sign in sign up
<<
Home , Opera buffa, Opera semiseria

DOI: 10.31722/ejmd.584420 EJMD / 2019 (14), 239-248

OPERADA BİR TÜR OLARAK “KOMİK” KAVRAMINA İLİŞKİN YANILSAMALAR

Misconceptions of the “Comic” Genre in

Mehmet GİRGİN * Ebru GÜNER CANBEY**

ÖZ Opera tarihi içerisinde İtalya’da ve konusal ve yapısal farklılıklar gösteren iki farklı türdür. Bu iki ana tür arasından opera buffa, “gülünçlü (komik) opera” türü olarak nitelendirilmiş, uygulama ve stil açısından farklılıklar içererek ciddi üsluba karşıt olarak gelişen ve farklı ülkelerde farklı isimlerle tanımlanan operaların bu tür içine dâhil edildiği bir üst başlık haline gelmiştir. Öte yandan Fransa’da varlığını sürdüren “opéra comique (opera komik)” kavramının betimlediği tür, adında geçen “komik” sözcüğünden kaynaklı bir kavram kargaşası yaratmaktadır. Komik kelimesinin akıllarda “güldürü” çağrıştırmasına rağmen opéra comique (opera komik) türü içerisine giren birçok operanın “güldüren” nitelikte olmaması, kavram için açıklama yapılması ihtiyacını doğurmuştur. Bu çalışma gülünçlü (komik) opera kavramının altında toplanan farklı dillerdeki tanımlamaların yarattığı kavram kargaşasına ışık tutarak, 18. yüzyıldan günümüze kadar halen en çok tercih edilen opera türü olan opéra comique (opera komik) türünün anlaşılabilmesine fayda sağlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Opera, opera türleri, komik opera, opera buffa, opéra comique

ABSTRACT In the history of opera, in Italy, opera seria and opera buffa are the two different opera genres that differ thematically and structurally. Of these two main genres, opera buffa has been described as “”, and has become a main title among the that are different in terms of practice and style are developed as opposed to the serious style and defined with different names in different countries are included. On the other hand, the genre defined as “opéra comique” in France creates a conceptual confusion due to the use of the word “comic”. Although the word comic evokes the concept of in minds, the fact that many operas included in opéra comique genre do not possess the characteristics of humour has created the need for an explanation of the concept. This study will help to better understand the opéra comique genre which is still the most popular opera genre since the 18th century, by shedding light on the conceptual confusion caused by the definitions in different languages made for the comic opera genre. Keywords: Opera, opera genres, comic opera, opera buffa, opéra comique

* Derleme Makale - Geliş Tarihi/Received Date: 24.04.2019 Kabul Tarihi/Accepted Date: 11.06.2019

* Sorumlu Yazar/Corresponding Author: Öğr. Gör. Dokuz Eylül Üniversitesi Devlet Konservatuvarı. [email protected], [email protected]. ORCID ID https://orcid.org/0000-0002-9989-1987

** Doç. Dokuz Eylül Üniversitesi Devlet Konservatuvarı. [email protected], [email protected]. ORCID ID https://orcid.org/0000- 0002-4469-8119

Atıf/Citation: Girgin, M., Canbey, E.G.(2019) Operada Bir Tür Olarak “Komik” Kavramına İlişkin Yanılsamalar. Eurasian Journal of Music and Dance, (14), 239-248.

240 Girgin, Canbey

Extended Abstract

As the art of opera, which began in Italy and spread to different countries, each country’s own historical and social realities, experiences and characters were reflected nationally in opera works and this art gave birth to many different genres. Different names given to these genres in different languages create confusion among these genres which are related with each other although differentiated in terms of certain aspects. The first of these concepts is opera seria, which is directly related to the birth of the opera in Italy.

