowę mostu w miejscowości Transfjord. „To dla nas duże wyróżnienie i wyraz zaufania – praca polskiego oddziału Bilfinger została doceniona przez cen- tralę koncernu, dlatego powierzono nam strategiczne z punktu Most w Puente Centenario, niedaleko miasta Panama widzenia koncernu projekty” – ocenił prezes. jakości, opartej na ponad stuletnim, międzynarodowym do- Top Profesjonaliści świadczeniu naszej firmy. Tym bardziej cieszą nas wyróżnienia W budownictwie najważniejsza jest jakość i najwyższe stan- dla realizowanych przez nas dużych inwestycji. Wspomnę m.in. dardy pracy – to zasady, którymi kieruje się Bilfinger Infra- o moście na Odrze w ciągu obwodnicy Kędzierzyna-Koźla, structure SA. Dzięki konsekwentnej realizacji tych wytycznych uhonorowanym w 2011 r. Platynowym Wiertłem – prestiżową prezes zarządu firmy, Piotr Kledzik, znalazł się na prestiżowej nagrodą dla najlepszych wykonawców budowlanych w Polsce, Liście Top Profesjonaliści tygodnika „Wprost” – zestawieniu i o Grand Prix Ministra Infrastruktury za obwodnicę Gołdapi” najlepszych menedżerów z różnych branż. Nagrody zostały – powiedział Piotr Kledzik. wręczone 10 grudnia 2012 r. w Warszawie. Dodał też, że firma jako wykonawca stara się łączyć między- Lista Top Profesjonaliści tygodnika „Wprost” powstała z prze- narodowe doświadczenie z profesjonalizmem polskiej kadry konania, że liczy się jakość produktów i usług, zadowolenie inżynieryjnej. „To dzięki tej synergii powstają w szybkim tempie klientów, profesjonalizm zespołu. „Na wybór Redakcji wpłynęła nowe drogi. Warto przypomnieć, że Bilfinger przed terminem ocena przemyślanej strategii działania, konsekwentnego roz- ukończył główną część prac na południowej obwodnicy Gdań- woju i proklienckie podejście” – napisano w uzasadnieniu. Całą ska, zapewniając tym samym przejezdność trasy przed finałami listę opublikowano w „Business Gate”, biznesowym dodatku Euro 2012” – podkreślił. tygodnika „Wprost”. Na liście Top Profesjonalistów znaleźli się także: Jacek Kra- Nagroda specjalna trafiła w ręce Mikołaja Budzanowskiego, wiec, prezes PKN Orlen SA, Maciej Witucki, prezes Orange Pol- ministra skarbu państwa, docenionego za odwagę i konsekwen- ska (wcześniej Telekomunikacja Polska SA), Zbigniew Jagiełło, cję w działaniu na stanowisku szefa tego resortu, a wcześniej prezes PKO BP SA, Artur Radwan, prezes Kolei Mazowieckich na stanowisku wiceministra skarbu. Sp. z o.o., Grażyna Piotrowska-Oliwa, prezes Polskiego Górnic- W budownictwie wyróżnienie otrzymał Piotr Kledzik, szef twa Naftowego i Gazownictwa SA, Jolanta Augustyniak, OSG firmy Bilfinger Infrastructure SA, który zaczynał pracę jako Polska Sp. z o.o. Wyróżnienia przyznano również w branżach, inżynier stażysta i przeszedł przez wszystkie szczeble budow- które są ważne z punktu widzenia rozwoju go w Polsce, wspie- niczej kariery. „W biznesie kompromisy są nieuniknione, z jed- rających biznes. Wśród wyróżnionych znalazły się więc także nym wyjątkiem – gdy chodzi o jakość. Realizując inwestycje Hanna Zdanowska, prezydent Łodzi, oraz Bożena Lublińska- infrastrukturalne, kierujemy się zawsze kryterium najwyższej Kasprzak, szefowa Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 15 20 mld zł na inwestycje drogowe w 2013 r.

tekst: Katarzyna Bednarz, analityk rynku budowlanego, PMR

Od czasu wejścia Polski do Unii Europejskiej wkład budownictwa drogowego w branżę budowlaną rósł nieprze- rwanie, osiągając w 2011 r. udział na poziomie 28%. Rok 2012 był pierwszym okresem spowolnienia, a wkład drogownictwa spadł do 22%. Najbliższe dwa lata dla branży będą raczej trudne, jednakże długoterminowy poten- cjał wciąż jest spory, co wynika przede wszystkim z dużych potrzeb, jakie generuje polska, wciąż niekompletna, sieć drogowa. Według najnowszego raportu firmy ba- Budownictwo drogowe znajduje się Obecnie stosowane praktyki, oparte dawczej PMR, zatytułowanego Budow- obecnie w punkcie zwrotnym, a osta- na funkcjonujących zapisach prawnych, nictwo drogowe w Polsce 2013 – prognozy teczny scenariusz będzie zależał od kilku przyczyniły się do upadłości wielu firm rozwoju na lata 2013–2015, po spadko- czynników. Dalszy rozwój branży może budowlanych. W 2012 r. zbankrutowało wym 2012 r., kiedy to wartość rynku ułatwić planowana poprawa standar- ok. 300 przedsiębiorstw budowlanych, budownictwa drogowego skurczyła się dów współpracy między zamawiającymi a jako jedną z głównych przyczyn takiego o ok. 19%, także rok 2013 przyniesie a wykonawcami inwestycji. Spory to- stanu rzeczy wymienia się niski poziom spadek produkcji w tym segmencie – czące się pomiędzy stronami doprowa- cen oferowanych przez firmy w przetar- do ok. 20 mld zł. Obecnemu spowol- dziły do rozwiązania wielu umów oraz gach i brak możliwości późniejszej ich wa- nieniu w branży drogowej towarzyszy wydłużenia terminów realizacji inwesty- loryzacji. Nowe zasady opracowywane znaczne pogorszenie sytuacji finansowej cji. Co więcej, konieczność przeprowa- dla postępowań przetargowych mają firm wykonawczych, co jest związane dzania nowych przetargów pociąga za wejść w życie wraz z projektami przewi- z malejącą liczbą przetargów na nowe sobą dodatkowe koszty oraz opóźnia dywanymi na kolejny okres finansowania przedsięwzięcia. oddawanie tras do użytku. unijnego. Przyszłe ramy prawne powinny

16 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 AP ORT R drogowa Infrastruktura

fot. Ralfik D - Fotolia.com Przejście dla zwierząt, fot. A. Wysokowski zagwarantować bardziej zrównowa- wielkości budżetu na lata 2014–2020, Bardzo dobrym rozwiązaniem jest żony podział ryzyk pomiędzy stronami zakładającego środki dla Polski na zbli- również przekazywanie utrzymywania umowy, a gwałtowne zmiany cenowe, żonym do obecnego budżetu poziomie, dróg w ręce prywatnych przedsiębiorców które dla wielu przedsiębiorstw stały się powinny przynieść branży inżynieryjnej na mocy umów zawieranych na okre- powodem poważnych trudności, mają kilka lat stabilnej odbudowy potencjału. ślony czas. Segment ten jest co prawda zostać zniwelowane (jeśli nie zupełnie Budujący dla drogowców może być zbyt mały, by wypełnić lukę po wie- wykluczone) przez zastosowanie walo- fakt, że GDDKiA zapowiada rozpoczy- lomilionowych przetargach na roboty ryzacji cen materiałów. W trakcie usta- nanie pierwszych przetargów w ramach budowlane, jednak stanowi dodatkowy leń są także regulacje dotyczące kwestii nowej perspektywy już w 2013 r. Do- rynek dla firm wykonawczych, a przy tym podwykonawców. Istnieje zatem realna datkowo, racjonalne rozłożenie tych generuje oszczędności dla inwestora oraz szansa, by szara strefa w budownictwie postępowań w czasie pozwoli uniknąć gwarantuje odpowiedni stan nawierzchni została znacznie ograniczona. spiętrzenia zadań w jednym okresie dla użytkowników. Obecnie umowy doty- Istotny jest fakt, że wraz z bolesnymi i gwałtownych zmian cenowych na czą ok. 830 km tras krajowych, natomiast doświadczeniami rośnie świadomość rynku, co miało miejsce w przypadku docelowo mają objąć wszystkie trasy za- podmiotów jak należy prowadzić dane pakietu inwestycyjnego na Euro 2012. rządzane przez GDDKiA. przedsięwzięcie. Jeżeli najbliższe lata zostaną odpowiednio wykorzystane, to Wartość (mld zł) i dynamika (%, r/r) produkcji budowlano-montażowej jakość pracy branży drogowej ulegnie z tytułu budownictwa drogowo-mostowego w Polsce, 2005-2013 znacznej poprawie. Kluczową kwestią, która stanowi bazę 40,5% 34,1 wyjściową dla dalszej sytuacji branży, jest 25,0% 19,4% 17,1% 27,7 zapewnienie środków finansowych na 12,6% 25,0 36,4% 23,2 20,1 realizację planowanych przedsięwzięć. 18,5 Według naszych szacunków, obecnie na 15,8 13,2 8,0% -18,8% różnym etapie przygotowania znajdują 9,4 -27,4% się projekty o wartości ok. 85 mld zł. Jednakże z pewnością nie uda się zre- alizować wszystkich zamierzeń, a osta- 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013p teczny kształt programu inwestycyjnego planowanego przez GDDKiA będzie uza- Budownictwo drogowo-mostowe Dynamika p – prognoza leżniony od porozumienia osiągniętego Źródło: Raport „Budownictwo drogowe w Polsce 2013 na szczycie UE. Wstępnie wynegocjowana − Prognozy rozwoju na lata 2013-2015”, PMR, 2013 www.pmrpublications.com

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 17 Wyprawy mostowe we wspomnieniach

Ryc. 1. Słynny most Europabrücke w Tyrolu, Austria

tekst: ANNA BrodzkA, Biuro Turystyczne Anitour zdjęcia: jAN zych, kAziMierz flAgA, zBigNiew Pilch

12 stycznia 2013 r. w sali kon- warzystwie rektora Politechniki Kra- wywalczyła uczestniczka wszystkich 18 ferencyjnej Politechniki Krakow- kowskiej prof. dr. hab. inż. Kazimierza wypraw europejskich mgr inż. Maria Flaga. Furtaka, dziekana wydziału Inżynierii W prezentacji Mosty w piosence przeniosła skiej odbył się wernisaż wystawy Lądowej dr. hab. inż. Tadeusza Tatara, zgromadzonych mostowców w świat dzie- fotografi i z XVIII Europejskiej Wy- prof. PK oraz Grażyny Czopek, prze- ciństwa i młodości, przekazując równocze- prawy Mostowej „Austria – Korsy- wodniczącej Oddziału Małopolskiego śnie ciekawe informacje na temat słynnych ka 2012” autorstwa Jana Zycha Związku Mostowców Rzeczypospolitej mostów: awiniońskiego, londyńskiego i na Polskiej. rzece Kwai. W trakcie obrony pracy wybu- oraz spotkanie uczestników wy- W dalszej części spotkania dwie prezen- chła gorąca dyskusja na temat „zielonego praw mostowych „Austria – Kor- tacje przywołały wspomnienia. Pierwsza mosteczka”. Poruszono w niej problemy syka 2012” i „Zjednoczone Emi- – z wyprawy „Austria – Korsyka 2012”, komfortu użytkownika i związane z nim raty Arabskie 2012”. Przybyło 80 przygotowana przez zespół pod wodzą problemy konstrukcyjne („ugina się”), es- osób. Dominiki Salwy i Michała Hoszowskiego, tetyki mostów („róże sadził”), jak również druga – z V Światowej Wyprawy Mostowej zasadności budowy obiektu w tym miejscu Tradycyjnie, spotkanie zaczęło się od „Zjednoczone Emiraty Arabskie 2012”, („odprowadził Cię do lasa”) i ogólnego wernisażu wystawy fotograficznej w wykonaniu prof. Barbary Rymszy. przeznaczenia – może to przejście dla zwie- Jana Zycha, który swoimi fotografiami Następnym punktem programu były rząt, a może obiekt zaniedbany („trawka przypomniał XVIII Wyprawę do Austrii zawsze oczekiwane z dużym napięciem na nim rośnie”). W trakcie obrony przyjętej i na Korsykę. Uroczystego otwarcia do- obrony prac i przyznawanie tytułów Euro- z wielkim aplauzem i zakończonej pozy- konał organizator wszystkich wypraw mostowca 2012 i Mostowca Świata 2012. tywną oceną Kapituły Tytułu pojawił się prof. dr hab. inż. Kazimierz Flaga w to- Ten pierwszy tytuł w „muzycznym” stylu żartobliwy wniosek o nadanie pani Marii

18 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Mosty Świat

2 4 6

3 5 7

Ryc. 2. Prof. Kazimierz Flaga, prof. Kazimierz Furtak otwierają wystawę; ryc. 3. i ryc. 4. Uczestnicy wernisażu i spotkania powyprawowego; ryc. 5. Zespół wyprawowy pod wodzą Dominiki Salwy i Michała Hoszowskiego śpiewa piosenkę XVIII Wyprawy Mostowej; ryc. 6. Euromostowiec Roku 2012 - Maria Flaga, prof. Barbara Rymsza i „trzy gracje” V Wyprawy Światowej – Maria Ponikiewska, Lidia Żakowska i Krystyna Głowacka; ryc. 7. Prof. Kazimierz Flaga wręcza dyplom Mostowca Świata 2012 Franciszkowi Bartmanowiczowi tytułu honoris causa za całokształt wkładu wymieniany jako jeden z celów kolejnej Rozstrzygnięcie przyniósł natomiast wer- w realizację wszystkich wypraw mosto- wyprawy światowej. Druga część obrony dykt Kapituły, która jednogłośnie nadała wych. dotyczyła niezwykłych w formie projek- Franciszkowi Bartmanowiczowi tytuł Mo- Mgr inż. Franciszek Bartmanowicz tów Zahy Hadis, z przykładami których stowca Świata 2012. w trakcie obrony pracy na tytuł Mo- spotkaliśmy się w Abu Dhabi w formie Równie mocno jak obrony prac, stowca Świata 2012 przeniósł słuchaczy mostu szejka Zayeda. Ten obiekt wywołał oczekiwany był kolejny punkt spotka- w egzotyczny świat Nepalu, dzieląc się też żywą dyskusję co do interpretacji jego nia – prezentacja propozycji wypraw zarówno swoimi przeżyciami w pokony- ciekawej formy. Czy jest nawiązaniem do w 2013 r. Zasłona tajemnicy opadła waniu nepalskich obiektów mostowych, pustynnej przeszłości Emiratów (forma i wiemy już, że: jak i bardzo interesującą informacją pustynnych wydm), czy fali prowadzącej ƒƒ XIX Europejska Wyprawa Mostowa o programie budowy mostów w Nepalu nas do Boga symbolizowanego przez znaj- „Bałkany – Karpaty 2013” poprowa- oraz realiach życia w tym himalajskim dujący się na przedłużeniu osi mostu me- dzi nas przez Czechy, Węgry, Bośnię kraju. Było to też ciekawe nawiązanie czet. Problem pozostał nierozstrzygnięty, i Hercegowinę, Serbię, Czarnogórę, Al- do dyskusji, jaka toczyła się w trakcie tak jak i problem „feminizmu” w sztuce banię, Macedonię, Bułgarię, Rumunię, V Wyprawy do Emiratów, gdy Nepal był słynnej architekt pochodzącej z Iraku. Ukrainę i Słowację.

A B Ryc. 8. Uczestnicy V Światowej wyprawy mostowej „Zjednoczone Emiraty Arabskie 2012”; a) na tle nowoczesnych wieżowców Abu Dhabi oglądanych z brzegu zatoki; b) na tle mostu szejka Zayeda w Abu Dhabi

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 19 Świat Mosty

Ryc. 9. Most kolejowy projektu Gustave’a Eiffela w dolinie rzeki Vecchio, Korsyka; w tle kamienny most łukowy Ponte Vecchio

ƒƒ VI Światowa Wyprawa Mostowa „Nowa V Światowa Wyprawa Mostowa pod estakadą metra w Dubaju, most Zelandia i Australia 2013” będzie wio- „Zjednoczone emiraty arabskie kratownicowy (tymczasowy) na wyspę dła przez Hongkong, Północną i Po- 2012” Yas (bez dojazdów), most trójobiektowy łudniową Wyspę Nowej Zelandii, Au- Tym razem 60 miłośników zwiedza- na wyspę Yas, wiadukt ramowy obok stralię z jej interiorem, rafą koralową, nia mostów za cel podróży obrało sobie powyższego mostu nr 19, most szejka szczytem Strzeleckiego, Melbourne, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Wyprawa Khalifa w Abu Dhabi, drewniana kładka Sydney i Brisbane, Singapur i Kuala trwała od 10 do 18 października 2012 r. w Wiosce Dziedzictwa w Abu Dhabi, Lumpur. Do Dubaju, stolicy emiratu o tej samej wiadukt kratownicowy o pasie górnym W zakładkach „Wyprawy Europy” nazwie, uczestnicy dotarli w dwóch gru- krzywoliniowym nad torem Formuły 1 i „Wyprawy Świat”, umieszczonych na pach drogą lotniczą. w Abu Dhabi, kładka w hotelu Formuły stronie www.wyprawymostowe.pl, znajdą Podczas tej wyprawy zwiedzano nastę- 1, kładka powłokowa nad torem Formuły Państwo szczegółowy program obu tych pujące obiekty mostowe: przeprawa na 1, tunel pod torem Formuły 1, most sta- wypraw. łodziach Abra przez kanał rzeczny Dubai lowy (dwuobiektowy), łukowy (stary), Creek, tunel w Dubaju, kładka w Dubaju ze wspornikami z jazdą dołem w Abu XVIII Wyprawa Mostowa „Austria z zastrzałami rurowymi, Kładka „nad tań- Dhabi, most szejka Zayeda (nowy) w Abu – Korsyka 2012” czącą wodą” (nazwa konkursowa) przed Dhabi, kładka ogrodowa nad kanałem Trwała od 4 do 17 lipca 2012 r. Była to Burdż Chalifa, Kładka przy kaskadach za nawadniającym w Al Ain, most nad su- wyprawa autokarowa, a jej trasa o dłu- Burdż Chalifa, most Business Bay Cros- chym korytem, belkowy, siedmioprzę- gości ok. 4000 km prowadziła przez sing, most Al Garhoud, most pływający słowy w Al Ain, kładka trapowa (kratow- Czechy, Austrię, północne Włochy na przez Dubai Creek, wiadukt żelbetowy na nica W) w Dibba Al Hisn oraz most nad Korsykę i z powrotem przez północne dojeździe do mostu Al Maktoum, most zatoką w stolicy emiratu Ras Al Khaimah. Włochy, Austrię, Czechy, Słowację do Pol- Al Maktoum, kładka między wieżowcami Wyprawy mostowe są organizowane ski. W planach było zwiedzenie – w celach nad Dubai Creek, estakada kolejki jedno- przez Katedrę Budowy Mostów i Tuneli dydaktyczno-szkoleniowych – charaktery- szynowej na wyspę Palm Jumeraih, tunel Politechniki Krakowskiej, opiekunem stycznych obiektów mostowych na trasie. na wyspę Palm Jumeraih, kładka wisząca merytorycznym jest prof. Kazimierz W sumie zwiedzono 56 obiektów mosto- na stoku narciarskim w Mall of the Emi- Flaga. Za logistykę odpowiedzialne jest wych, z czego osiem w Polsce, dwa w Cze- rates, estakady linii metra (linia zielona Biuro Turystyczne Anitour z Czechowic- chach, pięć na Słowacji, 16 w Austrii, 10 i czerwona), most stalowy, belkowo- Dziedzic, szefem projektu jest Franciszek we Włoszech i 15 na Korsyce. łukowy w Sharjah, kładka dla pieszych Brodzki.

20 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Przeprawa mostowa przez Wisłę koło Kwidzyna

tekst: Piotr Michalski zdjęcia: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Gdańsku

W województwie pomorskim koło Kwidzyna powstaje długo wyczekiwana przez mieszkańców obu brzegów Wisły przeprawa. Połączy ona dwa duże regiony województwa – Kociewie z Powiślem.

Dotychczas w pobliżu istniała jedynie przeprawa promowa, Most sprężony typu extradosed której funkcjonowanie było ograniczone ze względów pogo- Dążenie konstruktorów do zwiększenia efektywności spręża- dowo-hydrologicznych. Prom rozpoczynał kursowanie pod nia zaowocowało stworzeniem nowego układu nośnego, tzw. koniec kwietnia, a kończył pod koniec października. Ogranicze- mostu typu extradosed (z ang. extradosed prestressed bridge niem kursowania był zbyt niski lub zbyt wysoki stan wody. Na – EPB), łączącego ideę mostu podwieszonego i belkowego sprę- przykład, w 2012 r. prom kursował jedynie do lipca. Ponadto żonego. W tego typu konstrukcjach część kabli sprężających zabierał tylko trzy samochody. Osoby, które chcą przedostać poprowadzona jest nad podporami (poza przekrojem dźwi- się na drugą stronę, są zmuszone nadkładać kilkadziesiąt ki- gara), które wykonane w formie niskich pylonów, pełnią rolę lometrów, by przeprawić się przez mosty w Grudziądzu lub tzw. dewiatorów. Rozpiętości przęseł mostów typu extradosed Knybawie pod Tczewem. wynoszą najczęściej od 100 do 200 m. Inwestorem nowego mostu koło Kwidzyna jest gdański od- Dużą zaletą tego typu rozwiązania (w porównaniu z obiektami dział Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. Obiekt wantowymi) jest znacznie mniejszy koszt budowy, wynikający jest budowany po nowym śladzie w ciągu drogi krajowej nr 90. z konstruowania niższych pylonów. Ma spiąć oba brzegi oraz zapewnić szybki i bezpieczny przejazd Pod względem atrakcyjności architektonicznej konstrukcje między drogami krajowymi nr 55 i 91. To bardzo ważne dla te zazwyczaj znacznie przewyższają mosty belkowe. Ma to prężnie rozwijającego się Kwidzyna, bo dzięki przeprawie miasto znaczenie w przypadku tej przeprawy, ponieważ będzie ona zyska połączenie przez drogę krajową nr 91 i drogę wojewódzką doskonale widoczna z pobliskiego Kwidzyna. Jako ciekawostkę nr 231 z autostradą A1. można podać fakt, że już teraz budowa stanowi miejsce week- W zleconym przez GDDKiA studium techniczno-ekonomiczno- endowych wycieczek pieszych mieszkańców Kwidzyna (wysoki -środowiskowym wskazano konstrukcję typu extradosed jako wał przeciwpowodziowy to doskonały punkt widokowy). najbardziej optymalną w tym miejscu. Jest to konstrukcja Mosty typu exstradosed wyglądem przypominają mosty bardzo nowoczesna, nieco tańsza w budowie, a do tego mniej podwieszone, ale ich parametry konstrukcyjne odpowiadają ingerująca w środowisko. To ostatnie było szczególnie istotne, mostom belkowym. W widoku ogólnym charakteryzują się ponieważ dolina Wisły jest objęta ochroną w ramach sieci m.in. tym, że wysokości konstrukcyjne dźwigarów głównych Natura 2000. Projekt wykonał Transprojekt Gdański Sp. z o.o. są znacznie mniejsze niż w zwykłych mostach belkowych, a py-

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 21 KWIDZYN Mosty

lony są ponad dwukrotnie niższe niż w klasycznych mostach podwieszonych. Na tle Europy i świata Budowany most przez rzekę Wisłę koło Kwidzyna wraz z es- takadami dojazdowymi stanowi główny element projektowanej trasy – nowego przebiegu drogi krajowej nr 90. Łączna długość przeprawy wraz z dojazdami będzie miała niespełna 12 km. Nowa droga jest budowana według klasy GP. Po wybudowaniu, przy rozpiętościach głównych przęseł 2 x 204 m oraz długości całkowitej Lc = 808,5 m, obiekt będzie największym mostem tego typu w Europie, a także jednym z największych w świecie. Najdłuższy dotychczas obiekt w Eu- ropie (o rozpiętości przęsła 140 m i długości całkowitej 526 m) został zbudowany w Szwajcarii (most Sunniberg). W 2001 r. wybudowano w Japonii obiekt stanowiący szczy- towe osiągnięcie w mostach typu extradosed zarówno pod względem rozpiętości, konstrukcji, jak i technologii wykonania. Mosty nad rzekami Ibi i Kiso posiadają rekordowe rozpiętości przęseł, wynoszące odpowiednio 271,5 i 275 m oraz szerokość pomostu 33 m. Kategoria geotechniczna i warunki posadowienia Istniejące warunki geotechniczne zaliczono do złożonych, a zaprojektowany obiekt do drugiej kategorii geotechnicznej. W związku z powyższym posadowienie obiektu zaprojektowano na palach. Podpory nurtowe stoją na palach wierconych wielko- średnicowych DN 1800 z betonu klasy B30, wykonane w obrysie Montaż pierwszych want na moście głównym, luty 2013 r.

Montaż pierwszych want na moście głównym, luty 2013 r.

22 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 charakterystyka zaprojektowanego mostu Ustrój nośny sześcioprzęsłowy, ciągły, jednodźwigarowy typu extradosed parametry techniczne Typ konstrukcji: ciągły typu exstradosed Przekrój poprzeczny: skrzynkowy Liczba przęseł / rozpiętość: 6 / 69,3 + 130 + 2 x 204 + 130 + 70 m Klasa obciążenia: klasa A (50 t) Klasa drogi: GP parametry geometryczne: Długość całkowita: 808,5 m Szerokość całkowita: 16,14 m Szerokość jezdni: 9,0 m Szerokość poboczy / chodników: 0,9 + 3,0 m

Widok na estakadę najazdową mostu głównego od strony zachodniej, luty 2013 r.

ścianki szczelnej, a pozostałe podpory – prefabrykowane pale wbijane o przekroju 40 x 40 cm – z betonu klasy B50, proste i ukośne, wykonane w obrysie ścianki szczelnej. rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe Ustrój nośny mostu jest sześcioprzęsłowy, ciągły, jednodźwi- garowy. Dźwigar cienkościenny skrzynkowy wykonano z betonu sprężonego klasy B80. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że most koło Kwidzyna jest pierwszą w Polsce konstrukcją, gdzie zastosowano ten rodzaj betonu. Szerokość skrzynki dołem wynosi 6,1 m, a wysokość konstrukcyjna 3,5 m. Wsporniki Budowa mostu głównego metodą rusztowania przestawnego od strony pochodnikowe o wysięgu 5,05 m są zakończone żelbetowymi wschodniej, styczeń 2012 r. belkami oraz dodatkowo podparte płytą o grubości 0,18 m. Kable sprężające, zapewniające nośność konstrukcji w fazie minimum czas, w którym możliwa będzie realizacja robót budowy, są rozmieszczone w środnikach (kable wewnętrzne, w rzece, oraz uzgodnienia zarządcy rzeki wykluczające możli- iniektowane). Kable na obciążenia użytkowe sprężono ze- wość „zarusztowania” czynnego szlaku żeglownego – wykonany wnętrznie, kotwione z jednej strony w pylonie w sposób bierny został metodą rusztowania przestawnego oraz nasuwania po- (przez zastosowanie siodła) i z drugiej – w belkach betonowych dłużnego, z wykorzystaniem tymczasowych podpór montażo- na końcach wsporników (zakotwienie czynne). Wysokość pylo- wych, rozstawionych co ok. 50 m. nów ponad poziomem górnej powierzchni przęsła to 17,2 m. Pylony o przekroju zmiennym mają od 3,0 x 2,2 m u podstawy realizacja i ograniczenia środowiskowe do 3,0 x 1,8 m na szczycie. Poprzecznice podporowe w miejscu Bardzo istotny wpływ na realizację mostu mają wytyczne pylonów monolityczne o grubości 3,0 m i szerokości 17,70 m. zapisane w decyzji środowiskowej. W celu uniknięcia znisz- Filary dwusłupowe zbudowano z betonu klasy B40. Słupy czenia lęgów ptaków chronionych na terenie obszaru Natura o przekroju prostokątnym są spięte ryglem poprzecznym. 2000 rozpoczęcie prac budowlanych na terenie ostoi nastąpiło Wysokość słupów jest zmienna i wynosi od 10,0 m do 18,5 m. poza okresem lęgowym ptaków, który określono na 1 marca Przyczółek od strony Kwidzyna o korpusie zatopionym w grun- – 31 sierpnia. Prace budowlane w korycie rzeki Wisły mogły cie, żelbetowy, monolityczny, z betonu klasy B40, o przekroju być realizowane poza okresem rozrodu i letnio-jesiennych ceowym, z podwieszonymi skrzydłami oraz pilastrem podło- migracji ryb i minogów, czyli z robót wyłączone były okresy od żyskowym. 1 kwietnia do 15 czerwca oraz od 1 sierpnia do 30 listopada. Światło pionowe pod obiektem: Te fakty oraz skomplikowana konstrukcja mostu głównego ƒ najwyższy stan wieloletni (1%): 9,60 m stanowi wyzwanie dla wykonawców mostu – konsorcjum ƒ wysoka woda żeglowna: 13,00 m fi rm Budimex SA (lider) i Ferrovial Agroman SA (partner). ƒ średnia woda żeglowna: 17,00 m Obecnie część drogowa przeprawy jest niemal skończona, ƒ nad terenem: minimum 3,6 m (wał przeciwpowodziowy). prace wykonawcy koncentrują się na moście głównym przy Łożyska są garnkowe, a dylatacje – palczaste, o przesuwie montażu want do pylonów. Do połowy lutego 2013 r. zostało + 220 mm. zamontowanych osiem z 54 want. Każda z nich ma po 75 cięgien. Zaawansowanie rzeczowe na koniec stycznia wyniosło technologia wykonania 88%. Pierwsze samochody przejadą nową drogą krajową Ustrój nośny mostu jako konstrukcja kablobetonowa – ze nr 90 w połowie 2013 r. Łączny koszt inwestycji (prace przy- względu na uwarunkowania środowiskowe ograniczające do gotowawcze i roboty) wynosi 362 mln zł.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 23 Zabezpieczenie skarp głębokich wykopów przy budowie obwodnicy Przemyśla

Obwodnica Przemyśla tekst: Robert Sołtysik, zdjęcia: Soley Sp. z o.o.

Od kilku lat przy realizacji licznych kontraktów dro- dobranej stali o podwyższonej odporności na korozję, uzbro- gowych w Polsce dla zabezpieczenia skarp głębokich jonych w jednorazowe koronki wiertnicze, okazał się strzałem wykopów coraz powszechniej stosuje się metodę w dziesiątkę. Wykonywanie nowoczesnych gwoździ systemu Titan w bardzo złożonych warunkach geologicznych fliszu gwoździowania gruntu. Pierwsze duże realizacje za- karpackiego wdrażane było pod osobistym nadzorem twórcy bezpieczeń skarp w tej technologii miały miejsce przy systemu i autora patentu na pierwsze w świecie rozwiązanie budowie drogi ekspresowej S69 na odcinku Żywiec tego typu, Ernsta Ischebecka. – Zwardoń. Zaletą gwoździowania i jego istotą jest zmiana, polepszenie parametrów górotworu in situ, bez konieczności prowadze- Po początkowych, niezbyt udanych, próbach zastosowania nia klasycznych robót ziemnych poza wyznaczoną geometrią gwoździ gruntowych zbrojonych pełnymi prętami stalowymi, skarpy. Ta właściwość jest nieoceniona na etapie projektowa- firma Soley Sp. z o.o. realizująca zabezpieczenie trzech wyso- nia i wykonawstwa, zwłaszcza przy ograniczonej dostępności kich skarp głębokiego wykopu w Zwardoniu przy granicy ze terenu w planie przebiegu nowej lub rozbudowywanej trasy. Słowacją zastosowała gwoździe sytemu samowiercącego Titan. Wszelkie poszerzenia dróg biegnących w wykopach, przy ko- System wykorzystujący do wiercenia, iniekcji wstępnej, iniek- nieczności zachowania istniejących tuż za koroną skarpy obiek- cji końcowej, jak i do zbrojenia gwoździ zestaw tych samych tów, a więc przy braku lub ograniczeniu możliwości przesunięcia elementów, gwintowanych na całej długości rur ze specjalnie na zewnątrz górnej krawędzi skarpy, predestynują do zasto-

24 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Geoinżynieria przemyśl

sowania metodę gwoździowania. Tworzenie struktury gruntu zbrojonego metodą top-down, czyli od góry do dołu w miarę pogłębiania wykopu z równoczesnym jej zabezpieczaniem, po- zwala uzyskać wysoki współczynnik stateczności i daje szerokie możliwości projektowe, stanowiące doskonałe uzupełnienie palety wcześniej stosowanych metod. Gwoździowanie gruntu umożliwia zabezpieczanie skarp w dużym zakresie nachylenia. W realizacjach firmy Soley Sp. z o.o. znaleźć można zarówno skuteczne ustabilizowanie „niesfornych” skarp o niegroźnym nachyleniu 1:2, które okazały się odporne na wszelkie wcze- śniejsze próby ich zabezpieczania, jak i pionowe ściany wyko- pów o wysokościach do 17 m. Oczywiście, w każdym z tych przypadków zastosowano odmienne systemy oblicowania, dostosowane tak do warunków gruntowych, jak i geometrii skarp. Gwoździowanie oparte na systemie samowiercącym możliwe jest we wszystkich rodzajach gruntów. Specjalnie zaprojektowane, systemowe końcówki wiertnicze dedykowane są oddzielnie do gruntów skalistych, piaszczystych, spoistych Widok skarp w trakcie realizacji prac zabezpieczających

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 25 PrzeMyŚl Geoinżynieria

Przekrój zabezpieczenia skarp wykopów

Podwykonawcą zabezpieczeń skarp metodą gwoździowania została fi rma Soley Sp. z o.o. z Balic koło Krakowa. Projekt zabezpieczenia głębokich wykopów drogowych prze- Widok zabezpieczonych skarp w dniu odbioru 10 listopada 2011 r. widywał dwa zasadnicze schematy zabezpieczeń. Pierwszy z nich to standardowe już rozwiązanie polegające na sukce- i innych. Odpowiednio dobrane koronki wiertnicze radzą sobie, sywnym w miarę pogłębiania wykopu wykonywaniu gwoździ jeśli zajdzie taka potrzeba, z różnymi warstwami geotechnicz- gruntowych, ze stopniowym zabezpieczaniem lica skarpy przed nymi w trakcie wiercenia jednego gwoździa gruntowego. erozją powierzchniową przez rozwijanie od korony skarpy ro- Po zrealizowaniu z powodzeniem trudnych zadań w warun- lek stalowej siatki podścielonej biomatą z wplecionymi w nią kach fl iszu karpackiego, samowiercący system Titan został za- nasionami trawy. Rozwijana siatka napinana jest głowicami stosowany w dalszej kolejności przy budowach autostrad i dróg gwoździ po upływie 5–7 dni od wykonania kolejnego poziomu ekspresowych w różnych częściach kraju, w rejonach, gdzie gwoździowania. U podstawy skarpy wykonuje się jeden poziom zabezpieczane wykopy przebiegały w gruntach piaszczystych drenów wgłębnych, a w przypadku tego kontraktu drenaż lub spoistych. Tam również wykonanie mocnych, trwałych realizowany był w postaci specjalnych gwoździ drenujących. zabezpieczeń przez gwoździowanie nie nastręczało kłopotów. Bardziej rozbudowane zabezpieczenie zaprojektowane zostało Kolejnym miejscem weryfi kującym możliwości gwoździowania dla skarp zagrożonych zjawiskami osuwiskowymi. Górne części skarp stał się rejon przejścia autostrady A1 przez Górny Śląsk takich skarp zabezpieczane były w sposób opisany powyżej, ale na odcinku od Bytomia do Pyrzowic. Mocno złożone warunki u ich podstaw przewidziano wprowadzenie na głębokość 8 m gruntowe – zalegające naprzemiennie piaskowce karbońskie, ścianek z grodzic stalowych z żelbetowymi oczepami i dwoma iłowce i gliny często w stanie półplastycznym lub nawet pla- poziomami głębokich drenów. Schemat przyjętego rozwiązania stycznym – stanowiły duże wyzwanie dla kilku fi rm wyko- zamieszczono powyżej. nawczych realizujących równocześnie to ogromne zadanie. Do wykonania zaprojektowanych prac Soley Sp. z o.o. użyła Gwoździowanie wszystkich zabezpieczanych tą metodą skarp wielokrotnie sprawdzonych wcześniej materiałów: samowiercą- zakończyło się powodzeniem, mimo trudności występujących cych gwoździ gruntowych systemu Titan oraz do oblicowania na odcinkach realizowanych przez mniej doświadczone fi rmy. skarp stalowej siatki wysokiej wytrzymałości systemu Tecco Kłopoty wykonawcze wynikające z braku doświadczenia fi rmy Geobrugg. fi rmy realizującej pierwsze na Podkarpaciu zabezpiecze- W ramach kontraktu wykonano łącznie prawie 55 000 m.b. nie skarpy drogowej w technologii gwoździowania w ciągu gwoździ i kotew gruntowych, w tym ok. 30 000 m.b. gwoździ modernizowanej drogi krajowej nr 4 spowodowały, że Titan 30/11, ok. 20 000 m.b. gwoździ Titan 40/16, ok. 2000 w środowisku projektantów pojawiła się wątpliwość co do m.b. kotew Titan 52/26, ok. 3000 m.b. gwoździodrenów Titan przydatności tej metody w utworach pylastych, lessowych 40/27 oraz ok. 16 000 m2 elastycznego oblicowania skarp przy i lessopodobnych. zastosowaniu romboidalnej siatki stalowej wysokiej wytrzyma- Gdy Pracownia Projektowa Promost Consulting T. Siwowski łości Tecco Geobrugg. Sp.j. z Rzeszowa zaproponowała w ramach projektu budowy Całość zaprojektowanych prac wykonano z powodzeniem. obwodnicy Przemyśla zabezpieczenie skarp najgłębszych wy- Niewielkiej korekty polegającej na wykonaniu odcinka palisady kopów drogowych w technologii samowiercących gwoździ u podstawy wymagał fragment jednej ze skarp, przewidzianej gruntowych, pojawiła się możliwość zweryfi kowania przydat- pierwotnie do zabezpieczenia „typu lżejszego”, z uwagi na ności tej metody w lokalnych warunkach gruntowych – pyłach znacząco większą wilgotność gruntu tworzącego podcinane lessopodobnych budujących przemyskie wzgórza. zbocze niż się spodziewano. Inwestorem zadania był Zarząd Dróg Miejskich w Przemyślu, Końcowy efekt wykonanych prac dowiódł przydatności me- a w wyniku przetargu publicznego generalnym wykonawcą zo- tody gwoździowania skarp głębokich wykopów i skarp osuwi- stała fi rma Mota Engil Central Europe SA z siedzibą w Krakowie. skowych w pylastych gruntach lessopodobnych.

