Enclaves in het Midden-Oosten Hoe uniek is Baarle? (4)

HERMAN JANSSEN

Vorig jaar startte een denkbeel- dige, jarenlange ontdekkingsreis naar de enclaves van onze pla- neet. In Bangladesh resteert nog één enclave van het voormalige enclavecomplex Cooch Behar. In Centraal-Azië troffen we acht en- claves aan. Die ontstonden na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991. In deze vierde aflevering sluiten we het Aziatische deel van onze rondreis in het Midden- Oosten af.

De Verenigde Arabische Emiraten en zijn twee landen die Arabisch schiereiland. http://www.weltrekordreise.ch zich in de hoorn van het Ara- bisch schiereiland bevinden. Op hun grondgebied liggen de twee grootste) en , dat jaarlijks 10 van de bouwprojecten bedraagt zuidelijkst gelegen enclaves in de miljoen toeristen lokt. In 1989 telt $350 miljard voor o.a. de Burj wereld: en . heel het land 2,3 miljoen mensen. Khalifa (het hoogste gebouw ter Bijna 80% woont in steden. De wereld, geopend in 2010), de Verenigde Arabische Emiraten bevolking bestaat uit Arabieren en luchthaven Al Maktoum Inter- gastarbeiders uit Arabische landen national Airport (de duurste ooit In 1892 tekenden zeven emira- en Azië. De migranten werken gebouwde luchthaven), de drie ten een verdrag met het Verenigd vaak onder erbarmelijke omstan- Palmeilanden (de grootste kunst- Koninkrijk, waarbij zij aangaven digheden en hebben nauwelijks matige eilanden ter wereld) en de geen relaties dan met de Britse rechten. Er is geen politieke vrij- Dubai Mall (’s werelds grootste overheid aan te gaan. Pas in 1971 heid. Activisten die meer democra- winkelcentrum). vertrokken de Britse troepen uit de tie willen, worden gearresteerd. Perzische Golf, waarna de emiraten Het land is een belangrijke een onafhankelijke federatie wer- Sinds de jaren negentig wordt het producent van aardolie en sinds den. De twee bekendste emiraten land in een bijzonder snel tempo 1967 lid van de Organisatie van zijn (verreweg het gemoderniseerd. De totale kostprijs olie-exporterende landen. Binnen

van wirskaante 2017/3 25 Nahwa (groen), een counterenclave in Madha (rood). Hoorn van het Arabisch schiereiland. http://thegate.boardingarea.com http://newparadigm.schillerinstitute.com

halfweg tussen het Musandam de OPEC staat de Verenigde Ara- raat en dat bleef zo tot 1971. Er schiereiland bij de Straat van Hor- bische Emiraten in de top vijf van leven bijna 3,5 miljoen mensen muz en het thuisland Oman. Het is grootste olieproducerende landen. in Oman. De bevolking bestaat volledig omringd door de Verenigde Abu Dhabi is veruit de belangrijk- hoofdzakelijk uit Arabieren. De Arabische Emiraten, met name ste producent binnen de VAE en traditionele stammenstructuur de emiraten , en verder wordt olie geproduceerd is de gehele geschiedenis door . Middenin Madha in de emiraten Dubai en Sharjah. bewaard gebleven. Het volk is pas ligt een counterenclave: Nahwa, Dankzij de opbrengsten uit olie door de huidige sultan Qaboos grondgebied van het emiraat heeft de VAE een hooggeïndustria- verenigd. Ongeveer 30 percent van Sharjah. In heel de wereld zijn er liseerde economie. Het land heeft de bevolking is gastarbeider en maar acht counterenclaves: Nahwa een van de meest ontwikkelde en komt uit Pakistan, , Bangla- en de zeven counterenclaves van snelst groeiende economieën ter desh, de Filipijnen of Sri Lanka. Baarle-Nassau! wereld. Dankzij de olieproductie Gastarbeiders werken vooral in de moeten de inwoners geen belasting dienstverlenende sector. Oman is Iedereen in Madha heeft vrienden betalen. De overheid betaalt zelfs met gemiddeld 9 inwoners per km² in Nahwa en omgekeerd. Ook de de volledige ziektekosten en alle een van de dunst bevolkte landen landen, Oman en de VAE, gaan kosten van universitaire studies, ter wereld. De populatie groeit vreedzaam met elkaar om. Er ook voor inwoners van de VAE die echter snel en zal waarschijnlijk zijn decennialang geen conflicten in het buitenland studeren. elke 20 jaar verdubbelen. Van- geweest en de enclavegrenzen zijn wege het moeilijke werkterrein, nooit bemand, helemaal anders Oman de ontbrekende infrastructuur en de onveilige binnenlandse situatie In het begin van de 19de eeuw slaagde men pas in 1962 erin om groeide Oman uit tot een groot- olie aan te boren. macht en werden diplomatieke betrekkingen met Groot-Brittannië Enclaves in het Midden-Oosten aangeknoopt. De Britten maakten gebruik van de interne verdeeld- Het Midden-Oosten telt zoals heid binnen de leidinggevende gezegd twee enclaves: Madha Omaanse familie en namen en Nahwa. Samen vormen zij geleidelijk het gezag over. In 1891 een enclavecomplex dat er als Monument bij het binnenrijden van werd Oman een Brits protecto- een spiegelei uitziet. Madha ligt Madha. http://static.panoramio.com