To diminish the tragic, pessimistic and heavy influence within the opera seria, in the course of time, humor elements were added to the operas. The presentation of funny scenes without any connection to the main subject of Italian operas in the form of music was called “”. Then, undertook the role of making people laugh and entertain, however they became operas themselves after a while ago. In the 18th century, as these intermezzos continued to attract attention of the audience, these new works, which were classified as opera buffa, began to get widespread and be presented in Rome, and then also became widespread in and . Opera buffa is basically a farcical (comic) opera. There are lively melodies that can be quickly grasped, mostly based on major scales and fast parties that are structured in wide intervals, evoking comic emotions that are a customary in almost every act. The orchestra is a cheerful accompaniment to the performers. Operas are performed as two acts, and the acts end with the long final episodes where all the main characters come to the stage and perform together. To avoid interruptions in the cheerful atmosphere, a has been adopted in a much closer manner to daily speech, called secco recitativo. It has become fashionable to accompany with harpsichord. Unlike the opera seria, the melodies are inspired by favorite and popular tracks of the day. The last twenty years of the 18th century and the first twenty years of the 19th century were the brightest periods of opera buffa. Although the concept of farcical (comic) opera describes opera buffa, it should be considered as a headline for the classification of the operas that are close to opera buffa due to the elements they contain, but differ in terms of practice and style and are defined with different names in different countries. However, this concept is not the same as the opéra comique (opera comic) in France. Although the word “comic” (comique in French) means humorous, funny, laughable in French, Turkish and the universal language English, for the evaluation of the opera comique genre in France, the meaning of the word comique which corresponds to “one that belongs to ” must be taken into account, as stated in the French Academy Dictionary (Dictionnaire de l'Académie Française). The word comique here represents the non-noble. Indeed, it emerges as an oppsosition to lyric tragedy (tragédie lyrique) which represents the noble. Although opéra comique was at first under the influence of opera buffa, it became a genre which did not carry ridiculous elements, such as Bizet’s “Carmen” opera. Therefore, the opéra comique is not a farcical (comic) opera like opera buffa. The opéra comique, which differed from opera buffa, is replaced by the genre. In England, influenced by this interaction, the genre emerged which features ballad tunes, folk songs, music from famous melodies of past or contemporary composers and dialogues. When ballad opera moves to Germany, is born. In addition, , which is a kind of opera which appeared in Italy in the second half of the 18th century and contains both farcical and serious elements, has become notable in this process. Basically, opera buffa, opera semiseria, ballad opera and singspiel are farcical (comic) operas. Unlike the operette in France, which can be confused with the opera buffa, there is also an opéra bouffe which depicts Offenbach's parody works. In addition to all these genres, there is the (grand opera) which can be Operada Bir Tür Olarak “Komik” Kavramına İlişkin Yanılsamalar 241 defined as the successor of opera seria in France and, opéra-ballet which utilized the elements of ballet (instrumental pieces, dances) and opera (recitative and choirs).

With the studies carried out in terms of opera history, many operas are classified as genres and styles, and while these distinctions are made, operas are defined according to their textual and musical differences. In addition, when it is considered that opera, as in all branches of art, serves different social and political situations of countries in different cultures, terms used in terms of genre include similarities and variations. Examining the studies conducted on this subject, it was found that the different uses of “opéra comique” genre caused a confusion in many languages. It was understood that the fact that their usage in different countries in terms of both word and meaning content is also different in terms of style was overlooked, and it was understood that a mistake has been made by assuming that they are talking about the same “comic”. This study aims to diminish the confusion about the terms opera buffa, opera semiseria, opera comique, tragédie lyrique, grand-opera, opera bouffe, operet, balad opera and singspiel which are opera genres in Italy, France, England and Germany. contribute to new researches that will be carried out on this subject.

Opera türleri arasındaki birçok operanın “komik opera” olarak değerlendirildiği görülmektedir. Peki, nedir komik opera? Kelimenin betimlediği türü anlayabilmek için öncelikle dilimizdeki anlamına bakmak yararlı olacaktır. Türk Dil Kurumu’nun resmi internet sitesi, komik sözcüğünün ilk anlamını “gülme duygusu uyandıran, güldürücü, gülünç” şeklinde, ikinci anlamını ise “güldürü oyuncusu” şeklinde vermektedir. Oxford İngilizce Sözlüğünde ise (Oxford Dictionary of English) ilk anlam olarak “gülmeye neden olan” ikinci anlam olarak da “komedi ya da komedi stili ile ilgili” şeklinde verilmiştir. Yine aynı sözlükte komedi sözcüğü “seyircileri güldürmeye yönelik şaka ve skeçlerden oluşan profesyonel eğlence” şeklinde anlatılmaktadır. Bu ikinci anlamın aslında Türkçe'deki tam karşılığının “güldürü” olduğunu rahatlıkla açıklamalar doğrultusunda söyleyebiliriz. Fransız Akademisi Sözlüğü’nde (Dictionnaire de l’Académie Française) yer alan komik kelimesinin ilk anlamı “komediye ait olan” ikinci anlamı ise “gülünç, güldüren” şeklinde açıklamaktadır. Tüm bu kavramlar doğrultusunda komik opera nedir sorusunun cevabı olarak “güldürü operası” yanıtının zihinlerde canlanması olasıdır. Nitekim türün ilk örneklerinin de güldürü öğelerinin operalara eklenmesi sonucuyla ortaya çıktığı görülmektedir. Peki, “komik” kelimesi bizi gülme eylemine yönlendiriyorken niçin bazı komik türündeki Fransız operaları, örneğin Bizet’in Carmen operası gibi, güldüren nitelikte değildir? Bunun cevabını ararken karşılaşılan bir diğer soru ise kelimenin Fransızca anlamının doğru değerlendirilip değerlendirilmediğidir. Fransız Akademisi Sözlüğü’nde ilk tanımlama olarak gösterilen “komediye ait olan” açıklamasının doğru anlaşılabilmesi için, operanın tanımından başlayarak komik türlerin ortaya çıkış sebeplerinin araştırılması, İtalya ve Fransa’daki “komik” kavrama ait ayrımın iyi incelenerek problem durumunun ortaya konması gerektiğini söyleyebiliriz.

