Het Drama in Westbroek Op 5 Mei 1945 J.C
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De Biltse Grift Maart 2004 Bronnen knipselmap C. van Ravenswaay. • Gemeentearchief De Bilt: • Het Parool 11 mei 1945. • Biltse en Bilthovense Courant, 1947. • Damsté-archief, D-9 lade 5 (aantekeningen Literatuur P.H. Damsté over de jaren 1943-1945). • Brugman, drs. J.C.: Bezet en verzet, De Bilt en • verslagen college van B. & W. 1943. Bilthoven in oorlogstijd, 1993. • Het Utrechts Archief: • Jong, L. de: Het Koninkrijk der Nederlanden in de • Archief Losse Aanwinsten, toegangsnr. 802, Tweede Wereldoorlog, deel 6 eerste helft, inv.nrs. 642, 643 (dagboeken dr. J. de Lange, pp. 408-417 en deel 6 tweede helft pp. 528-529. gemeentesecretaris van Utrecht). • Miert, Jan van: Een gewone stad in een bijzondere • Stadsarchief 4 VI, inv.nrs. 0378-16 en 3540. tijd, Utrecht 1940-1945. • Utrechts Nieuwsblad, april 1942, 10 mei 1944, • Mouton, G.: Van schout tot wout, de geschiedenis juni 1947. van de Utrechtse politie. • Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie: Uitgeverij Impress BV, Utrecht 1985. •kic-k HET DRAMA IN WESTBROEK OP 5 MEI 1945 J.C. Brugman Op bevrijdingsdag ontstond in Westbroek In 2001 heb ik gesproken met een aantal een gevecht tussen de lokale verzetsgroep en Duitsers (nu tachtigers), die in die periode een eenheid van het Duitse leger. Hierbij deel uitmaakten van het hoofdkwartier van zijn elf mensen gesneuveld, zes het 88ste Legerkorps dat in Bilthoven was verzetsmensen, drie burgers en twee Duitse gevestigd van 1 januari 1944 tot mei 1945. soldaten. Er is over deze rampdag reeds veel Een van hen, Georg Kilens, was op deze geschreven en nog meer gesproken. Waarom bewuste 5 mei 1945 als radioverbindingsman dan nu nogmaals een publicatie na 59 jaar? gelegerd in Maartensdijk en maakte deel uit Daar is een gegronde aanleiding voor. van de gevechtseenheid die betrokken was 25 Drama in Westbroek bij deze actie. Hij heeft op mijn verzoek zijn naar de districtshoofden en zo verder tot de bevindingen van die dag opgeschreven en ik kleinste eenheden! heb dit verslag vergeleken met de publicatie Omstreeks middernacht besloot de hoogste in het tijdschrift St. Maerten (nr. 13 van mei Duitse commandant generaal Blaskowitz 1 995), waarin het drama van 5 mei 1945 is echter dat de capitulatie niet voor Nederland beschreven.Tenslotte sprak ik uitgebreid met zou gelden. Dit bericht kwam 's nachts ook de heer M. Mobach, een van de weinige nog bij Koot, die onmiddellijk een volgende in leven zijnde verzetsmensen in Westbroek, order uitstuurde, dat tot nader order geen lid die ondercommandant was van de BS-groep der BS met armband op straat mocht Westbroek. komen. Ook dit bericht werd uiteraard weer door koeriers verspreid. Op vrijdag 4 mei 1945 capituleerde het In Westbroek waren de BS-ers 's morgens Duitse leger in Noord-Duitsland. De vroeg bijeengekomen in de toen leegstaande ondertekening vond plaats om 18.30 uur in pastorie van de Gereformeerde Kerk een tent op de Lüneburgerheide door (Kerkdijk 51), waar aan de mensen van de Fieldmarshal Montgomery en Admiral von verzetsgroep wapens werden uitgedeeld. Friedeburg. Tevens werd die avond in Daarbij waren de commandant van de groep Nederland door de Canadese generaal Westbroek, H.J. Witteveen, belast met Foulkes verordonneerd dat alleen de ordehandhaving, en de ondercommandant geallieerde troepen de Duitsers zouden M. Mobach, die het arrestatieteam zou ontwapenen en dat dit niet door de BS zou leiden, ook aanwezig. Beiden waren worden uitgevoerd! Daarop zond Koot, marechaussee. De groep Westbroek bestond commandant van de NBS (Nederlandse op dat moment uit ongeveer twintig man. Binnenlandse Strijdkrachten), op diezelfde Allen waren volgens voorschrift gekleed in vrijdagavond om 21.00 uur een bericht naar overall met een oranje band om de linkerarm zijn ondercommandanten: "Officiële met het opschrift ORANJE, met bevestiging van capitulatie, zaterdag 5 mei uitzondering van Witteveen en Mobach, die om 08.00 uur. Rustig en voorzichtig in het uniform van de marechaussee waren optreden. Geen voorbarig vlagvertoon. U gekleed en ook voorzien waren van de ontvangt nadere instructies." Dit bericht hiervoor genoemde band om de linkerarm. werd door koeriers per fiets overgebracht Allen waren gespannen in afwachting van de 26 De Biltse Grift Maart 2004 orders die verwacht werden van de uitsluitend mondeling en per fietskoerier kwartiercommandant Schroers die in Fort moest worden overgebracht. En dat Tienhoven in Nieuwersluis zetelde. In de gebeurde dus in de avond en nacht van 4 op loop van de ochtend verscheen eindelijk de 5 mei. koerier 'Henk', die per fiets van het districtscommando kwam. Mobach kende In Westbroek waren op dat moment meer Henk van vroegere districtsbijeenkomsten. dan 100 Duitse soldaten (2 compagnie van Hij bracht het mondelinge bericht dat men het 488ste bataljon verbindingstroepen) met de armbanden (en dus met de wapens) ingekwartierd bij de bevolking, terwijl er ook naar buiten kon komen en dat men kon