26 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 WYKONAWCA SPECJALISTYCZNYCH PRAC BUDOWLANYCH W DZIEDZINACH:

NOWE KONSTRUKCJE NAPRAWY KONSTRUKCJI INŻYNIERSKICH TECHNOLOGIE BUDOWY c sprężanie monolitycznych konstrukcji żelbetowych c sprężanie zewnętrzne – Niskotarciowy c nasuwanie podłużne c projektowanie i sprężanie stropów System Sprężania NSS c betonowanie metodą wspornikową c wykonanie sprężonych płyt na gruncie c pręty sprężające c montaż segmentów c podwieszanie konstrukcji mostowych GEOTECHNIKA c podnoszenie ciężkich elementów c dostawa materiałów specjalistycznych, łożysk c grunt zbrojony i urządzeń dylatacyjnych c konstrukcje TECHSPAN - łukowe obiekty inżynierskie

FREYSSINET POLSKA Sp. z o.o. Tel.: 22 203 17 00; Fax: 22 203 17 22; e-mail: [email protected]; www.freyssinet.pl

A1 PYRZOWICE – PIEKARY – MACIEJÓW

INSTYTUT BADAWCZY DRÓG I MOSTÓW ORAZ POLITECHNIKA ŚLĄSKA ZAPRASZAJĄ NA KONFERENCJĘ

INNOWACYJNE TECHNOLOGIE WYKONYWANIA I MONITOROWANIA DROGOWYCH BUDOWLI ZIEMNYCH NA PRZYKŁADZIE AUTOSTRADY A1 ODCINEK – PYRZOWICE – PIEKARY ŚLĄSKIE – MACIEJÓW Kielce, 21 maja 2013 r.

Organizatorzy: Sekretariat Konferencji: INSTYTUT Dział Promocji IBDiM, ul. Instytutowa 1, 03-302 Warszawa BADAWCZY tel. (22) 814 26 09, 814 26 14, fax (22) 814 13 39, DRÓG I MOSTÓW e-mail: [email protected], www.ibdim.edu.pl Innowacyjne technologie w budownictwie, cz. 1

tekst: Krzysztof Berger, Janusz Tadla, Freyssinet Polska Sp. z o.o. zdjęcia: Freyssinet Polska Sp. z o.o.

Nowoczesne technologie przychodzą z pomocą inwestorom, projektantom oraz wykonawcom konstrukcji inży- nierskich. Wybór poszczególnych rozwiązań zależy zwykle od czynników ekonomicznych i możliwości technicz- nych, dlatego do osiągnięcia sukcesu niezbędna jest współpraca pomiędzy inwestorem, wykonawcą i projektan- tem już od pierwszych etapów procesu budowlanego.

W artykule zaprezentowano nowoczesne Firma Freyssinet została założona konstrukcji oraz geotechnika. Do waż- technologie w budownictwie na przykła- w 1943 r. przez wynalazcę betonu sprę- niejszych realizacji w pierwszych latach dzie działalności firmy Freyssinet Polska żonego, wybitnego francuskiego rzemieśl- należą: sprężone i podwieszone wiadukty Sp. z o.o. W tej części artykułu przed- nika i architekta, Eugène Freyssineta. oraz kładki dla pieszych nad autostradą stawiono dostarczane przez firmę tech- Skupiła wokół siebie znanych francuskich A4 na trasie Wrocław – Nogawczyce. nologie, w drugiej części, która zostanie inżynierów, do których dołączyli m.in. Dalej była autostrada A2 z obwodnicą opublikowana w następnym numerze propagator konstrukcji z gruntu zbro- Poznania, obwodnice Krakowa, Legnicy, „Nowoczesnego Budownictwa Inżynie- jonego Henri Vidal i twórca technologii Bolesławca, budowa estakady Strzegom- ryjnego”, będą pokazane przykłady zasto- wzmacniania podłoża gruntowego Louis skiej we Wrocławiu, a także estakady sowań tych technologii w zrealizowanych Ménard. Takie zaplecze i wykorzystanie na węźle Czerniakowska w Warszawie. obiektach. autorskich, nowatorskich rozwiązań two- Freyssinet Polska Sp. z o.o. wzmocniła rzy siłę Freyssinet. za pomocą sprężenia zewnętrznego NSS 1. Wstęp Początkowo Freyssinet Polska Sp. z o.o. wiele konstrukcji żelbetowych o prze- Freyssinet Polska Sp. z o.o. jest obecna tworzyły cztery osoby. Firma budowała kroju kołowym: zbiorniki, silosy, kominy. na krajowym rynku od kwietnia 1999 swoją pozycję przez ciągły rozwój, wpro- Działalność firmy to także wprowadza- r. Przedsiębiorstwo ma za sobą ponad wadzanie na rynek nowych technologii nie na rynek nowych, niestosowanych 50-letnie doświadczenie najstarszej i naj- i rzetelność w pracy. Już od pierwszych wcześniej technologii. Na przykład, grunt większej firmy w branży budownictwa lat istnienia w Polsce działalność firmy zbrojony z typowymi prefabrykatami specjalistycznego – Freyssinet Internatio- obejmowała takie obszary, jak sprężenie w kształcie krzyża można dzisiaj zoba- nal, wykonującej specjalistyczne prace na zewnętrzne i wewnętrzne, podwieszenie czyć w każdym dużym mieście i na każ- budowach całego świata. konstrukcji, łożyska i dylatacje, naprawy dej autostradzie. Radość z sukcesów jest

28 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 InnowacyjneInnowacyjne technologie technologie w budownictwie w budownictwie 31 31 rozpierałrozpierał się o przyczółki się o przyczółki połączone poł ązeczone sob ąześci sobągiemą ści zą giembetonu z betonusprężonego. spręż onego.Betonowy Betonowy ściąg ściąg ma przekrójma przekrój 0,5 na 30,5 metry na 3 i metrybył spr i ężbyłony spr siłężąony około siłą 3000 około ton. 3000 Spr ton.ężenie Spr uzyskanoężenie uzyskano za pomoc za ąpomocą drutów drutów o średnicy o średnicy 12mm 12mm ułożonych uło ż wonych prostok w prostokątnych ą kanałachtnych kanałach kablowych, kablowych, kotwionych kotwionych za za pomocąpomoc płaskichą płaskich klinów klinów stalowych. stalowych. Element Element został został spręż ony spr ęż siedmiomaony siedmioma kablami kablami umieszczonymiumieszczonymi w kanałach w kanałach o szeroko o szerokości 120ś mm.ci 120 Kanały mm. Kanałykablowe kablowe były wypełnione były wypełnione piaskiem piaskiem i przykrytei przykryte 3 centymetrow 3 centymetrową warstwą warstwą zaprawy.ą zaprawy. Przeprowadzone Przeprowadzone w 1994 w roku 1994 badania roku badania wykazały,wykazały, że napr żęże enia napr ęż wenia betonie w betonie na skutek na skutek sprężenia spr ęż sąenia na spoziomieą na poziomie 20MPa 20MPa , stal , stal sprężająsprcaęż kabliająca jest kabli skorodowana jest skorodowana w niewielkim w niewielkim stopniu. stopniu. Od tegoOd czasu tego minczasuęło min stoę ło lat. sto Beton lat. Betonsprężony spr ęż przeszedłony przeszedł kolejne kolejne stadia stadiarozwoju rozwoju i okazałi siokazałę powszechnie się powszechnie stosowanym stosowanym rozwią zaniemrozwiązaniem konstrukcyjnym. konstrukcyjnym. W 1928W roku 1928 Eugen roku FreyssinetEugen Freyssinet opatentował opatentował proces processprężania spr elementówężania elementów betonowych betonowych cięgnamicię gnami przyczepno przyczepnościowymiściowymi naciąganymi naciąganymi przed przedwylaniem wylaniem betonu, betonu, mocowanych mocowanych do do deskowaniadeskowania znanych znanych obecnie obecnie jako strunobeton. jako strunobeton.

Technologie Świat

1939 rok,1939 20 ton rok, 20 ton 1959 rok,1959 330 rok,ton 330 ton

1965 rok,1965 1000 rok, ton 1000 ton A 1991 rok,1991B 1500 rok, tonC 1500 ton D Rys.1. RozwójRys.1.Ryc. zakotwieRozwój1. Rozwój zakotwień zakotwieńFreyssinetń Freyssinet Freyssinet; a) 1939 r. – 20 t, b) 1959 r. – 330 t, c) 1965 r. – 1000 t, d) 1991 r. – 1500 t

W 1909 r. Freyssinet zbudował pierw- szy element z betonu sprężonego. Był to ściąg próbnego łuku betonowego. Łuk A o rozpiętości 50 m i wyniosłości 2 m roz- pierał się o przyczółki połączone ze sobą ściągiem z betonu sprężonego. Betonowy ściąg miał przekrój 0,5 x 3 m i był sprę- żony siłą ok. 3000 t. Sprężenie uzyskano B C za pomocą drutów o średnicy 12 mm,

ułożonych w prostokątnych kanałach ka- Rys. 2. a)Rys. SiłownikRyc. 2. a)2: Siłownika) do siłownik spręż aniado do spr sprężaniakabliężania wykonanych kabli kabli wykonanych wykonanych z drutów z równoległych drutów równoległych o sile 20 o o ton,sile sile 20b) 20 widokt, ton,b) widok b) zakotwie widok zakotwień zakotwień po ń poblowych, kotwionych za pomocą płaskich sprężeniu,spr c)ęż schemateniu, c) schematsiłownika siłownika do spręż aniado spr z ężblokadania ąz hydraulicznblokadą hydrauliczną i zakotwieą i zakotwień kabli. ń kabli. po sprężeniu, c) schemat siłownika do sprężania z blokadą hydrauliczną i zakotwień kabli klinów stalowych. Element został sprę- żony siedmioma kablami umieszczonymi pochodną włożonego wysiłku w pracę cach, most MA-161 w ciągu autostrady w kanałach o szerokości 120 mm. Ka- oraz zdobytego doświadczenia. Na każ- A4 koło Rzeszowa, południowa obwod- nały kablowe były wypełnione piaskiem dym etapie istnienia firmy poziom suk- nica Gdańska. Poniżej zaprezentowano i przykryte trzycentymetrową warstwą cesów odzwierciedlał pozycję Freyssinet wybrane systemy i realizacje z zastoso- zaprawy. Przeprowadzone w 1994 r. ba- w branży budowlanej. waniem nowoczesnych technologii do dania wykazały, że naprężenia w betonie Kolejnym kamieniem milowym oraz realizacji konstrukcji budowlanych. na skutek sprężenia są na poziomie 20 największym wówczas kontraktem firmy MPa, stal sprężająca kabli jest skorodo- było podwieszenie mostu przez Wisłę 2. Technologie – systemy wana w niewielkim stopniu. w Płocku w 2003 r. 2.1. Beton sprężony Od tego czasu minęło sto lat. Beton W 2006 r. Freyssinet Polska Sp. sprężony przeszedł kolejne stadia rozwoju z. o.o. podpisała umowę na realizację 2.1.1. Długa droga do sukcesu i okazał się powszechnie stosowanym roz- nowej przeprawy przez Wartę w Koni- Co to jest beton sprężony i jak pracuje? wiązaniem konstrukcyjnym. nie i zmianę przebiegu drogi krajowej Gdyby beton sprężony mógł mówić, po- W 1928 r. Eugène Freyssinet opaten- nr 25. Podczas tego przedsięwzięcia wiedziałby, że odpoczywa, kiedy pracuje, tował proces sprężania elementów beto- firma świadczyła kompleksowe usługi, a praca to przyjemność. Po prostu w sta- nowych cięgnami przyczepnościowymi czyli projektowanie, nasuwanie, spręża- nie nieobciążonym beton jest ściskany naciąganymi przed wylaniem betonu, nie konstrukcji, podwieszenie, a także za pomocą kabli sprężających i dopiero mocowanych do deskowania, znanych dostawę i montaż łożysk i dylatacji. To pod obciążeniem naprężenia powracają obecnie jako strunobeton. co wydawało się niemożliwe, stawało się w granice zera. Ten pomysł Eugène Freys- W 1939 r. Eugène Freyssinet opaten- budowlaną codziennością. Z tygodnia sineta pozwolił na wyeliminowanie słabo- tował proces sprężenia betonu po jego na tydzień 130 m nasuwanej konstruk- ści betonu, jakim jest jego niedostateczna stwardnieniu za pomocą drutów rów- cji przeobraziło się w pierwszy w Polsce wytrzymałość na rozciąganie i uniknięcie noległych, kotwionych z użyciem zako- most w technologii extradosed. W trak- zarysowania. twień stożkowych, wykonanych z betonu cie realizacji firma współpracowała już Na początku kariery Freyssinet intere- zbrojonego. Sprężanie było wykonywane w największymi wykonawcami z branży, sował się sprawnym wykonaniem kon- siłownikami hydraulicznymi. To właśnie dzieląc się wzajemnie zdobytą wiedzą, strukcji betonowych, a w szczególności wtedy po raz pierwszy użyto w patencie wspólnie rozwiązując drobne problemy, mostów betonowych, jako taniej alter- sformułowania beton sprężony (fr. béton ciesząc się z osiągnięcia wspólnego celu, natywy dla mostów stalowych. Dużym précontraint). jakim było pomyślne i terminowe zakoń- problemem były rusztowania wspierające Od czasu patentów powstało wiele czenie budowy. deskowania, zwłaszcza ich bezpieczne wspaniałych konstrukcji z betonu sprężo- W kolejnych latach firma pozyskiwała i ekonomiczne wykorzystanie. Po za- nego. Coraz śmielsze projekty wymagają znaczące kontrakty, jak m.in. autostra- betonowaniu można było je usunąć po udoskonalania systemów sprężania. dowa obwodnica Wrocławia (wliczając wystarczającym stwardnieniu betonu, co W kolejnych latach zakotwienia beto- most podwieszony przez Odrę), estakada powodowało trudne w tamtych czasach nowe zastąpiono stalowymi, a druty – WA-456 w ciągu autostrady A1 w Gliwi- do oszacowania ugięcie konstrukcji. splotami.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 29 Świat Technologie

W latach 60. XX w. angielska firma 2.2. System sprężenia zewnętrznego kable sprężające mają czterostopniowe NSS CCL wprowadziła bloki i kliny kotwiące zabezpieczenie. pojedyncze sploty. Ten rodzaj kotwienia System Freyssinet NSS został opra- Taka konstrukcja jednocześnie chroni jest stosowany obecnie we wszystkich po- cowany we Francji w latach 80. XX w. kabel przed uszkodzeniami mechanicz- wszechnie znanych systemach do spręża- W Polsce został wprowadzony w 1995 r. nymi i zmniejsza docisk na płaszcz przez nia betonu. Wykazał swoje zalety w naprawach kon- rozłożenie siły na większą powierzchnię. Wraz z rozwojem technologii betonu strukcji o przekroju kołowym, które po Konieczność zastosowania zewnętrznych potrzebne są kable o dużo większej no- przekroczeniu stanów granicznych nośno- rur osłonowych potwierdziły wieloletnie śności. Obecnie powszechnie stosowane ści na rozciągające siły równoleżnikowe doświadczenia firmy Freyssinet. Odpo- kable mogą mieć wytrzymałość charak- uległy zarysowaniu. Technologia ta oka- wiednio skonstruowane połączenie po- terystyczną ponad 1500 t (ryc. 1). zała się jedną z najbardziej efektywnych między zakotwieniem, zewnętrzną rurą Udoskonalane są metody zabezpiecza- metod napraw zarówno pod względem osłonową i samym kablem zapewnia nia kabli przed korozją. Dysponujemy technicznym, jak i ekonomicznym. pełne zabezpieczenie antykorozyjne we coraz lepszym sprzętem, pozwalającym Podstawą systemu jest zastosowanie wszystkich newralgicznych miejscach na sprawniejsze wykonanie sprężenia. kabli-splotów bezprzyczepnościowych kabla. Ulepszane są materiały, jak stal i beton. Zwiększana jest wytrzymałość, a straty reologiczne są coraz mniejsze.

2.1.2. Rodzaje sprężenia Sprężenie stosowane w konstrukcjach można podzielić na sprężenie przyczep- nościowe i bezprzyczepnościowe. W systemie cięgien z przyczepnością sprężane sploty biegną w kanałach, które trasowane są zgodnie z momentami wy- Ryc. 3. Zakotwienie typu X stępującymi w sprężanym elemencie. Po zabetonowaniu i sprężeniu cięgna są w wypełnionej zaczynem cementowym 2.3. System podwieszenia HD iniektowane zaprawą wysoko wytrzyma- osłonie z twardego polietylenu oraz za- łościową, niskoskurczową. Iniekt spełnia kotwień typu X (ryc. 3). Bazując na doświadczeniach zdobytych rolę ochronną dla wrażliwego na korozję Zakotwienie typu X jest następstwem przy doskonaleniu systemów sprężenia, cięgna, jak również uczestniczy w przeka- wprowadzenia kabli bezprzyczepnościo- Freyssinet opracowała system podwiesze- zywaniu sił sprężających na konstrukcję. wych. Pozwala ono na wyeliminowanie nia, którego podstawą były sploty rów- Sprężenie bezprzyczepnościowe polega kosztownych i trudnych do wykonania noległe. Pierwsze zastosowania datowane na zabetonowaniu splotów siedmiodruto- pilastrów. Wprowadzenie siły sprężają- są na 1976 r., a w Polsce w latach 90. Sys- wych, wykonanych ze stali o wytrzyma- cej odbywa się bezpośrednio do kabla tem podwieszenia Freyssinet HD oparty łości 1860 MPa i niskiej relaksacji. Sploty na całym obwodzie bez wywoływania jest na całkowitej niezależności każdego umieszczone są fabrycznie w osłonkach dodatkowych momentów zginających ze splotów, co niesie ze sobą wiele ko- z tworzywa sztucznego i pokryte smarem. w powłoce. rzyści, m.in. oddzielny montaż i naciąg Osłonki i smar umożliwiają swobodny Istotną zaletą systemu sprężania ze- każdego splotu, indywidualną ochronę ruch splotów w betonie. Po stwardnieniu wnętrznego jest jego trwałość. Uzyskuje przeciwkorozyjną, możliwość wymiany betonu kable naciągane są za pomocą się ją przez wielokrotne zabezpieczenie pojedynczego splotu. pras hydraulicznych zgodnie z harmono- antykorozyjne. W omawianym systemie gramem sprężania i w tym stanie trwale kotwione w blokach. Siły z cięgien za pośrednictwem bloków przenoszone są następnie na beton i sprężają go. Ze względu na przebieg w lub poza betonem sprężenie można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Kable sprę- żenia wewnętrznego przebiegają w ka- nałach umieszczonych przed betonowa- niem w deskowaniu, a po zabetonowaniu w betonie (nie są widoczne) współpracują na całej ich długości. Kable sprężenia ze- wnętrznego przebiegają poza obrysem betonu i współpracują z betonem jedynie w miejscu kotwienia oraz odgięć – de- wiatorów. Ryc. 4. Zakotwienia czynne systemu podwieszenia HD2000 firmy Freyssinet

30 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Technologie Świat

radykalnie rozmiary placu budowy wy- korzystywanego do produkcji przęseł. Dodatkowo projektując wytwórnię jako osłoniętą i ogrzewaną, prace można prowadzić również w okresie zimowym. Utrzymywanie tygodniowego cyklu pracy sprzyja efektywnemu wykorzystaniu siły roboczej. Freyssinet Polska Sp. z o.o. zrealizo- wała szereg obiektów budowanych me- todą nasuwania podłużnego w zakresie opracowania szczegółów technologii oraz realizacji procesu nasuwania (siłowniki, Ryc. 5. Grunt zbrojony Freyssisol łożyska ślizgowe, awanbeki, pręty mo- cujące itp.). W połączeniu z opatentowaną me- dzięki siłom tarcia pomiędzy stalą a ma- todą montażu Isotension, umożliwiającą teriałem zasypki (ryc. 5). Zbrojony w ten 2.5.2. Budowy mostów metodą nawi- wyrównanie sił naciągu w splotach ka- sposób nasyp staje się konstrukcją samo- sową bla podwieszenia, dzięki czemu naciąg nośną. Lekka okładzina z betonowych Metoda betonowania nawisowego, wszystkich splotów jest identyczny, elementów prefabrykowanych lub siatek zwana również metodą betonowania system HD dominuje w konstrukcjach stalowych jest wystarczającym zabezpie- wspornikowego, umożliwia wykony- podwieszonych na całym świecie. Po czeniem całego bloku zbrojonego i nadaje wanie przęseł o dużych rozpiętościach. zastosowaniu systemu Isotension moż- mu estetyczny wygląd zewnętrzny. Technologia ta nie wymaga budowania liwe jest wyjątkowo szybkie i precyzyjne Trwałość konstrukcji z gruntu zbrojo- pośrednich podpór montażowych czy też wykonanie podwieszenia. Technologia ta nego Freyssisol podlega systematycznej rusztowań pod konstrukcją nośną, dzięki umożliwia ciągły monitoring sił w kablach kontroli w naturalnych warunkach na czemu jest niezależna od charakteru po- podwieszenia, co pozwala na ścisłą kon- ponad 100 obiektach znajdujących się konywanej przeszkody. Technologia po- trolę wprowadzanego naciągu. na całym świecie. Zachowanie się pasów lega na kolejnym dodawaniu segmentów Ostatnio zalety systemy HD compact stalowych w ośrodku gruntowym jest przęsła w kierunku od segmentu głowico- pozwoliły na pobicie kolejnego rekordu, badane laboratoryjnie od ponad 30 lat wego (startowego) do środka rozpiętości jakim jest Złoty most we Władywostoku, i w pełni finansowane przez firmę Freyssi- przęsła. o rozpiętości przęsła 1104 m. net. Okres użytkowy konstrukcji z gruntu Kluczowym elementem w metodzie zbrojonego zgodnie z Polską Normą nawisowej jest wózek rusztowaniowy 2.4. Grunt zbrojony Freyssisol i Rozporządzeniem MTiGM w sprawie zwany trawlerem. Odgrywa on rolę rusz- Technologia Freyssisol, wprowadzona warunków technicznych, jakim powinny towania podtrzymującego deskowania i rozpropagowana na polskim rynku po- odpowiadać drogowe obiekty inżynier- oraz pełni funkcję platformy roboczej. nad 12 lat temu przez Freyssinet Polska skie i ich usytuowanie jest zakładany na Wózek projektowany jest tak, aby za- Sp. z o.o., znajduje dziś wielu zwolenni- minimum 100 lat. pewniać łatwy przesuw, jego montaż ków oraz naśladowców. 2.5. Technologie budowy i demontaż nie powinien być skompli- Nowoczesną formę konstrukcji z gruntu kowany. zbrojonego opatentował w 1963 r. fran- 2.5.1. Budowa mostów metodą nasu- Firma Freyssinet dostarczyła oraz za- cuski inżynier Henri Vidal. W 1968 r. wy- wania podłużnego pewniła obsługę wózków do betonowania konano pierwsze znaczące prace zwią- Technologia polega na wytwarzaniu nawisowego m.in. na budowę mostów zane z nową technologią na trasie A53 pomostu w odcinkach w wytwórni. Po przez Odrę w Kędzierzynie-Koźlu, przez we Francji. W 1976 r. zrealizowano 100 każdym betonowaniu segment jest suk- Wisłę w Toruniu czy obecnie przez Wi- tys. m2 konstrukcji z gruntu zbrojonego. cesywnie wysuwany z wytwórni, zosta- słokę w Dębicy. Obecnie na świecie buduje się ponad wiając miejsce na betonowanie kolejnego

2 mln m2 rocznie. W Polsce Freyssinet segmentu w gotowej formie. 2.6. Technologia podnoszenia i przesu- wykonało w 2011 r. 70 tys. m2. Do szyb- Metoda nasuwania podłużnego daje wania wielkogabarytowych elemen- kiego wzrostu popularności tego systemu możliwość szybkiej i efektywnej re- tów konstrukcji przyczyniła się niezawodność, konkuren- alizacji obiektów mostowych. Jest ona Firma Freyssinet Polska Sp. z o.o. cyjna cena, a także różnorodność obsza- szczególnie ekonomiczna przy długich projektuje i realizuje różnego rodzaju rów jego zastosowania. wieloprzęsłowych wiaduktach. Do naj- prace w zakresie podnoszenia czy prze- Model konstrukcji z gruntu zbrojonego istotniejszych zalet metody należy za- suwania ciężkich i wielkogabarytowych opiera się na złożonej idei: stalowe lub liczyć przede wszystkim brak potrzeby elementów konstrukcji. Do realizacji tych poliestrowe pasy zbrojeniowe, umiesz- stosowania dużej liczby kosztownych robót wykorzystywane są siłowniki hy- czone w regularnych odstępach znajdu- szalunków i rusztowań oraz koncentrację drauliczne, liny trakcyjne czy indywidu- jących się wewnątrz nasypu, stanowią placu budowy w jednym miejscu pomimo alnie zaprojektowane konstrukcje pomoc- zbrojenie gruntu. Pasy są utrzymywane znacznej długości obiektu, ograniczając nicze (wózki, żurawie itp.).

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 31 PrAgA Szkolenie mostowe

Tunel Blanka

Uczestnicy seminarium Trojský most

Widok na miasto Krumlov Biesiada w renesansowych strojach Odprawa przed zwiedzaniem tunelu Blanka Co nowego w mostownictwie?

tekst: grAżyNA czoPek, przewodnicząca ZMRP Oddział Małopolski zdjęcia: zwiĄzek MostowcÓw rzeczyPosPolitej Polskiej oddziAł MAłoPolski Od siedmiu lat w Czechach odbywają się szkolenia poświęcone zagadnieniom związanym z budownictwem dro- gowo-mostowym, organizowane przez Oddział Małopolski Związku Mostowców Rzeczypospolitej Polskiej Co no- wego w mostownictwie?. Z reguły uczestniczy w nich ok. 70–80 osób. Tym razem do Czech wybrały się 52 osoby.

Uczestnicy seminariów zapoznają się z no- sięczne miasto leży nad Wełtawą, a jego obecnie kompleksu tunelowego w Eu- woczesnymi rozwiązaniami materiałowo- starówka została wpisana na listę świa- ropie. Powstaje jako część północno-za- technologicznymi, nowymi inwestycjami, towego dziedzictwa UNESCO. Cudowny chodniej obwodnicy Pragi (17 km jest już historią europejskiego mostownictwa, średniowieczny zamek, drugi co do wiel- przejezdne), a budowany tunel o długości wymieniają doświadczenia, opowiadają kości w Czechach, pochodzi z XIII w. Czesi 5500 m zostanie oddany do użytkowania o swoich sukcesach i porażkach. Oprócz twierdzą, że jest to najpiękniejsze miasto na początku 2014 r. i będzie najdłuższym ważnych spraw technicznych jest też czas w Europie. W nas odzywa się wtedy lokalny miejskim tunelem w Europie. Różnica ni- na integrację, wspólne wypicie piwa, patriotyzm i bronimy naszych polskich welety pomiędzy najwyższym i najniższym zwiedzanie i poznawanie terenów na- perełek, ale rzeczywiście Czeski Krumlov miejscem kompleksu tunelowego wynosi szych południowych sąsiadów. trzeba koniecznie zobaczyć. Wieczorem 113,5 m. W ramach tej inwestycji (o łącznej Tym razem w listopadzie 2012 r. wybra- pełni wrażeń, ubrani w renesansowe stroje, długości 6382 m) powstaje też kilkupozio- liśmy się do Czeskiego Krumlova, który jest wzięliśmy udział we wspanialej biesiadzie. mowy węzeł Malowanka, zlokalizowany znany w Polsce m.in. z przeboju Heleny Drugi dzień naszej wyprawy spędzili- na początku budowanego odcinka, oraz Vondráčkovej Malowany dzbanek. To 14-ty- śmy w Pradze na budowie największego podwieszony Trojský most.

32 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 210x297_3_KR.indd 1 3/1/2013 8:36:22 AM soPot Materiały Plac budowy Letná, październik 2010 r. 2010 październik Letná, budowy Plac

Projekt tunelowy Blanka w Pradze czeskiej tekst: ANNA siedleckA, zdjęcia: MetrostAV A.s.

Największą podziemną inwestycją obecnie budowaną w Czechach jest bez wątpienia kompleks tunelowy Blan- ka w Pradze. Ten rozległy projekt, realizowany w ramach budowy północno-zachodniego odcinka obwodnicy miasta, ma całkowitą długość 6382 m i dopełnia już otwartą, 17-kilometrową część obwodnicy z tunelami Zlíchovskim, Mrázovką i Strahovskim. Po oddaniu do użytkowania, co zaplanowano na 2014 r., powstanie naj- dłuższy tunel w Czechach i najdłuższy tunel miejski w Europie; jednocześnie będzie on również najdłuższym jednolitym tunelem wykonanym metodą górniczą na terenie Czech – o długości aż 2,23 km.