“Opera, kısaca, müzik içerisinde bir dramadır: kostümlü aktörler tarafından görselli bir şekilde sahne üzerinde gerçekleştirilen, sözlerinin hepsinin ya da çoğunluğunun şarkı ile aktarıldığı ve bütünüyle orkestra müziği ile sürdürülüp geliştirilen dramatik bir eylemdir (Grout ve Williams, 2003, s. 1)”. Kip’in (2016, s. 74) ifadesi ile opera; oyun, performans, metin, müzik, kurum ve anlatı unsurlarını kapsayan bir sanattır. “16. yüzyılın sonlarında, makam anlayışı yerini ton anlayışına, kontrapunt yerini eşlikli ezgi anlayışına bıraktığı dönemde, İtalya’da ortaya çıkmıştır” (Hodeir, 2007, s. 57). Özhancı (2009, s.197) operayı en kısa tanımıyla “dram müziği üslubu” olarak tanımlar. “İtalya’da başlayan opera sanatı farklı ülkelere yayıldıkça, her ülkenin kendi tarihsel ve 242 Girgin, Canbey toplumsal gerçekleri, deneyimleri ve de karakterleri ulusalcı bir şekilde opera eserlerine de yansımıştır (Kip, 2016, s. 75)”.

Operanın farklı ülkelere yayılması değişik opera türlerinin de doğmasına etken bir sebep olarak gösterilebilir. Birbirleriyle ilişkili olan aynı zamanda da bazı yönleriyle ayrılan bu türlerin farklı dillerde değişik isimlerle anılması kavram kargaşası yaratmaktadır. Bu kavramlardan ilki, operanın İtalya’da doğmasıyla da doğru orantılı olarak opera seriadır.

İtalyan Operalarında “Komik”

“18. yüzyıl boyunca Avrupa’nın çoğunda ve İtalya'da önde gelen drama per musica (dram için müzik) opera türü, şimdi daha yaygın olarak adlandırılan opera seria, saray ortamlarında aristokrat koalisyonları tarafından yönetilen bağımsız tiyatrolarda soylu, ahlakça yükselten gösteri olarak gelişmiştir” (Balthazar, 2013, s. 4). Karp’a göre ise opera seria “karakterlerin, kahraman bir kişiliğe sahip olduğu, geç barok ve klasik opera; konusu genellikle trajiktir. Birçok Handel operası bu türe aittir; Mozart’ın La Clemenza di Tito (1791) operası son önemli örneğidir” (Karp, 1983, s. 274).

Opera seria içerisindeki trajik, karamsar ve ağır etkiyi az da olsa dağıtmak amacıyla zamanla operalara güldürü öğeleri eklenmeye başlanmış, İtalyan operalarının ciddi havadaki ana konusu ile herhangi bir bağlantısı bulunmayan komik sahnelerin müzikli oyun şeklinde sunulmasına “intermezzo” adı verilmiştir (Türkmut, 2013, s.31). Operaların arasında sahnelenen intermezzo’lar kısa süre sonra yerini baştan sona gülünçlü (komik) opera türü olarak kabul edilen operalara bırakmıştır. 18. yüzyılda bu intermezzo’lar izleyici tarafından da ilgi görmeye devam ettikçe opera buffa olarak sınıflandırılan bu yeni çalışmalar git gide çoğalarak Roma merkezli olarak sunulmaya başlanmış, ardından Venedik ve Napoli’de de yaygınlaşmaya başlamıştır. Müzik tarihçisi Curt Sachs, Pergolesi’nin “La Serve Padrona” adını taşıyan operasını bir intermezzo olmaktan çok, opera buffa olarak tanımlamıştır (Say, 2015, s.225).