26 van wirskaante 2017/3 dan in de tot hiertoe bezochte Aziatische enclaves. Bezoekers van de twee enclaves hebben geen paspoort, visum of andere officiële documenten nodig.

Madha

Madha heeft een oppervlakte van ongeveer 75 km², meestal woest woestijngebied. Er wonen ongeveer 2.260 mensen, andere bronnen houden het bij 2.500 tot ‘minder Slingerde bergweg, bezaaid met keien en rotsblokken. dan 3.000’. Madha bevindt zich http://www.kalelmosaiah.com op ongeveer 30 km van het thuis- land en hoort op bestuurlijk gebied de huizen moderner: je rijdt de ding’. Alleen na regenval stroomt tot het Omaanse gouvernement counterenclave Nahwa binnen en er water in een wadi. In Madha is van Musandam. bevind je opnieuw in de Emiraten. de rivier afgedamd, want water is De auto’s hebben terug witte num- merborden en jawel: je ontvangt weer een bericht van grensover- schrijding op je mobieltje. Verder is het vooral een kwestie van het goed bestuderen van de gps. In de enclave zijn maar weinig wegen en waar de weg ophoudt, wordt de Oase in Madha. rivierbedding gevolgd. Je ziet dan http://www.motoringme.com ook slechts auto’s met vierwielaan- Op de grens tussen Madha en de VAE. drijving. http://andotherdetours.com De enclave is goed bereikbaar via twee uitritten van de E99, de Madha wordt ook ‘Wadi Madha’ een grote natuurlijke rijkdom en weg in de Emiraten die de steden genoemd. Wadi betekent ‘rivierdal kostbaar voor het plaatselijk leven. Fujairah en met el- in een woestijn’ of ‘droge rivierbed- De enclave bestaat voornamelijk kaar verbindt. Bij het binnenrijden van Madha merk je meteen aan architectuurverschillen en de smal- lere wegen dat je een grens bent gepasseerd. Je ziet het Omaanse tankstation Al Maha en de rood- wit-groene vlaggen van het land. Het gewijzigde wegdek valt op en de witte VAE-autonummerplaten zijn plots Oman-geel geworden. Wie het dan nog niet doorheeft, wordt via een elektronisch geluid en een geautomatiseerde tekst op zijn mobieltje erop geattendeerd dat de rijksgrens werd overschre- den. Ruim vijf minuten later Politiekantoor in New Nahwa. worden de wegen plots breder en http://static.panoramio.com