Budowana trasa obwodnicy prowadzi przez mocno zurbani- ƒ odcinek tunelowy Brusnice, prowadzący od północnego zowany teren na granicy historycznego centrum Pragi oraz portalu tunelu Strahovskiego ulicą Patočkovą, początkowo przez chronione tereny Královskiej obory – Stromovki. Układ tunelami wykonanymi metodą odkrywkową. Za skrzyżo- trasy wytyczono już na początku lat 90. XX w., a następnie waniem z ulicą Myslbekovą trasa przechodzi w odcinek wy- wybrano optymalny wariant przebiegu tego odcinka obwodnicy. konany metodą górniczą i kończy się przed skrzyżowaniem W celu minimalizacji niekorzystnego wpływu robót budow- Prašný most, gdzie przechodzi na powrót w tunele wyko- lanych, a przede wszystkim późniejszego ruchu samochodo- nane odkrywkowo. Całkowita długość sekcji wynosi 1,4 km, wego na nowo powstałej sieci drogowej na okoliczne tereny, z czego 550 m to tunele wykonane metodą górniczą; przeważającą część inwestycji zdecydowano się poprowadzić ƒ odcinek tunelowy dejvice, rozpoczynający się na skrzyżo- w tunelach budowanych z powierzchni, choć w dużej części waniu Prašný most i prowadzący na całej długości w tunelach również wykonywanych metodą górniczą. W ten sposób powstał wykonanych odkrywkowo ulicą Milady Horákovej aż do projekt kompleksu tunelowego Blanka, obejmujący trzy odcinki wykopu na Letnéj, gdzie w przyszłości będzie zlokalizowane tunelowe – od skrzyżowania Malovanka do północnego portalu skrzyżowanie U Vorlíků. Całkowita długość sekcji wynosi tunelu Strahovskiego i skrzyżowania Troja, w pobliżu nowego 1,0 km; mostu Trojskiego przez Wełtawę. Odcinki te płynnie łączą się ƒ odcinek tunelowy královská obora, prowadzący od skrzy- na skrzyżowaniach wielopoziomowych Prašný most i U Vorlíků. żowania U Vorlíků najpierw krótkim odcinkiem na Letnéj, W kolejności od już otwartego odcinka zachodniej obwodnicy wykonanym odkrywkowo, który łączy się z odcinkiem wy- miasta zlokalizowane będą: konanym metodą górniczą, prowadzącym w kierunku zabu-

34 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Budownictwo podziemne PrAgA

Plan sytuacyjny budowy tunelu Blanka

Wizualizacja węzła Malovanka Tunele wykonane metodą odkrywkową oraz tunele sklepione na Trji

dowań Stromovki (Královskiej obory), kanału żeglugowego, liwi po wielu dziesięcioleciach powrót do kwestii tzw. magistrali Císařskiej wyspy, Wełtawy i dalej odcinkiem wykonanym północ – południe, tym razem z zamiarem zaadaptowania jej odkrywkowo aż do portalu trojskiego. Całkowita długość do nowocześnie pojmowanego historycznego centrum miasta, odcinka wynosi 3,09 km, z czego 2230 m jest drążonych. z którego zostanie całkowicie wyłączony ruch tranzytowy. Trasa obwodnicy jest na całej długości rozdzielona kierun- kowo na samodzielne tunele dwu- i trzypasmowe w każdym Usytuowanie pionowe i poziome kierunku. Liczba pasów ruchu odpowiada jego natężeniu, spad- Ze względu na rozmiary inwestycji w ramach opisu rozwią- kowi podłużnemu trasy, a przede wszystkim potrzebie powią- zań kierunkowych i wysokościowych ograniczymy się tylko zania łącznic skrzyżowań wielopoziomowych, zapewniających do informacji ogólnych i podania wartości maksymalnych połączenie obwodnicy z siecią komunikacyjną na powierzchni. i minimalnych. Pod względem wysokościowym trasa tuneli W fazie przygotowania i realizacji odcinek został podzielony obniża się na całej długości od skrzyżowania Malovanka aż na cztery sekcje: pod Wełtawę, odkąd wznosi się do portalu trojskiego. Mak- ƒ sekcja nr 0065 strahovský tunel samochodowy, etap symalny spadek podłużny wynosi 5% na odcinku tunelowym 2A i 2B, Královská obora, od zjazdu z Letnéj pod Stromovką. Różnica ƒ sekcja nr 9515 Myslbekova – Prašný most (MyPrA), niwelet pomiędzy najwyższym i najniższym miejscem tunelu ƒ sekcja nr 0080 Prašný most – Špejchar (PrAŠ), to 113,5 m. Na usytuowanie poziome składa się duża liczba ƒ sekcja nr 0079 Špejchar – Pelc-tyrolka (ŠPelc). łuków prawo- i lewostronnych oraz pośrednich krzywych przej- Zakres inwestycji jest niespotykany i można go porównać ściowych. Najmniejsza wartość promienia łuku kierunkowego jedynie z budową pierwszych odcinków praskiego metra. Od- (300 m), z pominięciem łącznic na skrzyżowaniach, została powiada mu również długość przygotowań, liczba inwestycji osiągnięta na odcinku tunelowym Královská obora. Szerokość towarzyszących, wielkość przebudowywanych sieci inżynierskich, pasów ruchu na całej długości odcinka wynosi 3,5 m, wysokość organizacja transportu publicznego, koordynacja i organizacja przejazdu 4,8 m. Projektowana prędkość – 70 km/h. robót. W trakcie realizacji, głównie na jej końcowym etapie, inwestycja będzie znacząco wpływała na transport w przeważa- rozwiązania techniczne i konstrukcyjne jącej części Pragi. Przewiduje się, że dojdzie do znacznej poprawy Jak już wspomniano, cały kompleks tunelowy Blanka składa środowiska naturalnego na granicy historycznego centrum Pragi, się z kilku ściśle ze sobą powiązanych odcinków tunelowych, wpisanego na listę dziedzictwa historycznego i kulturalnego wykonanych zarówno metodą odkrywkową, jak i metodą UNESCO. Dziś obszar ten jest ekstremalnie obciążony przez górniczą. ruch tranzytowy bez ograniczeń tonażu, co ma oczywiście swoje Wszystkie tunele górnicze zaprojektowano jako dwuwar- ekologiczne następstwa. Dodatkowo ukończenie i oddanie do stwowe, realizowane w sposób konwencjonalny, przy pomocy użytku północno-zachodniego odcinka obwodnicy miasta umoż- nowej austriackiej metody tunelowej (NATM). Obudowy oraz

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 35 Praga Budownictwo podziemne

niecznością minimalizacji czasowych ograniczeń w ruchu na powierzchni. Sposób ich wykonania polega na budowie pod- ziemnych monolitycznych ścian konstrukcyjnych z powierzchni, ewentualnie z zabezpieczonego wykopu. Następnie na wy- równanej powierzchni dna wykopu betonuje się docelową konstrukcję nośną stropu (opartą na ścianach podziemnych), która później zostanie zasypana. W dalszej kolejności można będzie wykonać prace wykończeniowe na powierzchni i przy- wrócić ruch. Drążenie właściwego profilu tunelowego wykonuje się z zabezpieczonego wykopu dopiero po zakończeniu całego odcinka, przez drążenie czoła przodka klasycznymi metodami górniczymi. Na całej długości tunele tego rodzaju mają wspólną ścianę środkową. W przekroju poprzecznym tunel składa się z dolnej płyty żelbetowej, podziemnych ścian posadowionych na podłożu nośnym oraz żelbetowej płyty stropowej. Tunele wykonane metodą górniczą, drążone na odcinku Špejchar – Pelc-Tyrolka W całym kompleksie tunelowym Blanka jest wiele intere- sujących rozwiązań detali oraz bardzo wymagających odcin- izolacje są zamknięte. Do zabezpieczenia wyrobiska przewi- ków zarówno pod względem technicznym, jak i budowlanym. dziano wykorzystanie obudowy wstępnej z betonu natrysko- Z racji rozległego zakresu inwestycji poświęcimy uwagę tylko wego, wzmocnionej ramami kratowymi ze stali zbrojeniowej, niektórym z nich. Najbardziej interesujące i najbardziej skom- spawanymi sieciami stalowymi oraz zwornikami. Drążenie plikowane zostały opisane poniżej (w kierunku od Malovanki będzie przebiegało etapami. Jako zabezpieczenie uzupełnia- do Pelc-Tyrolki). jące na odcinkach krytycznych będą wykonywane iniekcje Pierwszym złożonym odcinkiem jest część portalowa tu- gruntowe, iniekcje natryskowe, parasole z mikropali, sklepie- nelu, połączona ze skrzyżowaniem Malovanka. Cały zespół nia dolne kaloty, zmiany w podziale powierzchni wyrobiska, tuneli odkrywkowych z jedną łącznicą wjazdową i łącznicą ewentualnie kombinacje wymienionych regulacji. Profil tunelu z przyszłą ulicą Břevnovską tworzy monolit żelbetowy. Jego dwupasmowego wynosi 123,7 m2, a trzypasmowego 172,6 m2. część stanowi również maszynownia systemów wentylacyjnych Dla zapewnienia wodoszczelności tuneli drążonych zaprojek- z dalszymi pomieszczeniami technologicznymi umieszczonymi towano specjalny system hydroizolacji. między tunelami. Obudowa ostateczna tuneli górniczych jest zaprojektowana Skomplikowane warunki projektowania i budowy wystąpiły jako zamknięta, monolityczna, żelbetowa. Tunel w przekroju na brusnickim odcinku tuneli górniczych, gdzie wysokościowe poprzecznym składa się z przestrzeni komunikacyjnej nad prowadzenie trasy uniemożliwiło umieszczenie drążonego tu- jezdnią oraz z przestrzeni pod powierzchnią jezdni, w której nelu w masywie skalnym. Części tuneli trzypasmowych będą zostały przewidziane kanały wentylacji przeciwpożarowej oraz drążone w warstwach czwartorzędowych, stanowiących prze- instalacji rozprowadzających sieci inżynierskie. Razem z obu- ważnie osady eoliczne (lessy i gliny lessowe). Jako zabezpie- dową ostateczną, podzieloną na sklepienie górne i dolne, będą czenie uzupełniające przy drążeniu przewidziano kolumny realizowane również niektóre części konstrukcji wewnętrznych poziome iniekcji strumieniowej, wykonane z wyprzedzeniem (płyta i ściana, na których usytuowana będzie jezdnia). Do nad górnym sklepieniem tunelu. betonu sklepienia górnego zostaną dodane włókna polipropy- W rozległym, otwartym wykopie budowlanym na skrzy- lenowe, które z jednej strony służą jako ochrona przeciw po- żowaniu Prašný most zostały razem umieszczone łącznice, wstawaniu rys przy początkowym kurczeniu betonu, z drugiej centrum technologiczne oraz garaże podziemne na 463 miejsc. strony są skutecznym środkiem obniżającym wpływ tempera- Fragmentem skrzyżowania jest również nowy most nad trasą tury w czasie pożaru na straty nośności obudowy betonowej. kolejową w kierunku na Vítězné náměstí. Koordynacja prac Tunele wykonane metodą odkrywkową, klasyczne, są na poszczególnych częściach obiektu, przy zachowaniu ruchu zaprojektowane zawsze w otwartym wykopie, zabezpieczonym samochodowego i tramwajowego na powierzchni, z koniecz- kotwionymi ścianami podziemnymi, ściankami berlińskimi lub nością umożliwienia dostępu do drążonego odcinka tunelu na mikropalach, ewentualnie skarpowaniem lub kotwionymi Brusnice oraz odcinka tuneli dejvickich wykonanych metodą ściankami skalnymi. Nośną konstrukcję ramową tunelu tworzy mediolańską, stanowi bardzo trudne zadanie zarówno z punktu dolna płyta fundamentowa (z kanałem instalacyjnym) ze ścia- widzenia organizacyjnego, jak i rozwiązań konstrukcyjnych nami i stropem płaskim lub sklepieniem górnym. Wszystkie obiektu. Dodatkowo plac budowy jest usytuowany w zabyt- konstrukcje są monolityczne, żelbetowe, z dodatkiem włókien kowej części Pragi, w bliskiej odległości Zamku Praskiego. polipropylenowych. Ten typ konstrukcji został zastosowany Kolejnym wymagającym odcinkiem jest przebicie tuneli me- w miejscach o złożonym rozmieszczeniu przestrzennym przy todą odkrywkową w ramach dejvickiego odcinka tunelowego, portalach końcowych, w miejscach łączenia z częścią górniczą, między westybulem stacji metra Hradčanská i torowiskiem gdzie przy tunelu w wykopie są umieszczone następne obiekty, dworca ČD Praha-Dejvice. Dla celów budowy tuneli wyko- jak np. centrale technologiczne, garaże podziemne lub łącznice. nywanych metodą podstropową północna część westybulu Tunele wykonane odkrywkowo metodą mediolańską zostanie rozebrana, a po ich realizacji postawiona na nowo (podstropową) są przewidziane w miejscach o bardzo ogra- wraz z budową nowego przejścia podziemnego pod torami niczonych warunkach przestrzennych oraz w miejscach z ko- ČD do ulicy Dejvickiej. Rozwiązania techniczne musiały być

36 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Budownictwo podziemne Praga

Dane techniczne inwestycji Długość kompleksu tunelowego Blanka Północna nitka tunelu [m] Południowa nitka tunelu [m]

Odcinek Brusnice Odcinek wykonany metodą odkrywkową 546,07 539,29 Odcinek wykonany metodą górniczą 534,95 550,26 Odcinek wykonany metodą odkrywkową 323,96 308,72 Suma 1104,98 1398,27 Odcinek Dejvice Odcinek wykonany metodą odkrywkową 1006,82 1004,98 Suma 1006,82 1004,98 Odcinek Královská obora Odcinek wykonany metodą odkrywkową 290,69 294,93 Odcinek wykonany metodą górniczą 2230,77 2223,83 Odcinek wykonany metodą odkrywkową 568,94 537,22 Suma 3090,40 3085,98 Długość całkowita tuneli trasy głównej Długość całkowita tuneli wykonanych metodą górniczą 2765,72 2774,09 Długość całkowita tuneli wykonanych metodą 2736,48 2715,05 odkrywkową Długość całkowita tuneli 5502 5489 Długość łącznic tunelowych wykonanych metodą odkrywkową Malovanka 138,8 68 Prašný most 114 199,9 U Vorlíků 196 353,6 Trója 0 77,7 Suma 448,8 699,2

Tunele wykonane metodą odkrywkową w sumie 6599,53 m Tunele wykonane metodą górniczą w sumie 5539,81 m Tunele w sumie 12139,34 m Powierzchnia wyrobiska Dwupasmowa 123,7 m2 Trzypasmowa 172,6 m2 Minimalny nadkład tuneli wykonanych metodą górniczą 8 m Maksymalny nadkład tuneli wykonanych metodą górniczą 44 m Roboty budowlane Obiekty wykonane metodą górniczą 944 000 m3 (obszar wyrobiska) Obiekty wykonane metodą odkrywkową 1 270 000 m3 (przestrzeń obudowana) Wysokość przejazdu 4,8 m Szerokość pasa jezdni 3,5 m Maksymalny spadek 5% Projektowana prędkość 70 km/h ponadto koordynowane z możliwością modernizacji całego Problematyczna koordynacja budowy z istniejącą siecią obszaru dworca kolejowego i trasy kolejowej Praga – Kladno. komunikacyjną miała miejsce również na całej długości tuneli Elementem tego projektu jest również budowa drugiego we- wykonanych odkrywkowo na odcinku Dejvice – Letná-Prašný stybulu ze stacją Hradčanská, bezpośrednio powiązaną ze most. Trasa jest prowadzona głównie ulicą Milady Horákové, stacją kolejową. która jest główną trasą łączącą wschodnią i zachodnią część

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 37 Praga Budownictwo podziemne

Przekrój podłużny tunelu pod Wełtawą

Tunel Blanka, faza budowy tuneli odkrywkowych z drążeniem czoła przodka zabezpieczonego płytą stropową (metoda mediolańska)

Letenska jest zaprojektowany jako żelbetowa konstrukcja monolityczna, której stopniowa budowa i rozwiązania tech- niczne będą podporządkowane nadrzędnemu celowi, jakim jest uzyskanie dostępu do tuneli drążonych pod Stromovką. W wykopie budowlanym na Letnéj zaczynają się tunele wyko- nywane metodą górniczą odcinka Kralovska obora, prowadzące od portalu koło stadionu AC Sparta i kończące się w okolicy Trojskiego jazu na drugim brzegu Wełtawy. Większych kompli- kacji przy budowie tych tuneli górniczych można spodziewać się tylko na odcinku o długości ok. 160 m od podnóża stoku Tunel Blanka, faza wykonania obudowy ostatecznej dwupasmowego tunelu Letné do Stromovky, w pobliżu strawionej pożarem budowli historycznej restauracji Šlechtovej. Oba tunele przechodzą miasta na jego północnym obszarze. Przede wszystkim z tego w tym miejscu z najniższym nadkładem na granicy warstw powodu wykorzystano technologię tuneli odkrywkowych re- libeńskich łupków i rewnickich kwarcytów o słabej nośności. alizowanych metodą podstropową, z zabezpieczeniem w po- Najmniejsza wysokość nadkładu skalnego wynosi tutaj ok. staci stałych konstrukcji nośnych stropu i ścian. Dzięki temu 1,5 m, ponad nadkładem znajdują się nasycone wodą żwiry rozwiązaniu dojdzie do bardzo wyraźnego skrócenia czasu o grubości warstwy ok. 11 m. Dlatego też na tym odcinku, zajęcia pasów ruchu na powierzchni i ograniczeń w ruchu przed drążeniem właściwych tuneli ze sztolni eksploracyjnej (z dużym udziałem komunikacji miejskiej). zostanie wykonana strumieniowo-ciśnieniowa iniekcja skalna Kolejnym znaczącym elementem kompleksu tunelowego przy pomocy systemu kotew. jest część portalowa tuneli wykonanych odkrywkowo na Istotną częścią inwestycji jest przejście tuneli górniczych pod Letnéj. W otwartym wykopie budowlanym o głębokości do Wełtawą. Chodzi o już czwartą w kolejności trasę tunelową 25 m znajdują się – oprócz skrzyżowania (z czterema łącz- (trasy metra), wydrążoną pod korytem rzeki. W tym przypadku nicami tunelowymi), właściwych tuneli i podziemnego cen- jednak osiągnięto największy profil wyrobiska (120 m2), przy trum technologicznego – również garaże podziemne z 863 minimalnym nadkładzie pod dnem Wełtawy, wynoszącym miejscami parkingowymi. Bardzo złożony obiekt z siedmioma 14,5 m. Zakłada się, że zwiększone przepływy nie powinny kondygnacjami podziemnymi pod rozległym płaskowyżem stanowić jakichś dramatycznych komplikacji podczas budowy.

38 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Budownictwo podziemne Praga

W celu zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz wentylacji przeważającej części tuneli górniczych odcinka Kralovska obora pod zabudową mieszkaniową na Letnéj został zaprojektowany złożony kompleks drążonych, podziemnych obiektów techno- logicznych. Chodzi głównie o maszynownię wentylacji, kanały wentylacyjne i sztolnie łączące, przywodzące i odprowadzające. Największym obiektem jest tu maszynownia wentylacyjna, umieszczona równolegle do trasy tuneli. Powierzchnia wyrobi- ska wynosi prawie 300 m2, długość 125 m, wysokość nadkładu skalnego 25 m. Do obiektu maszynowni wentylacji są szczelnie przyłączone kanały wentylacyjne przywodzące i odprowadza- jące. Ten złożony węzeł podziemny można było zaprojektować w tym miejscu jedynie dzięki bardzo sprzyjającym warunkom geologicznym. Ostatnią częścią kompleksu tunelowego Blanka jest tunel wykonany odkrywkowo na trojskim brzegu. Tunele są tutaj zbudowane w otwartych wykopach budowlanych. Pomimo faktu, że zostały umieszczone za wałami przeciwpowodzio- Maszynownia urządzeń wentylacyjnych wymi, jednym z ważnych kryteriów projektu był wpływ stanu powodziowego w rzece na możliwość wyparcia tunelu. Po mów technologicznych, jak najmniejszych kosztów utrzymania, zamodelowaniu przepustowości wału przeciwpowodziowego włącznie z minimalizacją kosztów eksploatacji, a zwłaszcza wraz z oporem hydraulicznym, wysokością piezometryczną oraz kosztów energii elektrycznej. Na zużycie energii elektrycz- ocenie konstrukcji tunelu możliwość ta została wyeliminowana. nej tuneli drogowych wpływa głównie system oświetleniowy Budowa obwodnicy miasta jest tutaj skoordynowana z budową i wentylacyjny. Z tego powodu szczególną uwagę poświęcono zabezpieczeń przeciwpowodziowych miasta stołecznego (bu- właśnie projektowi systemu wentylacyjnego. dowa nr 0012). System wentylacyjny w kompleksie tunelowym Blanka wykorzystuje efekt tłoka poruszających się pojazdów oraz Technologiczne wyposażenie tunelu łączy zasady wentylacji poprzecznej i podłużnej z lokalnym Wyposażenie technologiczne i zabezpieczające kompleksu odprowadzeniem lub nadmuchem powietrza w tunelu jedno- tunelowego Blanka spełnia, a w wielu przypadkach nawet prze- kierunkowym. W normalnych warunkach powietrze będzie kracza, minimalne wymagania bezpieczeństwa, ustanowione doprowadzane głównie portalami wjazdowymi w połączeniu w dyrektywie unijnej 2004/54/EC o bezpieczeństwie tuneli z lokalnymi nadmuchami na całej długości tunelu. Zanieczysz- drogowych. Kompleks jest kolejnym obiektem tunelowym na czone powietrze będzie odprowadzane w sposób wymuszony obwodnicy miasta i bezpośrednio łączy się z Strahovskim tune- przez cztery połączone poprzecznie maszynownie, tak aby lem samochodowym. Fakt sterowania i kierowania wszystkich w jak największej mierze ograniczyć wydobywanie się spalin praskich tuneli samochodowych z dwóch dyspozytorni (jedna z portali wyjazdowych. dla kierowania ruchem, druga do śledzenia i sterowania wypo- Odprowadzenie dymu w przypadku pożaru jest w tunelach sażenia technologicznego) wymusił wyposażenie kompleksu tu- drążonych zabezpieczone wymuszonym odprowadzeniem nelowego Blanka w odpowiedni system monitorujący, kierujący przez otwory w stropie (co ok. 80 m), połączone zamykanymi oraz zabezpieczający, kompatybilny z pozostałymi tunelami. klapkami, do odprowadzającego kanału wentylacyjnego pod Wyposażenie technologiczne kompleksu tunelowego Blanka: jezdnią. Na odcinkach wykonanych odkrywkowo dym jest od- ƒƒ osprzęt do maszyn (tory dla żurawi), prowadzany w sposób wymuszony przez lokalne maszynownie ƒƒ sygnalizacja świetlna (oznaczenie i kierowanie ruchem, szla- lub przy pomocy wentylatorów strumieniowych umieszczonych bany, system informacyjny, urządzenia sygnalizacji świetlnej), przy portalach łącznic. ƒƒ urządzenia wentylacyjne (główna wentylacja tunelu, wen- Ze względu na złożoność systemu oraz połączenie każdego tylacja pomieszczeń pomocniczych), z tuneli łącznicami wjazdowymi i wyjazdowymi z lokalną ƒƒ urządzenia trybu automatycznego (system kierujący, urzą- komunikacją na powierzchni, do zaprojektowania systemu dzenia pomiarowe substancji szkodliwych oraz prędkości wentylacyjnego, a głównie do automatycznego systemu jego przepływu powietrza, identyfikacja warunków drogowych, sterowania, wykorzystano program do symulacji VENTSIM. zamknięty system TV, urządzenia zabezpieczające), Program ten został opracowany w związku z oddaniem do ƒƒ urządzenia wysokiego napięcia (rozprowadzenie wyso- użytkowania tunelu Mrázovka w latach 2004–2005. Dla zmi- kiego napięcia, uziemienie, oświetlenie tuneli i pomieszczeń nimalizowania mocy wentylatorów zostały zaprojektowane pomocniczych), – na podstawie modelowania matematycznego i fizycznego, ƒƒ urządzenia niskiego napięcia, we współpracy z wydziałem budowy maszyn ČVUT w Pradze ƒƒ stacja trafo, – korekty budowy ważniejszych węzłów wentylacyjnych, np. ƒƒ stacja benzynowa. wielkości, liczby i kształtu otworów zasycających. Znaczenie tunelu z punktu widzenia komunikacji w Pradze oraz zakładane wysokie natężenie ruchu miały wpływ na wyso- Tekst powstał na podstawie informacji przekazanych przez firmę kie wymagania dotyczące niezawodności projektowanych syste- Metrostav a.s.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 39 Budowa nowego mostu Trojskiego w Pradze

tekst: prof. Ing. jAN l. VÍtek, CSc., FEng., Metrostav a.s., współautorzy: Ing. lAdislAV ŠAŠek, CSc., Ing. roBert BroŽ, PHD., Ing. VlAdiMÍr jANAtA, CSc. zdjęcia: jAN l. VÍtek, josef husÁk

Obecnie w Pradze budowana jest północna część obwodnicy miasta. Projekt ten jest znany pod nazwą kompleks tunelowy Blanka, a w jego skład wchodzą liczne budowle tunelowe. Do kompleksu zaliczany jest również nowy most przez Wełtawę, który będzie służył komunikacji tramwajowej, samochodowej oraz pieszej. Po jego ukoń- czeniu możliwa będzie rozbiórka istniejącego mostu tramwajowego, który jest eksploatowany od czasu ostatniej przebudowy mostu Barykadników.

Artykuł opisuje proces powstawania głównych elementów chach. Oryginalny system konstrukcyjny oraz sposób budowy mostu. Nie wspomniano w nim o projektowaniu, analizach są przedmiotem szerokiej dyskusji. statycznych, posadowieniu czy sposobie podparcia. Celem artykułu jest bowiem poinformowanie opinii publicznej o wy- opis mostu darzeniach na placu budowy, możliwych do zaobserwowania Przeprawa składa się z dwóch samodzielnych konstrukcji, w pobliżu terenów rekreacyjnych Troi oraz doliny Wełtawy. oddzielonych dylatacją nad fi larem stojącym na trojskim brzegu. Główne przęsło nad Wełtawą zaprojektowano jako prosto pod- Wstęp partą łukową konstrukcję stalową z betonowym pomostem Most Trojski powstał w ramach projektu kompleksu tune- o rozpiętości 200,4 m. Łączące się z nim od strony Troi przę- lowego Blanka. W 2006 r. inwestor zdecydował o zmianie sło zalewowe jest prosto podpartą konstrukcją dwubelkową projektu mostu i zorganizował konkurs na wykonanie nowego. o rozpiętości 40,35 m, wykonaną z monolitycznego betonu Zwycięski projekt – łukowa konstrukcja hybrydowa – jest aktu- sprężonego. alnie w trakcie realizacji i będzie się zaliczał, zwłaszcza biorąc Most pod względem wizualnym stanowi niemal syme- pod uwagę jego rozpiętość, do największych mostów w Cze- tryczną całość, a to dzięki spójnej koncepcji oraz formie

40 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Mosty PrAgA

Ryc. 2. Przekrój podłużny mostu

rozwiązania konstrukcyjne

Płyta pomostowa sprężona poprzecznie i podłużnie jest podparta poprzecznicami prefabrykowanymi. Środkowy pas tramwajowy jest otoczony konstrukcją stalowo-betonowych cięgien łuku (sprężonych wewnętrznie), oddzielających prze- strzeń komunikacyjną od korpusu tramwajowego. Reakcje łuku przenoszone przez płytę pomostową są eliminowane dzięki sprężeniu podłużnemu. Wykorzystanie poprzecznic prefabryko- wanych umożliwiło znaczne przyśpieszenie postępu robót oraz zmniejszyło liczbę tymczasowych konstrukcji podporowych przy jednoczesnym spełnieniu wysokich wymagań co do precyzji i ja- kości wykonania. Przekrój poprzeczny mostu ilustruje rycina 3.

Ryc. 1. Wznoszenie skrajnej części łuku po stronie Troi

przekroju poprzecznego (kształt poprzecznic i płyty) oraz Ryc. 3. Przekrój poprzeczny w środku rozpiętości jednakowym detalom wyposażenia. Całkowita szerokość mostu wynosi 36,2 m (wraz z barierami) i jest pod względem Łuk stalowy, wznoszący się na 20 m w części środkowej, konstrukcyjnym podzielona na pasy ruchu, odpowiednio do ma przekrój komorowy w kształcie pentagonu o wysokości poszczególnych rodzajów komunikacji. Na środku, na samo- 0,9–1,3 m. Mniej więcej w jednej czwartej rozpiętości roz- dzielnym korpusie, poprowadzono dwutorową linię tramwa- dziela się obustronnie w kierunku podstaw na dwa czwo- jową, po jej obu bokach symetrycznie biegną dwie jezdnie rokątne przekroje komorowe, odpowiednio do rozwiązań dwupasmowe oraz chodniki dla pieszych i rowerzystów. przestrzennych profi lu korpusu tramwajowego. Projekt mostu Trojskiego jest konstrukcją znaczącą i od- Jednocześnie ukształtowano łuk stalowy, spełniając przy ważną, wykorzystującą niezwykłe, jak dotąd, wzajemne po- tym wymagania statyczne dotyczące jednakowej sztywności łączenia elementów konstrukcji, składającej się ze stalowego i powierzchni przekroju na całej jego długości oraz zachowania łuku oraz sprężonej betonowej płyty pomostowej, połączo- stałej grubości blach. nych wzajemnie za pomocą sieci wieszaków. Rozwiązania Most Trojski stanowi konstrukcję zawierającą szereg zaawanso- i kształt przeprawy tworzą unikatową konstrukcję na skalę wanych rozwiązań, łącznie z jego wyposażeniem. Po raz pierwszy światową. Obiekt uzyskał niezwykłą elegancję dzięki stosun- w Czechach zastosowano wypróbowane dylatacje francuskiej kowi nachylenia do rozpiętości łuku 1:10, co decyduje o jego fi rmy. Odwodnienie jezdni i chodników wykonano na całej dłu- smukłości, oraz stosunkowi wysokości konstrukcyjnej łuku gości mostu oraz na przyczółkach z użyciem wpustów ulicznych i jego rozpiętości 1/182. Takie parametry uzyskano w wyniku angielskiego producenta. Dwutorowa linia tramwajowa w środ- zastosowania gęstej sieci wieszaków, która zapewnia wytrzy- kowej części płyty pomostowej jest poprowadzona na pływającej małość i sztywność konstrukcji. Przekrój podłużny mostu monolitycznej płycie żelbetowej. Płytę od konstrukcji nośnej pokazano na rycinie 2. oddziela elastomerowa mata antywibracyjna o grubości 23 mm.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 41 praga Mosty

Do płyty zakotwiono podstawy słupów trakcyjnych, szyny oraz zgodnie z docelowo pełnionymi funkcjami. Na poszczególnych kątowniki zabezpieczające. Na moście zaprojektowano tory połą- etapach budowy, kiedy konstrukcja jeszcze nie była kompletna, czone spawami. Kolejowe urządzenia dylatacyjne są umieszczone pojawiły się problemy związane z powstawaniem niezwykłych na przyczółkach za konstrukcją nośną. obciążeń. Ze względu na to starannie opracowywano kolejność wykonywania poszczególnych robót oraz rozważono cały sze- Przebieg robót reg wariantów, zanim wybrano optymalny. W celu podjęcia Podczas gdy długo dywagowano o sposobie wznoszenia odpowiednich decyzji analizowano różne kryteria, z których głównego przęsła przez rzekę, na rusztowaniu stałym zostało główne to: solidność wykonania konstrukcji i eliminacja ryzyka wykonane betonowanie przęsła zalewowego. Główne przęsło powstałego ze złej jakości wykonania oraz opóźnień w realizacji, mostu stanowi złożony system konstrukcyjny, zoptymalizowany opłacalność i liczba tymczasowych konstrukcji pomocniczych, ograniczenie niekorzystnego wpływu podnoszącego się poziomu wody w Wełtawie, możliwość wykorzystania ograniczonej prze- strzeni na placu budowy. Po szczegółowej analizie zdecydowano, że w pierwszej kolej- ności zostanie wykonana płyta pomostowa, z której następnie będzie montowany stalowy łuk z wieszakami. Płyta mostowa składa się z prefabrykowanych poprzecznic, płyty monolitycznej i stalowo-betonowego cięgna łuku. Po- przecznice są zawieszone na stalowej części cięgna łuku przy pomocy elementów stalowych i złączy śrubowych. Ze względu na konstrukcję płyty pomostowej trzeba było zaprojektować pięć podpór tymczasowych. Pomost został następnie usztyw- niony tymczasową konstrukcją kratownicową. Na holeszowickim brzegu zorganizowano stanowisko montażowe (ryc. 4), na któ- rym stopniowo montowano tymczasową konstrukcję kratową, stalową część cięgna łuku oraz prefabrykowane poprzecznice. Ryc. 4. Stanowisko montażowe i część wysuniętego rusztu W ten sposób powstała konstrukcja rusztowa, którą stopniowo wysunięto na drugi brzeg rzeki. Tymczasowa konstrukcja stalowa kratownicowa składa się z pasa dolnego i krzyżulców. Górny pas tworzy stalowa część cięgna łuku. Montaż na stanowisku montażowym rozpoczęto od połączenia pasa dolnego tymczasowej konstrukcji kratowej z krzyżulcami. Na betonowe podpory wykonane na stanowisku montażowym ustawiano zawsze po cztery prefabrykowane poprzecznice. Na koniec instalowano stalową część cięgna, na którą przykręcano śrubami prefabrykowane poprzecznice i krzyżulce. Powstawały w ten sposób konstrukcje o standardo- wej długości 16 m, które były kolejno wysuwane. Montaż był nadzwyczaj trudny ze względu na konieczną precyzję w celu zachowania wymaganego kształtu konstrukcji oraz aby umoż- liwić dokładne ustawienie wszystkich połączeń śrubowych. Dlatego też wygodniej było wykonywać wszystkie te operacje Ryc. 5. Walce do wysuwania rusztu nośnego pomostu na stanowisku montażowym na holeszowickim brzegu rzeki. Pozycja poprzecznic została precyzyjnie ustawiona z użyciem urządzeń hydraulicznych. Przy wysuwaniu konstrukcja rusztowa była ciągnięta za pomocą prętów sprężających. W sumie przewidziano osiem prętów, ale w praktyce korzystano w większości tylko z czte- rech. Każdy pręt był ciągnięty przez walec hydrauliczny o mocy 60 t (ryc. 5). Przednia część konstrukcji została ustawiona za pomocą krótkiego kratowego awanbeku (ryc. 6), który zapew- niał płynny najazd na łożyska przesuwne. Łożyska przesuwne zostały uproszczone w celu zredukowania liczby pracowników wykonujących wysuwanie konstrukcji. Na łożyskach umiesz- czono płyty, po której bezpośrednio wysuwano dolny pas konstrukcji kratowej. Odpadła więc kwestia blach nierdzew- nych i stopniowe przesuwanie płytek teflonowych między łożyskiem a wysuwaną konstrukcją. W ten sposób zmniejszono Ryc. 6. Widok wysuwanej konstrukcji z lotu ptaka również ryzyko błędu przy wkładaniu płytek. Siły wysuwające

42 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Mosty praga były starannie mierzone, dzięki czemu osiągnięto bardzo małe wartości tarcia (1–3%). Cała konstrukcja o długości 200 m była wysuwana przez ok. dwa i pół miesiąca wiosną 2011 r. W dalszym etapie wykonano betonowanie końcowych po- przecznic mostu. Jeszcze przed tym trzeba było osadzić stalowe podstawy łuku, które miały być zespawane z poprzecznicą końcową (ryc. 7). Stalowe stopki zostały osadzone na kon- strukcji stalowej, przez co stały się częścią końcowej poprzecz- nicy. Deskowanie końcowych poprzecznic o skomplikowanym kształcie podparto rusztowaniem stałym. Po zabetonowaniu końcowych poprzecznic kontynuowano stopniowe betonowanie płyty pomostowej, znów w odcinkach po 16 m. Deskowanie płyty pomostowej za każdym razem po stężeniu betonu było opuszczane na łodzie i przewożone na następny odcinek, gdzie ponownie ustawiano je we właściwej pozycji. Deskowanie za- Ryc. 7. Osadzanie podstawy łuku kotwiono do kotew zabetonowanych w prefabrykowanych po- przecznicach. Zaraz po betonowaniu poszczególnych odcinków pomostu aktywowano sprężenie poprzeczne. Po zakończeniu betonowania płyty pomostowej wykonano etapami betonowa- nie zespolonego stalowo-betonowego cięgna łuku. Sprężenie podłużne pomostu i cięgien łuku aktywowano w trzech krokach. Pierwsza część sprężenia podłużnego została wykonana po zakończeniu betonowania całej płyty pomostowej głównego przęsła mostu. W ten sposób powstała konstrukcja, która miała już nośność wystarczającą do montażu łuku. Wysoką sztywność konstrukcji osiągnięto zwłaszcza dzięki pomocniczej konstrukcji kratowej, współdziałającej z całą docelową płytą pomostową i cięgnem łuku. Podstawy łuku są najbardziej obciążoną częścią konstrukcji. Przenoszą siły łuku na pomost i cięgna, są w nich również zakotwione wielkie 37-splotowe kable, podłużnie sprężające cięgno łuku. Sama konstrukcja stalowa podstaw wymagałaby Ryc. 8a. Skrajna część łuku w pozycji transportowej dużej ilości zbrojenia do przeniesienia lokalnego napięcia. Ilość zbrojenia zredukowano dzięki wypełnieniu stalowych podstaw łuku betonem samozagęszczającym o wysokiej wytrzymałości, klasy C80/95, który rozprasza lokalne naprężenia. Na gotowej płycie pomostowej postawiono wieże konstrukcji podporowej z materiału PIZMO, które służyły do montażu łuku mostu. Jednocześnie w miejscu przyszłej linii tramwajowej zbudowano tymczasowe tory, po których przewożono poszcze- gólne elementy łuku, a następnie spawano w większe całości. Do przewożenia stalowych elementów wykorzystywano wózki sterowane hydraulicznie. Poszczególne elementy konstrukcji stalowej łuku były spawane w zestawy o długości zbliżonej do 1/3 łuku. Montaż pierwszej części łuku rozpoczął się od strony Troi, gdzie wzniesiono łuk u podstawy i połączono ze sworzniem konstrukcji pomocniczej przy podstawie. Następnie element ten był podnoszony wolnym końcem do wymaganej wysokości Ryc. 8b. Skrajna część łuku osadzona na sworzniu (ryc. 8a, 8b), po czym przyspawano podstawę łuku, by wreszcie konstrukcję pomocniczą ze sworzniem zdemontować. Podobnie stalowaniu napinane ze stosunkowo małą siłą ok. 5–10 % no- wzniesiono część łuku po holeszowickiej stronie mostu (ryc. 9). śności, aby ograniczyć ich ugięcia pod ciężarem własnym i tym Jako ostatni podnoszono środkowy element łuku. Wszystkie samym wyeliminować nieliniową sztywność wieszaków. Będą operacje podnoszenia przeprowadzono przy pomocy wiesza- instalowane grupami w pięciu etapach, tak aby przy instalacji ków prętowych oraz walców hydraulicznych (ryc. 10). Ciężar i sprężaniu nie dochodziło do nadmiernej, niesymetrycznej skrajnych części łuku wynosi ok. 720 t, środkowy element waży deformacji łuku. Po instalacji wszystkich wieszaków dolny pas natomiast ok. 680 t. pomocniczej konstrukcji kratowej zostanie przerwany, nastąpi Kiedy łuk zostanie całkowicie zespawany, stanie się konstruk- aktywacja drugiego z trzech etapów sprężenia podłużnego i całe cją samonośną i będzie można zdemontować wieże podporowe, główne przęsło mostu zostanie opuszczone z łożysk przesuwnych po czym nastąpi instalacja wieszaków. Wieszaki będą po zain- na podporach tymczasowych – będzie opierać się jedynie na ło-