Çoğunlukla majör tonlar üzerine kurulan, çabucak kavranabilen canlı melodiler ve hemen her oyunda

mutlaka bulundurulması adet haline gelen komik duygular çağrıştıran geniş aralıklarla örülmüş hızlı bas

partileri vardır. Orkestra sahnede seslendirilenlerle neşeli bir eşlik havası içindedir. Operalar iki perde olarak

düzenlenmekte, perde sonları başlıca rollerin hepsinin sahneye gelip birlikte seslendirdikleri uzun final

bölümleriyle noktalanmaktadır. Neşeli bir havada hızla akıp giden olay dizisini kesmemek için Secco

Recitativo denilen günlük konuşmaya çok daha yakın bir Reçitativ kullanılmıştır. Reçitativ’lerin klavsenle

eşlik edilmesi moda haline gelmiştir. Opera seria’nın aksine kullanılan melodiler günün sevilen, popüler

parçalarından esintiler taşımaktadır. On sekizinci yüzyılın son yirmi yılı ile on dokuzuncu yüzyılın ilk yirmi

yılı opera buffa’nın en parlak dönemi olmuştur (Türkmut, 2013, s.32).

Opera buffa, daha az dekor ve kostüm gerektirmesi ve genel olarak, daha az ücretle çalışmayı kabul eden şarkıcılarla opera seria'dan daha ucuza sahnelenebiliyordu. Bu da finansal veya yönetsel zorluk durumlarında kurumların opera buffa türünü tercih etmelerine bir başka geçerli neden olabileceği fikrini yaratmaktadır. Operada Bir Tür Olarak “Komik” Kavramına İlişkin Yanılsamalar 243

Mozart’ın “Le nozze di Figaro” ve “Così Fan Tutte” ile Rossini’nin “Il barbiere di Siviglia” ve Donizetti’nin “” isimli operaları en ünlü opera buffa örneklerindendir.

İçerisinde barındırdığı öğelerden dolayı opera buffa’ya yakın olan ancak uygulama ve stil açısından farklılıklar gösteren ve farklı ülkelerde farklı isimlerle tanımlanan operaların sınıflandırılmasının yapılabilmesi için gülünçlü (komik) opera kavramı bir üst başlık haline gelmiştir.

Yapılan araştırmalar sonucu anlaşılmalıdır ki, opera buffa türünü de içine alan gülünçlü (komik) opera kavramı Fransa’da ortaya çıkan opéra comique (opera komik) kavramı ile aynı değildir.

Fransız Operalarında “Komik”

Fransa’da ilk opera XIV. Louis’in emriyle Jean Baptiste Lully tarafından bestelenmiş ve yine onun öncülüğünde Fransız kültürüne yerleşmiştir (Uygun, 2010, s. 6). Opera seria’nın İtalya’da var olduğu dönemde Fransa’da Jean-Babtiste Lully tarafından yaratılan operalar hüküm sürmüştür. Lully’nin operaları tarihçiler tarafından ileriki yıllarda; uvertürleri, alegorik prologları ve beş perdeden oluşması, görsel öğeler ve danslara yer veren uzun partileri, konularının mitolojiden gelmesi, kral karakterlerinin sahnede yer alması veya oyuncular aracılığıyla betimlenmesi sebebiyle tragédie lyrique (lirik tragedya) olarak adlandırılmıştır (Vignal, 2001, s. 606).

Başta Apostolo Zeno ve ’nunkiler olmak üzere İ talyanca metinler üzerine adapte edilmiş opera seria’lar İtalyan, Avusturyalı ve Alman besteciler tarafından bestelenmiş ancak Fransa’daki Lully’nin lirik tragedya olarak adlandırılan operaları sebebiyle Fransa hariç Avrupa’nın tüm büyük ülkelerinde icra edilmiştir (Randel,1999, s.470).

Opera buffa’nın etkileri İtalya’dan Fransa’ya geldiğinde opera comique (opera komik) ortaya çıkar. Fransız Akademisi Sözlüğü’nde (Dictionnaire de l’Académie Françoise) yer alan comique (komik) kelimesinin ilk anlamı ‘komediye ait olan’ şeklinde açıklanmıştır (Coignard, 1694, s. 212). O halde comique (komik) sözcüğünün, kelimenin ilk anlamından kaynaklı “komedi” (Fr. Comédie) kelimesinden türetildiği açıktır (Coşkun, 2013, s.13). Dante Alighieri’nin İlahi Komedyası için yazdığı önsözde “Eski Yunanda edebi değeri yüksek şiirler ‘tragedya’, edebi değeri düşük eserler ise ‘komedya’ olarak adlandırılıyordu. Komedya türündeki eserlerde, avam, günlük hayata ilişkin konular ele alınırdı ve bu eserlerin en önemli özelliği mutlu sonla bitmeleriydi. ‘Komedya' nın etimolojik olarak köy şamatası anlamına gelen ve ‘kom’ (köy) ‘odea’ (ses) olarak iki sözcüğün birleşmesinden türediği sanılıyor” demiştir. Komedya (it. commedia) “komedi” kelimesinin İtalyanca karşılığıdır.