nog eens meer dan 500 évacués in het dorp beginnen om de wapens van de Duitsers in waren. Het was er dus overvol. Men besloot te nemen. Dit was dus nog het bericht van die ochtend van zaterdag 5 mei de Neder de avond van 4 mei. Het tweede bericht dat landse vlag te hijsen op de kerktoren, waarna 's nachts was uitgegaan was blijkbaar nog al snel velen dit voorbeeld volgden. In de niet doorgekomen. In ieder geval was het loop van de ochtend begon men met het bericht om over te gaan tot ontwapening een ontwapenen. De Duitsers leverden zonder fout bericht. Ik ga er van uit dat 'Henk' dit problemen hun wapens in, die opgeslagen zo heeft gezegd, maar dit strookte in ieder werden in een schuur van Van Zijtveld. In geval niet met de order van Koot van vrijdagavond 4 mei en al helemaal niet met de nachtelijke correctie dat de BS nog niet in het openbaar mochten verschijnen. Dit is in feite het cruciale gegeven waardoor het fout is gegaan. Wie verantwoordelijk was voor de verminking van het oorspronkelijke bericht zal wel altijd een vraag blijven. We moeten daarbij wel bedenken dat zon bericht van de landelijke commandant, naar de districtscommandanten, dan naar de Westbroek, 5 mei 1945, plm 8.30 uur. De plaatselijke kwartiercommandanten en dan arrestatieploeg van de NBS o.l. Koop Oudhof tenslotte naar de groepscommandanten Onderweg naar de schuur van boer Van Zijtveld. 27 Drama in Westbroek opdracht van de kwartiercommandant zesde parachutistendivisie die sinds kort in Schroers namen de BS-ers daarna posities in de buurt van het sanatorium Berg en Bosch aan de rand van het dorp om te voorkomen bivakkeerden. Zij waren veel beter dat er Duitsers zouden ontvluchten. De drie bewapend met geweren en mitrailleurs en Duitse officieren van bovengenoemde hadden wel gevechtservaring. Tenslotte werd compagnie, die hun bureau ingericht hadden ter versterking hieraan een afdeling met vijf in het gemeentehuis van Westbroek, Panzerspähwagens toegevoegd. Dit waren leverden ook hun wapens in en werden toen gepantserde verkenningswagens op als enigen opgesloten. De BS had weliswaar luchtbanden, voorzien van een 20 mm de reguliere telefoon onklaar gemaakt, maar kanon en een mitrailleur. wist niet dat er nog een directe De eenheid vertrok rond 12 uur uit telefoonverbinding was met de commandant Maartensdijk en bij het einde van de Dr. van het 88ste Legerkorps in Bilthoven. Een Welfferweg verlieten de soldaten de van de officieren belde direct naar hun vrachtauto's en verspreidden zich links en commandant, generaal Schwalbe, om te rechts van de weg. De pantserwagens gingen melden dat de Duitse militairen in voorop en de soldaten met hun wapens Westbroek waren ontwapend door de BS en erachter. Kort daarna bereikten ze de dat de drie officieren opgesloten waren in toenmalige wasserij Gruno (links op de Dr. het gemeentehuis. De Duitse bevelhebber Welfferweg), waarin toen de gaarkeuken was besloot niet te accepteren dat de officieren gevestigd. Enkele parachutisten, onder gevangen gezet waren en er werd een leiding van een luitenant, drongen de gevechtseenheid gevormd om hun mensen wasserij binnen om verzetsmensen te in Westbroek te ontzetten. Deze eenheid zoeken, die daar overigens niet waren. Ze bestond uit dertig man van de derde vuurden enkele salvo's af, onder andere door verbindingscompagnie uit Maartensdijk. het plafond om eventuele vijanden af te Hoewel zij geen enkele gevechtservaring schrikken. De daar werkende vrouwen hadden werden zij bewapend met geweren gilden in paniek. en enkele Panzerfausten tegen tanks! Zij Daarna rukten de Duitsers verder op onderhielden de verbindingen van het richting dorp. Door het schieten hadden de legerkorps met radio en telefonie. Voorts BS-ers in het dorp begrepen dat er Duitsers ongeveer twintig Fallschirmjägers van de in aantocht waren. Witteveen had drie 28 De Biltse Grift Maart 2004 overigens niet ter zake wie het vuur opende want een gevecht was onvermijdelijk geworden. De Duitsers zochten geregeld dekking in de berm naast de sloten aan weerszijde van de weg. Er was weinig ruimte, want alle landerijen aan weerszijde waren geïnundeerd. Ze kregen ook vuur vanuit een boerderij aan de rechterkant van de weg. Alle vensters werden beschoten. Direct daarop stormden drie soldaten de De 'eerste brug', in tegengestelde richting. boerderij binnen en schoten binnen in het Het pand aan de rechterkant is 'Den Bonten Os' rond om eventuele verzetsmensen te verdrijven. posten uitgezet bij het huis 'In den bonten Gijs van 't Veld zag vanuit het huis 'In den Os' (bij de eerste brug) bestaande uit de BS- Bonten Os' dat twee Duitsers, die achterop ers Bouma, Van Dam en De Kruijff, een van de pantserwagens zaten door kogels bewapend met een machinegeweer (bren) en werden getroffen. De Duitsers reageerden met pistoolmitrailleurs (stens). Zij werden als onmiddellijk en schoten terug. Hierbij eersten met de komst van de oprukkende werden de eerste BS-ers gedood, namelijk Duitse gevechtswagens en infanteristen Leendert van Dam en Willem de Kruijff. geconfronteerd.