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 43 praga Mosty

żyskach docelowych. Płyta pomostowa opadnie według założeń statycznych prawdopodobnie o 250 mm i w ten sposób dojdzie do pełnej aktywacji wszystkich wieszaków. Następnie zostanie zdemontowana pozostała część tymczasowej konstrukcji krato- wej oraz nastąpi ostatnia faza sprężania podłużnego i kontrola sprężenia wieszaków. W przypadku ewentualnych odchyleń od zakładanego napięcia wieszaki zostaną skalibrowane w opty- malny sposób z wykorzystaniem metod programowania oraz matryc powiązanych. Oczekuje się, że rektyfikacja mogłaby dotyczyć ok. 10% wieszaków, po czym budowę mostu będzie można dokończyć. Zostaną zamontowane stalowe kapy chod- nikowe, będzie położona wierzchnia warstwa jezdni, osadzone tory tramwajowe i oświetlenie itd. Konstrukcje betonowe Wszystkie konstrukcje betonowe są zaprojektowane z beto- nów wysokich klas dla zapewnienia wieloletniego użytkowania mostu. Poprzecznice są prefabrykowane z dodatkowo sprężo- nego betonu C70/85 XF2. Prefabrykaty nietypowych kształtów mają 29,28 m długości, 0,50 m szerokości i zmienną wysokość od 0,41 do 1,53 m, są sprężone dwoma dziewięciosplotowymi kablami systemu SUSPA-DSI (ryc. 11). Poprzecznice zostały wykonane w zakładzie produkcyjnym segmentów mostowych SMP CZ w Brandysie nad Labem. Sprężanie poprzecznic prze- biegało w dwóch fazach, pierwsza faza miała miejsce jeszcze w zakładzie, druga po instalacji poprzecznic na cięgno łuku przed wysuwaniem. Poprzecznice w trakcie transportu i mon- tażu były narażone na szereg obciążeń, dlatego pełna akty- Ryc. 9. Wznoszenie skrajnej części łuku po stronie Troi

Ryc. 10. Stan robót po wzniesieniu obu części skrajnych łuku

44 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Mosty praga wacja sprężenia w zakładzie produkcyjnym była niemożliwa. Do poprzecznic zabetonowano stalowe elementy kotwiące, które przenoszą obciążenia z płyty pomostowej do cięgna łuku (ryc. 12). Elementy te zostały w zakładzie przymocowane za pomocą połączeń śrubowych do stalowej części cięgna łuku. Konstrukcje monolityczne przęsła zalewowego i głównego przęsła mostu wykonano z betonu sprężonego C50/60 XF2, tylko cięgno łuku, ze względu na większe narażenie na sole roz- mrażające, wykonano z betonu C50/60 XF4. Wszystkie betony konstrukcji monolitycznych zostały dostarczone przez firmę TBG Metrostav s.r.o. Kompletne deskowanie konstrukcji monolitycz- nych mostu dostarczyła firma Česká Doka. Końcowe poprzecznice przęsła zalewowego i głównego stanowią masywną konstrukcję o wymiarach ok. 30 x 4 x 1,8 m. Z tego powodu przywiązy- wano nadzwyczajną wagę do wpływu ciepła hydratacyjnego Ryc. 11. Walce hydrauliczne unoszące część łuku na prętach wieszakowych na konstrukcję. Przy betonowaniu w miesiącach letnich (po- przecznice przęsła zalewowego) beton był chłodzony ciekłym azotem. W celu ograniczenia pęknięć powstających w począt- kowych fazach twardnienia betonu dodano do niego włókna polipropylenowe. Przęsło zalewowe ma ok. 1200 m3 objętości. Ze względu na złożoną formę konstrukcji oraz konieczność bardzo ostrożnego wylewania betonu konstrukcja przęsła zalewowego była betonowana w trzech częściach. Szczególną uwagę zwró- cono na betonowanie cięgien mostu. Przestrzeń wewnątrz cięgna została wypełniona stalowymi elementami cięgna oraz zbroje- niem, które było przewidziane głównie dla ograniczenia pęknięć (ryc. 13). Idealne byłoby użycie do betonowania cięgna betonu sa- mozagęszczającego, okazało się to jednak niemożliwe, ponieważ powierzchnia cięgna osiągała znaczne nachylenie – do 8%. Dla- tego wyprodukowano specjalny beton, lekko gęstniejący, który umożliwił betonowanie elementów z nachyleniem powierzchni, a przy tym jest na tyle rzadki, że przeniknął przez małe otwory Ryc. 12. Poprzecznice prefabrykowane na składzie do niedostępnych części deskowania między gęsto ułożonym zbrojeniem. Technologia betonowania była przetestowana na modelowym wzorcu w skali 1:1, przy czym skontrolowano be- tonowanie wszystkich detali. Beton wykorzystany przy wypełnianiu podstaw łuku został zaprojektowany na podstawie doświadczeń zdobytych przy opracowywaniu betonów wysoko wytrzymałościowych w firmie TBG Metrostav, s.r.o. Celem było osiągnięcie wysokiej wytrzy- małości betonu (ostateczna projektowana klasa to C80/95), aby beton mógł w bezpieczny sposób przenieść wysokie obciąże- nia mechaniczne, powstające zwłaszcza w okolicy zakotwienia sześciu 37-splotowych kabli wchodzących w skład cięgna łuku. Wymagana była również zdolność betonu do całkowitego wy- pełnienia przestrzeni ograniczonej zbrojeniem konstrukcji. Skład betonu i sposób betonowania został znowu szczegółowo prze- testowany na modelu konstrukcji w skali 1:1, który zrobiono ze sklejki. Przez wykonanie odwiertów potwierdzono jakość betonu Ryc. 13. Element kotwiący przygotowany do zabetonowania w poprzecznicy i jego zdolność do wypełnienia całej wymaganej przestrzeni. Dopiero po pomyślnych wynikach testów przystąpiono do sprężającego VSL. Poprzeczne sprężenie płyt przęsła głównego realizacji. Beton samozagęszczający został wpompowany do i zalewowego zapewniają kable czterosplotowe w płaskich kana- podstawy łuku od dołu, a całe podstawy wypełniano stopniowo łach. Cięgna sprężenia podłużnego są umieszczone w kanałach w czterech etapach. Wyniki testów wykazały, że rzeczywista okrągłych i składają się z kabli różnych wielkości, od 7- do 37-splo- wytrzymałość betonu przekracza 100 MPa. towych. Największe 37-splotowe kable znajdują się w cięgnie łuku (w każdej parze cięgien jest sześć kabli). Most leży w po- Sprężenie konstrukcji betonowych bliżu dworca kolejowego Holešovice, przy tunelach metra linii C Wszystkie betonowe konstrukcje nośne są sprężone, z wyjąt- i biegnie po nim linia tramwajowa. Z tego powodu jest mocno kiem prefabrykowanych poprzecznic. Użyto w tym celu systemu wyeksponowany na zjawisko prądów błądzących. Był to jeden

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 45 praga Mosty

zewnętrznej ok. 400 mm, grubość ścian jest zróżnicowana w zależności od obciążenia i wynosi od 12 mm do 40 mm. Górny pas konstrukcji kratowej jest jednocześnie konstrukcją stalową cięgna łuku. Wieszak poprzecznicy jest dość specyficzną konstrukcją stalową, zabetonowaną w poprzecznicy i przyśrubowaną do stalowego cięgna łuku. Przenosi obciążenie z płyty mostu do cięgna łuku i dalej do łuku. Dlatego stanowi on zasadniczą część konstrukcyjną mostu. Spawana konstrukcja jest wykonana z blach o grubości 25–70 mm z materiału S420 NL i S420 NL + Z 25. Kształt został dostosowany do funkcji statycznych i wymagań technologii montażu. Cały element o wymiarach 590 x 1368 x 1326 mm waży 1050 kg (ryc. 14). Część stalowa cięgna łuku złożona jest z trzech głównych Ryc. 14. Cięgno łuku przed i po betonowaniu blach poziomych i dwóch pionowych. Roboczo element ten jest nazywany omegą, z powodu swojego przekroju, zbliżonego kształtem do greckiej litery. Do usztywnień poprzecznych są przyśrubowane wieszaki poprzecznic oraz krzyżulce tymczaso- wej konstrukcji kratowej. Na powierzchni zewnętrznej do pio- nowych blach przyspawano zaczepy wieszaków. Omega składa się z blach o grubości od 25 mm do 90 mm z materiału S420 NL oraz S420 NL + Z25. Długość typowych elementów wynosi 16 m, a waga ok. 23 t. Elementy te były stopniowo spawane ze sobą na stanowisku montażowym przy wysuwaniu rusztu. Łuk stalowy jest najbardziej złożoną konstrukcją stalową mostu. Pusty przekrój ma w najwyższej części łuku szerokość ok. 6,9 m i zmienną wysokość od 0,9 m do 1,3 m (ryc. 15). W kierunku podpór przekrój rozszerza się, aż do rozdzielenia na dwie niezależne części (mniej więcej w ¼ rozpiętości), Ryc. 15. Przekrój łuku w części środkowej które są zakotwione przy podstawach łuku do końcowej poprzecznicy betonowej. Łuk jest wzmocniony szeregiem z powodów zaprojektowania sprężenia z najwyższym stopniem usztywnień, cztery podłużne przenoszą obciążenia z zacze- zabezpieczeń. Wszystkie kable sprężające są zaprojektowane pów wieszaków do całego przekroju, pozostałe zapewniają w stopniu zabezpieczeń PL3 (zgodnie z rekomendacją FIB), są sztywność konstrukcji. Grubość blachy górnej i dolnej wynosi więc umieszczone w plastikowych kanałach z izolacją elektryczną 60 mm, grubość podłużnych ścian obwodowych 50 mm. We- i monitorowane (umożliwia to pomiary odporności kiedykolwiek wnętrzne usztywnienia podłużne mają tylko 40 mm grubości, w trakcie żywotności konstrukcji). W ten sposób zapewniono a przegrody poprzeczne 25 mm. Do wykonania zaczepów maksymalną trwałość tego podstawowego systemu nośnego. wieszaków przy podstawach łuku użyto blach o grubości 80 mm. Do wykonania ścian i pasów łuku wykorzystano materiał Konstrukcje stalowe S420 ML, podczas gdy pozostałe części powstały z materiału Budowa mostu wymagała wykonania konstrukcji stalowych podstawowego S355 NL. Wszystkie połączenia tej złożonej zarówno docelowych, jak i tymczasowych. Konstrukcje tym- konstrukcji są zaprojektowane tak, aby umożliwiały kontrolę czasowe obejmują zwłaszcza podpory tymczasowe w rzece spawów konstrukcyjnych. oraz tymczasową konstrukcję kratową. Dalsze konstrukcje po- Łuk został wykonany w Horních Počernicích (Metrostav) mocnicze są już mniejsze, np. konstrukcje do wznoszenia łuku, i w Slaném (MCE) w częściach o wadze 43 do 83 t. Były one wieże podporowe PIZMO, a to w ich części podporowej oraz następnie dostarczane na budowę i stopniowo spawane. Dalej w części platform górnych, konstrukcje pomocnicze sworzni do podłużnie zespawane elementy zostały przesunięte na przyszły wznoszenia skrajnych elementów łuku, konstrukcje związane pas tramwajowy, gdzie zespawano je w trzy zestawy, które z wysuwaniem itd. Konstrukcje docelowe obejmują głównie następnie wznoszono do pozycji docelowej. łuk stalowy, cięgno łuku i wieszaki prętowe. Podpory nurtowe o wymiarach 19 x 6,5 m są zaprojektowane Zabezpieczenia antykorozyjne jako ruszt stalowy, podparty czterema grubościennymi rurami Do zabezpieczenia konstrukcji stalowych wykorzystano różno- o przekroju 1060 mm. Są one posadowione na palach wielko- rodne systemy powłokowe ze względu na zagrożenie korozyjne średnicowych zakotwionych w podłożu nośnym. Po zakończeniu według TP 84. Ogólnie systemy powłokowe można scharak- budowy ruty zostaną odcięte na głębokości 1 m pod dnem teryzować jako kombinację powłoki podstawowej z wysoką rzeki, ponieważ podpory tymczasowe muszą być kompletnie zawartością cynku, dwóch powłok podkładowych oraz powłoki zdemontowane. zewnętrznej w kolorze białym. W najbardziej narażonych miej- Tymczasowa konstrukcja kratowa złożona jest z pasa dolnego scach zabezpieczenia antykorozyjne są wzmocnione kolejnymi (profil I o wysokości 800 mm) oraz krzyżulców o średnicy warstwami, ewentualnie uzupełnione cynkowaniem żarowym.

46 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Mosty praga

Wieszaki Podstawowe informacje o inwestycji W sumie 200 wieszaków prętowych Macalloy, które tworzą Autorzy: Jiří Petrák, Ladislav Šašek, Roman Koucký, Libor Kábrt siec łuku, ma średnice w granicach 76–105 mm. Na obu koń- Projektant: Mott MacDonald CZ, s r.o., Ladislav Šašek, Petr cach wieszaków (na łuku i cięgnie) zostały zamocowane przy Nehasil pomocy widełek i sworzni. Pręty systemu Macalloy są wyko- Projektant konstrukcji stalowej: Excon, a.s., Vladimír Janata, nane z materiału S520. System spełnia wymagania bezpieczeń- Dalibor Gregor stwa dotyczących skutków zmęczenia elementów. System został Architekt i koordynacja 3D: Roman Koucký Boudo przetestowany próbami 2 mln cyklów przy zróżnicowanym architektonicyne s.r.o., R. Koucký, L. Kábrt napięciu 130 MPa. Widełki i inne detale były zmodernizowane Projektant wysuwania, koordynator: NOVÁK and PARTNER, tak, aby odpowiadały wysokim wymaganiom dotyczącym s.r.o., L. Vráblík, M. Šístek zmęczenia materiału. Napinaniu wieszaków urządzeniami hy- Koordynator projektu Blanka: Satra a.s., Alexandr Butovič draulicznymi przymocowanymi na gwintach przy elemencie Zarządca inwestycji: IDS a.s., Josef Kališek, Luděk Fuchs, Jiří napinającym poświęcono najwięcej uwagi. Przygotowano sys- Plachý tem stopniowej rektyfikacji z wykorzystaniem metod progra- Wykonawca mostu: Metrostav a.s. mowania liniowego i matryc powiązanych w celu osiągnięcia Kierownictwo projektu: Alexandr Tvrz, Zdeněk Račan, Petr sił wymaganych w projekcie w poszczególnych wieszakach, i to Koukolík jak najszybszym sposobem. Przygotowanie projektu: Robert Brož, Vladimír Hájek, Pavel Guňka Monitoring mostu Eksperci: Jan L. Vítek, Miroslav Škaloud Oryginalny projekt konstrukcji wykorzystujący możliwości Autor koncepcji: Petr Vítek materiałów i złożony proces budowy wymagają kontroli wy- Wysuwanie mostu i montaż elementów: Metrostav a.s., Tomáš konywanych czynności w celu sprawdzenia, czy konstrukcja Wangler, Jiří Lukeš jest wznoszona zgodnie z założeniami projektowymi. Dlatego Wykonawca konstrukcji stalowej: Metrostav a.s., Jindřich też w trakcie realizacji inwestycji konstrukcja jest na bieżąco Hágle, Josef Olenič, Leoš Gurný, MCE Slaný a.s., Jan Svoboda, monitorowana zarówno pod względem geodezyjnym, jak i po- Vladan Michalík miarów deformacji konstrukcji mostu przy pomocy wbudowa- Roboty geodezyjne: Metrostav a.s., Jakub Beneš, Martin nych tensometrów. Kontrola geodezyjna była stosowana przy Hanzl, CCE Praha, s r.o., Jaroslav Pohan, Jiří Bouček wysuwaniu oraz przy dokładnej kontroli położenia i kształtu Dostawa, montaż i sprężanie wieszaków Macalloy: Tension wszystkich części mostu w trakcie montażu. Poza geodetami systems, s.r.o., Jiří Schlossbauer usługi monitoringu i pomiarów tensometrycznych świadczy Dostawca betonu: TBG Metrostav a.s., s.r.o., Milada Mazurová, również wyspecjalizowana firma. W ramach programu obser- Robert Coufal wacji w trakcie budowy wykonuje się pomiary deformacji na Deskowanie konstrukcji monolitycznych: Česká Doka bednicí pomocniczej konstrukcji kratowej, w betonowym pomoście, technika, s r.o. w łuku i na wszystkich wieszakach. Długoterminowy program Monitoring: PONTEX, s.r.o., Tomáš Míčka, Tomáš Klir monitoringu mostu zakłada pomiary w pomoście, łuku i na wybranych wieszakach mostu. Przekład: mgr Joanna Szprycha Podsumowanie Literatura Most Trojski jest jedną z najbardziej znaczących budowli ostat- [1] The measurement of Scientific and Technological Activities, nich lat, a możliwe, że i jednym z ostatnich mostów przez Wełtawę, proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Techni- które powstaną w Pradze. Dlatego też zrozumiała jest decyzja in- cal Innovation Data. Wyd. pol. Komitet Badań Naukowych. westora, aby wybudować most oryginalny, który będzie budowlą Warszawa 1999. przyciągającą uwagę. Już swoją rozpiętością różni się bardzo od [2] Šašek L. et al.: Projekt Trojského mostu. Sborník 17. mezi- pozostałych praskich mostów. Zespół wykonawczy wkłada naj- národního sympozia Mosty 2012. Sekurkon 2012. więcej wysiłku w to, aby powstająca konstrukcja była bezpiecz- [3] Vítek J.L. et al.: Výstavba Trojského mostu v Praze. Sborník nie zaprojektowana i wzniesiona oraz by spełniała wymagania 17. mezinárodního sympozia Mosty 2012. Sekurkon nowoczesnej konstrukcji inżynierskiej. Szczególna uwaga została 2012. poświęcona trwałości i długiej żywotności konstrukcji. Zastoso- [4] Hátle J.: Výstavba Trojského mostu v Praze. „Silnice a žele- wano innowacyjne, ale sprawdzone technologie i materiały. Poza znice” 2012, èíslo 2. właściwą konstrukcją nośną zadbano o funkcjonalność, jakość [5] Gregor D. et al.: New Troja Bridge in Prague – Concept and i wygląd pozostałych elementów mostu. Obecnie kończy się etap Structural Analysis of Steel Parts. Steel Structures and Bridges wznoszenia łuku mostu. Nawet laicy potrafią sobie już wyobrazić, 2012 – 23rd Czech and Slovak International Conference. jak będzie wyglądała ta budowla. Zakończenie budowy mostu “Procedia Engineering” 2012, Vol. 40, pp. 131–136. A special jest przewidziane na jesień 2013 r., jednak normalne użytkowanie issue. Ed. by J. Bujňák and J. Vičan. rozpocznie się dopiero po ukończeniu całego projektu Blanka [6] Janata, V. et al.: New Troja Bridge in Prague – Structural w pierwszej połowie 2014 r. Solution of Steel Parts. Steel Structures and Bridges 2012 – 23rd Czech and Slovak International Conference. “Procedia Przy budowie mostu wykorzystano wiedzę uzyskaną przy opra- Engineering” 2012, Vol. 40, pp. 159–164. A special issue. cowywaniu projektu MPO CR nr FR-TI3/531. Ed. by J. Bujňák and J. Vičan.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 47 Drodzy czytelnicy,

Polska Fundacja Technik Bezwykopowych (PFTT) wraz z redakcją czasopisma „Nowoczesne Budownictwo In- żynieryjne” zamierza w jeszcze większym stopniu niż dotychczas przybliżać Państwu zagadnienia dotyczące światowych osiągnięć z zakresu technologii bezwyko- powych. Wspólnie podjęta inicjatywa będzie polegała na zamieszczaniu co cztery miesiące na łamach „No- woczesnego Budownictwa Inżynieryjnego” informacji na temat najciekawszych urządzeń, rozwiązań materia- łowych, technologii oraz inwestycji bezwykopowych prezentowanych w międzynarodowym czasopiśmie “Trenchless International”. Czasopismo to jest organem prof. dr hab. inż. Międzynarodowego Stowarzyszenia Technologii Bezwy- Andrzej Kuliczkowski kopowych (ISTT), a pośrednio także Polskiej Fundacji prezes zarządu PFTT Technik Bezwykopowych, która od 15 lat jest członkiem tej organizacji. Zachęcam Państwa do prenumeraty czasopisma “Trenchless International”. Jednocześnie chciałbym zapewnić fi rmy z branży bezwykopowej, że PFTT – podobnie jak miało to miejsce wielokrotnie wcześniej – bardzo chętnie włączy się do promowania Państwa osiągnięć z zakresu technologii bezwykopo- trenchless international, wych w kraju i za granicą, a w sposób szczególny na wydanie styczeń 2013, POlSKA FUNDACJA TEChNIK BEZWyKOPOWyCh TEChNIK FUNDACJA POlSKA łamach czasopisma “Trenchless International”. Dane ofi cjalny magazyn Międzynarodowego kontaktowe PFTT są zamieszczone na stronie interne- stowarzyszenia technologii towej: www.pftt.pl. Bezwykopowych Technologie bezwykopowe na sześciu kontynentach

technologie bezwykopowe alternatywą w czasie kryzysu tekst: mgr inż. doMiNikA lichosik, Politechnika Świę- przedstawiciele północnoamerykań-

Trenchless International tokrzyska w Kielcach, Katedra Sieci i Instalacji Sanitarnych skiego stowarzyszenia technik Bezwy- kopowych o sytuacji i perspektywach zdjęcia: Trenchless International, Hobas System Polska Sp. branży technologii bezwykopowych z o.o., Tracto-Technik GmbH & Co.KG, Hanylyma w Usa w dobie spowolnienia gospodar- czego. W 2009 r. redaktorzy czasopisma “Tren- merze czasopisma zastanawiają się wraz kańskiego Stowarzyszenia Technologii chless International” rozmawiali z eksper- z liderami branży z Ameryki Północnej, Bezwykopowych (NASTT), stwierdził, tami od technik bezwykopowych z całego w jaki sposób przemysł bezwykopowy że branża budowlana w USA odradza świata na temat oddziaływania kryzysu fi - podniesie się z zapaści. Mike Willmets, się i ma przed sobą dobre perspektywy nansowego na ich branżę. W ostatnim nu- dyrektor wykonawczy Północnoamery- w 2013 r.

48 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 George Ragula, prezes NASTT w po- w latach 2009–2012 wiele amerykańskich przedniej kadencji, powiedział, że po- fi rm rozszerzyło wachlarz swoich produk- mimo postępów w rozwoju maszyn tów i usług o elementy technologii bezwy- budowlanych, w 2009 r. nastąpił zastój kopowych. Ragula uważa, że największą w całej branży, który jednak okazał się barierą w stosowaniu technik bezwyko- stosunkowo krótkotrwały. Ragula twier- powych jest nieuzasadniony lęk właścicieli dzi, że nadszedł czas dobrej koniunktury infrastruktury przed nowymi technolo- dla branży bezwykopowej. Nie są to wiel- giami. Obawy te związane są przeważ- kości sprzed kryzysu, natomiast podejmo- nie z brakiem wiedzy. Jest on zaskoczony wane są prace w tym sektorze, a i ich po- niskim poziomem wiedzy z tej dziedziny ziom nieustannie rośnie. Między innymi w niektórych obszarach USA i uważa, że Inkrustracja przewodu wodociągowego rozważane jest wykorzystanie technologii wiąże się to również z postawą niechęci bezwykopowych w sektorze gazowym do zmian wśród niektórych właścicieli do wykorzystanej technologii nie tylko w związku z eksploatacją nowych źró- infrastruktury oraz agencji rządowych. się spełniły, lecz nawet przerosły jego deł. W 2012 r. wykorzystanie technologii Według niego, ludzie pracujący w takich oczekiwania. utwardzanych powłok żywicznych (CIPP) organizacjach zazwyczaj nie lubią po- osiągnęło rekordowy poziom. Wielu wła- dejmować ryzyka i polegają na starych odnowa wodociągu w miejscowości ścicieli infrastruktury zdecydowało się metodach, które stosowali od lat. Delta w kolumbii Brytyjskiej przy po- na zastosowanie tej technologii po raz mocy technologii cipp pierwszy. Ragula przypomniał, że prze- ciekawe realizacje z zastosowa- Przedmiotem projektu rehabilitacyjnego mysł budowlany tworzy miejsca pracy niem technologii bezwykopowych były rurociągi żeliwne o średnicach 400 i jest obszarem, na którym skupiają się odnowa sieci wodociągowej w miejsco- mm oraz 1300 mm, które pokonują łuki działania amerykańskiego rządu. Jednak wości Framingham w stanie Massachu- od 22 do 90º. Prace wykonywała fi rma POlSKA FUNDACJA TEChNIK BEZWyKOPOWyCh TEChNIK FUNDACJA POlSKA mimo, że branża budowlana podnosi się setts w Usa przy pomocy technologii IVIS Inc. Jednym z wyzwań stojących przed z zapaści z 2009 r., to w dalszym ciągu aqua-pipe wykonawcą był duży dystans od miejsca, uzyskanie fi nansowania inwestycji jest Pierwsze wodociągi żeliwne w miejsco- w którym powłoki były nasączane, do miej- trudne. Generalnie rzecz biorąc, nie bu- wości Framingham zostały zbudowane sca instalacji (ponad 1100 km). Wymagało duje się nowych rurociągów – właściciele w 1880 r., przez co wymagają ciągłych to bardzo dobrej koordynacji wszystkich infrastruktury koncentrują się na odnowie i rozległych napraw. Coraz częściej poja- działań, m.in. przeprowadzenia ogółu prac lub wymianie już istniejących, starzeją- wiają się przecieki. W rezultacie kosztow- przygotowawczych na miejscu inwestycji cych się urządzeń. nych remontów kurczą się budżety takich przed dostarczeniem powłok, ze względu Michelle Hill, kierownik ds. szkoleń miast, jak Framingham, dlatego szukają na ich krótką przydatność do instalacji od NASTT, podziela pogląd George’a Raguli one bardziej wydajnych i skutecznych momentu nasączenia. Kolejnym utrudnie- dotyczący niskiego poziomu inwestycji metod radzenia sobie ze starzejącymi się niem był wysoki poziom wód gruntowych związanych z budową nowych rurocią- systemami wodno-ściekowymi. w miejscu inwestycji. Uszkodzony rurociąg gów. Uważa, że istnieje rosnąca potrzeba Władze miasta zdecydowały się na posiadał wiele otworów, przez które na- szukania oszczędności i wykorzystywania zastosowanie technologii utwardzanych stępowała intensywna infi ltracja. Dlatego aktywów, które już znajdują się pod zie- powłok żywicznych (CIPP) w wersji fi rmy aby upewnić się, że odnowiony rurociąg mią. Hill powiedziała, że w ciągu dwóch Aqua-Pipe do odnowy dwóch odcinków będzie spełniał wszystkie standardy dla ostatnich lat zmieniły się potrzeby szko- swojej sieci wodociągowej. Pierwszy leniowe specjalistów z branży. Obecnie przebiega pod ruchliwym przejazdem istnieje większe zapotrzebowanie na kolejowym w centrum miasta. Prace szkolenia w zakresie technik rehabilitacji wykonywane były w nocy i nie powodo- niż tych związanych z nowymi metodami wały zakłóceń w ruchu pociągów. Drugi instalacyjnymi. Według Raguli, w związku to 400-metrowy rurociąg o średnicy 150 z tym, że na projekty przeznaczane są mm. W tym przypadku problem stano- mniejsze sumy pieniędzy, właściciele wiła zaawansowana inkrustracja, a ruro- infrastruktury rozważają zastosowanie ciąg pracował z 50-procentową wydajno- bezwykopowych metod odnowy w celu ścią przepustowości. Prace wykonywane zwiększenia długości odnowionych ruro- były w dzień i nie powodowały przerw Trenchless International ciągów w ramach dostępnego budżetu. w dostawie wody pitnej dzięki systemowi Tego samego zdania jest Chris Brahler, by-passów. Rehabilitacja obu odcinków szef fi rmy TT Technologies dostarczającej zajęła ok. 12 dni. rozwiązania bezwykopowe. Według niego, Dyrektor przedsiębiorstwa wodocią- receptą na zmniejszające się budżety pro- gów i kanalizacji w Framingham osza- jektów są technologie bezwykopowe. cował, że koszt odnowy przy pomocy Ciągły rozwój technologii bezwykopo- technologii Aqua-Pipe był mniejszy o po- wych oraz potrzeba dostarczania rozwią- łowę w stosunku do tradycyjnych metod Instalacja rur Hobas pod liniami kolejowymi zań niskokosztowych spowodowały, że wykopowych. Jego nadzieje w stosunku w okolicach Ciechanowa

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 49 ------to,

był jest do stal zre sta wo 400 GRP

bez-

była

rury

kole

prace Prace wody po

prądu

równi anzanii dotyka Föcker

nowego prądów żmudne T Salaam. DN

rura

w Tanza w Niem

zwłaszcza zainstalo mieszkań przewodu przekroju

w czasu odcinkach

o długości

czasowym urządzenie

ten es o długości możliwości

rurami wypełniona

ścianki)

zewnętrznej

rakiety) budowy metody niewrażliwe do

w wysokości

w Niemczech z torów na firma rur najpierw

często

płużenia projektów niedobór

Dar

tej r. przepompowni

Salaam pługoukładacza, został Bornitz

przygotowawcze magnetycznego. przez

a wszystkie

Północnego, są instalacja

a następnie przewodzą (tzw. indyjskiego.

pitną

es

z powodu instalacji, W przeciwieństwie

została między błotnistych o średnicy do

problem (stosunek kredyt z biegiem względem

rakietowego nie

grubości pola

była

1971 wodociągów

prace użyciu

Dar na

projektów

o średnicy przykładem minut, są zatem rządu że 11 wodę

złagodzą Morza

odcinek

są

do

z Aurachtal

pod Od

Hobas GRP wyoranej

32 technologię metody wiejskich, od przy

wprowadził

jednorazowo

pługu kilku

nośność. pochodzących

wodociągowego ochronne, Obecnie skoroduje z ciekawszych mieszkańców do które przestrzeń

nowych

z wysięgnika i SDR pięciokilometrowego

modernizację

rury ochronnymi

USD Rury

w miejscowości otrzymało GmbH

z wykorzystaniem

Rurociąg rur Pierwszy

rakietowego

rury m w ciągu wybrzeża pełną

Założono,

użyciu

mm m,

mln

ługoukładacze m. realizacji obszarach prowadzone

Imponującym W przeciwieństwie P Jednym Budowa W miejscowości Wykopowe pośrednio bruzdy. 12 nii do dociągów, w mieście. większość Miasto 178 obejmą i budowę nowych wodociągów. lowe instalacja wodociągowego nach prowadzającego ców niemieckiej wyspy Pellworm. przy wciągana pługu przewodu 1000 czech. 315 zewnętrznego instalowany 250 wany trwały tylko osiem godzin. lotażowego GRP. z tych błądzących elektrycznego, na oddziaływanie Na koniec a rurami mieszanką cementu i popiołu lotnego. na i nieefektywne i kosztowym. sperger udoskonalała aby przezwyciężyć te trudności. alizowanych zostały zaprojektowane tak, aby zapew niały do stali, jowych. ------pi no linii

kN, wy (DN Wy pro

pod

insta prze

Hobas torami

metodę przeno mm. 148 napięcia

GRP, sterowa

tego rurociągu w Holan

natomiast

Hobas przecisków

W związku kamienista

polskich wymaganej 22 w Czechach

rur

Firma

Zastosowano przewiertu

.

kilkoma

kolejową. 2 przeszkodą

mm, wykonując

była urobku firmy i sztywności zadania

r., nowego realizacji metodę Třinec przecisku pod N/m

wysokiego

linią

GRP

220 bezwykopowe sprostać prac mm

wyniosła inwestycji.

tego

m

Pewną Do uszkodzić

sile

2003 zrealizowana linii

rury wykonaniu pod hydraulicznych do ona

nie

w modernizacji od

330 2047

budowy

64 000 V) po ślimakowym. ścianki

aby z transportem

w rejonie do zastosowano

o średnicy

wykonania

mogła kolejowej.