“Dünya, duyanlar için tragedya, düşünenler için komedyadır” (Merchant, 1972, s.2). Komedya, bir sanat halini aldıktan sonra öncelikle Aristoteles tarafından “Poetika” eserinde “ortalamadan daha aşağı olan karakterlerin taklidi” ifadesi ile tanımlanmıştır (Merchant, 1972, s.2). Komedyanın tanımlanmasında sonraları bir kavram kargaşası oluşmuş, komedyanın gülünç olanı taklit ettiğine ve bu da Aristoteles’e göre soylu olmayışa ve kusura dayandığına göre gülünç olanın ne olduğu sorusunu ortaya atmıştır. Sokullu’ya göre, (1979, s.14) komedya tanım ve kuramlarının, çağlar boyunca geçirdiği evrelerden önce komedya ile komik’i ayırmak gereklidir. Komedya, sanatın –dramın da denebilir- bir türü, yani sanattır. Komik ise sanat içinde olduğu kadar dışındakilere de uygulanabilir bir özellik, bir niteliktir. 244 Girgin, Canbey

Comique (komik) sözcüğünün komediye ait olanı betimlemesi, komedya’nın etimolojik olarak köy şamatası anlamına gelen ve ‘kom’ (köy) ‘odea’ (ses) olarak iki sözcüğün birleşmesinden türediğinin düşünülmesi, comique (komik) sözcüğünün alay etmek, gülünçleştirmek için bu tür operalara verilmesi de toplumdaki alt-üst ilişkisinin bir sonucudur. Aristoteles’in ortaya attığı komik olanın ne olduğu sorusu ise bu izâfi kavramın toplumun her kesiminin kendi tabakasında değerlendirilmesi gerektiğini destekler. O halde Fransa’daki bu türün isimlendirilmesi yapılırken göz önünde bulundurulan; “gülünç” olandan çok, Özbudun vd. de söylediği gibi türün “hariç kılma/dışlama” özelliğinden kaynaklı soylu olandan dışlanmasıdır (Özbudun, Şafak & Altuntek’ten aktaran Ersoy, 2017, s. 2). “Konuşma ve şarkı söylemenin dönüşümlü olarak yapıldığı bir tür olan opera comique’e başlarda bu isim alay etmek, gülünçleştirmek için kullanılmıştır. Ancak sonraları, Paris Operası’nın içerisinde konuşma bulundurmayan, tamamen müzikten oluşan opera repertuarı dışında bir esere yer vermemesi ve bu tür operaları tekelinde bulundurması nedeniyle opéra comique terimi diğer tüm salonlarda sahnelenen türleri kapsamıştır” (Vignal, 2001, s. 622) açıklaması da bunu destekler niteliktedir. Opera Comique kavramının adından kaynaklı yaptığı “güldürü” çağrışımını göz önünde bulundurmak yerine Lirik Tragedya’ya göre soylu olmayanı temsil ettiğini görmek, anlam kargaşasını büyük ölçüde azaltacaktır. “18. yüzyılda, bir opéra comique konusunun ele alınış biçiminin hafif ya da duygusal olması muhtemeldir. 19. yüzyılda, opéra comique konuları ciddi veya trajik olayları içermiştir. Bu gibi çalışmalarda, örneğin Bizet’in Carmen’i, comique sıfatı “gülünç” kavramından ayrılır ve yalnızca konuşmalı diyaloğun varlığına atıfta bulunur”(Randel, 1999, s. 469-470).

Konularını alışılagelen tarzda tanrılar, krallar ve kahramanlar yerine halkın içindeki orta sınıf insanlardan oluşturarak izleyiciye bütün bir akşam sıradan insanların gündelik yaşamlarının canlandırıldığı bu yeni türdeki en çok orta sınıf tarafından ilgi görmüştür (Ertekin, 2007, s.9-10).