van wirskaante 2017/3 27 is er in de enclaves geen logies Filippijnen. Landbouwwerk wordt voorzien. al jarenlang door boerenhanden uit Bangladesh en Pakistan verricht. Nahwa Veel jongeren werken voor de VAE-regering in Khur Fakkan, de Zoals eerder vermeldt, ligt midden- dichtstbij gelegen stad. Het pre- in de Omaanse enclave Madha een cieze aantal inwoners van Nahwa New Nahwa. counterenclave van de Verenigde in niet gekend. Er staan in totaal http://www.weltrekordreise.ch Arabische Emiraten: Nahwa of Al ongeveer 65 huizen, verdeeld over Nahwa. Die bevindt zich op het twee kernen: New Nahwa en Old hoogste punt van de regio en is al- Nahwa. uit rotsachtige bergen, grindvlakten leen bereikbaar via een 7 km lange en een paar dadelplantages. Voor verharde slingerweg vanuit New Bij het binnenrijden van het sik- toeristen met interesse in fotografie Madha. De kortste afstand naar het kelvormige New Nahwa staat een is het rustige Madha de perfecte thuisland bedraagt in vogelvlucht vierkant wit paaltje dat de grens reisbestemming. Langs het mean- 1,2 km. Nahwa is slechts 5,26 markeert. Tachtig meter verder is derende dal bevinden zich kleine, km² groot. Op veel kaarten kan je het politiekantoor. Dit dorp is vlak authentieke dorpen op een of twee de counterenclave niet eens zien. voor de eeuwwisseling gebouwd. kilometer afstand van elkaar. Al Net als de enclaves van Baarle- Het betreft ongeveer veertig Andhar is een charmant dorpje in Hertog, overigens. Andere kaarten goed onderhouden woningen, een oase, te midden van dadel- zoals Google Maps brengen de en- een perfect wegennetwerk, een palmen. In de wig van rotsachtige clavesituatie niet accuraat in beeld. telefooncentrale, een moskee, een heuvels ligt Al Gonah. Een pastel- Het dorp New Nahwa bijvoorbeeld lagere school, een kliniek en een kleurige ronde uitkijktoren waakt wordt ten onrechte buiten de coun- kruidenierswinkel. Via een slechte over het rustige dorp. Ook Sa’ad is terenclave geplaatst. gravelweg bereik je na 250 meter een pittoresk dorpje. een generator die het dorp van De tradities van Nahwa verdwijnen elektriciteit voorziet. Deze eeuw zijn in de regio al stilaan omdat nieuwe genera- minstens vijf aardbevingen gere- ties het dorp verlaten om elders Tegenover de generator loopt een gistreerd. In mei 2009 zorgden in de Emiraten werk te vinden. zijweg naar een tiental op initiatief schokken van 4,9 op de schaal Brood wordt nu gebakken door de van het bestuur van Sharjah recent van Richter even voor paniek. Er huishoudhulp uit Indonesië of de gebouwde goedkopere woningen. werd niemand gewond en er was geen schade, ook al omdat er bijna geen huizen met een verdieping zijn.

Naast de onontwikkelde dorpjes is er één plaats met enige uitstraling: New Madha. Hier is het adminis- tratieve centrum met regeringskan- toren en moderne voorzieningen zoals elektriciteit, waterleiding, uitstekende wegen, een luchthaven (echter zonder geregelde vluch- ten), een moskee, een school, een politiekantoor, een postkantoor, een bank en gezondheidscentra. Er staan zowel villa’s als sociale woonhuizen, maar voor toeristen Landbouw in Nahwa. http://static.panoramio.com