000

obejmowała

W miejscowości Inwestycja maksymalnej grubość zastosowano 400) o długości linii jektu hydraulicznych. czas gleba z tym, konawca dii prowadzenie (10 korzystano przecisków nych, śnikiem rury aby wnętrznej uczestniczy kolejowych przepustówlację kolejowych. minalnej - - - - m, do do ze ze

C była była

przez 16

i w również

rurociąg

kolejową moderni zewnętrz ciśnieniem w Polsce, rurociągu)

projektom ciśnieniowy

nominalnej

projektową “Trenchless średnicy

powłoka linią w Polsce

się zainstalowano test

z Warszawy

m, Holandii o długości

wykorzystane projektu realizowane z wykorzystaniem pod danego

22

Odnowiony E65

o średnicy olsce, dla Zainstalowano P

odpowiednim

przyjrzeli czasopisma i sztywności kolejowe

w

oraz

zostały okres. realizowana

zrealizowanym

pod ciśnieniowych, kolejowe

m

z dokumentacją mm N/m². kolejowej i Czechach o długości z powodzeniem

przepustów

mikrotunelingu,

Rury Hobas państwowego

i 32 dłuższy linii

MPa). przepusty

1720

rojekty m

1 Inwestycja Przecisk hydrauliczny z użyciem rur Hobas P firmę Redaktorzy Instalacja przewodu wodociągowego na błotnistych równinach wybrzeża Morza Północnego chach

– w okolicach Ciechanowa. Wykorzystując Marzec – Kwiecień 2013 – Kwiecień Inżynieryjne Marzec Budownictwo Nowoczesne przepust trzy 24 nej 100 000 budowy metodę zacji Gdyni. Holandii rur firmy Hobas. przeszedł (zgodnie utwardzana (skalkulowanym przez rurociągów International” częścią kolejowym

Polska Fundacja TechNik Bezwykopowych Trenchless International 50 Polska Fundacja TechNik Bezwykopowych Trenchless International 51 - - - - - do do do do do

t i ak stan wier 3500 jeden

obro

kW

branży wyma 20

mm kNm do wiodący

wielkości

wiertnice wiertnicze od pompy oraz dla od

180

unikatowe

18 przewiertu urządzenie

glebowych.

przewiertów 300

800 wiertnic

od to pozwala Drilling, od

skał moment

od od GmbH,

żerdzie

do również Jest dowolnej

sprzedaje

urządzeń które

wciągania silnika Prime są promuje głębokość

w zależności warunkach siła obrotowy

moc Firma również

firma oferuje 18ACS. producentów Nm, horyzontalnych

techniczne:

wiertnicy

rozwiertaki

jak

o przepływie

HDD, wiertnicy, oraz producent

do Dostępne

Tracto-Technik

m. moment oraz 2500

mm,

t, kW. klientów. kNm w każdych 22

Niemiecka Firma wiertnice 180 z wiodących gań 880 bentonitu l/min 1800 mm. o średnicy od 90 do 170 mm światowy bezwykopowej, Grundodrill połączenie dardowej cić Parametry towy do cesoriów sterowanych o parametrach: 600 ------na ich

rze sze

w ho z włó obroty produ stronie

moment

informa również szkolenia Wszystkie

i prędkość wiertnicze,

partnerom

Inżynieryjne Budownictwo 2013 Nowoczesne – Kwiecień Marzec przed produktach oferuje

w czasie działający Liner, sterowanych.

takie powłoki

trzysekundowym. płuczki. w monitorowaniu licencje,

swoim żerdzie pozycję

napędową, stosowanych

m.in. na jej Impreg

Pomagają żywicą Hanlyma anglojęzycznej siłę obrotowy

dwukierunkowy

problemy oferuje

rejestrowane na przewiertach wiertnicy. firma inwestycji

i przepływ darmowe

o oferowanych wiertnic są firma w przedziale

są

rejestruje działający

wiertniczej, moment

wiertnicy, nasączone

gamę szklanych, ciśnienie

jak

Wiertnica Grundodrill 18ACS Niemiecka System Chińska potencjalne wystąpieniem. kująca Informacje dostępne internetowej firmy. kien biznesowym oraz pełne wsparcie. cje, imadło obrotowy dwukierunkową głowicy oraz parametry czywistym, roką ryzontalnych kierownikowi efektywności ------się wy aulo mln kon

2390 Tech (New P

Roku. nter 12–14

za w tech Projekt

między

I ão

odcinka

w czasie do

S

ProData, paździer 12,9 zrealizuje w Brazylii

się Horizonal

Watertech

w pomagają równolegle

parametry

ukończenia mm żywicznych.

bezwykopo

o przekroju

Australijskie

Bezwykopo

mm

w Hongkongu

rehabilitacja

odnawianych zlokalizować Projekt

te podczas

660 kanalizacyjnych Paulo 22–24 Trenchless zlokalizowanych

Prime x No-Dig jest

Hongkongu 1190

promujące

dwóch powłok Kembla renchless się w kategorii

wyróżniono

T od

średnic ustralii o wartości rejestrowane

„ 990

firma

Dane A w São technologii Corporation nagrodę

odbywającej 67-metrowego firma i zapisuje

informatyczny międzynarodowej Technologii

r. w celem

wodociągów wiertnicy

firma nagrodzony

którą

w Melbourne firmy

HDD,

konferencji Zakres wynosi

ją 30.

nagrodę oku przewodów kanalizacyjnego r.

z regionów wodociągów oku

targów

2012 R CC, kontrakt R Aegion i średnicy rehabilitacji

No-Dig

system

mierzy

utwardzanych

Zwyciężyła przyznało którego odbywających

Przewidywany termin

2012

rojekt ehabilitacja rojekt rehabilitację P Holenderska narodowej Podczas P Podczas R Firma

Wiertnica HDD firmy Hanlyma w jednym Territories). który przewiertów rzeczywistym. national” oferuje Wybrane konanie ułożonych w centrum biznesowym. operatorowi przyznano Roku. nologies ferencji listopada nologii jajowym Stowarzyszenie wych Otrzymała wych nika za mm. r. projektu to 2015 przewodów trzyletni USD, stalowych przewodu w czasopiśmie VI konkurs PFTT rozstrzygnięty

tekst: prof. dr hab. inż. Andrzej Kuliczkowski, prezes zarządu PFTT

Zarząd Polskiej Fundacji Technik Bezwykopowych (PFTT), zrzeszonej w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Tech- nik Bezwykopowych (ISTT) z siedzibą w Londynie, skupiającym ponad 20 organizacji członkowskich z najbardziej aktywnych w stosowaniu technik bezwykopowych krajów świata, rozstrzygnął konkurs na najlepsze w 2012 r. prace magisterskie propagujące techniki bezwykopowe.

W bieżącej edycji konkursu zgłoszono jedynie dwie prace ma- wane są one stosunkowo rzadko. Ponadto praca ta wnosi istotny gisterskie i obie uzyskały uznanie komisji konkursowej złożonej wkład w upowszechnienie metody obliczania siły wciągania, z członków zarządu PFTT. Przyznano dwie równorzędne nagrody. uwzględniającej parametry geometryczne trajektorii przewiertu Nagrodzone prace spełniły wszystkie wymagania zawarte w re- sterowanego, co do tej pory w Polsce należało do rzadkości. gulaminie konkursu. Jednocześnie zarząd PFTT ogłasza kolejny, już siódmy, ogól- Mgr inż. Ewelina Nadstawna została nagrodzona za pracę nopolski konkurs na najlepsze prace, których tematyka jest magisterską Analiza metody PACP stosowanej w USA do oceny zgodna ze statutowymi celami Fundacji, tj. propagowaniem stanu technicznego przewodów kanalizacyjnych, której promoto- technik bezwykopowej budowy i odnowy sieci podziemnych. P

o rem była dr inż. Emilia Kuliczkowska Do konkursu mogą być zgłaszane prace magisterskie: l

ska z Politechniki Świętokrzyskiej. W pracy ƒƒ wskazujące na zalety oraz korzyści stosowania technik bez- dokonano analizy amerykańskiej me- wykopowych, przyczyniające się do standaryzacji i regulacji F

undacja tody (nieznanej w Polsce) do oceny zagadnień dotyczących bezwykopowej diagnostyki, budowy stanu technicznego przewodów kana- i odnowy sieci podziemnych; lizacyjnych, a następnie porównano ƒƒ propagujące bezwykopowe techniki budowy i odnowy prze- z metodą zalecaną do stosowania wodów oraz kabli podziemnych (szczególnie w branżach, T

ec w kraju. Praca ta wnosi istotny wkład w których stosowane są one rzadziej);

hN w dziedzinę identyfikacji i oceny uszko- ƒƒ wnoszące istotny wkład w rozwój wiedzy o technikach bez-

ik dzeń obserwowanych w przewodach wykopowych, w tym upowszechniające techniki, metody

B kanalizacyjnych. obliczeniowe, zasady doboru technik oraz metody badań ezw Mgr inż. Małgorzata Kasperek otrzy- dotychczas nieznane w Polsce bądź przyczyniające się do mała nagrodę za pracę magisterską In- popularyzacji polskich osiągnięć za granicą. y

kopow nowacyjne instalacje geotermalne z pro- Zgłoszenie pracy dyplomowej magisterskiej zrealizowanej jektem realizowanym bezwykopowo, w roku akademickim 2012/2013, zawierające także zgodę pro- której promotorem była dr inż. Agata motora na udział w konkursie PFTT, należy przesłać w terminie y

c Zwierzchowska z Politechniki Święto- do 30 października 2013 r. na adres Fundacji: al. Tysiąclecia h krzyskiej. Praca ta propaguje techniki Państwa Polskiego 7, bud. A, 25-314 Kielce (egzemplarz w wer- bezwykopowej budowy w branży in- sji tekstowej oraz trzy egzemplarze w wersji elektronicznej na stalacji geotermalnych, w której stoso- osobnych płytach CD).

Na rynku księgarskim dostępna jest gnostykę sieci podziemnych. Zaprezen- wykopowych książka Technologie bezwykopowe w inży- towano bezwykopowe naprawy prze- technologii nierii środowiska – praca zbiorowa pod re- wodów nieprzełazowych. Szczegółowo budowy i od- dakcją Andrzeja Kuliczkowskiego. Jest to omówiono technologie bezwykopowej nowy sieci Trenchless International pierwsza w Polsce publikacja obejmująca renowacji, rekonstrukcji i wymiany oraz infrastruktury całościowo tematykę technologii bez- obliczenia hydrauliczne przewodów ka- podziemnej. wykopowych. Omówiono w niej bardzo nalizacyjnych i wodociągowych podda- Książka li- szczegółowo technologie bezwykopowej wanych bezwykopowej renowacji lub czy 735 stron. budowy, prezentując również najnowsze rekonstrukcji. Przedstawiono planowa- Może być prak- technologie, niestosowane jeszcze do nie odnowy przewodów kanalizacyjnych tycznym poradnikiem w zakresie tech- tej pory w Polsce. Przedstawiono za- i wodociągowych. Ponadto omówiono nologii bezwykopowych zarówno dla gadnienia projektowania bezwykopowej rozwiązania materiałowo-konstruk- inwestorów, projektantów, wykonawców budowy i optymalny dobór technologii. cyjne rur stosowanych w technologiach robót, jak i innych osób podejmujących Scharakteryzowano czyszczenie i dia- bezwykopowych. Podano zalety bez- decyzje dotyczące tych technologii.

52 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013

Innowacje w branży technologii bezwykopowych nagrodzone Expertami 2012

tekst: prof. dr hab. inż. Andrzej Kuliczkowski, dr inż. Justyna Lisowska, Politechnika Świętokrzyska, Wydział Inżynierii Środowiska, Geomatyki i Energetyki, Katedra Wodociągów i Kanalizacji

Organizatorzy jubileuszowej V Międzynarodowej Konferencji Technologie bezwykopowe No-Dig Poland 2012, która odbyła się 17–19 kwietnia 2012 r. w Kielcach-Cedzynie, przyznali nagrody oraz wyróżnienia Expert 2012 firmom, które w latach 2010–2011 wprowadziły na krajowy rynek innowacyjne urządzenia, produkty oraz zrealizowały innowacyjne projekty związane z branżą bezwykopową.

Ryc. 1. Nagrodzony statuetką Expert 2012 Ryc. 2. Laureaci wyróżnień i statuetek Expert 2012, grawertonów oraz innych nagród podczas gali prezes ISTT Samuel Ariaratnam w towarzystwie przewodniczącego konferencji prof. Andrzeja Punktem kulminacyjnym konferencji Statuetkę Expert 2012 w kategorii Bez- Kuliczkowskiego, prezesa zarządu PFTT, i Keh- była gala, podczas której wręczono wy- wykopowa Odnowa w latach 2010–2011 Jian Shou, profesora Uniwersytetu Chung Hsing różnienia i statuetki Expert 2012 laurea- otrzymała firma Preuss Pipe Rehabilita- na Tajwanie tom tegorocznego konkursu, pamiątkowe tion Polska Sp. z o.o. za wykonanie w Kra- grawertony sponsorom konferencji, jak kowie metodą Process Phoenix Double Wszystkie zgłoszenia, poparte referen- również dyplomy dla wyróżnionych osób Jacket renowacji odcinka magistrali wo- cjami firm wdrożeniowych, zgodnie i firm. Organizatorzy przyznali dwie ju- dociągowej, mającego w swoim przebiegu z regulaminem konkursu poddane zo- bileuszowe statuetki. Za działalność or- sześć łuków, wraz z przejściem przez Wisłę stały ocenie komisji konkursowej, której ganizacyjną w Polskiej Fundacji Technik wiaduktem kolejowym. W kategorii Inno- członkami było 19 osób stanowiących Bezwykopowych nagrodzono wicepre- wacyjne Rozwiązanie w zakresie urządzeń Honorowy Komitet konferencji, złożony zesa zarządu Fundacji Benedykta Lip- statuetkę Expert 2012 otrzymała firma z profesorów czterech krajowych uczelni, czyńskiego, dyrektora Pionu Technicz- Terma Sp. z o.o. za pneumatyczną ma- przedstawicieli licznych organizacji oraz nego Górnośląskiego Przedsiębiorstwa szynę przeciskową Max K95S. firm działających w branży technologii Wodociągów SA, natomiast w kategorii Komisja konkursowa wyróżniła w ka- bezwykopowych. Każdy ze złożonych akademickiej za osiągnięcia naukowe tegorii Bezwykopowa Odnowa w latach wniosków uzyskał określone oceny punk- i działalność w Międzynarodowym Sto- 2010–2011 firmę Infra SA za renowację towe, stanowiące podstawę do wyłonie- warzyszeniu Technik Bezwykopowych sieci kanalizacyjnej w Nowym Sączu nia laureatów konkursu. Łącznie przy- (ISTT) statuetkę otrzymał Samuel Ariarat- przy użyciu powłoki CIPP utwardzanej znano dwie statuetki Expert 2012 oraz nam, profesor Uniwersytetu Stanowego promieniami UV. W kategorii Innowa- dwa wyróżnienia Expert 2012. w Arizonie i prezes ISTT. cyjne Rozwiązanie w zakresie produktów

54 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Technologie bezwykopowe kielce stosowanych w bezwykopowej budowie lub odnowie oraz diagnostyce sieci pod- ziemnych za lata 2010–2011 wyróżnienie Expert 2012 otrzymała firma Górażdże Cement SA wraz z HeidelbergCement Baustoffe für Geotechnik GmbH & Co. KG za produkt Drill-mix® – samoutwardzalną płuczkę wiertniczą stosowaną w horyzon- talnych przewiertach sterowanych (HDD) i mikrotunelowaniu. 3 4 Wykonanie metodą Process Pho- Ryc. 3, 4. Przebieg rurociągu DN 800 oraz montaż rękawa metodą Process Phoenix Double Jac- enix Double Jacket renowacji ma- ket od strony ul. Podgórskiej w Krakowie, wyjście z komory na most kolejowy, widoczne dwa łuki gistrali wodociągowej DN 800 w Krakowie Nagrodzony Expertem 2012 projekt w kategorii Bezwykopowa Odnowa w latach 2010–2011 realizowany był dla MPWiK SA w Krakowie przez firmę Preuss Pipe Rehabilitation Polska Sp. z o.o. Doty- czył bezwykopowej renowacji magistrali wodociągowej o średnicy DN 800 od ul. Podgórskiej do ul. Zabłocie o łącznej długości 1175 m.b. Większa część trasy była modernizowana metodą cemento- 5a 5b wania z wyłączeniem jednego odcinka o długości 180 m, który został odnowiony Ryc. 5a) przygotowanie w komorze na wyjście powłoki Phoenix, 5b) widok zamontowanych dysz omawianą metodą. odprowadzających parę na końcu powłoki Phoenix Modernizowany odcinek metodą Pro- cess Phoenix Double Jacket był dość nie- cej armatury ul. Podgórska, ul. Zabłocie z Politechniką Gdańską jedyny polski pro- typowym i skomplikowanym obiektem o długości 1175 m.b. był realizowany od ducent takich maszyn – Terma Sp. z. o.o. z uwagi na jego przebieg. Rozpoczynał 29 kwietnia do 16 września 2011 r., nato- Innowacyjność pneumatycznej ma- się w komorze przy ul. Podgórskiej, gdzie miast instalacja powłoki Phoenix na od- szyny przeciskowej Max K95S polega na znajdował się pierwszy łuk 90°, załamu- cinku 180 m z sześcioma łukami została zastosowaniu nowoczesnych materia- jący wodociąg pionowo w górę. Na wy- wykonana w okresie od 6 do 11 czerwca łów konstrukcyjnych oraz opracowaniu sokości ok. 10 m znajdowały się kolejne 2011 r. Powyżej zaprezentowano zdjęcia unikatowej relacji masy bijaka do masy dwa łuki 90°, w odległości ok. 1,0 m od z przebiegu inwestycji. korpusu, których efektem są bardzo do- siebie. Pierwszy załamujący rurociąg po- Instalacja elastycznej powłoki Phoenix bre parametry pracy w gruncie. Maszynę ziomo (dojście do mostu), a drugi w lewo, Double Jacket została wykonana w obec- przeciskową Max K95S zaprojektowano wzdłuż mostu. Długość prostego odcinka ności specjalistów z Miejskiego Przedsię- m.in. z wysokostopowej stali odpornej wodociągu przebiegającego przy moście biorstwa Wodociągów i Kanalizacji SA na korozję. Do wybranych elementów kolejowym na drugą stronę Wisły do ko- w Krakowie. maszyny dobrano w sposób szczególny mory znajdującej się przy ul. Zabłocie obróbkę cieplno-chemiczną oraz elek- wynosiła ok. 160 m. Przebieg magistrali Pneumatyczna maszyna przeci- trochemiczną, która w znaczący spo- po stronie ul. Zabłocie, tzn. zejście z mo- skowa Max K95S sób wpłynęła na trwałość, jakość oraz stu do komory, było lustrzanym odbiciem Nagrodzony Expertem 2012 projekt ochronę antykorozyjną. rurociągu z drugiego brzegu Wisły. Od- w kategorii Innowacyjne Rozwiązanie Wszystkie powyższe innowacje wpły- cinek w całości miał ok. 180 m i składał w zakresie urządzeń otrzymała firma nęły na zwiększoną trwałość maszyny się z sześciu łuków 90°, z czego cztery Terma Sp. z o.o. za pneumatyczną ma- przeciskowej. W maszynie zastosowano znajdowały się na wysokości ok. 10 m. szynę przeciskową Max K95S. Została także prowadzenia oraz uszczelnienia te- Dodatkowe ostatnie załamanie, również wprowadzona na rynek w 2011 r., jest flonowe, które zmniejszają tarcie elemen- o kącie 90°, ze względu na przejście rę- stosowana głównie przy bezwykopo- tów współpracujących, co przekłada się kawa w początkowej fazie pod powierzch- wym układaniu instalacji wodnych, na dłuższą jej trwałość, szacowaną na 5–8 nią terenu znajdowało się przy wyjściu gazowych, elektrycznych i telekomu- lat. Ponadto w maszynie zastosowano ele- rękawa z samochodu do początkowej nikacyjnych. menty z tworzyw sztucznych, m.in. zawór komory (ryc. 4). Historia pneumatycznych maszyn prze- wydechu oraz łącznik sterownika. Dodat- Cały projekt o nazwie Kompleksowe ciskowych została zapoczątkowana w la- kowo specjaliści z Działu Badań i Rozwoju wykonanie renowacji magistrali wodocią- tach 60. XX w. na Politechnice Gdańskiej. Terma Sp. z o.o. opracowali recepturę gowej Ø 800 mm oraz wymiana istnieją- Tradycję tę kontynuuje przy współpracy oleju ekologicznego Eko Max produkowa-

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 55 Kielce Technologie bezwykopowe

Parametry techniczne maszyny przeciskowej Max K95S rantowały dokładnego wypełnienia pu- stek. Dodanie cementu do płuczki wiert- PARAMETR WARTOŚĆ / JEDNOSTKA niczej zawierającej bentonit prowadziło Średnica 95 [mm] do destabilizacji tej płuczki. Rezultatem Długość 1644 [mm] tego była sedymentacja zawieszonych Masa 56 [kg] w płuczce cząstek stałych, która przy- Zapotrzebowanie powietrza 1,7 [m2] czyniała się do powstania wolnej wody Ciśnienie robocze 7 [atm] do 20% objętości. Częstotliwość udaru 7,9 [Hz] Samoutwardzalna płuczka wiertnicza Poziom mocy akustycznej LWA 105±1,5 [dB(A)] Drill-mix® posiada stabilną strukturę pod Wartość równoważnego poziomu dźwięku LpA 85±1,5 [dB(A)] względem sedymentacji mimo zawarto- na stanowisku operatora maszyny ści spoiwa i wykazuje dobre właściwości reologiczne. Proces wiercenia prowadzi do jednorodnego rozkładu specjalnego spoiwa, które znajduje się w składzie Dril- nego na bazie glikolu, który nie wpływa renowacji 7831 m.b. przewodów kanali- l-mix®, powodując szczelne wypełnienie destrukcyjnie na środowisko naturalne zacyjnych. Renowacji poddano także 180 przestrzeni pierścieniowej otworu. Po i jest rekomendowany do pracy z tym komór i studni rewizyjnych. Korzyści wy- upływie czasu urabialności (standardowo urządzeniem. Warto zwrócić uwagę, że nikające ze stosowania procesu utwardza- ok. 24 godziny) płyn powoli twardnieje materiały użyte do konstrukcji maszyny nia powłok żywicznych promieniami UV i tworzy ścisłe wypełnienie i uszczelnienie są odporne na szkodliwe oddziaływanie to m.in. brak „odpadu” w postaci wody otworu, chroniąc go przed erozją. typowych olejów mineralnych. (jak przy utwardzaniu z zastosowaniem gorącej wody), szybkość procesu oraz Podsumowanie Modernizacja sieci wodociągo- względnie niski stopień hałasu. Czynniki Zaprezentowane powyżej projekty wej i kanalizacji sanitarnej miasta te były szczególnie ważne w przypadku i produkty świadczą o dynamicznym Nowego Sącza przy użyciu rękawa inwestycji realizowanej w Nowym Sączu. rozwoju technologii bezwykopowych CIPP utwardzanego promieniami w Polsce. Udane realizacje i wdrożenia UV Drill-mix® – samoutwardzalna sprawiają, że technologie te cieszą się Wyróżnienie w kategorii Bezwykopowa płuczka wiertnicza stosowana rosnącą popularnością. Dlatego też są Odnowa w latach 2010–2011 otrzymała w horyzontalnych przewiertach coraz częściej stosowane zarówno w nie- firma Infra SA za renowację kanalizacji sterowanych (HDD) i mikrotune- wielkich, jak i dużych inwestycjach. lowaniu w Nowym Sączu przy użyciu powłoki Rozwój różnorodnych technologii oraz CIPP utwardzanej promieniami UV. Po Wyróżnienie Expert 2012 kategorii napotykane podczas realizacji inwestycji raz pierwszy w Polsce wykonano montaż Innowacyjny Produkt otrzymała firma problemy techniczne zmuszają producen- tak znaczącej liczby powłok żywicznych Górażdże Cement SA wraz z Heidel- tów i inwestorów do szukania nowych utwardzanych promieniami UV o du- bergCement Baustoffe für Geotechnik i coraz lepszych rozwiązań, tym samym żych średnicach (DN 800 – 6282 m, DN GmbH & Co. KG za innowacyjny produkt przyczyniając się do rozwoju branży tech- 1000 – 445 m). Renowacji poddano m.in. Drill-mix®, będący samoutwardzalną nologii bezwykopowych. Obserwuje się jeden z głównych miejskich kolektorów płuczką wiertniczą stosowaną w hory- również znaczący wzrost wiedzy i umie- na całym jego przebiegu, zapewniając zontalnych przewiertach sterowanych jętności inwestorów, producentów oraz stały odbiór ścieków poprzez tymczasowe (HDD) i mikrotunelowaniu. Łączy ona wykonawców, co potwierdzają m.in. kolektory by-passy. Łącznie dokonano w sobie cechy płuczki wiertniczej oraz przyznane nagrody i wyróżnienia Expert materiału wypełniającego. Zastosowanie 2012. Drill-mix® zapewnia szczelne i jednolite Organizatorzy konferencji już dziś za- wypełnienie przestrzeni pierścieniowej praszają do udziału w VI Międzynarodo- w odwiercie pomiędzy gruntem a rurą wej Konferencji Technologie bezwykopowe produktową. Jest szczególnie polecany No-Dig Poland 2014, która odbędzie się do ochrony obszarów wrażliwych (bu- w dniach 8–10 kwietnia 2014 r., oraz dynki, drogi, tory tramwajowe i kole- uczestnictwa w konkursie Expert 2014. jowe) przed uszkodzeniami spowodo- Jednocześnie przypominamy, że wanymi osiadaniem gruntu naruszonego wnioski konkursowe obejmujące lata przez odwiert. 2012–2013 zgłaszają wyłącznie firmy Samoutwardzalna płuczka wiertnicza ubiegające się o nagrody. Zapraszamy Drill-mix® jest innowacyjnym rozwią- do udziału w kolejnej edycji konkursu. zaniem dla horyzontalnych przewiertów sterowanych. Stosowane dotychczas do- Zdjęcia i tekst artykułu, w tym opisy 6a 6b dawanie cementu powszechnego użytku produktów i projektów, przygotowano Ryc. 6a, 6b. Wprowadzenie do przewodu kanali- do płuczki znajdującej się w otworze lub na podstawie zgłoszeń nadesłanych do zacyjnego nasączonej żywicą powłoki iniekcje zawiesiną cementową nie gwa- konkursu Expert 2012.

56 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Maszyny przeciskowe GDAŃSK Celność kretów TERMA tekst: Krzysztof dydel, zdjęcia: terma Sp. z o.o.

TERMA Sp. z o.o. jest wiodącym w kraju producen- tem maszyn przeciskowych zwanych kretami lub w innych językach – rakietami ziemnymi. Maszyny znane są obecnie na rynku jako marka MAX Siła Przebicia. Doświadczenie w wykonywaniu przecisków, zdobywane od wczesnych lat 90. XX w., zaowocowało pomysłem produkcji własnych kretów. Pierwsze maszyny powstawały we współ- pracy z Politechniką Gdańską. Warto wspomnieć, że to właśnie w Polsce, na Politechnice Gdańskiej, została zapoczątkowana historia pneumatycznych przebijaków gruntowych, czyli kretów. Od 2000 r. na rynku pojawiły się pierwsze maszyny produkcji TERMA Sp. z o.o. Obecnie w ofercie firmy można znaleźć maszyny niemal do wszystkich prac instalacyjnych metodami bezwykopowymi, w branżach: wodociągowo-kanalizacyjnej, gazowej, teleinfor- matycznej, energetycznej. Krety TERMA w każdych warunkach pozwoli na zakończenie prowadzonego projektu, ale może gruntowych doskonale sobie radzą z instalacją rur z PE/PCV narazić wykonawcę na ogromne straty finansowe, konieczne o średnicach od 25 do 200 mm oraz rur stalowych do średnicy do pokrycia szkód wywołanych przez niecelną maszynę. Wielu 406 mm. TERMA Sp. z o.o. jest także producentem młotów użytkowników decyduje się na zakup produktu MAX Siła pneumatycznych przeznaczonych do poziomego wbijania rur Przebicia właśnie z uwagi na ich niezawodność w osiąganiu stalowych. Popularny młot T240 pozwala na instalację rur do wyznaczonego celu. Potwierdzeniem wyjątkowej celności kre- średnicy 711 mm. tów produkcji TERMA Sp. z o.o. było zajęcie pierwszego miejsca Największą zaletą kretów produkcji TERMA Sp. z o.o. jest w zorganizowanych w 2012 r. w Zawierciu pierwszych w Polsce wyjątkowa celność. Niecelnie wykonany przecisk nie tylko nie zawodach dla dystrybutorów przebijaków pneumatycznych – Rodeo Kretów 2012. Kolejną ważną cechą jest skuteczność wykonywania prze- cisków. W kretach produkcji TERMA Sp. z o.o. zastosowano wymienne uszczelnienia i prowadzenia teflonowe, zapewnia- jące pełne wykorzystanie energii doprowadzonej do maszyny w postaci sprężonego powietrza na energię uderzenia. Wy- mienne elementy prowadzące dodatkowo zapewniają długi okres eksploatacji, sięgający nawet 10 lat, bez wyraźnych oznak zużycia maszyn. Wszystkie krety MAX Siła Przebicia posiadają łatwy i wy- godny system sterowania kierunkiem pracy maszyny. Zmiany kierunku pracy dokonuje się przez zawór pneumatyczny umiesz- czony w stacji smarująco-sterującej. Sama zmiana kierunku następuje natychmiast, nie ma konieczności przerywania pracy maszyny. Dodatkowo wąż sterujący kierunkiem pracy jest umieszczony wewnątrz głównego węża zasilającego, dzięki czemu nie jest narażony na uszkodzenia mechaniczne. Klienci TERMA Sp. z o.o. mogą liczyć na wszelką pomoc zarówno przed zakupem, jak i okresie posprzedażowym. Przed decyzją o zakupie prezentujemy maszynę i udzielamy instruktażu w zakresie pracy. W trakcie użytkowania służymy radą i wszelką pomocą. Dla zakupionych maszyn świadczymy błyskawiczne usługi serwisowe. Wyjątkowości marki MAX Siła Przebicia dowodzą setki zadowolonych użytkowników.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 57 SOPOT Materiały

System BlueLine – regeneracja sieci wodociągowej rękawem elastycznym o konstrukcji nośnej w Krakowie tekst: Christoph Pietryja, zdjęcia: PREUSS Pipe Rehabilitation Polska Sp. z o.o.

Mocno zurbanizowane obszary miejskie i przemysło- żywicą epoksydową, wprowadzeniu go do regenerowanego we, zwarta budowa i stale rosnące natężenie ruchu rurociągu (wcześniej wyczyszczonego hydrodynamicznie sys- temem Vacujet) i zakończeniu procesu przez wygrzewanie za kołowego sprzyjają coraz szerszemu zastosowaniu pomocą pary. W efekcie końcowym daje to nową rurę. Jak bezodkrywkowej metody regeneracji rurociągów rę- już wspomnieliśmy, system ten jest niezależny i posiada kon- kawem o konstrukcji nośnej. Firma Preuss Pipe Re- strukcję nośną przejmującą – bez wsparcia starego rurociągu habilitation (PPR) Polska Sp. z o.o. z powodzeniem – wszystkie statyczne obciążenia wewnętrzne i zewnętrzne. realizuje w tym zakresie projekty regeneracji infra- Wprowadzenie na polski rynek regeneracyjny innowacyjnego rękawa Double Jacek Liner świadczy o tym, jak duży potencjał struktury podziemnej. rozwojowy tkwi w technologii rękawów elastycznych. System BlueLine to nowoczesna technologia regeneracji sieci wodocią- Uwzględniając potrzeby inwestorów, zastosowaliśmy po raz gowej z zastosowaniem wysokiej jakości żywicy epoksydowej pierwszy w Polsce rękaw o wytrzymałości pozwalającej na i rękawa Double Jacek Liner. samodzielne przeniesienie wszelkich obciążeń statycznych, tworząc jednocześnie samodzielny przewód o nowych właści- Przebieg procesu regeneracji wościach. Ta innowacyjna metoda polega na zaimpregnowa- Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji SA niu rękawa elastycznego wysoko jakościową dwuskładnikową w Krakowie zleciło firmie PPR Polska Sp. z o.o. regenerację

58 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Technologie bezwykopowe Kraków magistral wodociągowych o średnicach DN 600 oraz DN 800 w ulicach św. Gertrudy, Westerplatte i Księcia Józefa. Całko- wita długość poddanych do renowacji magistral wynosiła ok. 3500 m. W związku z tym, że realizacja projektu w ulicach św. Gertrudy i Westerplatte odbywała się w samym centrum Krakowa oraz z uwagi na bardzo duży ruch kołowy prace regeneracyjne musiały odbywać się w większości w nocy i w weekendy. Całkowity czas realizacji robót regeneracyj- nych, tj. czyszczenie hydrodynamiczne Vacujet oraz instalacja rękawa Double Jacket Liner, wyniósł tylko osiem tygodni. Pierwszym etapem robót było wykonanie wykopów techno- logicznych w odległości średnio co 200 m. Następnie wykonano wycięcie rury na długości 1,80 m, umożliwiając dostęp do jej wnętrza samojezdną kamerą. Kolejnym etapem robót było hydrodynamiczne czyszczenie rurociągów metodą Vacujet (frez wodny specjalnie opracowany do tej metody). Praca tego urządzenia ma na celu odspojenie złogów, ich transport do wykopu. Przez odpowiednie usta- Realizacja projektu możliwa była tylko w nocy wienie dysz przy ciśnieniu do 1650 atm uzyskujemy efekt metalicznego połysku rury i osuszenie powierzchni wewnętrz- nej regenerowanego przewodu. Po wyczyszczeniu rurociągu wprowadza się samojezdną kamerę w celu inspekcji wnętrza rurociągu. Rękaw Double Jacket Liner jest produkowany dla średnic od DN 200 do DN 1200. Służy do regeneracji sieci wodociągo- wych posiadający dopuszczenie PZH. Głównym komponentem rękawa jest mieszanina włókien szklanych Advantex i poliestro- wych. Połączone na przemian filc i włókno szklane dają trwałą konstrukcję rękawa, która od środka pokryta jest powłoką PE. Przed wprowadzeniem rękawa do rurociągu zostaje on nasą- czony żywicą epoksydową za pomocą mobilnego urządzenia do nasączania, które miesza dwa komponenty żywicy i wprowadza je do rękawa. Tak nasączony klejem rękaw zostaje za pomocą odpowiednio nastawionych walców nawinięty na bęben. Ko- lejnym etapem jest wprowadzenie rękawa do rurociągu i jego polimeryzacja. Efektem końcowym regeneracji rurociągu jest na odcinkach prostych wolny od fałd i pęcherzy przyklejony Wprowadzenie rękawa elastycznego, regeneracja dwóch odcinków rękaw. Na łukach do 90° w zależności od konstrukcji mogą magistral wystąpić niewielkie pofałdowania materiału, sięgające do 5% średnicy przewodu. Metoda rękawa elastycznego o konstrukcji nośnej należy do najbardziej uniwersalnych i wydajnych metod bezwykopo- wych rekonstrukcji przewodów wodociągowych (stal, żeliwo, azbestocement, beton). Rękawy wykonane w tej technologii mają żywotność na poziomie ok. 50 lat i eliminują konieczność wymiany przewodów. Spełniają nie tylko funkcję uszczelniającą, ale przejmują obciążenia, jakie w normalnych warunkach prze- nosi rura poddawana rekonstrukcji. W Polsce po raz pierwszy została doceniona funkcja nośna rękawów. Podstawową zaletą tej technologii są niewielkie prace wy- kopowe, czyli przeprowadzenie prac z minimalnymi pracami ziemnymi. Wiąże się to ze znaczną redukcją kosztów i utrudnień w ruchu ulicznym, związanych z prowadzeniem prac regene- racyjnych. Przy wykonaniu odcinków do 200 m możliwe jest bardzo wysokie tempo prac. Spośród wielu zalet technologii rękawa można jeszcze wymienić właściwości hydrauliczne prze- wodu, wynikające z niewielkiej redukcji przekroju i zmniejszenia Czyszczenie hydrodynamiczne Vacujet ciśnieniem 1650 atm, metaliczny chropowatości ścianki przez usunięcie złogów, a także poprawę połysk, etap końcowy jakości wody i eliminację wtórnego zabrudzenia.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 59 parametry techniczne tMB s-745 średnica zewnętrzna: 12,56 m długość całkowita: 89,0 m masa całkowita: 2200 t

Budowa tunelu drogowego pod Martwą Wisłą

tekst: iwoNA żygowskA, wiceprezes GIK Sp. z o.o., AdAM łosiński, inżynier budowy GIK Sp. z o.o. zdjęcia: gdAńskie iNwestycje koMuNAlNe sP. z o.o.