İtalyan opera buffa’sının etkisiyle Fransa’da ortaya çıkan opéra comique, daha sonraları Paris operası dışındaki tüm salonlarda sahnelenen türleri kapsamıştır (Vignal, 2001, s.622). O halde opéra comique, İtalya’daki gülünçlü (komik) opera kavramına benzerlik göstererek, yalnızca gülünçlü olanı değil, gülünçlü olsun ya da trajik olsun halka ait tüm konuların işlendiği Fransız operalarının altında toplandığı bir üst başlık halinde değerlendirilmelidir.

Diğer Türler ve Komik İlişkisi

“İkinci Dünya Savaşı’na kadar opera türünün gelişimine tanıklık edilmektedir. Opera türü gelişirken diğer bir yandan da operet’ler ortaya çıkmaktadır. “Hafif opera” olarak tanımlanabilecek operet, tiyatro ve müziğin bir araya geldiği bir form olup, opéra comique ile birlikte opera ve müzikal tiyatro arasında bir köprü niteliğindedir” (Tüzün, 2016, s.125). Opéra comique’lerle, hemen ardından gelen operet’ler arasındaki farkı belirlemek çok kolay değildir; genellikle opéra comique biraz daha düşünce ağırlıklıdır, Fransız operet’leri ise sadece eğlendirmek amaçlıdır. Dr. Thomas Arne’nin, William Shield’in, Charles Dildin’in müzikli sahne oyunları Fransız opéra comique türüne yakın olduğu için operetin öncüleri sayılırlar (Budak, 1985, s. 124).

İtalya’nın opera buffa etkileri ile Fransa’da gelişen opéra comique sürecinden etkilenen İngiltere’de ise balad opera türü doğmuştur.

İçerisinde dönüşümlü olarak balad ezgileri, halk şarkıları veya geçmiş ya da çağdaş bestecilerin ünlü

melodilerinden alınmış müzikal numaralarla konuşmalı diyalog barındıran 18. yüzyıl İngiltere’sine ait

popüler bir sahne gösterisi formu. Balad opera, hızlı ve bağımsız olarak gelişmişse de içerisinde popüler Operada Bir Tür Olarak “Komik” Kavramına İlişkin Yanılsamalar 245

melodiler, nadiren taşlama ya da ciddi operanın parodisini kullanan Fransız vodvil opéra comique’ine

benzerlik göstermiştir (Apel, 2013, s. 72).

Apel’in yukarıdaki açıklamasından yola çıkıldığında opéra comique’in üst başlık haline gelmeden önceki ilk örneklerinin vodvil tarzında ortaya çıkmış olabileceği söylenebilir.

Baltazar ise balad opera’yı şu şekilde tanımlamıştır:

Konuşmalı dialog, taşlama ve halk müziği ya da popüler müzik melodileri, opera, oratoryo veya verdiği

duygu ile ilişkili olarak üzerine yeni sözler yazılan çalgısal müziklerden oluşan duygusal şarkıların

toplanmasıyla meydana gelen 18. yüzyıl İngiliz gülünçlü (komik) operasıdır. Bu çerçevede, balad opera,

Fransız vodvil’ine ve Alman singspiel’ine benzerlik gösterir” (Baltazar, 2013, s. 37).

“Vodvil’in temel özelliği, birbirinin ardından gelen ama birbirinden bağımsız olan gösterilerden oluşmasıdır. Vodvil’in çeşitli performanslar tarafından oluşturulduğu bilinir: Şarkıcılar, dansçılar, aktörler ve vantrologlar (ventriloquist), komedyenler, sihirbazlar, cüceler, maymunlar, köpekler ve hatta filler bu gösterilerde yer almışlardır” (Uygun, 2010, s. 20-21).

İngiltere’deki balad opera’nın Almanya’da singspiel’in doğmasına sebep olduğunu Ammer’in şu açıklamasından anlamaktayız: “Bir tür gülünçlü (komik) opera, on sekizinci yüzyılda Almanya’da popülerdi. İçerisinde hem şarkılı hem de konuşmalı diyalog geçen singspiel, İngiliz balad opera’nın bir taklidi olarak başlamıştır; aslında, ilk örnekler balad operaların sözlerinin çevirilerinin Alman bestecilerinin yeni müziklerine adapte edilmiş şekliydi” (Ammer, 2004, s. 382).

Bunlarla birlikte İtalya’da opera semiseria (yarı ciddi opera) olarak sınıflandırılan bir tür daha ortaya çıkmıştır. “18. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ve hem komik hem de ciddi unsurların bulunduğu bir opera türüdür. Opera seria’da olmadığı gibi opera buffa’nın da daha karakteristik final ansambl’larında yer almayan süslü aryaların opera semiseria’da yer alması muhtemeldir” (Randel, 1999, s.470). “Sonuç olarak, içerisinde Mozart’ın Le Nozze di Figaro, ve Cosi fan tutte gibi en ünlü operalarından bazılarının da yer aldığı operalara bazı zamanlar opera semiseria (yarı ciddi opera) denilmiştir” (Ammer, 2004, s. 278).

