Prijsvorming Van Voedsel
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
LEI Wageningen UR LEI Wageningen UR is een onafhankelijk, internationaal toonaangevend, Postbus 29703 sociaaleconomisch onderzoeksinstituut. De unieke data, modellen en kennis van het Prijsvorming van voedsel 2502 LS Den Haag LEI bieden opdrachtgevers op vernieuwende wijze inzichten en integrale adviezen bij E [email protected] beleid en besluitvorming, en dragen uiteindelijk bij aan een duurzamere wereld. Het www.wageningenUR.nl/lei LEI maakt deel uit van Wageningen UR (University & Research centre). Daarbinnen vormt het samen met het Departement Maatschappijwetenschappen van Wageningen University en het Wageningen UR Centre for Development Innovation Ontwikkelingen van prijzen in acht Nederlandse ketens van versproducten NOTA van de Social Sciences Group. LEI 14-112 De missie van Wageningen UR (University & Research centre) is ‘To explore the W.H.M. Baltussen, M. Kornelis, M.A. van Galen, K. Logatcheva, P.L.M. van Horne, A.B. Smit, S.R.M. Janssens, potential of nature to improve the quality of life’. Binnen Wageningen UR bundelen A. de Smet, N.F. van Zelst, V.M. Immink, E.B. Oosterkamp, A. Gerbrandy , W.B. van Bockel en T.M.L. Pham 9 gespecialiseerde onderzoeksinstituten van stichting DLO en Wageningen University hun krachten om bij te dragen aan de oplossing van belangrijke vragen in het domein van gezonde voeding en leefomgeving. Met ongeveer 30 vestigingen, 6.500 medewerkers en 10.000 studenten behoort Wageningen UR wereldwijd tot de aansprekende kennisinstellingen binnen haar domein. De integrale benadering van de vraagstukken en de samenwerking tussen verschillende disciplines vormen het hart van de unieke Wageningen aanpak. Prijsvorming van voedsel Ontwikkelingen van prijzen in acht Nederlandse ketens van versproducten Baltussen W.H.M., M. Kornelis, M.A. van Galen, K. Logatcheva, P.L.M. van Horne, A.B. Smit, S.R.M. Janssens, A. de Smet, N.F. van Zelst, V.M. Immink, E.B. Oosterkamp1, A. Gerbrandy2, W.B. van Bockel2 en T.M.L. Pham2 1 Instituut: LEI Wageningen UR 2 Instituut: universiteit Utrecht Departement Rechtsgeleerdheid - Internationaal en Europees Recht. Dit onderzoek is uitgevoerd door LEI Wageningen UR in samenwerking met de Universiteit van Utrecht in opdracht van en gefinancierd door de Autoriteit Consument & Markt (ACM). LEI Wageningen UR Wageningen, december 2014 NOTA LEI 14-112 Baltussen W.H.M., M. Kornelis, M.A. van Galen, K. Logatcheva, P.L.M. van Horne, A.B. Smit, S.R.M. Janssens, A. de Smet, N.F. van Zelst, V.M. Immink, E.B. Oosterkamp, A. Gerbrandy, W.B. van Bockel en T.M.L. Pham, 2014. Prijsvorming van voedsel; Ontwikkelingen van prijzen in acht Nederlandse ketens van versproducten. Wageningen, LEI Wageningen UR (University & Research centre), LEI Nota 14-112. 132 blz.; 41 fig.; 31 tab.; 28 ref. Dit rapport beschrijft de prijsvorming van acht Nederlandse ketens van de versproducten aardappel, appel, brood, ei, komkommer, paprika, pluimveevlees en uien. Dit is een actualisatie van het onderzoek uitgevoerd in 2009. De hoofdvraag is of een prijsverandering in een product bij de boer doorgegeven worden aan consumenten. Speciale aandacht is er voor openbare noteringen van prijzen van agrarische producten. Trefwoorden: prijsvorming, prijsnotering, voedsel Dit rapport is gratis te downloaden op www.wageningenUR.nl/lei (onder LEI publicaties). © 2014 LEI Wageningen UR Postbus 29703, 2502 LS