Budowa tunelu drogowego pod Martwą Wisłą jest elementem spójnej całości, określanej jako Połączenie Portu lotniczego z Portem Morskim Gdańsk – Trasa Słowackiego. Inwestycja warta 1,420 mln zł jest w 85 % fi nanso- wana z funduszy unijnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Benefi cjantem dotacji jest Gmina Miasta Gdańsk.

Gdańskie Inwestycje Komunalne Sp. z o.o. – jako przedstawiciel struktury o zwolnieniu z zakazu wnoszenia i wykorzystywania Gminy Miasta Gdańsk – zajmuje się realizacją inwestycji Trasa sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń w polskich obszarach Słowackiego. Największym wyzwaniem dla inżynierów spółki morskich, decyzję Dyrektora Urzędu Morskiego o zwolnieniu jest zadanie IV, tzw. odcinek tunelowy. z zakazu wznoszenia budowli w obszarze zagrożenia powodzią, decyzję Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej Zadanie iV o zwolnieniu z zakazu wznoszenia budowli w obszarze zagrożenia Jest to inwestycja drogowa o długości 2360 m. Realizowany powodzią oraz opinię specjalistyczną do projektu budowlanego odcinek w obiektach inżynierskich liczy 2155,4 m. Tunel zajmuje zawierającego „nowe, niesprawdzone w krajowej praktyce, roz- prawie 1377,5 m, w tym część drążona – 1072,5 m. W ramach wiązania techniczne” (Prawo Budowlane, art. 33, ust. 3, pkt 2). węzła Marynarki Polskiej zostanie zbudowanych siedem obiek- Na potrzeby projektu budowlanego oraz projektu maszyny tów mostowych. TBM wykonano badania terenowe, a na ich podstawie doku- mentację geologiczno-inżynierską oraz dokumentację geo- Żmudne przygotowania techniczną. Na bazie tej dokumentacji wykonawca robót opra- Przygotowanie inwestycji wymagało wielu prac formalnych cował raport geotechniczny dla TBM, następnie dodatkowe i przygotowawczych. Uzyskano dwie decyzje ZRID w związku opracowania związane z bezpieczną realizacją drążenia tunelu. z realizacją zadania na różnych kategoriach dróg: dla węzła Ma- Są to m.in.: projekt technologiczny drążenia, projekt bloków rynarki Polskiej decyzję ZRID Wojewody Pomorskiego (skrzy- wejściowych i wyjściowych dla TBM, projekt zabezpieczeń żowanie z drogą krajową) oraz dla tunelu pod Martwą Wisłą obiektów sąsiadujących z trasą tunelu, projekt technologiczny decyzję ZRID Prezydenta Miasta Gdańska (droga powiatowa). mrożenia gruntu dla wykonania przejść poprzecznych, projekt Uzyskano decyzję środowiskową dla całej Trasy Słowackiego. zakładu oczyszczania (separacji) płuczki wiertniczej oraz projekt W ramach uzgodnień dodatkowo także: decyzję Ministra Infra- parametrów płuczki wiertniczej używanej w trakcie wiercenia.

60 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Budownictwo podziemne Gdańsk

Tunel w 36 miesięcy Wyłonienie generalnego wykonawcy było kluczowym elemen- tem rozpoczęcia realizacji zadania. W przetargu wpłynęło pięć ofert. Najkorzystniejszą z nich złożyło konsorcjum w składzie: Obrascon Huarte Lain SA (lider), Hydrobudowa Polska SA, Aprivia SA, PBG SA, Przedsiębiorstwo Robót Górniczych „Metro” Sp. z o.o. Obecnie Obrascon Huarte Lain prowadzi to przed- sięwzięcie samodzielnie. Generalny wykonawca zobowiązał się zrealizować zadanie w ciągu 36 miesięcy, tj. do końca 2014 r., a rozliczyć do końca 2015 r.

Budowa pod Martwą Wisłą Tunel zaprojektowany zgodnie z niemieckimi standardami RABT 2006 (Wytyczne dotyczące wyposażenia i eksploatacji tuneli drogowych). Dane techniczne tunelu: składającej się z trzech bram, na których umieszczono całe ƒƒ 1072,5 m – tunel drążony TBM wyposażenie niezbędne do funkcjonowania. ƒƒ 2 tuby tunelu, każda o średnicy 12,2 m, w rozstawie osiowym Tarcza Mixshield S-745 została wyprodukowana przez firmę co 25 m Herrenknecht w Schwanau w Niemczech. Maszyna jest przysto- ƒƒ 11,0 m – średnica wewnętrzna tuby tunelu sowana zarówno do pracy w trybie płuczkowym, do wiercenia ƒƒ 2 x 2 pasy ruchu o szerokości 3,5 m, bez pasa awaryjnego w gruntach o małej spoistości, jak i do wiercenia z zastosowa- postoju niem sprężonego powietrza. Pozwala to na przeglądy, naprawy ƒƒ 7 przejść awaryjnych, odległość między przejściami 175 m oraz wymianę narzędzi w trakcie wiercenia. ƒƒ 8,0 m – minimalne przykrycie tunelu pod dnem Martwej Wisły Prace związane z wytworem maszyny zakończono na po- ƒƒ 34,0 m – maksymalne zagłębienie spodu tunelu. czątku września 2012 r. Po komisyjnym odbiorze sprawności działania wszystkich systemów maszynę podzielono na elementy Stan obecny transportowe, które przewieziono na plac budowy w Gdańsku. Umowę na budowę tunelu pod Martwą Wisłą w Gdańsku Równocześnie z postępem prac przy TBM prowadzono budowę podpisano 14 października 2011 r. Projekt dzielił wykonywany zakładu separacji oraz wytwarzano formy do prefabrykatów obiekt na 81 segmentów. Do ich budowy przewidziano użycie dla obudowy tunelu, tzw. tubingów. trzech technologii: Pod koniec 2012 r. w szybie startowym zakończono wyle- ƒƒ wanny żelbetowe w wykopie otwartym o łącznej długości wanie żelbetowych płyt fundamentowych. Przystąpiono do 777,5 m (segmenty 1–12 i 40– 81), wykonywania konstrukcji pomocniczych, wymaganych techno- ƒƒ tunel wykonywany w wykopie otwartym o łącznej długości logią, tj. ścianę okularową, kołyskę pod tarczę oraz konstrukcję 305,0 m (segmenty 13–25 i 28–39), oporową do odepchnięcia maszyny i rozpoczęcia drążenia. ƒƒ tunel wiercony TBM o długości 1072,5 m (rury tunelu – seg- W obrębie wykopu wykonano trzy stanowiska do ustawienia menty 26 i 27). dźwigu montażowego o nośności maksymalnej 600 t i przy- Tunel w Gdańsku wykonywany jest w skomplikowanych gotowano plac składowy, wyposażony w suwnicę bramową warunkach geotechnicznych, wynikających głównie z wystę- o nośności 60 t i długości ponad 100 m, mogący pomieścić powania przewarstwień z namułów o niekorzystnych parame- 100 pierścieni (tj. 700 prefabrykatów). Ponadto zakończono trach wytrzymałościowych oraz bardzo wysokich stanów wód scalanie trzech bram maszyny, z których każda ma długość ok. gruntowych. Roboty związane z realizacją wanien żelbetowych 25 m i waży 200 t. W zakładzie prefabrykacji zmontowano trzy oraz tunelu w wykopie otwartym są prowadzone w technologii z czterech zestawów form do produkcji prefabrykatów, trwają głębienia na sucho. Po wykonaniu obudowy pionowej wykopu próby materiałowe związane z mieszanką betonową, zbrojeniem w postaci ścian szczelinowych o grubościach od 80 do 120 oraz wyposażeniem tubingów. cm i długościach dochodzących do 31,0 m oraz uszczelnieniu Do połowy stycznia 2013 r. zakończono wykop podstropowy dna wykopu przy pomocy kolumn Soilcrete kotwionych mi- w komorze startowej. Urobek stanowiło ok. 68 tys. m3 gruntu. kropalami wykonuje się rozparcia ścian szczelinowych i wykop. Roboty zbrojarskie i szalunkowe na płytach fundamentowych W obrębie tunelu realizowanego w wykopie otwartym roboty w tych segmentach miały się zakończyć do połowy lutego. Po te odbywają się metodą podstropową. W pierwszej kolejności zdemontowaniu rozpór ze ścian szczelinowych wykonawca budowana jest płyta stropowa tunelu, która stanowi również rozpocznie operację montażu maszyny TBM w pozycji umoż- rozporę ścian szczelinowych, a następnie usuwany grunt. Po liwiającej rozpoczęcie drążenia. Do szybu opuści tarczę oraz tych robotach można przystąpić do wykonywania pozosta- ogon maszyny w elementach, z których najcięższy będzie ważył łych elementów wanien żelbetowych, czyli fundamentów 240 t. Całość zostanie usytuowana na wcześniej zmontowanej oraz ścian. kołysce. Następnie przez otwór technologiczny w stropie żuraw Kluczowymi segmentami dla wykonania tunelu wierconego gąsienicowy poda wcześniej przygotowane trzy bramy i całość jest tzw. komora startowa, składająca się z segmentu 25 (szybu zostanie zmontowana w 89-metrowy ustrój, połączony z za- startowego), gdzie zostanie zmontowana tarcza i ogon ma- kładem separacji. Drążenie tunelu ma się rozpocząć w drugim szyny, oraz segmentów od 19 do 24 dla pozostałej części TBM, kwartale 2013 r.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 61 Infrastruktura Polska

tekst: Katarzyna Bandyra, zdjęcia: Executive Club Sp. z o.o.

Tegoroczna konferencja Infrastruktura Polska była okazją do spotkania w jed- nym miejscu i czasie, na neutralnym gruncie, przedstawicieli zleceniodaw- ców i wykonawców. Po dramatycz- nych wydarzeniach 2012 r. spodzie- waliśmy się ostrej polemiki, natomiast zamiast burzliwych i jałowych sporów, spotkanie okazało się wyjątkowo me- rytorycznym forum wymiany poglą- Beata Radomska Janusz Żbik Paweł Tamborski Lech Witecki dów obu stron. Gości przywitał i otworzył konferencję – spektywy GDDKiA i zwrócił szczególną rani przez ekspertów Tomasza Latawca, zorganizowaną 23 stycznia 2013 r. w ho- uwagę na konieczność umiejętnego sza- rozjemcę FIDIC, oraz Arkadiusza Korze- telu Radisson Blu Centrum w Warszawie cowania ryzyk przez wykonawców zwią- niewskiego, partnera w CMS Cameron – Janusz Żbik, wiceminister transportu, zanych z prowadzonymi inwestycjami. McKenna, apelowali o doprecyzowanie budownictwa i gospodarki morskiej. Uzasadnił też dość sztywne stanowisko szczegółów zamówienia, wprowadzenie Następnie Paweł Tamborski, wiceminister Generalnej Dyrekcji potrzebą transpa- możliwości odrzucenia oferentów zani- skarbu, zreferował ideę powołania spółki rentności, równorzędnego traktowania żających ceny oraz rozwiązań wzmac- Polskie Inwestycje Rozwojowe SA (spółkę tę partnerów, a także regulacji unijnych, niających płynność finansową w trakcie resort skarbu zawiązał w ostatnich dniach które nie zostawiają zbyt dużego pola realizacji kontraktów. 2012 r., a 12 stycznia 2013 r. została za- manewru na negocjacje. Odniósł się rów- Jacek Sadowy, prezes Urzędu Zamó- rejestrowana). Podkreślił, że zasadniczym nież do postulatów zniesienia kryterium wień Publicznych, omówił najważniejsze celem tego przedsięwzięcia będzie doda- najniższej ceny, a także odrzucania ofert planowane modyfikacje w prawie jako spo- wanie „pierwszej i ostatniej złotówki” do najdroższych i najtańszych jako rozwią- sobu usprawnienia procesu decyzyjnego, projektów stymulujących rozwój, przed zań, które nie wpływają na podniesienie zwłaszcza na etapie wyboru wykonawcy, napływem środków z nowej perspektywy jakości prac i w innych krajach Unii także przez wprowadzenie etapu „dialogu tech- finansowej UE. Minister stwierdził, że ważne nie są stosowane. nicznego” pomiędzy zleceniodawcą a wy- jest, aby Polskie Inwestycje Rozwojowe SA W ramach wniosków na przyszłość konawcami. Dodatkowo oprócz referencji działały na zasadach rynkowych i były kie- ocenił możliwości wykonawcze polskich istniałby obowiązek przedłożenia przez rowane przez doświadczonych, apolitycz- firm na 18–19 mld zł rocznie i zwrócił wykonawców wykazu zrealizowanych za- nych menedżerów. uwagę na „przewymiarowanie” planów mówień (pod kątem zakresu lub wartości Następnie głos zabrał Marek Micha- niektórych wykonawców. Zapowiedział zlecenia). Wprowadzone mają też zostać łowski, reprezentujący Polski Związek Pra- też oczyszczenie relacji z „toksycznych” procedury pozwalające na skontrolowanie, codawców Budownictwa, który starał się elementów współpracy pomiędzy in- czy w ramach deklarowanej ceny wyko- opisać „krajobraz po bitwie” oczami wy- westorem a podwykonawcą. Swoje nawca jest w stanie wywiązać się z uzyska- konawców, wskazując zwłaszcza na brak wystąpienie zakończył postulatem, aby nego zlecenia. Jeżeli nie, oferta może zostać wzorca umów, które rozkładałyby rów- wykonawcy spojrzeli czasem na projekty odrzucona ze względu na rażąco niską cenę. nomiernie ryzyka pomiędzy inwestora oczami instytucji zlecającej. Z konkluzji wynika, iż w przyszłości na- a wykonawców. Ryzyka, jakie w ostatnich W ramach panelu Prawo zamówień pu- dal decydujące będzie kryterium najniż- dwóch latach wymknęły się spod kontroli blicznych dyskutowano na temat przy- szej ceny, ale po bardziej szczegółowych ze względu na czynniki zewnętrzne, co za- czyn planowanych zmian, etapu, na ja- prekwalifikacjach. burzyło budżety kontraktów i zachwiały kim znajdują się te prace, oraz modelu W trakcie panelu prowadzonego przez płynnością wielu firm budowlanych. docelowego. Wykonawcy w osobach Karola Manysa, dziennikarza polityczno- Z kolei dyrektor generalny dróg krajo- moderatorów – Piotr Kledzika, prezesa ekonomicznego w magazynie Bloomberg wych i autostrad Lech Witecki w bardzo Bilfinger Infrastructure SA, Wojciecha Ko- Businessweek Polska, poświęconego finan- emocjonalnym, ale jednocześnie niezwy- walewskiego, członka zarządu Siemens sowaniu inwestycji infrastrukturalnych, kle merytorycznym wystąpieniu podsu- Sp. z o.o., oraz Piotra Chełkowskiego, Piotr Kuszewski z Banku Gospodarstwa mował sytuację rynkową widzianą z per- prezesa zarządu PRI Pol-Aqua SA – wspie- Krajowego i Lucyna Stańczak z Europej-

62 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 skiego Banku Odbudowy i Rozwoju przy aktywnym udziale Dawida Piekarza z PZPB pokazali, na jakiego rodzaju finansowanie (PPP, wykorzystanie rynku kapitałowego) i w które obszary infrastruktury możemy liczyć w najbliższej przyszłości. Wskazano też na wpływ sytuacji na rynku global- nym na koszt kapitału dla finansowania projektów infrastrukturalnych. Padły py- Kongres Infrastruktura Polska 2013 tania o rolę w ewentualnym finansowaniu infrastruktury przez inicjatywę Inwestycje PSE Operator SA – wraz z branżowymi mysłu Budowlanego, wszyscy uczestnicy Polskie. Paneliści zwracali uwagę na fakt, fachowcami – Krzysztofem Celińskim, dy- zgodnie podkreślali potrzebę dialogu na że środki unijne, które stanowiły znaczącą rektorem generalnym Halcrow, i Pawłem każdym etapie inwestycji – od momentu część finansowania, zostały w Polsce wy- Jagusiakiem, członkiem zarządu CTL Logi- planowania, przez wykonawstwo, aż po dane dużo lepiej niż w innych krajach UE. stics Sp. z o.o. – przedstawili dalekosiężne zakończenie i okres gwarancyjny – przy Debata dotycząca przyszłościowych plany modernizacji i rozwoju tej części in- czym dialogu bezpośredniego i opartego branż infrastrukturalnych, moderowana frastruktury, a także opisali szczegółowo na merytorycznych podstawach, a nie np. przez Bartłomieja Jankowskiego, współ- same procesy przygotowania inwestycji. za pośrednictwem mediów, spekulując założyciela i partnera w kancelarii WKB W trakcie podsumowania konferencji i jednostronnie prezentując fakty. Wierciński, Kwieciński, Baehr, kierującego kierowanej przez Andrew Kozlowskiego, Jako organizatorzy konferencji, na zespołem projektów infrastrukturalnych, partnera zarządzającego w warszawskim podstawie zarówno liczby uczestników przebiegła w dużo spokojniejszej atmos- biurze kancelarii CMS Cameron McKenna, reprezentujących najwyższe szczeble za- ferze, być może w związku z faktem, że z udziałem Lecha Witeckiego, Krzysztofa rządcze w swoich organizacjach, jak i ich paneliści, członkowie zarządów wielkich Wiśniewskiego, menedżera w firmie przygotowania merytorycznego, mocno krajowych przedsiębiorstw infrastruktu- Arup, Roberta Szpili, dyrektora zarzą- wierzymy w to, że udało się zaspokoić ralnych – Piotr Borys, zastępca dyrektora dzającego Doka Polska Sp. z o.o., Piotra niewątpliwą potrzebę merytorycznego Centrum Realizacji Inwestycji PKP PLK Kledzika, Ulricha Paetzolda, dyrektora dialogu, który mamy zamiar kontynu- SA, Grzegorz Tomasik, członek zarządu generalnego Europejskiej Federacji Prze- ować na konferencji w 2014 r. Największa inwestycja kolejowa w Małopolsce i na Podkarpaciu

tekst i zdjęcia: PkP Polskie liNie kolejowe sA

Modernizacja linii kolejowej Kraków – Rzeszów to szansa na rozwój w całym regionie. Jej znaczenie od- czują zarówno pasażerowie podróżujący na tej trasie, jak i przedsiębiorstwa eksportujące swoje towary za dwie (wschodnią i zachodnią) granice kraju. Prace umożliwią pociągom pasażerskim osiągnięcie prędkości 160 km/h, co przyczyni się do skrócenia czasu przejazdu aż o 71 minut. Dzięki tej inwestycji szybciej pojadą również pociągi towarowe – 120 km/h, co wpłynie na większą konkurencyjność transportu kolejowego.

W 2012 r. udało się oddać do eksploatacji prawie 50 km torów na szlakach Tarnów – Wola Rzędzińska, Czarna Tarnowska – Grabiny, Dębica – Ropczyce i Trzciana – Ruda Wielka, a także w stacjach Bogumiłowice, Wola Rzędzińska i Dębica oraz na posterunku odstępowym Rudzice. Zmodernizowano również siedem mostów, 17 wiaduktów oraz sześć nowoczesnych pero- nów jednokrawędziowych, które zastępują starsze konstrukcje dwukrawędziowe o wysokości 30 cm. W trakcie najbliższych trzech miesięcy planowana jest konty- nuacja prac w lokalizacjach: Kłaj – Bochnia, Bochnia – Brzesko Okocim, Biadoliny – Bogumiłowice, Tarnów-Mościce – Tarnów, Tarnów – Wola Rzędzińska, Czarna Tarnowska – Grabiny, Dę- bica – Ropczyce oraz Rudna Wielka – Rzeszów Zachodni. Trwają również prace na stacjach: Kłaj, Bochnia, Biadoliny, Bogumiło- wice, Wola Rzędzińska, Dębica, Ropczyce oraz Rudna Wielka. Prowadzone prace modernizacyjne są przedsięwzięciem bardzo złożonym i wymagającym zastosowania wyspecjalizo- wanych maszyn i metod budowy. Projekt zakłada zwiększenie prędkości maksymalnej pociągów pasażerskich do 160 km/h Modernizacja peronu i podwyższenie dopuszczalnego nacisku osiowego, co pozwoli na przejazd po linii najcięższych pociągów towarowych. Wiąże się to m.in. z koniecznością wzmocnienia podtorza przy wyko- rzystaniu specjalistycznych maszyn (palownic), które wykonują w wybranych lokalizacjach, określonych na podstawie badań geologicznych, kolumny do głębokości rzędu 4–8 m. Projekt modernizacji zakłada również podniesienie bezpieczeństwa na szlaku kolejowym zarówno dla podróżujących koleją pasażerów, jak i kierowców samochodów. Dzięki powstaniu i przebudowie licznych obiektów inżynieryjnych, takich jak wiadukty i mosty, oraz rozwiązań komunikacyjnych układów drogowych uda się zlikwidować 49 przejazdów w poziomie szyn, a tym samym zwiększyć bezpieczeństwo ruchu samochodowego i pieszego. Modernizacja linii kolejowej E30, łączącej Kraków z Rzeszo- wem przez Bochnię, Tarnów i Dębicę jest jedną z największych inwestycji realizowanych obecnie przez PKP Polskie Linie Kole- jowe SA. Założono przebudowę ponad 138 km linii kolejowej wraz z zabudową nowego typu sieci trakcyjnej, komputerowych urządzeń sterowania ruchem kolejowym i telekomunikacji. Projekt modernizacji zakłada również przebudowę układów torowych na 16 stacjach. Wszystkie przystanki na tej trasie Wzmacnianie torowiska zostaną unowocześnione, podwyższone i dostosowane do

64 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Infrastruktura komunikacyjna PolskA potrzeb niepełnosprawnych, rodziców z dziećmi w wózkach czy podróżnych z cięższym bagażem. Modernizacja wiąże się również z przebudową i budową 138 wiaduktów, mostów i estakad. Zlikwidowanych zostanie 49 przejazdów w poziomie szyn, a na 11 zostaną zamonto- wane nowe urządzenia samoczynne sygnalizacji przejazdowej. Dodatkowo powstanie nowy przejazd. W ramach projektu założono też budowę przejść dla zwierząt oraz dostosowanie do ich potrzeb łącznie 44 mostów, wiaduktów i przepustów. Modernizacja linii będzie przeprowadzana w ramach sześciu kontraktów: ƒ kontrakt 1.1, odcinek Podłęże – Bochnia, 22,800 km linii, trzy stacje; ƒ kontrakt 1.2, odcinek Bochnia – Biadoliny, 22,300 km linii, dwie stacje; ƒ kontrakt 1.3, odcinek Biadoliny – Tarnów, 18,900 km linii, trzy stacje; Wykop z zastosowaniem technologii bezwykopowej ƒ kontrakt 2.1, odcinek Tarnów – Dębica, 31,300 km linii, cztery stacje; Wrocław, Opole, Gliwice, Katowice, Kraków, Tarnów, Rzeszów, ƒ kontrakt 2.2, odcinek Dębica – Sędziszów Małopolski, 22,100 Przemyśl na Ukrainę, do Lwowa i Kijowa. Podwyższenie jego km linii, dwie stacje; parametrów będzie korzystne z punktu widzenia gospodar- ƒ kontrakt 2.3, odcinek Sędziszów Małopolski. czego regionu. Modernizowany odcinek stanowi część linii kolejowej E 30, Koszt modernizacji linii kolejowej E30/C-E30, odcinek Kra- która jest fragmentem międzynarodowego korytarza trans- ków – Rzeszów – etap III POIiŚ 7.1-30, wyniesie ok. 3,4 mld zł, portowego. Ma on swój początek w Dreźnie, dalej biegnie na z czego kwota dofi nansowania z funduszy Unii Europejskiej to wschód do przejścia granicznego Görlitz – Zgorzelec, a następ- ok. 1,9 mld zł. Zakończenie całej modernizacji przewidywane nie przez najważniejsze ośrodki na południu Polski: Legnicę, jest w 2015 r.

65 Modyfikacja podłoża gruntowego pod niskimi nasypami – kolumny MSC (Menard Supple Columns)

tekst: Norbert Kurek, Adam Zaremba, Menard Polska Sp. z o.o.

Konstruktorzy budynków oraz budowli w codziennej pracy technologii spowodowana jest wieloma ich ograniczeniami spotykają się z zagadnieniem posadowienia obiektu budow- oraz zmiennymi typu: lanego. Wyróżnić należy najczęściej spotykane posadowienia: ƒƒ Powód wzmacniania gruntu oraz przewidywane wykorzy- ƒƒ Bezpośrednie/Płytkie, polega na posadowieniu konstrukcji na stanie ww. gruntu. gruncie rodzimym, zalegającym w poziomie posadowienia ƒƒ Wymagany stopień wzmocnienia oraz parametry gruntu konstrukcji. Przy odpowiednim rozpoznaniu charakterystyki wzmocnionego. podłoża nie sprawia problemów w wykonaniu optymalnego, ƒƒ Obszar, głębokość i całkowita objętość wzmacnianego a zarazem bezpiecznego posadowienia bezpośredniego kon- gruntu; rodzaj gruntu i jego właściwości początkowe. strukcji. ƒƒ Dostępność materiałów typu grunty ziarniste oraz różnego ƒƒ Pośrednie/Głębokie, najczęściej w postaci pali, ścian szczeli- rodzaju domieszki. nowych, baret lub innych elementów, które całe obciążenie ƒƒ Czynniki środowiska wewnętrzne, np. agresywność che- z konstrukcji przez ww. elementy przenoszą na grunty o lep- miczna, oraz zewnętrzne, np. poziom drgań, poziom hałasu. szych parametrach wytrzymałościowo-odkształceniowych, ƒƒ Lokalizacja inwestycji oraz sąsiedztwo. zalęgających, na dużych głębokościach poniżej poziomu ƒƒ Lokalne doświadczenia i praktyki inżynierów projektantów posadowienia konstrukcji. oraz wykonawców. ƒƒ Posadowienie bezpośrednie na podłożu wzmocnionym, które ƒƒ Czas wykonania lub czas uzyskania pożądanego efektu pozwala przenosić obciążenie z budowli na różnego rodzaju ƒƒ Koszt wzmocnienia podłoża. inkluzje oraz włączyć do współpracy otaczający grunt. Po- Malejąca liczba działek o bardzo dobrych warunkach lo- przez wykonanie odpowiednich zabiegów technicznych po- kalizacyjnych oraz gruntowych powoduje, że coraz częściej lepsza się parametry gruntów rodzimych w celu umożliwienia aktywowane są tereny, które do tej pory nie były atrakcyjne posadowienia bezpośredniego konstrukcji. ze względu na lokalizację bądź występowanie podłoża grun- Tematyka związana z zagadnieniami wzmacniania podłoża towego o niedużej nośności. Problem posadowienia obiektów gruntowego podejmowania jest przez wiele ośrodków na- budowlanych na gruntach nienośnych jest jednym z kluczo- ukowych oraz inżynierów praktyków od końca XIX stulecia. wych elementów powodujących dodatkowe koszty inwestycji, Obecnie można spotkać całą gamę metod, które zestawiono które na etapie planowania projektu wielokrotnie nie są brane w postaci klasyfikacji zaproponowanych przez Mitchella i in- pod uwagę. Nieatrakcyjność takich działek spowodowała, nych [2], Terashiego i innych [1]. Tak duża liczba różnych że ich wartość na rynku nieruchomość jest niższa niż działek geotechnicznych z dobrymi warunkami geotechnicznymi. To z kolei spowodowało szerokie zainteresowanie Inwestorów wielkopowierzchniowych obiektów budowlanych typu centra handlowe, centra dystrybucyjne z parkingami, którzy lokują inwestycje zazwyczaj na obrzeżach miast i aglomeracji. Powyższa sytuacja oraz rosnąca świadomość inwestorów spowodowała, że na etapie przygotowania realizacji przeprowa- dzane są konsultacje z firmami wyspecjalizowanymi we wzmac- nianiu podłoża celem określenia dodatkowych kosztów, które mogą stanowić znaczącą część w budżecie inwestycji. Jednym z ważnych zagadnień na tego typu inwestycjach jest wielkopo- wierzchniowy parking oraz drogi dojazdowe, zewnętrzne place składowe i magazyny, np. w spalarniach i kompostowniach, których powierzchnia jest równa lub większa niż planowany obiekt kubaturowy/przemysłowy. Autorzy niniejszego artykułu spotkali się z wieloma realiza- Ryc. 1. Porównanie pracy konstrukcji posadowionej na palach i wzmocnio- cjami, gdzie problemem są słabe grunty organiczne o miąż- nym podłożu gruntowych szości od 2,0 do 6,0 m p.p.t. oraz wysoki poziom zwierciadła

66 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Geotechnika POLSKA

odpowiednio dobranego iniektu. Dzięki zastosowaniu zewnętrz- nego medium do wykonania trzonu kolumny technologię MSC z powodzeniem można stosować w gruntach organicznych, nie występuje zjawisko wyboczenia/rozpłynięcia kolumny w takich warunkach. W rezultacie uzyskujemy kompozyt gruntu i kolumn, współpracujących jak jednolita struktura o zwiększonej nośności. Proces wykonywania kolumny nie powoduje praktycznie żadnych uszkodzeń powierzchni terenu, a generowane w płaszczyźnie Ryc. 2. Schemat pracy konstrukcji na wzmocnionym podłożu pionowej wibracje o małej częstotliwości nie wpływają na kon- strukcję sąsiednich obiektów, nawet gdy prace wykonywane wody gruntowej. Wielu wykonawców w przypadku takich wa- są w ścisłej zabudowie. Wydajności prac dochodzą do kilkuset runków zastanawia się nad klasyczną wymianą gruntów, która metrów bieżących kolumn na zmianę. Podczas wykonywania może wydawać się rozwiązaniem tańszym niż wzmocnienie kolumn MSC rejestrowane są takie parametry kolumny, jak podłoża gruntowego. Oczywiście poza kosztami rozwiązania głębokość wykonania, zużycie iniektu czy pobór energii wi- należy zwrócić uwagę na aspekty techniczne odpowiedniego bratora. Czynna analiza tych odczytów daje możliwość ciągłej wykonania takich prac, aby móc spełnić warunki nośności, kontroli, jakości wykonania kolumn oraz weryfikacji warunków a w szczególności użytkowalności. Dużym problemem, który gruntowych w danym miejscu. utrudnia wykonanie robót wymiany gruntów słabych, jest wysoki poziom wód gruntowych i konieczność wykonywania wymiany pod wodą. Konsekwencją tego są problemy z odpo- wiednim zagęszczeniem wbudowanego materiału, co może powodować konieczność użycia innych metod pozwalających wzmocnić wymieniony grunt, np. wibroflotacja, zagęszczenie dynamiczne lub mikrowybuchy. To z kolei oddziaływuje na całkowity koszt rozwiązania. Innymi aspektami techniczno-logistycznymi, jakie muszą być brane pod uwagę podczas kosztorysowania wymiany gruntów Ryc. 4. Zdjęcia z realizacji wzmocnienia w technologii MSC są: dostępność materiałów lokalnych mogących być użytymi do wbudowania, konieczność utylizacji wykopanego gruntu sła- Jako medium nośne trzonu kolumny stosowany jest odpo- bego, logistyka związana z transportem dużych mas ziemnych wiednio zaprojektowany iniekt: cementowy, wapienny, ce- itd. Jest to bardzo problematyczne zagadnienie w przypadku mentowo-wapienny z domieszkami popiołów i ulepszaczy wykonywania budowy w aglomeracji miejskiej lub w miejscu chemicznych lub mieszanka cementowo-piaskowa, cemen- o słabej infrastrukturze drogowej. towo-wapienno-piaskowa. Parametry iniektu dobiera się zgod- nie z wymaganiami projektowymi, aby w przypadku niskich nasypów typu parkingi nie dopuścić do przebicia kolumny przez warstwę dystrybucyjną, a zainicjować podatną pracę kolumny MSC. Kolumny MSC wpływają na poprawę warunków posadowie- :DUVWZDG\VWU\EXF\MQD nia obiektów budowlanych, redukując ściśliwość warstw grun- 0HQDUG6XSSOH&ROXPQ '  06& tów słabych w skali globalnej. W przeciwieństwie do rozwiązań

V V V V V V V V V V V V sztywnych typu kolumny betonowe lub pale, które projektuje się jako elementy przenoszące praktycznie całość obciążeń kon- Ryc. 3. Schemat wzmocnienia podłoża w technologii MSC strukcji na głębiej zalegające nośne warstwy gruntu, kolumny MSC projektuje i wykonuje się tak, aby nastąpiła dystrybucja Menard jako profesjonalny wykonawca wzmocnienia podłoża obciążeń na grunt (od 15% do 40% obciążeń) i na kolumny. gruntowego, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rynku rozwi- Zaletą tego rozwiązania jest możliwość zminimalizowania nął technologię podatnych kolumn betonowych MSC (Menard wielkości oraz kosztów warstwy dystrybucyjnej, która jest Supple Columns), która jest alternatywną pod względem ekono- kluczowym elementem w przypadku wzmacniania podłoża micznym oraz technicznym w stosunku do klasycznej wymiany gruntowego za pomocą sztywnych inkluzji betonowych. gruntów słabych, jak i sztywnych metod wzmocnienia podłoża. W celu rozwoju technologii MSC wykonano analizę przy- Kolumny MSC należą do grupy technologii przemieszczenio- padku opartą na: badaniu podłoża gruntowego, przeprowa- wych, co oznacza, że w trakcie formowania trzonu kolumny dzeniu obliczeń charakteryzujących rzeczywistą pracę układu grunt nie jest wydobywany na powierzchnię, ale przemieszczany grunt-kolumna MSC-warstwa dystrybucyjna metodą elemen- w kierunku poziomym do osi otworu. Do ich wykonania sto- tów skończonych 2D i 3D, przeprowadzenie badań laborato- suje się specjalnie dostosowaną stalową rurę, która przy użyciu ryjnych, doboru odpowiednich charakterystyk iniektu, badania niewielkiej jednostki sprzętowej poprzez wibrator generujący nośności pojedynczej kolumny oraz poletka próbne pracy grupy drgania w kierunku pionowym pogrąża narzędzie w grunt na kolumn w skali 1:1. odpowiednią głębokość. Po uzyskaniu żądanej głębokości na- Warunki gruntowo-wodne na terenie objętym niniejszym stępuje podciąganie narzędzia przy jednoczesnym pompowaniu przypadkiem zostały scharakteryzowane jako złożone, obejmu-

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 67 POlska Geotechnika

jące grunty słabonośne i nienośne, przy zaleganiu zwierciadła wód gruntowych w poziomie projektowanego posadowienia oraz przy braku niekorzystnych zjawisk geologicznych, w tym procesów geodynamicznych. Rycina 5 przedstawia charakte- rystyczny przekrój geologiczny, gdzie podstawą podziału jest kryterium litologiczno-genetyczne, a także stopień plastycz- ności dla gruntów spoistych, stan zagęszczenia dla gruntów niespoistych i ściśliwość dla gruntów organicznych.