Ayrıca, Fransa’da tragédie lyrique (lirik tragedya) ve opéra comique’in yanı sıra bir de opéra-ballet türü yer almaktadır. “Fransa'da 17. yüzyıldan başlayarak gelişen dramatik müzik formu. Campre, Mouret ve Montéclair başlıca bestecileridir. Tür, balede (enstrümantal parçalar, danslar) ve operada (reçitativ’ler aryalar ve korolar) bulunan müzik tiplerinden yararlanır ancak müzikal numaraları birbirine birleştiren dramatik temel dayanağın zayıf olması muhtemeldir” (Randel, 1999, s. 469).

Tüm bu türlerin dışında Fransa’da opera seria’nın ardılı olarak tanımlanabilen bir de grand opera (büyük opera) bulunmaktadır. Ancak bu operaların da aslında bir İtalyan, Alman ve Fransız harmanı olduğu kabul edilebilir (Kutluk, 1997, s.174).

Kalabalık sahneler, tarihsel ve mitolojik kahramanlık konuları, bale, dans, geniş koro, zengin dekor ve

alabildiğine görkemli bir müzik… Bütün bu etmenler birleşince Büyük Opera adını alan tür doğar. Eğitimsiz, 246 Girgin, Canbey

hazırlıksız bir dinleyici kitlesine seslenen, içindeki zengin öğelerle izleyiciyi coşturan, oyalayan ve

eğlendiren bir türdür bu. Bir önemli özelliği de her sözün müziklenmiş olmasıdır. Sahneden müziksiz söyleşi

yer almaz. Tüm diyaloglar resitatif halindedir. Bu akımın öncüleri, opera metin yazarı (libretist) Eugène

Scribe (1791 – 1867), besteci Giacomo Meyerbeer ve Paris Operası’nın müdürü Louis Véron’dur (1798-

1867) (İlyasoğlu, 2009, s. 144).

“Opera buffa” ile “opera semiseria”, bir üst başlık olmadan önce opéra comique’in opera buffa etkisi altında kalmasından kaynaklı olarak Fransız vodvil opéra comique’inden etkilenmiş olan “balad opera” ve balad opera’dan etkilenen “singspiel”, İtalya’da intermezzo geleneğinden doğan gülünçlü (komik) opera kavramı altında toplanmış türlerdir. Opéra comique ise tragédie lyrique’e karşı doğmuştur. Temel alınan dayanak soylu ve soylu olmayan ayrımıdır. Kavramların içinde geçen tragedya-komedya karşılaştırması da bunu desteklemektedir.

Fransa’da bir de opera buffa ile karıştırılabilecek opéra bouffe bulunmaktadır. Bu tür “Fransa’da, operet’in aksine, Offenbach’ın parodi eserlerini ve bu amaçla 1855 yılında kurduğu Bouffes-Parisiens isimli tiyatroyu betimler” (Vignal, 2001, s. 622).

J. Offenbach döneminde Paris kanunlarında bir sahne oyununda üç karakterden fazlasının yer alması yasak

olduğu için devlet destekli yapımlarla ve grand opera ile yarışan oyunlar sergilenmeyecekti. Offenbach bu

duruma melodiyi, vokali, dansı ve komik operatik ögeleri bir araya getiren bir formül buldu. Bu çözüm ciddi

bir opera eserini, komik ve hafif ögelerle birleştiren bir çözümdü. Özellikle de Napoleon’un Exposition

Universalle (Uluslararası Sergi) projesiyle Fransa’ya dünyanın dört bir yanından insanların geleceğini

öngören Offenbach, Opera Komik1 eserleri Paris tarafından reddedilince, biraz sermaye biriktirerek elli

koltuklu küçük tiyatrosunu, Theatres des Bouffes-Parisiens’i kurdu (Uygun, 2010 s.31).

“Bu adlandırma bazen de kimi 20. yy bestecileri tarafından soytarı karakterli ancak kaliteli müziği olan, içerisinde konuşma da barındırabilen, eserleri betimlemek için kullanılmıştır” (Poulenc’ten aktaran Vignal, 2001, s. 622).