Den Haag, T 070 335 83 30, E [email protected], www.wageningenUR.nl/lei. LEI is onderdeel van Wageningen UR (University & Research centre). LEI hanteert voor haar rapporten een Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. © LEI, onderdeel van Stichting Dienst Landbouwkundig Onderzoek, 2014 De gebruiker mag het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven en afgeleide werken maken. Materiaal van derden waarvan in het werk gebruik is gemaakt en waarop intellectuele eigendomsrechten berusten, mogen niet zonder voorafgaande toestemming van derden gebruikt worden. De gebruiker dient bij het werk de door de maker of de licentiegever aangegeven naam te vermelden, maar niet zodanig dat de indruk gewekt wordt dat zij daarmee instemmen met het werk van de gebruiker of het gebruik van het werk. De gebruiker mag het werk niet voor commerciële doeleinden gebruiken. Het LEI aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. Het LEI is ISO 9001:2008 gecertificeerd. LEI 14-112 | Projectcode 2282100052 Foto omslag: Shutterstock Inhoud Woord vooraf 5 Samenvatting 7 S.1 Kernvragen 7 S.2 Vraag en antwoord 7 S.3 Eenvoudig noch eenduidig 11 1 Inleiding 13 1.1 Aanleiding en vraagstelling 13 1.2 Doel 13 1.3 Leeswijzer 14 2 Materiaal en methode 15 2.1 Materiaal 15 2.2 Methode 16 3 Prijsnoteringen 19 3.1 Inleiding 19 3.2 Prijzen en marktwerking 20 3.2.1 Functies van prijzen 20 3.2.2 Prijstransparantie en marktwerking 21 3.3 Prijsnoteringen 22 3.3.1 Producteigenschappen, marktstructuur en zoekkosten 22 3.3.2 De maker van de prijsnotering 23 3.3.3 Tijdstip van de notering, historie, actueel of toekomst 24 3.3.4 Prijsnoteringsmethode 24 3.3.5 Doel en gebruik van de prijsnotering 24 3.3.6 Mededingingsrechtelijke beoordeling van prijsnoteringen 25 3.4 Gebruik van prijsnoteringen voor prijsvorming en mededingingsrechtelijke quick- scan risicoanalyse 27 3.4.1 Inleiding 28 3.4.2 Aardappelen 28 3.4.3 Varkensvlees 31 3.4.4 Paprika 35 3.4.5 Conclusies 37 4 Beschrijving voedselketens 39 4.1 Inleiding 39 4.2 Aardappelen 39 4.3 Appel 42 4.4 Brood 46 4.5 Eieren 49 4.6 Komkommer 52 4.7 Paprika 57 4.8 Pluimveevlees 59 4.9 Uien 62 5 Prijsontwikkeling en verband producenten en consumentenprijzen 66 5.1 Inleiding 66 5.2 Prijsontwikkeling 67 5.3 Brutomarges per consumentenproduct 72 5.4 Kosten, verlies en winst per ketenschakel 73 5.5 Verband tussen prijzen in de keten 78 6 Discussie en conclusies 86 6.1 Discussie 86 6.2 Conclusies 87 Literatuur en websites 92 Bijlage 1 Econometrische analyse 95 Bijlage 2 De verzameling van de kwantitatieve gegevens 100 Bijlage 3 Basisinterviewprotocol 102 Bijlage 4 Mededingingsrechtelijke analyse van prijsnoteringen 103 Bijlage 5 Econometrische analyse prijsvorming basisvoedingsmiddelen 130 Woord vooraf In opdracht van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft LEI Wageningen UR onderzoek gedaan naar de prijsvorming van acht verse voedselproducten in Nederland. Voor dit onderzoek zijn gegevens opgevraagd over inkoopprijzen, verkoopprijzen en gemaakte kosten bij 44 Nederlandse bedrijven en zijn interviews gehouden met 19 ondernemers. Via deze weg willen we alle bedrijven en ondernemers bedanken voor hun medewerking aan dit onderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd door LEI Wageningen UR en de Universiteit van Utrecht Departement Rechtsgeleerdheid- Internationaal en Europees Recht. De LEI-onderzoekers hebben het empirisch gedeelte uitgevoerd en