28 van wirskaante 2017/3 bossen en gewassen, voorzien van Perzië, en Groot-Brittan- een irrigatiesysteem. nië, eindigend met de onafhanke- lijkheid van Oman en de Verenigde Geschiedenis van Madha en Arabische Emiraten in 1971. Nahwa Emir Abdullah Khalfan Al Naqby De aanwezigheid van water in tussen dadelbomen in Old Nahwa, In 2014 werd besloten om een Madha had een sterke aantrek- waar hij opgroeide. volwaardig museum te bouwen kingskracht op de indringers. http://www.name-list.net voor de gigantische collectie Vlakbij was bovendien de natuur- van Mohammed bin Salem al lijke haven van Khor Fakkan. Dat Op die manier wordt de vlucht van Mad’hani, plaatselijk geschiedkun- maakte van Madha een locatie jongeren uit Nahwa gestopt en kan dige en gepensioneerd ambtenaar. waarvoor vaak gevochten is. In het het emiraat zijn positie in de coun- Het is niet duidelijk of dit museum begin van de 19de eeuw hoorde terenclave versterken. Onbewoonde intussen geopend is. Al Mad’hani het gebied aan de Qawasim stam, dorpen zouden tot een moeilijke verzamelde sinds 1971 maar liefst politieke situatie kunnen leiden. 12.000 heemkundige voorwerpen Mogelijk is de soevereiniteit dan van historisch belang, inclusief moeilijk te handhaven omdat de relicten, curiositeiten, handwerk, initiële claim op het grondgebied kunstvoorwerpen, juwelen, zilver- van Nahwa op de politieke loyali- werk, oude wapens zoals dolken, teit van de (verdwenen) bewoners munten uit verschillende periodes, berust. Zowel in Nahwa (VAE) als manuscripten en zelfs eeuwenoude in Barak (Kirgizië) wordt gevreesd inscripties op rotsen. Een groot dat een onbewoonde enclave niet deel van deze ‘rock art’ (met teke- voor het thuisland behouden kan ningen van dieren en dansende blijven. Nochtans telt Baarle maar mensen) en ‘rock calligraphy’ (met liefst veertien van dergelijke onbe- Arabische letters) dateert wellicht woonde enclaves, terwijl niemand uit de 10de en de 11de eeuw. Een zich hierom zorgen lijkt te maken! aantal inscripties komt zelfs uit de pre-islamitische tijd (vóór het jaar Langs de hoofdweg, zo’n 250 622 NC). Een studie uit 1992 meter voorbij de generator, bereik vermeldt in totaal 500 kunstwer- je Old Nahwa, een vijftiental door ken. Daarvan resteren er nog maar de emiratenbevolking verlaten een honderdtal. Het conserveren is huizen. Nu wonen daar migranten vaak een onbegonnen werk gezien uit Soedan, Egypte, de Filipijnen, de enorme afmetingen van de Grens van Madha in noordelijke Bangladesh, enzovoort. Dit deel rotsblokken. richting. http://geosite.jankrogh.com van de counterenclave is bedui- dend armer. Tussen New en Old Er zijn nóg bewijzen dat Madha en die over het emiraat Ras Al Khai- Nahwa staan verzorgde dadelpalm- Nahwa al eeuwenlang bewoond mah heerste. Maar tussen 1869 zijn. Denk daarbij aan de vond- en 1900 werd het door de Shihuh sten van twee gouden Umayyad stam heroverd. Daarmee kwam dinars (eind 7de eeuw NC) en van een einde aan een lange periode een zilveren munt uit de tijd van van geweld. Jaren later maakte de Alexander de Grote (4de eeuw VC). ontdekking van olie en de relatieve Sommige graven uit de regio zijn welvaart die hieruit voortvloeide de zelfs 3.500 jaar oud. De geschie- natuurlijke voordelen van Madha denis van de regio wordt gekleurd quasi ongedaan. De vruchtbare door invasie en kolonisatie van grond lijkt slechts een relikwie uit Rock art. http://meros.org strijders uit Jemen, Saoedi-Arabië, een ander tijdperk.

van wirskaante 2017/3 29 de loyaliteiten bediscussieerden. Inwoners van Nahwa hadden nauwe banden met de leidingge- vende families van de latere VAE, bewoners van Madha kozen voor de plaatselijke vertegenwoordiger van de sultan van Oman. De Mad- hanis wensten een sterke leider ter bescherming van hun kostbare watervoorraad: een economisch Stamoudsten uit Oman. https://upload.wikimedia.org argument, gericht op de welvaart van hun nakomelingen. Ironisch genoeg kende die weloverwogen keuze een omgekeerd effect in de Ontstaan van de enclaves toen geregeerd door vier rivalise- jaren 50, na de ontdekking van rende clans. De clanleiders werden grote oliehoeveelheden in de VAE. Tegenwoordig is het staatsburger- uitgenodigd op een feestelijke De Emiraten werden rijk, Oman schap vast aan de lijnen op een bijeenkomst waarbij stamoudsten bleef relatief arm. kaart verbonden. Tot 1949 was bij de Arabieren geen sprake hier- van. Er bestonden geen territori- ale grenzen tussen de heersers. Stammen verklaarden zich loyaal aan personen bij wie ze terecht konden voor advies en arbitrage bij onderlinge geschillen. Ze betaalden in ruil daarvoor ‘zakat’, donaties voor armen en behoeftigen. Hun loyaliteiten veranderden zo vaak als het stuifzand in de woestijn.