Sonuç

Opera tarihi açısından yapılan çalışmalar ile pek çok opera tür ve stil olarak sınıflandırılmış, bu ayrımlar yapılırken operalar metinsel ve müziksel farklarla tanımlanmaya çalışılmıştır. Ayrıca tüm sanat dallarında olduğu gibi operanın da değişik kültürlerde, ülkelerin farklı sosyal ve politik durumlarına hizmet ettiği göz önüne alındığında tür açısından yapılan kategorilerde kullanılan terimlerin benzerlik ve değişkenlikler içerdiği fark edilmiştir. Bu yönde yapılan çalışmalar incelendiğinde özellikle “opéra comique” türünün pek çok dilde farklı kullanımlarının bir kavram kargaşasına yol açtığı saptanmıştır. Hem kelime hem de anlam içeriği açısından farklı ülkelerdeki kullanımlarının stil açısından da farklı olduğu çoğu zaman göz ardı edilerek sanki aynı “komik” olandan bahseder nitelikte sanılarak bir yanlışa düşüldüğü anlaşılmıştır. Bu çalışma, İtalya, Fransa,

1 Opera Komik (Opéra Comique): Comique türde değerlendirilen eserlerin sahnelendiği salonun adı. Operada Bir Tür Olarak “Komik” Kavramına İlişkin Yanılsamalar 247

İngiltere ve Almanya’da yer alan opera türlerinden opera buffa, opera semiseria, opera comique, tragédie lyrique, grand-opera, opera bouffe, operet, balad opera, singspiel terimleri arasındaki kavram karmaşasını azaltarak, bu konuda yapılacak yeni araştırmalara katkı sağlayacaktır.

248 Girgin, Canbey

Kaynakça/References

Alighieri, D. (2013). Önsöz, : Dante ve İlahi Komedya. Bülent Coşkun. İlahi Komedya (çev. Yurtman, N)., İstanbul: Timaş Yayınları. Ammer, C. (2004). The Facts on File Dictionary of Music. Infobase Publishing. Apel, W. (2003). The Harvard Dictionary of Music. Usa: Harvard University Press. Balthazar, S. L. (2013). Historical Dictionary of Opera. Scarecrow Press. Budak, M. (1985). Tiyatro-Opera-Operet ve Bale Yazıları. İstanbul: Budak Yayınları. Ersoy, İ. (2017). Müzikte Tür Kavramı: Müzik Türleri Sınıflandırmasında Yeni Bir Model Önerisi. Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, 11, 1-16. Ertekin, S. (2007). Türk Operası'nın Gelişim Süreci (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Başkent Üniversitesi, Ankara. Française, A. (1964). Le Dictionnaire de l'Académie Françoise, Dédié au Roy. Paris: Vve de JB Coignard, 1694. Grout, D., & Williams, H. (2003). Introduction. In A Short History of Opera. Columbia University Press. Hodeir, A. (2007). Müzikte Türler ve Biçimler. Çev. Usmanbaş, İ. İstanbul: Pan Yayıncılık. İlyasoğlu, E. (2009). Zaman İçinde Müzik. İstanbul: Remzi Kitabevi. Karp, T. (1983). Dictionary of Music. Usa: Northwestern University Press. Kip, A.N.A. (2016). Türkiye’den Bir Opera Etnografisi: Karyağdı Hatun Operası. AÜDTCF, Antropoloji Dergisi, 31, 71-96. Kutluk, F. (1997). Müziğin Tarihsel Evrimi. İstanbul: Çiviyazıları. Merchant, M. (1972). Comedy. Critical Idiom,. London: Methuen and Co. Ltd. Özhancı, E. (2009). Türkiye’de Opera, Bale ve Devlet Opera ve Balesi’nin Evrimselliği. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 23, 197-203. Türkmut, E. (2013). Tiyatrodan Uyarlanan Opera Yapıtlarında Dramatik Yapı-Libretto İlişkisi ve Örnek Çözümlemeler (Yayımlanmamış sanatta yeterlik tezi), DEÜ Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Tüzün, Z. (2016). Müzikal Tiyatroya Giriş. Anadolu Üniversitesi Sanat & Tasarım Dergisi, 6(1), 116-133. Randel, D. M. (Ed.). (1999). The Harvard Concise Dictionary of Music and Musicians. Harvard University Press. Say, A. (2015). Müzik Tarihi. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları. Sokullu, S. (1979). Türk Tiyatrosunda Komedyanın Evrimi (Vol. 3). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Stevenson, A. (Ed.). (2010). Oxford Dictionary of English. USA: Oxford University Press. Uygun, M. (2010). 20. Yüzyıldan Günümüze Müzikal Tiyatronun Gelişimi ve Opera ile Etkileşimi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul. Vignal, M. (2001). Dictionnaire de la Musique. Paris: Larousse