Ryc. 6. Osiadania niskiego nasypu posadowionego na wzmocnionym podłożu ( kolumny MSC)

inkluzji w przekroju poprzecznym. Przeprowadzona analiza numeryczna wykazała, że w przypadku zniszczenia kolumny osiadania nawierzchni parkingów stabilizują się na poziomie 17,64 mm, co potwierdza spełnienie warunku drugiego stanu granicznego. W celach weryfikacji założeń projektowych wykonano próbne obciążenia pojedynczej kolumny, wykorzystując metodę belki Ryc. 5. Przekrój geologiczny odwróconej. Na podstawie analizy wyników wykazano, że osiadania pojedynczej kolumny przy maksymalnej sile oblicze- Grunty nienośne poza przypowierzchniową warstwą nasypów niowej przypadającej na kolumnę mieści się w zakresie od 5 do niebudowlanych składają się z warstwy „I”, która składa się 10 mm (ryc. 8). Siła obliczeniowa nie powoduje utraty nośności z torfów niskich i podrzędnie namułów torfiastych, pylastych wewnętrznej kolumny, w związku z tym parametry iniektu i gliniastych, silnie nasyconych wodą, o średniej wilgotności spełniają założenia projektowe. Po przekroczeniu wartości siły naturalnej wn = 327,6%. Są to grunty o dużej ściśliwości, obliczeniowej kolumny osiadają w zakresie od 10 do 25 mm,

przeciętny moduł ściśliwości pierwotnej wynosi M0 = 1 052 dzięki czemu skumulowanie większych obciążeń na podłoże kPa, wtórny M = 1895 kPa. Moduły ściśliwości oszacowane na gruntowe nie powoduje niszczenia kolumny, a zwiększenie podstawie sondowań sondą CPT są w przedziale 0,5–2,0 MPa. osiadania, co jest elementem bardzo korzystnym przy koncepcji Prace projektowe miały na celu: dobranie siatki kolumn oraz kolumn MSC. Pozwala to uniknąć sztywnego podparcia, które ich średnicy, wyznaczenie parametrów minimalnych materiału, przy niskich nasypach powoduje powstanie efektu przebijania który zapewniłby podatną pracę kolumn oraz optymalizację warstwy dystrybucyjnej pod względem wysokości oraz kosz- tów. Analizę wykonano za pomocą programu obliczeniowego skierowanego geotechniczne, który wykorzystuje metodę ele- mentów skończonych w 2D oraz 3D. Obliczenia w płaskim stanie odkształcenia wykazały osiadania na poziomie 16 mm, co spełnia założenia projektowe konstrukcji. Maksymalna siła obliczeniowa przypadająca na pojedynczą kolumnę została wyznaczona na poziomie 90 kN, co w zależności od średnicy kolumny generowało naprężenia ściskające od 720 kPa do 1850 KPa. Analiza 3D pozwoliła zamodelować zachowanie bryły gruntu oraz szczegółową współpracę kolumna-grunt-warstwa dys- trybucyjna. Model obliczeniowy 3D przy warunkach równo- ważnych do modelu 2D wykazał zbieżne wartości osiadań powierzchni parkingów, która w przypadku 3D wynosiły 13 mm. Drugi schemat obliczeniowy zakładał przypadek, gdy nastąpi przekroczenie wytrzymałości wewnętrznej pojedyn- czej kolumny. Sytuacja taka powoduje zwiększenie obciążeń przypadających na kolumny sąsiednie oraz ma wpływ na osiadania całego układu (ryc. 7). Model zakładał eliminację jednej kolumny w osi modelu, co przy symetrycznym mo- delowaniu odpowiadało utracie 2 z 6 kolumn, tj. ok. 30% Ryc. 7. Przemieszczenia pionowe (osiadanie) po wyeliminowaniu kolumny

68 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Geotechnika POLSKA

Ryc. 8. Obciążenia próbne kolumn MSC Ryc. 10. Poletko próbne obciążenie grupy kolumn MSC pojedynczych kolumn przez warstwę dystrybucyjną, co można ta spowodowana jest tym, że modele numeryczne zakładały zaobserwować na powierzchni parkingu w postaci wybrzuszeń obciążenie na całości konstrukcji, natomiast na poletku i tzw. „grzybków”. Pomimo zwiększonego obciążenia, a tym próbnym zakres obciążenia ograniczony jest powierzchnią samym znacznie wyższych osiadań powierzchni parkingu, na- płyt drogowych. dal spełniony jest warunek użytkowalności zdefiniowany jako Przeprowadzona analiza przypadku potwierdziła słuszność sdop≤ 100 mm. założeń projektowych oraz techniczne zalety technologii ko- Analiza pracy pojedynczej kolumny nie umożliwia przed- lumn podatnych MSC (Menard Supple Columns). Pozwala to stawienia pracy całego nasypu jako przestrzennej konstrukcji, z pełną świadomością i ograniczeniem ryzyk technicznych która składa się z kolumny, gruntu ją otaczającego oraz war- rozwiązywać problemy niskich nasypów typu parkingi oraz stwy dystrybucyjnej, której zadaniem jest rozłożenie obcią- drogi dojazdowe. Należy zwrócić uwagę również na fakt żeń na kolumnę oraz grunt. W celu sprawdzenia całościowej odpowiedniego konstruowania warstw dystrybucyjnych, które pracy konstrukcji parkingu na poletkach doświadczalnych są ważnym elementem w podejściu do objętościowego wz- wykonano obciążenia w skali rzeczywistej. Schemat stano- macniania podłoża gruntowego. Analizując koszty inwestycji wisk przedstawiono na rycinie 9, jako elementy obciążenia oraz techniczne możliwości wykonania posadowienia takich wykorzystano płyty drogowe układane w stos. budowli, należy pamiętać o gruncie, który w wielu przypadkach Rycina 10 przedstawia wyniki uzyskane na podstawie jest elementem pomijanym w szacowaniu budżetu inwestycji, ww. poletek dla obciążenia maksymalnego, przekracza- a może zaważyć o rentowności przedsięwzięcia. jącego wartość obciążenia użytkowego o 50%. Badania przeprowadzone na poletkach doświadczalnych wykazały Literatura osiadania układu kolumna MSC-grunt-warstwa dystrybu- [1] Terashi M., Juran I.: Ground Improvement – state of the cyjna na poziomie 3,10 mm oraz stabilizację osiadań przy art. In: Proceedings International Conference on Geotechnical każdym kroku obliczeniowym. Wartość osiadań uzyskanych and Geological Engineering, GeoEng 2000. Vol. 1. Melbourne z badań terenowych jest znacznie niższa niż wielkość osia- 2000, pp. 461–519. dań, które zamodelowano w programie geotechnicznym [2] Mitchell J.M., Jardine. F.M.: A guide to ground treatment. z wykorzystaniem metody elementów skończonych. Różnica CIRIA, 2002.

Ryc. 9. Schemat stanowiska do obciążeń rzeczywistych

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 69 Trwałość ścian oporowych z gruntu zbrojonego

tekst: Magdalena Zawisza, zdjęcia: ViaCon Polska Sp. z o.o.

Firma ViaCon Polska Sp. z o.o. posiada w swojej ofercie cztery systemy ścian oporowych z gruntu zbrojonego. Jednym z nich są ściany oporowe ViaWall A typ 1.

Amerykańska norma AASHTO pod- chodzi do kwestii utraty grubości stali ocynkowanej w wyniku korozji w sposób odmienny. Norma ta określa straty gru- bości najpierw warstwy cynku, a następ- nie utratę grubości stali: ƒƒ utrata grubości warstwy cynku (pierw- sze 2 lata) 15 µm/rok, Przejście dla zwierząt na autostradzie A2, ƒƒ utrata grubości warstwy cynku (do źródło: Autostrada Wielkopolska SA Zachodnia obwodnica Poznania wyczerpania) 4 µm/rok, ƒƒ utrata grubości warstwy stali (po wy- czerpaniu warstwy cynku) 12 µm/rok. Głównymi elementami składowymi tego gr = gn-gs Parametry, jakie powinna posiadać systemu są panele żelbetowe o wymia- gdzie: zasypka: rach standardowych 1,50 x 1,50 m i 0,75 gn – nominalna grubość zbrojenia, – pH – 5÷10, x 1,50 m oraz siatka stalowa z prętów gs – ubytek grubość zbrojenia z uwagi – oporność właściwa – 3000 Ω cm, żebrowanych ze stali klasy A-IIIN, po- na korozję. – stopień zawartości soli [CI] 2 krytych warstwą cynku 600g/m . Ubytek grubości stali znajdującej się ≤ 100 mg/kg, [SO4] ≤ 20 0mg/kg, Obliczenia statyczne dla tego typu w gruncie nienawodnionym, wynika- – cząstki organiczne ≤ 1%. obiektów inżynierskich można wykonać jący z korozji, przy założeniu żywot- Obliczając według AASHTO straty gru- według kilku metod, np. według polskiej ności konstrukcji do 100 lat, zgodnie bości siatki stalowej ocynkowanej 42 µm, normy PN-83/B-03010 Ściany oporowe. z polską normą wynosi 1500 µm. Przy umieszczonej w zasypce o powyższych Obliczenia statyczne i projektowanie [4] lub tej samej żywotności konstrukcji, ale parametrach, z zamiarem użytkowania według normy amerykańskiej AASHTO gdy stal ocynkowana będzie umiesz- do 100 lat, wyniki byłyby następujące: Standard Specifications for Highway Brid- czona w gruncie nawodnionym (woda ƒƒ utrata grubości warstwy cynku (pierw- ges, LRFD Highway Bridge Design Specifi- słodka), straty grubości wyniosą sze 2 lata) 15 µm x 2 lata = 30 µm, cations [5]. 2000 µm. ƒƒ utrata grubości pozostałej warstwy W ramach sprawdzania stateczności Zasypka stosowana przy budowie cynku (do wyczerpania) 12 µm/4 µm ściany należy uwzględnić: opór gra- konstrukcji z gruntu zbrojonego według = 3 lata. niczny podłoża dla określonego układu polskiej normy powinna posiadać nastę- ƒƒ z powyższych wyliczeń wynika, że sił pod podstawą ściany oporowej, obrót pujące parametry: cynk zostanie skorodowany w ciągu ściany oporowej względem zewnętrznej ƒƒ grunt nienawodniony 5 lat, utrata grubości warstwy stali krawędzi podstawy, poślizg ściany opo- – pH – 5÷10, (po wyczerpaniu warstwy cynku) rowej po podłożu, wyrwanie zbrojenia – oporność właściwa – 1000 Ω cm, 12 µm x 95 lat = 1140 µm. z gruntu, nośność graniczną zbrojenia – stopień zawartości soli [CI] ≤ 200 Zatem całkowita strata grubości wy-

oaz przesunięcie się ściany oporowej. mg/kg, [SO4] ≤ 1000 mg/kg, nosi: W okresie eksploatacji konstrukcji ściany – stopień całkowitej kwasowości gs = 30 µm + 12 µm + 1140 µm oporowej najbardziej narażone na utratę S < 300 gm/kg; = 1182 µm = 1.182 mm swoich parametrów są elementy stalowe, ƒƒ grunt nawodniony Firma ViaCon Polska Sp. z o.o. wprowa- stanowiące zbrojenie gruntu. Metody ob- – pH – 5÷10, dziła na rynek system ścian oporowych liczeniowe przyjęte do określenia nośności – oporność właściwa – 3000 Ω cm, ViaWall A typ 1 w 2009 r. Pierwsze reali- granicznej zbrojenia powinny uwzględniać – stopień zawartości soli [CI] ≤ 100 zacje wykonano na takich zadaniach, jak

te straty. Opierając się na polskiej normie mg/kg, [SO4] ≤ 300 mg/kg, budowa autostrady A2, odcinek Świecko PN-83/B-03010, można wyliczyć grubość – stopień całkowitej kwasowości – Nowy Tomyśl oraz odcinek Stryków – zbrojenia gr według następującego wzoru: S < 100 gm/kg. Konotopa, budowa autostrady A4, od-

70 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Infrastruktura komunikacyjna polska

Tab. 1. Podsumowanie pomiarów utraty grubości zbrojenia Literatura [1] Gladstone R.A., Anderson P.L., Fishman K.L., Withiam J.L.: Durabi- lity of Galvanized Soil Reinforcement: 30+Years of experience with MSE. “TRB’s Transportation Research Re- cord: Journal of the Transportation Research Board” 2006, Issue No. 1975: pp., 49–59. [2] Fishman K.L., Salazar J.M., Hil- fiker H.K.: Corrosion in an Arid Envi- ronment and Condition Assessment of cinek Korczowa – Radymno, budowa Analiza wyników wykazuje, że rze- a 20 Year Old MSEW .CD ROM. Trans- autostrady A1, odcinek Sójki – Piątek. czywiste ubytki grubości zbrojenia portation Research Board, National Jak zatem widać. polskie doświadczenia w stosunku do założeń obliczeniowych Research Council. Washington D.C. w zakresie badań strat grubości zbrojenia są znacznie mniejsze, nawet jeśli para- 2006. z siatki stalowej są jeszcze niewielkie. metry zasypki nie spełniają wartości [3] Gladstone R. A., Anderson P.L., Na świecie tego typu konstrukcje za- normowych. W konstrukcjach oporo- Fishman K.L., Withiam, J.L: Investi- częto budować już w latach 70. XX w. wych, które są użytkowane dłużej niż 10 gation and Implications of MSE Wall W opublikowanym w 2006 r. artykule lat, ubytki grubości zbrojenia stalowego Corrosion in Nevada. “TRB’s Transpor- Roberta A. Gladstone, Petera L. Ander- ocynkowanego nie przekroczyły warto- tation Research Record: Journal of sona, Kennetha L. Fishmana i Jamesa L. ści 80 µm (mierząc z obu stron), pod- the Transportation” 2009 (July 31). Withiama [1] przedstawiono wyniki ba- czas gdy założenia normowe przewidują [4] PN-83/B-03010 Ściany oporowe. dań nad stratami grubości cynku i stali na przy takim samym okresie użytkowania Obliczenia statyczne i projektowanie. konstrukcjach oporowych, które zostały ubytki w wysokości 222 µm – według [5] LRFD Highway Bridge Design zbudowane w latach 70. i 80. XX w. Dane AASHTO oraz 1000 µm – według PN- Specifications. AASHTO. Third Edi- te ilustruje tabela nr 1. 83/B-03010. tion. Washington D.C. 2004. Projektowanie przepustów według eurokodów. Cz. I. Wprowadzenie Przepusty w infrastrukturze komunikacyjnej – cz. 13

tekst: prof. UZ dr hab. inż. Adam Wysokowski, kierownik Zakładu Dróg i Mostów, Uniwersytet Zielonogórski mgr inż. Jerzy Howis, konstruktor, Infrastruktura Komunikacyjna Sp. z o.o., Żmigród

W ostatnich latach korzystanie z norm europejskich w zakresie projektowania obiektów infrastruktury komunika- cyjnej stało się powszechne. Dotyczy to także konstrukcji przepustów i przejść dla zwierząt zarówno w ciągu dróg kołowych, jak i kolejowych. Duża liczba obecnie projektowanych i wykonywanych nowoczesnych przepustów opiera się na wykorzystywaniu tych nowych norm.

Jak ogólnie wiadomo, w 2010 r. wprowadzone zostały w na- Część II Podstawy projektowania i oddziaływania na konstrukcje. szym kraju normy europejskie – eurokody. Stanowią one zbiór Część III Projektowanie z uwzględnieniem materiałów konstrukcyj- ujednoliconych norm międzynarodowych do projektowania nych rur osłonowych i zasypki gruntowej. konstrukcji budowlanych, w tym szeroko rozumianych konstrukcji Dla przypomnienia oraz dla nowych czytelników poniżej inżynierskich. Zadaniem eurokodów jest zunifikowanie wiedzy przytoczono spis artykułów na temat przepustów, które suk- inżynierskiej dotyczącej projektowania i wykonywania obiektów cesywnie od dwóch lat ukazują się w kolejnych numerach budowlanych, jak również umożliwienie szerszego stosowania „Nowoczesnego Budownictwa Inżynieryjnego” [19]: nowoczesnych materiałów i technologii w krajach członkowskich 1. ARTYKUŁ WPROWADZAJĄCY Unii Europejskiej. 2. ASPEKTY PRAWNE PROJEKTOWANIA, BUDOWY I UTRZY- MANIA PRZEPUSTÓW Wprowadzenie 3. PRZEPUSTY TRADYCYJNE Po omówieniu wstępnych zagadnień dotyczących przepu- 4. PRZEPUSTY NOWOCZESNE stów i przejść dla zwierząt w poprzednich artykułach z tego 5. PRZEPUSTY JAKO PRZEJŚCIA DLA ZWIERZĄT cyklu, w tym aspektów prawnych, zagadnień materiałowych 6. MATERIAŁY DO BUDOWY PRZEPUSTÓW – CZ. I, CZ. II i przeglądu metod obliczeń dla tych konstrukcji, zdaniem au- 7. METODY OBLICZEŃ KONSTRUKCJI PRZEPUSTÓW torów kolejnym ważkim tematem jest sposób projektowania – CZ. I OGÓLNE ZASADY OBLICZEŃ z uwzględnieniem nowych norm. 8. METODY OBLICZEŃ KONSTRUKCJI PRZEPUSTÓW – CZ. II W tym przypadku autorzy mają tu na myśli nowe normy do TRADYCYJNE METODY OBLICZEŃ projektowania z grupy zwyczajowo nazywanej eurokodami. 9. METODY OBLICZEŃ KONSTRUKCJI PRZEPUSTÓW – CZ. III Eurokody, jak wiadomo, stanowią zbiór przepisów doty- NOWE METODY OBLICZEŃ czących projektowania konstrukcji budowlanych. Tym samym 10. METODY OBLICZEŃ KONSTRUKCJI PRZEPUSTÓW – CZ. IV. stanowią one ważny element budowlanego procesu inwesty- OBLICZENIA PRZEPUSTÓW METODĄ ELEMENTÓW SKOŃ- cyjnego w zjednoczonej Europie, a więc i w Polsce. Bazując na CZONYCH – MES europejskich zbiorach norm materiałowych oraz zbiorach norm 11. METODY OBLICZEŃ KONSTRUKCJI PRZEPUSTÓW – CZ. V. na wyroby budowlane, stanowią one klucz do projektowania PRZYKŁADY OBLICZEŃ KONSTRUKCJI PRZEPUSTÓW konstrukcji [1, 4, 5]. Jednocześnie normy unijne, które zastępują 12. METODY OBLICZEŃ KONSTRUKCJI PRZEPUSTÓW – CZ. VI. w coraz większym stopniu normy polskie, są z założenia od kilku OBLICZENIA HYDRAULICZNE PRZEPUSTÓW. lat nieobligatoryjne [12,18] i aby mogły stać się obowiązujące, muszą być przywołane. Takim dokumentem są opracowywane Geneza powstania nowych norm do projektowania specyfikacje techniczne stanowiące element projektu technicz- Na podstawie artykułu 95 Traktatu Komisji Wspólnot Eu- nego. Z tego faktu wynika ważność przedmiotowych przepisów. ropejskich w 1975 r, ustalono program działań w zakresie W niniejszym artykule zostaną omówione podstawowe budownictwa. Ich celem było usunięcie handlowych przeszkód zagadnienia związane z tytułową tematyką. Z uwagi na ob- technicznych i harmonizacja specyfikacji. szerność zagadnienia, temat stosowania nowych norm do W ramach tego programu działań Komisja podjęła inicja- projektowania konstrukcji przepustów z grupy eurokodów tywę utworzenia zbioru zharmonizowanych reguł technicz- autorzy planują omówić w trzech spójnych ze sobą częściach: nych dotyczących projektowania konstrukcji, które począt- Część I Wprowadzenie. kowo miałyby stanowić alternatywę dla reguł krajowych

72 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Projektowanie przepustów według eurokodów. Cz. I. Wprowadzenie obowiązujących w państwach członkowskich, a ostatecznie skie. W przypadku obszernych norm – z którymi mamy najczę- by je zastąpiły [7]. ściej do czynienia – wymagających szerokich uzgodnień w skali Po kilkunastu latach intensywnych prac w 1989 r. Komisja międzynarodowej, założono, że ich opracowywanie przebiega i państwa członkowskie podjęły decyzję – na podstawie umowy dwuetapowo. Najpierw wprowadza się normę europejską jako z CEN – o opublikowaniu wstępnych wersji eurokodów, które prenormę oznaczoną symbolem ENV na okres próbny, celem w przyszłości miałyby status norm europejskich. praktycznego przetestowania jej przez wszystkie kraje członkow- W ramach dalszych prac w 1992 r. w Davos zorganizowano skie (najczęściej na okres trzech lat). Następnie na podstawie pod auspicjami International Association for Bridge Structural uwag wniesionych w stosunku do prenorm ENV w okresie prób- Engineering konferencję specjalnie poświęconą eurokodom pod nym zatwierdzana jest ostateczna wersja norm europejskich (EN). nazwą Eurokody konstrukcyjne (Structural Eurocodes, IABSE Con- Tym samym w latach 1992–1998 opracowane zostały i opu- ference Davos 1992) [10]. blikowane 62 prenormy ENV. Podczas przedmiotowej konferencji wygłoszono szereg referatów Od 1998 r. zaczęto przekształcać normy ENV w ostateczne dotyczących projektowania z użyciem nowych norm, w tym przy- wersje EN. Po ich zatwierdzeniu były one sukcesywnie prze- gotowano referaty generalne, żeby wymienić chociażby ważniejsze kazywane krajowym instytucjom normalizacyjnym. Większość z nich dotyczące poszczególnych grup planowanych eurokodów: eurokodów została opublikowana w krajach członkowskich, ƒƒ Obciążenia drogowe (EC 1: Traffic Loads on Road Bridges), przy- najczęściej w językach narodowych, wraz z załącznikami krajo- gotowany przez prof. J.-A. Calgaro (Setra – Paryż, Francja) wymi w latach 2002–2006. i prof. G. Sedlaceka (RWTH – Aachen, Niemcy); ƒƒ Obciążenia kolejowe (EC 1: Traffic Loads on Bridges – Rail Traffic Zestawienie norm do projektowania z grupy euro- Loads), przygotowany przez dr. J.E. Spindel (British Railways kodów Board, Londyn, Wielka Brytania) i M.A. Tschumi (Swiss Federal Wprowadzenie nowych norm do projektowania w Polsce Railways – Berno, Szwajcaria); stało się niezbędne. Przez ostatnie lata wystepowała istotna ƒƒ Konstrukcje betonowe (EC 2: Serviceability and Durability), przy- luka w tej dziedzinie. Wynikała ona z faktu, że w drugiej de- gotowany przez dr. S. Rostama (COWIconsult – Lyngby, Dania); ƒƒ Konstrukcje stalowe: – EC 3: The New Eurocode for Steel Structures, przygotowany przez prof. P.J. Downinga (Imperial College – Londyn, Wielka Brytania), – EC 3: Steel Eurocode for Innovative Structural Engineers, przygotowany przez prof. G. Sedlaceka (RWTH – Aachen, Niemcy); ƒƒ Konstrukcje zespolone: – EC 4: Composite Structures of Steel and Concrete, przygo- towany przez prof. R.P. Johnsona (University of Warwick – Coventry, Wielka Brytania), – EC 4: Ralationship to Eurocodes 1, 2 and 3, przygotowany przez H. Mathieu (Insp. Gen. des Ponts et Chaussees – Bagneux, Francja); ƒƒ Konstrukcje drewniane (EC 5: Design of Timber Structures), przygotowany przez H.J. Larsena (Build. Res. Inst. SBI – Hørsholm, Dania); ƒƒ Konstrukcje murowe (EC 6: Stuctural Use of Masonry), przy- gotowany przez B. Haseltine’a (Jenkins & Potter – Londyn, Wielka Brytania); ƒƒ Projektowanie geotechniczne (EC 7: Geotechnical Code of Practice), przygotowany przez N. Krebsa Ovensena (Danish Geotechnical Institute – Lyngby, Dania); ƒƒ Projektowanie na terenach sejsmicznych (EC 8: Eurocode Ap- proach to Seismic Design), przygotowany przez prof. P.E. Pinto ( University of Rome – Rzym, Włochy). Zasady sformuowane w wymienionych wyżej prezentacjach stały się podstawą do szerszego opracowania aspektów doty- czących projektowania konstrukcji według nowych norm. Między innymi podczas obrad w Davos założono, że przyjęte wstępne projekty norm wydawane są w trzech oficjalnych języ- kach (angielskim, francuskim, niemieckim), a następnie przesy- łane wszystkim krajom zrzeszonym w CEN do zaopiniowania. Po uwzględnieniu wszystkich uwag opracowane wersje drogą Ryc. 1. Schemat przedstawiający ogólną zasadę projektowania według głosowania ustanawiane są jako obowiązujące normy europej- nowych norm

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 73 Projektowanie przepustów według eurokodów. Cz. I. Wprowadzenie

Istotny jest również aspekt prawny dotyczący nieobowiąz- kowości norm. Dopiero przywołanie odpowiednich norm, np. w specyfikacjach technicznych projektu, sprawia, że stają się one w tym zakresie obligatoryjne. Ilustruje to autorski schemat zamieszczony na rycinie 1. Jak wspomniano we wstępie, eurokody dzielą się na odpowied- nie grupy tematyczne dotyczące projektowania konstrukcji [2, 3]. Dla zobrazowania na schemacie zamieszczonym na rycinie 2 przedstawiono ogólny podział norm projektowych na odpowied- nie grupy tematyczne. Natomiast na rycinie 3 pokazano wzorcową zawartość normy do stosowania w krajach członkowskich Unii Europejskiej [13]. Zakres stosowania norm z grupy eurokodów do pro- jektowania przepustów i przejść dla zwierząt Eurokody obejmują swym zakresem również obiekty inży- nierii komunikacyjnej. Zakres tematyczny grup eurokodów dotyczących projek- towania obiektów inżynierii komunikacyjnej dla konstrukcji przepustów przedstawiono na rycinie 4 [26]. Natomiast zakres tematyczny grup eurokodów dotyczących projektowania przejść dla zwierząt autorzy przedstawili na rycinie nr 5 [26]. Jak widać, w tym przypadku przedmiotowych konstrukcji mamy do czynienia z większością pakietów nowych norm. Dla przepustów i przejść dla zwierząt konstruowanych szcze- gólnie z rur osłonowych o konstrukcji podatnej ważnym ele- mentem jest współpraca z gruntem [6, 17]. O zagadnieniach gruntowych traktuje eurokod geotechniczny Ryc. 2. Grupy tematyczne dotyczące projektowania według norm europejskich 1997. Eurokod ten składa się z dwóch części: PN EN 1997-1 Zasady ogólne i PN EN 1997-2 Badania podłoża gruntowego [8, kadzie lat 90. i w pierwszej dekadzie XXI w. wprowadzono 9, 16]. Norma PN EN 1997 w części Zasady ogólne zawiera roz- w naszym kraju wiele nowych norm PN-EN dotyczących ma- działy dotyczące również przepustów, z których ważniejsze to: teriałów, wyrobów budowlanych, wykonywania konstrukcji itp. 2. Podstawy projektowania geotechnicznego, Tym samym wymagania dotyczące materiałów, wyrobów 3. Dane geotechniczne, i wykonawstwa regulowały nowe normy, a proces projekto- 4. Nadzór robót budowlanych, monitorowanie i utrzymanie, wania opierał się na normach starych. Na przykład, norma na 5. Nasypy i zasypki, odwodnienie, ulepszanie i wzmacnianie podłoża beton (PN-EN 206 -1 Wymagania, własności, produkcja i zgod- 6. Fundamenty bezpośrednie, ność) wprowadziła w 2004 r. nowe klasy wytrzymałościowe. 9. Konstrukcje oporowe. Tym samym od tego czasu przy produkcji betonu na budowie W paragrafie 3 rozdziału 5 znajduje się zestawienie cech korzysta się z klas „C”, a konstrukcje mostowe z użyciem betonu odpowiedniego materiału który dotyczy zasypki: „(…) przy są nadal projektowane na „stare” klasy wytrzymałościowe – doborze materiału nasypowego należy uwzględnić następu- „B”. Tym samym nowe normy projektowe eliminują tego typu jące cechy: uziarnienie, wytrzymałość na kruszenie, zagęsz- problemy. czalność, przepuszczalność, plastyczność, wytrzymałość niżej zalegającego gruntu, zawartość części organicznych, agresyw-

SCHEMAT TYPOWEJ ZAWARTOŚCI EUROKODU ność chemiczną, skutki skażenia środowiska, rozpuszczalność, do stosowania w krajach członkowskich podatność na zmiany objętości (siły pęczniejące, materiały Unii Europejskiej zapadowe), wrażliwość na zamarzanie i niskie temperatury, odporność na wietrzenie, wpływ urabiania, transportu i ukła- A - Krajowa strona tytułowa dania, możliwość wystąpienia scementowania po ułożeniu (np. B - Przedmowa krajowa żużel wielkopiecowy)”. F C - Strona tytułowa eurokodu E EC D - Zasadnicza zawartość eurokodu Ponadto w paragrafie 4 znajduje się istotny zapis, że „jeśli E - Załączniki do eurokodu miejscowe materiały w stanie naturalnym nie nadają się do F - Załączniki krajowe D EC C zastosowania jako materiał nasypowy, może być konieczne B zastosowanie jednego z niżej wymienionych zabiegów: A ƒƒ dostosowanie wilgotności, ƒƒ zmieszanie z cementem, wapnem lub innymi materiałami, Ryc. 3. Wzorcowa zawartość eurokodu do stosowania w krajach członkowskich ƒƒ kruszenie, przesiewanie lub przemywanie, Unii Europejskiej ƒƒ zabezpieczenie odpowiednim materiałem,

74 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Projektowanie przepustów według eurokodów. Cz. I. Wprowadzenie

Ryc. 4. Zakres stosowania poszczególnych grup eurokodów dotyczących inżynierii komunikacyjnej na przykładzie konstrukcji przepustu komunikacyjnego

ƒƒ ułożenie warstw drenujących.” Technologia budowy i zagęszczania powinna być dobrana Ponadto w punkcie 5.3.3 podano dobór metod układania w taki sposób, aby zapewnić stateczność nasypu lub zasypki i zagęszczania zasypki: podczas całego okresu budowy oraz aby nie miała negatyw- „Kryteria zagęszczenia należy ustalić dla każdej strefy lub nego wpływu na rodzime podłoże. warstwy nasypu lub zasypki, w powiązaniu z jego przeznacze- Metody zagęszczania nasypów lub zasypek należy dobierać niem i z wymaganiami eksploatacyjnymi. w zależności od kryteriów zagęszczania oraz od:

Ryc. 5. Zakres stosowania poszczególnych grup eurokodów dotyczących inżynierii komunikacyjnej na przykładzie konstrukcji dolnego zespolonego przejścia dla zwierząt

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 75 Projektowanie przepustów według eurokodów. Cz. I. Wprowadzenie