Toen Britten olie ontdekten in het Midden-Oosten, geraakten zij geïnteresseerd in Arabische bin- nenlandse zaken. Een groep Britse ambtenaren verkende het gebied en vroeg aan alle bewoners aan welke lokale leider ze loyaal waren. Dat was een nieuwe en bewonde- renswaardige manier om grenzen te trekken. Zo voorkwam men grenzen die niet bij de nationale identiteit pasten. Maar op deze manier ontstond ook de enclave- situatie.

Eind jaren 30 werd aan de inwoners van Madha en Nahwa gevraagd om een keuze te maken. Typisch decoratieve Omaanse straatverlichting in New Het Musandam schiereiland werd Madha. http://thegate.boardingarea.com

30 van wirskaante 2017/3 Grensregeling

In de jaren 50 ontstond een ge- schil over Wadi Madha, waarbij in 1956 en 1957 een aantal mensen omkwamen. De Sjeik van het emiraat Sharjah claimde Madha op basis van de 19de-eeuwse situatie. De Britse diplomaat Julian Walker probeerde in de jaren 50 tevergeefs om definitieve grenzen tussen de clans vast te leggen. Tussen 1963 en 1967 stuurden de Britten Lord Martin Buckmaster op onderzoek uit, eveneens zonder resultaat. Onderhandelingen over grensge- schillen kunnen best door jonge sjeiks worden gevoerd. Zij zijn geschoold en staan meer open voor nieuwe ideeën. Hun perspectief is Moskee in New Madha. https://pbs.twimg.com wat ruimer. De nieuwe generatie realiseert zich ook dat grensge- schillen moeten opgelost worden Baarlese enclaves ervaren had. Nu beer shop straddles the border and alvorens er scholen, ziekenhuizen is het de beurt aan Chris Kelishes. even has a line down the middle of en parken kunnen komen. Zolang Hij bezocht Baarle op 1 oktober it that shows where the border is. het gebied betwist wordt, kunnen 2016: The name of the shop is the Beer enclavebewoners niet van federale “I just got back from a trip to the Border. I recommend it if you ever investeringen genieten. and Belgium and pass through the town.” I made a point to visit Baarle- In 1969 kwam alsnog een akkoord Herzog, Belgium/Baarle-Nassau, Bronnen: dat resulteerde in de vaststelling Netherlands. What a great experi- - JALIL, sultan Hesam Mohammed, “The Federal Boundaries of the United van de enclavegrenzen. ence it was. I did research before Arab Emirates”, thesis voor de graad the trip and heard that the town van doctor in de filosofie, Department De rijksgrens tussen Oman en de was not that impressive. I actually of Geography, University of Durham, VAE werd pas op 22 juli 2008 found it quite a nice town with a Engeland, June 1994; p. 1-416. erkend. Dat is helemaal anders lot of stores, shops, cafes and even - LANCASTER, William en Fidelity, “Honour is in Contentment: Life Be- dan in Baarle, waar in 1843 a great beer shop that straddles fore Oil in Ras Al-Khaimah (UAE) and eerst de rijksgrens tussen België the border and makes it part of some neighbouring regions”, 2011, en Nederland werd vastgesteld. the visit to the store. The town Walter de Gruyter, /New York; In 1974 volgde de rijksgrens van has marked the border in some p.535-538 Baarle-Nassau met de omliggende locations. Otherwise, you wouldn’t - http://people.exeter.ac.uk - http://andotherdetours.com Belgische gemeenten en pas in know you’re crossing a national - https://www.revolvy.com 1995 werden de enclavegrenzen border. I’m sure the residents don’t - http://www.nizwa.net als officiële rijksgrenzen erkend… really see it as a big deal anymore. - https://en.wikivoyage.org It was easy to walk around and - http://gulfnews.com Toerisme in Baarle follow the border. I wish I had the - https://nl.wikipedia.org - http://geosite.jankrogh.com time to find more of the border - http://www.cntraveler.com Vorige aflevering vernamen we hoe locations since they’re kind of scat- - http://www.thenational.ae Diego González zijn bezoek aan de tered over a few square miles. The

van wirskaante 2017/3 31