de onderzoekers van de UU zich hebben beperkt tot de mededingingsrechtelijke aspecten, gebaseerd op die informatie. Het onderzoek is begeleid door medewerkers van ACM en het ministerie van Economische Zaken. De vertrouwelijkheid en de gewenste snelheid van het onderzoek noodzaakte een goede samenwerking tussen opdrachtgever en de onderzoekers. Ondanks de druk is het onderzoek in goede harmonie uitgevoerd. We willen de leden van de klankbordgroep danken voor hun bijdrage in de opzet van het onderzoek, beschikbaar krijgen van basisgegevens en suggesties voor analyse en rapportage. Een speciaal woord van dank gaat uit naar Prof. Dr. D. Fok van de Erasmus Universiteit. Hij heeft een review uitgevoerd op de econometrische analyses en advies gegeven over de methodische aanpak van het onderzoek naar de prijstransmissie en de interpretatie van de resultaten. We hopen dat de resultaten van deze studie inzicht biedt in de wijze waarop prijzen in de Nederlandse voedselketens tot stand komen. Ir. L.C. van Staalduinen Algemeen Directeur LEI Wageningen UR LEI 14-112 | 5 6 | LEI 14-112 Samenvatting S.1 Kernvragen De Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft LEI Wageningen UR en Universiteit Utrecht gevraagd onderzoek te doen naar de prijsvorming van basisvoedselproducten. Dit onderzoek is uitgevoerd voor de volgende Nederlandse producten die in de periode 2011 tot en met 2013 in Nederlandse supermarkten verkocht zijn: aardappelen, appels, brood, scharreleieren, komkommers, paprika’s, pluimveevlees en onversneden uien. Er zijn zeven onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Hoe hoog zijn de verkoopprijzen in de verschillende schakels van de bedrijfskolom en hoe hebben de verkoopprijzen zich ontwikkeld in de periode 2011-2013? 2. Hoe hoog zijn de brutomarges in de verschillende schakels van de bedrijfskolom en hoe hebben de marges zich ontwikkeld in de periode 2011-2013? 3. Op welke manier worden de verkoopprijzen in een bepaalde schakel in de bedrijfskolom beïnvloed door de verkoopprijzen van andere schakels in de bedrijfskolom (prijstransmissie)? 4. Welke typen prijsnoteringen zijn er en welk effect hebben ze (in algemene zin) op de prijsvorming en de concurrentie(verhoudingen) op een markt? 5. Welke typen prijsnoteringen komen voor in de agrarische sector en in welke schakels van de bedrijfskolom? 6. Hoe komt een prijsnotering tot stand? 7. Hoe gebruiken marktpartijen prijsnotering(en) in hun prijsbeleid? Voor de beantwoording van de eerste drie onderzoeksvragen zijn gegevens over inkoopprijzen, verkoopprijzen, kosten en winst/verlies opgevraagd en verkregen van 44 bedrijven in de voedselketen. Deze informatie is aangevuld met 19 diepte-interviews. De vragen 4 tot en met 7 over de prijsnoteringen zijn beantwoord op basis van beschikbare literatuur, jurisprudentie en diepte- interviews. Deze samenvatting concentreert zich op de kern van de antwoorden. Voor verdere uitwerking en achtergrond verwijzen we naar het hoofdrapport. S.2 Vraag en antwoord Vraag 1: Hoe hoog zijn de verkoopprijzen in de verschillende schakels van de bedrijfskolom en hoe hebben de verkoopprijzen zich ontwikkeld in de periode 2011-2013? De prijzen van aardappelen vertonen een cyclisch patroon met hoge prijzen vlak voor een nieuwe oogst in augustus en relatief lage prijzen gedurende de rest van het jaar. De prijsstijging lijkt te beginnen bij de groothandel en te worden overgenomen door de supermarkten.