Tab. 1. Wykaz Polskich Norm wprowadzających poszczególne części eurokodów w zakresie inżynierii komunikacyjnej*) **) ƒƒ pochodzenia i rodzaju mate- Data Numer i tytuł Polskiej Normy opublikowania riału, PN-EN 1990:2004 Eurokod: Podstawy projektowania konstrukcji 96 s. ƒƒ metody układania, PN-EN 1990:2004/Poprawka Ap1:2004 1 s. 2004-10 ƒƒ wilgotności w czasie wbudo- PN-EN 1990:2004/Poprawka Ap2:2010 1 s. 2010-03 wywania i jej ewentualnych PN-EN 1990:2004/Zmiana A1:2008 26 s. 2008-10 zmian, PN-EN 1990:2004/Poprawka AC:2008 1 s. 2008-12 ƒƒ początkowej i końcowej miąż- PN-EN 1990:2004/Poprawka AC:2010 1 s. 2010-08 szości warstw, PN-EN 1991 Eurokod 1: Oddziaływania na konstrukcje razem 708 s. ƒƒ lokalnych warunków klimatycz- PN-EN 1991-1-1:2004 - Część 1-1: Oddziaływania ogólne 38 s. nych, 2004-09 - Ciężar objętościowy, ciężar własny, obciążenia użytkowe w budynkach ƒƒ jednorodności zagęszczenia, PN-EN 1991-1-5:2005 - Część 1-5: Oddziaływania ogólne 39 s. ƒƒ rodzaju podłoża. 2005-09 - Oddziaływania termiczne W celu opracowania właściwej PN-EN 1991-1-6:2007 - Część 1-6 Oddziaływania ogólne 28 s. metody zagęszczania zaleca się - Oddziaływania podczas wykonywania konstrukcji 2007-11 przeprowadzić próbne zagęszcze- PN-EN 1991-1-6:2007/Poprawka AC:2008 nie na danym terenie, z wykorzy- PN-EN 1991-1-7:2006 - Część 1-7: Oddziaływania ogólne 2008-10 Oddziaływania wyjątkowe 62 s. staniem przewidzianego materiału PN-EN 1991-2:2007- Część 2: Obciążenia ruchome mostów 143 s. 2007-05*** do wbudowania i sprzętu do za- PN-EN 1992 Eurokod 2: Projektowanie konstrukcji z betonu razem 429 s. gęszczania. Pozwoli to na opra- PN-EN 1992-1-1:2008 - Część 1-1: Reguły ogólne i reguły dla budynków 205 s. 2008-09 cowanie procedury zagęszczania PN-EN 1992-2:2006 - Część 2: Mosty betonowe: (sposób wbudowywania, sprzęt Projektowanie i szczegółowe zasady 95 s. 2010-03 zagęszczający, grubość warstw, PN-EN 1993 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych razem 1282 s. liczba przejść sprzętu, dobranie PN-EN 1993-1-1:2006 - Część 1-1: Reguły ogólne i reguły dla budynków 91 s. 2006-06 odpowiedniego rodzaju trans- PN-EN 1993-1-3:2008 - Część 1-3:Reguły ogólne- Reguły uzupełniające portu i ilości wody do nawilgaca- 2008-08 dla konstrukcji z kształtowników i blach profilowanych na zimno 129 s. nia). Próbne zagęszczenie może PN-EN 1993-1-5:2008 - Część 1-5: Blachownice 54 s. 2008-07 także posłużyć do ustalenia kry- PN-EN 1993-1-6:2007 - Część 1-6: Wytrzymałość i stateczność teriów kontroli”. konstrukcji powłokowych 94 s. 2009-06 Eurokod ten traktuje również PN-EN 1993-1-7:2008 - Część 1-7: Konstrukcje płytowe 38 s. 2008-11 o sprawdzaniu zasypki, i tak: PN-EN 1993-1-8:2006 - Część 1-8: Projektowanie węzłów 128 s. 2006-12 „do badania zagęszczenia zaleca PN-EN 1993-1-9:2007 - Część 1-9: Zmęczenie 36 s. 2007-04 się stosować jedną z poniższych PN-EN 1993-1-10:2007 - Część 1-10: Dobór stali ze względu na odporność 2007-03 metod: na kruche pękanie i ciągliwość międzywarstwową 16 s. ƒƒ pomiary gęstości objętościowej PN-EN 1993-1-11:2008- Część 1-11: Konstrukcje cięgnowe 35 s. 2008-06 szkieletu gruntowego, a jeśli PN-EN 1993-1-12:2007- Część 1-12 Reguły dodatkowe rozszerzające zakres projekt tego wymaga także stosowania EN 1993 o gatunki stali wysokiej wytrzymałości do S 700 włącznie 9 s. 2008-12 pomiary wilgotności, PN-EN 1993-2:2006- Część 2: Mosty stalowe 102 s. 2010-03 ƒƒ pomiary takich właściwości, jak PN-EN 1993-4-2:2007- Część 4-2: Zbiorniki 55 s. 2009-10 np. opór przy sondowaniu lub PN-EN 1993-4-3:2007- Część 4-3: Rurociągi 34 s. 2008-11 sztywność. PN-EN 1993-5:2007- Część 5: Palowanie i grodze 94 s. 2009-07 Takie pomiary mogą być nie- PN-EN 1994 Eurokod 4: Projektowanie konstrukcji zespolonych wystarczające do określenia, czy stalowo-betonowych razem 304 s. osiągnięto właściwe zagęszczenie PN-EN 1994-1-1:2008 - Część 1-1: Reguły ogólne i reguły dla budynków 111 s. 2008-12 w gruntach spoistych. PN-EN 1994-2:2006 - Część 2: Reguły ogólne i reguły dla mostów 90 s. 2010-03 Zaleca się określenie minimal- PN-EN 1995 Eurokod 5: Projektowanie konstrukcji drewnianych razem 221 s. nej gęstości nasypu lub zasypki, PN-EN 1995-1-1:2005 - Część 1-1 : Zasady ogólne i zasady dla budynków 123 s. 2010-04 np. za pomocą procentowego PN-EN 1995-2:2007- Część 2: Mosty 29 s. 2007-03*** wskaźnika Proctora oraz spraw- PN-EN 1997 Eurokod 7: Projektowanie geotechniczne razem 346 s. dzenie jej na miejscu robót. PN-EN 1997-1:2008 - Część 1: Zasady ogólne 150 s. 2008-05 Polową kontrolę zagęszczenia PN-EN 1997-2:2005- Część 2: Badania podłoża gruntowego 196 s. 2009-05*** (patrz EN 1997-2) można wyko- PN-EN 1999 Eurokod 9: Projektowanie konstrukcji aluminiowych nać za pomocą: razem 489 s. ƒƒ sprawdzenia, czy zagęszczenie PN-EN 1999-1-1:2007 - Część 1-1:Reguły ogólne 208 s. 2011-10 było wykonywane zgodnie PN-EN 1999-1-4:2007 - Część 1-4: Obudowa z blach profilowanych na zimno 62 s. 2012-05 z technologią opartą na wyni- PN-EN 1999-1-5:2007- Część 1-5: Konstrukcje powłokowe (oryg.) 65 s. 2010-05 kach badań z poletka doświad- *) Stan na październik 2012 r., **) ze względu na położenie geograficzne Polski Eurokod 1998 czalnego lub z porównywal- nie jest przekazany przez PKN do tłumaczenia na język polski, ***) brak krajowego załącznika nego doświadczenia,

76 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 Projektowanie przepustów według eurokodów. Cz. I. Wprowadzenie

ƒƒ sprawdzenia, że osiadanie wywołane przez dodatkowe przej- Z uwagi na fakt obszerności przedmiotowych zagadnień, ście urządzenia zagęszczającego jest równe lub mniejsze od a także wiele nowych elementów w stosunku do warunków określonej wartości, krajowych ich wprowadzenie wymaga w dalszym ciągu szeroko ƒƒ próbnych obciążeń płytą, zakrojonego procesu szkoleniowego. Szkolenia te powinny ƒƒ metod sejsmicznych lub dynamicznych. dotyczyć zarówno zagadnień ogólnych, jak i zagadnień szcze- Należy tu wyraźnie podkreślić, że nowe normy, pomimo gółowych dotyczących różnych grup eurokodów oraz ich po- ich szerokiego zakresu, nie obejmują wszystkich elementów szczególnych części. Szkolenia takie się odbywają, ale zdaniem inżynierii komunikacyjnej. Widać to chociażby z faktu zakresu autorów jest ich w dalszym ciągu za mało, biorąc pod uwagę pakietów, na którym skupiają się omawiane normy. ogromny zakres tematyczny. Poszczególne pakiety eurokodów skupiają się jedynie na Wychodząc naprzeciw tym potrzebom, zorganizowano cykl poniżej podanych rodzajach konstrukcji: szkoleń również z zakresu problematyki niniejszego artykułu ƒƒ Pakiet 1. Konstrukcje budynków i obiektów inżynierskich z inicjatywy i z udziałem autorów. Odbyło się ono w marcu (z wyjątkiem mostów, silosów, zbiorników i rurociągów, 2009 r. w Żmigrodzie. Przedmiotowe szkolenie spotkało się gródz, belek podsuwnicowych oraz wież i masztów). z dużym zainteresowaniem środowiska inżynierskiego. W szko- ƒƒ Pakiet 2. Mosty, leniu tym wzięło udział ponad 100 specjalistów z całej Polski, ƒƒ Pakiet 3. Silosy, zbiorniki i rurociągi, z których zdecydowana większość reprezentowała biura pro- ƒƒ Pakiet 4. Grodze, jektów. Wśród uczestników znaleźli się również reprezentanci ƒƒ Pakiet 5. Belki podsuwnicowe, inwestorów, wykonawców i świata nauki. ƒƒ Pakiet 6. Wieże i maszty. W trakcie pierwszego spotkania, omówiono sprawy ogólne Wyraźnie brakuje tutaj elementów infrastruktury podziemnej. eurokodów, w tym m.in.: Ponadto nie obejmują one szeroko już stosowanych materia- ƒƒ Geneza i historia eurokodów, łów nowoczesnych, takich jak np. tworzywa sztuczne, materiały ƒƒ Obecny stan prawny eurokodów w Polsce, kompozytowe, włókna węglowe itp. Wydaje się nieuniknione, ƒƒ Zakres i układ tematyczny eurokodów, że w przyszłości będzie musiała powstać specjalna, kolejna część ƒƒ Omówienie eurokodów z zakresu mostownictwa, obejmująca wspomniane zagadnienia, podobnie jak stworzono ƒƒ Stan procesu wdrożenia, dodatkowy eurokod EN 1990, o którym przez wiele lat od po- ƒƒ Przykład obliczeń konstrukcji mostowej z wykorzystaniem czątku powstawania całego pakietu przepisów nie było mowy [10]. eurokodów. Zgodnie z programem zorganizowano sesję dyskusyjną popro- Wdrażanie eurokodów w inżynierii komunikacyjnej wadzoną przez moderatorów w osobach przedstawicieli nauki, Zgodnie z ustaleniami krajów członkowskich – co znajduje inwestorów, projektantów, wykonawców i organizacji technicz- również odzwierciedlenie w zapisach zawartych w preambułach nych. Ożywiona, otwarta dyskusja w czasie szkoleń rozwiała do wszystkich części eurokodów – zyskały one status normy wiele wątpliwości technicznych i organizacyjnych związanych krajowej przez opublikowanie identycznego tekstu lub przez z tą szeroką problematyką – choć nie do końca. Wiele czasu uznanie. Krajowe normy, które były sprzeczne z daną nową w trakcie dyskusji poświęcono również zagadnieniom eurokodów normą zostały wycofane w marcu 2010 r. Dotyczy to wszyst- na tle polskiego prawa budowlanego. Uczestnicy szkoleń otrzy- kich części nowych norm projektowych [20, 21, 22, 23, 24]. mali materiały szkoleniowe [11] oraz odpowiednie certyfikaty. Polska była w trudniejszej sytuacji w zakresie przedmiotowej Przeprowadzone szkolenie wykazało potrzebę dużej liczby tego normalizacji w stosunku do innych krajów unijnych z uwagi na typu spotkań z uwagi na bardzo wiele kwestii do wyjaśnienia, późny akces do Unii Europejskiej oraz dużo większe różnice co zostało podkreślane przez większość uczestników. w tradycjach normalizacyjnych. Pozytywnym przykładem podjętych działań może być rów- Tym samym krajowe środowisko inżynierskie czekało i czeka nież inicjatywa niektórych Izb Inżynierów Budownictwa, które wiele pracy, gdyż wiele eurokodów w tym zakresie (z grupy także podjęły się przeprowadzania szkoleń w tym zakresie. 58) nie jest jeszcze do chwili obecnej w pełni wdrożonych Jak już wspomniano, tematyka ta jest bardzo szeroka i wy- w praktyce inżynierskiej. maga wymiany poglądów i doświadczeń na przedmiotowy W przypadku eurokodów dotyczących inżynierii komunika- temat. W związku z tym konieczna jest organizacja również cyjnej jest podobnie, a w niektórych przypadkach występują konferencji z tej dziedziny, czego pierwsze pozytywne przykłady jeszcze większe opóźnienia. mają obecnie miejsce. W tabeli 1 autorzy zestawili aktualny wykaz polskich norm Tematyka ta była już m.in. przedmiotem kilku referatów na wprowadzających poszczególne części eurokodów [3, 27] w in- organizowanych cyklicznie Świątecznych Drogowo-Mostowych żynierii komunikacyjnej. Żmigrodzkich Konferencjach Naukowo-Technicznych Przepusty Jak widać z powyższego zestawienia, większość z przed- i przejścia dla zwierząt w infrastrukturze komunikacyjnej, a na miotowych norm jest już dostępna w języku polskim. Wyjątek planowanej kolejnej jej edycji w grudniu br. zaplanowano stanowi norma dotycząca projektowania konstrukcji na tere- specjalną sesję poświęconą wyłącznie tej tematyce. nach sejsmicznych PN-EN 1998, która nie poddana została Zdaniem autorów dobrym kierunkiem byłoby przygotowanie tłumaczeniu z uwagi na geograficzne położenie naszego kraju. i upowszechnienie przykładów przeprowadzania procedur pro- Wiedza z zakresu eurokodów powinna być również jak najszerzej jektowych dla różnych grup konstrukcji budowlanych. Dotyczy upowszechniana m.in. poprzez podręczniki i książki, czego pozy- to również przedmiotowych konstrukcji, tj. przepustów i przejść tywnym przykładem mogą być chociażby prace [14, 15, 25]. Zda- dla zwierząt. Powinny być one, po weryfikacji środowiska inży- niem autorów, pozycji tych powinno być na rynku znacznie więcej. nierskiego przedmiotem szeroko upowszechnianych publikacji.

Marzec – Kwiecień 2013 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne 77 Projektowanie przepustów według eurokodów. Cz. I. Wprowadzenie

Podsumowanie [13] Pawlikowski J., Cieśla J.: Eurokody konstrukcyjne. „Wiado- Jak już wspomniano w niniejszym atykule, dla obliczenia mości IPB” 2004, nr 4. poszczególnych elementów konstrukcji przepustów bądź też [14] Eurokod 2. Podręczny skrót dla projektantów konstrukcji żelbe- przejść dla zwierząt można posłużyć się odpowiednimi normami towych. Red. A. Ajdukiewicz. Stowarzyszenie Producentów projektowymi z grupy eurokodów. Cementu. Kraków 2009. Zasady ogólne tych obliczeń podane są, jak ogólnie wiadomo, [15] Podstawy projektowania konstrukcji żelbetowych i sprężonych w normie Podstawy projektowania konstrukcji, noszącej symbol według Eurokodu 2. Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne. PN-EN 1990. Definiowanie obciążeń wykonuje się z użyciem Wrocław 2006. normy Oddziaływania na konstrukcje o symbolu PN-EN 1991. [16] PKN (Polski Komitet Normalizacyjny), Polska Norma – Ak- Natomiast w przypadku elementów konstrukcji oraz kon- tualnie obowiązujący zestaw eurokodów z zakresu konstrukcji strukcji wyposażenia przepustów bądź też przejść dla zwierząt inżynierskich. należy posługiwać się odpowiednimi normami w zależności [17] Rowińska W., Wysokowski A., Pryga A.: Zalecenia projek- od zastosowanych materiałów konstrukcyjnych (np. beton – towe i technologiczne dla podatnych konstrukcji inżynierskich PN-EN 1992, stal – PN-EN 1993, konstrukcje murowe – PN-EN z blach falistych. GDDKiA–IBDiM. Żmigród 2004. 1996, konstrukcje z aluminium – PN-EN 1999). Przedmiotowa [18] Starosolski W.: Ewolucja zaleceń konstrukcyjnych w polskich problematyka zostanie omówiona w kolejnych artykułach normach projektowania konstrukcji żelbetowych. „Przegląd z przedmiotowego cyklu. Budowlany” 2009, cz. 1, nr 1; cz. 2, nr 2. TYM SAMYM TRADYCYJNIE ZAPRASZAMY DO ZAPOZNANIA SIĘ [19] Wysokowski A., Howis J.: Przepusty w infrastrukturze ko- Z NASTĘPNYM ARTYKUŁEM, KTÓRY ZOSTANIE ZAMIESZCZONY munikacyjnej – cz. 1. Artykuł wprowadzający. „Nowoczesne W KOLEJNYM NUMERZE „NOWOCZESNEGO BUDOWNICTWA Budownictwo Inżynieryjne” 2008, nr 2 (17), s. 52–56; cz. 2. INŻYNIERYJNEGO”, A DOTYCZYŁ BĘDZIE – JAK WSPOMNIANO Aspekty prawne projektowania, budowy i utrzymania przepustów, – OMAWIANEJ TEMATYKI, TJ. NORM EUROPEJSKICH – EURO- nr 3 (18), s. 68–73; cz. 3. Przepusty tradycyjne, nr 4 (19), KODÓW. s. 54–59; cz. 4. Przepusty nowoczesne, nr 5 (21), s. 84–88; cz. 5. Przepusty jako przejścia dla zwierząt, 2009, nr 1 (22), Literatura s. 70–75; cz. 6. Materiały do budowy przepustów – cz. I, nr 3 [1] Biegus A.: Zarządzanie niezawodnością konstrukcji w ujęciu (24), s. 99–104; cz. II, nr 5 (26), s. 36–43; cz. 7. Metody obli- Eurokodów. „Przegląd Budowlany” 2012, nr 5. czeń konstrukcji przepustów – cz. I Ogólne zasady obliczeń, 2010, [2] Calgaro J.A.: The design of bridges with the EN Eurocodes. nr 2 (29), s. 88–95; cz. II Tradycyjne metody obliczeń, 2010, Workshop Building the Future in the Euro-Mediterranean nr 3 (30), s. 96–103; cz. III Nowe metody obliczeń, 2010, nr 5 Area. Varese (Włochy), 27–29 listopada 2006 r. (32), s. 72–81, cz. IV Obliczenia przepustów Metodą Elementów [3] Ciołek W.: Eurokody ante portas. „Inżynier Budownictwa” Skończonych – MES, 2011, nr 3 (36), s. 54–57. Cz. V Przykłady 2009, cz. 1, nr 3; cz. 2, nr 4; cz. 3, nr 5; 2010, cz. 4, nr 12. obliczeń konstrukcji przepustów, 2011, nr 6 (39), s. 88–94; cz. VI [4] Dickamp M.J., Kampen R., Peck M., Pickhardt R., Richter T.: Obliczenia hydrauliczne przepustów, 2012, nr 6 (45), s. 60–65. Katalog elementów budowlanych. Poradnik projektowania [20] Wysokowski A., Howis. J.: Uwagi na temat wdrażania euro- na trwałość według norm nowej generacji. Wydawnictwa kodów do praktyki projektowej konstrukcji mostów z drewna. Naukowo-Techniczne. Warszawa 2007. Konferencja Innowacje w Europejskim Budownictwie Kon- [5] Gwóźdź M.: Elementy bezpieczeństwa mostów stalowych strukcyjnym. Powrót do natury, ekologia, nowoczesność. projektowanych według PN-EN 1990. „Drogi Lądowe, Po- Schmees&Lühn. Szczawno-Zdrój 2010. wietrzne, Wodne” 2009, nr 7–8. [21] Wysokowski A., Howis. J.: Zakres eurokodów w inżynierii komu- [6] Jasiński W., Łęgosz A., Nowak A., Pryga-Szulc A., Wyso- nikacyjnej. „Geoinżynieria. Drogi, Mosty, Tunele” 2009, nr 4. kowski A.: Zalecenia projektowe i technologiczne dla podatnych [22] Wysokowski A., Howis. J.: Zakres eurokodów a inżynieria drogowych konstrukcji inżynierskich z tworzyw sztucznych. komunikacyjna. Materiały II Ogólnopolskiej Konferencji GDDKiA–IBDiM. Żmigród 2006. Naukowo-Technicznej Infraeko 2009 – Infrastruktura Ko- [7] Jezierski H.: Eurokody w infrastrukturze. „Infrastruktura” munalna a Rozwój Zrównoważony Terenów Zurbanizo- 2009, nr 7–8. wanych. Katedra Infrastruktury i Ekorozwoju Politechniki [8] Kłosiński B., Rychlewski P.: Charakterystyka nowych europe- Rzeszowskiej. Niepołomice, czerwiec 2009. jskich norm geotechnicznych. XXIV WPPK. Wisła 2009. [23] Wysokowski A., Howis. J.: Zakres eurokodów w infrastruk- [9] Kłosiński B., Pieczyrak J.: Norma EN 1997 Eurokod 7 Projek- turze komunikacyjnej. „Materiały Budowlane” 2009, nr 4. towanie Geotechniczne. Materialy XV Krajowej Konferencji [24] Wysokowski A., Howis. J.: Konstruowanie kładek dla pieszych Mechaniki Gruntów i Inżynierii Geotechnicznej. Polski z drewna klejonego wg eurokodów. „Materiały Budowlane” Komitet Geotechniki, Katedra Geotechniki Uniwersytetu 2009, nr 7. Technologiczno-Przyrodniczego. Bydgoszcz, lipiec 2009. [25] Zobel H., Alkhafaji T.: Mosty drewniane – konstrukcje prze- [10] Structural Eurocodes. IABSE Conference, Davos, September łomu XX i XXI wieku. WKŁ. Warszawa 2006. 1992. “IABSE Reports” 1992, Vol. 65. [26] Katalog konstrukcji przepustów i przejść dla zwierząt w infra- [11] Materiały szkoleniowe Eurokody w mostownictwie I. Infra- strukturze komunikacyjnej firmy Hobas . Raport nr R/01708/W. struktura Komunikacyjna Sp. z o.o., Żmigród. Żmigród–Ra- Infrastruktura Komunikacyjna Sp. z o.o., Żmigród, czerwiec wicz, marzec 2009. 2008 r. [12] Opiłka J.: Pociągający wdzięk obowiązującej Polskiej Normy. [27] Materiały na stronie WWW Instytutu Techniki Budowlanej „Inżynier Budownictwa” 2007, nr 2. w Warszawie.

78 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 XII Świąteczna Drogowo-Mostowa Żmigrodzka Konferencja Naukowo-Techniczna DROGI • GEOIN˚YNIERIA • GEOTECHNIKA • HYDROTECHNIKA • IN˚YNIERIA BEZWYKOPOWA • IN˚YNIERIA ÂRODOWISKA • MOSTY • PRZEPUSTY • TUNELE INFRASTRUKTURA 0d 8 lat o inżynierii piszemy z pasją! KOMUNIKACYJNA 11–12 grudnia 2013 Żmigród PRZEPUSTY I PRZEJŚCIA DLA ZWIERZĄT w infrastrukturze komunikacyjnej

Już od 1999 r. w Żmigrodzie w okresie Świąt Bożego Narodzenia organizowane są kon- ferencje naukowo-techniczne o tematyce drogowo-mostowej. Tradycyjnie dotyczą one aktualnych zagadnień z zakresu szeroko rozumianej infrastruktury komunikacyjnej. Konferencje odbywają się co dwa lata. Miło poinformować, że w tym roku będzie kolejne spotkanie z tego cyklu, zaplanowane na 11–12 grudnia (środa – czwartek).

Ostatnie cztery konferencje były poświę- inwestycje w zakresie infrastruktury komu- w tym dla konstrukcji gruntowo-powło- cone konstrukcjom przepustów i przejść nikacyjnej oraz sukcesywne podnoszenie kowych, dla zwierząt w budownictwie drogowym standardów jej utrzymania. Jak wielokrot- • sposoby prowadzenia inwestycji, w tym i kolejowym. Prezentowana w czasie tych nie podkreślał organizator konferencji, prof. procedury projektuj i buduj. spotkań tematyka nieodmiennie spo- UZ dr hab. Adam Wysokowski, przepusty Odbędzie się również specjalna Sesja tykała się z dużym zainteresowaniem, w ciągach komunikacyjnych są jak „młodsi, Dyskusyjna pozwalająca na swobodną a w ostatniej konferencji w 2011 r. wzięło mniejsi, a przez to słabsi bracia mostów”. wymianę myśli i doświadczeń oraz pre- udział ponad 120 specjalistów z branży Dlatego też najprawdopodobniej z tego zentację proponowanych, przyszłościo- (przedstawicieli inwestorów, projektantów, powodu poświęca się tym obiektom mniej wych rozwiązań na temat przedmiotowej wykonawców oraz administracji, w tym uwagi. Wystarczy porównać liczbę publi- problematyki. samorządowej). kacji, które ukazują się na temat mostów, Tak więc już teraz zapraszamy na kolejne, Poprzednia edycja konferencji umożliwiła z liczbą materiałów poświęconych przepu- tradycyjne świąteczne spotkanie specjali- szeroką i swobodną wymianę doświadczeń stom i przejściom dla zwierząt. Na tej pod- stów z zakresu dróg i mostów w Żmigrodzie, na temat przepustów i przejść dla zwierząt stawie można zauważyć, że istnieje luka 11–12 grudnia 2013 r. pomiędzy jej uczestnikami. Dyskusja ta po- informacyjna w tym zakresie. Szczegółowe informacje będą sukcesyw- zwoliła również na omówienie kierunków Organizatorzy proponują, aby w czasie nie podawane na stronie internetowej or- dalszego rozwoju przedmiotowej proble- obrad tegorocznego spotkania omówić ganizatorów (adresy podane poniżej) oraz matyki. Na zakończenie organizatorzy wraz m.in. następujące aktualne zagadnienia w branżowej prasie technicznej. z uczestnikami jednoznacznie stwierdzili, że z zakresu dróg kołowych i linii kolejowych: część zagadnień nie została wyczerpana. • zagadnienia teoretyczne, metody obli- www.nbi.com.pl /tagi-przepusty W szczególnej mierze dotyczyło to aspek- czeń i badania przepustów, tów związanych z przejściami dla zwierząt. • zagadnienia materiałowe i wykonaw- Organizatorzy wyrażają nadzieję, że tego- Wszyscy zabierający głos w dyskusji pod- stwo, w tym coraz częściej stosowane roczna konferencja zgromadzi – podobnie kreślali, jak ważną sprawą jest połączenie technologie bezwykopowe, jak poprzednie – liczne grono specjalistów, trwałości obiektów z wymogami ekologii. • problem napraw, rekonstrukcji, wzmac- a jej wyniki będą równie owocne. W zakresie projektowania tych konstrukcji niania i utrzymania przepustów, Komitet Organizacyjny dyskutanci poruszyli ważny problem braku • przejścia dla zwierząt w kontekście eko- Infrastruktura Komunikacyjna jednoznaczności w zakresie przepisów i nor- logii (projektowanie, budowa, wyposaże- Badania – Szkolenia – Konsulting Sp. z o.o. malizacji, jak i trudności w uzgadnianiu do- nie, monitorowanie, wytyczne i aspekty ul. Poznańska 8, 55-140 Żmigród kumentacji. prawne), tel. i fax: 71 385 31 00 Przepusty i przejścia dla zwierząt są • stan wdrożenia Eurokodów dla konstruk- kom. 603 97 44 17 istotne z uwagi na realizowane i planowane cji przepustów i przejść dla zwierząt, e-mail: [email protected] Targi WOD-KAN coraz bliżej

tekst: Dorota Jakuta, dyrektor Izby Gospodarczej Wodociągi Polskie, zdjęcia: Piotr Ulanowski

7 maja 2013 r. rozpoczną się XXI Międzynarodowe Targi Maszyn zapoznają się z rozwiązaniami stoso- i Urządzeń dla Wodociągów i Kanalizacji WOD-KAN 2013. Jak co wanymi w naszym sektorze i poznają roku, odbędą się w Bydgoszczy na terenach Centrum Wystawienni- branżę wodociągowo-kanalizacyjną. czo-Targowego w Myślęcinku. Wzbogacają też swoją wiedzę o koniecz- ności ochrony środowiska i kierunkach Targi od 20 lat cieszą się niesłabnącym wodociągowo-kanalizacyjnych i samorzą- rozwoju coraz bardziej zintegrowanego powodzeniem. Zarówno liczba producen- dów. By mieli szansę poznać i zmierzyć świata. tów prezentujących swoje produkty, jak się z konkurencją krajową i zagraniczną. Portal internetowy www.igwp.org.pl i powierzchnia wystawowa zwiększały Chcemy również, by przedstawiciele ułatwia dostęp do bieżących wiadomości się każdego roku. W 2012 r. w ekspozycji przedsiębiorstw wod-kan i samorządów o targach. Każdy znajdzie tu informacje udział wzięło ponad 400 wystawców. To mieli okazję do poznania nowości tech- dla siebie: wystawcy – aktualności or- dlatego, że ta impreza targowa jest nie nicznych, wymiany doświadczeń i spo- ganizacyjne, osoby zamierzające odwie- tylko miejscem prezentowania najnowo- tkań integrujących środowisko. Każdego dzić wystawę – interesujące je stoiska, cześniejszych rozwiązań technicznych, roku bydgoskiej imprezie targowej to- miejsca spotkań, programy konferencji. technologicznych, urządzeń, usług, ale warzyszą konferencje, organizowane Informacje na portalu będą sukcesywnie także platformą wymiany doświadczeń, przez Izbę Gospodarczą „Wodociągi uaktualniane. poglądów, twórczych dyskusji. To również Polskie”, w których uczestniczą władze Ubiegłoroczne targi zgromadziły mię- dlatego, że branża wodociągowo-kanali- kraju, przedstawiciele nauki, praktycy, dzynarodowe grono uczestników. Byli zacyjna, jeden z największych inwestorów a przedmiotem debaty są ważne, wyma- przedstawiciele firm z Niemiec, Fran- w Polsce, potrzebuje ciągle nowych i do- gające rozstrzygnięć problemy branżowe, cji, Wielkiej Brytanii, Danii, Hiszpanii, skonalszych produktów, a w Bydgoszczy ale dotyczące przyszłości całego kraju. Włoch, Republiki Czeskiej, Białorusi, można je obejrzeć, sprawdzić jak działają. Również wystawcy zapraszają na pokazy, Litwy i Ukrainy. 70 wystawców przy- Nasze targi są adresowane do wysokiej prezentacje, dyskusje. Dodatkową atrak- jechało na targi w Bydgoszczy po raz klasy specjalistów – wystawców i osób cją targów WOD-KAN 2013 są konkursy, pierwszy. Jesteśmy niezmiernie szczę- zainteresowanych nowościami. To w tej a wśród nich konkurs na najciekawszą śliwi, że nasza impreza cieszy się tak chwili niewątpliwie największa w kraju ekspozycję oraz ten najważniejszy – dużym zainteresowaniem. i jedna z większych w Europie imprez wy- o statuetkę Grand Prix targów WOD- Dołożymy wszelkich starań, aby stawienniczych w branży wodociągowo- KAN. Nagroda ta zapewnia laureatom XXI Targi WOD-KAN były wyjątkowe, kanalizacyjnej. rozpoznawalność w branży. a wspólnie spędzony czas wszystkim na- Pragniemy, by wystawcy odnosili jak Chcemy, by zadowoleni byli również szym wystawcom oraz zaproszonym go- najwięcej korzyści z możliwości bezpo- zwiedzający nasze targi – niekoniecznie ściom przyniósł wiele satysfakcji i miłych średnich kontaktów z głównymi inwesto- związani z branżą. Są zawsze miłymi go- wspomnień. Zapraszamy do Bydgoszczy rami w branży – przedstawicielami firm śćmi, którzy uczestnicząc w wystawie, 7–9 maja 2013 r.

80 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Marzec – Kwiecień 2013 XXI Międzynarodowe Targi Maszyn i Urządzeń dla Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy

Z nami możesz:

- promować nowości - zaprezentować dokonania - zdobyć nowe kontrakty - odnowić stare przyjaźnie - poszerzyć kontakty międzynarodowe

Zobacz:

- technologie - maszyny - urządzenia

Weź udział w:

- konferencjach - seminariach - prezentacjach - debatach

Bydgoszcz 7-9 maja 2013 r. www.igwp.org.pl NBi PolecA Wizytownik

DAlBIS Śląskie Towarzystwo Wiertnicze Spółka z o.o. INSTyTUT BADAWCZy DRÓG I MOSTÓW (IBDiM)

 ul. Strzelców Bytomskich 100  ul. Instytutowa 1 41-922 Radzionków 03-302 Warszawa  32 289 67 39  22 814 50 25  32 289 82 15  22 814 50 28 @ [email protected] @ [email protected]

Oferujemy: – Usługi wiertnicze: wiercenia pionowe, poziome oraz kierunkowe IBDiM jest wiodącą polską placówką naukową zajmującą się problematyką • wiercenie studni infrastruktury komunikacyjnej. • wiercenie otworów rozpoznawczych i poszukiwawczych Zajmujemy się m.in.: • wiercenie otworów inżynieryjnych – materiałami, diagnostyką, konstrukcjami drogowymi i mostowymi www.dalbis.com.pl • wiercenie otworów wielkośrednicowych www.ibdim.edu.pl – podłożem gruntowym, fundamentami • likwidację otworów wiertniczych. – bezpieczeństwem ruchu, hałasem – Usługi geotechniczne, m.in. odwodnienie terenów, kotwienie, palowanie – ekonomiką

DCS Poland SITK RP oddział w Krakowie

 ul. Zakopiańska 9  ul. Siostrzana 11 30-418 Kraków 30-804 Kraków  12 269 80 90  12 658 93 72/74  12 269 80 91  12 659 00 76 @ [email protected] @ [email protected]

Oferta handlowa: – wiertnice Drillito, Vermeer, Ditch Witch – Wykonuje: opinie i ekspertyzy techniczne w zakresie drogownictwa, – urządzenia mieszające transportu zbiorowego, inżynierii ruchu • opracowania naukowo-badawcze – maszyny do układania rur stalowych, betonowych i kamionkowych, krętliki, w zakresie transportu i inżynierii ruchu drogowego • koncepcje, projekty bentonit, poszerzacze, rozwiertaki z zakresu drogownictwa i kolejnictwa • nadzory autorskie i inwestorskie robót – osprzęt wiertniczy, głowice zaciągowe do rur PE, stalowych, płetwy (płytki) drogowych sterujące, pompy płuczkowe, systemy płuczkowe, żerdzie, systemy lokaliza- – Organizuje: konferencje • sympozja • seminaria • wystawy • kursy szkolenio- http://krakow.sitk.org.pl www.dcspoland.com cji Radiodetection, DCI, iTrack, Mark III, V, RD385, DrillTrack, Eclipse, obu- we • wyjazdy naukowo-techniczne dowy sondy, zęby/noże do poszerzaczy, gąsienice metalowo-gumowe, tuleje, – Wydaje: zeszyty naukowo-techniczne w seriach • wydawnictwa okoliczno- czyszczaki do żerdzi ściowe na zamówienie TECHNOLOGIE WIERTNICZE

Śląskie Towarzystwo Wiertnicze DALBIS Spółka z o.o. ul. Strzelców Bytomskich 100 41-922 RADZIONKÓW tel./fax. +48 (32) 289-67-39 lub +48 (32) 289-82-15 e-mail: [email protected]

www.dalbis.com.pl

Usługi wiertnicze • Wiercenia pionowe oraz poziome – z powierzchni oraz wyrobisk górniczych, • Wiercenia hydrogeologiczne – poszukiwawcze i rozpoznawcze wraz z obsługą geologiczną • Wiercenia otworów inżynieryjnych dla odwadniania wentylacji, podsadzania pustek, itp., • Wiercenia otworów wielkośrednicowych (do średnicy 2,0 m), • Budowa studni.

Usługi geotechniczne • Iniekcje cementowe i środkami chemicznymi, • Kotwienie, • Zabezpieczanie skarp, zboczy oraz nasypów, • Wypełnianie pustek poeksploatacyjnych, • Odwodnienia.

Oferujemy Kompleksowe wykonawstwo robót wg projektów zleconych lub własnych z zastosowaniem nowoczesnych technologii robót wiertniczych i z wykorzystaniem własnego sprzętu. DROGI • GEOIN˚YNIERIA • GEOTECHNIKA • HYDROTECHNIKA • IN˚YNIERIA BEZWYKOPOWA • IN˚YNIERIA ÂRODOWISKA • MOSTY • PRZEPUSTY • TUNELE 0d 8 lat o inżynierii piszemy z pasją! Cena 24,90 zł (w tym 8% VAT)

Drogi • Geoinżynieria Geotechnika Hydrotechnika • Inżynieria bezwykopowa • Inżynieria środowiska • Mosty Przepusty • Tunele Rok VIII marzec – kwiecień 2013, nr 2 (47)

DROGI • GEOIN˚YNIERIA • GEOTECHNIKA • HYDROTECHNIKA • IN˚YNIERIA BEZWYKOPOWA • IN˚YNIERIA ÂRODOWISKA • MOSTY • PRZEPUSTY • TUNELE 0d 8 lat o inżynierii piszemy z pasją! TECHNOLOGIE WYPRAWY BEZWYKOPOWE NA SZEŚCIU MOSTOWE KONTYNENTACH

NOWY BILFINGER

CO NOWEGO W MOSTOWNICTWIE? Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne nr 2 (47) marzec – kwiecień 2013 WE MAKE IT WORK

–––––– Przepusty według eurokodów System BlueLine Budowa tunelu pod Martwą Wisłą

WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE WSZYSTKO MUSI DZIAŁAĆ SPRAWNIE. 20 mld zł na inwestycje drogowe w 2013 r.

W BILFINGER PROJEKTUJEMY, BUDUJEMY, DOSTARCZAMY I OBSŁUGUJEMY. SPRAWIAMY, ŻE WSZYSTKO DZIAŁA.

––––––

BILFINGER INFRASTRUCTURE S.A. ISSN 1734-6681 www.bilfinger.pl 03

9 771734 668309